Teoria i prawne podstawy samorządu

Tematyka zajęć

1. Pojęcie samorządu terytorialnego.

2. Geneza samorządu terytorialnego.

3. Tradycja i idea samorządu terytorialnego w Polsce.

4. Typologie samorządu społecznego.

5. Samorząd -korporacyjny, -powszechny, -terytorialny.

6. Modele samorządu terytorialnego w Europie(anglosaski i kontynentalny (Niemcy, Francja).

7. Rozwiązania dot. samorządu w Europie (Europejska Karta Samorządu Lokalnego, Europejska Karta Samorządu Regionalnego) w Polsce samorząd wojewódzki, regionalny i lokalny.

8. Przepisy prawne regulujące w Polsce funkcje samorządu terytorialnego (Konstytucja, Ustawy Samorządowe ustrojowe)

• o samorządzie gminnym 08.03.1990

• o samorządzie powiatowym 05.06.1998

• o samorządzie województwa 05.06.1998

• ustawa o administracji rządowej 01.01.1999

• o referendum lokalnym.

Zakres działania i zadania poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego:

• gmin,

• powiatów,

• województw.

• Władze samorządowe, władze uchwałodawcze i władze wykonawcze (bezpośrednie wybory do organów wykonawczych gminy).

• Współdziałanie jednostek samorządowych (gmina, powiat, województwo).

• Ustrój m.st. Warszawy (ustawa o ustroju 1990,1994,2002).

• Funkcjonowanie samorządowych kolegiów odwoławczych.

• Przepisy komunalne (np. porządkowe).Zasady tworzenia, ogłaszania tych przepisów, klasyfikacja przepisów. Wydawane przez określone organy samorządu terytorialnego.

• Zasady zarządzania i gospodarowania mieniem komunalnym.(Wprowadzenie jednoosobowych organów wykonawczych w gminach).

• Nadzór i kontrola(zawiera się w nadzorze) nad działalnością komunalną w obszarze działalności samorządu terytorialnego.

• Audyt (sprawdzanie) i kontrola w samorządzie terytorialnym. Instytucję nadzoru wprowadza Konstytucja. Jest to ograniczenie samodzielności samorządu. Nadzór nad samorządem terytorialnym prowadzą podmioty spoza samorządu: organy administracji rządowej (Prezes Rady Ministrów i wojewoda).

• Relacje pomiędzy samorządem terytorialnym a terenową administracją rządową (zespoloną i nie zespoloną 01.01.1999r.). Ustawa o samorządzie 05.06.1998r.

Początek samorządu terytorialnego to czasy rewolucji francuskiej przełom XVIII-XIX wiek.

Budowanie państwa wzbogaconego o rozwój doktryny liberalnej. Dążenie do decentralizacji państwa, administracji. Głównym warunkiem powstania współczesnego samorządu terytorialnego to upadek państwa feudalnego opartego na podziale na stany mieszczańskie, chłopskie, szlacheckie, duchowieństwo. To była podstawowa przesłanka do kształtowania się samorządu terytorialnego.

Teorie genezy samorządu terytorialnego (Relacje między państwem a samorządem).

1. Teoria naturalistyczna.

Zwolennicy teorii (ideowcy),twierdzili, iż pierwsza była organizacja samorządowa, a dopiero później z biegiem czasu powstała inna forma współżycia społecznego - państwo.

Zakres działania samorządu jest nadany naturalnie, nie przez ustawy, nie przez państwo, wobec tego państwo nie może ingerować-to są naturalne potrzeby społeczne. Ta teoria była obowiązująca w XIX wieku.

2. Teoria państwowa (państwowego samorządu).

W II połowie XIX wieku stwierdzono, że nie może być żadnego podmiotu obok państwa, niezależnego od państwa. Według tej teorii na początku było państwo. Punktem wyjścia do rozważań na temat samorządu jest sfera prawa publicznego. Państwo określa zadania i finanse samorządu. Wszystkie zadania własne zlecona nadane są przez państwo. Państwo przyjmuje model zdecentralizowany w związku z tym na szczeblu lokalnym lub regionalnym wprowadza samorząd, który realizuje zadania publiczne w formie zdecentralizowanej. W tej teorii ważną rolę odgrywa nadzór nad działalnością samorządu. Państwo przy pomocy swoich organów może ingerować w działalność samorządów.

3. Teoria polityczna (politycznego samorządu).

W Polsce w latach 80tych ustawą o Radach Narodowych wprowadziła nowy sposób formowania samorządu. W systemie komunistycznym nie było miejsca na niezależność, samodzielność. Decentralizacja daje samodzielność, przekazuje się dobra do realizacji celów i samorząd sam decyduje, na co je przeznacza, dekoncentracja-to przekazywanie dóbr do realizacji celów, ale bez samodzielności, przekazujemy dobra, ale mamy wpływ na ich rozdzielanie, wpływ na politykę kadrową. Rady Narodowe otrzymywały środki, ale były podporządkowane hierarchicznie. Wtedy organizacje samorządowe to były organy administracji rządowej, nie miały żadnej samodzielności.

Modele samorządów terytorialnych występujące w Europie.

Duży wpływ na model samorządu, jaki występuje w danym kraju to, jaką drogę ustrojową przeszło dane państwo. W większości krajów Europy Zachodniej gdzie występowała monarchia absolutna Prusach systemy poszły w kierunku decentralizacji. Polska skorzystała z tych doświadczeń. W Anglii do dzisiaj funkcjonuje system monarchii konstytucyjnej i do dzisiaj, występuje system nie centralizacji. We Francji w 1982r ustawa uchwaliła system samorządu terytorialnego na wszystkich szczeblach podziału terytorialnego Francji.

Państwa o systemie unitarnym(scalonym) swoją suwerennością państwo dzieli się z federacjami (Niemcy, Austria, Szwajcaria).Federalizm to decentralizacja suwerenna. Pewne uprawnienia są cedowane na części składowe państwa (federacje, landy).Wiele państw ma rozwiązania autonomiczne tzn. podział władzy ustawodawczej między parlament centralny(krajowy), a ciała stanowiące jednostek terytorialnych, które maja autonomię prawną (Hiszpania, Włochy) w Polsce przed wojną Śląsk.

Modele państw unitarnych.

1. Samorząd oparty o zasadę nie centralizacji (Anglia, Szwecja). Anglia-nie jest to system centralistyczny, ani zdecentralizowany. Od średniowiecza administracja terytorialna w Anglii była niezależna od administracji centralnej. Władze wybierano spośród miejscowych właścicieli ziemskich, którzy byli nie odwoływalni. Król powoływał tylko władze spośród miejscowych właścicieli ziemskich. Władza centralna nie mogła wywoływać nacisku na władze miejscowe. Ten system funkcjonował w Anglii do XIX w i wtedy nastąpiło unowocześnienie do systemu nie scentralizowanego, oddzielono urzędnika administracji lokalnej od wymiaru sprawiedliwości, urzędnik nie pochodził już z nominacji, tylko organ administracji pochodził z wyboru, wybierany był przez miejscową ludność. Na szczeblu lokalnym organy samorządu terytorialnego wybierane w wyborach bezpośrednich łączyły funkcje administracyjno-społeczną, niezależne były od władz centralnych.

Władza centralna nie miała wpływu na funkcjonowanie tych organów. Niezależność od władzy centralnej wiązała się także z niezależnością finansową. Samorządy pobierały podatki i z nich realizowały zadania publiczne określone ustawowo. W Anglii podatki bezpośrednio wpływają do władz lokalnych a władze z tych podatków realizują zadania publiczne w wymiarze lokalnym. Ostatnio zmniejszają się dochody lokalne i administracja lokalna będąc tak niezależną, nie jest w stanie zrealizować wszystkich zadań na swoim terenie. Wtedy administracja lokalna zwraca się o dofinansowanie do państwa i z roku na rok zaciąga coraz większe długi wobec państwa.

Państwo coraz więcej finansuje zadań administracji lokalnej, a ta administracja w dalszym ciągu funkcjonuje w sposób niezależny od władzy centralnej. Nie ma wyodrębnionego organu wykonawczego, jeżeli są jakieś zadania do wykonania to upoważniani są do podejmowania działań w celu wykonania zadań zawodowi urzędnicy. Brak wyodrębnienia organizacyjnego organu wykonawczego.

2. Samorząd oparty o zasadę decentralizacji ( Niemcy, Francja).

Występują w nim organy stanowiące, zawsze pochodzące z wyborów bezpośrednich i organ wykonawczy-kolegialny lub monokratyczny (jednoosobowy)w zależności od państwa. Drugą cechą tego modelu jest funkcjonowanie nadzoru przez państwo nad działalnością samorządu. Samorząd ma własne pieniądze, określone są zadania i sam je realizuje, ale także korzysta z pomocy państwa.

Trzecią cechą jest współistnienie na określonych szczeblach podziału administracyjnego: administracji rządowej i administracji samorządowej-dualizm administracji publicznej(realizowanie zadań na tym samym szczeblu przez samorząd i administracje rządową). W Polsce występuje dualizm na szczeblu powiatu i województwa, a na szczeblu gminy istnieje tylko administracja samorządowa.

Francja-początkowa samorząd istniał tylko na szczeblu gminnym. Pod koniec XIX wieku utworzono jednostki samorządowe na szczeblu regionalnym w departamentach(województwa).Ograniczono administrację rządową w terenie. Dopiero w 1983 po uchwaleniu ustawy stworzono ustawowe podstawy podziału pomiędzy gminą departamentami i regionami - pomiędzy administracją rządową a samorządową. Określono, jakie zadania należą do administracji rządowej, gdzie samorząd nie może ingerować(polityka gospodarcza, społeczna, zatrudnienie).

Niemcy-od początku występowała konstrukcja dualistyczna- współdziałanie administracji rządowej i administracji samorządowej na wszystkich szczeblach. W Prusach szef organizacji rządowej jednocześnie przewodniczył organowi kolegialnemu wykonawczemu było możliwe łączenie organów administracji rządowej. Początkowo organy wykonawcze były kolegialne, dopiero w XX wieku w poszczególnych landach zaczęto wprowadzać organy wykonawcze jednoosobowe. W Polsce nawiązywano do rozwiązań niemieckich.

Wspólne cechy samorządu terytorialnego w Europie Zachodniej.

1. Samorząd działa przynajmniej na 2 szczeblach: -lokalnym i - regionalnym.

2. Tendencja tworzenia dużych pod względem terytorialnym i demokratycznym podstawowych jednostek samorządu (gmin), aby móc uzyskać większą samodzielność finansową.

3. We wszystkich krajach Europy poszczególne szczeble samorządu nie tworzą układu hierarchicznego np. organ samorządu powiatowego był organem nadzoru nad samorządem gminnym. Teraz ten układ nie istnieje.

4. W krajach zachodnich mamy do czynienia z ciągłymi reformami administracji terytorialnej, wynika to z kryzysu, jaki przeżywa administracja lokalna. Samorząd nie może skupić się na realizacji swoich zadań, ponieważ polityka mocno ingeruje w zadania samorządu.

5. Spadek zainteresowania obywateli samorządem, słaba frekwencja w wyborach.

Typologie samorządu społecznego.

1. Samorząd zakładowy.

Ta forma samorządu wiąże się z funkcjonowaniem zakładu administracyjnego. Każdy zakład administracyjny(np. uczelnia) posiada korporację swoich użytkowników. Formą takiego samorządu zakładowego w przypadku szkolnictwa wyższego jest samorząd akademicki, senat uczelni, Rada wydziału. Przy pomocy tych form samorządu akademickiego realizuje się zasada autonomii szkół wyższych. Inna formą jest np. samorząd ubezpieczeniowy. W przypadku ubezpieczeń zdrowotnych planowano przy każdej Regionalnej Kasie Chorych powołać samorząd ubezpieczonych, który zajmował by się pewna gwarancja wykorzystania tych środków na ubezpieczenia. Ponieważ Kasy Chorych zostały zlikwidowane, to ta idea upadła

2. Samorząd korporacyjny.

Oparty na bazie materialnej i finansowej zakładu. Tworzony jest na bazie osobowej, korporacji członków danej społeczności. Wyróżniamy 2 typy samorządu korporacyjnego:

• samorząd powszechny skupiający wszystkich obywateli podzielonych na wspólnoty w zależności od podziału terytorialnego kraju (społeczności gminne, regionalne i wojewódzkie) (samorząd terytorialny),

• samorząd specjalny, który skupia niektóre kategorie obywateli, ze względu np. na charakter zawodu, wykonywanej profesji, który dzielimy na:

1. samorząd zawodowy, wg. Konstytucji w art.l7 ”wg ustawy można tworzyć obok samorządów gospodarczych, także samorządy zawodowe” Konstytucja stwierdza, że muszą to być zawody tzw. zaufania publicznego, które cieszą się estymą społeczną, które są ważne społecznie, aby organy tego samorządu sprawowały pieczę nad należytym wykonywaniem obowiązków w granicach interesu publicznego, odpowiedni poziom usług wykonywanego zawodu(lekarze, adwokaci, radcy prawni, notariusze, komornicy, pielęgniarki i położne, aptekarze, lekarze weterynarii, doradcy podatkowi). Samorząd zawodowy posiada własne organy, na szczeblu okręgu są to izby, na szczeblu krajowym Rady. Przynależność do tych samorządów jest dobrowolna.

2. samorząd gospodarczy, Wiąże się z decentralizacją administracji państwowej. Rozwój życia gospodarczego, powstanie środowiska społecznego przedsiębiorców w różnych dziedzinach to przesłanki rozwinięcia się samorządu gospodarczego. Samorząd ten nie ma charakteru powszechnego, w skład samorządu terytorialnego wchodzą wszyscy obywatele, natomiast w skład samorządu gospodarczego tylko ci, którzy wykonują określoną aktywność gospodarczą. Przedmiotem działalności tego samorządu są trzy dziedziny życia gospodarczego: rolnictwo, handel i przemysł.

O samorządzie gospodarczym mówi nasza Konstytucja w art.14 -„wg. ustawy mogą istnieć inne rodzaje oprócz samorządu terytorialnego, jednak nie mogą one naruszać wolności wykonywania zawodu, ani ograniczać dostępu do działalności gospodarczej”. Są to Izby Rolnicze, Izby Handlowe, Izby Rzemieślnicze skupiające poszczególne kategorie rzemieślników.

Samorząd terytorialny i jego uregulowania w Konstytucji.

