Akt mowy

historia

• twórcą teorii aktów mowy był John Austin, należał on do tzw. oksfordzkiej szkoły analitycznej

• w 1953 roku przedstawił wykłady How to Do Things with Words (opublikowane 1962)

• od tego czasu mamy do czynienia z dużym zainteresowaniem problemem aktów mowy

• najważniejsi kontynuatorzy: John Searle, Peter Strawson, Paul Grice, Geoffrey Leech, John Sadock, Deirdre Wilson, Dan Sperber

• na grunt polski teoria aktów mowy została przeniesiona w l. '70 (Anna Wierzbicka, Krystyna Pisarkowa)

performatywy i konstatacje

• teoria performatywów: pierwsza wersja teorii Austina dotyczyła wypowiedzi, których z punktu widzenia logiki nie można zakwalifikować jako prawdziwe lub fałszywe

• udział wypowiedzi performatywnych powoduje zmianę rzeczywistości → fakty zależą od działań słownych, tzn. nie trzeba robić nic poza wypowiedzeniem danej formuły, np. wypowiedzenie wojny, złożenie przysięgi ślubnej

• to właśnie odróżnia akty performatywne od aktów konstatacyjnych, tj. stwierdzeń typu: pada deszcz, które w żaden sposób nie zmieniają rzeczywistości

• 
  akty performatywne to:

• akty o charakterze prawno-instytucjonalnym

• obietnice

• 
  prośby

• podziękowania

• gratulacje

• przeprosiny

• groźby

• istnieją formalne (językowe) wykładniki wypowiedzi o charakterze performatywnym:

• czasowniki performatywne w 1 osobie (obiecuję, zapewniam)

• wskazówki odsyłające do treści samego aktu mowy (niniejszym, tymi słowy)

składniki aktu mowy

• Austin analizując wypowiedzi performatywne i konstatacje doszedł do wniosku, że takie rozróżnienie nie jest precyzyjne → w zależności od kontekstu i sytuacji konstatacje mogą pełnić rolę podobną do performatywów, np. Jutro przyjdę = obietnica / groźba / ostrzeżenie

• w związku z tym Austin przeformułował teorię rezygnując z wyrazowo-gramatycznych wykładników performatywności; zaproponował by w każdym akcie mowy wyróżniać aspekty (składniki):

aspekt lokucyjny: odnosi się do procesu tworzenia wyrażenia o treści wynikającej z systemu języka → zastosowanie języka bez uwzględnienia sytuacji oraz uczestników aktu mowy

aspekt illokucyjny: określa treść nadaną, intencję mówiącego, wiąże się z tym, co chcielibyśmy osiągnąć przez daną wypowiedź → prośba, groźba, obietnica = siła illokucyjna wypowiedzenia ; wartość illokucji mierzona jest w kategoriach skuteczności

aspekt perlokucyjny (efekt perlokucyjny): uboczne, wtórne cele i rezultaty aktu komunikacyjnego

efekty: zlekceważenie, obraza, rozbawienie → wszelkie zmiany mentalne i emocjonalne wywołane
u odbiorcy przez wypowiedź; liczba tych efektów jest nieograniczona

• rozróżnienie tych trzech aspektów mowy stanowi podstawę oddzielenia dwóch dyscyplin językoznawstwa: semantyki i pragmatyki

aspekt lokucyjny - domena semantyki

aspekt illokucyjny i perlokucyjny - domena pragmatyki

akty bezpośrednie i pośrednie

• dzięki wydzieleniu trzech składników można oddzielić informacje (sensy) przekazywane za pomocą kodu językowego od informacji pragmatycznych - przekazywanych niekonwencjonalnie
  i odczytywanych z wykorzystaniem wiedzy spoza tej wypowiedzi (np. wiedzy o świecie)

• John Searle wprowadził rozróżnienie:

1. w bezpośrednim akcie mowy intencja mówiącego może być odczytywana niezależnie od sytuacji

2. w pośrednim akcie mowy intencja jest odczytywana kontekstowo → trzeba ją dekodować - odczytywać

mechanizmy dekodowania pośrednich aktów mowy → teoria implikatur konwersacyjnych

• uniwersalna teoria dekodowania ukrytych aktów mowy → twórca Paul Grice, 1967, teoria uzupełniana do 1991 roku

