1. Finanse są to:

• zjawiska i procesy pieniężne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych,

• zjawiska i procesy pieniężne w których uczestniczy pieniądz pełniąc funkcje:

• miernika wartości,

• środka wymiany,

• środka płatniczego,

• środka tezauryzacji,

• ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem, przepływem, podziałem zasobów pieniężnych,

• zjawiska gromadzenia i rozdysponowania zasobów pieniężnych oraz następujące w ich wyniku przepływy strumieni pieniężnych,

• dziedzina wiedzy i działalności gospodarczej, obejmująca zjawiska pieniężne, instrumenty finansowe, instytucje finansowe, systemy finansowe gospodarki rynkowej.

2. W obrębie finansów można wyodrębnić następujące płaszczyzny:

• •tworzenie pieniądza w systemie bankowym (kreacja),

• obieg pieniądza miedzy podmiotami gospodarczymi (cyrkulacja),

• zatrzymywanie pieniądza (tezauryzacja i oszczędności),

• kształtowanie relacji miedzy wpływami i wydatkami pieniężnymi (budżetowanie)

Kreacja pieniądza - wiąże się z istnieniem w gospodarce systemu bankowego, który zajmuje się tworzeniem (kreacja) pieniądza. Bank centralny zajmuje się kreacją pieniądza realnego, tj. banknotów i monet. Banki komercyjne dysponujące czasowo wolnymi zasobami pieniężnymi w formie depozytów kreują pieniądz kredytowy.

Cyrkulacja pieniądza - wiąże się z wykorzystaniem pieniądza do zapłaty za dostarczone towary i usługi (środek wymiany). pieniądz jest wykorzystywany także do określania cen towarów i usług będących przedmiotem transakcji (miernik wartości).

Tezauryzacja i oszczędności - wiąże się z rezygnacją z bieżącego uczestnictwa w wymianie i podziale dochodu narodowego. Pieniądz służy wówczas do gromadzenia i przechowywania bogactwa (tezauryzacja) i przesunięcia momentu wydatkowania części dochodów z okresu ich uzyskania na późniejszy okres (zamiana zasobów pieniężnych na oszczędności lub inne aktywa finansowe).

Budżetowanie-polega na porównywaniu wpływów i wypływów pieniężnych.

3. Klasyfikacja finansów w gospodarce rynkowej.

Ze względu na formę własności finanse w gospodarce rynkowej możemy podzielić na:

finanse publiczne - dotyczą gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez budżet państwa, budżety jednostek samorządu i inne fundusze publiczne,

finanse prywatne - to przestrzeń operacji finansowych, przeprowadzanych przez prywatnych właścicieli zasobów pieniężnych, głównie gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa prywatne.

Podział finansów w gospodarce rynkowej

4. Różnice miedzy finansami publicznymi i prywatnymi:

• państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie wydatków, w przypadku podmiotów prywatnych sytuacja jest odwrotna,

• finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego dysponentem jest państwo, natomiast prywatni posiadacze pieniądza nie maja na niego żadnego wpływu,

• finanse publiczne zorientowane są na realizację interesu publicznego, finanse prywatne służą gromadzeniu dochodów indywidualnych,

• duża skala finansów publicznych wpływa na kształtowanie się równowagi finansowej państwa, finanse prywatne nie mają takich możliwości.

5. Funkcje finansów:

Funkcja alokacyjna - polega na wykorzystaniu środków pieniężnych do alokacji zasobów w gospodarce.

Funkcja redystrybucyjna - polega na rozdzielaniu osiąganych przez podmioty dochodów na część, która zostaje odprowadzona do budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządów terytorialnych i część pozostającą do dyspozycji podmiotu. Wyraża się w tym, że za pomocą finansów przeprowadzana jest redystrybucja dochodów i wydatków na cele publiczne,

Funkcja stymulująca (bodźcowa) - polega na ingerencji państwa w działalność podmiotów gospodarczych (np. za pomocą polityki podatkowej, kredytowej, dewizowej),

Funkcja stabilizacyjna - jest wyrazem interwencjonizmu państwowego, tzn. oddziaływania państwa na życie gospodarcze w drodze realizacji makroekonomicznej polityki finansowej w celu utrzymania równowagi gospodarczej (ograniczanie bezrobocia, walka z inflacją wzrost gospodarczy, bilans płatniczy). Przejawia się w tym, że środki pieniężne i instrumenty finansowe wykorzystywane są do stabilizowania gospodarki,

Funkcja kredytowa - sprowadza się do udostępniania zasobów pieniężnych podmiotom odczuwającym czasowo ich niedobór,

Funkcja kontrolna - polega na śledzeniu przepływu strumieni pieniężnych.

