Maria Zientara-Malewska
(1894-1984) - poetka i prozaik, publicystka, nauczycielka, zbieraczka folkloru warmińskiego
Biografia
Urodziła się 4 września 1894 r. w Brąswałdzie. Ukończyła szkołę w Brąswałdzie, następnie była słuchaczką lekcji języka polskiego u ks. Walentego Barczewskiego. Skończyła kurs dla pomocniczych sił nauczycielskich w Olsztynie oraz Państwowe Seminarium Nauczycielskie w Krakowie (1926). Pracowała w Polsko-Katolickim Towarzystwie Szkolnym na Warmii, organizowała przedszkola w Gietrzwałdzie, Unieszewie, Nowej Kaletce i Chaberkowie. Była nauczycielką szkoły polskiej
w Chaberkowie i Wielkim Buczku. W 1931 roku zdała egzamin kwalifikacyjny jako nauczycielka, następnie pracowała
w Berlinie w Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech a od 1933 roku została nauczycielką szkół polskich
w Złotowie (1933-1935) oraz Nowym Kramsku (1935-1939). We wrześniu 1939 roku została aresztowana i uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück (numer 2171); zwolniona przebywała do końca wojny pod nadzorem policji w Brąswałdzie. Od 1945 roku pracowała w Wydziale Oświaty Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. W 1947 roku wzięła ślub kościelny, (potwierdzony w Urzędzie Stanu Cywilnego w 1948 roku) z Ottonem Malewskim (zm. 23 IV 1951). Zaczęła używać nazwiska Zientara-Malewska. W 1950 roku zwolniona z pracy w Kuratorium Okręgu Szkolnego w Olsztynie. Zajęła się zbieraniem warmińskiego folkloru oraz w 1952 roku nawiązała długoletnią współpracę z dodatkiem „Słowa Powszechnego” - „Słowo na Warmii i Mazurach”. Zmarła 2 października 1984 roku w Olsztynie.
Twórczość
Debiutowała 4.09.1920 utworem Pory roku w „Gazecie Olsztyńskiej”. Publikowała wiersze i artykuły w prasie polskiej. Po 1945 roku m.in. w „Wiadomościach Mazurskich”, „Życiu Olsztyńskim”, oraz „Głosie Olsztyńskim” i „Słowie na Warmii i Mazurach”. 14 XII 1952 roku przyjęta do Związku Literatów Polskich.
Rośnie do słońca (wspólnie z Wandą Pieńkowską) zbiór szkiców i reportaży.
W swojej twórczości M. Zientara-Malewska zajmowała się wydarzeniami historycznymi nieraz zbeletryzowanymi w formie opowiadań, baśni lub legend n.p.
oraz folklorem Warmii.
Głównym tematem jej zainteresowań była problematyka warmińska. Publikowała wiersze o tematyce religijnej. Wiele wierszy napisała w gwarze warmińskiej. Opublikowała 21 książek oraz pieśni: Kolęda warmijska z muzyką Feliksa Nowowiejskiego (Poznań 1934) oraz Kołysanka warmińska z muzyką Romualda Twardowskiego (Warszawa 1978). Opublikowała wspomnienia: Śladami twardej drogi (1966) i Wspomnienia nauczycielki spod znaku Rodła (1985).
Maryna Okęcka-Bromkowa
(1922-2003) - dziennikarka radiowa, pisarka, poetka, badaczka folkloru Warmii i Mazur
Biografia
Urodziła się 26 czerwca 1922 roku w Uściługu na Wołyniu. Była córką Bronisława Okęckiego i Heleny Pomianowskiej.
W Jazłowcu w powiecie buczackim (zachodnia Ukraina) ukończyła Liceum Gospodarstwa Wiejskiego. W latach 1945-1948 zatrudniona była w Bytomskich Zakładach Budowy Maszyn w Katowicach. Od 1948 roku zamieszkała w Olsztynie, gdzie podjęła prace w Banku Inwestycyjnym. W latach 1949-1955 była kierownikiem referatu tego banku.
Działalność
Z początkiem 1956 r. podjęła pracę w redakcji literackiej olsztyńskiej Rozgłośni Polskiego Radia łącząc dziennikarstwo ze zbieraniem twórczości ludowej wszystkich regionów Polski. Swoje zainteresowania jednak skoncentrowała głównie na folklorze Warmii i Mazur. Gromadziła w formie audycji radiowych i nagrań pieśni ludowe, gawędy i legendy. Zebrany materiał wykorzystywała w swoich cyklach reportaży radiowych i audycji folklorystycznych (Tropami ludzi i pieśni, Z gawędą i pieśnią przez kraj). Stworzyła imponującą taśmotekę, z której korzystają placówki naukowe (Uniwersytet Jagielloński, Polska Akademia Nauk, Muzeum w Rzeszowie, Uniwersytet Warszawski). Ponad 200 nagranych przez nią taśm trafiło do Muzeum Narodowego
w Warszawie. Do najbardziej udanych inicjatyw społecznych Maryny Okęckiej-Bromkowej należy zorganizowanie na Warmii
i Mazurach szeregu izb regionalnych i leśnych. Poza radiem debiutowała wierszami w prasie olsztyńskiej. Później publikowała zbiory pieśni i gawęd. Równocześnie opracowywała literacko bajki i podania z Warmii i Mazur oraz pieśni i gawędy myśliwskie. Pierwsza jej książka Nad jeziorem bajka śpi ukazała się w r. 1962. Tom Śpiewa wiatr od jezior (1966), opatrzyła wstępem zawierającym zarys badań nad folklorem Warmii i Mazur. Napisała trzy powieści, w których wspomnienia z dzieciństwa splecione zostały ze współczesnymi sprawami regionu. W roku 1970 opublikowała pierwszą swoją powieść pt. Sekretarzyk babuni. W latach 1971-1981 była członkiem Związku Literatów Polskich. W latach 1972-1976 pełniła funkcję wiceprezesa olsztyńskiego Oddziału. W kwietniu 1982 roku przeszła na emeryturę. W tym czasie publikowała swoje teksty w dwutygodniku „Posłaniec Warmiński". Zmarła 15 października 2003 roku w Olsztynie.
Publikacje (wybór)
Wydawnictwa zwarte
Nad jeziorem bajka śpi (1962) - baśnie
Z kolankiem i bez (1965) - gawędy
Śpiewa wiatr od jezior (1966) - zbiór pieśni
Sekretarzyk babuni (1970) - powieść
Święto od cholery (1975) - powieść
Kurtyna w górę - reportaże
Wileńska dorożka - reportaże
Kresowe madonny - poezje
Oberża polska (1993) - zbiór przepisów kulinarnych
Deszczem wiatr podszył sukmanę… (1997) - liryki dziecięce
Audycje radiowe
Tropami ludzi i pieśni - cykl reportaży radiowych
Z gawędą i pieśnią przez kraj - cykl audycji folklorystycznych
Jadwiga Tressenberg
(1924-2004) - nauczycielka, bibliotekarka, działaczka społeczna i oświatowa, popularyzatorka baśni mazurskich
Biografia
Urodziła się 27 maja 1924 r. w Teolinie koło Grodna. Ukończyła szkołę średnią w Grodnie, a następnie w latach 1944-1945 studiowała filologię rosyjską w Instytucie Pedagogicznym. Studiów nie ukończyła, gdyż z końcem II wojny światowej musiała opuścić Grodno. W 1945 r. przyjechała wraz z rodziną do Polski. Tutaj w latach 1945-1947 studiowała na Wydziale Geograficzno-Przyrodniczym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku. W 1954 r. wyszła za mąż za Ludwika Tressenberga
i osiedliła się na Mazurach, w Kutach (gmina Pozezdrze). Zmarła 29 grudnia 2004 r.