Art.16 Konstytucji stwierdza-„samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”. Samorząd terytorialny wykonuje określoną część zadań publicznych. Do władzy publicznej Konstytucja zalicza władzę ustawodawczą, władzę wykonawczą, władze sądownicza i organy samorządów terytorialnych. Organy samorządów terytorialnych realizują swoje zadania w specyficznej formie-władza wykonawcza, władza ustawodawcza, władza sadownicza -samorząd wykonuje te zadania w sposób zdecentralizowany. Konstytucja z 1997r. mówi tylko o gminach, że gmina jest podstawowa jednostką podziału terytorialnego. W roku 1998 zdecydowano się na kolejny proces decentralizacji władzy publicznej w terenie i uchwalono samorząd terytorialny na kolejnych 2 szczeblach: szczebel ponadlokalny-powiat i szczebel regionalny- samorząd wojewódzki.

Cechy polskiego samorządu terytorialnego wynikające z Konstytucji.

(Charakterystyka istoty polskiego samorządu terytorialnego)

1. Korporacyjny charakter samorządu terytorialnego

Jednostki podziału terytorialnego tworzą wspólnotę samorządową (gminna wspólnota samorządowa, powiatowa (ponadlokalna) wspólnota samorządowa, na szczeblu województwa regionalna wspólnota samorządowa. Dzięki utworzeniu takich wspólnot samorządowych społeczności lokalne mają możliwości decydowania o sprawach lokalnych, bezpośrednio, czyli w wyborach lub referendach.

2. Obligatoryjny charakter samorządu terytorialnego.

Mieszkańcy danej gminy, powiatu lub województwa z mocy prawa tworzą wspólnotę. Zamieszkanie na danym terenie powoduje przynależność do określonej wspólnoty, mieszkańcy i terytorium, na którym zamieszkuje dana społeczność.

3. Posiadanie osobowości prawnej.

Samorząd terytorialny jest odrębnym podmiotem od państwa, dzięki posiadaniu osobowości prawnej ma prawo zarządzania sprawami publicznymi, lokalnymi. Na obszarze gminy zarządzania mieniem komunalnym.

4. Samodzielność samorządu terytorialnego.

Poszczególne jednostki samorządu terytorialnego są samodzielne, niezależne od państwa.

W polskich warunkach ta samodzielność ograniczona jest w zakresie nadzoru państwa nad działalnością poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. W Polskich warunkach ustrojowych jest to ograniczenie do działania zgodnie z prawem, czyli wykonywanie zadań publicznych tylko zgodnie z prawem i tylko w tym zakresie państwo może ingerować w działalność samorządu terytorialnego.

Zakres działania samorządu terytorialnego.

Zgodnie z Konstytucją z 1997 i Ustawa o samorządzie z roku 1990 - gmina była podstawowa jednostką samorządu terytorialnego w związku, z czym zakres zadań i działa w przypadku gminy. Ustawa domniemuje, że wszystko to, co wiąże się z potrzebami lokalnymi, gmina, jeżeli ma możliwości finansowe może realizować. W roku 1998 stworzono samorząd powiatowy i przyjęto odmienną funkcję z zakresu działań i zadań i w ustawie z czerwca 1998 wymieniono zadania, jakie ma wykonywać powiat. Ponieważ gmina i powiat są jednostkami samorządu lokalnego chodziło o to, aby nie powstał konflikt miedzy zadaniami gminy i powiatu. Natomiast samorząd wojewódzki istnieje na szczeblu regionalnym, w związku z tym realizuje zadania potrzeby społeczności o charakterze regionalnym. W przypadku województwa obok typowych zadań publicznych o charakterze regionalnym, które zostały wymienione w Ustawie znalazł się także zapis o wymogu prowadzenia przez samorząd województwa polityki rozwoju województwa i opracowania strategii rozwoju województwa. Nałożono na Sejmik przygotowanie i opracowanie strategii działania na rzecz całego regionu. Gminy i powiaty mają możliwość tworzenia takiej strategii, ale nie jest to obowiązek ustawowy, w ustawie o samorządzie powiatowym i gminnym nie ma zapisu, że gmina czy powiat ma obowiązek opracowania strategii rozwoju. Istnieje tylko wymóg ustawowy uchwalenia i wprowadzenia w życie takiej strategii tylko w przypadku województwa.

Funkcje administracji publicznej:

• porządkowo - reglamentacyjna (ochrona porządku, bezpieczeństwo obywateli, ochrona p. pożarowa, rodzaje kryzysowe),

• ochrona środowiska

• prowadzenie szkół, przedszkoli, kultura

• regulator życia gospodarczego.

• funkcja społeczna (administracja świadcząca (ZUS, ochrona zdrowia). Te wszystkie zadania realizuje gmina, powiat i województwo.

Podstawy prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego.

Decydujące znaczenie mają zapisy konstytucyjne. Konstytucja z roku 1997 w stosunku do małej Konstytucji z roku 1992 ma więcej zapisów na temat samorządu terytorialnego. (cały rozdział VII Konstytucji z 1997 poświęcony jest samorządom, a także inne artykuły Konstytucji).

Konstytucja z 97r. w porównaniu z Konstytucją z 92r. przewidywała nie tylko samorząd gminny, ale także inne poziomy samorządu (regionalnego i lokalnego). Jest zapis, że podstawową jednostką jest samorząd gminny, ale nie wyklucza się także innych poziomów.

Wystąpiło sformułowanie samorząd regionalny(wojewódzki), o którym wcześniej w małej Konstytucji nie mówiono. W małej Konstytucji była mowa tylko o samorządzie gminnym.

Konstytucja z 1997r.(art.l66) - gmina jest jednostką samorządu terytorialnego, stwierdzała, że istnieje potrzeba funkcjonowania samorządu ponadlokalnego, regionalnego, ale nie określała jednoznacznie jak ma wyglądać, ponieważ zostawiała swobodę ustawodawstwu zwykłemu. Ustawy uchwalono w roku 1998, stworzyły one model samorządu na szczeblu powiatu i województwa. Weszły w życie w 1999r. Art. 169 Konstytucji dot. tworzenia organów samorządu terytorialnego, czy przyjmujemy formułę wyborów bezpośrednich czy pośrednich. Jeżeli chodzi o organy stanowiące(rady gminy, wówczas powiaty, sejmiki województwa) przyjęto zasadę, że w sposób bezpośredni wybieramy członków tych organów (radnych) wszystkich poziomów. Organy wykonawcze -Konstytucja stworzyła możliwość wprowadzenia bezpośredniego wyboru. Początkowo zarządy gmin, powiatów i województw wybierano w sposób pośredni.

Dopiero od roku na poziomie gminy organy wykonawcze wybierane są w sposób bezpośredni.

Zadania i kompetencje poszczególnych poziomów samorządu terytorialnego

KONSTYTUCJA

Samorządy są po to, aby zaspokajać potrzeby wspólnot samorządowych istnieją domniemania kompetencji podstawowej jednostki samorządu, jaką jest gmina.

Art.166 ust.3 dot. relacji samorządu terytorialnego a administracją rządową, dot. sporów kompetencyjnych miedzy tymi dwoma podmiotami (Konstytucja orzekła, że będą one rozpatrywane przez sądy administracyjne)

Sprawy dot. referendum lokalnego, określone sprawy ważne dla funkcjonowania poszczególnych wspólnot miały być rozstrzygane w sposób bezpośredni przy pomocy instytucji referendum.

Art. 170 nadzór nad działalnością samorządu-Konstytucja określiła, w jakim zakresie organy nadzoru mogą ingerować w działalność jednostek samorządu terytorialnego, czy działalność ta jest zgodna z prawem.

Art. 172 dot. problematyki zrzeszania jednostek samorządu. Konstytucja formułuje prawo jednostek samorządu terytorialnego do podejmowania wspólnych przedsięwzięć.

EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (Lokalnego).

Została przyjęta przez Radę Europy 15.X.1985r.a w 1994r.została ratyfikowana przez polski parlament i jest prawem obowiązującym w naszym kraju. EKST jest to dokument, który określa pewne ogólne zasady funkcjonowania samorządu lokalnego w krajach demokratycznych. Chodzi o to żeby tak sformułować model samorządu lokalnego, aby zapewniał efektywne uczestnictwo obywateli w zarządzaniu sprawami publicznymi na szczeblu lokalnym. Idea powstania EKST.

„Samorząd terytorialny jest to prawo i zdolność społeczności lokalnej w granicach określonych prawem (sugeruje tutaj potrzebę funkcjonowania instytucji nadzoru państwa nad zarządzaniem, aby interes lokalny nie był sprzeczny z interesem państwa) do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców”

Przy pomocy samorządu terytorialnego, zarządza się dużą częścią spraw publicznych społeczności lokalnej, część pozostaje dalej w dyspozycji państwa.

Zawartość EKST.

1. Zakres działania samorządu terytorialnego.

2. Zasada ochrony granic społeczności lokalnych

3. Dopuszcza kontrole administracyjną funkcjonowania samorządu(nadzór - zachowanie zasady, że działalność samorządu musi być zgodna z prawem, także możliwość interwencji organu nadzorującego)

4. Określa zasady finansowania społeczności lokalnej.

5. Prawo zrzeszania z innymi społecznościami lokalnymi(tworzenia stowarzyszeń)

6. Prawo ochrony prawnej (odwoływania się do sądów w celu zapewnienia swobodnego wykonywania swoich uprawnień)

Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi(obowiązująca w Polsce ratyfikowana przez polski parlament w 1993r.)

Ta konwencja odnosi się do możliwości stworzenia podstaw zasad współpracy m/n samorządu terytorialnego. Współpraca poszczególnych regionów z krajami ościennymi lub z krajami, z którymi mamy jakieś bliższe kontakty dyplomatyczne. Ustawa o samorządzie województwa nawiązuje do zasad tej konwencji, bo stwarza możliwość współpracy polskiego samorządu wojewódzkiego z regionami innych państw zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem.

Te dwa akty (EKST, EKSR) charakteryzują dwie typowe formy samorządu terytorialnego lokalnego i regionalnego, trzeci mówi o współpracy samorządów terytorialnych wszystkich poziomów lokalnych, pod lokalnych lub regionalnych.

Istnieje także akt przyjęty przez Radę Europy - Europejska Karta Samorządu Regionalnego, przyjęta w 1997r. W przypadku tego aktu, nie jest on ratyfikowany przez polski parlament, więc w Polsce nie obowiązuje.

USTAWY USTROJOWE.

(regulują zakres działania, zadania, kompetencje organów samorządu terytorialnego, organizacji samorządu terytorialnego).

Ustawy Samorządowe ustrojowe

• o samorządzie gminnym 08.03.1990 ( pierwotna nazwa o samorządzie terytorialnym)(tworzyła od podstaw samorząd terytorialny, była efektem wielkich zmian ustrojowych państwa, dowodem demokratyzacji systemu w Polsce)

• -o samorządzie powiatowym 05.06.1998

• -o samorządzie województwa 05.06.1998

• - ustawa o administracji rządowej weszła w życie 01.01.1999

Warszawa ma odrębny ustrój samorządu terytorialnego 1990,1994 i 15.HI.2002 o ustroju m. st. Warszawy .

Ustawa z 24.VII.1998 o wprowadzeniu trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (kształtuje model samorządu terytorialnego)

15.IX.2000r. ustawodawca uchwalił ustawę referendum lokalnym. 7.X.1992r.Ustawa o Regionalnych Izbach Obrachunkowych(punkty o nadzorze nad samorządem)

Ustawa 12.X. 1994r.O Samorządowych Kolegiach Odwoławczych Ustawa 22.III.1990r. O pracownikach samorządowych. Przepisy wprowadzające określone ustrojowe akty prawne.

W 1O.V.199O r. uchwalono ustawę „Akty odnoszące się do funkcjonowania administracji publicznej w terenie. W roku 1998 w kolejnym etapie reformy administracyjnej sprawy wprowadzenia przepisów regulujących administrację terytorialną wprowadzała Ustawa z 13.X.1998r.

Te przepisy istotne znaczenie mają z punktu widzenia wyposażenia w majątek nowo tworzonych jednostek samorządu.(Ustawa z 98r. te same przepisy dot. samorządu powiatowego i województwa). Z punktu widzenia zakresu działania i zadań samorządu terytorialnego istotne znaczenie ma ustawy kompetencyjne(ustawa z 90r.regulowała podział kompetencji między administracją rządową a samorządem gminnym, a ustawa z 98r.24.VII.98r.ustawa kompetencyjna, która regulowała podział zadań ,kompetencji pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a administracją rządową). Ustawa o gospodarce komunalnej 2O.XII.1996r.regulująca działalność gospodarczą gminy, przedsiębiorczość komunalną.

Ustawa o finansach publicznych 12.1.1991r.(o dochodach jednostek samorządu terytorialnego).

Prawo miejscowe tworzone przez jednostki samorządu terytorialnego.

Zakres działania i zadania samorządu terytorialnego. Zakres zadań i zakres działania warunkuje wspomaganie tych jednostek-tworzenie jednostek pomocniczych, urzędów, formy współdziałania. Przyjęty zakres działania poszczególnych jednostek warunkuje poszczególne rozwiązania dot. ustroju organizacyjnego do charakteru aparatu wykonawczego, do podziału terytorialnego państwa. Przewidywane jest także tworzenie jednostek pomocniczych, które mają wspomagać samorząd.

Zadania wykonywane przez samorząd terytorialny mające charakter publiczny. Zadania publiczne, które realizuje samorząd terytorialny w przypadku gminy mają charakter lokalny. W przypadku powiatu - charakter publiczny ponad lokalny, w przypadku województwa-mają charakter publiczny regionalny. Gdy mówimy o zadaniach publicznych o charakterze lokalnym lub regionalnym to oznacza, że odnoszą się one do zadań samorządowych. Ustawodawca nie wskazał, które zadania publiczne mają charakter lokalny lub regionalny a które przekraczają ten zakres. W ustawach samorządowych jest wykaz rzeczowy zadań publicznych samorządowych lokalnych, które maja wymiar lokalny lub regionalny (Ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym, województwa).

Podział zadań publicznych samorządowych:

1. zadania własne:

• zadania obligatoryjne

• zadania fakultatywne

• zadania zlecone:

• z zakresu administracji rządowej (zlecone przez organy administracji rządowej).

• porozumienie.

Zadania własne to te dotyczące potrzeb społeczności lokalnej(gminne, powiatowe, wojewódzkie),natomiast zadania zlecone to zadania z obszaru państwa realizowane przez administrację rządową, ale mogą być przekazywane do realizacji przez samorządy terytorialne. Czym więcej samorząd będzie miał zadań własnych tym większą będzie miał samodzielność.

Im większa decentralizacja państwa tym większa ilość zadań własnych tzn. większa samodzielność samorządów, a ograniczenia zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

Zadania własne mają charakter lokalny, wszystkie zadania wykraczające poza charakter lokalny będą zadaniami zleconymi przez administrację rządową.

