Maść - pigmentacja powłok zewnętrznych ciała konia.

Odmastka - odchylenie w tonie od maści zasadniczej (np. jasno-kasztanowaty, ciemno-gniady)

Odmiana - odmianami nazywamy białe plamy występujące najczęściej na głowie i kończynach konia (rzadziej na tułowiu). Skóra w miejscu odmian jest zawsze nie pigmentowana.

1. Maści podstawowe (proste, jednolite, zasadnicze)

ograniczenie syntezy lub blokada działania pigmentów

1. biała

2. siwa

pigmenty w pełnym nasyceniu

3. kara

5. kasztanowata

pigmenty rozjaśnione

6. myszata

7. bułana

8. izabelowata

2. Maści mieszane

l. dereszowate

3. Maści złożone

1. srokate

2. tarantowate

MAŚCI PODSTAWOWE.

a. maści oparte na ograniczeniu syntezy lub blokadzie działania pigmentów

Maść biała.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
biała	Ww	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx

Maść biała spowodowana jest obecnością w genotypie dominującego genu W (white), który blokuje prawie całkowicie syntezę barwników: brązowego (feomelanina) i czarnego (eumelanina). Homozygotyczny układ WW jest prawdopodobnie letalny.

Koń maści białej jest prawie całkowicie pozbawiony pigmentów zabarwiających zewnętrzne tkanki ciała. Nie jest albinosem, gdyż jego organizm może produkować śladowe ilości pigmentu i nie posiada, typowych dla albinosów, czerwonych oczu. Na różowej skórze (kolor spowodowany nie pigmentem, lecz naczyniami krwionośnymi przebiegającymi w skórze i bezpośrednio pod nią) wyrastają u niego białe włosy (pozbawione pigmentu). Błony śluzowe oraz narządy płciowe są także koloru różowego (podobnie jak skóra). Kopyta tak umaszczonego konia mają żółty kolor (naturalny kolor roku kopytowego). Oczy zazwyczaj pozbawione pigmentu (rybie), chociaż zdarza się, że niewielkie ilości wytworzonego czarnego barwnika są użyte do pigmentacji tęczówki oka.

Źrebięta maści białej czasami mogą mieć niewielkie ilości włosów maślistych w grzywie oraz na grzbiecie i uszach, ale znikają one z wiekiem.

Maść biała w populacji koni występuje bardzo rzadko.

Maść siwa.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
siwa	ww	Gx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx	xx

Maść siwa spowodowana jest obecnością w genotypie dominującego genu G (gray). Gen ten powoduje uaktywnienie inhibitorów, które stopniowo blokują dostęp barwnika do torebek włosowych, W związku z tym, że gen G jest fenem dominującym, koń siwy może urodzić się jedynie w przypadku, gdy przynajmniej jeden z rodziców był tej maści.

Źrebak maści siwej rodzi się prawie całkowicie pigmentowany (czarny lub brązowy - w zależności od układu genów A i E. Pigment występuje zarówno we włosach jak i skórze czy rogu kopytowym. Jedynie w okolicach oczu występują u niego niewielkie ilości włosów białych (pozbawionych pigmentu). U niektórych źrebiąt są to np. białe rzęsy lub lekka siwizna, u innych wyraźne białe obwódki wokół obu gałek ocznych. Z wiekiem siwizna ulega rozszerzeniu. Na skutek występowania mieszaniny włosów maścistych i pozbawionych pigmentu (białych) koń przybiera barwę szarą (konie urodzone jako czarne) lub różową (konie urodzone jako brązowe). Koń siwieje od głowy a włosy maśliste najdłużej utrzymują się na zadzie i dolnych odcinkach kończyn. Starsze konie siwe są całkowicie pozbawione włosów maścistych. Szybkość siwienia jest cechą indywidualną - niektóre konie są całkowicie siwe już w wieku kilku lat a inne nawet jako dwudziestokilkuletnie zachowują jeszcze pewną ilość włosów pigmentowanych.

Jak podano wcześniej obecność genu G w rezultacie powoduje blokadę dostępu pigmentu do torebek włosowych, co powoduje, że barwnik zatrzymywany jest w skórze. Z pigmentowanej skóry wyrastają włosy pozbawione pigmentu. W związku z faktem, że synteza pigmentu przez całe życie konia utrzymuje się na prawie nie zmienionym poziomie a wytworzony barwnik nie może być usunięty z organizmu (u koni, które mają pigmentowane włosy barwnik jest usuwany wraz z owłosieniem podczas sezonowych wymian sierści - tzw. linienie) u starszych koni siwych skóra nie jest już w stanie utrzymać tak dużych ilości pigmentu w rozproszeniu. Następuje proces zbijania się barwnika w grudki. Te grudki pigmentu, zwane czerniakami (melaniakami), objawiają się u starszych koni siwych w postaci tzw. hreczki (koń siwy w hreczce). Wystąpienia czerniaków u koni siwych nie należy traktować jako stanu chorobowego - jest to stan wynikający ze specyficznego układu charakteryzującego umaszczenie siwe.

Pojemność skóry jest bardzo mała, toteż nie jest ona w stanic utrzymać pigmentu nawet w formie czerniaków. Następuje wice ich rozproszenie po całym organizmie. Czerniaki bardzo chętnie lokują sie w mięśniach, a ich ilość w tej tkance może być znaczna. W związku z faktem, że pigmenty są substancjami trującymi, mięso takich koni może również być trujące. To było dawniej przyczyną nic spożywania mięsa koni siwych - konie te po śmierci były zazwyczaj zakopywane. W dzisiejszych czasach po uboju koni siwych testuje się ich mięso na obecność melanin (feomelaniny i eumelaniny) - jeżeli ich poziom jest niewielki mięso jest kierowane do spożycia. Mięso z dużą zawartością melanin jest zagospodarowywane w inny sposób.

