a) Prawidłowości w nauce o polityce

W badaniach naukowych punktem wyjścia są wydarzenia i fakty.

Fakt przedmiotowy to zdarzenia zachodzące w rzeczywistości, które posiadają pewne podstawowe części (złożone części można podzielić na mniejsze aby mieć bardziej uporządkowany obraz świata).

W przypadku polityki mówić możemy o faktach politycznych. Nie są one faktami odrębnymi i samodzielnymi, choć mogą się takimi wydawać. Rzeczywistość społeczna i polityczna tworzy pewną zorganizowaną całość i to w niej znajdują się elementarne części.

Zadaniem teorii jest stworzenie całościowego i pełnego opisu, a także wyjaśnienie otaczającej rzeczywiśtości.

Występują jednak na tym polu pewne sprzeczności:

• Z jednej strony dążenie do specjalizacji - pójście w głąb danej dziedziny

• Z drugiej strony poszukiwanie informacji z różnych dziedzin wiedzy - ruch horyzontalny.

Zasada najsłabszego ogniwa - miarą wytrzymałości danej całości jest sprawdzanie jak długo wytrzyma jej najsłabsze ogniwo, czyli najsłabszy element całego systemu.

Fakty są podstawowymi jednostkami wiedzy, którymi operujemy jako punktem wyjścia. Należy także pamiętać, że są one częścią rzeczywistości.

Badacze zajmują się badaniem związków pomiędzy faktami, ich głównym zadaniem jest zbadanie tego jakie związki zachodzą pomiędzy faktami.

Fakt politologiczny to wyodrębnione elementy rzeczywistości, które badacz opisuje i wyjaśnia i na ich podstawie dąży do dalszego tworzenia nowych idei. Funkcje aplikacyjne z pogranicza praktyki i teorii (?)

Typy zależności:

• Przypadkowe

• Trwałe, nieprzypadkowe

Warunkowanie zjawisk (2 rodzaje):

• Charakter jednoznaczny - zachodzi w 100%, występuje w naukach technicznych, fizyce, chemii -> prawidłowości deterministyczne.

• Prawidłowości probablistyczne (prawdopodobnościowe) - w świecie społecznym istnieje możliwość wyboru jednego z wariantów. Wynika to z nieprzewidywalności ludzkich wyborów i zachowań. Możliwe jest stworzenie zbioru pewnych wariantów zachowań czy wyborów, ale nigdy badacz nie może mieć pewności, że wybrane zostanie takie a nie inne rozwiązanie. Reakcje różnią się częstotliwością, a ta która występuje najczęściej jest uznawana jako dominująca, a zatem najwazniejsza. Związki nie mają tutaj aż tak jednoznacznego charakteru.

Regularność:

Stwierdzenie pewnej regularności to stwierdzenie pewnego prawdopodobieństwa następstwa zdarzeń i zjawisk. Regularności nie zawsze możemy szukać wewnątrz układu, należy ich poszukiwać także na zewnątrz, nie zawsze A wynika z B.

Koincydencja:

Pojawia się w określonych warunkach fakt A, a dopiero potem fakt B. Występuje tu mniej więcej ten sam czas i to samo miejsce. Należy ustalić czy przyczyny tego faktu mają charakter wewnętrzny czy zewnętrzny. (czyli po polsku: dwa fakty występują w tym samym miejscu i czasie).

To co wyobrażamy sobie jako skutek warunkuje nasze zachowanie, układamy pewien ciąg działań, po to aby do tego doprowadzić (chcemy to osiągnąć, „samospełniające się proroctwo”).

Prawidłowości:

To takie ciągi pomiędzy faktami politycznymi, które mają charakter powtarzalny. W 100% występuje:

Fakt A -> Fakt B

Sa to również takie ciągi faktów, których współwystępowanie ma charakter jednoczący, stale powtarzające się związki i zdarzenia, które występują w rzeczywistości.

Rodzaje zależności:

• Różne przyczyny prowadzą do tego samego stanu rzeczy

• Ta sama przyczyna prowadzi do różnych rezultatów

• Różne przyczyny z różną częstotliwością prowadzą do różnych rezultatów

Poziomy występowania prawidłowości:

• Poziom formy

• Poziom istoty

Mogą występować pozornie odległe zjawiska, pomiędzy którymi możemy zauważyć zależności i wzajemne warunkowanie się.

(opracowane na podstawie wykładu, bo niestety nie znalazłam tego nigdzie indziej. Z resztą i tak nie miałam za bardzo gdzie szukać :P)

b) KONSTRUOWANIE FAKTÓW NAUKOWYCH
nie znalazłam w żadnej książce pochodzącej ze spisu literatury podanej przez profesora (ani w innych) takiego zagadnienia, pytałam też dr Kantykę czy mógłby pomóc, ale sam nie bardzo wiedział o co może chodzić. Jednak mam nadzieję, że to co znalazłam wystarczy jeśli ktoś z Was natknie się na coś więcej, napiszcie na forum, albo na skrzynkę

Rozumienie „faktu”:

• Sąd pewny, nie podlegający wątpliwości

• Wiedza faktyczna utożsamiana z empiryczną, będąca przeciwstawieniem teoretycznej - wtedy fakt to sąd o poszczególnym zaobserwowanym zdarzeniu, jak i prawo ustalone na podstawie takich obserwacji - w odróżnieniu od prawa wyprowadzonego z teorii

• Najczęściej rozumiemy go jako pojedyncze zdarzenie, bądź też stan rzeczy, zlokalizowany w czasie i przestrzeni

• Fakt to zdarzenie, które zaszło w rzeczywistości a zarazem zostało stwierdzone, opisane, przez wiarygodnych obserwatorów

• Należy badać je jak rzeczy

!!!! Za W.Krajewski - Istotny problem, na który zwrócili uwagę konwencjonaliści, a który jest szeroko dyskutowany w współczesnej literaturze metodologicznej to:

nie istnieją „gołe fakty”, fakty są zawsze przez nas interpretowane w świetle pojęć, jakimi dysponujemy, i teorii, jakie przyjmujemy, są one zawsze „teoretycznie obciążone” (theory laden)

Według konwencjonalistów

• rozróżnienie na „fakt surowy” (opis zdarzenia w języku potocznym) i „fakt naukowy” (opis zdarzenia w języku naukowym, uwikłany przez przyjęte w nauce teorie

• fakt naukowy jest interpretacją faktu surowego, interpretacją która może podlegać dyskusji Duhem nawet posługując się termometrem mierzącym z dokładności do 0,1 stopnia musimy uznać czy zaokrąglamy ten ułamek w dół czy w górę - jest to wynikiem pewnej konwencji

• badając fakt ilościowy musimy przyjąć założenia: prawdziwość teorii, na podstawie której zbudowany jest przyrząd do pomiaru, dobre wykonanie przyrządu, odpowiednie warunki obserwacji i umiejętności obserwatora oraz poprawność analizy pomiarów tylu konwencji wymaga uznanie jednego faktu naukowego

• przedstawiciele Koła Wiedeńskiego uznali, że w faktach surowych zawarte są naleciałości pojęciowe, wiedza zawarta już w języku potocznym

Karl Popper

• fakty (nazywane przez niego jako zdania bazowa) nigdy nie są czystym opisem doznań zmysłowych zawsze są pewną ich interpretacją, zawierają bowiem składnik pojęciowy, teoretyczny, hipotetyczny

• składnik ten możemy zmniejszać, eliminując pewne hipotezy i zbliżając się do opisu obserwacji zmysłowej, jednak nigdy nie uwolnimy zdań bazowych od składnika hipotetycznego

• uznanie roli konwencji w ustalaniu faktów nazywa się czasem „konwencjonalizmem od dołu”

• z kolei „konwencjonalizm od góry” polega na uznaniu decydującej roli konwencji w formułowaniu zasad nauki

• Popper - konwencjonalista od dołu

• Fakt jednak nie wynika z samej hipotezy - zawsze przyjmujemy, świadomie bądź nieświadomie, różne założenia dodatkowe, które są „tłem” hipotezy

• Założenia dodatkowe są często ukryte i nieuświadamiane przez badaczy a przyjęcie błędnych założeń dodatkowych może doprowadzić do odrzucenia sprawdzanej hipotezy, podczas gdy faktycznie to założenie dodatkowe było błędne

T.Kuhn, N.Hanson wszelka obserwacja jest tak obciążona teoretycznie, że jej wynik jest zdeterminowany przez przyjmowane teorie

W.Krajewski - dwaj obserwatorzy, uznający różne teorie, mogą odmiennie opisać jakieś zjawisko, wtedy trzeba te opisy skonfrontować trzeba tak opisać doświadczenie, by wyeliminować interpretacje nasuwane przez odmienne teorie. Nigdy nie dojdziemy do opisu „gołych fatów”, ale zawsze możemy posunąć się w oczyszczaniu opisu tak daleko, by stał się neutralny wobec konkurujących teorii (ale oczywiście nie wobec wszystkich teorii)

Systematyzacja faktów

• funkcją praw jest systematyzacja faktów (funkcja systematyzująca) - pozwalają w skrótowy sposób ująć duży zbiór zaobserwowanych faktów już w przetworzonej postaci, wyciągając z niego pewne powtarzające się w całym zbiorze cechy czy relacje

• fakty możemy opisywać i katalogować

Wyjaśnianie faktów

• drugą funkcją praw jest wyjaśnianie faktów (funkcja eksplanacyjna)

• naukowe wyjaśnianie faktu polega na wyprowadzaniu jego opisu z pewnych innych uznanych sądów (wśród nich mogą być prawa nauki jak i inne fakty) wyjaśnienie jest rozumowaniem dedukcyjnym

• do wyjaśnianie może posłużyć model autorstwa C.Hempel i P.Oppenheim, gdzie eksplanandum, czyli sąd który chcemy wyjaśnić, stanowi FAKT
  eksplanans to zbiór przesłanek rozumowania wyjaśniającego

Fakt przedmiotowy - zdarzenie mające charakter elementarny w postrzeganej przez nas rzeczywistości, pozwalające na uporządkowanie świata

Fakty polityczne - są punktem wyjścia w nauce o polityce, mimo iż jawią się jako samodzielne, to jednak istnieją wewnątrz całościowej struktury i każdy fakt jest zatopiony w tej rzeczywistości

Deterministyczne uwarunkowanie - zawsze jeśli zachodzi zjawisko A po nim zachodzi zjawisko B - w świecie chemii, fizyki, biologii

im bardziej skomplikowany świat, tym mniej jednoznaczne stają się te relacje

w świecie społecznym wiele zachowań opartych jest na wyborze człowieka - dlatego trudno je przewidzieć

człowiek tworzy schematy i może w danych sytuacjach unikać zachowań ryzykownych

na ten samo bodziec różni ludzie mogą reagować inaczej i wywołać inne konsekwencje

Prawidłowości probabilistyczne

w świecie społecznym - możemy do pewnego stopnia przewidzieć co się stanie, ale nie można powiedzieć że jakiś związek zajdzie na pewno, można jedynie stwierdzić prawdopodobieństwo

Koincydencja - pojawienie się w określonych warunkach faktu A potem faktu B

c) Formułowanie i Budowa Twierdzeń ogólnych w nauce o polityce

na podstawie „Teorii polityki” B. Krauz-Mozer

W naukach społecznych istnieje ostra polemika, w której coraz częściej zyskuje akceptację pogląd, zgodnie z którym zdania wchodzące w skład teorii społecznych mają wprawdzie formę ZDAŃ OGÓLNYCH (praw nauki), ale nie spełniają dodatkowych warunków tyczących tresci pojęć w zdaniu, problem ich uporządkowania jest nadal niejasny. To co budzi największe kontrowersje to status metodologiczny zdań ogólnych w naukach społecznych, które niekiedy bywaja nazywane „prawami nauki”

PRAWO NAUKI - twierdzenie ogólne, opisujące jakiś schemat, regularność w zachodzeniu zjawisk społecznych, przedstawiające pewien wzór ich istnienia i stawania się. Takie twierdzenie powinno być zgodne ze standardami akceptowanej metody naukowej w sensie ogólnym , szerokim. co znaczy , że musza spełniać warunki formalne i merytoryczne.

WARUNKI FORMALNE: (ich spełnienie może uczynić z twierdzenia „prawo nauki” )

1. twierdzenie musi być ściśle ogólne, czyli w sformułowaniu warunkowym ma to być zdanie zaopatrzone w duży kwantyfikator ( musi mówić o wszystkich elementach pewnej klasy )

2. wymóg by twierdzenie było nierównoważone skończonej klasie zdań jednostkowych (powinno być to zdanie ściśle uniwersalne)

3. musi być otwarte ontologicznie, a więc musi się odnosić przede wszystkim (lub wyłącznie) do obiektów przyszłych (czyli nie może dotyczyć tylko obiektów przeszłych i teraźniejszych - wtedy takie twierdzenia są ontologicznie zamknięte )

4. otwartość epistemologiczna - mowa o nim wtedy gdy twierdzenie odnosi się głównie (lub wyłącznie) do obiektów nie poznanych (jest wtedy wynikiem indukcji niezupełnej)

Obok wymogów formalnych , twierdzeniom pretendującym do miana praw nauka stawia się WARUNKI POZAMATERIALNE
( MERYTORYCZNE)

1. Twierdzenie musi być dostatecznie dobrze sprawdzone

2. musi pozwalać określić jego przynależność do jakiejś teorii

3. twierdzenie dysponuje mocą eksplanacyjna, co czyni je zdolnym do wyjaśniania zjawisk

4. gwarantuje twierdzeniu moc prognostyczną (możliwość przewidywania zjawisk)

Gdy twierdzenie spełnia tylko wymogi formalne można o nim powiedzieć, że jest twierdzeniem zaledwie prawdopodobnym. Dopiero twierdzenie spełniające warunki formalne i pozaformalne może być uznane za prawo naukowe. Wtedy pasuje do niego pełna definicja prawa naukowego:

PRAWO NAUKOWE:

ściśle ogólny okres warunkowy, nierównoważny skończonej klasie zdań jednostkowych, ontologicznie i epistemologicznie otwarty, dobrze sprawdzony, przynależny do jakiejś teorii, pozwalający przewidywać i wyjaśniać pewne zjawiska.

W praktyce badawczej nauk społecznych, wygląda tak że twierdzenia nauk nie mają charakteru zdań ściśle ogólnych, uniwersalnych, a jeżeli formułowane są bez relatywizacji do określonego obszaru przestrzennego lub epoki historycznej to okazują się fałszywe. W dyscyplinach społecznych, chociażby ze względu na ich szczególny przedmiot badania, zdolny do autorefleksji i celowego konstruowania przyszłych stanów społecznych, NIEMOŻLIWE jest formułowanie twierdzeń, którym przysługiwałby status prawa nauki. Z racji tego że może być on przypisany tylko twierdzeniom dobrze uzasadnionym czy tez nie dającym się sfalsyfikować

Na podstawie W. Krajewski, „Prawa nauki”

PRAWO: to stała relacja między rzeczami, ściślej biorąc, między cechami rzeczy lub między zdarzeniami

Wyróżniamy:

PRAWA JAKOŚCIOWE:

• Prawa współistnienia: stała relacja między rzeczami

• Prawa następstwa : stała relacja między następstwami zdarzeń

1. Prawa przyczynowe: przyczyna pewnego rodzaju wywołuje skutek

2. Prawa rozwojowe: po pewnym stadium rozwojowym pewnego obiektu następuje zawsze określone inne stadium

PRAWA ILOŚCIOWE:

Czyli zależności funkcyjne między pewnymi wielkościami, czyli ilościowymi cechami ciała lub układu materialnego (np. II prawo Newtona, które jest zależnością między 3 parametrami: siłą, masą, przyspieszeniem)

Prawo nauki jako sąd ogólny (BUDOWA)

Każde prawo formułowane przez naukę ma postać SĄDU, czyli zdania w sensie logicznym. Jest przy tym sądem OGÓLNYM , tzn. w zapisie symbolicznym zaczyna się od symbolu kwantyfikatora ogólnego (dużego), a w sformułowaniu słownym od wyrazu „każdy”, „wszystkie” itp.