Charakter finansowania zadań:

• zadania własne finansowane są bezpośrednio przez jednostki samorządu,

• zadania zlecone są finansowane przez organy administracji rządowej.

W przypadku porozumienia organ administracji rządowej zlecający dane zadania np. gminie musi przeznaczyć określone środki finansowe, organizacyjne na to, aby te zadania zrealizować.

Administracji rządowej jest skuteczniej i efektywniej przekazać pewne zadania samorządowi lub środki finansowe i organizacyjne, ponieważ samorząd jest bliżej potrzeb społeczności lokalnej i lepiej wykona takie zadania niż administracja rządowa. Charakter współczesnego samorządu terytorialnego idzie w kierunku ewolucji zwiększania zadań własnych a ograniczania zadań zleconych.

Na zwiększanie liczby zadań lokalnych wpływa rozrost funkcji współczesnego państwa, powoduje wzrost zadań publicznych. Czynnikiem następnym jest także wzrost oczekiwań społecznych, wzrastają potrzeby społeczności w związku z tym występuję wzrost zadań własnych samorządu terytorialnego.

Obszar zadań własnych samorządu terytorialnego:

• zadania związane z infrastrukturą techniczną (gminy, powiatu, województwa) są to drogi, wodociągi, komunikacja publiczna, elektryczność

• potrzeby o charakterze społecznym(potrzeby o charakterze edukacyjnym, ochrona zdrowia, opieka społeczna)-jest to administracja świadcząca

• porządek i bezpieczeństwo publiczne(policja, ochrona przeciwpożarowa, bezpieczeństwo sanitarne, działalność antykryzysowa)

• ład przestrzenny i ekologiczny(budownictwo, ochrona środowiska).

Zadania własne zapisane w ustawach są zadaniami obligatoryjnymi, ale potrzeby każdej społeczności są nieograniczone i wykraczają poza katalog tych zadań. W samorządach występują także zadania fakultatywne, które samorząd może realizować w ramach swoich możliwości. Każda jednostka samorządu może podjąć takie zadania i musi mieć na to środki.

Kształt zadań publicznych na poszczególnych poziomach samorządu terytorialnego.

GMINA.

Są to zadania charakterze lokalnym. Ustawa z 1990r. przyjęła kolejne ustawy ustrojowe zachowały w przypadku gminy zasadę domniemania kompetencji tzn. pierwszeństwa gminy gdy chodzi o zadania publiczne o charakterze lokalnym. W ustawie z r 1990 chodziło o administrację rządową, w przypadku ustawy z 1998 to także powiat i administracja rządowa.

Art.7 ustawy o samorządzie gminnym(wykaz rzeczowy zadań własnych gminy) jest przyjęta zasada domniemania kompetencji. Ustawodawca wymienił kilkanaście zadań własnych gminy, ale nie zamknął tego katalogu. Gmina ma pierwszeństwo, jeżeli chodzi o realizację zadań własnych. Zadania wymienione w tym artykule mają wymiar zadań obowiązkowych, gmina nie może odmówić ich realizacji. Gmina może także realizować inne zadania, które nie mieszczą się w tym katalogu.

Art.8 gmina realizuje zadania zlecone z zakresu zadań administracji publicznej o charakterze obowiązkowym lub fakultatywnym. Organem gminy, który wyraża zgodę na przyjęcie zadań dobrowolnych jest Rada Gminy. Powinien być określony przedmiot i zakres realizowanego zadania zleconego, prawa i obowiązki podmiotów realizujących oraz środki finansowe. Zadania zlecone realizowane na zasadzie porozumienia z podmiotem administracji rządowej, takie porozumienie zawarte przez Radę Gminy a podmiotem administracji rządowej powinien być określony ściśle przedmiot i zakres tego zadania zleconego, prawa i obowiązki podmiotu i środki finansowe na realizację tego zadania.

Sposób realizacji tych powinności, które stoją przed samorządem - wykonują je poprzez działalność organów gminy i prowadzenie odrębnych zakładów administracyjnych(szkoły, biblioteki, szpitale) i funkcjonowanie jednostek organizacyjnych.

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza sferę użyteczności publicznej czyli usługi na rzecz społeczności lokalnej lub prowadzić działalność gospodarczą której celem jest osiąganie zysków.

POWIAT.

Ustawa o samorządzie powiatowym realizuje zasadę pomocniczości. Według tej zasady społeczność wyższego rzędu (wspólnota powiatowa) nie powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu pozbawiając jej kompetencji, ale jedynie wspierać tę społeczność(społeczność gminną), pomagać w koordynacji i podejmować wspólne działania na rzecz tej społeczności. Wszelkie zadania lokalne mogą być wykonywane przez gminę a nie będą realizowane przez powiat. Powiat może realizować tylko te zadania, które przekraczają możliwości gminy(zadania, które maja charakter ponad gminny).Powiat wspiera gminę nie może jej wyręczać. Katalog zadań publicznych realizowanych przez powiat ma charakter katalogu zamkniętego. W art.4 ustawy o samorządzie powiatowym(5.VI.1998r.) jest katalog zamknięty, aby nie dochodziło do konfliktów miedzy gmina a powiatem. Powiat ma jasno określone zadania, które mają wspomagać i uzupełniać gminę. Powiat nie może wchodzić w zakres zadań gminy. To gmina decyduje czy dane zadanie mające charakter lokalny będzie przez nią podejmowane.

Zadania realizowane przez samorząd powiatowy spełniają trzy funkcje:

• zadania lokalne o charakterze ponad gminnym, aby nie dochodziło do konfliktów z gminą, (służą spełnieniu zbiorowych potrzeb mieszkańców tworzących powiatową wspólnotę samorządową),

• spełniają funkcje uzupełniającą(gmina nie ma zdolności efektywnego działania, aby wykonać określone zadania w związku z tym powiat uzupełnia gminę w realizacji danych zadań),

• mają charakter wyrównawczy(z punktu widzenia finansowego wyrównać obciążenia gmin).

Powiat wykonuje zadania własne i zlecone. Istnieje niewielka skala zadań zleconych z zakresu administracji rządowej wykonywanych przez powiat.

Istnieją jeszcze zadania powiatowych służb inspekcji i straży. Nie są one zadaniami samorządowymi tylko wynikają z zespolenia tych służb pod zwierzchnictwem powiatu (starosty).

W przesunięciu zadań między powiatem a gminą obowiązuje zasada, ze powiat może przekazać zadania gminie, ale musi to nastąpić na wniosek zainteresowanej gminy a nie na wniosek powiatu. Natomiast gmina nie może przekazać zadań powiatowi, ponieważ kłóciłoby się to z zasada decentralizacji państwa. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza działalność użyteczności publicznej.

WOJEWÓDZTWO.

Wojewódzka wspólnota samorządowa, której potrzeby realizuje samorząd poprzez realizację zadań publicznych o charakterze regionalnym. Art.14 mówiący o wykonywaniu konkretnych zadań publicznych o charakterze regionalnym. W wykazie zadań własnych ustawodawca przyjął zasadę otwartości, katalog tych zadań jest otwarty. Tak samo jak w ustawie o gminie przyjmuje się zasadę domniemania kompetencji. Województwo może realizować inne zadania własne wykraczające poza ten katalog zadań zawartych w art.14.

Art.ll Działania na rzecz rozwoju województwa, niezbędne działania, aby opracować i określić strategie rozwoju województwa. Każde województwo taką kompleksową strategię powinno posiadać. Każde województwo przy formowaniu strategii rozwoju ukazywało politykę, jaka samorządowi wojewódzkiemu powinna przyświecać. Strategie rozwoju przyjmuje sejmik wojewódzki. Musi być ona skonsultowana z mieszkańcami województwa. Udział w przygotowaniu strategii nakładała ustawa i także obowiązek poza ustawowy z samorządami gospodarczymi, administracją rządową, ze środowiskami opiniotwórczymi, szkołami, organizacjami pozarządowymi.

Aspekty polityki strategii rozwoju województwa:

• -tworzenie warunków rozwoju gospodarczego

• -kreowanie rynku pracy

• -walka z bezrobociem

• -rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej

• -pozyskiwanie środków finansowych do celów publicznych

• -pozyskiwanie środków pomocowych (unijnych)

• -wspieranie działań dot. szkolenia obywateli

• -kształtowanie środowiska naturalnego

• -współpraca między nauką a gospodarką

• -wspieranie ochrony kultury

• -wspieranie dziedzictwa narodowego.

Strategie realizuje się poprzez konkretne programy wojewódzkie, które dot. konkretnych dziedzin i sektorów rozwoju regionalnego.

Zadania o charakterze regionalnym.

Samorząd województwa realizuje zadania własne ( art.14) i zlecone z zakresu administracji rządowej o charakterze wojewódzkim.

Zadania administracji samorządowej szczebla wojewódzkiego( zadania regionalne):

• w zakresie edukacji publicznej (medyczne studia zawodowe, kolegia językowe, wspomaga zawodowy rozwój nauczycieli, biblioteki pedagogiczne)

• ochrona zdrowia(szpitale specjalistyczne, ośrodki medycyny pracy, transport sanitarny)

• kultura(muzea, teatry, biblioteki publiczne, centra kultury i sztuki, opery)

• ochrona środowiska

• geodezja i kartografia

• przeciwdziałanie bezrobociu(wojewódzkie urzędy pracy)

• drogi(wojewódzkie ośrodki ruchu drogowego, wojewódzkie zarządy dróg)

• inwestycje.

Działalność gospodarcza-w województwie tak jak i w gminie, działania mogą wykraczać poza zadania z zakresu użyteczności publicznej.

Podział terytorialny państwa.

Z punktu widzenia zarządzania podział państwa na części wykonujące określone funkcje władzy publicznej.

Jest to względnie trwałe(określone są podstawy prawne, które określają zasady i sposób tego rozczłonkowania na jednostki organizacyjne) rozczłonkowanie przestrzeni państwa.

Podział ten wykonywany jest dla określonych podmiotów, które wykonują funkcje administracji publicznej. Podział terytorialny państwa jest także pochodną dla funkcjonowania jednostek organizacji społecznych, partii politycznych, organizacji spółdzielczych, podziały na okręgi wyborcze.

We współczesnym państwie występuje kilka podziałów terytorialnych z uwagi na skomplikowany charakter funkcji państwa.

W administracji publicznej wyróżniamy różne podziały terytorialne państwa:

• zasadniczy (podstawowy)ma on najważniejsze znaczenie dla funkcjonowania administracji terytorialnej. W oparciu o ten podział funkcjonuje cała administracja samorządowa i organy administracji zespolonej

• pomocniczy (ma charakter niesamodzielny, związany jest z określonym rodzajem podziału zasadniczego z województwem, powiatem lub gminą). Aby administracja na określonym szczeblu podziału np. gminy mogła realizować w pełni zadania to do zasadniczego podziału należy stworzyć jednostki podziału pomocniczego. Odnosi się to administracji samorządowej, a także do rządowej. W Polsce to ustrojowe jednostki podziału pomocniczego, jeżeli chodzi o administrację samorządową występują na poziomie gminy wiejskiej są to sołectwa, na poziomie gminy miejskiej są to dzielnice lub osiedla. Natomiast w administracji rządowej, która także korzysta z tego podziału pomocniczego to na szczeblu województwa tworzy się delegatury urzędów np. wojewódzkiego. Wynika to z ostatniego podziału terytorialnego państwa. W związku z tym, że z 49 województw utworzono 16. Tam gdzie duże ośrodki straciły pozycję ośrodków wojewódzkich, aby ta degradacja nie nastąpiła gwałtownie to w byłych województwach zachowano ośrodki władz administracji rządowej w postaci delegatur. Ponieważ celem samorządu terytorialnego jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej, czym mniejsza jednostka tym łatwiejsza jest identyfikacja potrzeb społeczności(delegatury).Korzystniej jest tworzyć jednostki podziału pomocniczego, które nie mają wszystkich atrybutów władzy publicznej nie potrzeba wyposażać ich we wszystkie te atrybuty, mniejszy jest koszt, a jednocześnie większe możliwości zaspokajania potrzeb.

• specjalny(administracja specjalna)dla celów specjalnych, odbiega od podziału zasadniczego. Odpowiada potrzebom funkcjonowania administracji specjalnej, która opiera się często na innym podziale terytorialnym np. administracja morska, która nie może funkcjonować w oparciu o podział zasadniczy lub np. administracja górnicza, administracja graniczna. Charakter tych zadań, specyfika, potrzeba wyodrębnienia niezależności od pozostałej administracji np. zadania z zakresu bezpieczeństwa państwa nie odpowiadają podziałowi zasadniczemu państwa. Uważa się, że nadmierność podziałów specjalnych jest zjawiskiem negatywnym, utrudniającym funkcjonowanie administracji. Nadmiar podziałów specjalnych jest czynnikiem negatywnym i utrudniającym koordynację i działania administracji państwa.

Czynniki mające wpływ na utworzenie określonego podziału terytorialnego państwa.

• Ustrój polityczny(czy państwo unitarne, federalne, czy oparte o autonomię)

• Czynniki ekonomiczne, gospodarcze(tworzenie takich jednostek podziału terytorialnego, chodzi o podział zasadniczy, aby były one porównywalne, jeżeli chodzi o podział rozwoju gospodarczego, żeby stanowiły one pewną całość pod względem gospodarczym, aby nie rozbijać danych regionów gospodarczych na kilka jednostek podziału, żeby potencjał ekonomiczny był porównywalny, aby nie tworzyć takich jednostek podziału gdzie potencjał jest duży i gdzie mamy do czynienia z biednymi pod względem ekonomicznym jednostkami podziału terytorialnego.

• Czynniki o charakterze urbanizacyjnym dotyczy to przede wszystkim takiego podziału terytorialnego, aby uwzględniał funkcjonowanie dużych aglomeracji. Duże aglomeracje mają odrębne miejsce w podziale terytorialnym państwa. W podziale terytorialnym mogą istnieć podziały na jednostki miejskie i wiejskie.

• Czynniki demograficzne( regiony mniejszości narodowych, autonomie).

• Gęstość zaludnienia.

• Struktura zawodowa ludności.

• Organizacja i zarządzanie(tworzenie jednostek takiej wielkości, aby można było sprawnie zarządzać)

• Trwałość podziału terytorialnego(nawiązywanie do tradycji, do rozwiązań historycznych, aby zmiany podziału nie były za częste, bo mają wtedy negatywne skutki, bo wymagają ciągłej reorganizacji całej administracji).Każda taka zmiana powoduje poważne skutki polityczne, prawne i społeczne.