Na maści siwej mogą wystąpić i często występują odmiany. U młodych koni siwych (duża liczba włosów maścistych) są one doskonale widoczne i stanowią bardzo dobre znaki identyfikacyjne. Po całkowitym wysiwieniu odmiany przestają być widoczne (siwe tło zlewa się z białą odmianą) lecz nadal mogą pełnić funkcje elementów identyfikacyjnych. Ich wielkość i kształt można rozpoznać po kolorze skóry — skóra w miejscu odmian jest pozbawiona pigmentu.

Maść siwa jest dość często spotykana zwłaszcza u koni arabskich i innych ras, w których tworzeniu konie czystej krwi miały swój udział.

b. maści z pigmentami w pełnym nasyceniu

Maść kara.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	rnrn

Maść kara występuje w układzie genetycznym charakteryzującym się obecnością dominującego genu E (extention) powodującego wystąpienie czarnego barwnika (eumelanina) zarówno we włosach jak i skórze, oraz homozygotycznego układu aa (agouti) zezwalającego na rozproszenie tego barwnika po całym ciele. W dalszej części genotypu nie występują u tego konia układy genów powodujące rozjaśnienie barwnika oraz wystąpienie

wzorów. W locus E może wystąpić także gen E^D - kary dominujący, lecz jego działanie nie jest do końca

zbadane.

Opis maści jest bardzo prosty - na koniu może wystąpić pigmentacja tylko i wyłącznie kolorem czarnym.

Pigmentowane na czarno są włosy okrywowe, włosie grzywy i ogona, skóra, kopyta, błony śluzowe i oczy. U koni karych nie może wystąpić nawet niewielka liczba włosów brązowych.

Oczywiście zarówno na tej maści jak i na pozostałych mogą wystąpić włosy białe (kolor biały nie jest spowodowany wystąpieniem białego pigmentu lecz brakiem barwnika) w postaci odmian - nie zmieniają one jednak maści podstawowej.

Maść kara jest dość rozpowszechniona w populacji. Pewien odsetek koni karych spotykany jest w różnych rasach zarówno gorąco- jak i zimnokrwistych. Z ras krajowych najwięcej wystąpień tej maści notuje się u koni śląskich.

Maść gniada.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	rnrn

U koni gniadych występuje dominujący gen E (extention) powodujący wystąpienie czarnego barwnika (eumelanina) zarówno we włosach jak i skórze, oraz dominujący gen A (agouti) ograniczający jego wystąpienie do grzywy, ogona, dolnych części kończyn oraz obrzeży uszu.

Maść gniada jest jedyną maścią, w której występują w okrywie włosowej w pełnym nasyceniu oba syntetyzowane barwniki - czarny i brązowy. Opis konia gniadego jest następujący: grzywa, ogon i kończyny - przednie do stawów nadgarstkowych a tylne do stawów skokowych - są zawsze czarne, na pozostałych częściach ciała występują włosy brązowe. Same włosy brązowe na pozostałych częściach ciała występują u koni określanych jako gniade (intensywny ciepły brąz). U koni jasno-gniadych na skutek obecności w genotypie rozjaśniającego genu C^cr włosy sierści przybierają wyraźnie jaśniejszy odcień brązu (jasny brąz wpadający w kolor złoty lub beżowy). U innej odmastki tej maści - konia ciemno-gniadego - na pozostałych częściach ciała występuje mieszanina włosów brązowych i czarnych, dająca w rezultacie wynikowy kolor ciemno brązowy.

Dość specyficzną odmastką maści gniadej jest maść skarogniada. Koni skarogniady jest prawie całkowicie czarny i ma tylko niewielkie ilości włosów brązowych (czasami wręcz pojedyncze włosy tego koloru) w trzech charakterystycznych miejscach: koniec pyska, pachy i pachwiny.

Podobnie jak na poprzednich, również na tej maści mogą wystąpić i często występują odmiany.

Maść gniada jest jedną z najczęściej występujących maści u koni. Można ją spotkać u koni prawie wszystkich

ras kulturalnych.

Maść kasztanowata.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	ee	xx	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	rnrn

Maść kasztanowata pojawia się u koni, u których występuje homozygotyczny układ ee powodujący zatrzymanie w skórze barwnika czarnego (eumelamina) i dopuszczenie do torebek włosowych jedynie pigmentu brązowego (feomelanina).

U koni kasztanowatych jedynym kolorem, jakim mogą być pigmentowane włosy jest kolor brązowy w różnych

odcieniach. Często zdarza się w tej maści, że włosy grzywy i ogona oraz szczotek pechowych u koni

zimnokrwistych (czyli włosy stale występujące na ciele konia i nie podlegające wymianie) mają odcień inny niż sierść (czyli włosy zmieniane okresowo) co jest wynikiem różnic w działaniu genów na te grupy włosów. Koń kasztanowaty może w związku z tym mieć grzywę i ogon w tym samym odcieniu co włosy na reszcie ciała, lecz zdarza się, że grzywa i ogon są ciemniejsze lub (częściej) jaśniejsze.