Schemat logiczny prawa ogólnego:

Λ[a(x) b(x)]

X

(dla jasności: ten `x' powinien być pisany małą literą i znajdować się bezpośrednio pod kwantyfikatorem)

Co czytamy:

dla każdego x, jeśli x jest a, to x jest b. Mamy tu więc do czynienia z implikacją poprzedzoną kwantyfikatorem ogólnym.

Ogólnie rzecz biorąc:

• a i b są to PREDYKATY (orzeczniki) oznaczające pewne cechy przedmiotu

• zakres predykatu a występującego w POPRZEDNIKU IMPLIKACJI to zbióe, o który chodzi w prawie, zwany też ZASIEGIEM PRAWA

• predykat b występujący w NASTEPNIKU implikacji określa cechę, które prawo przypisuje przedmiotom wchodzącym do jego zasięgu (przy czym zakres predykatu b jest szerszy niż zakres predykatu a co oznacza , że związek cech jest jednostronny: cecha a jest zawsze związana z cechą b, ale nie na odwrót np. każdy przedmiot miedziany jest dobrym przewodnikiem , ale nie każdy dobry przewodnik jest miedziany. Bardzo rzadko zdarza się równość obu zakresów.)

Sądy ogólne dzieli się na 2 klasy:

1. przypadkowo ogólne - czyli nienadające się na prawa (SA tak skonstruowane że możemy przeliczyć ich zasięg, czyli wskazać po kolei wszystkie elementy tego zasięgu, lub zawierają współrzędne przestrzenne i czasowe, bądź nazwy własne

2. ściśle ogólne - czyli nadające się na prawa nauki (nie zawierają tych elementów, co sprawia że są wieczne i uniwersalne pod względem czasoprzestrzennym)

d) KONSTRUKCJA, TYPY I FUNKCJE TEORII W NAUCE O POLITYCE

(na podstawie „Teorii polityki” B. Krauz-Mozer)

TEORIA (wg P. Sztompki): Każdy taki i tylko taki rezultat badawczy, który pełni funkcję wyjaśniającą.

Zadaniem teorii jest stworzenie spójnego ( całościowego) opisy rzeczywistości mającego charakter przyczynowo skutkowy Jak wynika z samej definicji, funkcja wyjaśniająca jest szczególnie istotna, ponieważ warunkuje możliwość trafnej realizacji innych funkcji.

Z wykładu:

Teoria polityki nie jest spójnym łańcuchem zdarzeń / teorii przyczynowo skutkowych. Jest wiele uzupełniających się lub konkurujących ze sobą teorii.

2 znaczenia Teorii Polityki:

• Funkcjonalny - odnosi się do tego JAK jest

• Normatywny - odnosi się do tego JAK powinno być

2 tendencje:

• Poszukiwanie tendencji/ zależności o charakterze politologicznym

• Skupienie się na szczegółowym wyjaśnieniu konkretnych zjawisk (nurt bardziej użyteczny)

TEORIA W JĘZYKU POTOCZNYM :

• Teoria bywa przeciwstawiana praktyce - co sugeruje niezgodność z rzeczywistością, utopijność czy bezużyteczność.

• Teoria jako przeciwstawienie empirii - co wskazuje na jej spekulacyjny, nie poparty doświadczeniem charakter

• Teoria jako przeciwstawienie konkretu - czyli cos abstrakcyjnego, symbolicznego

• Teoria jako przeciwstawienie wiedzy potocznej, co pozwala na dostrzeżenie jej sprzeczności ze spontaniczna intuicją i tzw. zdrowym rozsądkiem

• Teoria jako przeciwstawienie wiedzy pewnej

Wszystkie te konteksty znaczeniowe, z metodologicznego punktu widzenia są nieuzasadnione i błędne.

TEORIA W JĘZYKU NAUKOWYM:

Teoria może być traktowana jako

• historia myśli politycznej, historia stosunków politycznych - badacze posługują się terminem teoria, analizując historię wybranych poglądów podzielanych w danym czasie

• Metodologia - czyli jako analiza teorii jako rezultatu działalności badawczej

• Podejście heurystyczne: gdy teorie traktuje się tak, jakby była paradygmatem będącym „sposobem w jaki należy patrzeć” na dana problematykę, a więc jak na ogólny zestaw dyrektyw odnoszących się do sposobów badania rzeczywistości politycznej

• Filozofię społeczną- teoria bywa w tym przypadku określana jako „studium filozoficzne”, polityczne rozważania u podstaw których leży jakaś filozoficzna koncepcja postrzegania natury ludzkiej, istoty władzy, społeczeństwa

• Schemat pojęciowy - jako zbiór kategorii analitycznych, jako siatka pojęć i definicji, organizujących poznanie i językowa prezentację danego wycinka rzeczywistości

• Opisową charakterystykę zjawisk politycznych - co sprowadza ją do roli komentarza czy uogólniającej interpretacji wyników badań . W tej sytuacji za teorię polityki uznaje się zbiór propozycji opisujących zjawiska polityczne w postaci uogólnień i generalizacji wyprowadzanych drogą indukcji z obserwacji i doświadczeń empirycznych oraz na podstawie studiów porównawczych dotyczących przypadków z przeszłości.

NATURA TEORII NAUKOWYCH

• Teorie musza być formułowane w sposób abstrakcyjny, czyli nie może dotyczyć jednostkowych zdarzeń ale ogólnych właściwości i procesów, możliwie ponadczasowych i uniwersalnych

• Posługują się językiem zdyscyplinowanym, często matematycznym. Chcąc unikać wieloznaczności pojęć badacze nauk społecznych często podejmują trud tworzenia własnych pojęć i wyrażeń możliwie ostro zdefiniowanych

• Wymóg najważniejszy: takie zaprojektowanie teorii, aby mimo abstrakcyjnego sformułowania nie była oderwana od tego co empiryczne, korespondowała z faktami określonych układów empirycznych i poddawała się systematycznemu testowaniu za pomocą powtarzalnych metod

[ jako że nie wiadomo czy pod słowem „konstrukcja teorii” kryje się jej budowa/struktura czy raczej proces jest powstawania poniżej opracowanie obu zagadnień]

STRUKTURA TEORII

Struktura teorii - szczególny układ elementów składowych tej formy. Traktowany jako zbiór obiektów językowych, które zostają poddane wielokierunkowej analizie logicznej.

Wg. K. von Beyma Teoria zawiera 3 elementy:

1. System wzajemnie powiązanych wypowiedzi na temat określonego wycinka rzeczywistości politycznej

2. Informacje o założeniach i warunkach brzegowych

3. Możliwość tworzenia hipotez co do przyszłych wydarzeń i zmian

Elementy teorii wg. Mozer - Krauz:

1. Język teorii

2. zbiór zdań przyjmowanych jako twierdzenia czy też prawa teorii

3. zestaw środków dowodowych (formalnych) stosowanych na gruncie danej teorii przy uzasadnianiu prawdziwości jednych zdań na podstawie innych

4. procedury empirycznego rozstrzygania prawdziwości zdań

5. zasięg teorii - czyli zbiór wszystkich systemów empirycznych, które dana teoria opisuje i wyjaśnia

JĘZYK TEORII

Rodzaje terminów:

Terminy empiryczne : pozwalają opisać to co jest rzeczywiste, zjawiskowe, co oddziaływuje na zmysły obserwatora jak bodziec.

Terminy teoretyczne: opisują to co przed ludzkimi zmysłami jest ukryte

Pojawia się problem „przekładalności” języka, za pomocą którego usiłuje się wyrazić to co jest bezpośrednio uchwytne zmysłowo
i to co wprawdzie jest dostępne zmysłowo, ale tylko w sposób pośredni. W związku z tym powstało wiele teorii i paradoksów np.:

• „dogmat redukcjonizmu” - jego przedstawiciele domagają się , aby każdemu zdaniu z terminem teoretycznym odpowiadał zbiór zdarzeń obserwowalnych, który by pozwalał potwierdzać lub podważyć prawdziwość tego zdania

Jak dotąd nikomu nie udało się rozwiązać tego problemu, wciąż istnieją wątpliwości czy teoria odnosi się tylko do języka złożonego z terminów empirycznych czy tez z terminów teoretycznych. Obecnie oczekuje się, aby teoria w naukach empirycznych wszystkie podstawowe terminy teoretyczne miała połączone regułami korespondencji z pojęciami empirycznymi, ( ale dopuszcza się istnienie wyjątków zwłaszcza w teoriach empirycznych ścisłego przyrodoznawstwa)

ZDANIA TEORII

Zdania - zbiory twierdzeń, praw, hipotez (a więc obiektów językowych)będące elementem teorii. (na temat praw zob. zag. C)

UZASADNIANIE ZDAŃ TEORII

Jako teorię możemy zakwalifikować tylko takie opisy i twierdzenia, które zostały należycie uzasadnione, w sposób intersubiektywnie dostępny , tak aby uznanie ich prawdziwości lub fałszywości było niezależne od tego kto je wypowiada. Możliwie dostateczne uzasadnienie to jeden z warunków pozaformalnych stawianych twierdzeniom teorii.

UZASADNIĆ ZDANIE: to tyle co wykazać, że zostały dotrzymane warunki wystarczające do uznania tego zdanie za prawdziwe. Najczęściej wyróżnia się 4 rodzaje uzasadnień, różniących się między sobą warunkiem przyjmowanym za wystarczający do uznania tego zdania za prawdziwe:

Warunki: 1. Dokonanie odpowiednich spostrzeżeń

2. odwołanie się do odpowiednich konwencji terminologicznych

3. odwołanie się do intuicji

4. odwołanie do pewnych zdań już uznanych za prawdziwe

Uzasadnienie jest to szczególny rodzaj rozumowania który polega na wyprowadzeniu z danej hipotezy logicznych następstw, w postaci zdań obserwacyjnych, których wartośc logiczna prawdy lub fałszu może być ustalona na podstawie obserwacji ( lub eksperymentu).

2 podstawowe metody uzasadniania zdań:

• Metoda indukcji (zwana niekiedy empiryzmem lub redukcjonizmem )

• Dedukcja (termin Karla Poppera, inaczej hipotetyzm)

INDUKCJA: (koncepcja usystematyzowana przez Roberta Mertona) uprawniony aczkolwiek zawodny sposób zarówno dochodzenia do twierdzeń naukowych, jak i ich sprawdzania. Jest to proces za pośrednictwem którego badacz może przechodzić od faktów znanych do formułowania przez siebie twierdzeń teoretycznych, które maja te obserwowalne fakty wyjaśnić. Dane twierdzenie ( hipoteza) zostaje wtedy uznane za częściowo potwierdzone ( zweryfikowane), jeżeli wyprowadzone z niego następstwa logiczne, w formie zdań obserwacyjnych SA zgodne z naszym doświadczeniem zmysłowym. To częściowe potwierdzenie nazywamy SPRAWDZIANEM POZYTYWNYM lub KONFIRMACJĄ. Jest to schemat zawody gdyż : prawdziwość przesłanek nie gwarantuje prawdziwości wniosku, co najwyżej wnioski mogą osiągać wysokie prawdopodobieństwo.

• Prawa i teorie nawet jeżeli są prawdziwe, to są jedynie logicznie przypadkowymi prawami o zależnościach współwystępowania lub następstwa czasowego zdarzeń.

DEDUKCJA (HIPOTETYZM) - (Karl Popper) krytyczny wobec indukcjonizmu, proponuje SPRAWDZIAN NEGATYWNY (FALSYFIKACJĘ) , polegający na sprawdzaniu wszelkich następstw logicznych przyjmowanej swobodnie hipotezy i w przypadku , gdyby tylko jedno z tych następstw okazało się fałszywe, uznaniu sprawdzanej hipotezy za obaloną (sfalsyfikowaną). Rozumowanie dedukcyjne oparte jest na regule MT (modus tollendo tollens- cokolwiek to znaczy:>) jest więc niezawodne.

• W dedukcji przechodzi się od przesłanek do wniosku zgodnie z kierunkiem wynikania logicznego. W indukcji przechodzi się od przesłanej do wniosku niezgodnie z kierunkiem wynikania.

Uzasadnienie musi spełniać warunki INTERSUBIEKTYWNEJ KONTROLI:

• Intersubiektywna komunikowalność - polega m.in. na stosowania definicji nominalnych, sprawiających, że treść semantyczna zdań staje się publiczna i niezależna od intuicji badaczy, powszechnie dostępna.

• Intersubiektywna sprawdzalność - gwarantująca każdemu kto zechce, wykonanie dowolnej liczby obserwacji czy eksperymentów sprawdzających daną tezę .

Kontrola spełniająca te 2 warunki musi odwoływać się do doświadczenia ESKTRASPEKCYJNEGO tj. zewnętrznego, które po to aby mogło być dane wielu badaczom, musi być skierowane na zewnątrz w kierunki u świata publicznego. Twierdzenie naukowe staje się prawdziwe, niezależne od tego kto i kiedy je sformułował.

• W praktyce trudno osiągnąć taki ideał, a stopień intersubiektywizacji jest skorelowany ze stopniem matematyzacji , wzrasta im jest bardziej sformalizowany matematycznie

ZAKRES TEORII

O zakresie teorii decyduje zespół szczególnych warunków, określających zasięg ważności teorii i dziedzinę jej stosowalności.

STRATEGIE BUDOWY TEORII

Teorie mogą być konstruowane wg jednej z dwóch podstawowych strategii metodologicznych:

• INDUKCJONIZM - najpierw badanie empiryczne a następnie na ich podstawie formułowanie uogólnień i teorii. Podstawową metodą przyjmowaną w tej strategii jest metoda indukcji.

Schemat:

Opis generalizacja indukcyjna testowanie

1. Badacz dokonuje analizy zjawiska i określa jego podstawowe cechy

2. Mierzy te cechy w różnych sytuacjach

3. Analiza uzyskanych danych po to, aby ewentualnie ustalić czy SA one systematycznym źródłem odchyleń (wariancji)

4. Jeśli udało się ustalić systematyczne źródło wariancji można przystąpić do opracowywania teorii

• HIPOTETYZM - należy rozpocząć od skonstruowania hipotezy, dzięki której zyskuje się punkt orientacyjny umożliwiający poruszanie się w świecie badań empirycznych. Jest krytyczny wobec indukcjonizmu i opiera się na metodzie hipotetyczno - dedukcyjnej. (odważne stawianie hipotez a następnie ich krytyka za pomocą procedury dedukcyjnej, umożliwiającej konfrontację hipotezy z doświadczeniem) . Jest pewniejsza, stwarza możliwość wykazania wewnętrznej zgodności między zdaniami nauki, do głębszego badania rzeczywistości + umożliwia skuteczniejsze przewidywanie. Modelem tym najsprawniej posługuje się przyrodoznawstwo, mimo starań nauki społeczne odwołują się do metody indukcyjnej.

Tak rozumiana teoria jest zbiorem konsekwentnie przyjętych aksjomatów (sformułowanych hipotez) i zawiera twierdzenia na 3 szczeblach ogólności:

1. Na szczycie AKSJOMATY: inaczej postulaty wyjściowe teorii, lub twierdzenia wysoce abstrakcyjne i z nich wyprowadzane są (2) twierdzenia średniego szczebla ogólności - twierdzenia pochodne lub teorematy- zgodnie z przyjętymi regułami logiki.(3) Końcowym etapem jest uzyskanie zbioru wzajemnie powiązanych twierdzeń, z których każde jest wyprowadzane z co najmniej jednego aksjomatu i twierdzeń bardziej abstrakcyjnych. Teoria jest tutaj rozumiana jako - ścisły lub przybliżony - zbiór konsekwencji pewnych przyjętych aksjomatów.