• Czynniki historyczne( powrót do podziału państwa na szczeble województwa, powiatu i gminy(zmiany w roku 1998).

• Czynniki religijne.

W Polsce w okresie międzywojennym opierano się na trzystopniowym podziale terytorialnym państwa(gmina, powiat, województwo).Wg Konstytucji z 1921r. dla funkcjonowania samorządu terytorialnego, ale w praktyce nie udało się zrealizować tego dezyderatu dla województwa. Po II wojnie światowej w latach 50tych zaczęto tworzyć własne, odmienne od podziału trzystopniowego. Pierwsza zmiana nastąpiła w 1950 roku, która utrzymała podział na województwa, powiaty i gminy a gromada była wówczas jednostką pomocniczą.

Natomiast w roku 1954 rozpoczęto rozdrabnianie podziału terytorialnego państwa, aby władza mogła kontrolować wszystkie obszary społeczeństwa. Wtedy podstawową najmniejszą jednostką stała się gromada, początkowo było ich ok.9 tysięcy. W latach 52-55 rozpoczęto wielką reformę administracyjną państwa, zdecydowano się na model dwuszczeblowy(województwo i gmina)zmniejszono liczbę województw

(49 województw,ok.3 tys. gmin). Ten podział wprowadzono w latach 70tych. W latach 80tych wynikały negatywne skutki z powodu braku jednostki pomiędzy województwem a gminą. Wtedy zaczęto tworzyć rejony administracyjne, które faktycznie zastępowały powiaty. Dopiero reformy z roku 98 wprowadzone 1 stycznia 1999r. wprowadziły nowy obecnie obowiązujący podział terytorialny państwa. Także ustawy o samorządzie województwa, powiatu i gminy podział specjalny to ustawa o administracji rządowej (5.VI.1998r.).Konstytucja z 1997 r. nie normowała spraw podziału terytorialnego, tylko wstawiała regułę że zasadniczy podział państwa będzie uwzględniał więzi społeczne, gospodarcze, kulturowe i zapewni podstawowym jednostkom terytorialnym realizowanie zadań publicznych. Konstytucja pozostawiła swobodę stosowania podziału do przyjętego modelu funkcjonowania administracji terytorialnej państwa, przede wszystkim administracji samorządowej.

• Podział zasadniczy.

Tworzenie województw odbywa się na podstawie ustawy, która ustala wielkość, nazwę województwa. Ustawa o powiatach wprowadziła dwa rodzaje powiatów. Organem tworzącym powiat jest Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Każde miasto, które ma powyżej 100 tys. mieszkańców musi być powiatem grodzkim. Miasto, które było siedzibą województwa a nie ma powyżej 100 tys. mieszkańców nie musi korzystać z przywileju bycia powiatem grodzkim ponieważ na wniosek Rady Miejskiej można odstąpić od statusu miasta na prawach Do zaopiniowania projektu tworzącego lub likwidującego dany powiat niezbędne są opinie zainteresowanych Rad gmin, powiatów czy sejmików województwa na terenie tego obszaru gdzie ma powstać powiat lub ulec likwidacji.

• Gmina - wyróżniamy miejskie i wiejskie gminy ze względu na charakter urbanizacyjny poszczególnych gmin. Ustawa z III. 1990 r. reguluje tryb tworzenia, przekształcania, znoszenia granic gmin, łączenia gmin w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.]

• Podział specjalny.

Ustawa z 4.09.1997r. o działach administracji rządowej i ustawa z 5.05.1998r.o administracji rządowej w załączniku wymienia działy administracji publicznej działające w oparciu o podział specjalny.

• Podział pomocniczy.

Tworzy się go dla samorządu gminnego reguluje to art.5 Ustawy o samorządzie gminnym a także ustawa o samorządzie m.st. Warszawy. W polskich

warunkach jednostkami podziału pomocniczego są w gminach wiejskich sołectwa a w gminach miejskich osiedla i dzielnice. Tworzenie jednostek pomocniczych nie jest obligatoryjne ,należy do kompetencji organów stanowiących. Tylko w przypadku m.st. Wwy jednostki pomocnicze powołane są ustawą o samorządzie m.st. W wy. Jest ustawowo określona liczba, nazwy, obszar poszczególnych jednostek pomocniczych. Natomiast w pozostałych gminach jednostki nie maja charakteru obligatoryjnego-decydują o tym organy stanowiące poszczególnych gmin.

Władze samorządowe.

Formy demokracji bezpośredniej.

• wybory samorządowe, ordynacja wyborcza do poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego,

• decydowanie o sprawach publicznych przez mieszkańców poszczególnych wspólnot w drodze referendum lokalnym)

Formy demokracji pośredniej

• władze,

• organy samorządów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego(gmin, powiatów, województw)

Wybory samorządowe.

Są to wybory demokratyczne opierające się na zasadach powszechności, równości, bezpośredniości i tajności .Czynne prawo wyborcze do wyboru wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ma każdy obywatel, który ukończył 18 lat i zamieszkuje na terenie działania danej jednostki samorządu terytorialnego do którego odbywają się wybory (gmina, powiat, województwo).Osoby pozbawione praw publicznych orzeczeniem sadu Trybunału Stanu(mężowie stanu) i osoby ubezwłasnowolnione orzeczeniem sądowym -nie maja prawa wyborczego. W przypadku wyborów samorządowych czynne prawo wyborcze obejmuje tą samą kategorię co bierne prawo wyborcze tzn. osoby spełniające w/w warunki mają tez prawo być wybierani. Organem wyborczym jest Państwowa Komisja Wyborcza, komisarz Wyborczy, Terytorialne Komisje Wyborcze. Zarządzanie w wyborach odbywa się nie później niż 30 dni przed upływem kadencji poprzednich. Wybory zarządza Prezes Rady Ministrów, natomiast w przypadku przed terminowych wyborów przeprowadza sieje w 60 dni od wystąpienia przyczyny np. odwołania Rady. Ustalanie liczby radnych do poszczególnych organów stanowiących ustala wojewoda w porozumieniu z komisarzem wyborczym. Art.64 ordynacji wyborczej wymienia kategorie komitetów wyborczych (zgłaszanie kandydatów). Mogą być to:

• partie polityczne i koalicje partii politycznych,

• stowarzyszenia i organizacje społeczne,

• wyborcy.

Aby powołać komitet wyborczy musi być 5 wyborców. Wszystkie te komitety powołują pełnomocnika, zawiadamia się Państwową Komisję Wyborczą i wtedy komitety te mogą rozpoczynać kampanie wyborczą, przygotować listy kandydatów.

Gmina.

Organami wyborczymi do Rad Gminy są Gminne i Obwodowe Komisje Wyborcze. W ordynacji wyborczej tylko do Rad Gmin ustawa wprowadza 2 systemy (wszędzie obowiązuje system proporcjonalny). Ordynacja wyborcza wymienia dwa rodzaje gmin:

• małe gminy do 20 tys. mieszkańców,

• duże gminy powyżej 20 tys. mieszkańców.

W przypadku gmin małych wprowadzono system większościowy tzn. że o wyborze radnego decyduje liczba oddanych głosów na poszczególnych kandydatów. Natomiast w gminach dużych wprowadzono system proporcjonalny(taki obowiązuje w wyborach do Sejmu) odbywa się głosowanie na listy wyborcze. I np. jeżeli dana lista wyborcza uzyskała 20% głosów a 2 mandaty, to ci dwaj kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów uzyskują mandaty radnego.

System większościowy to głosowanie na konkretną osobę a system proporcjonalny to głosowanie na konkretną partię.

W miastach na prawach powiatu w podziale mandatów uczestniczą listy tylko tych komitetów wyborczych, które uzyskały powyżej 5% głosów. W gminach miejskich wprowadzono próg 5% głosów. W gminach do 20tvs.mieszkańców w poszczególnych okręgach wyborczych obejmują wybory od 1 do 5 radnych, natomiast w gminach większych w poszczególnych okręgach wyborczych od 5 do 8 radnych. Każdy komitet wyborczy może zgłosić w okręgu tylko 1 listę. W gminach do 20tys.mieszkańcow może ona zawierać tyle nazwisk ilu jest radnych (głosowanie większościowe),natomiast w gminach powyżej 20tys.mieszkańców, listy kandydatów poszczególnych komitetów wyborczych powinny zawierać nie mniej niż 5 nazwisk i nie mogą być większe niż dwukrotna liczba radnych. W gminach mniejszych pod kandydatem powinno znajdować się od 25 podpisów popierających, w gminach większych 150 podpisów.

Powiat.

Wybory do Rad Powiatu organów stanowiących samorządu powiatowego .Za wybory odpowiedzialne są Powiatowe i Obwodowe Komisje Wyborcze. Radni (od 3 do 10) wybierani są w okręgach (stanowi go gmina),wyjątkowo gmina może być podzielona na 2 okręgi, także może zaistnieć łączenie gmin (2 gminy tworzą okręg). Wybory są proporcjonalne (głosowanie na listę).Każdy kandydat poparty 200 podpisami wyborców.

Województwo.

Wybory do sejmików województwa

.Za wybory odpowiedzialne są wojewódzkie, powiatowe i Obwodowe Komisje Wyborcze. Wybory odbywają się w sposób proporcjonalny (próg 5%głosów).W okręgach wybieranych jest od 5 do 15 radnych, podpisy pod listą powinny zawierać przeszło 1 min.300tys.nazwisk. Wybory uzupełniające.

Niezbędnym jest w przypadku wygaśnięcia mandatu lub wybory przed terminowe w przypadku odwołania organu stanowiącego w drodze referendum. Art.190 Ordynacji Wyborczej wygaśniecie mandatu radnego:

• odmowa złożenia ślubowania

• pisemne zrzeczenie się mandatu przez radnego

• łączenie mandatu radnego z inną funkcją w powiecie lub w województwie łączenie z działalnością gospodarczą

• utrata prawa wybieralności

• prawomocny wyrok sądowy(popełnienie umyślnego przestępstwa)

• śmierć.

W 2002 roku pojawił się nowy rodzaj wyborów do organów wykonawczych poszczególnych jednostek samorządowych.

Wybory na stanowisko wójta, burmistrza, prezydenta odbywają się w sposób bezpośredni. Bierne prawo wyborcze w tym przypadku jest inne niż czynne prawo wyborcze. Kandydat na jedno z tych stanowisk musi mieć 25 lat, nie musi być mieszkańcem obszaru, w którym kandyduje.

Wprowadzono możliwość 2 etapów wyborów:

• w przypadku wyborów gdy żaden kandydat nie uzyskał połowy głosów w pierwszym etapie wyborów, odbywają się ponowne wybory przy udziale 2 kandydatów, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszej turze wyborów. O wyborze decyduje większa ilość głosów.

• w przypadku równej ilości głosów liczy się liczba obwodów w których dany kandydat zwyciężył .Jeżeli w dalszym ciągu są po równo, wtedy następuje losowanie.

Kategorie komitetów wyborczych(zgłaszanie kandydatów).

• partie polityczne i koalicje partii politycznych,

• stowarzyszenia i organizacje społeczne,

• wyborcy.

Pod kandydatem na wójta należy złożyć (w gminach do 5tys.miieszkańców) przynajmniej 150 podpisów wyborców, a w gminach największych (powyżej 100tys.mieszkańców)-3 tys. podpisów. Na tej podstawie następuje rejestracja kandydatów.

Forma demokracji bezpośrednie i (decydowanie o sprawach lokalnych) wybór radnych, wybór organów wykonawczych w gminie, zakres działania, zadania.

II. Referendum lokalne. (podstawą prawną jest ustawa z 15.09.2000 o referendum) „Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoja wolę, co do sposobu rozstrzygania sprawy dot. tej wspólnoty mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego, a w przypadku gminy, także organu wykonawczego” Jest to forma demokracji bezpośredniej.

Problematyka tego referendum regulowana była początkowo w ustawie o samorządzie gminnym z 8.03.1990r.Regulacje dot. referendum znajdują się w ustawach ustrojowych art.ll,12,13 ustawy o samorządzie gminnym, w art.8,10,11 ustawy o samorządzie powiatu i art.5,17 ustawy o samorządzie wojewódzkim. Ale szczegółowa problematyka o referendum opisana jest w ustawie z 15.09.00r.

Jest to wyrażanie woli, decydowanie o sprawach publicznych w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego. W każdej sprawie dot. danej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji poszczególnych organów, mieszkańcy gmin ,powiatów lub województw mogą wyrazić opinię w postaci referendum .Sprawy personalne także mieszczą się w przedmiocie referendum np. odwołanie organów stanowiących wszystkich jednostek (gmin, powiatów, województw).Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta wprowadziła także referendum w przypadku przed terminowego odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta.

Przedmiotem referendum mogą być:

• wyrażenie woli, co do sprawy dot. wspólnoty (w każdej sprawie dot. wspólnoty można odwołać się do instytucji referendum)

• problematyka związana z zadaniami, zakresem działania i kompetencji organów poszczególnych jednostek,

• odwołanie organu stanowiącego, w przypadku gminy także organu wykonawczego, a także w przypadku gminy samo opodatkowanie mieszkańców tej gminy na cele publiczne.

W pierwotnym tekście ustawy o samorządzie gminnym przedmiotem referendum były ważne sprawy gminy. Natomiast już w ustawie o referendum jest zapis w każdej sprawie dot. danej wspólnoty i mieszczącej się w zakresie zadań danej jednostki.

Procedura referendalna.

• Organ stanowiący (Rada Powiatu, Sejmik Województwa) ma prawo zainicjowania referendum w drodze uchwały. W uchwale występują pytania ,termin ,kalendarz czynności. Referendum powinno się odbyć najpóźniej w 50 dni od dnia opublikowania uchwały w wojewódzkim dzienniku.

• Inicjatywa mieszkańców danej wspólnoty (inicjatywa obywatelska, co najmniej 15 obywateli posiadających prawo wyborcze, w gminie to 5 osób)we wszystkich sprawach np. odwołania organów stanowiących, w każdej sprawie dot. danej wspólnoty, w przypadku gminy odwołania organu wykonawczego. Inicjatorem mogą być także statutowa struktura terenowych podmiotów partii politycznej, organizacje społeczne posiadające osobowość prawną. Reprezentant wyborców inicjatywy obywatelskiej powinien powiadomić przewodniczącego zarządu gminy, powiatu lub województwa o zamiarze i wyznaczeniu pełnomocnika tej grupy. Powiadomić o zbieraniu podpisów mieszkańców. Po zebraniu podpisów organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum.

Ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia, aby z instytucji referendum korzystać w sposób racjonalny i skuteczny. W tej samej sprawie nie można częściej, niż co 12 miesięcy przeprowadzać referendum, a w sprawach dot. odwołania powtarzać je można, co 12 miesięcy z punku widzenia kosztów ponieważ cała procedura referendum pokrywana jest ze środków publicznych.

Pod wnioskiem inicjatywy przeprowadzenia referendum w jakiejkolwiek sprawie musi się podpisać w przypadku gminy i powiatu 10% mieszkańców, a w przypadku województwa 5% mieszkańców.

Aby referendum było ważne udział w nim musi wziąć nie mniej niż 30% uprawnionych do głosowania w poszczególnej jednostce samorządowej.

III. Konsultacje z mieszkańcami jednostek samorządowych (tylko w przypadku gminy) np. w zmianach dot. jednostek gminy.

Ustawa nie określiła trybu i sposobu przeprowadzania konsultacji, nie określiła, na czym te konsultacje polegają, ale może to być w postaci ankiety lub wywiadu lub przy pomocy środków przekazu lokalnego.

Demokracja pośrednia.

Organy stanowiące i organy wykonawcze.

Organy stanowiące tworzono w wyborach bezpośrednich były organami kolegialnymi, a organy wykonawcze były tworzone przez organy stanowiące i także były organami kolegialnymi w postaci zarządów.

Od roku 2002 organ wykonawczy gminy jest organem monokratycznym (jednoosobowym)-ustawa z 20.06.2002r. Sposób zarządzania uległ istotnej zmianie.

Organy stanowiące.

Spełniają dwie podstawowe funkcje:

• uchwałodawczą

• kontrolną.

Wszystkie organy stanowiące (gminy, powiatu, województwa) są organami kolegialnymi wybieranymi na 4 letnią kadencję. Odwołanie przed terminem możliwe jest tylko w drodze referendum.

Rada Gminy.

W skład wchodzą radni. Najmniejsza Rada Gminy to 15 radnych a największa nie może przekraczać 45 radnych. Radni mogą tworzyć kluby.

Warunkiem do przystąpienia wykonywania mandatu radnego jest złożenie ślubowania, od tego momentu radny wykonuje mandat radnego.

Obowiązki radnego (gminy, powiatu i województwa).

Podstawowym obowiązkiem radnego (wg ustawy) jest uczestniczenie w pracach organów samorządu i samorządowych jednostek organizacyjnych (Rady Gminy, Komisji Wewnętrznych Rady).Radny zobowiązany jest utrzymywać więź z mieszkańcami, przyjmować zgłaszane przez nich postulaty, ma organizować spotkania z mieszkańcami.

Z wykonywaniem mandatu wiążą się :

A /uprawnienia :

• dieta (pokrycie kosztów wiążących się z wykonywaniem danej działalności publicznej).

• ochrona prawna radnego

• ochrona zatrudnienia radnego (nakłada na pracodawcę obowiązek zwalniania od pracy zawodowej w celu umożliwienia udziału radnego w pracach jednostek organizacyjnych)

• ochrona stosunku pracy (rozwiązanie stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody organu stanowiącego. Organ może odmówić zgody na rozwiązanie stosunku pracy, gdy podstawą rozwiązania jest duża aktywność radnego związana z jego funkcją.

B / obowiązki i zakazy radnego związane z wykonywaniem funkcji publicznych:

• obowiązek składania oświadczeń majątkowych, (mają charakter jawny)

• ograniczenia dot. działalności gospodarczej,

• wykonywanie określonych funkcji,

• zakaz łączenia pracy rządowej z inną funkcją publiczną.

• zakaz zatrudnienia radnego w Urzędzie Gminy lub w jednostce organizacyjnej tej gmin, powiatu lub województwa w której uzyskał mandat

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego

• radny nie może być członkiem spółek handlowych z jakimkolwiek udziałem gminy

• .nie może być członkiem określonych organów innych jednostek samorządu terytorialnego

• nie może łączyć funkcji wojewody i wice wojewody

• nie może podejmować zatrudnienia mającego podważyć zaufanie wyborców

Tryb pracy organu stanowiącego.

Posiadają one kompetencje uchwałodawcze (tworzenie prawa miejscowego) i funkcje kontrolne. Są organami kolegialnymi, pracują w ramach sesji. Wyróżniamy 2 rodzaje sesji: zwyczajne i nadzwyczajne. Odpowiedzialnym za organizację pracy organów stanowiących (Rad Gmin, Rad Powiatu) oraz za prowadzenie obrad organów kolegialnych są przewodniczący tych Rad. W ich zastępstwie wiceprzewodniczący (od 1 do 3) w zależności od jednostki samorządu.

Podstawowe zadania przewodniczącego organu stanowiącego:

• organizacja pracy Rady

• prowadzenie obrad.

Przewodniczący ma możliwość wyznaczenia do wykonywania jednego z tych zadań wiceprzewodniczącego.

Ograniczenia dot. funkcji przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego organu stanowiącego:

• nie mogą wchodzić w skład zarządu powiatu lub województwa (organ stanowiący gminy jest monokratyczny i wybierany w innym trybie),

• nie mogą być członkami komisji rewizyjnych(na wszystkich poziomach samorządu).

Obok podstawowej formy działalności organu stanowiącego jakim są sesje, (ustawa przewiduje, że przynajmniej raz w kwartale ma się odbyć sesja organu stanowiącego),aby wspomagać działalność Rady i umożliwiać realizację funkcji uchwałodawczej i funkcji kontrolnej, ustawa przewidziała także organy wewnętrzne mające charakter pomocniczy, są to komisje organów stanowiących.

Komisje stałe.

Powołane na cały okres kadencji, przewidziane w statucie danej jednostki samorządu terytorialnego. Każda jednostka samorządu terytorialnego ma obowiązek do powołania jednej obowiązkowo stałej komisji. Jest to komisja rewizyjna.(w jej skład nie mogą wchodzić: przewodniczący i wiceprzewodniczący organów stanowiących, a także radni, którzy są członkami zarządu powiatu lub województwa-czyli organów kolegialnych). Służy ona do realizacji funkcji kontrolnej organu stanowiącego. Przy pomocy tego wewnętrznego organu, organ stanowiący realizuje w dużej części swoja funkcję kontrolną wobec organu wykonawczego, wobec jednostek organizacyjnych (gminy, powiatu, województwa) i wobec jednostek pomocniczych. Zadania komisji rewizyjnych w obszarze kontrolnym:

• obligowanie wykonania budżetu gminy, powiatu lub województwa,

• występowanie z wnioskiem do organu stanowiącego w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu. Wniosek taki musi być poparty opinią Regionalnej Izby Obrachunkowej. Nie udzielenie absolutorium uruchamia tryb odwołania organu wykonawczego,

• zadania zlecone(kontrolne) przez organ stanowiący.

W powiecie także należy powołać jedną stała obowiązkową komisie- komisję bezpieczeństwa i porządku publicznego (w tym przypadku w skład tej komisji mogą wchodzić osoby spoza Rady Powiatu np. przedstawiciel straży pożarnej, policji, kryminolodzy).( ustawa o samorządzie powiatowym).

Komisje doraźne(do realizacji określonych zadań, przedsięwzięć). We wszystkich komisjach stałych (oprócz komisji bezpieczeństwa i porządku Publicznego w powiecie) i doraźnych organów stanowiących (od roku 2000) członkami mogą być tylko radni.

Organy wykonawcze.

Powiat i województwo.

Są to organy kolegialne (Zarządy powiatów i Zarządy województwa).W skład zarządu jako organu kolegialnego wchodzi przewodniczący (w powiecie starosta, w województwie marszałek).,wice przewodniczący i członkowie. W 2001 r. w nowelizacji ustaw ustrojowych zmniejszono liczbę członków zarządów w powiecie i województwie do 5. W obu tych przypadkach tryb wyborów jest ujednolicony. Czas pełnienia obowiązków zarządów jest dłuższy od kadencji organu stanowiącego, który wybiera zarząd, ponieważ stary zarząd funkcjonuje do czasu wybrania nowego zarządu. Tryb wyboru zarządu w powiecie i województwie.

Ustawa samorządowa wojewódzka i powiatowa wprowadziła i ujednoliciła zasady wyboru zarządu. Na organ stanowiący (sejmik województwa lub rada powiatu) nałożono obowiązek wyłonienia wyboru zarządu w ciągu 3 miesięcy od ogłoszenia wyników wyborów.(wcześniej to było 6 miesięcy), Jeżeli sejmik lub rada powiatu w przeciągu tego czasu nie wybierze zarządu wtedy sejmik lub rada powiatu ulegają rozwiązaniu z mocy prawa.

Tryb wyboru zarządu. Odbywa się w 2 etapach:

• organ stanowiący wybiera przewodniczącego zarządu (starosta w powiecie, marszałek w województwie).Wybierany jest bezwzględną wielkością głosów ustawowego składu rady. Wszystkie głosowania personalne mają charakter tajny,

• wybór pozostałych członków zarządu (wiceprzewodniczący, wice starosta, wicemarszałek) ,także zastępców na wniosek wcześniej wybranego przewodniczącego zarządu. Wybór odbywa się zwykłą większością głosów w obecności połowy ustawowego składu w głosowaniu tajnym.

Tryb odwołania zarządu.

Aktualne unormowania prawne przewidują 3 tryby odwołania zarządu, przewodniczącego lub członka:

• jest skutkiem podjęcia uchwały nie udzielenia absolutorium zarządowi. Taki wniosek powinien być rozpatrzony na sesji nie wcześniej niż po upływie 14 dni od uchwały o nie udzielenie absolutorium. Uchwała o odwołanie zarządu musi uzyskać większość 3/5 ustawowego składu rady,

• odwołanie przewodniczącego zarządu z innej przyczyny niż nie udzielania absolutorium. Na pisemny wniosek z uzasadnieniem V* ustawowego składu rady. Taki wniosek musi być zaopiniowany przez komisję rewizyjną. Głosowanie jest tajne musi uczestniczyć w nim 3/5 składu rady. Automatycznie następuje odwołanie całego zarządu,

• odwołanie członków zarządu. Odwołuje się zwykłą większością głosów w obecności połowy ustawowego składu w głosowaniu tajnym.

Ustawa przewiduje także możliwość rezygnacji z funkcji przewodniczącego zarządu lub członka zarządu. Rezygnacja przewodniczącego zarządu jest równoznaczna z odwołaniem całego zarządu. Rada przyjmuje zwykłą rezygnację przewodniczącego lub członków zarządu. Jeżeli nie dokona tego na najbliższej sesji, to przyjmuje ją ostatniego dnia miesiąca, w którym przewodniczący lub członek zarządu złożył rezygnację. Ustawa o bezpośrednim wyborze organu wykonawczego 20.06.2002 r. (wójta, burmistrza, prezydenta).

Jest to organ monokratyczny (jednoosobowy) w zależności od charakteru pełnionej funkcji(burmistrz czy prezydent). Jest to organ pochodzący z bezpośrednich wyborów. Ustawa określa liczbę zastępców od 1 do 4 w zależności od wielkości gmin(od ilości mieszkańców).

Tryb odwołania wójta

Jest odmienny od trybu odwołania w przypadku organów wykonawczych powiatu lub województwa. Odwołuje się tylko w drodze referendum. Rada gminy (organ stanowiący) która w przypadku nie udzielenia absolutorium wiąże się to automatycznie z wnioskiem o przeprowadzenie referendum, jak również może odwołać wójta z innych przyczyn, także w drodze uchwały o przeprowadzenie referendum.

Jeżeli okres do zakończenia kadencji wójta jest mniejszy niż 6 miesięcy, to w tym okresie nie przeprowadza się wyborów przedterminowych przed terminowych także referendum. Tych funkcji (wójta, członka rady gminy)nie można łączyć z funkcją w innej jednostce samorządu terytorialnego, nie można także łączyć z zatrudnieniem w administracji rządowej, jak również z mandatem senatora lub posła.

Zakres kompetencji organu wykonawczego - (podobny we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego):

• przygotowanie projektu uchwał,

• określenie sposobu wykonywania uchwał,

• gospodarowanie mieniem komunalnym,

• wykonanie budżetu,

• zatrudnianie i zwalnianie kierowników samorządowych jednostek organizacyjnych.

Organy jednostek pomocniczych.

Gmina -ustawa o samorządzie gminnym pozostawia radzie gminy swobodę tworzenia jednostek pomocniczych i wyboru rodzaju tych jednostek. Organ stanowiący ma swobodę decydowania, czy tworzona jest jednostka pomocnicza i wyboru rodzaju tych jednostek. Nie ma swobody natomiast w dziedzinie uchwalania organów tych jednostek.

Ustawa o samorządzie określa ściśle, jakie są organy, jaki jest ich zakres zadań i kompetencji. Tylko w jednej gminie takiej swobody organ stanowiący nie ma (Warszawa). Tam jest ustawowo określona liczba i charakter jednostek pomocniczych.

W gminach wiejskich organem uchwałodawczym są wszyscy mieszkańcy mający prawa wyborcze (Zebranie Sołeckie) organem wykonawczym jest organ monokratyczny (w gminie wiejskiej sołtys wybierany przez Zebranie Sołeckie).Ustawa o samorządzie przewiduje organ pomocniczy-Rada Sołecka, wspomagający, także wybierany przez Zebranie Sołeckie. Wybór sołtysa, Rady Sołeckiej odbywa się w głosowaniu tajnym.

W gminach miejskich jednostki pomocnicze-organem uchwałodawczym jest Rada Dzielnicy.

Zgodnie z nowelizacją ustawy samorządowej z roku 2001 liczba radnych do rad dzielnic nie może przekraczać 21 radnych. Organy wykonawcze są kolegialne-zarząd wybierany przez Radę Dzielnicy. Na czele stoi przewodniczący. Organizacje i zakres działania każdej jednostki pomocniczej określa Rada odrębnym statutem.

Ustrój m. st. Warszawa.

Kwestie regulacji funkcjonowania gminy warszawskiej reguluje ustawa o samorządzie gminnym, natomiast kwestie dotyczące dzielnic są regulowane szczegółowo przez ustawę z 15.03.2002 ponieważ charakter tych dzielnic, ich statut, pozycja, zadania są odmienne niż w innych jednostkach pomocniczych jakimi są dzielnice w gminach miejskich.

Każda duża aglomeracja w państwach demokratycznych od dawna mają odmienny ustrój. Zgodnie z art.l tej ustawy Warszawa uzyskała status miasta gminy na prawach powiatu.