Jako konie kasztanowate opisywane są osobniki, których sierść ma intensywny kolor brązowy (w różnych jego odcieniach) a włosy grzywy i ogona nie różnią się od niej zbyt wyraźnie. U koni jasno-kasztanowatych sierść oraz grzywa i ogon maja kolor jasno brązowy (kawa z mlekiem) czasami wpadający w ciemno żółty lub złoty. Dość specyficzna odmastka maści - złoty kasztan - ma sierść jasnobrązową z charakterystycznym złotym połyskiem spowodowanym ich częściowa depigmentacją. Kasztan z jasną grzywą i ogonem (dawniej opisywany jako kasztan konopiasty) ma sierść brązową (dość intensywnie wybarwioną) natomiast włosy grzywy i ogona bardzo jasno-brązowe (często w odcieniu wpadającym w żółty), zbliżone kolorem do niezielonych włókien konopi (stąd dawna nazwa tej odmastki). Inna z odmastek tej maści, opisywana jako brudny kasztan, charakteryzuje się zazwyczaj bardzo ciemno-brązowym, intensywnym kolorem sierści i prawie białą grzywą i ogonem. Grzywa i ogon tych koni składają się w większości z włosów białych (pozbawionych pigmentu) i niewielkich ilości włosów pigmentowanych (brąz o odcieniu zbliżonym zazwyczaj do koloru sierści). Sprawia to wrażenie jak gdyby biała grzywa i ogon zostały pobrudzone kolorem sierści (stąd nazwa odmastki).

Maść kasztanowa jest powodowana homozygotycznym układem recesywnego genu e i w związku z tym wystąpić może (i występuje) u większości ras koni na świecie. Zgodnie z zasadami dziedziczenia koń kasztanowaty może urodzić się nie tylko po kasztanowatych rodzicach lecz również po gniadych, karych, bułanych, myszatych czy izabelowatych.

c. maści z pigmentami rozjaśnionymi.

Maść myszata.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	Ex	aa	CC	Dx	zz	toto	oo	lplp	rnrn

Umaszczenie konia myszatego jest efektem działania rozjaśniającego dominującego genu D (dilution) na maść karą. Gen ten rozjaśnia zarówno czarny (eumelanina) jak i brązowy (feomelanina) barwnik na kłodzie, ale nie rozjaśnia ich w środkowej części grzywy i ogona (włosy na obrzeżach rozjaśnione) oraz dolnych częściach kończyn. Rozjaśnienie polega na tym, że włosy nie są pigmentowane jednakowo na całej swej długości lecz występują na nich leżące na przemian odcinki zabarwione i pozbawione pigmentu. Intensywność rozjaśnienia zależy od wzajemnych proporcji tych odcinków. Przy krótkich odcinkach pigmentowanych i długich niepigmentowanych rozjaśnienie jest bardzo intensywne, natomiast w układzie odwrotnym rozjaśnienie jest niewielkie. Wyżej opisany sposób rozjaśnienia koloru jest dobrze widoczny jest oglądaniu kosmyka takich włosów pod niewielkim powiększeniem w postaci poprzecznych prążków. Genowi D towarzyszy wystąpienie również innego, charakterystycznego pręgowania - na górnej części kłody, wzdłuż kręgosłupa, od szyi do ogona biegnie wyraźna czarna pręga. Także na stawach nadgarstkowych i skokowych często występują cienkie, również czarnego koloru, poprzeczne prążki.

Koń maści myszatej ma czarną grzywę i ogon oraz czarne kończyny do stawów: przednie do nadgarstkowych a tylne do skokowych, czarną pręgę wzdłuż kręgosłupa i często cienkie czarne prążki w okolicach nadgarstka i stawu skokowego. Na reszcie ciała występują włosy szare (rozjaśniony kolor czarny). Odcień koloru szarego może być jaśniejszy (koń jasno-myszaty) lub ciemniejszy (koń ciemno-szary).

Maść myszata jest uznawana za maść prymitywną, ochronną, gdyż występujący w niej układ kolorów pozwalał koniom żyjącym na swobodzie na wtopienie się w środowisko. Występuje zazwyczaj u koni ras prymitywnych, w rasach kulturalnych pojawia się sporadycznie. Konie należące do krajowej rasy Konik Polski praktycznie w 100% są końmi myszatymi bez odmian.

Maść bułana.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	Ex	Ax	CC	Dx	zz	toto	oo	lplp	rnrn

Umaszczenie konia bułanego jest efektem działania rozjaśniającego dominującego genu D na maść gniadą. Działanie genu D zostało opisane przy omawianiu maści myszatej.

Opis maści bułanej jest prawie identyczny z opisem konia myszatego. Koń maści bułanej ma środek grzywy i ogona czarny z rozjaśnionym (u niektórych koni prawie do bieli) włosami na ich obrzeżach oraz czarne kończyny do stawów: przednie do nadgarstkowych a tylne do skokowych. Posiada też czarną pręgę wzdłuż kręgosłupa i często cienkie czarne prążki w okolicach nadgarstka i stawu skokowego. U konia bułanego na pozostałych częściach ciała występują włosy żółto-brązowe (rozjaśniony kolor brązowy). Odcień tego koloru może być jaśniejszy (koń jasno-bułany) lub ciemniejszy (koń ciemno-butany).

Podobnie jak maść myszata, także maść bułana jest uznawana za maść prymitywną, ochronną. Również ta maść występuje zazwyczaj u koni ras prymitywnych i kuców a w rasach kulturalnych pojawia się sporadycznie. Maścią tą charakteryzowały się konie fiordzie (prymitywna rasa norweska), które zostały importowane do Polski po II wojnie światowej i wraz z innymi rasami (importowanymi i krajowymi) użyte do odbudowy krajowego pogłowia koni roboczych. Ich krew płynie w polskich koniach zimnokrwistych i tu trafiają się także osobniki bułane. U koni gorącokrwistych maść ta jest spotykana zdecydowanie rzadziej.