Publikacje
Przedmiotem jej zainteresowania była gwara mazurska, miejscowe nazewnictwo i folklor, zwłaszcza z okolic Kut, Węgorzewa
i Pozezdrza. Owocem jej pracy było zebranie i opublikowanie wielu legend i baśni, przyczynków do nazewnictwa mazurskiego
i historii Jurkowa, Kut, Pozezdrza, Przytuł, Stręgielka, Jakunówki. Od 1959 r. publikowała w „Głosie Olsztyńskim”, „Głosie”
i „Warmii i Mazurach”. W 2000 r. wydała zbiór 24 baśni ludowych Opowieści mazurskie (uzupełnione o dwie kolejne baśnie, zostały wydane ponownie w 2005 r. pod tytułem Mazurskie opowieści). Była także współautorką Kiermaszu bajek (1957)
i Nowego kiermaszu bajek (1969) oraz wspomnień drukowanych w pracy zbiorowej Siła życia (1970).
Emilia Sukertowa-Biedrawina
(1887-1970) - działaczka społeczno-oświatowa, pisarka, historyk, związana z regionem Warmii i Mazur
Biografia
Urodziła się w Łodzi. Po śmierci ojca, ok. roku 1900, wraz z matką wyjechała do Warszawy, tu ukończyła gimnazjum rosyjskie. Studiowała w Towarzystwie Kursów Naukowych, w prywatnej szkole sztuk pięknych Conti oraz Akademii Eksportowej
w Wiedniu. W 1912 r. poślubiła Stanisława Alfreda Sukerta, urodziła dwie córki, Wandę i Bożenę. Stanisław Sukert zmarł
w 1927 r. Rok później kolejnym mężem Emilii został Józef Biedrawa. W 1934 r. Biedrawowie zamieszkali w Działdowie, następnie wyjechali do Warszawy. Podczas wojny ukrywali się pod nazwiskiem Bernatowicz. Józef Biedrawa zmarł w 1944 r. Emilia Sukertowa-Biedrawina do Olsztyna wróciła w 1945 r. wraz z matką i rodziną córki. Ostatnie lata poświęciła na pisanie wspomnień.
Działalność
Przed 1914 r. uczestniczyła w tajnym Towarzystwie Równouprawnienia Kobiet, które później działało jako Stowarzyszenie Umysłowo Pracujących Kobiet. Po wybuchu I wojny światowej działała w Towarzystwie Opieki nad Ofiarami Wojny. W 1919 r. została skierowana do pracy w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym. Od 1921 r. działała w Związku Obrony Kresów Zachodnich, pomagała w powstaniu Mazurskiego Domu Ludowego w Działdowie (1922), założyła Muzeum Mazurskie
w Działdowie (1927 r.), Emilia Sukertowa-Biedrawina Ratowała z pożogi wojennej pamiątki polskości (druki, książki), które ocalały po działaniach wojennych. Księgozbiór Biblioteki Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie w części pochodził z rozproszonych księgozbiorów poniemieckich. W 1948 roku biblioteka Instytutu liczyła ok. 5 tys. woluminów. Emilia Sukertowa-Biedrawina publikowała od 1958 r. na łamach „Komunikatów Mazursko-Warmińskich” ogólną bibliografię Warmii i Mazur za lata 1944-1960. Upowszechniała wiedzę o regionie.
Twórczość
Debiut literacki, to Legendy mazurskie (1923). W latach 1923-1933 tworzyła „Gazetę Mazurską”. W okresie 1924-1938 redagowała „Kalendarz dla Mazurów”, w latach 1957-1965 „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. Napisała wiele artykułów dotyczących przeszłości Mazur, opisywała wydarzenia historii, dzieje miast, miasteczek mazurskich, podejmowała tematy kultury ludowej, zajmowała się świadomością narodową w mazurskiej i warmińskiej pieśni ludowej. Wspomnienia Dawno i niedawno, wyd. 1965 r.).
Irena Kwinto
(1914-1981) - poetka, pisarka, autorka książek dla dzieci
Biografia
Urodziła się 23 stycznia 1914 r. w Woli Sękowskiej, w rodzinie Teofila Zwetscheka i Ludmiły z Jurkiewiczów. Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego w Święcianach studiowała prawo i nauki społeczne na Uniwersytecie im. Stefana Batorego
w Wilnie. W 1945 r. osiedliła się w Lidzbarku Warmińskim. Tutaj podjęła pracę zawodową i twórczą. Zmarła 1 lutego 1981 r.
Twórczość
Jako poetka debiutowała w 1957 r. w „Słowie na Warmii i Mazurach” - regionalnym dodatku do gazety „Słowo Powszechne” - wierszami Obietnica i W słoneczne południe. Jako prozaik debiutowała w tomie zbiorowym Kiermasz bajek (1957). Zainteresowanie folklorem Warmii i Mazur znalazło odbicie w baśniach i legendach adresowanych głównie do dzieci młodszych. Opowiadania, wiersze, wspomnienia zajęły dalsze miejsce w jej twórczości. Wiele jej utworów znalazło się w antologiach. Liczne legendy, baśnie, wiersze i opowiadania ukazywały się w czasopismach dla dzieci, m.in. w „Świerszczyku” i „Płomyczku”. Jest również autorką audycji radiowych dla dzieci przedszkolnych i ponad 20 baśni scenicznych granych przez różne teatry amatorskie i szkolne. Pisała także opowiadania i baśnie prozą. Do najbardziej znanych jej utworów należą:
Dar królowej róż (1971)
Pierścień orlicy (1976)
Uśmiechnij się bajko (1982)
Legenda o Łynie. Legenda warmińska (1985)
Józef Jacek Rojek
(1939- ) - poeta, prozaik, eseista, malarz i rysownik (pseud.: Jacek Mróz., J. J. Mróz)
Biografia
Urodził się 20 lutego 1939 r. we wsi Pałkowa koło Tarnowa w rodzinie chłopskiej Wojciecha i Katarzyny z Mrozów. W 1946 r. przeprowadził się wraz z rodziną do Wierzejewic (dzisiejszy powiat Inowrocławski), a następnie w 1957 r. do Bartoszyc. Tutaj uczęszczał do Liceum Pedagogicznego, a egzamin maturalny zdał w 1965 r. w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących.
W latach 1978-1982 studiował zaocznie w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie i uzyskał tytuł magistra pedagogiki. W 1979 r. przeniósł się wraz z rodziną do Olsztyna. W 1990 r. przeszedł na rentę, a obecnie jest na emeryturze.
Twórczość
Debiutował w 1961 r. wierszami Dwa dni i Golgota, opublikowanymi w almanachu Młoda wieś pisze oraz mini powieścią Gałęzie lata (1968). Wiersze, opowiadania, fragmenty powieści i aforyzmy drukował w czasopismach regionalnych i o zasięgu krajowym („Gazeta Olsztyńska”, „Warmia i Mazury”, „Tygodnik Kulturalny”, „Fakty i Myśli”, „Poezja”). Jego wiersze znajdują się także w ponad dwudziestu antologiach i almanachach. Opublikował m.in.:
tomy wierszy:
Przenikanie krajobrazów (1967);
Trawy nieznane (1972);
Białe skrzydło ptaka (1973);
Suity (1975); Pługi wieczne (1977);
Całodzienność (1980);
Sonety nieprawe (1985);
Łany niebieskie (1996); Krzew pamięci.
Wiersze z Warmii i Mazur (1997);
Tarnina wierszy. Poezje Małopolskie (1999);
Strony kalendarza. Poezje (2001),
Myśli niefrasobliwe z epigramami (2009),
Wszelkie złudzenia. Poezje zebrane (2009)
oraz wiersze dla dzieci Bajkowe dziwy (2008)
prozę:
Popielisko (1986) - powieść;
Baśń o Kłobuku (1986) ;
Figle i psoty Kłobuka niecnoty (2004);
pod pseudonimem Jacek Mróz: Pan Samochodzik i Baszta Nietoperzy (2004)
Pan Samochodzik i Rękopis z Poznania (2005) - powieści dla młodzieży
Dokonał opracowań i redakcji wielu prac, m.in.: Królowa jezior. Baśnie i legendy Warmii i Mazur (1988); Baśnie z Krainy Tysiąca Jezior (1989); Pióro i pamięć. 50-lecie Oddziału Związku Literatów Polskich 1955-2005 (2005) oraz licznych tomów wierszy innych poetów. W 1998 r. opublikował przewodnik eseistyczny Literaci & literatura Warmii i Mazur. Jako malarz od 1995 r. miał kilkanaście wystaw pasteli i rysunków.