Zadania przypisane gminie Warszawa:

• typowe zadania gminne (art.7 ustawy o samorządzie gminnym-zadania własne i zlecone, zadania powiatowe),

• specyficzne zadania, charakterystyczne dla stolicy,

• dodatkowo zadania własne gminy warszawskiej, które wynikają z charakteru stolicy i dużej aglomeracji, której żadna inna gmina w Polsce nie posiada (zadania warszawskie).

Np.

• zapewnienie warunków dla funkcjonowania w mieście naczelnych i centralnych organów państwa, naczelnych organów władzy publicznej, przedstawicielstw dyplomatycznych (władzy wykonawczej, parlamentu, ministerstw, ambasad, konsulatów oraz przedstawicielstw organizacji m/n mających siedzibę w Warszawie),

• zapewnienie warunków dla przyjmowania delegacji zagranicznych,

• zapewnienie warunków funkcjonowania urządzeń publicznych o charakterze infrastrukturalnym mających znaczenie dla stołecznej funkcji miasta(funkcjonowanie centralnych organów władzy publicznej, ambasad - zapewnienie warunków, aby władze te mogły sprawnie funkcjonować).

Statut m.st. Warszawy.

Projekt statutu uchwala Rada m.st. Wwy jako organ stanowiący w tej gminie, ale w przypadku statutu m.st. Warszawy wymagana jest opinia Rad Dzielnicowych (organów uchwałodawczych dzielnic) i uzgodnienie z Prezesem Rady ministrów (ponieważ są to zadania mające charakter ponad lokalny tzn. funkcjonowanie instytucji publicznych szczebla centralnego, naczelnych organów, przedstawicielstw obcych państw).

W przypadku opinii Rad Dzielnicowych to 14 dni, w przypadku uzgodnienia z Prezesem RM -30 dni.

Jednostki pomocnicze w Warszawie mają charakter obowiązkowy (w gminach powołanie i utworzenie jednostek pomocniczych jest w kompetencji organu stanowiącego-Rady Gminy, natomiast w Warszawie ustawa narzuciła istnienie jednostek pomocniczych w postaci dzielnic. Zakres działania dzielnic:

• utrzymanie w eksploatacjach gminnych zasobów lokalowych,

• utrzymanie placówek oświaty, wychowania, kultury, pomocy społecznej, rekreacji, sportu, turystyki,

• zadania związane z lokalną ochroną zdrowia,

• utrzymanie zieleni i dróg,

• utrzymanie i eksploatacja obiektów administracyjnych.

Rada Gminy m.st. Warszawy składa się z 60 radnych (w innych gminach największą Rada Gminy składa się z 45 radnych).

Organami stanowiącymi w dzielnicach są Rady Dzielnicy jako organ uchwałodawczy i kontrolny.

Zarząd - na jego czele stoi burmistrz, zarząd wybierany jest przez Radę Dzielnicy.

Pierwszą sesje Rady Dzielnicy zwołuje prezydent m. st. W-wy. W przypadku gdy Rada Dzielnicy nie wybierze w terminie 30 dni od pierwszego posiedzenie Zarządu Dzielnicy, to wówczas prezydent m.st. W-wy wybiera Zarząd Dzielnicy, a także burmistrza. W przypadku odwołania burmistrza (taki wniosek mogą złożyć radni dzielnicy) prezydent m. ST. W-wy uzyskał uprawnienie do występowania z wnioskiem o odwołanie burmistrza i Zarządu.

Aparat jednostek samorządu terytorialnego.

(zaplecze władz samorządowych, które pozwala na realizowanie funkcji, na funkcjonowanie organów władzy samorządowej, wykonywanie zadań).

W przypadku administracji samorządowej aparat pomocniczy tworzą urzędy:

• W gminie- urzędy gminy

• W powiecie-starostwo powiatowe

• W województwie - urząd marszałkowski.

Część aparatu pomocniczego stanowią także samorządowe jednostki organizacyjne różnych szczebli: powiatowe, gminne i wojewódzkie.

Samorządowe osoby prawne, które realizują określone zadania z zakresu samorządu terytorialnego.

Urząd gminy jest aparatem pomocniczym władzy gminnej przede wszystkim organu wykonawczego a także Rady Gminy.

Urząd Gminy, Starostwo Powiatowe lub Urząd Marszałkowski jest pewnym zespołem osób, pracowników a także składników materialnych i finansowych umożliwiających wykonywanie przez organ zadań i kompetencji.

Każdy organ administracji publicznej jest wyposażony w aparat pomocniczy, który umożliwia realizację podstawowych kompetencji i zadań .W przypadku gminy ten aparat stanowią urzędy na różnych poziomach (gminy, starostwa i urzędy marszałkowskie) oraz samorządowe jednostki organizacyjne, które wykonują określone, specjalne zadania samorządowe.

Urzędy jednostek samorządu terytorialnego (Urząd Gminy, Starostwo Powiatowe lub Urząd Marszałkowski.)

Kierownikiem jest zawsze (w powiecie i województwie)-przewodniczący Zarządu, a w przypadku gminy organ wykonawczy -wójt, burmistrz lub prezydent..

W organizacji administracji samorządowej przyjęto rozwiązanie, że przewodniczący zarządu jest jednocześnie kierownikiem tego urzędu i jednocześnie jest odpowiedzialny m.in. za politykę personalną.

Organizacja i zasady funkcjonowania aparatu pomocniczego.

I. Urząd.

Określa je regulamin organizacyjny, uchwalany przez organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego. Istotną rolę funkcjonowania aparatu pomocniczego spełniają dwaj funkcjonariusze samorządowi powoływani przez organy stanowiące; skarbnik i sekretarz. Wspomagają oni zarządzanie mieniem komunalnym wspomagają zarządy lub organ wykonawczy. W województwie nie mamy do czynienia z sekretarzem. W ustawie o samorządzie gminnym i powiatowym przewidziano stanowisko sekretarza - powołuje go i odwołuje organ stanowiący na wniosek przewodniczącego zarządu np. na wniosek organu wykonawczego-wójta.

II. Samorządowe jednostki organizacyjne (gminne, powiatowe, wojewódzkie).

Możemy je podzielić na posiadające osobowość prawną i nieposiadające osobowości prawnej. (Jednostki budżetowe lub zakłady budżetowe np. ZOZ, szkoły, placówki oświatowe.

Występuje także szczególny typ samorządowych jednostek organizacyjnych, których charakter, organizacja i zakres zadań regulują odrębne ustawy np. Gminne i Powiatowe Straże Pożarne, Straże Gminne. Są one odpowiedzialne za porządek publiczny w gminach. Samorządowe jednostki organizacyjne tworzy, znosi, decyduje o organizacji organ stanowiący.

O powoływaniu i odwoływaniu kierowników tych jednostkach decyduje organ wykonawczy, który jest zwierzchnikiem służbowym tych kierowników.

III. Samorządowe osoby prawne. (gminne, powiatowe, wojewódzkie).

W ramach samorządowych osób prawnych szczególną kategorią są jednoosobowe spółki jednostek samorządów terytorialnych, które realizują określone zadania z zakresu gospodarki komunalnej.

Wszystkie jednostki pomocnicze wspomagają, spełniają funkcje pomocnicze, logistyczne, aby zapewnić możliwość realizacji kompetencji organów władzy samorządowej wszystkich trzech poziomów gminy, powiatu, województwa. Są one bardzo rozbudowane pod względem organizacyjnym, strukturalnym.

W ustawie o samorządzie gminnym i powiatowym stworzono 3 metody współdziałania komunalnego:

Związki komunalne

Dzielimy je na związki dobrowolne i obowiązkowe(ustawowe).

• Związki dobrowolne -uchwałami rad poszczególnych organów stanowiących decyduje się o utworzeniu danego związku jest to wola władz samorządowych poszczególnych jednostek.

• Związki ustawowe-tworzone na podstawie ustawy. To mogą być związki między gminne, między powiatowe, a także związki tworzone miedzy powiatami i gminami.

Ustawa o samorządzie województwa nie przewiduje tworzenia związków. Ustawa o samorządzie gminnym i powiatowym określa cel tworzenia związków komunalnych gminy i powiatu jest to wspólne wykonywanie zadań publicznych. Związki mają charakter celowy.

Dotyczy to zarówno zadań własnych (obligatoryjnych i fakultatywnych) (art.7 ustawy o samorządzie gminnym i art.4 ustawy o samorządzie powiatowym) jak również zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

Związki powiatowe i gminne, a także mieszane podlegają rejestracji. Rejestr tych związków prowadzi Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Utworzenie związków dobrowolnych wymaga uchwał organów stanowiących (Rady gmin lub Rady Powiatu zainteresowanych przystąpieniem do danego związku lub zainteresowanych utworzeniem takiego związku).Przystąpienie lub wystąpienie z danego związku następuje w drodze uchwały Rady Gminy lub Powiatu. Podstawowym aktem jest statut, który powinien zawierać następujące elementy:

• nazwę danego związku

• charakter danego związku

• zadania, jakie realizuje dany związek

• siedzibę związku

• uczestników związku (gminy, które zdecydowały o wejściu do związku). Związek może być powoływany na czas nieokreślony, ale również może być określony czas trwania związku. W przypadku zrealizowania pewnych określonych zadań przeznaczonych dla tego związku -rozwiązuje się ten związek.

Zasady likwidacji związku, jak również zasady przystępowania lub występowania członków z tego związku. Związki komunalne posiadają osobowość prawną. Występują w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiadają samodzielność. W związku z tym posiadają własne organy:

• stanowiące (zgromadzenie) pełni funkcję kontrolną i uchwałodawczą. Organ ten ma charakter kolegialny. Organ ten jest reprezentantem poszczególnych gmin lub powiatów wchodzących w skład związków. Formą wyrażania woli zgromadzenia są uchwały. Każdy członek zgromadzenia może wnieść pisemny sprzeciw w stosunku do uchwały zgromadzenia w ciągu 7 dni od jej podjęcia. Taki sprzeciw powoduje wstrzymanie wykonania uchwały i ponowne rozpatrzenie sprawy. Po ponownym rozpatrzeniu danej sprawy nie można już wnieść w stosunku do tego samego problemu sprzeciwu.

• wykonawcze (zarząd).Jest to organ kolegialny, wybierany przez zgromadzenie spośród jego członków. Ustawa przewiduje także możliwość powołania (nie więcej niż 1/3) członków spoza zgromadzenia.

Miasta na prawach powiatu mogą tworzyć związki z innymi powiatami, ale także z innymi gminami.

Związki tworzone są do działań z zakresu ekologii (budowa oczyszczalni),turystyka i promocja gminy, wspólne utrzymywanie komunikacji (związki komunikacyjne.

Porozumienia komunalne

Jest to przejęcie przez określoną jednostkę samorządu terytorialnego zadań i kompetencji od innych (gmin, powiatów lub województw). Dochodzi do porozumienia między np. gminami, w którym to porozumieniu jedna gmina przekazuje do realizacji drugiej określone zadanie. Wraz z przyjęciem danego zadania wiąże się także przejęcie kompetencji dot. tego zadania a także ponoszenia kosztów przez jednostkę, która to zadanie przekazała, np. wybudowanie szkoły. Związki posiadają atrybuty jednostki samorządowej (posiadają swoje organy, realizują zadania na własną odpowiedzialność, dysponują budżetem, tworzą prawo miejscowe).

Natomiast porozumienie dotyczy tylko jednej określonej czynności. Wszystkie trzy ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim dopuszczają formę porozumień. Także porozumień mieszanych np. pomiędzy jednostkami różnych poziomów samorządów np. .gminy i powiatu.

Stowarzyszenia

Przewidziane we wszystkich ustawach (gmina, powiat, województwo) jest to wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów. Wszystkie stowarzyszenia komunalne posiłkują się ustawą o stowarzyszeniach z 7.04.1989r. która określa zasady funkcjonowania, charakter stowarzyszeń. Ustawa o stowarzyszeniach przewiduje dwie formy stowarzyszeń:

• zwykłe(nie mogą zrzeszać osób prawnych)

• rejestrowane.

Formy stowarzyszeń gmin, powiatów, województw lub mieszane stowarzyszenia to np. Związek Miast Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Związek Gmin Miejskich. Ustawa o samorządzie województwa przewiduje współprace zagraniczną (art.75) „sejmik województwa uchwala priorytety współpracy zagranicznej”, który zawiera następujące elementy;

• główne cele współpracy zagranicznej danego województwa

• priorytety geograficzne tej współpracy

• zamierzenia, przedsięwzięcia w zakresie przystępowania do m/n zrzeszeń regionalnych.

Sejmik województwa ma decydującą rolę dot. współpracy m/n. Priorytety te mają pewne ograniczenia, ponieważ w celu podjęcia współpracy m/n wymagana jest zgoda Ministra Spraw Zagranicznych. Chodzi o to, aby Sejmik nie prowadził odrębnej polityki zagranicznej.

Samorządy gminne i powiatowe mogą także prowadzić taką politykę m/n, ale w przypadku samorządu regionalnego ustawa o samorządzie województwa określiła zasady tej współpracy.

PRACOWNICY SAMORZĄDOWI

Urzędy gminy składają się z kadry pracowników zawodowych. Ich status prawny reguluje ustawa z 22.03.1990 r. o pracownikach samorządowych wraz z przepisami wykonawczymi, stosownie do postanowień art.33 ust.6 Sam Gmin U. Ustawa była wielokrotnie nowelizowana. Najważniejsze zmiany to: -formy ustrojowe w 1998 r. -sama ustawa dnia 21.01.2000 r.

Ustawa z 1990 r. określiła kategorię pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach samorządu terytorialnego. Ustawa o pracownikach samorządowych dotyczy pracowników zatrudnionych w urzędzie marszałkowskim i wojewódzkich jednostkach samorządowych, w starostwach powiatowych i powiatowych jednostkach organizacyjnych.

Pracownicy samorządowi są zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego:

• w urzędzie gminy i jednostkach organizacyjnych gminy np. w jednostkach związków komunalnych

• w powiecie i powiatowych jednostkach organizacyjnych -w urzędzie marszałkowskim i wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych

Kategorie pracowników samorządowych ze względu na stan zatrudnienia: -pracownicy zatrudnieni na podstawie wyboru (członkowie zarządu, przewodniczący, wiceprzewodniczący zarządu-gminy, powiatu i województwa, a także członkowie związków komunalnych);jednym słowem wszyscy pracownicy samorządowi, którzy są zatrudnieni na podstawie wyboru, którzy są wybierani przez organ stanowiący

• zatrudnieni na podstawie mianowania wszyscy pracownicy zatrudnieni w/w organach jest zatrudniona na zasadzie mianowania

• zatrudnieni na podstawie powołania powoływani są sekretarze gminy, powiatu oraz wszyscy trzej skarbnicy (gminy, powiatu, województwa samorządowego)

• na podstawie umowy o pracę.