Maść izabelowata.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	gg	ee	xx	CC^cr	dd	zz	toto	oo	lplp	rnrn

Maść izabelowala jest efektem działania rozjaśniającego genu C^cr na maść kasztanowatą. Działanie genu C^cr jest nieco inne niż działanie genu D. Gen C^cr wykazuje niepełną dominację rozjaśniając w układzie heterozygotycznym pigment brązowy (feomelanina) do barwy jasno beżowej. Na pigment (eumelanina) jest oddziaływanie jest bardzo słabe, wręcz niewidoczne.

Konie maści izabelowatej mają sierść koloru bardzo jasno brązowego (kolor słabo wypieczonego pieczywa lub kawy z dużym dodatkiem mleka), natomiast włosy grzywy i ogona mają kolor biały (spowodowany brakiem pigmentu). Jest to prawdopodobnie wynikiem różnic w działaniu genów na włosy zmieniane okresowo (sierść) i nie zmieniane (grzywa, ogon, szczotki pęcinowe), o czym była już mowa przy opisie maści kasztanowatej.

Częstość występowania tej maści w krajowej populacji jest niewielka. Na zachodzie maść izabelowata nazywana jest palomino. W USA hodowana jest grupa rasowa koni szlachetnych charakteryzująca się umaszczeniem izabelowatym i z tej racji nazywana końmi Palomino.

MAŚCI MIESZANE.

Maści dereszowate.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
kara	ww	xx	xx	xx	xx	xx	xx	toto	oo	lplp	RNrn

Dereszowatość spowodowana jest działaniem dominującego genu RN (roan) w układzie heterozygotycznym. Działanie tego genu polega na wystąpieniu na ciele konia mieszaniny włosów maścistych (pigmentowanych, o kolorze zależnym od układu genów w locus E, A, C, D, Z i częściowo G) oraz włosów pozbawionych pigmentu (białych). Najwięcej włosów białych (najintensywniejsza mieszanka) występuje na kłodzie - czasem powyżej 50% włosów tu wyrastających to włosy białe. Na pozostałych częściach ciała - głowa, szyja, grzywa, ogon i kończyny - włosów białych jest zdecydowanie mniej. Homozygotyczny układ RNRN jest prawdopodobnie letalnv o czym może świadczyć fakt rodzenia się po obu rodzicach dereszowatych źrebiąt dereszowatych i nie dereszowatych w proporcjach 2:1.

Patrząc na konia dereszowatego z pewnej odległości widzimy następujący układ barw: głowa, szyja, grzywa, ogon i kończyny mają zazwyczaj dość intensywny kolor charakterystyczny dla maści podstawowej, natomiast na kodzie kolor ten jest wyraźnie rozjaśniony.

Źrebię dereszowate rodzi się z maścią podstawową. Po wymianie sierści źrebięcej pojawiają się u niego włosy białe w układzie charakterystycznym dla maści dereszowatej i pozostają bez większych zmian do końca jego życia. W odróżnieniu od konia siwego u konia dereszowatego nie dochodzi nigdy do całkowitego wysiwienia głowy, szyi i kończyn oraz włosów grzywy i ogona.

Dereszowatość może wystąpić na prawie wszystkich maściach podstawowych i ich odmastkach - wyjątek stanowi maść biała oraz maść siwa, w których wystąpienie dereszowatości jest niemożliwe do określenia w fenotypie (genetycznie może być koń siwo-dereszowaty - patrz przykład poniżej - lecz opisywany on jest jako siwy). Nazwa konkretnej maści dereszowatej ustalana jest następująco: najpierw należy rozpoznać maść podstawową, na której wystąpiła dereszowatość (czyli określić jakiej maści byłby koń, gdyby nie było rozjaśnienia na kłodzie) po czym do tak ustalonej nazwy maści podstawowej dodajemy słowo dereszowaty.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RNrn
Siwo-dereszowata	ww	Gx	xx	xx	xx	xx	xx	toto	oo	lplp	RNrn
Karo-dereszowata	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	RNrn
Gniado-dereszowata	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	RNrn
Kasztanowato-deresz.	ww	gg	ee	xx	CC	dd	zz	toto	oo	lplp	RNrn
Myszato-dereszowata	ww	gg	Ex	aa	CC	Dx	zz	toto	oo	lplp	RNrn
Bułano-dereszowata	ww	gg	Ex	Ax	CC	Dx	zz	toto	oo	lplp	RNrn
Izabelowato-deresz.	ww	gg	ee	xx	CC^cr	dd	zz	toto	oo	lplp	RNrn

Konie maści dereszowatej stanowią niewielki odsetek populacji. Maść ta nie jest zbyt lubiana przez hodowców i użytkowników koni, toteż jej występowanie jest świadomie ograniczone (jest to bardzo łatwe gdyż jej wystąpienie warunkuje pojedynczy gen dominujący). U koni ras gorącokrwistych została praktycznie całkowicie wyeliminowana (w Polsce nie spotyka się dereszowatych koni szlachetnych). Można natomiast się z nią zetknąć u koni zimnokrwistych i mieszańców (czyli osobników pochodzących ze skrzyżowania koni zimnokrwistych z szlachetnymi i prymitywnymi).