Władysław Gębik
(1900-1986) - pedagog, pisarz, animator życia kulturalnego na Warmii i Mazurach, (pseud. i krypt.: Andrzej Borowik, August Krzywigęba, ab)
Biografia
Urodził się 14 czerwca 1900 r. w Szczyrzycu, w powiecie limanowskim na podhalu, w rodzinie chłopskiej Jana Gębika i Anny
z Trzópków. Egzamin dojrzałości złożył w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Następnie rozpoczął studia rolnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Studia ukończył z tytułem inżyniera w 1924 r. Pracując kontynuował studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i w 1928 r. uzyskał dyplom nauczyciela biologii i chemii szkół średnich, a w 1932 r. na podstawie pracy z zakresu fermentów biologicznych - stopień doktora filozofii. 25 sierpnia 1939 r. wraz ze wszystkimi wykładowcami i uczniami kwidzyńskiego gimnazjum został aresztowany i przewieziony do Tapiry w Prusach Wschodnich. Później więziony był w obozach koncentracyjnych w Grünhofie, Hohenbruchu, Stutthofie, Sachsenhausen i Gusen. Po zakończeniu wojny zamieszkał w Olsztynie. Zmarł w Krakowie 23 marca 1986 roku, pochowany został w Szczyrzycu.
Działalność
Z jego inicjatywy powstawały szkoły średnie w okręgu olsztyńskim. W marcu 1946 r. współuczestniczył w założeniu w Olsztynie oddziału Towarzystwa Teatru i Muzyki Ludowej. Teatr miał propagować folklor warmiński i mazurski. W 1948 r. Władysław Gębik objął stanowisko inspektora kulturalno-oświatowego w filii Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik” w Olsztynie. Z jego inicjatywy Warmię i Mazury zaczęli odwiedzać literaci z różnych ośrodków w kraju, np. Gustaw Morcinek, Władysław Rymkiewicz, Jan Brzechwa, Arkady Fiedler, Alina i Czesław Centkiewiczowie, Janusz Meissner, Michał Rusinek, Jerzy Putrament, Wojciech Żukrowski, którzy odbywali spotkania autorskie w szkołach, bibliotekach, świetlicach i zakładach pracy całego województwa olsztyńskiego. Nawiązane wówczas kontakty zaowocowały z czasem utworami o tematyce mazurskiej
i warmińskiej. W spotkaniach tych brali udział również miejscowi literaci, jak np. Maria Zientara-Malewska. Władysław Gębik był współorganizatorem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie; zajmował się zbieraniem i opracowywaniem regionalnego folkloru. Przewodniczył także Klubowi Literatury Regionalnej od chwili jego założenia. Czynnie uczestniczył w pracach Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego jako współorganizator i prezes oddziału olsztyńskiego. Należał także do Polskiego Towarzystwa Historycznego i był członkiem Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. OBN nadał mu godność członka honorowego
Twórczość
Ważniejsze publikacje:
Wiara ojców (1934)
Polskie gimnazjum w Kwidzynie (1938)
XX lat Gimnazjum w Kwidzynie (1957)
O cieśli co na deskach wiersze pisywał (1958)
Chłopcy z Rzeczypospolitej Kwidzyńskiej (1968)
Czarodziejski grosz. Baśń mazurska (1969)
Prawo i pięść (1971)
Z diabłami na ty (1972)
O Michale Lengowskim pieśniarzu warmińskim.
W setną rocznicę urodzin (1973)
Pod warmińskim niebem (1974)
Dla nas słońce nie zachodzi (1985)
Władysław Gębik publikował także swoje utwory (wiersze, baśnie, opowiadania, teksty widowisk teatralnych) w wydawnictwach zbiorowych, takich jak: Kiermasz bajek, „Rocznik Olsztyński”. Wiele szkiców, rozpraw, artykułów (zwłaszcza na temat sztuki
i literatury ludowej) zamieszczał w czasopismach regionalnych i ogólnopolskich. Opracował edytorsko szereg tekstów literackich i nieliterackich, np. Śląski Rocznik Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika (1928-1930), Prace i materiały etnograficzne (1961).
Michał Lengowski
Biografia
Urodzony 27 września 1873 r. w Starej Kaletce (pow. olsztyński) w rodzinie chłopskiej - z Jakuba Lengowskiego i Katarzyny
z domu Berent. W l. 1881-1887 uczył się w niemieckiej szkole ludowej, a umiejętność czytania i pisania w języku polskim uzyskał dzięki domowej edukacji oraz samokształceniu. Od 1891 r. pracował jako górnik w Niemczech. Tam był członkiem polskich stowarzyszeń - Towarzystwa Ludowego, Związku Polaków w Niemczech. Założył Zjednoczenie Zawodowe Polskie, za co w 1903 r. został z kopalni oficjalnie wydalony. Wtenczas podjął się rozwożenia węgla okolicznym mieszkańcom i zajął prowadzeniem sklepu z piwem. W 1908 r. powrócił na Warmię i po nabyciu za skromne oszczędności gospodarstwa rolnego, zamieszkał w Zielonowie koło Gryźlin. Podczas pierwszej wojny światowej został członkiem Polskiej Rady Ludowej
w Olsztynie. Po przegranym plebiscycie wraz z innymi działaczami założył Związek Polaków w Prusach Wschodnich. Podczas II wojny światowej został przez Niemców wysiedlony i wyjechał się z wraz z rodziną na Pomorze. Wiosną 1945 r. powrócił na Warmię i zamieszkał w Olsztynie. Podjął działalność w Polskim Komitecie Narodowościowym oraz w Instytucie Mazurskim. Od 1950 r. został stałym współpracownikiem Państwowego Instytutu Sztuki, dla którego zbierał bajki, opowieści, legendy, przysłowia i pieśni ludowe Warmii. W 1952 r. został członkiem, a w 1955 r. został prezesem (później ze względu na stan zdrowia - honorowym) Olsztyńskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Zmarł 02 lutego 1967 r.
Twórczość
Początki jego poetyckiej twórczości sięgają pobytu w Westfalii - utwory drukował tam w pismach polonijnych. Można je określić jako w większości przepojone humorem ludowym, wręcz satyryczne. Ich tematykę stanowiły najczęściej warmińskie obyczaje oraz problem germanizacji, cechowało umiłowanie regionalnej tradycji, chrześcijańskie pojmowanie świata i patriotyzm. Jego utwory publikowano w czasopismach [1] oraz antologiach (m.in. baśnie i legendy regionalne - w Kiermaszu bajek oraz Nowym kiermaszu bajek). Pisywał również artykuły, współredagował „Słowo na Warmii i Mazurach”.
Wydania
Śladami pieśni (Olsztyn, 1965)
Na Warmii i w Westfalii : wspomnienia (Warszawa, 1972)
Mój życiorys : wybór wierszy (Olsztyn, 1974)
[Wiersze] (Oj, powstały piosenki ludu, Nadzieja, Na cześć Kajki po połączeniu Warmii i Mazur z Polską, Miast kądziel całować mnie pocałowała, Połączenie z ojczyzną, Strachy // W: Antologia poezji ludowej 1830-1980 / oprac. Jan Szczawiej (Warszawa, 1985)
Otylia Grotowa-Teszner
(1909-1990) - autorka wspomnień i baśni warmińskich, wychowawczyni w przedszkolach polskich na Warmii, działaczka społeczna, oświatowa i harcerska
Biografia
Urodziła się w 19 października 1909 r. w Rożnowie, w rodzinie Izydora i Otylii z Golanów, jako trzecie z czworga dzieci.