Od pracowników samorządowych wymagany jest odpowiedni staż, kwalifikacje, zdrowie, posiadanie obywatelstwa polskiego, ukończone 18 lat i zdolność do czynności prawnej.

Można pracowników samorządowych podzielić też na dwie kategorie:

• zatrudnieni w urzędach (gminy, starostwa, urzędzie marszałkowskim)

• zatrudnieni w samorządowych jednostkach organizacyjnych

Kwestie podziału na te dwie kategorie określa Rada Ministrów w rozporządzeniu z 26.07.2000 r. gdzie jest wymieniony w/w podział na te dwie grupy. Związane to było z wymaganiami kwalifikacyjnymi i zasadami wynagrodzenia, które różnią się jeżeli chodzi o zatrudnienie w urzędach czy w jednostkach organizacyjnych.

Pierwsze zarządzenie odnoszące się do pracowników samorządowych, zatrudnionych w urzędach gmin, starostwie powiatowym czy w Urzędzie marszałkowskim określa wynagrodzenia członków zarządu, którzy są zatrudnieni. Pracownicy samorządowi oraz członkowie zarządu mogą także otrzymywać nagrody roczne, uznaniowe, których łączna wysokość nie może przekroczyć trzykrotności ich wynagrodzenia z poprzedniego roku.

Są dwa odrębne rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów, które regulują wynagrodzenia:

• pracowników zatrudnionych w urzędach (gminy, powiatu, urzędu marszałkowskiego

• pracowników zatrudnionych w samorządowych jednostkach organizacyjnych

GOSPODAROWANIE MIENIEM KOMUNALNYM

Mienie komunalne może być gminne, powiatowe i wojewódzkie. Trudno mówić o samodzielności samorządu terytorialnego, gdy ten samorząd nie byłby wyposażony w określone źródła dochodów. Jedną z podstawowych cech samodzielności samorządu terytorialnego jest posiadanie majątku przez niego czyli mienia. Mienie jest niepodstawowym źródłem dochodu, ale świadczy o samodzielności i niezależności samorządu od administracji rządowej. Posiadanie mienia, dla jednostek samorządu, jest źródłem praw, uprawnień, które przysługują własności. Można na poczet tego mienia zaciągać pewne zobowiązania finansowe np. kredyty, pożyczki, ale także posiadanie mienia jest źródłem obowiązków, wiążących się z posiadaniem-wierzyciele gminy mogą rościć swoje roszczenia-zaspakajać z majątku poszczególnych jednostek. System ustrojowy państwa zmieniał się i jednym z elementów tej zmiany było utworzenie samorządu gminnego. Najistotniejszym problemem było wyposażenie samorządu gminnego w majątek.

Mienie komunalne jest to wg. kodeksu cywilnego własność i inne prawa majątkowe, należąca do poszczególnych gmin, ich związków oraz innych gminnych osób prawnych w tym przedsiębiorstw. Czyli: stronę podmiotową mienia komunalnego są gminy, związki gmin oraz inne gminne osoby prawne.

Definicje legalne mienia samorządowego dają różne przepisy. Według art.43 Sam Gmin U „mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych w tym przedsiębiorstwie”. Według ustawy o samorządzie powiatowym art.46ust.l :”mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne”. Wreszcie art.47 ust.l SamWojewU mienie samorządowe definiuje następująco: „mieniem województwa jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne.” Mienie samorządowe, to rodzaj mienia publicznego, w skład którego mogą wchodzić różne jego rodzaje:

• majątek administracyjny np. obiekty budowlane należące do urzędów samorządowych

• inne mienie których celem jest przynoszenie zysku.

Mogą tu też należeć rzeczy (majątek) użytku publicznego, przeznaczone dla każdego np. gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej. Sprawy samorządowego majątku administracyjnego regulują zarówno przepisy prawa prywatnego jak i publicznego. Do innych praw majątkowych należą użytkowanie wieczyste i inne ograniczone prawa rzeczowe, jak i środki finansowe pochodzące z różnych źródeł publicznoprawnych np. podatki, dotacje celowe i prywatnoprawnych np. darowizny, spadki, odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych, dywidendy od przedsiębiorstw.

Źródła nabycia mienia przez gminę

Artykuł 44 SamGminU stanowi, że nabycie mienia komunalnego następuje:

1. na podstawie ustawy-przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym

2. przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy w trybie o którym mowa w art.4: przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku porozumienia decyzją Prezesa Rady Ministrów, podjętą na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej

3. w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia

4. w wyniku własnej działalności gospodarczej

5. przez inne czynności prawne

Źródła nabycia mienia przez powiat

Ustawa o samorządzie powiatowym w art.47 w podobny sposób ustala przypadki nabycia mienia przez powiat:

1. na podstawie odrębnej ustawy

2. w związku ze zmianą granic powiatu

3. na skutek przejęcia mienia od Skarbu Państwa na podstawie porozumienia

4. w drodze darowizn oraz spadków

5. w drodze określonych czynności prawnych

Źródła nabycia mienia przez województwo

1. mienie na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym i w innych ustawach

2. w drodze przekazania mienia przez Skarb Państwa w trybie uregulowanym ustawą samorządową art.48 SamWojewU.

Wojewódzka ustawa samorządowa przewiduje przekazywanie mienia na podstawie decyzji administracyjnych wojewody w trybie KPA, przy czym organem odwoławczym jest minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

Przejęcie mienia samorządowego

Ustawa z 10.05.1990 przewiduje nabycie mienia :

1. z mocy ustawy

2. decyzji wojewody

3. inne sposoby nabycia to: dzierżawienie gruntów samorządowych, najem mieszkań komunalnych, emitowanie obligacji i ich zbywanie, otrzymywanie darowizn, podatki, opłaty lokalne, subwencje, dotacje, działalność gospodarczą.

Zasady zarządzania mieniem samorządowym

l. Zasada samodzielnego decydowania

Z art.45ust.l SamGminU wynika ważna klauzula dotycząca zarządzania mieniem gminnym. Artykuł ten ustanawia mianowicie zasadę samodzielnego decydowania o mieniu komunalnym i jego składnikach. Ustawa o samorządzie województwa wprowadza również w art.58 ogólną klauzulę, że „wojewódzkie osoby prawne samodzielnie decydują, w granicach ustaw, o sposobie wykonywania należących do niej praw majątkowych”. Zastrzega jedynie konieczność wyrażenia zgody przez zarząd województwa na nieodpłatne rozporządzenie mieniem lub zbycie określonych nieruchomości (służących do powszechnego użytku lub służących zaspokajaniu potrzeb publicznych) lub przedmiotów np. posiadających szczególną wartość historyczną. Ustawa o samorządzie powiatowym nie zawiera wprawdzie ogólnej klauzuli o zasadzie samodzielnego decydowania mieniem, wynika ona bowiem z ogólnej zasady zawartej w art.2 ustawy o samodzielności powiatu oraz z faktu, że powiat wchodzi w stosunki cywilnoprawne, będąc podmiotem mienia powiatowego art.46 ust.3. Formy administracyjno-prawne dotyczyć będą tego mienia samorządowego, które ma charakter powszechnego użytku np. drogi gminne, powiatowe i wojewódzkie lub zakładów prawa administracyjnego typu szkoły, biblioteki, muzea itd. Wówczas do zarządzania tego typu mieniem będą miały zastosowanie odrębne przepisy o charakterze publicznoprawnym. Innym ważnym, a zarazem spornym problemem jest to, czy gmina, powiat czy województwo mogą prowadzić działalność gospodarczą. Za prowadzeniem działalności gospodarczej przez samorząd przemawia zasada samodzielności oraz możliwość korzystania z elastycznych form prawa cywilnego. Zasada konkurencji daje samorządowi możliwość większej efektywności gospodarowania. Za jej ograniczeniem przemawia obawa skupienia w samorządach terytorialnych monopolu na określone działania, a z uwagi na interes publiczny można ograniczać zasadę swobody działalności gospodarczej

2.Składanie oświadczeń woli

Z działaniem woli w formach prawa cywilnego łączy się składanie oświadczeń woli w imieniu gminy lub innych podmiotów samorządowych. W tej materii wypowiadają się art.46 i 47 SamGminU oraz art.48 SamPowiatU i art.57 SamWojew.U. Chodzi tu o oświadczenie woli składane w zakresie zarządu mieniem samorządowym. Zmieniony w 2002 roku art.46 SamGminU stanowi: „Oświadczenia woli w imienin gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą.” Artykuł 31 SamGminU daje wójtowi uprawnienie do kierowania bieżącymi sprawami gminy i reprezentowania jej na zewnątrz. Nie dotyczy to jednak składania oświadczeń woli w sprawach zarządu mieniem komunalnym, skoro art.46 SamGminU jest tu przepisem szczególnym. Zmieniony w 2002 r. art.46 wprowadza tu ogólną regułę, iż „oświadczenia woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta. samodzielnie albo wraz /. inną upoważnioną przez wójta osobą”.

Artykuł 46 ust. 3 i 4 SamGminU traktują o potrzebie kontrasygnaty dokonywanej przez skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu), gdy czynność prawna ma wpływ na powstanie zobowiązań pieniężnych. Instytucja kontrasygnaty ma to znaczenie, że podpis skarbnika implikuje skuteczność czynności prawnej, ale jednocześnie powoduje przejęcie odpowiedzialności przynajmniej częściowej przez skarbnika gminy. Skarbnik może odmówić kontrasygnaty, gdy jego zdaniem naruszono przepisy. Jeżeli jednak otrzyma pisemne polecenie, dokonuje kontrasygnaty, powiadamiając o tym radę gminy i regionalną izbę obrachunkową.

Artykuł 47 SamGminU traktuje o oświadczeniach woli kierowników jednostek organizacyjnych gminy nie posiadających osobowości prawnej. Otóż działają oni w ramach pełnomocnictw udzielonych przez wójta. Artykuł 47 SamGminU nie wypowiada się natomiast w kwestii formy pełnomocnictwa. W sprawach cywilnoprawnych będą tu zatem miały zastosowanie przepisy KC. Gdy chodzi o zarząd mieniem przez jednostki pomocnicze, art.48 SamGminU odsyła do statutu gminy. Wprowadza jednak pewne ograniczenia gminy na rzecz samodzielnego dysponowania mieniem. Rada gminy nie może w drodze statutu uszczuplić praw sołectw do korzystania z mienia bez zgody zebrania wiejskiego.

Artykuł 48 SamPowiatU stwierdza, że oświadczenia woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd. Niemniej „zarząd może upoważnić pracowników starostwa kierowników powiatowych służb, policji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu do składania oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności powiatu”. Artykuł 48 ust 3 i 4 SamPowiatU stanowią o potrzebie udzielenia kontrasygnaty skarbnika powiatu, gdy czynność prawna powoduje zobowiązania majątkowe. W przypadku odmowy kontrasygnaty skarbnik powiadamia radę powiatu i regionalną izbę obrachunkową.

Nieco inaczej to zagadnienie normuje art.57 SamWojew.U. Wprowadza on regule, że „oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwu wraz: z członkiem zarządu województwa, chyba że statut województwa stanowi inaczej.” Sejmik może jednak udzielić marszałkowi upoważnienia do jednoosobowego składania oświadczenia woli w sprawach majątkowych innych niż przewiduje to statut.

W zakresie zarządu mieniem samorządowym obowiązuje reguła o zachowaniu szczególnej staranności. Artykuł 50 SamGminU stanowi w tym zakresie, że: „obowiązkiem osób uczestniczących w zarządzaniu mieniem komunalnym jest zachowanie szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu, zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochroną”. Dyrektywa, by zarządzać mieniem komunalnym zgodnie z jego przeznaczeniem, ma to znaczenie, że nie powinno się wykorzystywać mienia gminnego dla innych celów niż te, którym ma służyć. Osoba zarządzająca mieniem spełnia określone funkcje publiczne i z tych przyczyn powinna chronić mienie komunalne.

Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami wprowadza ogólną reguła, że jednostki samorządu terytorialnego są zobowiązane do gospodarowania nieruchomościami w sposób zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki i że zarządy w gminie wójtowie i burmistrzowie są powołane do reprezentowania w tym zakresie danej jednostki samorządu terytorialnego, chyba że przepisy wymagają zgody rady gminy, powiatu lub sejmiku. Zarówno ustawa o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim wymagają zgody rady na określone dysponowanie mieniem samorządowym i podejmowanie określonym uchwał w sprawach majątkowych np. zaciąganie długoterminowych pożyczek, emitowanie obligacji itp.

Artykuł 49 SamGminU traktuje o rozdzielności odpowiedzialności gminy i gminnych osób prawnych. Artykuł 49 SamGminU z punktu widzenia zarządzania mieniem gminy ma podobne znaczenie jak art.40 KC w stosunkach między Skarbem Państwa a państwowymi jednostkami organizacyjnymi posiadającymi osobowość prawną. Artykuł 49 SamGminU dotyczy rozdzielenia odpowiedzialności podmiotów komunalnych posiadających osobowość prawną. Stwierdza on że: „gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą Odpowiedzialności za zobowiązania gminy”. Jest to wyraz samodzielności podmiotów samorządowych oraz konkretyzacja ogólnych postanowień art.2 ust.l SamGminU, że gmina wykonuje zadania „w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”. Niejako wyjątkiem od tej zasady jest zasada solidarnej odpowiedzialności gmin w przypadku zniesienia lub podziału gmin. Artykuł 49 ust.2 SamGminU stanowi iż „w przypadku zniesienia lub podziału gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie”.

Artykuł 49 SamPowiatU postanawia, że: „powiat nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych powiatowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Inne powiatowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania powiatu”. Prawie identyczne brzmienie ma artykuł 60 SamWojewU.

Podmioty uprawnione do prowadzenia działalności gospodarczej Z art.9 SamGminU wynika, które podmioty mogą prowadzić działalność gospodarczą. Postanowienia szczegółowe zawiera ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej. Artykuł 2 tej ustawy postanawia, że gospodarka komunalna może być prowadzona w formie zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Niemniej z kolejnego artykułu płynie wniosek, że „jednostki samorządu terytorialnego mogą powierzyć wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych, z zastosowaniem przepisów o zamówieniach publicznych” art.3 ust. 1 GospKomU. Jednostki samorządu mogą korzystać z innych form organizacji np. fundacji. Pozostawia się dużą swobodę w wyborze podmiotów realizujących zadania gospodarki komunalnej. O tym jaką formę lub podmiot wybrać, decyduje rada gminy, powiatu, sejmik. Z art.4 ust.l GospKomU wynika, co następuje: „Jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego postanawiają o:

1. wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej

2. wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego

Zakłady budżetowe

Zagadnienia reguluje ustawa z 26.11 1998 r. o finansach publicznych. Artykuł 6-8 GospKomU wprowadzają niewielkie zmiany. Ustawa ta nie wyklucza korzystania z takich form jak jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne. Zakłady budżetowe zostały zaliczone przez ustawę o finansach publicznych do form gospodarki pozabudżetowej, gdyż rozliczają się z budżetem w sposób „wynikowy” (nadwyżką lub niedoborem), podobnie gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne.