FUNKCJE TEORII

• Wyjaśniająca (eksplanacyjna)

• Deskryptywna (opisowa) Pełniona jest wówczas gdy rezultat badawczy udziela odpowiedzi na pytania typu: jak jest? ,

w książce B. Krauz Mozer ta funkcja jest wymieniona, w tekstach z ćwiczeń już się nie pojawia (podkreślone jest , że charakterystyczne i najważniejsze dla teorii są funkcje : wyjaśniająca, prognostyczna i pragmatyczna)

• Prognostyczna ( predykatywna)

• Pragmatyczna ( praktyczna) - Odpowiada na pytanie: jak działać, żeby osiągnąć cel?

• Aksjologiczna (wartościująca)

Zestaw ten bywa kwestionowany, jednak większość badaczy jest zgodna co do faktu, iż wiedza teoretyczna to przede wszystkim wiedza WYJAŚNIAJACA.

FUNKCJA WYJASNIAJĄCA TEORII

Wyjaśnienie to ogólna odpowiedź na pytanie „dlaczego” świat istnieje tak jak istnieje. Można wyodrębnić kilka zasadniczych typów wyjaśniania naukowego: dedukcyjne, nomologiczne, kauzualne (polega na wskazaniu przyczyny danego zjawiska) , funkcjonalne (jego odmiany: teleologiczne - celowościowe polegające na podaniu celu wyjaśnianego zjawiska oraz genetyczne- przedstawienie historii okoliczności które doprowadziły do danego zdarzenia/zjawiska )

WŁASNOŚCI LOGICZNE WYJASNIENIA

Wyjaśnianie aby było prawdziwe musi spełniać 4 warunki:

1. Eksplanandum musi być konsekwencją logiczną eksplanansu

2. Eksplanans musi zawierać ogólne prawa potrzebne do wyprowadzenia Eksplanandum

3. Eksplanans musi mieć treść empiryczną

4. Zdania tworzące Eksplanans muszą być prawdziwe

FUNKCJA PROGNOSTYCZNA (Na podstawie W. Krajewski, „Prawa nauki”)

• Odpowiada na pytanie: jak będzie?

• przewidywanie przyszłych zdarzeń (w tym przypadku schemat logiczny przewidywania jest taki sam jak schemat wyjaśniania z ta różnicą , że zamiast eksplanansu jest PRAEDICENS a zamiast Eksplanandum -PRAEDICENDUM)

• przewidywanie służy również sprawdzaniu praw

TYPY TEORII

(jeśli ktoś doszuka się innych podziałów, to apelujemy o wrzucenie tego na forum/maila ect.:) , z racji tego, że to co jest poniżej jest wzięte z genezy teorii i możliwe , że nie o to chodziło)

Na podstawie K .von Beyme, Współczesne teorie polityczne:

Niegdyś na metapoziomie teorie polityczne dzieliły się na: (podział europejski)

1. normatywne

2. empiryczno - analityczne

3. dialektyczno - krytyczne

W latach 60' u USA pojawił się analogiczny do europejskiego trójpodział:

1. teorie historyczne

2. normatywne

3. empiryczne

Obecnie dawna triada stanowisk meta teoretycznych przeżyła się, i w mocy pozostaje podział dwoisty:

1. teorie normatywne

2. empiryczno- analityczne

TEORIE NORMATYWNE

• próbowały nawiązać do klasycznej, arystotelesowskiej teorii polityki

• często stoją w opozycji do prób neopozytywistów, by politologię traktować jak wiedzę, która dawły rezultaty równie dokładne jak ma to miejsce w naukach przyrodniczych

• w teoriach normatywnych celem poznania jest działanie, nie zaś poznanie dla samego siebie

• normatywno-statystyczne podejście do języka (niechęć do technicznego słownictwa pozytywistów)

TEORIE EMPIRYCZNO - ANALITYCZNE

• nazywane również teoriami dedukcyjno - empirycznymi

• bazują na neopozytywistycznej logice nauki

• koncepcja empiryczna tylko wtedy zasługuje na miano teorii gdy jest systematyczna, co znaczy że pozwala wyjaśniać i przewidywać zjawiska poprzez formalnie niesprzeczne wewnętrznie rozumowanie

• trzeba oddzielać sądy o wartościach i sady o faktach, za naukowe uznając tylko te ostatnie

f) Myśl polityczna Maxa Webera (wykład prof. S. Wróbla)

Pola zainteresowań M. Webera:

• Społeczeństwo - struktura, istnienie

• Gospodarka społeczna

+ sfera polityczna

Weber traktował społeczeństwo jako pewną nierozerwalną całość, istnieją zatem tylko polityczne, ekonomiczne, kulturalne aspekty istnienia społeczeństwa. Pełna analiza rzeczywistości wymaga uwzględnienia wszystkich ich wymiarów oraz zależności między nimi.

Typy idealne - badacz powinien po nie sięgnąć badając rzeczywistość. Są to zjawiska w czystej postaci, choć w rzeczywistości tak naprawdę nie występują, gdyż rzeczywiste cechy świata są inne, np. nie ma czegoś takiego jak idealny kapitalizm, jedynie realny kapitalizm. Weber uważał, że typy idealne są użytecznymi narzędziami, porządkują wiedzę o świecie, służą do konkretyzacji. Próba opisu rzeczywistości społecznej musi konstruować typy idealne, a z drugiej strony dokonywać ich konkretyzacji - odzwierciedlenia w rzeczywistości.

Kapitalizm a egalitaryzm - wg Webera kapitalizm jest nie do pogodzenia z koncepcjami egalitarnymi ( dziś to funkcjonuje jako powszechny pogląd). Państwa protestanckie - kapitalizm. Państwa katolickie - równość wobec Boga, a więc i wobec siebie, solidarność społeczna. Zmiana postawy po Encyklice Leona XIII Rerum Novarum (koniec XIX wieku) - Kościół uznał istnienie liberalizmu i wspartych na nich stosunkach gospodarczych (co państwa protestanckie zrobiły już dużo wcześniej).

Weber skupił się na badaniu relacji między gospodarką a społeczeństwem - koncepcje klas i stanów społecznych.

Wprowadził do badań aspekt socjologiczny i nowe problemy dotychczas nie brane pod uwagę m.in. analiza partii politycznych (ich genezy itp.).

Czym jest polityka? Wg Webera nie można odpowiedzieć na to pytanie. Polityka nie jest stałą dziedziną życia społecznego o niezmiennym zakresie. Polityka jest zjawiskiem zmiennym, złożonym, wieloaspektowym. W różnych sytuacjach wzrasta znaczenie różnych czynników (gospodarczych, politycznych itp.). Weber starał się odpowiedzieć na pytanie dotyczące tego co polityczne:

1. Czynnik polityczny jako najistotniejszy - instytucje polityczne, państwo, władza, partie - wyraźna dominacja czynnika politycznego ( ale nie tylko i wyłącznie - również ekonomicznego np. państwo jako pracodawca).

2. Czynnik polityczny i ekonomiczny współwystępują - mają one najważniejsze znaczenie dla tempa i jakości rozwoju społeczeństwa. Gospodarka ma ogromny wpływ na cele i procesy polityczne ( np. zły stan gospodarki - obwiniamy za to rząd, albo regulacje prawne wpływają na charakter i tempo rozwoju gospodarczego)

3. 
   
   
   Łączy politykę z pozostałymi dziedzinami życia społecznego. Polityka nie jest tu dominująca, raczej drugoplanowa/ rezydualna.

Aktorzy życia politycznego. Polityka jako wynik działań: trzy idealne typy działania społecznego/politycznego:

• Racjonalnego

• Emocjonalnego

• Rutynowego

Działania jednostkowe to podstawowe działania w życiu politycznym, a więc aktorami życia politycznego są jednostki. Jednostka = podstawowy typ aktora politycznego. Działania jednostkowe = podstawa procesów politycznych.

Państwo - zbiorowy, autonomiczny aktor życia politycznego:

• Jako instytucje regulujące stosunki wewnętrzne

• Jako uczestnik na arenie międzynarodowej realizujący własne interesy

Partie polityczne są bardzo ważną częścią życia politycznego, to one przejmują władzę i sprawują ją w określonym terminie, a więc stanowią ważny czynnik w badaniach.

Później Weber podchodzi w dwojaki sposób do państwa:

• Aktor polityczny samoistny

• Jako przestrzeń polityczna - scena na której partie polityczne rywalizują o władzę.

Władza - kategoria integralna, przejawia się we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Jest to zdolność do przeforsowania swojej woli wbrew oporowi innych, dzięki posiadanym zasobom umożliwiającym narzucanie woli np. ekonomicznym. Nie pojawia się tu czynnik przemocy. Atrybuty władzy to nierównowaga, nierówno prawność.

Panowanie - jedna z najważniejszych kategorii. Trzy idealne typy panowania:

1. Tradycyjne - wiodącą rolę w stosunkach władzy z rządzącymi pełni tradycja, związana z relatywną stałością, niezmiennością w społeczeństwie. Czynniki utrwalające:

• Niezmienny model gospodarki

• Niezmienność struktury społecznej

• Mechanizm sukcesji - dziedziczenie pozycji społecznej, czytelne reguły kto kiedy sięga po władzę

2. Legalne - odwołuje się do systemu prawa pisanego. Panowanie legalne pojawiło się wraz z kapitalizmem - formalne zrównanie społeczeństwa w prawach. Muszą istnieć struktury organizacyjne i administracyjne, które uczynią prawo skutecznym. Ważna jest ordynacja wyborcza (frekwencja, większość) + regulowanie praw i obowiązków rządzących.

3. Charyzmatyczne - podstawowe uwarunkowania władzy charyzmatycznej, które muszą wystąpić:

• Uwarunkowania o charakterze sytuacyjnym - rozwiązanie problemów kulturowych, narodowych, powinny znaleźć się inne rozwiązania by zmienić istniejącą sytuację polityczną

• Pojawia się jednostka z dużą siłą charyzmatyczną, ma klarowny obraz rzeczywistości do którego chce doprowadzić

Wódz charyzmatyczny musi być w stanie sięgnąć po władzę i ją bronić. Jest to osoba, która tworzy prawo, ale mu nie podlega, potrafi pozbyć się swoich współpracowników, gdy mu zagrażają. Nie jest w stanie panować sam i wszystkiego doglądać, ma do tego odpowiednie osoby o podobnych poglądach, które posługują się tymi samymi metodami. Tutaj wszystko zależy od jakości panowania, od zdolności przywódcy do utrzymania władzy. Pojawia się problem następstwa - przywódca charyzmatyczny w wyniku elekcji jest w stanie wybrać swego następcę ( nie zawsze jest to możliwe). Mechanizmy wyboru następców:

• Władca charyzmatyczny wybiera swego następcę, publicznie to oznajmia (kontynuacja istniejącego systemu) np. Chrystus, który namaszcza na następcę Piotra.

• Wyłanianie przez przywódcę w wyniku selekcji osoby, która spełnia warunki charyzmatyczne (nadaje się na przywódcę) np. Apostołowie

• Przedmiotowy sposób wyboru - tworzy się określone kryteria, aby objąć władzę, np. starożytne plemiona germańskie

Narodzenie się panowania charyzmatycznego oznacza koniec demokracji, np. Adolf Hitler obejmuje władzę.Uzależnione to jest od reakcji społeczeństwa, nietolerancja etniczna => osobowość autorytarna => kręg osób, którym istnienie demokracji nie odpowiada, skłonność do tego by popierać reżimy niedemokratyczne, w każdym społeczeństwie takie grupy się pojawiają ( każda demokracji wyklucza osoby o radykalnych poglądach => poglądy faszystowskie, pojawiają się zjawiska odrzucenia społecznego, niechęć do demokracji osób biednych, które często czują się wykluczone z życia społecznego).
=> każda demokracja musi sobie z tym poradzić, gdyż zwykle powoduje to, że wzrastają postawy autorytarne.

Partie polityczne - jako pierwszy zajął się tym problemem. Partie polityczne są ważne w procesie rekrutacji politycznej, artykulacji interesów.

Dwa stanowiska w nauce o partiach:

• Część badaczy uważa, że początków partii politycznych należy szukać w starożytnym Rzymie, np. w okresie panowania Juliusz Cezara => pojawiły się dwie grupy o odmiennych poglądach:
  - popularzy - poluzowanie stosunków władczych, lepiej rządzić liberalnie
  - optymaci - byli temu przeciwni, są za panowaniem klasowym
  Podziały o charakterze światopoglądowym pojawiają się tutaj po raz pierwszy.
  Do XV w. praktycznie nie można mówić o klasycznych partiach politycznych

• Pierwociny pojawiają się w średniowieczu (Max Weber) :

• Koterie arystokratyczne

Silną rolę posiadały rody arystokratyczne, obejmowali swoimi wpływami różne zakresy państwa, bez ich poparcia rządy były by dużo trudniejsze. Rody arystokratyczne były najważniejsze w sejmikach ziemskich, mają największy posłuch wśród szlachty.
W różnych państwa rozwijało się to w różny sposób. Grupy starały się zwiększać wpływ na funkcjonowanie państwa, były różne sposoby włączania się arystokracji w kręgi władzy (np. tworzenie grup interesów).
Są to układy niesformalizowane, które istniały do końca średniowiecza (koniec grup arystokratycznych => przestały pełnić to znaczenie, które pełniły wcześniej) => Izba Lordów w Wielkiej Brytanii jest pozostałością po tym.

• Zmiany na scenie politycznej - miasto:

Pojawiają się różne warstwy społeczności miejskiej. Miasto to podstawowe skupisko ludności. Ludność miejska jako dominująca siła w społeczeństwie.
Pierwsze formy tworzenia partii: kluby polityczne - są tam reprezentanci ludności miejskiej, chcą obalić stary porządek i go później utrzymać. Ludzie łączą się wg linii programowych. Członkowie spotykają się i umawiają jaki jest ich stosunek do poszczególnych inicjatyw.
Elity polityczne bez zaplecza. Istnieje jeszcze wiele ograniczeń praw i swobód obywatelskich. Musiało pojawić się prawo do migracji chłopów, aby uzupełnić społeczność miejską.
Ograniczenia w życiu politycznym: cenzusy płci, wieku, wykształcenia, urodzenia, majątkowe, religijne, narodowościowe (etniczne) => bardzo mało osób miało dostęp do władzy
liberałowie / konserwatyści

Partie klubowe miały zagwarantowany monopol do połowy XIX w. charakterystyczne jest to dla Wielkiej Brytanii - stronnictwo wigów i torysów.

• XIX wiek - partie robotnicze

Przebudzenie klasy robotniczej, jej wielkość nie odpowiadała sile politycznej => miasto i osady rolne: zróżnicowane skupiska ludności. Konflikty na tle płacowym => pojawiają się pierwsze strajki, które okazują się nie opłacalne - zwolnienie strajkujących lub wezwanie policji.

Pojawiają się pierwsze związki zawodowe (najpierw na poziomie regionalnym, później ogólnokrajowym) - te działania są bardziej skuteczne. Jednak uregulowanie zasad stosunku pracy wymagały uregulowań w ustawach, więc zaczęto powoływać partie o charakterze klasowym, które reprezentują robotników => na scenie politycznej pojawiają się nowe grupy ludności: PARTIE MASOWE => robotnicze, np. SPD

Zrodziło to reakcję partii będących u władzy => partie liberalne i konserwatywne zaczęły adresować swe działania do klas średnich, które nie są związane z ruchem robotniczym.