W 1916 r. rozpoczęła naukę w miejscowej niemieckiej szkole ludowej (świadectwo ukończenia otrzymała w 1923 r.) W 1920 r. uczęszczała na zajęcia polskiej szkółki w Rożnowie. W latach 1923-24 rozpoczęła naukę w szkole przygotowawczej, utworzonej pod szyldem kursu kroju i szycia w Olsztynie przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię (religii nauczał ks. Walenty Barczewski). Rok później, dzięki stypendium tegoż Towarzystwa podjęła naukę w Królewcu, gdzie często gościła
u konsula Zygmunta Merdingera, aby lepiej przyswoić sobie język polski. Po krótkich praktykach w Poznaniu 21 marca 1927 r. ukończyła niemiecką szkołę przygotowującą wychowawczynie przedszkolne w Królewcu. Miesiąc później trafiła na trzymiesięczny kurs nauki robótek ręcznych i śpiewu Liny Schwarz w Olsztynie, gdzie na stałe zamieszkała w 1937 r. 31 stycznia 1939 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w Olsztynie odbył się ślub Otylii Teszner z Józefem Grothem. Przyjęła wówczas obywatelstwo polskie. Następnego dnia w dywickim kościele ten związek pobłogosławił ks. Wacław Osiński. Zamieszkała
w Nowej Kaletce, gdzie jej mąż był polskim nauczycielem. 25 sierpnia 1939 r. oboje zostali aresztowani przez władze hitlerowskie (mąż zmarł w obozie w Dahau w 1942 r.). Otylia Grotowa po krótkim pobycie w obozie w Hohenbruch koło Królewca, całą wojnę przebywała w obozie koncentracyjnym Ravensbrück. Po ewakuacji więźniów w maju 1945 roku powróciła do Rożnowa. W Olsztynie zamieszkała w 1951 r. po objęciu funkcji kierownika przedszkola przyzakładowego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie ( na stanowisku do 1954 r.). W 1959 r. ukończyła eksternistyczne Zaoczne Studium Nauczycielskie w Warszawie. Poświęciła się pracy pedagogicznej i harcerskiej. Swoje doświadczenia spisała w formie wspomnień. Pozostawiła po sobie również legendy baśnie regionalne. Zmarła 9 marca 1990 r. w Olsztynie. Pochowana została 16 marca 1990 r. na cmentarzu komunalnym w Olsztynie.
Działalność
Po przybyciu w 1927 r. na Warmię organizowała i pracowała w polskich przedszkolach w Gietrzwałdzie (l927 r. -lipiec 1928 r.), Nowej Kaletce (1928-1936), gdzie także prowadziła polską bibliotekę i zajęcia z młodzieżą pozaszkolną. W 1934 r. założyła drużynę harcerską. Brała udział w występach teatrzyku kukiełkowego „Bajka”, złożonego z nauczycieli polskich szkół na Warmii W Rożnowie utworzyła szkołę podstawową i zaczęła w niej nauczać. W latach pięćdziesiątych pracowała w Inspektoracie Oświaty oraz Kuratorium Okręgu Szkolnym w Olsztynie.
Twórczość
Napisała dwie książki wspomnieniowe: Gdy zabrakło miłości (l976) oraz W kręgu spraw ojczystych (1982). Jej literacko opracowane baśnie warmińskie ukazały się w czytelnikowskich edycjach Kiermaszu bajek i Nowego kiermaszu bajek.
W zbiorach tych znalazły się baśnie: Jak Katrynka z diabłem tańcowała, Jak chłop mazurski diabła oszukał i Niech mi kto łeb łotrze, ja posiedzę gdzie dobrze. Publikowała również referaty z sesji i artykuły pokonferencyjne, m.in. w „Słowie na Warmii
i Mazurach”.
Klemens Oleksik
(1915-1992) - poeta, prozaik, autor utworów dla dzieci oraz literacko opracowanych baśni warmińskich i mazurskich, redaktor (pseud.: Daniel Olszyna, Klemens Dąbrowa, Promyk, Jacek Zwoleń)
Biografia
Urodził się l sierpnia 1918 roku w Zwoleniu na Kielecczyźnie, w rodzinie Wojciecha i Marianny z Kwiatkowskich. Pracował kolejno na poczcie, w kancelarii adwokackiej i w szpitalu we Włodawie. W latach 1935-1937 odbywał nowicjat w klasztorze Księży Misjonarzy w Górce Klasztornej. W 1937 roku przeniósł się do Warszawy i tu, pracując dorywczo, uczęszczał na kursy dokształcające. W 1939 roku powrócił do Zwolenia, gdzie kontynuował naukę na tajnych kompletach i równocześnie sam brał udział w tajnym nauczaniu. Od 1943 roku aż do końca wojny walczył w oddziale partyzanckich Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. Po roku 1945 uzupełnił wykształcenie w zakresie średniej szkoły, a w latach 1946-1952 studiował polonistykę na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu (lecz nie otrzymał tytułu magistra). Trudnił się pracą biurowa i pisał felietony, przez pewien czas zatrudniony był przy pracach leśnych. W 1957 roku przeniósł się do Olsztyna i poświęcił wyłącznie pracy literackiej. Zmarł 28 sierpnia 1992 roku w Olsztynie.
Twórczość
Pierwsze próby literackie pochodzą z okresu pobytu w Górce Klasztornej. Wtedy zamieszczone one były w miesięczniku „Posłaniec Św. Rodziny”. Radomski „Dziennik Powszechny” publikował w odcinkach dwie powieści o tematyce partyzanckiej: Spalone mosty i Zbrodnia Pawła Zadury. Debiutem książkowym był tomik pt. Wiersze (1948), tematycznie związany
z przeżyciami wojennymi i wspomnieniami z rodzinnych stron. W 1953 roku ukazała się natomiast pierwsza powieść pt. Powołanie Daniela, w której zawarł przeżycia młodego chłopca, odbywającego nowicjat. Osiedlenie się pisarza w regionie Warmii i Mazur poszerzyło tematykę jego twórczości o sprawy dotyczące regionu. Ujęta została ona zarówno w twórczości dla dzieci (do której należy zaliczyć przede wszystkim zbiór baśni Czarownica znad Bełdan), jak i twórczości dla dorosłych. Tematykę mazurską podjął w powieściach: Cmentarz w lesie i Krzak jałowca. W kilku książkach powracał do wspomnień okupacyjnych (Spalony, Krewni mojej matki, Wywołaj mnie z lasu). Nie rezygnował z twórczości poetyckiej o czym świadczyć mogą wydane tomiki wierszy (Drzewo życia, Pięć poematów, Pył tamtych dróg), głównie poświęcone problematyce egzystencjonalnej. Jego wiersze, opowiadania, bajki zostały zamieszczone w wielu antologiach, m.in.: Bursztynowym szlakiem (1963; oprac. Władysław Ogrodziński), Warmia i Mazury w oczach poetów 1940-1970 (1972; oprac. Edward Zbigniew Martuszewski), Olsztyn w wierszach (2003; oprac. Zbigniew Chojnowski).[3]
Publikacje (wybór)
Poezje
Wiersze (1948)
Drzewo życia (1961)
Pięć poematów (1970)
Pył tamtych dróg (1984)
Powieści
Powołanie Daniela (1953)
Cmentarz w lesie (1964)
Spalony (1967)
Wywołaj mnie z lasu (1973)
Krzak jałowca (1977)
Opowiadania
Krewni mojej matki (1982)
Twórczość dla dzieci
Zbudowali miasto duże (1950) - wiersze
Ma Agata gęś siodłatą (1959) - wiersze
Czarownica znad Bełdan (1956) - baśnie
Dobre i złe przygody parobka roztropka (1962)
Legenda o diamentowym pierścieniu (1963)
Książę złotej muszli (1961) baśń, utwór sceniczny
Gdy wieczorem nad jeziorem gra warmiński wiatr (1994) - utwór sceniczny, współaut. Irena Kwinto
Tadeusz Willan
(1932- ) - dziennikarz, prozaik i tłumacz
Biografia
Urodził się 15 października 1932 r. w Krutyni koło Mrągowa w rodzinie Pawła i Charlotty z Niklów. Ukończył Liceum Pedagogiczne w Mrągowie. W latach 60-tych i na początku lat 70-tych ukończył Studium Językoznawstwa i Filologii Esperanckiej, Centralne Zaoczne Studium Nowego Prawa Cywilnego, Rodzinnego i Opiekuńczego, Centralną Szkołę Partyjną przy KC PZPR w Warszawie. Jednocześnie uczestniczył w rozlicznych kolegiach społecznych i dziennikarskich. W 1976 r. ukończył Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Działalność
Już po ukończeniu szkoły średniej podjął pracę w wielu zawodach i redakcjach pism. Pracował w Wydziale Propagandy Zarządu Wojewódzkiego ZMP w Olsztynie, jednocześnie współpracując z redakcją „Sztandaru Młodych”. Odbywając służbę wojskową
w latach 1952-1954 pracował w redakcjach: „Na Straży Wolności” w Krakowie oraz „Za Polskę Ludową” w Warszawie. Potem podjął pracę jako publicysta w „Głosie Olsztyńskim”, następnie zaś w „Gazecie Olsztyńskiej”. Od 1977 r. był redaktorem naczelnym pisma „Warmia i Mazury”. Od 1990 roku pełni funkcję prezesa Stowarzyszenia Mazurskiego w Krutyni, jednocześnie jest redaktorem naczelnym biuletynu „Masurische Storchenpost” (Mazurska Poczta Bociania). Od 2000 r. pełni funkcję przewodniczącego olsztyńskiego oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy RP. Rokrocznie organizuje Mazurskie Spotkania Letnie.