Spółki prawa handlowego

W tej kwestii reguluje ustawa z 20.12.1996 r. z której wynika, że są tu pewna ograniczenia co do: tworzenia i przystępowania do nich, wnoszenia wkładów oraz obejmowania udziałów, korzystania z usług świadczonych przez spółkę. Z artykułu 9 GospKomU wynika, że: ”jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek”. Istnieją pewne ograniczenia co do tworzenia spółek prawa handlowego poza sferą użyteczności publicznej. Poza tą sferą spółki prawa handlowego można tworzyć, gdy:

1. nie zostały zaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym

2. występuje bezrobocie

3. zbycie mienia komunalnego spowoduje poważną stratę majątkową itp.

Województwo samorządowe może tworzyć spółki prawa handlowego poza sferą użyteczności publicznej na zasadach i w trybie określonych w ustawie o samorządzie województwa (art,10 ust.4 GospKomU). Otóż w tym zakresie art. 13 SamWojewU stwierdza co następuje:

1. W sferze użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także może przystępować do tych spółek.

2. Poza sferą użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne oraz przystępować do nich, jeśli działalność spółek polega na wykonywaniu czynności promocyjnych, edukacyjnych i wydawniczych służących rozwojowi województwa.

W gminach, które nie wybrały formy organizacyjnej dla dotychczasowych przedsiębiorstw komunalnych lub ich nie sprywatyzowały do 30.06.1997 r. z mocy art. 14 GospKomU, przedsiębiorstwa te ulegają przekształceniu w jednoosobowe spółki gminy z dniem 1.07.1997 r. Rada gminy mogła też przekształcić w spółkę czy zakład budżetowy. Obecnie znowelizowany art.22 GospKomU pozwala wszystkim organom stanowiącym samorządu terytorialnego na likwidowanie zakładów budżetowych w celu zawiązania spółki.

Artykuł 3 GospKomU zawiera ogólną regułę, że jeśli do wykonywania określonych zadań jest wymagane zezwolenie, to jednostka samorządu terytorialnego może zlecić wykonywanie zadań tym jednostkom dopiero po uzyskaniu zezwolenia.

NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM

Zagadnienie nadzoru nad samorządem terytorialnym w jakiś sposób kłóci się z pewną ideą samorządu terytorialnego. Przekonywałem na poprzednich wykładach, że istotą samorządu terytorialnego jest niezależność, samodzielność, niezależne funkcjonowanie organizacyjne, ustrojowe, a także jeżeli chodzi o wykonywanie zadań. Wprowadzenie tego rozdziału dotyczącego nadzoru nad samorządem terytorialnym przez jakieś podmioty niezależne od samorządu terytorialnego może wywołać wątpliwości do tego czy zasada nadzoru nie kłóci się z zasadami konstytucyjnymi niezależności samorządu terytorialnego. Samorząd terytorialny obowiązuje przestrzeganie prawa czyli samorząd musi działać zgodnie z prawem w związku z czym muszą być określone orany, które by nadzorowały z tego punktu widzenia działalność samorządową.

Rodzaje nadzoru

1. bezpośredni

2. zwierzchni

Nadzór bezpośredni i zwierzchni następuje wtedy, gdy organ nadrzędny realizuje funkcje nadzoru.

Kryterium nadzoru

1. prewencyjny- w tym przypadku jego skala ingerowania w działalność organu nadzorowanego przez organ nadzorujący. Chodzi tu o pokazywanie jakie są niebezpieczeństwa czy to przekraczania prawa, czy to działalności legalności, czy patologii w funkcjonowaniu organu i podmiotu nadzorującego

2. weryfikacyjny-zmiana decyzji organu nadzorowanego. Nadzór ingeruje poprzez weryfikację decyzji organu nadzorowanego.

3. represyjny-organ nadzorujący wyciąga określone konsekwencje. Dlatego mówi się „nadzór personalny”, ponieważ związany jest z odwołaniem danego organu, wprowadzenie zarządu komisarycznego i innych takich form działania.

Funkcje nadzoru

1. strzeżenie prawa-badanie czy działalność organu nadzorowanego jest zgodna z prawem

2. ochronna-działania o charakterze informacyjnym lub popularyzatorskim

Intensywność stosowanych środków nadzoru jeżeli chodzi o samorząd terytorialny stosowana w poszczególnych krajach pokazuje nam skalę samodzielności samorządu terytorialnego. Badając zapisy ustawowe można powiedzieć czy ustawodawca zdecydował się na takie dość mocne ingerowanie w działalność organów samorządu terytorialnego. Świadczy to, że ustawodawca nie do końca ma zaufanie do samodzielności samorządu terytorialnego, że jest wielość podmiotów, które nadzorują i zarazem skala tego nadzorowania jest bardzo głęboka.

Jaki jest zakres przedmiotowy działalności nadzoru? Czym się organy nadzoru zajmują?

Zgodnie z tytułami rozdziałów poświęconych tematyce nadzoru nad samorządem terytorialnym, przedmiotem aktywności organów nadzoru jest działalność komunalna. A więc w zakresie zarówno zadań własnych, jak zadań zleconych organy mogą ingerować w działalność samorządu terytorialnego. Już na wstępie należy stwierdzić, że stopień ingerencji jest inny, jeżeli chodzi o zadania własne, a inny jeżeli chodzi o zadania zlecone. Samodzielność samorządu w zakresie zadań własnych jest o wiele większa niż w przypadku zadań zleconych. W związku z tym, jeżeli mówimy, że nadzór może tylko w bardzo ograniczonym zakresie ograniczać tą samodzielność. Przedmiotem ingerowania organów nadzoru w stosunku do działalności samorządowej jest cała działalność komunalna, w której mieszczą się zadania własne i zlecone. Ingerencja organów nadzoru odbywa się z pewnymi kryteriami, które znalazły swój zapis w ustawach samorządowych. Aby organy nadzoru nie miały za dłużej swobody i działalności w ingerowaniu, ustawodawca zapisał wg. jakich kryteriów bada się tą działalność komunalną, jeżeli chodzi o te funkcje nadzoru. Cała działalność komunalna jest badana wg. kryterium legalności czyli zgodności z prawem. Artykuł 171 w Konstytucji RP mówi:

1. Działalność samorządu terytorialnego polega nadzorowi z punktu widzenia legalności

2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

Organ nadzoru bada czy na dany aspekt działania jakiegoś podmiotu samorządowego jest zgodny z prawem. I to odnosi się do całej działalności komunalnej, a przede wszystkim to jest podstawowe i jedyne kryterium, jeżeli chodzi o zadania własne. A więc organy nadzoru mogą ingerować w działalność komunalną w obszarze zadań własnych tylko w oparciu o kryterium badania zgodności tej działalności z prawe czyli kryterium legalności. A więc organy nadzorcze nie mogą wkraczać w działalność skuteczności działania, ponieważ chodzi o to żeby ta działalność miała charakter skuteczny, efektywny i to nie mieści się w zainteresowaniach organów nadzoru. To pozostaje w obszarze ryzyka i działalności jednostek samorządu terytorialnego. Natomiast dotkliwość stosowanych środków nadzoru i działalności nadzorczej wzrasta jeżeli dotyczy to zadań zleconych przez administrację rządową. A więc są to środki przekazane przez tą administrację; przekazane są kompetencje w zakresie zadań zleconych. Dlatego też tutaj na samodzielność samorządu terytorialnego czyli organów realizujących zadania zlecone jest ograniczona. Decydując się na realizację zadań zleconych, samorząd w tym zakresie tą samodzielność ma ograniczoną. I automatycznie jest to ze sobą powiązane. Dlatego też organy nadzoru tutaj mają o wiele większy zakres kompetencji w działalność jednostek samorządu terytorialnego. Kryterium legalności jest kryterium absolutnym i całkowitym, ale dochodzą jeszcze inne kryteria, w których organ nadzoru bada działalność jednostek samorządu terytorialnego przy realizacji zadań zleconych.

Zawarte są trzy dodatkowe kryteria w ustawach samorządowych. Są to kryteria:

• celowości

• gospodarności

• rzetelności

• legalności

Ustawa o samorządzie gminnym mówi:

Art.85”Nadzór nad działalnością komunalną sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem z zastrzeżeniem przepisu ust.2 W sprawach zleconych nadzór sprawowany jest ponadto na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności.

Art.86 „Organami nadzoru są: Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw budżetowych regionalna izba obrachunkowa.

Art.87”Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność komunalną tylko w przypadkach określonych ustawami”

Art.88”Organy nadzoru mają prawo żądania niezbędnych informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy oraz mogą dokonywać wizytacji administracji komunalnej i uczestniczyć w posiedzeniach organów gminy”

ORGANY NADZORU NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM

Wszystkie trzy ustawy o samorządzie terytorialnym wyróżnia trzy organy nadzoru nad samorządem terytorialnym:

1. Prezes Rady Ministrów

2. Wojewoda

3. Regionalna Izba Obrachunkowa

Mamy do czynienia z dwoma podmiotami nadzoru z zakresu administracji rządowej (Prezes Rady Ministrów, Wojewoda) i takim podmiotem jak RIO, która zajmuję się działalnością finansową i budżetową zarówno jednostek samorządu terytorialnego, ale także innych podmiotów administracji publicznej. Jest naturalnym, że ustawodawca przewidział za podmioty kontrolne podmioty o charakterze zewnętrznym.

Można też powiedzieć, że w zakresie zadań zleconych są właściwi też ministrowie odpowiednich resortów. Typowe funkcje nadzoru wykonują te trzy w/w podmioty.

Środki nadzoru nad samorządem terytorialnym można podzielić na:

1. informacyjne - mają najmniejszy stopień intensywności na podmiot nadzoru. Organy nadzoru w tym zakresie stosowania tych środków mają prawo żądania informacji o działalności samorządu terytorialnego. Ustawy samorządowe w rozdziałach poświęconych nadzorowi przewidują te możliwości uzyskiwania, zgodnych z prawem informacji, o ich działalności. Każdy organ wykonawczy samorządu terytorialnego (przewodniczący organu wykonawczego)-wójt, burmistrz lub prezydent miasta, marszałek sejmiku czy też starosta, ma obowiązek informowania wojewody o wszystkich uchwałach organów stanowiących w ciągu 7 dni od podjęcia danej uchwały. A więc przewodniczący zarządu przekazuje takie informacje (organ nadzoru informuje o wszystkich uchwałach , aby mógł organ nadzoru zbadać czy dana uchwała jest zgodna z prawem. Jeżeli chodzi o informacje dotyczące projektów budżetu, stanu mienia komunalnego to podmiotem, który powinien być o tym poinformowany jest RIO.

2. korygujące-inaczej weryfikacyjne. Jedną z form środków korygujących jest środek mówiący o zatwierdzaniu, uzgadnianiu lub zaopiniowaniu rozstrzygnięć samorządu terytorialnego przez organ nadzoru. W art.89 ustawy o samorządzie gminy wprowadzono taki wymóg, że złożono obowiązek na organy gminy przekazywania treści uchwał i obowiązku uzyskania zatwierdzenia, uwzględnienia czy zaopiniowania.

Art.89 1.Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu gminy od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od daty doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu.

Jeżeli organ, o którym mowa w ust.l, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez gminę, z upływem terminu określonego w ust.l

W tym przypadku nałożono termin 14 dni do rozstrzygnięcia przez organ nadzoru czy dane rozstrzygnięcie zatwierdza, uzgadnia czy też wymaga to zaopiniowania. Drugim środkiem nadzoru jest instytucja orzekania o nieważności uchwały. Jeżeli wojewoda stwierdzi, że dany akt rady gminy jest niezgodna z prawem, to ma prawo zastosowania środku orzekania o nieważności uchwały. Może to polegać:

• na wstrzymaniu jej wykonania

• stwierdzenia pewnych naruszeń prawa

• zaskarżaniu danych uchwał do sądu administracyjnego

W przypadku realizacji zadań zleconych wojewoda uzyskuje uprawnienie nie tylko wstrzymania danej uchwały, ale także prawo wydania zarządzenia zastępczego. Gdy wojewoda stwierdzi niezgodność z prawem danej uchwały organu stanowiącego to nie tylko wstrzymuje wykonanie danej uchwały, ale także ma prawo wydania zarządzenia zastępczego.

3.personalne

• rozwiązanie rady organu stanowiącego (gminy, powiatu, sejmiku województwa) Tutaj powstaje wątpliwość czy ten katalog trzech podmiotów nadzoru jest pełny? Jeżeli organ stanowiący pochodzi z wyborów, to oczywiście rozwiązanie tego organu naruszałoby zasady demokracji. Jeżeli obywatele wybrali to nie może organ nadzoru go rozwiązać. W związku z tym wprowadzono pośrednią drogę, że na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ma prawo rozwiązać organ stanowiący samorządu. Kiedy może dojść do takiej sytuacji? Jest to szczególna sytuacja i ona jeszcze nie wystąpiła nigdy, ale taką możliwość rozwiązania z mocy prawa Parlament posiada. To może nastąpić w takim przypadku gdy organ nadzoru czyli Prezes Rady Ministrów ma prawo wystąpić do Sejmu jeżeli Rada Gminy w sposób powtarzający narusza Konstytucję i ustawy. Jeżeli w działalności danej gminy ma miejsce duża swoboda radnych do pojmowania obowiązującego prawa, że w uchwałach występuje powtarzające się zjawisko naruszania Konstytucji i innych ustaw. W takiej sytuacji następują nowe wybory do organu stanowiącego. Na czas przeprowadzenia wyborów organ nadzoru wyznacza osobę która zastępuje funkcje organów rozwiązanej gminy tzw. komisarza rządowego.

1. zawieszenie organów danej jednostki samorządu terytorialnego i wprowadzenie zarządu komisarycznego-dotyczy zarządu. Jeżeli zarząd dopuszcza się naruszenia Konstytucji lub innych ustaw

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl <<<>>> Zacznij zarabiać http://partner.e-sciagi.plPraca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---