• sposoby odczytywania intencji zamierzonej przez mówiącego, ale nie wyrażonej wprost → wyjaśnia mechanizmy odczytywania tekstu z wykorzystaniem szeroko rozumianego kontekstu językowego
  i pozajęzykowego

założenia:

1. rozmówcy rozumieją dosłowne znaczenie wypowiedzi

2. dla ukrytych aktów mowy musi istnieć jakiś wykładnik, świadczący o tym, że w danym kontekście wypowiedź jest nieadekwatna i musi być zmodyfikowana w toku rozumowania

3. istnieją zasady za pomocą których ze znaczenia kodowego i kontekstu można wydobyć rzeczywistą czyli zamierzoną przez nadawcę treść wypowiedzi

• Grice uważa, że treść wyrażona w wypowiedzi może być tylko częścią tego, co może być komunikowane, ponieważ dużą część wypowiedzi stanowią informacje implikowane, które mogą być przekazywane w sposób konwencjonalny np. Jan próbuje zrobić prawo jazdy - konwencjonalne, ale nie wprost przekazanie informacji, że ma z tym problemy.

• Grice wskazuje także na wnioski implikowane niekonwencjonalnie, które nazywa implikaturami konwersacyjnymi

• Grice zakłada, że mówienie jest celowym, racjonalnym zachowaniem - aktem współpracy między rozmówcami. Każdy z nich jest świadomy celu konwersacji → dlatego pewne zachowania na różnych etapach konwersacji, w której uczestniczy są wł

• ten cel może być ustalony na początku rozmowy albo kształtowany w jej toku → to sprawia, że pewne zachowania na różnych etapach rozmowy są właściwe lub niewłaściwe

• ten aksjomat pozwala sformułować zasady, którymi ludzie zazwyczaj posługują się w komunikacji językowej → co partnerzy powinni robić, aby konwersacja przebiegała efektywnie i racjonalnie

• zbiór praw regulujących te zachowania tworzy łącznie ogólną zasadę zwaną zasadą kooperacji:

uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś zaangażowany

• zasadę wspierają cztery maksymy szczegółowe wraz z podmaksymami:

1. maksyma ilości

1. uczyń swój udział tak informatywnym, jak to jest wymagane z punktu widzenia aktualnych celów wymiany

2. nie czyń swojego udziału bardziej informatywnym niż jest to wymagane

2. maksyma jakości:

1. staraj się czynić swój udział takim, aby był zgodny z prawdą

• nie mów tego, o czym sądzisz, że jest fałszywe

• nie mów tego dla czego nie masz należytego uzasadnienia

maksyma odniesienia

1. mów na temat

maksyma sposobu

1. mów zrozumiale

• unikaj niejasności wyrażania

• unikaj wieloznaczności

• mów zwięźle

• mów w sposób uporządkowany

• reguły komunikowania nie są zbiorem zamkniętym, Grice zakłada możliwość poszerzenia tego zbioru

np. Geoffrey Leech wprowadza dodatkowo maksymę grzeczności, inni mówią o maksymie informatywności

• wg Grice'a podstawowym źródłem implikowań konwersacyjnych jest ostentacyjne pogwałcenie jednej z maksym

pogwałcona maksyma	wypowiedzenie	implikatura konwersacyjna
maksyma ilości	A: Jan wyjechał z kraji B: Wyjechał, to wyjechał	nie dotyczy to nas, nie powinno nas to obchodzić
maksyma jakości	A: Teheran jest w Turcji B: A Londyn w Armenii	A jest ignorantem
maksyma odniesienia	A: Kowalski jest durniem B: Jak na październik mamy piękną pogodę	wypowiedź A jest z jakiegoś powodu niestosowna
maksyma sposobu	A: Jak się udał recital pani X B: Pani X wydawała ciągi dźwięków odpowiadające zapisowi partytury	występ pani X był nieudany

• proces implikowania konwersacyjnego może w różnym stopniu wykorzystywać elementy kontekstu, dlatego Grice rozróżnił dwa typy implikatur konwersacyjnych:

implikatury ogólne: nie jest wymagana szczegółowa specyfikacja tekstu: Kowalski jest dziś wieczorem umówiony z kobietą = Kobieta jest kochanką Kowalskiego

implikatury szczegółowe: wymagane jest uwzględnienie określonego kontekstu, który nadaje decydujący kierunek wnioskowaniu: Nasz pies wygląda na zadowolonego zawiera implikarurę Nasz pies zjadł kiełbasę, zdanie pierwsze będzie zrozumiałe, jeśli zapytamy wcześniej Co się stało z kiełbasą?