Twórczość
Debiutował tomem reportaży Nienawiść i pajda chleba (1968). Tematów do swoich książek szukał w przeszłości Warmii i Mazur, a szczególnie w czasie drugiej wojny światowej. Pisał głównie o problemach cywilnej ludności miejscowej: Warmiaków
i Mazurów. Reportaże Willana są określane jako zwięzłe i konkretne, ale też pełne osobistego, choć niezbyt manifestowanego zaangażowania i pasji społeczno-politycznej. Na łamach prasy aktywnie uczestniczy w dyskusjach na temat zmian w kulturze regionu Warmii i Mazur.
Tadeusz Willan dotychczas opublikował:
Giżycko. Z dziejów miasta i powiatu (1966) - razem z Andrzejem Wakarem
Nienawiść i pajda chleba (1968)
Skrzydlaty czołgista (1970)
Droga przez morze (1979)
...by światło, które jest w tobie nie stało się ciemnością (1981)
Jest też autorem legend i baśni regionalnych, m.in. Krzyżacki miecz w zbiorze Nowy kiermasz bajek (1976)
Opracował baśnie ludowe Warmii i Mazur, z których kilka zamieszczono w Nowym kiermaszu bajek.
Wiesław Niesiobędzki
(1946- ) - poeta, prozaik, historyk i regionalista, bibliotekarz, archiwista (pseud.: Jerzy Krzywosąd)
Biografia
Urodził się 8 grudnia 1946 r. w Horyniu koło Iławy w rodzinie Stanisława i Franciszki z Klukowskich. Od 1949 roku mieszka
w Iławie. Tam też uczęszczał do IX Liceum Ogólnokształcącego. W 1970 ukończył studia historyczne o specjalizacji archiwistyka na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Podyplomowe Studium Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej na Uniwersytecie im. Adam Mickiewicza w Poznaniu. Dziewięć lat później wykształcenie poszerzył na Podyplomowym Studium Menadżerów Kultury na wydziale handlu zagranicznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.
Twórczość
Debiutował w 1975 r. wierszem w miesięczniku „Warmia i Mazury”. Pierwszy tomik poetycki Ty i obraz ciebie opublikował
w 1980 r. w serii „Premiery literackie” jako Jerzy Krzywosąd. Jego wiersze i proza ukazywały się w antologiach i almanachach oraz w licznych czasopismach o zasięgu ogólnokrajowym, m.in.: w „Poezji”, „Radarze”, „Tygodniku Kulturalnym”
i „Miesięczniku Literackim”. W swojej twórczości poetyckiej często nawiązuje do postaci Edwarda Stachury. Z jego zainteresowań postacią autora powstały publikacje: Edward Stachura - Gwiazda Tańcząca (1984) oraz Potęsknię jeszcze trochę za Jeziorkiem. W 60. rocznicę urodzin E. Stachury (1996).
Tomiki wierszy
Ty i obraz ciebie (1980)
Światłodzienność czasu (1981)
Legendaruim (1983)
Gwiazda tańcząca (1984)
Mimesis (1985)
Pieśń daremna (1985)
Baśnie
Kochankowie z Lipowej Wyspy : legendy znad Jezioraka (2004)
Księżniczka z Kesselbergu i inne legendy znad Jezioraka (2000)
Prace historyczne
Przewodnik historyczny Iławy (1988)
Dzieje kościoła gotyckiego w Iławie (współautorstwo z Edwardem Ruszel ; 2001)
Iława i okolice Jeziorka : vademecum historyczne (2001)
Dzieje kościoła gotyckiego w Iławie (2002)
Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego (2003)
Powiat iławski. Dzieje miast i wsi (2006)
Powiat iławski : dzieje, zabytki, pejzaż i kultura : szkice historyczne (2008)
Witold Piechocki
(1922 - 1987) - prawnik, pracownik sądownictwa, prozaik
Biografia
Urodził się 25 grudnia 1922 r. w Grudziądzu. W czasie wojny pracował jako robotnik. W 1942 r. wywieziony na Bałkany (Albania, Grecja, Jugosławia). W Jugosławii zbiegł i przedostał się do oddziałów partyzanckich; walczył z Niemcami. Po 1945 r. wrócił do Grudziądza, gdzie uczył się i pracował. Od 1947 roku zamieszkał w Olsztynie. Pracował w Wojewódzkiej Radzie Narodowej (inspektor ds. osobowych). Ukończył prawo na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1951), do emerytury (31 XII 1982) pracował w sądownictwie. Został mianowany sędzią w 1962 roku. W 1973 roku obronił pracę doktorską Prawne zasady konkursów literackich na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Był wykładowcą i kierownikiem Zespołu Nauk Prawnych Akademii Rolniczo-Technicznej (1978-1985). Zmarł 22 września 1987 r. w Olsztynie.
Twórczość
Debiutował w 1954 roku opowiadaniem Pojedynek w dodatku „Gazety Olsztyńskiej” pt. „Świat i My”. Od 1955 roku członek Związku Literatów Polskich. Jego debiut książkowy to szkic biograficzny Michał Kajka. 1858-1940 (1958). Opracował książkę
o martyrologii ludności polskiej podczas II wojny światowej (Walka i męczeństwo, 1969), opublikował reportaże oparte
o autentyczne materiały sądów województwa olsztyńskiego (Sądny dzień 1971 oraz Mennica pod strzechą 1974). Napisał powieść Dziewczyna z kosmosu (1986). Pisał opowiadania, bajki i legendy, słuchowiska radiowe, scenariusze filmów oświatowych. Publikował przekłady prozy z języka niemieckiego (m.in. Buchner, Huxley, Langer, Neuhaus, Neumann, Zweig). Opublikował kilka przewodników turystycznych oraz książki z dziedziny prawa Prawne zasady realizacji konkursów (1976) oraz Zawarcie małżeństwa (1983).
Helena Tyszkiewicz
(1928- ) - bibliotekarka, poetka, pisarka, publicystka, animatorka kultury
Biografia
Urodziła się 12 lutego 1928 r. w Dulsku w województwie kujawsko-pomorskim. W 1946 r. przybyła do Płoskini w powiecie braniewskim. Przez wiele lat związana z Płoskinią i Braniewem. Obecnie jest na emeryturze.