6. Podmiotowa i przedmiotowa systematyka zjawisk finansowych.

Zjawiska pieniężne można usystematyzować według dwóch kryteriów:

Kryterium przedmiotowe - pozwala przedstawić funkcjonalne cechy pieniądza w procesie społeczno-gospodarczym.

Kryterium podmiotowe - zjawiska pieniężne systematyzowane są według podmiotów gospodarczych, które wykorzystują pieniądz do realizacji celów gospodarczych.

systematyka zjawisk finansowych

Kryterium przedmiotowe

Kryterium podmiotowe

Strumienie pieniężne regulowane przez mechanizm rynkowy

Finanse publiczne

Strumienie pieniężne redystrybucyjne (transferowe)

Finanse przedsiębiorstw

Strumienie pieniężne kredytowe

Finanse banków

Finanse instytucji ubezpieczeniowych

Finanse gospodarstw domowych

7. Zjawiska pieniężne w układzie przedmiotowym ująć można w postaci strumieni pieniężnych obejmujących:

strumienie pieniężne regulowane przez mechanizm rynkowy (ekwiwalentne) -.obejmują ruchy pieniądza związane z zakupem i sprzedażą towarów, usług i produktów oraz wynagrodzenia za pracę. Są one regulowane przez mechanizm rynkowy, który ustala ceny na rynku w zależności od popytu i podaży.

strumienie pieniężne redystrybucyjne (transferowe) - charakteryzują się brakiem wzajemnego świadczenia pomiędzy stronami, tj. od strony podmiotu otrzymującego środki pieniężne na rzecz podmiotu je przekazującego, np. podatki, emerytury, zasiłki, renty. Nie są one regulowane przez mechanizm rynkowy, lecz obowiązujące akty prawne,

strumienie pieniężne kredytowe -wiążą się z pozyskiwaniem kredytów bankowych przez inne podmioty niż banki i obsługą zaciągniętych kredytów, tj. udzielenie kredytu, spłata kredytu.

8. Zjawiska finansowe w układzie podmiotowym obejmują:

Finanse publiczne - tj. finanse państwa i jednostek samorządu terytorialnego, środki pieniężne pozostają do dyspozycji organów władzy i administracji rządowej lub samorządowej. Przychody i wydatki dokonywane są za pośrednictwem budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Przychody pochodzą z budżetu, natomiast wydatki mogą mieć charakter materialny, redystrybucyjny lub kredytowy.

Finanse przedsiębiorstw - przychody i wydatki mają głównie charakter materialny. Przychody pochodzą ze sprzedaży dóbr i usług. Wydatki mogą mieć charakter materialny (zakup materiałów, zapłata za usługi, wypłata wynagrodzeń), redystrybucyjny (podatki, opłaty) lub kredytowy (spłata zaciągniętych kredytów),

Finanse banków - przychody i wydatki mają głównie charakter redystrybucyjny. Przychody pochodzą głównie z odsetek i prowizji, wydatki zaśœ związane są z utrzymaniem przedsiębiorstwa bankowego. Wydatki mogą mieć także charakter materialny (zakup dóbr i usług) lub kredytowy (pozyskanie kapitału na rynku międzybankowym).

Finanse instytucji ubezpieczeniowych - przychody i wydatki mają głównie charakter redystrybucyjny. Przychody pochodzą głównie ze składek ubezpieczeniowych, wydatki zaœ związane są z wypłatą odszkodowań.

Finanse gospodarstw domowych - przychody i wydatki tej grupy podmiotów uzależnione są od indywidualnych preferencji. Głównym źródłem przychodów są wynagrodzenia za pracę, renty, emerytury, które uzupełniane mogą być przychodami kredytowymi (zaciągnięcie kredytu) lub materialnymi (sprzedaż dóbr lub usług). Wydatki mają charakter redystrybucyjny (podatki, opłaty) lub kredytowy (spłata kredytów).