• każda wypowiedź może nieść nieograniczoną liczbę potencjalnych implikatur szczegółowych, ponieważ ma nieograniczoną liczbę specyfikacji kontekstowych → oznacza to niebezpieczeństwo skutecznego porozumienia się ludzi między sobą: jeśli rozmówca nie uwzględni jakiegoś fragmentu wypowiedzi lub nie będzie posiadał pewnej wiedzy → fałszywe odczytanie wypowiedzi → pokazuje to bogactwo i kreatywność języka

• schemat interpretacji prowadzący do wydobycia implikatury

• powiedzieć o kimś, że mówiąc p implikuje konwersacyjnie q można wtedy, gdy:

1. można sądzić, że przestrzega maksym konwersacyjnych (albo chociaż zasady kooperacji)

2. należy przypuszczać, że jest świadomy, że q jest niezbędne, by jego powiedzenie, że p nie było sprzeczne z poprzednim założeniem

3. mówiący wie, że słuchacz jest w stanie uświadomić sobie chociaż przypuszczenie, że q jest niezbędne do odczytania implikatury

klasyfikacja aktów mowy

• istnieje wiele klasyfikacji aktów mowy, pierwszą zaproponował Austin w 1962 roku, jednak autorem najlepszej jest John Searle (oparta na najjaśniejszych kryteriach)

• podstawą wyróżnienia głównych typów wypowiedzi jest 12 kryteriów, najważniejsze:

• rodzaj intencji, która towarzyszy mówiącemu

• kierunek działania od słów do rzeczywistości i od stanu rzeczy do słowa

• stan mentalny mówiącego (wola, emocje, przekonania, zamiary)

• Searle wyróżnił pięć głównych typów aktów mowy

1. Asercje → przedstawienie sądów o stanie rzeczy (wątpienie, przysięganie)

2. Dyrektywy → wywarcie nacisku na odbiorcę, skłonienie do działania (rozkazy, prośby)

3. Komisywy → podjęcie przez mówiącego zobowiązania do działania i odpowiedzialności za nie względem adresata (obietnice, zobowiązania)

4. Ekspresywy → wyrażanie stanów psychicznych, emocjonalnych (gratulacje, kondolencje)

5. Delkaratywy → wywołanie określonych stanów rzeczy i stosunków społecznych (mianowania, odwołania, ogłoszenia)

• mimo krytyki ta klasyfikacja jest jedyną systematyczną próbą uporządkowania aktów mowy

warunki skuteczności aktów mowy

Austin zauważył, że aspekt illokucyjny jest mierzony skutecznością (a nie prawdziwością), Searle dokonał próby sprecyzowania takich warunków dla konkretnych aktów mowy

podziękowanie: czynność (A) wykonana przez słuchacza (S)

1. mówiący jest przekonany, że czynność przynosi mu korzyść

2. mówiący czuje wdzięczność wobec Słuchacza, że wykonał czynność

gratulacje: jakieś zdarzenie, czynność (A) związane ze słuchaczem (S)

1. mówiący jest przekonany, że A jest w interesie S

2. mówiący jest zadowolony z A

pytanie:

1. mówiący nie zna odpowiedzi - nie wie czy zdanie jest prawdziwe / fałszywe, nie zna informacji do dopełnienia zdania, by było prawdziwe

2. zarówno dla mówiącego, jak i dla słuchacza nie jest oczywiste, czy słuchacz niezapytany dostarczyłby w danej chwili informację

3. mówiący chce znać informację

prośba: przyszła czynność A wykonana przez słuchacza S

1. mówiący jest przekonany, że Słuchacz jest w stanie wykonać czynność

2. dla rozmówców nie jest oczywiste, że Słuchacz wykona czynność z własnej woli przy normalnym przebiegu zdarzeń