Pod koniec XIX wieku zaczynają się tworzyć partie chrześcijańsko-demokratyczne. Później zaczynają się tworzyć partie o charakterze agrarnym. To wszystko powoduje zagęszczenie sceny politycznej.

Partie masowe cechują się: znaczącym poziomem koherencji programowej => podstawowe spoiwo partii, pojawiają się pierwsze wspólne programy (np. robotnicze, agrarne), spójne koncepcje porządku gospodarczego, społecznego. Każde partie kierują swój program do różnych warstw społecznych, co oznacza, że każda z nich ma swój program.

Przyczyny zmiany układów sił politycznych:

- I wojna światowa

- trzęsienie polityczne w Wielkiej Brytanii w 1911 r., gdy liberałowie po raz pierwszy muszą uznać wyższość siły robotniczej.

Zamierzch partii masowej w klasycznym rozumieniu - po I wojnie światowej.

Dzisiejszy model partii określa się mianem PARTII WYBORCZEJ. Partie prowadzą walki między sobą w kampaniach wyborczych, a kwestie najbardziej drażliwe „zwija się pod dywan”, np. problem aborcji.

g) ZACHOWANIE I DZIAŁANIE POLITYCZNE
(na podstawie „Zachowanie i działanie polityczne” S. Wróbel, w: „Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce” B. Szmulik, M. Żmigrodzki)

Polityka jest dziedziną życia społecznego. Jednostkowi i pozajednostkowi uczestnicy życia publicznego są przedmiotem wyjaśniania w nauce o polityce, a także służą wyjaśnianiu polityki. Podmiot w polityce istnieje o tyle, o ile działa. W charakterystyce zjawisk politycznych odwołującej się do kategorii zachowania, działania czy aktywności, istnieją różne stanowiska. M.in. koncepcja aktywistyczna (życie polityczne jako rezultat działań czy aktywności wszystkich jego uczestników), koncepcja indywidualistyczna (jedynym realnym podmiotem polityki jest jednostka), koncepcja kolektywistyczna (obok jednostek w polityce występują kategorie, grupy, narody, społeczeństwa).

Zachowanie polityczne

Zróżnicowany poziom obecności jednostki lub zbiorowości w życiu politycznym:

Włączenie/samowłączenie do polityki - przekroczenie granicy oddzielającej politykę od innych dziedzin życia. Pełnienie określonych ról politycznych o różnym stopniu zaangażowania

Uczestnictwo polityczne

Zaangażowanie polityczne (nieskie/wysokie)

Zachowanie polityczne / działanie polityczne

Pojęcie zachowania pojawiło się w naukach społecznych dzięki przedstawicielom orientacji behawiorystycznej. Wg behawiorystów zachowanie polityczne jest reakcją jednostki lub grupy na bodźce płynące z jej politycznego otoczenia. Na behawioryzmie opierali się bahawioraliści, którzy jednocześnie dokonali wielu zmian:

• Uznanie zachowania jako kategorii społecznej + poszerzenie modelu wyjaśniania zachowań bodziec => reakcja, w efekcie mamy bodziec => organizm => reakcja, co pozwala wyjaśnić odmienność zachowań zachodzących pod wpływem identycznych bodźców. Model ten ukazuje człowieka jako istotę reaktywną, a więc impuls do podjęcia działania pochodzi z zewnętrznego świata (aktywność jest formą reagowania na środowiskowe bodźce).

• Jedynym realnym bytem politycznym jest jednostka (nie ma odrębnych zachowań grupowych, które nie byłyby sprowadzalne do sumy zachowań jednostkowych). Natomiast społeczeństwo jest ujmowane jako system społeczny, a polityczny wymiar życia społecznego jako system polityczny.

• Zachowanie polityczne determinują czynniki psychologiczne: orientacje (czyli uwarunkowane wiedzą, wartościami, emocjami), potrzeby, postawy, motywy.

• Ilościowe ujęcie zachowania politycznego (pomiary socjometryczne, badania ankietowe, analizy statystyk, obserwacja, sondaże, eksperymenty laboratoryjne).

Ważnym aspektem w charakterystyce zachowania są rezultaty czynności.

Kolejna ważna rzecz to terminy określające relację między aktorem a sytuacja polityczną: integracja i równowaga, czyli procesy reintegracji, odzyskiwania równowagi bądź równoważenia jako formy reakcji jednostki na zmiany polityczne.

W związku z tym: „zachowaniem politycznym nazwiemy wszystkie typy czynności jednostki lub zbiorowości służące do adaptacji do zmian otoczenia politycznego, pojmowanej zarówno jako bierne przystosowanie, jak też aktywne współoddziaływanie na stan otoczenia”.

Zachowania polityczne mają zwykle złożoną postać, składają się z określonej liczby czynności pełniących role elementarnych składników. Elementy tworzące czynność:

1. Aktor - wykonawca roli lub ról politycznych - zachowania jednostkowe i ponadjednostkowe (grupa nacisku, partia polityczna, administracja publiczna)

2. Obiekty świata zewnętrznego wobec aktora - złożone zjawiska, takie jak sytuacja polityczna, otoczenie polityczne czy system polityczny. Trzy typy:
   1. fizyczne (geograficzne, topograficzne, budynki, gmachy itp.)
   2. Społeczne (polityczne i pozapolityczne (ekonomiczne, demograficzne, kulturalne, itp. mające mniejsze oddziaływanie na aktorów)
   3. Symboliczne (wartości, normy, wzory, ideały, idee)

3. Relacje między aktorami i obiektami

4. Zmiany zachodzące w otoczeniu - przybierają one rolę bodźców docierających do aktora

5. Bodźce, będące formą wpływu otoczenia na jednostkę lub grupę społeczną - oddziałują na układ nerwowy, psychikę bądź świadomość. Mogą mieć postać materialną lub symboliczną, negatywną bądź pozytywną, represyjną lub gratyfikacyjną, werbalną lub nie werbalną.

6. Reakcja - odpowiedź jednostki lub zbiorowości na bodźce płynące z otoczenia

7. Rezultaty - skutki czynności

Polityka to „dziedzina działań nie zawsze racjonalnych i niekoniecznie słusznych, ale na ogół świadomych i często celowych”, a więc zachowania determinowane uwarunkowaniami biologicznymi rzadko przybierają postać politycznych. Są jednak wyjątki - zachowania zachodzące poniżej progu świadomości. Są to zachowania:

• Patologiczne - pojawiające się pod wpływem zaburzeń funkcji mózgu, układu nerwowego bądź innych organów organizmu człowieka.
  H.D. Lasswell - chorobliwe dążenie do objęcia władzy wynikające z kompleksów, własnych słabości.
  Przedmiotem zainteresowania badaczy są poszczególne rodzaje zachowań m.in. uprzedzenia polityczne, ukształtowane na podłożu maniakalnym; stany paniki; paranoje, chorobliwe ataki strachu itp.

• Instynktowne - intuicja, przeczucie

• Nawykowe - na skutek stałego powtarzania czynności

• Rutynowe - wyuczone mechanizmy reakcji na bodźce typowe, pojawiające się stale lub regularnie

• Afektywne - emocjonalne, impulsywne, nastrojowe

Klasyfikacja zachowań politycznych:

1. Wg kryterium aktora lub podmiotu:

1. Jednostkowe

2. Zbiorowe

3. Grupowe (mikrogrup, mezogrup, makrogrup społecznych)

4. Społeczności lokalnych

5. Społeczeństw

6. Społeczności międzynawowej

2. Wg poziomu instytucjonalizacji

1. Żywiołowe

2. Zinstytucjonalizowane

3. Kryterium lojalności rządzonych wobec rządzących

1. Konwencjonalne/ legalne - wynikające z aprobaty reguł polityki i akceptacji elit rządzących

2. Niekonwencjonalne/ nielegalne - wyrażające sprzeciw wobec reżimu i ośrodków władzy, np. bojkot, nielegalne strajki, demonstracje, przemoc.

4. Wg sposobu komunikowania intencji aktora:

1. Niewerbalne (np. podniesienie rąk)

2. Werbalne (np. przemówienia, orędzia)

3. Symboliczne (np. przekazanie insygniów władzy)

Zachowanie wyborcze - rodzaj zachowania politycznego szczególnie często badany, gdyż w wielu współczesnych społeczeństwach jest to jedna z najważniejszych procedur wyłaniania ośrodków władzy, na dodatek jest to najbardziej masowy rodzaj zachowania pojawiający się z określoną regularnością, a badacze mają do dyspozycji statystyki wyborcze umożliwiające analizę tego rodzaju zachowania w naturalnej skali. Determinanty zachowania wyborczego:

• Historyczne - tradycja państwowości, ukształtowane wzory życia polit. i społ.

• Kulturowe - systemy i hierarchie wartości i norm społecznych

• Ekonomiczne - zw. z potencjałem gosp., zamożnością społeczeństwa itp.

• Społeczne - czynniki klasowe bądź stratyfikacyjne

• Rasowe i etniczne - nierówność społ. czy polit. ludzi różnych narodowości, ras

• Religijne - stosunek poszcz. wyznań do życia publicznego i udziału wiernych w polit.

• Prawne - prawne regulacje obejmujące udział obywateli w wyborach

• Psychologiczne - motywy osiągnięć, sposób percepcji świata, poczucie alienacji itp.

• Polityczne - podstawy, procedury i mechanizmy polityki

• Sytuacyjne - występujące w kampanii wyborczej

Trzy ujęcia zachowania wyborczego:

1. Wąskie - zachowanie wyborcze tożsame z głosowaniem

2. Szersze uwzględnia czynniki i okoliczności oddziaływujące na podjęcie przez wyborcę postanowienia o udziale w głosowaniu, oddaniu głosu i udzieleniu poparcia partiom uczestniczącym w wyborach. M.in. model decyzjonistyczny

3. Najszersze mówi, że zach. wyb. to zbiorowe i indywidualne formy uczestnictwa w procesie wyboru osób lub partii do organów bądź instytucji przedstawicielskich. Obejmuje oddziaływanie między ubiegającymi się o mandaty politykami, wyborcami oraz organami organizującymi, przeprowadzającymi i nadzorującymi wybory.

4 modele zachowania wyborczego:

1. Interakcyjny - jako wzajemne oddziaływanie wybierających i wybieranych

2. Decyzyjny - jako rezultat kalkulacji dotyczących możliwości zaspokajania różnych potrzeb wyborcy przez uczestniczące w wyborach ugrupowanie

3. Wymiany - wymiana zasobów jakimi dysponuje wyborca (głos, pieniądze, czas, energia) na zasoby partii (gratyfikacje materialne i symboliczne)

4. Identyfikacji klasowej - wyborca kieruje się lojalnością wobec preferowane ugrupowania politycznego

Działania polityczne

Działanie a zachowanie:

• zachowanie jako czynność reaktywna (wg behawioralistów), a działanie jako forma aktywności w kategoriach kształtowania lub współtworzenia otaczającej rzeczywistości

• zachowanie stymulują czynniki biologiczne (instynkt, popędy) i procesy psychologiczne, a działanie ma świadomy charakter

• zachowanie jest kategorią subiektywną, a działanie subiektywną i obiektywną

• działanie jest pojęciem węższym od zachowania, a jednocześnie wchodzi w zakres zachowania

Dla nauki o polityce istotne są działania mające wymiar polityczny, a więc wyrosłe z przyczyn i uwarunkowań politycznych, podejmowane z zamiarem osiągnięcia celów mających charakter polityczny bądź wywołujących skutki polityczne. Mogą to być działania 1) mające minimalne związki ze sferą polityki, 2) wyrażające związek polityki z innymi dziedzinami życia społecznego lub też 3) specyficzne dla sfery polityki - zawierające przynajmniej 2 z 3 wymienionych wymiarów polityczności (przyczyn, celów i skutków polit)

Max Weber - działanie jako zachowanie świadome, znaczące, celowe, racjonalne, umotywowane. Idealne typy działania (służące jedynie opisowi, wyjaśnianiu, systematyzacji):

• tradycjonalne - akceptacja „odwiecznego” porządku społecznego i politycznego

• afektywne - wsparte na uczuciach wiary, zaufania

• racjonalno - aksjologiczne - działający kieruje się uznawanym porządkiem wartości i zasadami etycznymi oraz przekonaniem

• telologiczno - racjonalne - skierowana na cel świadoma czynność

Konstytutywne cechy działań politycznych:

1. świadomy charakter - trzy składniki:

1. wiedza o samym działaniu, jego elementach, czynnikach i okolicznościach

2. system wartości akceptowany przez jednostkę, służy jako miara oceny

3. emocje, uczucia, nastawienie

Te trzy składniki świadomości, można przełożyć na trzy „czyste”, idealne typy działań: racjonalne, aksjologiczne i emocjonalne.

2. Ukierunkowany charakter - wynikający ze zorientowania podmiotu na cel

3. Podejmowanie działań z zamiarem wywołania skutków politycznych

1. Cel polityczny + skutki polityczne -= działania polityczne skuteczne

2. Cel polityczny + odmienne skutki = działania polityczne nieskuteczne

3. Cel pozapolityczny + skutki polityczne = pozapolityczne dział. nieskuteczne

4. Cel pozapolityczny + skutki pozapolityczne = pozapolityczne dział. Skuteczne

4. Związek ze sferą sprawowania władzy politycznej - władza jest celem albo pośrednim bądź bezpośrednim środkiem realizacji celów politycznych

5. Realizacja potrzeb i interesów makrostruktur społecznych - społeczeństw, narodów, klas, warstw, społeczności, przez osiągnięcie celów zbiorowych

6. Wysoki poziom zorganizowania zbiorowych podmiotów działań politycznych

7. Instytucjonalizacja działań

8. Konfliktowy charakter - polityka jest sceną ścierania się sprzeczności i rozstrzygania konfliktów

• „Działanie polityczne jako świadoma czynność zmierzająca do realizacji celów kolektywnych oraz mobilizacja zasobów służących zaspokajaniu potrzeb i interesów zbiorowości oraz grup społecznych”

Trzy modele działania politycznego:

1. Racjonalnego - działający postępuje w sposób racjonalny, kierując się wyłącznie posiadaną wiedzą, uświadamia sobie wszystkie możliwe do podjęcia czynności, posiada wiedzę o rezultatach, potrafi określić swoje preferencje, zna prawdopodobieństwo osiągnięcia celu w przypadku podjęcia każdego z możliwych działań. Racjonalne działanie polityczne z największym prawdopodobieństwem będzie prowadziło do preferowanego rezultatu przy jak najmniejszych kosztach bądź przy określonych nakładach pozwala osiągnąć jak największą liczbę preferowanych celów.

2. Świadomego - przy uwzględnieniu wiedzy, wartości, uczuć i emocji podmiotu umożliwia urzeczywistnienie preferowanego celu

3. Skutecznego - bez względu na czynniki je stymulujące i mechanizmy, według których przebiega, miarą poprawności działania jest stopień zbieżności celu i wyniku czynności (nie ważne nakłady, liczy się skuteczność)

Rodzaje działań politycznych (zakładające świadomy i ukierunkowany charakter aktywności):

1. Ze względu na zakres autonomii i poziom suwerenności podmiotu:

1. Autonomiczne (suwerenne i niesuwerenne)

2. Nieautonomiczne

2. Działania polityczne mogą być realizowane na poziomie jednostkowym lub grupowym. Mogą być skierowane „do wewnątrz” jednostki lub grupy bądź „na zewnątrz”. Połączenie obydwu wymiarów pozwala na wyodrębnienie działań politycznych:

1. Intrapersonalnych (kształtowanie przez jednostkę własnych preferencji politycznych)

2. Interpersonalnych (rywalizacja dwóch polityków)

3. Intragrupowych (wyłanianie władz partii politycznej)

4. Intergrupowych (rywalizacja wyborcza ugrupowań politycznych)

3. Połączenie kryteriów wewnętrznego i zewnętrznego charakteru działań ze stopniem ich formalizacji umożliwia podział działań zbiorowych na:

1. Wewnętrzne formalne (stosunki między politykiem a podległym mu aparatem urzędniczym)

2. Wewnętrzne nieformalne (rywalizacji frakcji o władzę w ruchu politycznym)

3. Zewnętrzne formalne (propozycja zawarcia koalicji wyborczej)

4. Zewnętrzne nieformalne (poufna misja przedstawiciela jakiegoś państwa)

4. Ze względu na skutki dla przedmiotu:

1. Twórcze

2. Wzmacniające istniejący stan rzeczy

3. Sprzyjające utrzymaniu występującej sytuacji

4. destruktywne

h) Teoria decyzji politycznych

Decyzja polityczna to akt wyboru celu działania w polityce oraz zestawu środków przydatnych do realizacji tego celu.