Twórczość
Zadebiutowała wierszami Braniewo - miasto mojej młodości oraz Osadnikom Braniewa w zbiorze Ziemia elbląska sercem najbliższa (2005). Do najbardziej dramatycznych jej utworów należą Treny napisane po tragicznej śmierci syna Krzysztofa Tyszkiewicza. Opublikowała je w zbiorze Zatrzymany czas (1997), w którym znalazły się także wiersze syna. W 1995 r. ukazała się natomiast książka Poezja sercem śpiewana. W 2002 r. wydała zbiór pt. Legendy, w którym zamieściła legendy w formie scenariusza (Legenda o Braniewie, Legenda o starym pałacu w Rudłowie, Legenda o diamentowym pierścieniu). Jest też autorką adaptacji baśni i legend. Jest autorką szkicu wspomnieniowego o Władysławie Gębiku w pracy Mądry przed szkodą (1991) oraz współautorką (wspólnie z Franciszkiem Chruścielem) książki Z dziejów gminy Braniewo (2000), zawierającej historię okolic Braniewa oraz działalności Biblioteki Publicznej Gminy Braniewo w latach 1945-2000.
Jerzy Marek Łapo
(1971- ) - historyk, archeolog, etnograf, kulturoznawca, badacz dziejów Mazur
Biografia
Urodził się 18 czerwca 1971 r. w Ełku. W 1989 r. podjął studia na kierunku archeologia na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika
w Toruniu. Do 1992 r. prowadził audycje radiowe w Studenckiej Agencji Radiowej - UMK Toruń. Dyplom archeologa otrzymał w 1994 r. W tym samym roku objął stanowisko kustosza Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie. Jednocześnie pracował jako dziennikarz oraz autor artykułów w pismach regionalnych „Gazeta Giżycka”, „Węgorzewski Tydzień” oraz „Gazeta Olsztyńska”. W czerwcu 2008 r. na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie uzyskał tytuł doktora historii. Od stycznia 2009 r. związany zawodowo z firmą Wirtualny Sztetl (koordynator woj. warmińsko-mazurskiego).
Działalność
Studiuje różne zagadnienia z pogranicza historii i etnografii. W latach 1991-2010 prowadził badania archeologiczne na różnoczasowych stanowiskach archeologicznych przede wszystkim na Mazurach. Jest prezesem Towarzystwa Ratowania Dziedzictwa Kulturowego Kresów Dawnych i Obecnych „Ojcowizna” w Węgorzewie oraz wieloletnim redaktorem czasopisma naukowego „Studia Angerburgica”. Od 2009 r. współredaguje „Studia Węgorapskie” (wraz z Januszem Janowskim). Jest odkrywcą m.in. jednego z najstarszych pochówków ludzkich w Europie Środkowo - Wschodniej (VI tys. p.n.e., Kamieńskie, gm. Orzysz). Prowadzi działalność w zakresie edukacji regionalnej, m.in. w ramach projektów:
„Garnki na tatulowym polu - Sobiechy 2004”
W trosce o stan przyrody i krajobrazu Mazur - seminarium ekologiczne w Szkole Podstawowej im. M. Kajki w Budrach
W 2010 r. brał udział w Warsztatach Bałtyjskich. Jest ponadto autorem listu otwartego w sprawie spuścizny kulturowej na Warmii i Mazurach (2005).
Publikacje
W 2008 r. ukazała się jego autorska książka Ludowa wizja przeszłości Mazur. Stanowiska archeologiczne i miejsca o znaczeniu historycznym na dawnym pograniczu galindzko-jaćwieskim w świadomości Mazurów (XVI w. - I połowa XX w.). Ponadto opracował i opublikował prace o charakterze naukowym i popularno-naukowym:
Rzecz o imć Helwingu (2002) - współautorstwo z Krystyną Jarosz
W cieniu Zamkowej Góry. Zbiór podań ludowych z Mazur Wschodnich (2006) - zebrał, przełożył i opracował
J. M. Łapo
Tragarz duchów. Zbiór podań ludowych z Mazur (2007) - zebrał, przełożył i opracował J. M. Łapo
Pruskie baby kamienne. Fenomen kulturowy czy europejska codzienność? (2007) - redakcja J. M. Łapo i Grzegorz Białuński
Toeppen, Max P., Wierzenia mazurskie (2008) - opracował Paweł Błażewicz i J.M. Łapo
Góra Konopki (2010) - redakcja J. M. Łapo
Jest autorem i współautorem ponad 60 artykułów naukowych z zakresu archeologii, historii, dokumentacji i ochrony dziedzictwa kulturowego Mazur, a także 60 haseł zamieszczonych w pracy: Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany (2008).
W swoich materiałach porusza głównie zagadnienia dziejów Mazur oraz historii Węgorzewa w wielu aspektach, np. sport, wojskowość, żeglarstwo, zabytki, kuchnia, wierzenia i obrzędy, sztuka, budownictwo, cmentarze, ciekawe postacie. Omawia wyniki badań archeologicznych oraz z prac wykopaliskowych m.in. na grodziskach i cmentarzach z terenu powiatu giżyckiego i okolic Węgorzewa. Szczególne miejsce w kręgu jego zainteresowań zajmują legendy i podania ludowe mazurskie oraz ślady plemion pruskich w dzisiejszej kulturze regionu (np. baby pruskie).
Janusz Jasiński
(1928- ) - historyk, pracownik naukowy, badacz dziejów Warmii i Mazur, publicysta. Urodził się 4 września 1928 r.
w Wołominie. W 1954 r. ukończył Katolicki Uniwersytet Lubelski. W 1964 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1982 r. uzyskał habilitację na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1993 r. prezydent RP wręczył mu dyplom profesora, a w 1996 r. został profesorem zwyczajnym.
Działalność
W latach 1954-1962 pracował w Stacji Naukowej Polskiego Towarzystwa Historycznego w Olsztynie, a następnie w Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie (1963-1974) i w Pracowni Toruńskiej Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (1974-1996). W latach 1996-1999 był zatrudniony w Instytucie Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Olsztynie, a po przekształceniu jej w Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM. W swojej pracy naukowej zajmuje się badaniem i popularyzacją historii Prus Wschodnich i Zachodnich, głównie Warmii
i Mazur w XIX wieku. Od 1990 r. zajmuje się też publicystyką z zakresu historii i polityki. Przez wiele lat był współredaktorem kwartalnika naukowego „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” (1957-1980, w latach 1971-1980 redaktor naczelny). Jest członkiem rady redakcyjnej czasopisma „Echa Przeszłości” wydawanego przez Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM. Przez wiele lat był prezesem Oddziału Olsztyńskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego. Do swoich naukowo-organizacyjnych osiągnięć zalicza, współuczestnictwo w założeniu w Olsztynie Ośrodka Badań Naukowych (1961), a także inicjatywę powołania Społecznego Komitetu Ratowania Dawnych Cmentarzy na Warmii i Mazurach (1993).
Publikacje
Na jego dorobek składa się około 700 publikacji, w tym kilkadziesiąt prac autorskich, opracowania i prace redakcyjne, a także artykuły naukowe i popularno-naukowe, w tym m.in.:
publikacje autorskie
Rozwój świadomości narodowej Michała Kajki (1958)
Reformy agrarne na Warmii na początku XIX wieku (1967)
Z pobytu Wincentego Pola w Prusach Wschodnich (1969)
Andrzej Samulowski : 1840-1928 : o narodowe oblicze Warmii (1976)
Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku : narodziny i rozwój (1983)
Michał Kajka 1858-1940 : droga do Polski (1990)
Historia Królewca : szkice z XIII-XX stulecia (1994)
Jaroty : wieś- kapliczka- kościół (1994) - współpraca Bronisław Magdziarz
Napoleon w Olsztynie i okolicach (1807) (2003)
Michał Kajka 1858-1940 : życie - spuścizna literacka - rodzina - polemiki - wiersze (2008)
opracowania
Michała Kajki, Zebrałem snop plonu : wybór utworów wydany w setną rocznicę urodzin poety - wraz z Tadeuszem Orackim (1958)
Wojciecha Kętrzyńskiego, O Mazurach (1968)
Michała Lengowskiego, Na Warmii i w Westfalii (1972)
Emilii Sukertowej-Biedrawiny, Karty z dziejów Mazur (1972)
Michała Kajki, Z duchowej mej niwy... - wraz z Tadeuszem Orackim (1982)
Franciszka Liedera, Warmia moich młodych lat (1986)
Andrzeja Samulowskiego, Wyzwól nas z ciężkiej niewoli ... (1997)
Karol Małłek
(1898-1969) - nauczyciel, działacz społeczny, pisarz
Biografia
Urodził się 18 marca 1898 r. w Brodowie (pow. działdowski). Po skończeniu miejscowej szkoły (1904-1911) pracował na gospodarstwie rodziców. W 1917 r. powołany do wojska niemieckiego. Walczył na froncie francuskim pod Verdun. Po włączeniu Działdowszczyzny do Polski ukończył kurs nauczycielski (1920-1921). Skończył kolejny kurs nauczycielski w Toruniu i zdał maturę (1924). Następnie był kierownikiem szkoły w Nowej Wsi (1924-1925) i Kisinach (1925-1933). 26 czerwca 1928 złożył egzamin nauczycielski kwalifikacyjny. W czasie wojny ukrywał się w Warszawie. W listopadzie 1944 r. przedstawił Krajowej Radzie Narodowej memoriał dot. powrotu Warmii i Mazur do Polski. Od lipca 1951 jako emeryt zamieszkał w Krutyni (pow. mrągowski). Zmarł 28 sierpnia 1969 r. w Krutyni; pochowany w Olsztynie.