3. mówiący chce, aby Słuchacz wykonał czynność

rada: przyszła czynność A wykonana przez słuchacza S

1. mówiący sądzi, że czynność przyniesie korzyść Słuchaczowi

2. dla rozmówców nie jest oczywiste, że Słuchacz wykona czynność z własnej woli przy normalnym przebiegu zdarzeń

ostrzeżenie: przyszłe zdarzenie, stan A

1. mówiący jest przekonany, że słuchacz ma podstawy, że czynność nastąpi i że nie leży ona w interesie Słuchacza

2. dla rozmówców nie jest oczywiste, że czynność na pewno nastąpi

3. mówiący jest przekonany, że czynność nie leży w interesie Słuchacza

• dla warunków skuteczności aktów mowy podstawowym pojęciem jest intencja mówiącego

• ciągle nieostra pozostaje granica między aktami mowy, w których odczytanie intencji jest warunkiem fortunności i takimi, w których ujawnienie intencji prowadzi do niepowodzenia aktu mowy → pole badawcze związane z wypowiedziami manipulacyjnymi → celowe skrycie intencji mówiącego

kulturowe uwarunkowanie aktów mowy

• omawiani badacze nie docenili dostatecznie różnic między poszczególnymi językami i kulturami → każdy język wytycza kierunek myślenia ludzi, którzy się nim posługują

• dotyczy to nie tyle systemu gramatycznego, co pewnych kategorii pojęciowych, takich jak czas, aspekt

• akty mowy są częścią uwarunkowanej społecznie i kulturowo komunikacji językowej → każda kultura może być opisywana przez charakterystyczne dla niej akty mowy

• odbicie doświadczeń historycznych w jednostkach leksykalnych

• granic językowych i komunikacyjnych między kulturami nie da się przeprowadzić wyłączne na podstawie cech języka, ludzie mówią różnie nie tylko dlatego, że posługują się różnymi kodami językowymi, ale też dlatego, że używają ich w różny sposób

• ważna jest umiejętność dostosowania konkretnych zachowań językowych do obowiązujących wzorców, kontekstu, co zaowocuje doborem środków językowych pozwalających osiągnąć zamierzony cel → ta umiejętność bywa nazywana kompetencją komunikacyjną

• intersującym obaszarem badań ukazujących relację akty mowy - kultura, jest etykieta językowa: zbiór norm regulujących zachowania językowe z punktu widzenia ich stosowalności → ogólne reguły grzecznościowe

→Leech: zasady skromności, aprobaty, minimalizacji niezgody, przemienności wypowiedzi

• znajomość wykraczających poza gramatykę reguł porozumiewania się jest ważnym składnikiem kompetencji komunikacyjnej, ich poznanie ma znaczenie z praktycznego czy społecznego punktu widzenia → możliwość porozumiewania się w społecznościach wieloetnicznych

Teoria aktów mowy; funkcje języka, tekstu i wypowiedzi

akt mowy:czynność mowy, podstawowa, najważniejsza jednostka komunikacji językowej, w której komunikacja odbywa się za pomocą języka

funkcje języka (przekrój przez historię)

• Starożytność: relacja miedzy językiem, a rzeczywistością:

Heraklit: uważał, że słowa związane są z rzeczywistością w sposób naturalny, są jak odbicie lustrzane

Demokryt i Sofiści: uważali, że związek między słowem i rzeczywistością ma charakter konwencjonalny

Arystoteles: odsuwa rozważania czy relacja między językiem a rzeczywistością mają charakter umowny czy konwencjonalny, język wiąże się z człowiekiem i myśleniem, wyrazy to znaki przedmiotów pojęć; zdawał sobie sprawę z głównej funkcji (komunikatywnej) języka, jak Platon

• Średniowiecze: spór realistów i nominalistów

realiści: nazwy ogólne mają swoje odpowiedzi w rzeczywistości

nominaliści: nazwy ogólne są puste

* problem funkcji języka rozpatrywano w kontekście stosunku języka do rzeczywistości

• Odrodzenie: w centrum zainteresowania jest człowiek, dlatego język jest w centrum zaintersowania filozofów; zainteresowanie językami narodowymi

• XVII - XVIII wiek:

John Lock: podkreśla ważność funkcji komunikatywnej języka w tworzeniu więzi i relacji społecznych

Saint Martin: zwraca uwagę na funkcję ekspresywną języka

* dostrzeżenie kolejnej funkcji języka!