MAŚCI ZŁOŻONE

Maści srokate.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RNrn
Srokata - tobiano	ww	xx	xx	xx	xx	xx	xx	TOx	oo	lplp	rnrn
Srokata - overo	ww	xx	xx	xx	xx	xx	xx	toto	Oo	lplp	rnrn
Srokata - tovero	ww	xx	xx	xx	xx	xx	xx	TOx	Oo	lplp	rnrn

Srokatość u koni spowodowana jest działaniem genów z dwóch locus: TO (tobiano) i O (overo). Oba geny powodują wystąpienie na tle maści podstawowej dużych, niebyt regularnych, białych plam. Skóra w miejscu tych plam jest pozbawiona pigmentu.

Dominujący gen TO umiejscawia te białe plamy na kłodzie (tułowiu) i dolnych odcinkach kończyn (obszary maśliste zlokalizowane są na głowie, piersiach i słabiznach). Dość charakterystyczną cechą działania tego genu jest przechodzenie plam przez grzbiet na drugą stronę tułowia. U takiego konia zazwyczaj wszystkie kończyny są białe przynajmniej do stawów (przednie do nadgarstkowego a tylne do skokowego), chociaż zdarza się czasami, że jedna lub dwie są maśliste.

Dominujący gen O w układzie heterozygotycznym (Oo) powoduje nieco inne rozmieszczenie białych plam. Powoduje on rozmieszczenie białych plam w dolnej części kłody i szyi konia. Plamy te praktycznie nie przecinają grzbietu między kłębem a ogonem. Kończyny takiego konia są przeważnie pigmentowane, choć zdarzają się czasami białe plamy na jednej lub dwóch nogach. Homozygotyczny układ OO jest prawdopodobnie letalny.

Wśród koni posiadających w swoim genotypie dominujący gen O w zależności od układu pozostałych genów

wyróżnić można jeszcze dwa charakterystyczne układy umaszczenia. U koni „Frame-overo” sierść pigmentowana występuje w górnej części ciała oraz na piersi, nogach i ogonie. Białe plamy mają położenie horyzontalne i są umiejscowione na kłodzie i szyi. Na głowie tych koni występują zazwyczaj dość rozległe

odmiany. Z kolei u koni „Sahiano” (calico) białe są wszystkie cztery nogi a na głowie występują zazwyczaj dość duże odmiany o postrzępionych brzegach. Reszta ciała pokryła jest włosami maścistymi zazwyczaj dość mocno wymieszanymi z włosami białymi (podobnie u dereszowatych).

Wystąpienie w genotypie obu dominujących genów - TO i O (tovero) - na skutek wzajemnego działania addytywnego powoduje, że koń jest prawie cały biały z niewielkimi tylko plamami maścistymi (zazwyczaj na głowie, piersiach i słabiznach.

Oczy koni srokatych zazwyczaj są pigmentowane, chociaż zdarza się czasem, że jedno z nich lub oba (rzadziej)

są pozbawione pigmentu (oczy rybie).

Srokatość podobnie jak dereszowatość może wystąpić na prawie wszystkich maściach podstawowych i ich odmastkach - wyjątek stanowi tu jedynie maść biała, przy wystąpieniu której niemożliwe jest ustalenie srokatości w fenotypie. W przypadku maści siwej u konia młodego (gdy ma jeszcze dużo włosów maścistych) srokatość jest wyraźnie widoczna, a u starszych, całkowicie wysiwiałych koni pomimo zlania się białych plam z tłem (koń jest cały biały) jest do zidentyfikowania po kolorze skóry. Nazwa konkretnej maści srokatej ustalana jest następująco: po kolorze plam maścistych należy rozpoznać maść podstawową, na której wystąpiła srokatość (czyli określić jakiej maści byłby koń, gdyby nic występujące na ciele białe plamy) po czym do tak ustalonej nazwy maści podstawowej dodajemy słowo srokaty.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	rnrn
Siwo-srokata (tobiano)	ww	Gx	xx	xx	xx	xx	xx	TOx	oo	lplp	rnrn
Siwo-srokata (overo)	ww	Gx	xx	xx	xx	xx	xx	toto	Oo	lplp	rnrn
Siwo-srokata (tovero)	ww	Gx	xx	xx	xx	xx	xx	TOx	Oo	lplp	rnrn
Karo-srokata (tobiano)	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	TOx	oo	lplp	rnrn
Karo-srokata (overo)	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	toto	Oo	lplp	rnrn
Karo-srokata (tovero)	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	TOx	Oo	lplp	rnrn
Gniado-srokata (tobiano)	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	TOx	oo	lplp	rnrn
Gniado-srokata (overo)	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	toto	Oo	lplp	rnrn
Gniado-srokata (tovero)	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	TOx	Oo	lplp	rnrn

Większość układów maści srokatej jest bardzo atrakcyjna. Konie takie prezentują się bardzo ładnie i są chętnie kupowane. Uzyskuje się za nie zazwyczaj lepsze ceny niż za konie umaszczone jednolicie nawet przy znacznie niższej wartości użytkowej (klient płaci za maść nie za konia). To powoduje, że liczba koni tak umaszczonych stale rośnie szczególnie w prywatnych hodowlach amatorskich oraz przy produkcji koni z przeznaczeniem dla dzieci i do rekreacji. Maść ta jest popularna również u wielu ras kucy i koni małych (kuce szetlandzkie czy krajowe konie huculskie).

Maści tarantowate.

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	RN
tarantowata	ww	gg	xx	xx	xx	xx	xx	toto	oo	LPx	rnrn

Tarantowatość spowodowana jest obecnością w genotypie dominującego genu LP (leopard). Gen ten w układzie homozygotycznym (LPLP) daje w fenotypie rozległe białe tło z niewielką liczbą pigmentowanych jajowatych plam. W układzie heterozygotycznym wybielenie tła jest przeważnie tylko na części ciała, natomiast barwnych plam jest znacznie więcej.