Podjęcie każdej decyzji politycznej wiąże się zawsze z koniecznością przyjęcia ryzyka co do skutków decyzji (pozyt. lub negatyw.) oraz odpowiedzialności za nie. Decyzja optymalna to taka, przy której skutki pozytywne są największe, a skutki negatywne najmniejsze; spełnia wszystkie kryteria optymalizacji)

Kryteria optymalizacji decyzji:

1. Aksjologiczne (zw. z wartościami)

2. Prakseologiczne (zw. z efektywnością - cel)

3. Społeczne (zw. ze skutecznością podejmowanych decyzji - skutek)

Decyzja polityczna (określenia pojawiające się w definicjach):

• akt nielosowego, rozmyślnego wyboru przyszłego działania lub zaniechania działania;

• wybór między uświadomionymi i rozpoznawanymi przez decydenta/-ów wariantami przyszłego działania;

• wybór jednego z dwóch możliwych rodzajów działań;

• wybór dokonywany na polu polityki;

• sztuka podejmowania decyzji na zasadzie rozumowania: informacja - sytuacja decyzyjna - decyzja - następstwo decyzyjne.

Elementy decyzji politycznej:

1. procesowy (nielosowy wybór będący aktem społecznym wynikającym z analizy rzeczywistości)

2. podmiotowy (ośrodek decyzyjny całego społeczeństwa)

3. przedmiotowy (pole polityki)

4. wykonawczy (dosłownie decyzja polityczna)

Motywacje podejmowania decyzji politycznych:

• interesy polityczne grupowe i jednostkowe (interesy obiektywne: zgodne z rzeczywistą sytuacją danej grypy/organizacji oraz interesy subiektywne: jednostkowe lub grupowe wyobrażenia na temat danej sytuacji, nie zawsze zgodne z rzeczywistością);

• dążenie do zdobycia i utrzymania władzy polit. przez elitę rządzącą lub opozycję;

• indywidualne ambicje polityków;

• potrzeby wynikające z racji stanu;

• przypadkowe sytuacje, głównie związane z wydarzeniami niezależnymi od woli człowieka, ale posiadającymi duże znaczenie dla polityki;

• chęć lub konieczność zawierania kompromisów politycznych wewnątrz państwa lub na arenie międzyn.

Typy uwarunkowań decyzji politycznych:

1. aksjologiczne (związane z systemem wartości decydenta)

• światopoglądowe

• ideologiczne

• doktrynalne

• wynikające z postawy, charakteru i doświadczenia polityka-decydenta

2. dążenie do zdobycia, utrzymania lub odzyskania władzy politycznej

3. uwarunkowania ekonomiczne i społeczne

4. międzynarodowe

5. uwarunkowania subiektywne i nieracjonalne (w tym stereotypy i uprzedzenia)

Wymienione uwarunkowania mogą mieć różnorodny charakter:

1. pozytywny (gdy skłaniają do dynamicznego działania, wzmacniają motywację do podejmowania decyzji)

2. negatywny (gdy skłaniają do decyzji pochopnych i błędnych oraz gdy prowadzą do zaniechania podejmowania koniecznych decyzji lub nieprzyjmowania odpowiedzialności za skutki decyzji)

Proces decyzyjny to zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujący wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wyjścia (sytuacji decyzyjnej), struktura ośrodka i celami decydentów

Poziomy procesu decyzyjnego:

1. racjonalny (związany z wiedzą o problemie, do którego odnosi się dany proces decyzyjny. Powinna być wszechstronna i aktualna. Na tym poziomie występują również uwarunkowania światopoglądowe), ideologiczne i doktrynalne)

2. emocjonalny (związany jest z uwarunkowaniami tradycjonalnymi, światopoglądowymi i kulturowymi)

3. społeczny (związany z uwarunkowaniami wynikającymi z interesów politycznych grup społecznych- elektoratu)

4. organizacyjny (związany z możliwościami kadrowymi, finansowymi, rzeczowymi odnoszącymi się do realizacji ewentualnych decyzji)

Elementy procesu decyzyjnego:

1. identyfikacja problemu

2. sformułowanie propozycji rozwiązywania problemu

3. legitymizacja projektu decyzji

4. wprowadzenie decyzji w życie

5. ocena rezultatów decyzji

Fazy rozwiązywania problemu w ramach procesu decyzyjnego:

1. Ośrodek decyzyjny identyfikuje problem i zapoznaje się z jego naturą

2. Ośrodek decyzyjny ustala zasady dyskusji nad problemem oraz formułuje propozycje jego rozwiązania

3. Ośrodek decyzyjny wybiera najlepszą propozycję, organizuje dla niej poparcie polityczne, przeprowadza ją przez proces legislacyjny

4. Ośrodek decyzyjny wprowadza uchwalone prawo w życie [poprzez uruchomienie właściwej procedury administracyjnej i środków finansowych

5. Ośrodek decyzyjny ocenia rezultaty decyzji pod kątem skuteczności osiągania za jej pomocą celów przewidzianych przez projektodawców

Uproszczony model procesu decyzyjnego:

1. wybór celu, który chce się zrealizować

2. określenie pozytywnych skutków danego celu i sposobów ich wykorzystania

3. określenie skutków negatyw. oraz sposobów ich uniknięcia lub pomniejszenia

4. ustalenie środków (optymalnych dla danego celu)

5. podjęcie decyzji politycznej (dobranie środków optymalnych)

Sytuacja decyzyjna

Może mieć dwa znaczenia:

1. Jako system zmiennych niezależnych skłaniających decydenta do podjęcia działań;

2. Jako system zmiennych niezależnych od decydentów ale zależnych od innego ośrodka decyzyjnego.

Rodzaje sytuacji decyzyjnych:

1. Zdeterminowane (sytuacja pewności)

2. Częściowo określone, czyli losowe (sytuacja ryzyka)

3. Niepewne

4. Konfliktowe

Rodzaje ośrodków decyzyjnych:

1. Narodowe (działające na terenie danego państwa)

2. Międzynarodowe (gremia kierownicze organizacji politycznych, militarnych i ekonom. oraz konferencje międzyn.)

3. Będące organami państwa (parlament, prezydent, rząd)

4. Niebędące organami państwa (centralne instancje partii politycznych)

5. Nieformalne

Kryteria podziału i rodzaje decyzji politycznych:

1. Kryterium rangi i charakteru

• Strategiczne (perspektywiczne)

• Bieżące (taktyczne)

• Operatywne (doraźne)

2. Kryterium wiedzy dostępnej podmiotom

• podejmowane w warunkach pewności

• -||- niepewności

• -||- ryzyka

3. Kryterium adresata

• Ogólnospołeczne

• Partykularne

• Indywidualne (np. nominacja marszałka sejmu)

4. Kryterium szczebla wydawania decyzji

• Międzyn.

• Narodowe

• lokalne

5. Kryterium stopnia doskonałości

• Całościowo zoptymalizowane

• Częściowo -||-

• Zadowalające

• Niezadowalające

• nietrafne

6. Kryterium związku z potrzebami społeczeństwa a wiadomościami decydentów

• Przyczynowe (motywem podjęcia decyzji są potrzeby społeczne)

• Celowościowe (motywem jest chęć oddziaływania na społeczeństwo)

7. Kryterium stopnia wiedzy dostępnej decydentom oraz zamiaru realizacji decyzji

• Realne

• Symboliczne

• Pozorne

i) Teorie władzy

1. Teorie psychologiczne (Hobbes, Nietzche):

• Dążenie panujących do władzy jest wskazywane jako jeden z podstawowych ludzkich popędów;

• Ludzie dążą do posłuszeństwa wobec władzy powszechnej (pragnienie obrony);

• Władza powinna być silna, tak by stłumić skłonność do konfliktów między jednostkami oraz tłumić zarzewia wojny domowej;

• Dziś jest to tzw. „polityka ambicji” - uznawanie pędu do władzy jako podstawowego faktu politycznego

2. Teorie substancjalne (Morgenthau)

• Utożsamianie władzy z politycznymi środkami i zasobami, które państwo może wykorzystać, realizując monopol uprawnionego zastosowania przemocy, aby przeprowadzić swe zamierzenia, pomimo oporu;

• Traktowanie polityki jako działanie w imię interesów określonych w kategoriach władzy

• Opisywanie władzy w oparciu o następujące cechy:

• Położenie geograficzne

• Zasoby naturalne

• Potencjał przemysłowy

• Potencjał militarny

• Liczba ludności

• Charakter narodowy

• Morale narodu

• Jakość dyplomacji

• Jakość rządu

3, Teoria wpływów (Dahl)

• A ma władzę nad B w tej mierze, w jakiej może skłonić B do wykonania czegoś, czego ten w innej sytuacji by nie wykonał

• Czynniki umożliwiające wywieranie wpływu to:

• Oddziaływanie opierające się na poczuciu zobowiązania (autorytet)

• -||- na przyjaźni i życzliwości

• -||- na racjonalnych rozważaniach

• -||- na oszustwie i iluzji

• -||- na przymusie

• Ujmowane władzy w kategoriach relacji (szkoła funkcjonalistyczna), przesłankami relacji władzy są:

• Konflikt interesów między występującymi w tych relacjach aktorami

• Konieczność ustępstwa jednej ze stron

• Przysługująca przynajmniej jednej ze stron możliwość wprowadzenia sankcji

• Rozumienie zagrożeń ze strony przeciwnika a także możliwych na nie odpowiedzi

• Celowość oddzielenia różnych stosunków władzy:

1. Relacje władzy w węższym sensie, dla których charakterystyczna jest groźba

2. Stosunki przemocy, gdzie groźba jest realizowana

3. Stosunki oddziaływania, które odbywają się bez gróźb

4. Stosunki, dla których istotny jest autorytet

5. Stosunki oparte na manipulacji (wpływanie na ludzi tak, aby realizowali obce im cele ekonom. czy społ.)

3. Władza jako waluta w systemie komunikacji (Deutsch)

• Traktowanie władzy jako jeden z mechanizmów kontroli społecznej, funkcjonujący tam, gdzie nie należy korzystać z przemocy, a gdzie zawodzą oddziaływanie, przyzwyczajenie czy dobrowolna koordynacja

• Władza wiąże się tu z obiegiem informacji w systemie społecz. oraz możliwością nauki. Panowanie jest tym większe, im większą możliwość ma panujący by przetwarzać informacje i uruchamiać procesy nauki.

Według Webera władza oznacza szanse przeprowadzenia swej woli, także wbrew oporowi innych, w ramach pewnego stosunku społecznego, bez względu na to, na czym ta szansa polega. Przeforsowanie swojej woli odbywa się poprzez różnych zasobów - np. ekonomicznych - lub technik w odpowiednim czasie. Władza jest stosunkiem społecznym.

Władza może polegać na:

• Przekonywaniu

• Wywieraniu wspływu (wpływ nie jest uregulowany normami społecznymi, jest rodzajem faktycznej zależności, a nie stosunkiem społecznym; wpływ można wywierać będąc tego nieświadomym w przeciwieństwie do władzy)

• Manipulacji (to rodzaj wpływu; nie jest ujęta normami społecznymi, ale jest celowa i świadoma)

• Przemocy (ten czynnik Weber uwzględniał w kategorii panowania, ale nie władzy)

Panowanie - posłuszeństwo pewnych osób wobec rozkazu o określonej treści.

3 idealne typy panowania wg Webera:

1. Panowanie charyzmatyczne -odnosi się do władzy charyzmatycznej, czyli takiej która wynika z emocjonalnego przywiązania i zaufania rządzonych stosunku do przywódcy posiadającego charyzmę- umiejętność efektywnego wpływania na innych. Zdolność wywierania wpływu na orientację normatywną członków wspólnoty wykorzystują często przywódcy rewolucji, zyskując tym samym spontanicznie uznanie dla swoich wyjątkowych cech i przymiotów. Właśnie dzięki nim, a raczej powszechnemu uznaniu tych szczególnych właściwości mogą oni sprawować swoją władzę.

2. Panowanie tradycyjne - władza tradycyjna, będąca rezultatem uznania za święte i nienaruszalne porządków i norm obowiązujących w przeszłości i współcześnie. Bardzo istotną rolę w kształtowaniu się tego rodzaju władzy i jej sprawowaniu jest tradycja (np. fakt, że władzę po śmierci króla obejmuje najstarszy z jego synów itp.). Wyróżnić możemy dwa podtypy władzy tradycyjnej: władza tradycyjna patriarchalna (całkowita zależność poddanych od pana) i władza tradycyjna stanowa (normy obyczajowe pozwalają poddanym na względną autonomię w niektórych dziedzinach). Właśnie władza zalegalizowana w sposób tradycyjny i w oparciu o zwyczaje jest najbardziej długotrwała i niezmienna. Determinanty władzy tradycyjnej kształtują się przez długi okres czasu, proporcjonalnie długi czas potrzebny jest więc do zmiany tej władzy, a skutki tego procesu są niezwykle trudne do przewidzenia.

3. Panowanie legalne - władza legalna, opierająca się na fakcie istnienia prawa stanowionego, kształtującego podrzędność jednych grup czy jednostek wobec innych, regulującego zasady i zakres władzy (tylko w takim stopniu, w jakim wyznacza go prawo), a także relacje pomiędzy rządzącymi a rządzonymi. Władza legalna ma charakter najbardziej niestały. Normami prawnymi można stosunkowo łatwo manipulować i zmieniać je, co prowadzić może do częstych zmian samych rządzących jak i zakresu ich kompetencji i możliwości wpływania na innych. Muszą tu istnieć struktury organizacyjne i administracyjne.

Rodzajów władzy każdy z autorów wskazuje ogromne ilości (obustronna, całkowita, potencjalna, sprawowana, możliwa, ukryta, urojona, osobowa, zakresowa, zadaniowa, konfliktowa, autokratyczna, demokratyczna, scentralizowana, rozproszona, polityczna, państwowa, ekonomiczna, rodzinna, partyjna, publiczna, służbowa, samorządowa, kontrolna, realna i inne), ale uznaję, że najistotniejsze są typy władzy Webera, bo na nich skupił się prof. Wróbel na wykładach.

Wolincjalny charakter władzy

Weber podkreślał również, że przedmiotem władzy jest wola - zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawionego zewnętrznego przymusu wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych

Normatywna koncepcja władzy:

- Władza jest następstwem sposobu organizowania się zbiorowości ludzkich w specyficzny porządek (ład) społeczny. Najogólniej polega ona na specjalizowaniu się określonych ludzi w rozmaitych czynnościach, których wykonywanie wymaga świadomego wchodzenia z innymi ludźmi w zależności względnie symetryczne (wzajemne, „poziome”, polegające na współdziałaniu i równości stron oraz wzajemnych świadczeń) albo zależności względnie asymetryczne (jednostronne, „pionowe”, polegające na podporządkowaniu czynności jednych podmiotów działających decyzjom innych oraz na nierównym podziale ewentualnych korzyści).