Bernard de Mandeville: zwraca uwagę na impresywną funkcję języka

• XIX wiek: Humboldt: język jest ściśle związany z duchem narodu, forma języka ma wpływ na to jak postrzegamy świat

czynności (akty) mowy składają się z następujących działań:

1. wykonywanie czynności wypowiadania → wypowiadanie słów (morfemów, zdań)

2. wykonywanie czynności zdaniowych → odnoszenie się i orzekanie

3. wykonywanie czynności illokucyjnych → stwierdzanie, zapytywanie, rozkazywanie, obiecywanie etc.

Karl Bühler

• zajął się określaniem funkcji języka

• istota języka polega na komunikacji głosowej, w której jedna osoba powiadamia o czymś drugą; powstaje wtedy akt mowy (parole), na które składają się: konkretne zjawiska dźwiękowe (znak) Z oraz trzy elementy pozostające względem niego w określonych relacjach: 1. nadawca - emituje dźwięki; 2. odbiorca - odbiera dźwięki, 3. rzeczywistość - to co jest zastępowane przez dźwięki




od strony nadawcy: funkcja wyrażania

od strony odbiorcy: funkcja apelu

od strony rzeczywistości: funkcja przedstawiania

• trzy podstawowe funkcje:

• reprezentacji (symbolu) → w stosunku do rzeczywistości

• ekspresji (symptomu) → w stosunku do nadawcy

• impresji (sygnału) → w stosunku do odbiorcy

trójkąt: cechy językowe znaku

koło: cechy konkretne (fizyczne) znaku

to, co wystaje poza koło: elementy wynikające ze struktury znaku i są uzupełniane przez odbiorcę

to, co wystaje poza trójkąt: symbol faktu, że wszystko co konkretne w znaku, jest językowo ważne

linie równoległe: relacje i funkcje

definicja: istota języka polega na komunikowaniu się, wtedy powstaje akt mowy (parole), na który składają się konkretne zjawisko dźwiękowe (Z) oraz trzy elementy, które pozostają względem niego w określonych relacjach

1. nadawca: to ten, kto wytwarza dźwięki

2. odbiorca: to ten, który odbiera dźwięki

3. rzeczywistość: do której odnoszą się te dźwięki

istota języka: komunikacja werbalna, gdy ktoś kogoś powiadamia mamy do czynienia z aktem mowy

1. od strony nadawcy mamy funkcję wyrażania

2. od strony odbiorcy mamy funkcję apelu

3. od strony rzeczywistości mamy funkcję przedstawieniową

w związku z tym, zespół dźwięków może być:

1. symbolem w stosunku do rzeczywistości

2. symptomem w stosunku do nadawcy

3. sygnałem w stosunku do odbiorcy

zatem Bühler wyodrębnia trzy podstawowe funkcje:

1. funkcja reprezentacji (symbolu)

2. funkcja ekspresji (symptomu)

3. funkcja impresji (sygnału)

zagadnienie funkcji językowych Bühlera rozwinął Roman Jacobson

• język powinien być badany we wszystkich odmianach swych funkcji

• nadawca kieruje komunikat do odbiorcy, aby był efektywny musi być zastosowany do kontekstu, do tego konieczny jest kod, aby doszło do przekazania komunikatu potrzebny jest kontakt

KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA .....................................................................................................................ODBIORCA

KONTAKT

KOD

• każdy z tych sześciu czynników determinuje inną funkcję języka

• nie istnieje komunikat, który posiadałby tylko jedną funkcję

funkcja ekspresywna(emotywna)- dominuje w tekstach nastawionych na wyrażanie uczuć nadawcy wypowiedzi np.: list, „źle się czuję”. Traktowana jest także jako funkcja prezentacyjna, czyli informująca o płci, pochodzeniu, wieku nadawcy np.: „tymi rencami to wziołem”

funkcja informatywna(poznawcza)- dominuje w tekstach nastawionych do przekazywania informacji o faktach i wydarzeniach, które wzbogacają naszą wiedzę czy utrwalają obraz otaczającego nas świata np.: wywiad, artykuł publicystyczno-naukowy, komunikat urzędowy, podręcznik

funkcja poetycka(estetyczna)-dominuje w tekstach nastawionych na formę estetyczną przekazu, rolą tej funkcji jest przedstawienie tekstu w sposób oryginalny, unikatowy. Występuje głównie w utworach lirycznych, literaturze pięknej, aforyzmach, sentencjach. Wykorzystuje środki artystycznego przekazu, celową eliptyczność, metonimię

funkcja fatyczna- dominuje w tekstach służących do nawiązania kontaktu, podtrzynamia go, czy też do zasygnalizowania jego zakończenia. Nadawca tekstu o niczym nie informuje, ani do niczego nie nakłania. Występuje w rozmowach potocznych lub rozmowach przez telefon. np.: „Cześć”, „Do zobaczenia”, „Halo!”