Tarantowatość charakteryzuje sic występowaniem dość regularnego kształtu plam barwnych (pigmentowanych) na całkowicie lub częściowo wybielałym tle. Plamy tarantów mają charakterystyczną budowę: środek plamy tworzą włosy pigmentowane dokoła których rozciąga się obrączka zbudowana z mieszaniny włosów pigmentowanych i niepigmentowanych. Plamy te są zazwyczaj owalne, wielkości jabłka w całym zakresie wielkości tego owocu. Budowa ich przypomina nieco pawie oczka i tak są one często określane. Czasami leżące blisko siebie plamy zlewają się ze sobą tworząc formę najczęściej pionowo ułożonych kresek (tarant tygrysi). Wybielenie tła może przybierać różne formy. Zazwyczaj najsilniej wybielone są zad i lędźwie konia. Czasami wybielenie to przyjmuje kształt białej, dość rozległej, nieregularnej plamy na zadzie przy pełnej pigmentacji pozostałych części ciała (tzw. taranty czapraczne - układ często występujący u amerykańskiej rasy koni Appaloosa). U części tarantów wybielenie jest rozleglejsze i obejmuje nie tylko zad lecz i boki kłody (wybielenie głowy, szyi, piersi i kończyn jest nieznaczne). Są również taranty, u których początkowo tylko nieznacznie rozjaśnione tło siwieje z wiekiem coraz bardziej, doprowadzając w końcowej sytuacji do całkowitego wybielenia na całym ciele.

W literaturze opiewany jest także inny rodzaj tarantowatości. Na pigmentowanym tle występują białe, regularnego kształtu plamy o budowie charakterystycznej dla tarantów (biały środek a dookoła niego obrączka z mieszaniny włosów maścistych i białych). Ten odwrotny układ tarantowatości spotykany jest najrzadziej i dotychczas nie udało się zdobyć żadnego materiału dowodzącego jego istnienia w naszej populacji koni. Tarantowatosć teoretycznie może wystąpić na wszystkich maściach podstawowych z wyjątkiem białej i siwej. Najczęściej spotyka się ją jednak na maściach, charakteryzujących się intensywnymi barwami (pigment nie rozjaśniony) czyli na karej, gniadej i kasztanowatej.

Ustalanie nazewnictwa tych maści jest następujące: maść podstawową rozpoznajemy po pigmentacji plam (pawich oczek) i do tak ustalonej nazwy dodajemy słowo tarantowaty (na przykład karo-tarantowaty). Nieco inaczej określamy konie, u których wystąpił odwrotny układ ta tarantowatości. Maścią podstawową u takich koni jest maść tworząca tło. Nazwę maści podstawowej u tych koni podajemy po słowie tarantowato- (na przykład tarantowato-kary).

MAŚĆ	białe	siwe	czarne/brązowe		rozjaśnienie			wzór
	W	G	E	A	C	D	Z	TO	O	LP	rnrn
Karo-tarantowata	ww	gg	Ex	aa	CC	dd	zz	toto	oo	LPlp	rnrn
Gniado-tarantowata	ww	gg	Ex	Ax	CC	dd	zz	toto	oo	LPlp	rnrn
Kasztanow.-tarantowata	ww	gg	ee	xx	CC	dd	zz	toto	oo	LPlp	rnrn

W krajowym pogłowiu koni maści tarantowate są rzadko spotykane, chociaż znane od dawna (hetman Stefan Czarnecki chętnie jeździł na tarantach wyhodowanych w swoich stadninach). U większości ras hodowanych na ziemiach polskich maść ta nie występowała. Pewna liczba tarantów trafiła do nas po czterdziestym szóstym roku w ramach rewindykacji i pomocy UNRRA. Atrakcyjność tej maści spowodowała, że w latach siedemdziesiątych otwarto stadninie w Michałowie oddział koni półkrwi maści tarantowatej. Hodowane tam konie były chętnie nabywane do hodowli prywatnych przez co przyczyniły się do rozpowszechnienia tej ciekawej maści. Znacząca liczba koni tarantowatych hodowana jest w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Jedną z ras tam hodowanych są koni Appaloosa, których znaczny procent charakteryzuje się tą maścią. Tam też najbardziej rozwinięte są badania nad umaszczeniem tarantowatym. Amerykańscy hodowcy wyróżniają kilka typów tarantowatości, między innymi:

Blanket - białe zad z plamami barwnymi;

Blanket with spots - biały zad z plamami barwnymi;

Leopard - jajowate plamy barwne na białym tle lędźwi i zadu;

Varnish roan - rozjaśnienie tła i plamy barwne rozłożone równomiernie na całym ciele;

Snowflake - plamy barwne rozłożone na całym ciele, ale szczególnie dobrze widoczne na rozjaśnionym zadzie;

Reverse spots - białe plamy na maślistym tle (odwrotny układ tarantowatości).

Geny warunkujące umaszczenie koni.