9. System finansowy:

• zespół czynników, zapewniających cyrkulacje pieniądza i operacje kapitałowe oraz świadczenie usług finansowych osobom fizycznym i prawnym;

• całokształt form prawnych i organizacyjnych gromadzenia i wykorzystywania zasobów finansowych. Obejmuje całość norm prawnych i instytucji finansowych

• mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej miedzy niefinansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą instytucje finansowe, instrumenty finansowe, rynki finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania.

10. Rynek finansowy:

• rynek, na którym dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi;

• rynek, na którym zawierane są transakcje finansowe polegające na zamianie pieniądza na instrument finansowy lub instrumentu finansowego na pieniądz w celu osiągnięcia zysków lub zabezpieczenia się przed ryzykiem;

11. Ze względu na okres obiegu instrumentów finansowych, rynek finansowy dzielimy na:

rynek pieniężny - rynek na którym przedmiotem transakcji są instrumenty finansowe opiewające na wierzytelności pieniężne o terminie zapadalności nie przekraczającym jednego roku, tj. bony skarbowe;

rynek kapitałowy - rynek na którym pomiędzy jego uczestnikami zawierane są transakcje długoterminowymi instrumentami finansowymi, o terminie realizacji praw powyżej jednego roku, tj. akcje, obligacje.

12. Ze wzgledu na udział emitenta w rynku wyróżniamy:

rynek pierwotny - segment rynku, na którym nowy instrument finansowy jest sprzedawany pierwszemu posiadaczowi,

rynek wtórny - segment rynku, na którym dokonuje się właściwego obrotu instrumentami finansowymi. Posiadacz instrumentu zakupionego na rynku pierwotnym może odsprzedać go innemu nabywcy.

13. Instrumenty finansowe - kontrakty zawarte miedzy dwiema stronami, regulujące zależność finansową miedzy nimi, której charakter uzależniony jest od rodzaju instrumentu.

Zgodnie z Ustawą o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 instrumentami finansowymi są:

1. Papiery wartościowe.

2. Niebędące papierami wartościowymi:

• tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,

• instrumenty rynku pieniężnego,

• finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie, umowy forward dotyczące stóp procentowych, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe;

• opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych, opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na takie opcje, oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie;

• prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń (pochodne instrumenty towarowe);

• inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.

14. Klasyfikacja instrumentów finansowych:

1. ze względu na możliwość obrotu:

• zbywalne instrumenty finansowe - takie, dla których istnieje zorganizowany system obrotu, np. akcje;

• niezbywalne instrumenty finansowe - takie, które są kontraktami dwustronnymi niepodlegającymi zorganizowanemu obrotowi, np. depozyty bankowe.

• ze względu na przedmiot transferu:

• instrumenty transferu kapitału, kontrakty, w którym jedna strona, dysponująca nadmiarem kapitału, przekazuje go drugiej stronie, zgłaszającej popyt na kapitał,

(Dla strony emitującej instrument transferu jest to działalność w zakresie finansowania Działalność finansowa -cash flow, zaśœ dla strony nabywającej instrument transferu kapitału jest to działalność inwestycyjna, przepływy z działalności inwestycyjnej - cash flow). Mogą to być instrumenty o charakterze dłużnym (transferowany kapitał ma charakter długu) i instrumenty udziałowe (transferowany kapitał ma charakter udziałowy),

• instrumenty transferu ryzyka - kontrakty, w którym jedna lub obie strony kontraktu przekazują ryzyko drugiej stronie kontraktu. Głównymi instrumentami transferu ryzyka są instrumenty pochodne.

• ze względu na charakter instrumentu:

• instrumenty dłużne (wierzycielskie), w których jedna strona kontraktu pożycza kapitał drugiej stronie, zaś druga strona zobowiązuje się zwrócić dług i zapłacić odsetki, np. depozyty bankowe w walucie krajowej, depozyty bankowe w walucie zagranicznej, bony skarbowe i inne instrumenty rynku pieniężnego oraz obligacje,

• instrumenty udziałowe (własnościowe), w których jedna strona kontraktu sprzedaje drugiej stronie prawo własności przedsiębiorstwa, np. akcja emitowana przez spółkę akcyjna, certyfikat inwestycyjny,

• instrumenty pochodne (terminowe), w których dwie strony określają transakcje, do której może lub musi dojść miedzy stronami w przyszłości. Oprócz celu inwestycyjnego instrumenty te spełniają również cel zarzadzania ryzykiem inwestycyjnym, np. strukturyzowany produkt depozytowy.