funkcja metajęzykowa- dominuje w tekstach służących do wyjaśnienia sensu kodu, którym jest nazwa przyporządkowana jakiejś rzeczy lub zjawisku. Występuje w tekstach lingwistycznych, pracach językoznawczych, w zdaniu np.: „Kupiłem książkę”

funkcja konatywna- wyraża się świadomym dążeniem nadawcy do kształtowania określonych postaw i zachowań odbiorcy za pomocą m.in.: nakazów, zakazów komend, poleceń, próśb. Często tekst występuje w formie wołacza. Funkcja ta dominuje we wszelkiego rodzaju ustawach, zarządzeniach, regulaminach, reklamach, podaniach, a także w zdaniach np.: „Podejdź do tablicy.”, „Stój!”

POZNAWCZA

EMOTYWNA POETYCKA KONATYWNA

FATYCZNA

METAJĘZYKOWA

Schemat Milewskiego:








Antoni Furnal

• wyodrębnia tzw. funkcję komunikatywną

• gradacja funkcji

1. funkcja komunikatywna, społeczna; najważniejsza

2. funkcja emocjonalna

→funkcja komunikatywna i emocjonalna - nie można ich od siebie oddzielić, współistnieją

3. funkcja impresywna, skierowana na odbiorcę, zakłada istnienie relacji

4. funkcja symboliczna

rzeczywistość, nadawca, znak językowy




↑

funkcja symboliczna

|




| |

funkcja komunikatywna i emocjonalna

↓ ↓




5. funkcja ekspresywna, charakteryzuje nadawcę

6. funkcja poznawcza, wiąże się z nazywaniem zjawisk i rzeczy

Jadwiga Puzynina

1. funkcja poznawcza (reprezentatywna) - znaki językowe reprezentują rzeczywistość

2. funkcja informatywna - służy przedstawieniu informacji, podtyp funkcji komunikatywnej

3. funcja ekspresywna, emotywna

4. funkcja impresywna (apelatywna-Buhler; konatywna-Jacobson)

5. funkcja poetycka (f. estetyczna)

6. funkcja magiczna

7. (funkcja stanowiąca), funkcja performatywna (wykonawcza)

jednostka komunikacji językowej, konkretna wypowiedź będąca jednostkowym przypadkiem zachowania się przez mowę, uczestniczą w nim co najmniej dwie osoby: nadawca i odbiorca, a cały akt dokonuje się w konkretnej sytuacji mówienia, która na niego oddziałuje

tworzą rzeczywistość, ale nie przysługuje im warunek prawdziwości

lokucja: artykułowanie określonych dźwięków, tworzących wyrazy (w zgodzie ze słownikiem i gramatyką danego kodu językowego) oraz przypisywanie im znaczeń poprzez odniesienie do odpowiednich elementów rzeczywistości pozajęzykowej

illokucja: zamierzona intencja wypowiedzi; to co nadawca chce osiągnąć, formułując dany akt

perlokucja: uboczne cele i rezultaty aktu mowy; mogą być zamierzone lub niezamierzone, a ich liczba jest w zasadzie nieograniczona

A - nadawca

B - dźwięk

C - rzeczywistość

D - odbiorca




• między nadawcą a dźwiękiem mamy do czynienia z funkcją ekspresywną, relacja ta charakteryzuje nadawcę

• między dźwiękiem a odbiorcą mamy do czynienia z realizacją funkcji impresywnej

• między dźwiękiem a rzeczywistością realizuje się funkcja reprezentacji, funkcja semantyczna

nadawca formułuje wypowiedź, ubiera ją w dźwięk (zdradza informacje o sobie → f. ekspresywna), odbiorca odbiera dźwięki i reaguje (funkcja impresywna, oddziałująca

rzeczywistość

język

społeczeństwo

---