LOCUS W

(white)

Dominujący gen W ogranicza syntezę pigmentów (organizm produkuje ich tylko śladowe ilości).

genotyp	maść	działanie
ww	nie biała	pełna pigmentacja ciała
Ww	biała	u młodych koni mogą wystąpić niewielkie ilości pigmentowanych włosów w grzywie, na grzbiecie i uszach (znikają z wiekiem), oczy czasem także pigmentowane
WW	-	prawdopodobnie letalny

LOCUS G

(gray)

Dominujący gen G uaktywnia stopniowo inhibitory blokujące dostęp pigmentów do torebek włosowych (wyprodukowany przez organizm pigment zatrzymywany jest w skórze)

genotyp	maść	działanie
gg	nie siwa	brak siwienia z wiekiem
Gg, GG	siwa	stopniowa wymiana włosów maścistych na pozbawione pigmentu przebiegająca od głowy (okolice oczu) w kierunku zadu, skóra pigmentowana

LOCUS E

(extention)

Dominujący gen E zezwala na wystąpienie czarnego pigmentu na całym ciele (zarówno w skórze jak i we włosach okrywowych)

genotyp	maść	działanie
ee	kasztanowata	ograniczenie wystąpienia czarnego pigmentu (eumelanina) tylko od skóry, włosy są pigmentowane tylko pigmentem brązowym (feomelanina)
Ee, EE	kara, gniada	czarny pigment występuje zarówno w skórze jak i we włosach

W tym locus może wystąpić jeszcze jeden gen - E^D - kary dominujący, ale określenie jego działania wymaga jeszcze dalszych badań.

LOCUS A

(agouti)

Dominujący gen A ogranicza występowanie czarnego pigmentu (eumelaniny) do grzywy, ogona, dolnych odcinków kończyn i obrzeży uszu. W układzie homozygotycznym aa następuje rozproszenie czarnego barwnika na całą okrywę włosową. Nie działa na barwnik brązowy.

genotyp	maść	działanie
aa	kara	przy obecności genu E rozprzestrzenia czarny pigment (eumelanina) na całe ciało, brak działania na pigment brązowy (układ homozygotyczny ee)
Aa, AA	gniada	przy obecności genu E ogranicza występowanie czarnego pigmentu do grzwy, ogona, dolnych odcinków kończyn i obrzeży uszu, nie działa przy homozygotycznym układzie ee

Geny powodujące rozjaśnienie (rozwodnienie) barwników:

LOCUS C

(colour)

Dominujący gen C w układzie homozygotycznym (CC) umożliwia pełne nasycenie pigmentem skóry i włosów. Wykazujący niepełną dominację gen C^cr w układzie heterozygotycznym (CC^cr) rozjaśnia pigment brązowy (feomelaninę) do barwy zółtej. Efekt działania tego układu na pigment czarny (eumelaninę)jest bardzo słaby lub żaden w związku z czym niektóre konie kare mogą posiadać w swym genotypie gen C^cr.

W homozygotycznym układzie C^crC^cr następuje rozjaśnienie zarówno pigmentu brązowego jak i czarnego. Sierść brązowa przyjmuje kolor bardzo jasno brązowy (kremowy) a sierść czarna kolor szary. Konie mające w swym genotypie układ ee posiadają sierść koloru kremowego i w USA są opisywane jako cremello. Konie posiadające dominujący gen E (genotyp Ee lub EE) mają sierść koloru szarego natomiast grzywę i ogon w kolorze czarnym (rozjaśnienie bardzo słabe) i w USA są opisywane jako perlino.

genotyp	maść	działanie
CC	zależna od układu genów A i E	pełne nasycenie kolorem
CC^cr	izabelowata lub kara	rozjaśnienie pigmentu brązowego do barwy żółtej, bardzo słabe lub brak działania na barwnik czarny
C^crC^cr	cremello lub perlino	rozjaśnienie pigmentu brązowego do barwy kremowej a czarnego do barwy szarej

LOCUS D

(dilution)

Dominujący gen D rozjaśnia zarówno barwnik brązowy (feomelanina) jak i czarny (eumelanina) na kłodzie ale

nie rozjaśnia go w grzywie, ogonie i na kończynach. Homozygotyczny układ DD nie prowadzi do skrajnego rozjaśnienia barwników toteż fenotypowe różnice między genotypami Dd i DD są niezauważalne.

Genowi D towarzyszy charakterystyczne pręgowanie - od głowy do ogona wzdłuż kręgosłupa biegnie czarna

pręga a na stawach nadgarstkowych i skokowych występują często cienkie czarne prążki.

Wystąpienie genu D w genotypie konia gniadego (Ex, Ax) prowadzi do powstania maści bułanej, a w genotypie konia karego (aa, Ex) - maści myszatej.

Konie mogą posiadać w swym genotypie oba geny rozjaśniające C^cr i D. Jeżeli układ ten wystąpi w genotypie konia kasztanowatego (ee) to koń taki będzie miał umaszczenie izabelowate z pręgami jak u bułanego.

genotyp	maść	działanie
dd	zależna od układu genów A i E	pełne nasycenie kolorem
Dd	bułana lub myszata	rozjaśnienie pigmentu brązowego na kłodzie, brak rozjaśnienia włosów grzywy, ogona i dolnych części kończyn, wystąpienie charakterystycznego pręgowania na grzbiecie i kończynach
DD	bułana lub myszata	takie samo jak w genotypie Dd

LOCUS Z

(silver)

Dominujący gen Z powoduje rozjaśnienie barwnika czarnego (eumelaniny). Na pigment brązowy (feomelanina) jest oddziaływanie jest znacznie słabsze. U koni genetycznie karych (aa, Ex) kolor sierści na kłodzie zostaje rozjaśniony do czekoladowego lub czarno-czekoladowego, często z plamami. Na włosiu grzywy i ogona działanie tego genu jest wyraźnie widoczne - przybierają one barwę srebrzystą. U koni genetycznie gniadych (Ax, Ex) również powoduje zmianę koloru grzywy i ogona na srebrzystą natomiast dolne odcinki kończyn pozostają czarne. Nie ulegają także rozjaśnieniu brązowe włosy na kłodzie z powodu słabego oddziaływania tego genu na pigment brązowy. U koni genetycznie kasztanowatych (ee) jego działanie ogranicza się tylko do rozjaśnienia koloru włosów grzywy i ogona.