- Władza jest to taki asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiąganie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu (uprzedmiotawianie go lub upodmiotowienie).

- Stosunek społeczny jest asymetryczny wtedy, gdy realizujące go podmioty posiadają nierówny stopień podmiotowości społecznej w dziedzinie, w jakiej realizują ten stosunek i gdy dla wykonania czynności realizujących konieczne jest wykorzystanie przewagi stopnia podmiotowości jednej ze stron tego stosunku (dokonuje się proces uprzedmiotowienia jednego z podmiotów).

- Podmiotowość społeczna to normatywne przyznanie danemu podmiotowi (jednostce, grupie) uprawnienie do swobodnego działania w określony sposób i w określonym zakresie, we własnym imieniu i ze skutkiem dla siebie.

- Władza jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi, czyli rodzajem stosunku społecznego

Atrybuty władzy :

1. Siła (miara skuteczności władzy i dyspozycji)

2. Zasięg (terytorium, przestrzeń, ludność)

3. Zakres (dziedziny życia w jakich adresaci władzy reagują pozytywnie na dyspozycje rządzących)

Relacja pomiędzy władzą, a rządzonymi (prof. Wróbel na wykładzie określił to jako atrybuty władzy):

• Trwała

• Asymetryczna (nierównowaga i nierównoprawność)

• Legitymizowana

• Świadoma

• Skuteczna

Właściwości władzy politycznej:

• jej przedmiotem są dobra publiczne (np. bezpieczeństwo, wolność, zabezpieczenie egzystencji, potrzeby wyższe, takie jak religijne, medyczne, estetyczne)

• wykonywanie władzy politycznej jest zawsze instytucjonalne

• podmiotami władczymi są tu decydenci polityczny (rządzący) a ich partnerami rządzeni

• władza polityczna poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr publ.

Funkcje władzy politycznej:

• integracyjna

• dystrybucyjna

• ochronna

• strukturotwórcza

Pojmowanie władzy:

1. ujęcie substancjalne podmiotowe (grupa rządzących, instytucje)

2. -||- przedmiotowe (dot. Przedmiotu, rzeczy)

3. Ujęcie relacjonalne (stosunki społeczne)

Władza

Naturalna społeczna (w tym polityczna)

(A człowiek - B natura, rzecz) (A człowiek - B człowiek)

(np. w rodzinie, wykluczone są tu świat abstrakcyjny i elementy świata przyrody)

Władza jako funkcja w systemie (ujęcie funkcjonalne):

- władza reguluje system społeczny

- uzyskanie lub utrata władzy wiąże się z otrzymaniem lub utratą funkcji w systemie

- władza jest tylko cechą systemu

- jest pośrednikiem, polega na przymusowym uzgodnieniu działalności jednostek wchodzących w skład państwa

Władza jako właściwość jej nosiciela (ujęcie bliskie psychologii)

- władza jako zespół środków do osiągnięcia przyszłych celów (siła fizyczna, umiejętności, zasoby finansowe)

- władza jako charakterystyka osobowa, grupy społecznej czy instytucji

- jest niezależna od systemu

- krytyka tego ujęcia: proces powstawania władzy determinują tu tylko warunki zewnętrzne, przywódcą może stać się każdy, kto tylko spełnia warunki, na które w danej sytuacji jest zapotrzebowanie

Władza jako stosunek społeczny (ujęcie strukturalne, relacjonalne):

Dwa podejścia:

1. władza jako utrwalony w pewien sposób typ społecznych interakcji; sytuacja, w której oddziaływanie jednego człowieka wpływa na społeczne położenie drugiego

2. uzupełnienie podejścia a) o konieczność regulacji przez normy społeczne.

j) Teorie podmiotowości politycznej

Podmiotowość - świadome i czynne kształtowanie rzeczywistości, przeobrażanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami. Mówiąc podmiot, mówimy, że taka całość posiada pewną właściwość, która status ten jej nadaje - a więc obdarzona jest pewną podmiotowością.

Cechy podmiotowości politycznej:

• Trwała

• Stopniowalność

• Zobiektywizowana

• Trwale związana z kulturą ludzką

Zwolennicy indywidualizmu twierdzą, że możliwe jest przypisanie takiej podmiotowości jednostce, trafniej jednak mówić o podmiotowości organizacji politycznych. Podmioty polityczne:

• Państwo, z całym rozgałęzionym systemem organizacyjnym

• Partie polityczne

• Inne organizacje społeczne, które bądź biorą udział w realizacji polityki, bądź starają się wpływać na tę politykę.

Podmiotowość polityczna - trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego podejmowanie suwerennych i racjonalnych działań.

Istotą podmiotowości zaspokajanie własnych potrzeb w drodze działania.

Warunki podmiotowości politycznej:

1. Świadomość oraz „samoświadomością”, samouświadomieniem, świadomością samego siebie, a w związku z tym i zdolnością świadomego działania

2. Moment aktywności (działanie)

Dopiero połączenie tych warunków, czyli świadome działanie daje podmiot polityki.

Poziomy podmiotowości politycznej:

1. Wielkiej grupy społecznej jako całości

2. Organizacji politycznych danej grupy społecznej

3. Organów organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub gremium kierownicze

4. Reprezentantów organów organizacji politycznych (osoby fizyczne)

Wymiary podmiotowości wg K. Pałeckiego

• Normatywny wyznaczony normami społ. Zakres możliwości samodzielnego decydowania i realizowania działań przez dany podmiot, działań mających na celu osiągnięcie, utrzymanie, wykonanie roli społecznej

• Świadomościowy przekonanie danej osoby  lub zbioru osób o przysługującym im zakresie i realnych możliwościach samorealizacji

• Realny zespół warunków i środków, które rzeczywiście mogą być wykorzystane przez dany podmiot w celu społecznej samorealizacji

Podmiotowość w ujęciu normatywnym, realnym i świadomościowym:

• w ujęciu normatywnym: dotyczy każdego pełnoletniego człowieka - obywatela danego państwa, co jest potwierdzone czynnym i biernym prawem wyborczym

• w ujęciu realnym: dotyczy tych jednostek, które w sposób trwały i aktywny podejmują działalność polityczną, bez względu na miejsce zajmowane w strukturze społeczeństwa (zawodowi politycy, liderzy grup itp.)

• w ujęciu świadomościowym: co ludzie, jednostki bądź grupy wiedzą o swojej podmiotowości

Z podmiotowością polityczną związana jest teza holizmu teoriopolitycznego - Twierdzenia charakteryzujące podmiotowość polityczną wielkiej grupy społecznej jako integratywnej całości są pierwotne poznawczo w stosunku do twierdzeń orzekających o podmiotowości jej części i członków.

Holizm jest cechą stopniowalną, dlatego możemy wyróżnić:

Model ten jest jedynie modelem idealizacyjnym. Oznacza to, że teza holizmu teoriopolitycznego jest teorią idealizacyjną, wynikłą w procesie abstrakcji. Zostały, w ramach abstrakcji, odrzucone niektóre z czynników wpływających na owy model, za względu na ich uboczny charakter. Model ten podlega więc konkretyzacji.

W zależności od poziomu idealizacji - radykalnej (silniejszej) i umiarkowanej (słabszej) - tezę holizmu można określić dwojako. Radykalna - podmiotami polityki, są jedynie wielkie grupy społeczne”. Umiarkowana - podmiotowość polityczna jednostek zdeterminowana jest przez podmiotowość polityczną wielkich grup społecznych.

Teza o wyłącznej podmiotowość politycznej grup w ostatniej instancji - konieczny jest związek między podmiotowością, a wielką grupą społeczną, jako integratywną całością.

k) PROCES POLITYCZNY

Dwa podejścia do dynamiki życia politycznego:

1. paradygmat Hobbesa - najistotniejsze właściwości polityki to : stałość, stabilność i trwałość form życia politycznego. Sprzyja im utrzymywanie się lub dążenie do odtworzenia warunków spójności i całościowości zjawisk politycznych, środki takie posiadają państwa, systemy polityczne, uczestnicy życia politycznego.

2. paradygmat Marksa - polityka jest zmienna, dynamika jako jedna z determinujących ją właściwości, przeobrażenia zjawisk politycznych są nieuchronne a wręcz konieczne do kierunkowych zmian określanych mianem postępu lub rozwoju społecznego, zjawiska polityczne bezustannie przeobrażają się.

Ujęcie polityki jako procesu wymaga przyjęcia kilku założeń:

1. istnienie wyodrębnionego obszaru zjawisk, który można objąć terminem polityki

2. istnienie wzajemnych relacji między tymi zjawiskami

3. występowanie różnych stanów istnienia zjawisk politycznych

4. występowanie między nimi związków

5. poszczególne zjawiska osiągają różne stany

W części prac nauki o polityce pojawia się ujęcie procesu jako transformacji przyczyn w rezultaty zjawisk politycznych, jest to najprostsze ujęcie tego zjawiska. Np. behawioralizm - postać bodziec-reakcja; ujęcie systemowe - transformacja wejść i wyjść systemu politycznego.

Proces oznacza powodowane przez zjawiska, zarówno polityczne jak też pozapolityczne, określonych skutków, wyrażających się w pojawieniu się nowej sytuacji politycznej lub nowego elementu sytuacji już istniejącej. Np. rozpisanie przedterminowych wyborów w skutek kryzysu politycznego lub dymisja urzędnika publicznego.

Stanowiska autorów co do procesu politycznego różnią się w kilku kwestiach. Po pierwsze różnice terminologiczne odnoszą się do określania tego co stanowi przyczynę lub przesłankę zmian. Jedni, odnosząc się do cybernetyki , operują uogólnionymi kategoriami jak : energia, informacje, kontrola. Inni jak Talcot Parsons sięgają do strefy wartości przybierających postać przedmiotów dążeń czyli celów. Jeszcze inni korzystają z pojęć socjologicznej bądź psychologicznej proweniencji : potrzeb, interesów, żądań itp.

Różnice dotyczą także poziomu złożoności związku między przyczynami i skutkami zjawisk politycznych. Jedni tę relację traktują jako jednoczłonową całość, określając ją jako wewnątrzsystemowe sprzężenie zwrotne lub po prostu przekształcenie bodźca w reakcję. Inni jak np. Gabriel Almond, wyodrębniają fazy (określane jako funkcje procesu) : artykulacji interesów, agregacji interesów, kształtowania polityki oraz jej realizacji i oceny.

Po trzecie, u poszczególnych autorów stadia procesu politycznego albo wynikają z siebie w pewnym logicznym ciągu, połączone relacjami determinowania i tworzą liniowy jego model, albo wpływają na siebie, przybierając postać warunkowania, czyli słabszych zależności przyczynowo-skutkowych.

Ważną kwestią przy pojęciu procesu jest termin równowaga. Na ogół towarzyszy temu twierdzeniu założenie, że niezbędnym warunkiem do pojawienia się stanu równowagi jest integracja. Oprócz kontroli, przywództwa i władzy, jest ona uznawana za jeden z najważniejszych czynników utrzymywania lub odzyskiwania równowagi. Samo pojęcie równowagi jest pojmowane następująco:

1. Stan który musi permanentnie cechować system polityczny, aby ten mógł normalnie funkcjonować. Jest właściwością stałą, niezmienną. Takie pojęcie występuje przede wszystkim w statycznych pojęciach polityki Charakterystyczne jest również dla tych modeli dynamiki politycznej, w których reakcje na bodźce nie zakłócają zrównoważonego funkcjonowania polityki. Założenie to często pojawia się w modelach systemu politycznego, w których wpływ wejść na wyjście określa się jako konwersję wewnątrzsystemową.

2. Stan, do którego odzyskania dąży system. Ujęcie to dopuszcza możliwość utraty równowagi przez system polityczny, ale wyłącznie przejściowo, na skutek pojawienia się silnego bodźca powodującego zmiany stanów zjawisk politycznych lub struktury polityki. Stanem nie tylko preferowanym, ale też koniecznym do dalszego prawidłowego przebiegu życia politycznego jest właśnie równowaga. Jej utrata na dłuższy okres prowadzi do zaburzeń politycznych bądź dezintegracji czy rozpadu państwa.

3. Model stanu idealnego. Zwollenicy traktowania równowagi jako zmiennej są zdania, że systemy mogą co najwyżej dążyć do odzyskania równowagi, która stanowi wartość graniczną lub jest stanem idealnym, niewystępującym w rzeczywistości. Jej pełne osiągnięcie jest niemożliwe. Ośrodki władzy dążące do równowagi zmagają się bowiem z wciąż nowymi zakłóceniami, powodującymi obniżenie jej poziomu.

4. Jeden ze składników charakterystyki polityki, opisujący niektóre jej aspekty, na przykład stany cząstkowe, relacje pomiędzy poszczególnymi uczestnikami życia politycznego. Nie jest on jednak niezbędny w opisie i wyjaśnieniu całościowych procesów, gdyż brak stanu równowagi jest równie normalny jak jej istnienie.

Zwolennicy 2 podejścia uważają, że podmioty polityki, zwłaszcza ośrodki władzy dysponują mechanizmami pozwalającymi przeciwdziałać odchyleniom od stanu równowagi lub jej utracie, a w przypadku pojawienia się owych stanów zjawisk politycznych - zrównoważyć ich rezultaty. To np. mechanizmy kulturalne , jak systemy wartości i norm politycznych, a także motywacyjne, informacyjne, przymus, przemoc. Dążenie do stanu poprzednio istniejącej równowagi stanowi pierwszy przypadek danego ujęcia. system może w sytuacji pojawienia się groźby dezintegracji usiłować zintegrować lub zneutralizować źródło zakłóceń. Wariant ten wymaga kontrowersyjnego założenia, że zmiany polityczne są odwracalne. Częściej wobec tego rozpatrywany jest przypadek uzyskiwania przez życie polityczne nowej równowagi. Podstawowym mechanizmem tutaj jest integracja, proces kształtujący się na podstawie różnych przesłanej. Philip E. Jacob wymienia 10 czynników wpływających integrująco na ludzi:

1. Bliskość geograficzna

2. Homogeniczność struktury społecznej

3. Współoddziaływanie jednostek i grup

4. Wiedzę o innych składnikach systemu

5. Zbieżność interesów funkcjonalnych, czyli tych, na których realizację ludzie kierują największy wysiłek

6. Wzór grupy, a więc motywy, które towarzyszą jej istnieniu

7. Kształt strukturalny lub system władzy

8. Status suwerenności lub zależności wspólnoty

9. Skuteczność rządzenia

10. Poprzednie doświadczenie integracji

Najprostsza forma integracji, to integracja horyzontalna, łącząca się z kontrolą jednego ośrodka władczego nad określonym terytorium i zamieszkującą je ludnością. Jej rezultatem jest tworzenie się jednolitego organizmy państwowo-administracyjnego.

Bardziej trwałe ślady pozostawia integracja zachodząca na poziomie komunikacji społecznej (więzi, kontakty społeczne). W sferze polityki objawia się to w powstaniu ogólnokrajowych struktur politycznych, w wynikach głosowanie nie odzwierciedlających dokładnie linii podziałów etnicznych, religijnych, to poziome zintegrowanie społeczeństwa. Wymiar pionowy pojawia się wraz z integracją wertykalną, która usuwa występujące w społeczeństwie podziały społeczne i polityczne odnoszące się do poglądów czy poziomu aktywności politycznej.