Aktualnie jest coraz więcej instrumentów tzw. hybrydowych, które łączą cechy dwóch wymienionych wyżej grup instrumentów, np. kombinacja instrumentu dłużnego i instrumentu pochodnego, np. obligacje z dołączonymi prawami lub tzw. strukturyzowane produkty depozytowe.

4. Ze względu na charakter inwestowania:

• Inwestowanie bezpośrednie, tzn. inwestowanie w:

• instrumenty rynku pieniężnego (rachunki oszczędnościowe, lokaty bankowe, bony komercyjne, bony pieniężne, bony skarbowe),

• instrumenty rynku kapitałowego - o stałym dochodzie (obligacje) i o zmiennym dochodzie (akcje i obligacje),

• instrumenty pochodne (kontrakty forward, kontrakty futures, opcje, warranty),

• instrumenty alternatywne (waluty, metale, kamienie wartościowe, nieruchomości, sztuka, kolekcjonerstwo).

• Inwestowanie pośrednie, tzn. inwestowanie w:

• Jednostki lub tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,

• portfele inwestycyjne zarządzane przez firmy typu asset management

• fundusze zbiorowego inwestowania.




• Ze względu na podział rynku finansowego na segmenty:

• rynek pieniężny, rynek na którym występują instrumenty dłużne emitowane na okres do 52 tygodni. Instrumenty tego segmentu rynku zazwyczaj są płynne, tj. istnieje możliwość zamiany instrumentu finansowego na gotówkę w krótkim okresie czasu po oczekiwanej cenie. Pozwalają na regulowanie poziomu płynności podmiotu, dokonującego transakcji na rynku.

• rynek kapitałowy rynek na którym przedmiotem obrotu są instrumenty transferu kapitału dłużne lub udziałowe, emitowane na okres co najmniej 1 roku, np. akcje, obligacje,

• rynek instrumentów pochodnych jest to rynek transferu ryzyka, na którym dokonuje się obrotu instrumentami pochodnymi, np. transakcje terminowe, opcje,

• rynek walutowy jest to rynek na którym występują instrumenty finansowe denominowane w walucie obcej, których wartość określana jest w walucie krajowej.

Inwestor podejmujący decyzję dotyczącą zainwestowania swoich środków, dokonuje wyboru spośród szeregu instrumentów finansowych, z których każdy charakteryzuje się odmiennymi cechami w zakresie dochodu możliwego do uzyskania, poziomu przypisywanego ryzyka oraz praw, które sobą reprezentuje.

15. Instytucje finansowe - podmioty funkcjonujące na rynku finansowym, tj.:

• instytucje bankowe, w tym bank centralny, pozostałe banki,

• instytucje ubezpieczeniowe - dokonują wielu inwestycji, wykorzystując środki uzyskane ze składek,

• fundusze emerytalne - gromadzą środki na wypłatę emerytur członkom funduszu po osiągnieciu przez nich wieku emerytalnego. Zbierane składki są inwestowane na rynku finansowym,

• fundusze inwestycyjne - są instytucjami zbiorowego inwestowania. Są to osoby prawne, których przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze proponowania nabycia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych, w określone w przepisach prawa papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe.




16. Funkcje systemu finansowego:

funkcja płatnicza - system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń transakcji gospodarczych, zwłaszcza zakupu towarów i usług,

funkcja płynności - oznacza, że system finansowy umożliwia zamianę papierów wartościowych oraz innych aktywów na gotówkę,

funkcja oszczędności - system finansowy stwarza podmiotom różne możliwości lokowania oszczędności przy umiarkowanym ryzyku,

funkcja kredytowa - polega na dostarczaniu przez system finansowy kredytów dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych w celu realizacji inwestycji i konsumpcji,

funkcja zabezpieczenia przed ryzykiem - oznacza, że system finansowy zawiera instrumenty służące do sterowania poziomu podejmowanego ryzyka,

funkcja polityki ekonomicznej - polega możliwości prowadzenia przez rząd polityki zapewniającej wzrost gospodarczy, niski poziom bezrobocia, inflacji.

17. Elementy (podsystemy) systemu finansowego:

• System finansów publicznych,

• System bankowy,

• System ubezpieczeniowy,

• System finansowy przedsiębiorstw.

9

Płaszczyzny finansów

Kreacja

Cyrkulacja

Tezauryzacja, oszczędności

Budżetowanie

---