genotyp	maść	działanie
zz	zależna od układu genów A i E	pełne nasycenie kolorem
Zz i ZZ	zależna od układu genów A i E	u koni karych (aa, Ex) rozjaśnienie pigmentu czarnego na kłodzie do koloru czarno-czekoladowego, rozjaśnienie włosów grzywy i ogona do koloru srebrzystego, brak rozjaśnienia kłody i dolnych części kończyn; u koni kasztanowatych (ee) tylko niewielkie rozjaśnienie włosów grzywy i ogona

GENY POWODUJĄCE WYSTĄPIENIE WZORU NA MAŚCI PODSTAWOWEJ.

LOCUS TO

(tobiano)

Dominujący gen TO powoduje wystąpienie białych, dość regularnego kształtu plam (najczęściej owalnych lub okrągłych) na maścistym tle. Maściste plamy na pigmentowanej skórze są zlokalizowane głównie na głowie, piersi i słabiznach. Pod białym tłem skóra, jest niepigmentowana. Oczy są przeważnie pigmentowane (najczęściej barwnikiem brązowym) lecz zdarza się, że jedno lub (rzadziej) oba są rybie. W większości przypadków wszystkie kończyny są białe co najmniej do stawów; nadgarstkowego i skokowego, lecz zdarza się, że jedna lub dwie (bardzo rzadko) są maściste.

genotyp	maść	działanie
toto	zależna od układu pozostałych genów	maść jednolita
toto i TOTO	srokata (tobiano)	wystąpienie dość regularnego kształtu maścistych plam na białym tle; plamy maściste występują głownie na głowie, piersi i słabiznach; kolor plam zależny od układu pozostałych genów

LOCUS O

(overo)

Dominujący gen O powoduje wystąpienie białych plam na maścistym tle. Białe, najczęściej nieregularnego kształtu i mocno postrzępionych brzegach plamy występują na niepigmentowanej skórze. Zlokalizowane są one głównie na dolnych partiach ciała konia. Bardzo rzadko zdarza się by przecinały grzbiet między kłębem a ogonem. U większości koni posiadających w swym genotypie dominujący gen O oczy są pigmentowane (najczęściej barwnikiem brązowym). Brak pigmentacji oczu (oko rybie) występuje sporadycznie. Przynajmniej jedna noga jest pozbawiona odmian, lecz bardzo często wszystkie cztery są maściste. Ogon takiego konia jest umaszczony jednolicie.

Homozygotyczny układ OO jest letalny- występuje tu tzw. syndrom białych źrebiąt (źrebięta rodzą się białe i zdychają po ok. 72 godz.

genotyp	maść	działanie
oo	zależna od układu pozostałych genów	maść jednolita
Oo	Srokata (overo)	wystąpienie nieregularnego kształtu postrzępionych białych plam na maścisłym tle; plamy białe występują głównie dolnych partiach ciała konia; kolor tła zależny od układu pozostałych genów
OO	-	letalny

LOCUS LP

(leopard)

Dominujący gen LP powoduje częściowe lub całkowite wybielenie tła na którym występują zazwyczaj dość regularnego kształtu (owalne lub okrągłe) niezbyt duże maściste plamy o charakterystycznym wyglądzie (pawie oczka). U większości koni najsilniejszemu wybieleniu ulega zad i lędźwie, czasami proces ten rozszerza się i obejmuje prawie całą kłodę. U części koni posiadających w swym genotypie dominujący gen LP dochodzi do całkowitego wybielenia tła i wtedy plamy są widoczne na całym ciele. Kolor plam maścistych zależny jest od układu pozostałych genów (różne odcienie brązu i czerń).

genotyp	maść	działanie
lplp	zależna od układu pozostałych genów	maść jednolita
LPlp	tarantowata	na rozjaśnionym tle nieduże, dość regularnego kształtu plamy w kolorze maści podstawowej
LPLP	tarantowata	rozjaśnienie tła bardziej rozległe, plamy rzadsze rozłożone na całym ciele

LOCUS RN

(roan)

Dominujący gen RN w układzie heterozygotycznym (RNrn) powoduje wystąpienie na całej okrywie włosowej mieszaniny włosów. Włosy maściste są wymieszane z włosami białymi. Najintensywniejsza mieszanina występuje u tych konina kłodzie (tułowiu) a zwłaszcza zadzie. Udział włosów białych w mieszaninie na tych częściach ciała może przekraczać 50%. Na pozostałych częściach ciała stosunek włosów białych do maścistych ulega zmianie na korzyść tych ostatnich. Największy udział włosów maścistych występuje na częściach ciała najbardziej oddalonych od kłody to znaczy na głowie i dolnych częściach kończyn. Przewaga włosów maścistych występuje także w grzywie i ogonie. Kolor włosów maścistych jest zależny od układu pozostałych genów.

Homozygołycy.ny układ RNRN jest prawdopodobnie letalny.

genotyp	maść	działanie
rnrn	zależna od układu pozostałych genów	maść jednolita
RNrn	dereszowata	rozjaśnienie koloru maści podstawowej wyraźne zwłaszcza na kłodzie i zadzie spowodowane wystąpieniem włosów wymieszanych z włosami maścistymi
RNRN	-	prawdopodobnie letalna

---