Pełna integracja staje się możliwa, gdy proces integracyjny osiąga poziom norm i wartości akceptowanych przez społeczeństwa. Na tym poziomie społeczeństwo przekształca się we wspólnotę polityczną, a więc zbiorowość powiązaną trwałymi, kompleksowymi stosunkami politycznymi.

spośród politycznych instrumentów poczynań integracyjnych najistotniejszą rolę odgrywają : system przywództwa, układ władzy, układ wpływu, polityczne normy, symbole identyfikacji i tożsamości.

Badacz, optujący jak Parsons za 3 ujęciem stanu równowagi, uważają, że równowaga nie jest niczym innym niż koncepcją regularności, która przejawia się w specyficznych warunkach. Równowaga jest zjawiskiem dynamicznym i stopniowalnym. Model idealnej równowagi służy jako wzór umożliwiający określenie poziomu równowagi rzeczywiście w polityce osiągalnej.

W procesie politycznym dążenie do osiągnięcia wyższego poziomu równowagi przeplata się z procesami obniżającymi go. Zjawisko to jest charakteryzowane jako:

1. Odzyskiwanie równowagi lub osiągnięcie nowego jej poziomu jest reakcją podmiotów polityki na procesy zakłóceń. Są to procesy zachowawcze i mające kompensacyjny charakter.

2. Kontrdziałanie lub opór polityki przeciw czynnikom zmianotwórczym. Proces równoważenia pojawia się automatycznie.

3. Proces równoważenia jest częścią homeostatycznych mechanizmów polityki, ma charakter samoczynny.

Charakterystyka procesu równowagi występuje u autorów, którzy pojmują politykę jako dziedzinę trwałych, stabilnych form życia. W koncepcji adaptacyjnej kwestia równowagi bywa eksponowana w mniejszym stopniu. Występuje tu założenie bogatego i zróżnicowanego repertuaru mechanizmów polityki, gdzie proces polityczny, który cechują właściwości adaptacyjne, może zachodzić także w warunkach nierównowagi. Adaptacja nie jest właściwością jakiegoś konkretnego układu elementów, zjawisk, mechanizmów, przyczyniają się do niej działania sprzyjające zarówno utrzymaniu jaki zmianie istniejącego układu stosunków politycznych. Te ostatnie mogą być również próbą dostosowania polityki do zmienionej sytuacji politycznej.

Funkcje adaptacyjne uzyskują odmienną postać na poszczególnych poziomach istnienia polityki. Na poziomie wspólnoty politycznej jest to kształtowanie więzi między uczestnikami życia politycznego, umożliwiające im podejmowanie zbiorowych działań politycznych. Poziom instytucjonalny pełni rolę adaptacyjną poprzez kształtowanie i utrzymywanie względnie trwałych, zinstytucjonalizowanych stosunków politycznych. Adaptacyjne możliwości układu operacyjnego wyrażają się w procesie podziału publicznych dóbr i usług oraz mobilizacji zasobów niezbędnych do osiągnięcia celów.

W koncepcji adaptacyjnej ważne są 2 problemy : włączanie nowych zjawisk do polityki, regulacja ich roli w procesie politycznym.

Podstawową tendencją historycznych zmian polityki jest systematyczny wzrost jej zasięgu i obszaru oddziaływania. Uczestnikami życia politycznego stają się coraz nowe grupy i jednostki, rodzą się nowe ruchy i partie, powstają nowe ideologie, pojawiają się wcześniej nieznane formy zachowań politycznych. Miarą efektywności adaptacji jest zdolność absorbowania przez politykę tych nowych elementów, bez zmiany jej podstawowych zasad i mechanizmów.

Kooptacja to objęcie zjawiska zakresem polityczności, czyli zwiększenie liczby składników życia politycznego.

Włączenie zakłada pojawienie się związków nowego składnika z pozostałymi elementami systemu a zatem rozszerzenie układu strukturalnego bądź funkcjonalnego.

Kierunkowa koncepcja procesu politycznego - kluczowym pojęciem jest cel. Cel, do którego dąży podmiot polityki, jest wobec niego zewnętrzny. Cel jest zmienny. Cel może zostać osiągnięty przy spełnieniu odpowiednich warunków : adekwatnego zdefiniowania, podjęcia właściwych działań, zmobilizowania odpowiednich środków, uruchomienia najskuteczniejszych mechanizmów politycznych. Istnieje wiele dróg wiodących do celu. Proces osiągania celu zachodzi w sytuacji stałych oddziaływań z otoczeniem, które nań wpływają. Nawet częściowe osiągnięcie celu tworzy sytuację polityczną. Jedni uważają ,że przyczyny procesu politycznego znajdują się w procesach zachodzących w otoczeniu polityki i wpływają na zycie polityczne. W ujęciu tym proces ma charakter egzogenny i przebiega wg schematu : uwarunkowania pozapolityczne - zmiany otoczenia polityki - stymulacja przeobrażeń politycznych - proces polityczny - cel polityczny - nowa sytuacja polityczna. Inni badacze uważają, że przyczyn procesu politycznego należy poszukiwać w polityce. To ośrodki władzy decydują o tym ku jakim celom zmierza system jako całość. Musi tu wystąpić : zdolność do świadomych działań, umiejętność przystosowania się do nowych sytuacji politycznych, autonomia polityki, skuteczność sprawowania władzy.

Dodam jeszcze od siebie, że w trakcie wykładów nie było ani słowa na temat ani socjalizacji politycznej ani procesu politycznego, więc ja nie wiem co :/

Beznadziejne to było, czytało się jak Władzie Jednakę, wobec czego strzelam, że wystarczy tylko to co było na NOPie, mianowicie:

Proces w ujęciu socjologicznym to względnie jednorodne serie zjawisk, powiązane zależnościami przyczynowo-skutkowymi. Proces polityczny - przynajmniej jednym z podmiotów zdarzeń jest podmiot polityczny.

Proces polityczny w ujęciu :

1. ewolucyjnym - jako zespół zjawisk przyczynowo-skutkowych tego samego typu, zachodzących w następujących po sobie stadiach rozwojowych, proces to zespół zjawisk mających przyczynę i skutek, zmieniających strukturę polityczną i warunkujących funkcjonowanie nowej struktury

2. systemowym - zespół interakcji między elementami systemu, wzajemna modyfikacja pewnych koncepcji poprzez proces sprzężenia zwrotnego

3. instytucjonalnym - proces polityczny jest zlokalizowanym następstwem faktów politycznych, dotyczących osiągania przez strukturę określonego stopnia organizacji stosunków politycznych

Najlepsze jest ujęcie ewolucyjne

Typologia procesów: (procesy na poziomie)

1. społeczeństwa jako całości (np. walka o niepodległość) (procesy samostanowienia)

2. wielkich grup społęcznych (np. uzyskanie podmiotowości politycznej przez mniejszości narodowe) (procesy polityczne upodmiotowienia)

3. procesów instytucjonalnych (np. zmiany w systemie partyjnym, przekazanie uprawnień)

4. jednostkowo-grupowym (np. wzrost poziomu uczestnictwa politycznego) (procesy polityczne partycypacyjne

A.Antoszewski :

1) Proces polityczny musi być rozpatrywany jako ciąg zdarzeń obiektywnie ze sobą powiązanych, jego ramy wyznacza określona prawidłowość, która warunkuje cel działania

2) Analiza procesów politycznych obejmuje nie tylko określenie ich stanów początkowych i końcowych ale także stany pośrednie, co pozwala na wyjaśnienie treści i kierunków obserwowalnych przekształceń

3)analiza procesów ma pomóc w odpowiedzi na pytanie w jaki sposób i w jakim zakresie ulega przekształceniu dany system polityczny

Czynniki wpływające na proces polityczny :

1)osiągnięty stopień rozwoju społeczno-gospodarczego i dynamika rozwoju

2) charakter współdziałania kraju z innymi krajami

3) rywalizacja ekonomiczna i społeczna z innymi krajami

4) program ugrupowań mających większość w parlamencie oraz realizacja tego programu

5) dojście do władzy innej partii lub grupy

6) osiągnięty stopień zorganizowania społeczeństwa

7) działalność partii skrajnych, dążących do przewrotu politycznego

W.Wagner - wyjaśnienie procesu politycznego polega na:

1) badaniu warunków powstawania, utrzymywania się i zanikania danych zachowań i działań

2) badaniu subiektywnych i obiektywnych uwarunkowań działań i ich współzależności

3) ujmowanie procesów i zjawisk politycznych w poznaniu naukowym tak jak w rzeczywistości - dynamika, ruch, wzajemne oddziaływanie na siebie.

l) Teorie zmiany i rozwoju politycznego. Teorie rewolucji.

W politologii klasycznej zakładano: (Weber, Parsons)

1. Pojęcie władzy publicznej i państwowej były ze sobą utożsamiane. Zdolność narzucenia legitymizowanej woli państwa, przy możliwości użycia przymusu fizycznego.

2. Aktywność polityczna i społ. Przejawia się ramach wyspecjalizowanych struktur organizacyjnych, pełniących określone funkcje (wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza)

3. Życie polityczne jest zhierarchizowane o odzwierciedla pewien typ ładu politycznego, opartego na określonym katalogu wartości.

Charakteryzowała się normatywizmem i instytucjonalizmem. Nachylenie ku historii.

Rewolucja behawioralne - przyniosła wzrost zainteresowania dynamiką polityczną.

W miejsce teorii akcentujących stałość i ciągłość rozwoju politycznego, pojawiły się koncepcje kładące nacisk na radykalne przekształcenie po II wojnie światowej:

• zanik klasycznych podziałów socjopolitycznych

• cicha rewolucja kulturowa

• trzecia fala demokratyzacji

• zmiana wyborcza

• odmrożenie systemu partyjnego

Zmiany wywołane różnymi czynnikami i mają charakter wielowymiarowy. Wpłynęło to na powstanie koncepcji „modernizacji politycznej”, która zakładała większy wpływ polityki na rozwój społeczny i likwidację luki cywilizacyjnej między rozwiniętymi demokracjami, a resztą.

Pojęcie procesu politycznego ważne bo: polityka to nie izolowane od siebie fakty i wydarzenia, ale pewne ich ciągi składające się na współpracę rywalizację lub walkę o osiąganie akceptowanych grupowo celów.

A Bentley - faktyczna treść polityki, ukryta za fasadą instytucji, sprowadza się do konfliktu interesów formułowanych przez wciąż tworzące się i zanikające grupy polityczne.

Jego koncepcje rozwinęli Latham i Truman. Powstała nowa politologia, która zakładała:

1. Władza polityczna to zdolność narzucania postaw, wartości, przez grupę, swoim członkom i innym grupom.

2. Grupy polityczne mogą mieć charakter zorganizowany (są strukturami władzy) lub potencjalny (niezorganizowany, wyrażający układ poglądów pewnej liczby osób, ujawniający się w momencie naruszenia równowagi społecznej.

3. Życie polityczne nie ma charakteru zhierarchizowanego - istnieje wiele możliwości dostępu do władzy i jej kontroli.

4. Efektywność i równowaga systemu politycznego uwarunkowane są stopniem dostosowania kanałów komunikacji społecznej do rzeczywistej struktury intersów.

Zauważamy odrzucenie typów idealnych (charakterystycznych dla Webera) oraz minimalizację znaczenia instytucji prawnopolitycznych.

Centralnymi kategoriami badawczymi są: proces polityczny, grupy polityczne i interes polityczny.

Proces polityczny

• Ciąg zdarzeń obiektywnie ze sobą powiązanych - nie są konstrukcją swobodnie tworzoną przez badacza.

• Analizuje się nie tylko stany początkowe i końcowe, ale również rekonstruuje się stany pośrednie.

• Analiza musi odpowiadać na pytanie w jaki sposób i w jakim zakresie system polityczny ulega zmianie w określonym czasie - zmiany polegają nie na wprowadzeniu nowych struktur, technik czy metod, a na ukształtowaniu nowych umiejętności uczestników systemu politycznego: umiejętności odmiennego sposobu kooperowania ze sobą w toku działania politycznego.

Proces - każda sekwencja zdarzeń prowadząca do przekształcenia systemu lub jego powiązań z otoczeniem, nawet wtedy, gdy jej skutki nie są trwałe.

Zmiana - trwałe i nieodwracalne jakościowe przeobrażenie wzorców działania politycznego, samych działań bądź sposobów wymiany energii z otoczeniem otaczającym system.

Oba pojęcia są neutralne aksjologicznie, terminem wartościującym jest rozwój polityczny - proces kierunkowy prowadzący do rezultatów uznanych za korzystne z punktu widzenia jakiejś grupy społecznej. Jest to zmiana postępowa. Przeciwieństwem jest regres.

Rozwój rozumiany jest dwojako, w zależności od państwa, w którym występuje. W krajach wysoko rozwiniętych wiąże się go ze swoistym postnacjonalizmem (odchodzenie od koncepcji państwa narodowego), natomiast w krajach Trzeciego Świata, akcentuje się równość, szacunek i godność wszystkich podmiotów. Mówi się, że rozwój i zmiana są częścią procesu.

Rozwój państwa - prawo faz państwa- państwo w swoim rozwoju, ewolucji przechodzi różne fazy:

1. Tworzenie się nowego ustroju

2. Krzepnięcie ustroju

3. Rozwój ustroju

4. Zmiana ustroju

Marksowskie prawo rozwoju społecznego:

1. Etap społeczeństw pierwotnych

2. Etap społeczeństw klasowych

3. Etap państw feudalnych

4. Etap państw kapitalistycznych

5. Społeczeństwo socjalistyczne/komunistyczne (faza prognostyczna)

Rewolucja

Rewolucje stanowią najbardziej spektakularny przejaw zmian społecznych. Fundamentalne zerwanie ciągłoąci procesu dziejowego.

Cechy:

• Najszersze zmiany, obejmujące wszystkie poziomy życia społecznego

• Radykalny i fundamentalny charakter

• Zmiany wyjątkowo szybkie, nagłe wybuchy dynamiki

• Są one najistotniejszymi przejawami zmian

• Wywołuj u uczestników i świadków wyjątkowe emocje

Znaczenie pojęcia rewolucja:

Mit rewolucji - rewolucja w znaczeniu potocznym w społeczeństwie

Teorie rewolucji - rewolucja w języku nauki

Wiek XIV - rewolucja jako obrót, coś naturalnego, nie związane z życiem społecznym

Wiek XVII - cykliczna zmiana władców

Wiek XVII - rozumienie współczesne:

• Historiozoficzne - radykalne zerwanie ciągłości w biegu dziejów. Rewolucje wyznaczają progi w historii. Marks tak pojmował.

• Socjologiczne - ruchy społeczne grożące użyciem siły przeciw rządzącym w celu wymuszenia zasadniczych i trwałych zmian.

Trzy grupy definicji:

• Akcentujące fundamentalne i wielorakie przekształcenia

• Akcentujące przemoc i walkę

• Połączenie dwóch poprzednich

Rewolucja a:

• Zamach stanu, przewrót pałacowy - nie ma modyfikacji reżimu politycznego i innych

• Bunt, insurekcja, powstanie - prowadzi do reform, a nie do fundamentalnych zmian

• Bunt - nie towarzyszy pozytywna wizja zmiany

• Pucz - przejęcie władzy z pomocą armii

• Wojna domowa - unicestwienie lub powstrzymanie przeciwników

• Zamieszki, rozruchy, niepokoje społeczny - brak konkretnego celu i nie dążą do określonej zmiany

Przebieg rewolucji:

1. „sytuacja rewolucyjna” - nasilenie niezadowolenia i konfliktów wynikających z kryzysu ekonomicznego lub fiskalnego.