Twórczość
Debiutował roku utworem scenicznym Jutrznia na Gody opartym na tradycjach Zbierał pieśni ludowe, podania, przysłowia, opisy obrzędów mazurskich, które opublikował w licznych artykułach. Wydał Mazurski śpiewnik regionalny, Plon czyli dożynki na Mazurach, Wesele mazurskie (Warszawa 1937). Był redaktorem Kalendarza dla Mazurów na 1939 rok. Po II wojnie światowej publikował liczne artykuły, szkice biograficzne. Tłumaczył prozę E. Wiecherta. Opublikował książki Jest dąb nad Mukrem ,opowiadania oparte na motywach ludowych Opowieści znad mazurskiego Gangesu, Z Mazur do Verdun. Wspomnienia 1890-1919 (Warszawa 1967), Interludium mazurskie. Wspomnienia 1920-1939 (Warszawa 1968), Z Mazur do podziemia. Wspomnienia 1939-1945 (Warszawa 1970), Polskie są Mazury. Wspomnienia 1945-1966 (Warszawa 1972).
Tadeusz Ostojski
(1925-2008) - prozaik, tłumacz, dziennikarz i radiowiec (pseud.: Władysław Lipiński, Adam Kiemlicz)
Biografia
Urodził się 26 września 1925 r. w Toruniu, w rodzinie Adama i Anny z Misiaków. W czasie II wojny światowej pracował
w ogrodnictwie. Po wojnie ukończył szkołę średnią i studiował prawo oraz ekonomię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika
w Toruniu. Od 1956 r. mieszkał w Olsztynie. Zmarł 29 maja 2008 r.
Twórczość
Jego twórczość często zamieszczana była na łamach prasy regionalnej i na antenie Polskiego Radia. Debiutował opowiadaniami: Pchlarz, Motorek i W pociągu, zamieszczonymi w 1961 r. w „Głosie Olsztyńskim”. W kolejnych latach opublikował:
Śniardowisko (1973) - zbiór opowiadań
Zwierza gwiazda (1975) - zbiór opowiadań
Mole zoo (1985) - powieść
Tadeusz Ostojski był również tłumaczem. Tłumaczył z niemieckiego twórczość:
Ernsta Wiecherta: Dzieci Jerorminów t. 1 (1973; t. 2 tłumaczył Jerzy Ptaszyński), Lasy i ludzie (1976), Baśnie (1983), Trójłyczko (1984) czy Proste życie (2004),
Hansa Hellmuta Kirsta Pan Bóg śpi na Mazurach (1991 i 1993),
Ericha Marię Remargu'a Na Zachodzie bez zmian (1992),
Herberta Somplatzkiego Mazurskie legendy i baśnie (1999) wg Maxa Toeppena oraz Freda Breinersdorfera Nie zabija się bogatych klientów (1991).
Wśród przekładów tego autora znalazły się także dramaty: Rainera Kerndla Cień polskiej dziewczyny (1964) i Horsta Salomona Gagatek (1971). Z kolei na język niemiecki przełożył wraz z Krystyną Binek tekst Oratorium de revolutionibus T. Paciorkiewicza i S. Połoma. Adaptował także dla teatru radiowego utwory Ewy Ostrowskiej (Nim jabłoń zdziczeje), Eugeniusza Szwarca (Smok) i Konstantego Paustowskiego, a także wspólnie z Anną Kochanowską utwór Nikt nie rodzi się żołnierzem. Napisał słuchowiska emitowane w programie lokalnym Polskiego Radia: Binduga (1983) i Przed pożarem świata (1984). Ponadto pod jego redakcją ukazały się:
PPR na Warmii i Mazurach w latach 1945-1947 (1957)
50 lat plastyki na Warmii i Mazurach (1966)
Osiągnięcia i perspektywy województwa olsztyńskiego 1956-1960, 1961-1965 (1961)
Ostatnią pozycją książkową Tadeusza Ostojskiego było opracowanie i uwspółcześnienie przekładu Wierzeń mazurskich Maxa P. Toeppena (2008).
Alojzy Śliwa
(1885-1969) - pisarz, poeta, redaktor, działacz polski na Warmii i Mazurach, gawędziarz
Biografia i działalność
Urodził się 16 lutego 1885 r. w Skajbotach. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczył się krawiectwa w Klebarku Wielkim
i Olsztynie. W 1903 r. zdał egzamin czeladniczy i podjął pracę. W latach 1905-1907 odbył służbę wojskową. Zatrudnił się
w Berlinie, gdzie działał w Związku Towarzystw Polskich. Po przegranym plebiscycie zamieszkał w Poznaniu, gdzie założył Towarzystwo Byłych Pracowników Plebiscytowych. W 1940 roku wysiedlony, zamieszkał w Mędrzechowie, gdzie pracował jako tłumacz gminny. W maju 1945 roku wrócił na Warmię. Zbierał i zapisywał ludowe pieśni i legendy w ramach współpracy
z olsztyńską delegaturą Państwowego Instytutu Sztuki. Działał w Stowarzyszeniu PAX. Otrzymywał rentę dla specjalnie zasłużonych Polsce Ludowej. Zmarł 24 listopada 1969 r. w Olsztynie; pochowany w Gutkowie.
Twórczość
Debiutował w 1912 roku wierszami i zagadkami w dodatku do „Gazety Olsztyńskiej” - „Gość Niedzielny”. W swoich wierszach nawoływał do walki o mowę polską apelował do postaw patriotycznych. Popularyzował warmińskie zwyczaje oraz poruszał tematy aktualne. Jego utwory zostały zamieszczone w antologiach i kiermaszach bajek. Pisał wiersze pełne patosu i powagi, patriotyzmu. Opublikował:
Jan Pietrzyk
(1956- ) - ksiądz, poeta, urodzony na Mazurach, mieszkający i działający na Warmii
Biografia
Urodził się w 1956 roku w Olecku na Mazurach. Od 1985 roku mieszka i pracuje na Warmii. Od kilkunastu lat sprawuje funkcję proboszcza rzymsko-katolickiej parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Butrynach w gminie Purda koło Olsztyna. Od 2008 roku jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oddziału olsztyńskiego. Jest inicjatorem założenia muzeum sakralnego w kościele św. Jakuba w Butrynach, gdzie od 2005 roku eksponuje gromadzone przez siebie zbiory.[2]
Twórczość
Ksiądz Jan Pietrzyk debiutował na łamach „Posłańca Warmińskiego” w roku 2000. Własną twórczość publikował również
w innych czasopismach literackich. Niespokojne szuwary (2007) . Tematyka wierszy ks. Pietrzyka, na pozór powszednia, ukazuje ogrom tragedii ludzkich, biedę, lęk, ale i dobroć, bogactwo ducha. Opiewa przyrodę, miłość do Boga, ludzi i zwierząt. Obok częstych motywów samotności, opuszczenia i zniechęcenia pojawia się temat radości i zachwytu nad chwilą oraz wiary.
Publikacje
Tomiki:
Dotykając strun (2002)
Zatańczę z wiatrem (2002)
Niebieskie koła (2003)
Pochylone lampy (2004)
Zdziwienie w chmurach (2005)
Złamane patyki (2006)
Niespokojne szuwary (2007)
Żabi romantyzm (2009)
Poezje Jana Pietrzyka znajdują się ponadto w kilku antologiach, m.in.:
Przed i za. Antologia literacka (2007)
Paciorki. Antologia maryjna z Warmii (2007)
Jan Pietrzyk darzy szczególnym zainteresowaniem historię Olsztyna oraz regionalne podania i mity. Wyraz tego dał w Legendach olsztyńskich [4] oraz zbiorku Słuchając wiatru. [5]
Gustaw Leyding
(1899-1974) - działacz ruchu mazurskiego, redaktor, publicysta i historyk regionalny (pseud.: Legus, Lucjan Mielecki)
Biografia
Urodził się 8 sierpnia 1899 r. w Labuszewie, w powiecie szczycieńskim, w rodzinie Gustawa i Szarloty z Boettcherów. Po ukończeniu niemieckiej szkoły ludowej, uczęszczał do szkoły dokształcającej w Biskupcu, zaś potem do gimnazjum w Szczytnie. W 1917 r. wcielono go do niemieckiego wojska i skierowano na front zachodni. W okresie międzywojennym brał udział w ruchu polskim na Mazurach, sprawując szereg kierowniczych funkcji w organizacjach społecznych i gospodarczych. W kwietniu 1933 r. został aresztowany przez hitlerowców. Po krótkim pobycie w więzieniu, w maju tego roku nielegalnie opuścił Prusy Wschodnie
i zamieszkał w Działdowie. W czasie II wojny światowej ukrywał się pod nazwiskiem Lucjan Mielecki na Lubelszczyźnie i brał udział w ruchu konspiracyjnym. W 1945 r. wrócił na Mazury, a od 1949 r. zamieszkał na stałe w Szczytnie. Tam też zmarł 2 marca 1974 r., pochowany został w Olsztynie.
Działalność
Był przedstawicielem firmy weterynaryjnej. Bez trudności mógł więc wędrować niemal po całym obszarze byłych Prus Wschodnich, nawiązując kontakty z ludnością polską. Zbierał pieśni, podania, legendy, a przede wszystkim notował nazwy miejscowości zachowane w pamięci mieszkańców. Ta żmudna praca zbieracka okazała się przydatna po wojnie, kiedy Gustaw Leyding w charakterze eksperta z ramienia Instytutu Mazurskiego i Urzędu Wojewódzkiego brał udział w posiedzeniach Głównej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Ministerstwie Administracji Publicznej.
Publikacje
Po 1945 r. opracował dwa słowniki, obejmujące nazwy miejscowe i fizjograficzne: Słownik nazw miejscowych Okręgu Mazurskiego, cz. I (1947), cz. II (1959). Poza tym artykuły i opracowania publikował w „Komunikatach Mazursko-Warmińskich”. Wykonał wiele prac kartograficznych, m.in. do monografii powiatowych województwa olsztyńskiego. Był współautorem monografii Bartoszyc, Biskupca, Ełku, Pisza, Węgorzewa, Morąga i Braniewa.
Jan Lubomirski
(1905-1997) - nauczyciel muzyki, redaktor, działacz kulturalno-oświatowy, folklorysta
Biografia
Urodził się 22 listopada 1905 r. w Stanclewie. W latach 1923-1929 studiował w konserwatorium w Poznaniu na kursach prowadzonych m.in. przez Feliksa Nowowiejskiego, podczas których otrzymał profesjonalne przygotowanie do pracy organisty, organizatora i animatora życia muzycznego. W czasie wojny więziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen-Oranienburg. Po 1946 r. wrócił do Olsztyna. Zmarł 30 czerwca 1997 r. w Olsztynie. Był członkiem honorowym OBN.
Działalność kulturalna i oświatowa
W okresie międzywojennym zaangażował się w działania ruchu polskiego na Warmii. W latach 50-tych uczestniczył
w Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego - spisywał, nagrywał na taśmy pieśni, gawędy i legendy. Również później jako pasjonat gromadził eksponaty sztuki ludowej, dokumenty historyczne, fotografie i inne przedmioty o wartości muzealnej, które zasiliły zbiory olsztyńskiej delegatury Państwowego Instytutu Sztuki, Ośrodka Badań Naukowych w Olsztynie, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie oraz olsztyńskiej Stacji Polskiego Towarzystwa Historycznego
Publikacje
Pieśni Warmii i Mazur na chóry 3-głosowe, oprac. Stefan Foremny ; red. lit. Jan Lubomirski (1960)
Pieśni Warmii i Mazur, oprac. Stanisław Markiewicz i Jan Lubomirski (1969)
Janusz Charytoniuk
(1951- ) - elbląski archiwista, bibliotekarz, publicysta, pisarz, regionalista, zbieracz legend
Biografia
Urodził się w 1951 r. w Młynarach. Studiował historię na Uniwersytecie Gdańskim. Pracował jako archiwista i bibliotekarz.
Pisywał szkice oraz artykuły o tematyce historycznej, popularyzując dzieje Elbląga i okolic. Redagował czasopismo „Magazyn Historyczno-Krajoznawczy - Elbląg” (pierwsze zeszyty ukazały się w l. 1998-1999). W 1998 r. wraz z Januszem Hochleitnerem opublikował przewodnik z zakresu historii Elbląga, przeznaczony dla uczniów szkół podstawowych pt. Elbląg - nasza mała ojczyzna. Jest miłośnikiem i „zbieraczem” legend Elbląga i okolic. Większość z nich opublikował w prasie lokalnej. W 1999 r. wydał książkę poświęconą tej tematyce pt. Legendy Ziemi Elbląskiej.
Ryszard Bitowt
(1930- ) - nauczyciel, etnograf, kolekcjoner, działacz społeczny, kronikarz związany z Mrągowem
Biografia
Urodził się w 1930 r. jako syn Moniki z domu Duchiewicz i Antoniego Bitowta - sołtysa i gospodarza z Białozoryszek pod Wilnem, w rodzinie o bogatych tradycjach patriotycznych. Uczył się w progimnazjum w Bezdanach. W styczniu 1946 r. wraz
z rodziną opuścił Bezdany i w maju tegoż roku, w ramach akcji repatriacyjnej trafił do Pieszkowa koło Lidzbarka Warmińskiego. W 1963 r. przeniósł się do Wyszemborka koło Mrągowa. W 1974 r. osiadł w Mrągowie, gdzie mieszka do dziś.
Publikacje
Pieniądz zastępczy Prus Wschodnich, ze szczególnym uwzględnieniem Mrągowa i Ziemi Mrągowskiej (1999)
Nekropolie Mrągowa (1999)
Historia parku im. Juliusza Słowackiego w Mrągowie (2000)
Droga do Polski. Wspomnienia (2000)
Neuanfang in Ostpreussen (2000)
Nowe życie na Mazurach (2001)
Len. Znaczenie gospodarcze upraw lnu i konopii w powiecie mrągowskim od czasów najdawniejszych do 1945 roku na tle tradycji i obyczajów oraz porównań z sąsiednimi krainami (2006)
Regionaliści Warmii i Mazur ujawniają tajemnice (2009)
Autor wspomnień w pracach zbiorowych:
Codzienność zapamiętana : Warmia i Mazury we wspomnieniach / red. Hans Jürgen Karp, Robert Traba (2004)
Wypędzeni ze Wschodu : wspomnienia Polaków i Niemców / red. Hans-Jürgen Bömelburg, Renate Stössinger, Robert Traba (2001)
Jest autorem broszurowego wydania zawierającego legendy mrągowskie (zebrane i opublikowane z okazji 35-lecia Towarzystwa Miłośników Ziemi Mrągowskiej).