2. „przeniesienie lojalności intelektualistów” - upowszechnienie się krytycznych, reformatorskich dyskusji i powstanie ideologii przeciwko staremu reżimowi

3. Reżim próbuje reformować, ale jest za późno, odbierane są jako dodatkowa słabość

4. „paraliż państwa” - niezdolność do rządzenia

5. Upadek starego reżimu i „rewolucyjny miesiąc miodowy”

6. Podziały wśród reformatorów: umiarkowani, radykalni, centryści

7. Przewaga umiarkowanych reformatorów - nie spełniają wymagań

8. Sytuację wykorzystują radykalni

9. Okres terroru

10. Thermidor lub „rekonwalescencja z rewolucyjnej gorączki” - potępinie ekscesów radykałów i dobre reformy

Modele rewolucji:

1. Modele podmiotowe:

• „model wulkaniczny” - wybuchają oddolnie, spontanicznie, masy niezadowolonych ludzi

• „model konspiracyjny” - Masy padają ofiarą manipulacji, nie wybuchają, a są celowo wywoływane

• Modele strukturalistyczne - opierają się na założeniu, że zawsze jest grupa ludzi niezadowolonych

• Metafora „kipiącego garnka” - rewolucja gdy nastąpi załamanie rządu czy ine kryzysy

• „model arsenału” - rewolucja wybuchnie wtedy gdy pojawią się nowe szanse oraz dezorganizacja społeczna i brak równowag

TEORIE REWOLUCJI

1. 1925 Pitirim Sorokin - podejście behawioralne

Rewolucja oznacza fundamentalne zmiany w typowym ludzkim zachowaniu. Dopatruje on się wypaczeń w różnych sferach zachowania np. języka, własności, pracy, seksualnych itd. Człowiek staje się bestią.

Rewolucja wybucha bo: stłumione są podstawowe instynkty (jedzenia, ubrania…) i w końcu muszą wybuchnąć oraz grupa rządząca nie potrafi powstrzymać wywrotów.

2. James Davies i Ted Gurr - podejście psychologiczne- teoria relatywnej deprywacji

Niedola, której lud jest świadomy i uważa za niesprawiedliwą, popycha do buntu.

Pojęcie relatywnej deprywacji - W.G. Runciman - różnica pomiędzy położeniem oczekiwanym, a tym, który jednostka odczuwa.

Gurr - mówi, że jest to rozbieżność między oczekiwanym zaspokojeniem potrzeb, a możliwym zaspokojeniem potrzeb.

• Deprywacja aspiracyjna - możliwości się nie zmieniają, a aspiracje rosną. Rośnie więc różnica między aspiracjami a możliwościami

• Deprywacja kryzysowa - aspiracje pozostają na tym samym poziomie, natomiast zmniejszają się możliwości

• Deprywacja progresywna - krzywa J (Davis)- aspiracje i możliwości rosną przez pewien czas, ale w pewnym momencie dochodzi do nagłego rozejścia się linii. Aspiracje nadal rosną, ale możliwości już nie lub aspiracje rosną szybciej niż możliwości.

Deprywacja jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym, bo wystąpić musi jeszcze słabość systemu politycznego.

3. Theda Skockpol - teoria strukturalna

Krytykuje się ją ze względu na brak czynników psychologicznych, jednostkowych.

Przyczyn rewolucji szuka się na poziomie społecznym uwzględniając podział klasowy. Analizując rewolucje zauważa następujące prawidłowości

1. W obrębie starego reżimu zauważa kryzysy i rozpad struktur.

2. Kryzys reżimów otwiera drogę dla buntów chłopstwa czy proletariatu.

3. Ponowna konsolidacja i reintegrację państwa.

4. Charles Tilly - teoria polityczna

Rewolucja wynika ze zmieniającej się równowagi władzy i walk pomiędzy ubiegającymi się o przywództwo w kontrolowaniu państwa. Uważa, że rewoluje nie są zjawiskami nadzwyczajnymi, a normalnym przedłużeniem polityki. Rewolucja charakteryzuje się wielowładzą, inaczej rozproszona suwerennością. Istnieją dwa centra władzy: poprzedni rząd i rząd kontestujący. Rodzaje takiej sytuacji:

• Jedno suwerenne państwo chce podporządkować sobie inne

• Państwo podporządkowane domaga się suwerenności.

• Kiedy pretendenci mobilizują się i zyskują władzą nad częścią aparatu rządowego

• Kiedy państwo dzieli się na kilka bloków, gdzie każdy uzyskuje władzę nad częścią rządu.

Rewolucja wybucha wtedy gdy wystarczająco duże grupy ludzi przenoszą swoje posłuszeństwo na alternatywne centrum władzy.

Rodzaje przyczyn rewolucji:

1. Przyczyny sytuacji rewolucyjnych

• Są pretendenci do objęcia władzy

• Pretendenci zyskują poparcie w słowach i czynach

• Rząd nie chce lub nie może powstrzymać pretendentów

• Przyczyny wyników rewolucji - istotny tutaj stopień transfery władzy

• Różnice między rządem, a pretendentami. Im większe tym lepszy transfer

• Ilość koalicji między nimi. Im mniej tym większy transfer

• Kontrola, jaką posiadają pretendenci nad rządem. Sprzyjająca armia.

Wzorcowa sekwencja rewolucji Tilly: (1) pojawienie się pretendentów z roszczeniami (2) pojawienie się zwolenników roszczeń (3) Rząd żąda demobilizacji pretendentów (4) pretendenci przejmują część władzy (5) Walka o kontrolę (6) Wygrana pretendentów (7) ustanowienie suwerennej kontroli jednego ośrodka.

Krytyka bo za mało szczegółowa ta teoria.

m) FUNKCJONALISTYCZNA TEORIA POLITYKI

W politologii można wyróżnić 3 funkcjonalizmy o różnym zasięgu:

1. funkcjonaliści eklektyczni - większość naukowców, która pyta jaką funkcję spełnia X i jak się to przyczynia do podtrzymania systemu bądź do złagodzenia lub zaostrzenia konfliktów

2. funkcjonalizm empiryczny - R.Merton - poszukiwał ukrytych i jawnych (uczestnicy systemu świadomie ich nie rozpoznają) funkcji, wg niego funkcje to obserwowalne konsekwencje umożliwiające w danym systemie adaptację i dostosowanie

3. analiza funkcjonalno - strukturalna - Talcott Parsons, Theodor Lowi

Funkcja polityczna - ogół skutków działalności jakiegoś podmiotu np. instytucji, partii politycznej, organizacji, osoby. Może nią być cel działania, sam proces działania czy główny kierunek działania

Porównanie funkcjonalizmu z behawioralizmem

BEHAWIORAZLIM	FUNKCJONALIZM
wychodzi od modelu mechanistycznego (maszyna)	wychodzi od modelu organicznego
gdy behawioralizm częściej ustala związki między poszczególnymi częściami systemu	punktem wyjścia funkcjonalizmu jest jedność systemu
Nie zastanawia się nad celami systemu, ewentualnie rozważa je w związku z jednostkami i ich zbiorami	Punktem wyjścia są cele całego systemu
	Interesuje się normami, które odnajdywał w pojęciu „roli” i „instytucji” swoją uwagę kieruje gł. na działania zinstytucjonalizowane
Większe znaczenie kwantyfikacji	Stara się znaleźć funkcjonalne ekwiwalenty zastanych stanów rzeczy i porównywać to co nieporównywalne przyznaje mniejsze znaczenie kwantyfikacji bo motywacje ludzi są złożone, nie można sprowadzić ich do ścisłych wyliczeń
	Teorie funkcjonalistyczne mają zwykle charakter dedukcyjno - empiryczny

SYSTEM SPOŁECZNY - Parsons Za ich realizację odpowiadają poszczególne
podsystemy społeczne

A - adaptacja (adaptation) podsystem ekonomii i technologii

G - osiąganie celów (goal attainment) podsystem polityczny

I - integracja (integration) prawo i kontrola społeczna

L - utrzymanie wzorców i redukcja napięć (letency) podsystem kulturowy

Goal attainment ma dokonywać elita polityczna, której role należy wzmocnić polityka jako funkcja osiągania celów zbiorowych

Cechy systemu:

- holistyczny (jest pewną całością)

- jest dynamiczny

- jest aktywny

- trwa w czasie

W obrębie życia politycznego wskazuje na 4 podsystemy:

1) prawomocności (legislacja)

2) urzeczywistniający funkcje integracji (biurokratyczny)

3) pełniący funkcję adaptacji i poparcia (stowarzyszeniowy) oraz wiążący się z funkcją utrzymania wzorców

4) normatywny (przywództwo) służący osiąganiu celów

Systemowi, przy założeni, że jest układem dynamicznym, towarzyszą mechanizmy podtrzymujące jego istnienie oraz przeobrażające jego funkcje i elementy.

Podstawowym produktem systemu politycznego jest władza

W systemie politycznym władza pełni funkcję integracyjną - umożliwiającą mobilizacją zasobów niezbędnych do osiągania celów systemowych, ale także wymuszającą lojalność i posłuszeństwo rządzonych wobec rządzących

Suzanne Keller ze schematu AGIL wyprowadza koncepcję elit
przystosowanie staje się zadaniem elit gospodarczych, naukowych i wojskowych

realizacja celów i integracja zadaniem kleru, pedagogów, filozofów i „najznakomitszych rodzin”

podtrzymanie wzorców i łagodzenie napięć zadaniem sportowców, artystów, publicystów

Funkcjonalistyczne teorie systemów:

- miejsce „ładu: zajmują działania

- patrzą wieloaspektowo - starają się uchwycić wielość przyczyn i wielość skutków

- granice systemów to granice wysp wykazujących mniejszą złożoność niż otoczenie

- posiadają wiele funkcji - odróżnienie funkcji ukrytych i jawnych

- całość jest czymś więcej niż tylko sumą swoich części - istotne są też relacje między nimi

Behawioraln-funkcjonalna koncepcja G.A.Almonda i J.S.Colemana:

system polityczny to system oddziaływań występujący we wszystkich niezależnych społeczeństwach

pełni funkcje integracyjne i adaptacyjne (wewnętrzne i zewnętrzne) przez stosowanie lub groźbę zastosowania środków przymusu fizycznego

Almond dzieli funkcje na: funkcje systemu polityki publicznej i funkcje procesu

wymienia funkcje: artykulacja interesów, ich agregacja, kształtowanie oraz ocena polityki

Rodzaje ogólnych funkcji podmiotów polityki:

1. integracja grupy społecznej - utrwalanie istniejących stosunków społecznych i ekonomicznych, podtrzymywanie społecznej harmonii i utrwalanie równowagi, umacnianie więzi grupowej, możliwość autoidentyfikacji

2. utrwalanie systemu wartości - przypominanie i uaktualnienie systemu wartości uznawanego za grupę za najwyższe dobro, przekazując tradycje kulturowe, religijne, umożliwiają następnym pokoleniom identyfikację narodową i kulturową, tworzą pozytywne wzorce postępowania, potwierdzają tożsamość grupy

3. rekreacyjna - organizowanie obchodów danej uroczystości, zwiększenie kontaktów międzyludzkich, realizacja potrzeby bezpieczeństwa i afiliacji, możliwość uzyskania prestiżu, rozwój życia towarzyskiego

4. estetyczna - poprzez odwołanie się do wartości estetycznych następuje uwiarygodnienie autorytetu polityka

5. ludyczna - organizowanie przez podmioty polityki świąt państwowych, zwiększenie kontaktów międzyludzkich, realizacja potrzeby bezpieczeństwa i afiliacji, możliwość uzyskania prestiżu, rozwój życia towarzyskiego

Funkcje podmiotów polityki umacniają ponadto autorytet, uwypuklają i potwierdzają rolę różnych organów oraz instytucji w hierarchii władzy państwowej

Funkcje systemu mają charakter polityczny poprzez związek z działaniami politycznymi istotny jest kontekst polityczny - czyli związek funkcji z potrzebami, interesami i świadomością wielkich grup społecznych lub społeczeństwa jako całości

Ze względu na relacje między rezultatami zamierzonymi a osiągniętymi wyróżniamy 4 rodzaje funkcji politycznych systemu:

1. działania o skutkach zbieżnych z założonymi celami

2. działania zainspirowane w celach politycznych, ale ze skutkami z nimi rozbieżnymi

3. działania o nie uświadomionych przez sprawcę skutkach politycznych

4. działania nie uświadamiane przez sprawcę i nie przynoszące według niego skutków politycznych, ale przynoszące takie skutki dla innych

Inne podziały funkcji politycznych systemu:

• ze względy na typ

1. podmiotu (nadawcy)

2. przedmiotu (adresata)

• sposób reakcji systemu politycznego na sprzeczne impulsy makrostruktur

1. adaptacyjna - nakłada na system konieczność przystosowania w określonym stopniu i czasie swojej struktur, zasobów ludzkich i materialnych, systemów normatywnych, procedur i metod działania do dynamiki swego otoczenia, które jest zmienne, dlatego należy cały czas dbać o zachowanie równowagi między nim a systemem adaptacja to próba dostosowania się do zmieniających się warunków

2. regulacyjna - wprowadzenie własnego ładu, czyli uporządkowania tempa, kierunku, zakresu i głębokości zmian wywołanych nie działaniami politycznymi ale żywiołowością makrostruktur odnosi się do uporządkowania procesów już istniejących bądź zapoczątkowanych, to przyspieszenie lub hamowanie tempa zmian

3. innowacyjna - inicjowanie i wprowadzanie zmian w makrostrukturach dot. inicjowania i wprowadzania zmian w obrębie systemu, które nie powstały samorzutnie np. kształtowanie przez działania polityczne zaplanowanych zmian, które wywołają pojawienie się istotnych cech wprowadzenie nowych zmian w otoczeniu systemu

• ze względu na cele polityczne

1. funkcje strategiczne

2. taktyczne - powinny być podporządkowane strategicznym

• ze względu na stosunek elit politycznych do władzy

1. funkcja walki o władzę

2. funkcja sprawowania władzy

ze względu na kryterium oddziaływania elit na stosunki społeczne

1. integracji społeczeństwa

2. dezintegracji społeczeństwa

3. akceptacji

4. nieakceptacji przez społeczeństwo ugrupowań politycznych i lansowanych przez nie idei

6. kryterium sposoby artykulacji funkcji systemu

1. jawne - mogą się tu zaliczać: taktyczne, strategiczne

2. ukryte - trzy rodzaje:

• nieimplikowane przez daną elitę polityczną, a zauważane przez nią i wykorzystywane

• celowo skrywane, służące świadomie założonym celom

• nie zauważone przez siły polityczne, a występujące w życiu publicznym i przynoszące określone skutki

mogą prowadzić do manipulowania społeczeństwem

ta sama funkcja w zależności od podmiotu i kontekstu politycznego może być dominująca, typowa, skrywana bądź jawna, albo podporządkowana innym funkcjom

Funkcje realizowane przez podmioty polityki:

1. integracyjna (scalająca i koordynująca działania np. podmiotów polityki wokół nadrzędnych wartości i interesów systemu politycznego i systemu ogólnospołecznego)

2. dystrybucyjna (narzucania kryteriów i regulacji rozmiarów podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmiotami)

3. ochronna (zapewnianie zewnętrznego bezpieczeństwa w otoczeniu międzynarodowym i bezpieczeństwa wewnętrznego np. trwałość reguł i mechanizmów gwarantujących stabilność pozycji podmiotu)

4. strukturotwórczą (wytwarzanie socjopolitycznych podziałów w społeczeństwie oraz form organizacyjnych, umożliwiających innym podmiotom udział w życiu politycznym poprzez bezpośrednie lub pośrednie wpływanie na procesy decyzyjne w systemie politycznym)

Modelowy system polityczny - funkcje

• na wejściu systemu - funkcję artykulacji interesów, rekrutacji, agregacji i selekcji interesów, oraz socjalizacji politycznej

• we wnętrzu systemu: informacyjną, regulującą i kontrolującą przekaz informacji do systemu politycznego i jego otoczenia, konwersji tzn. przetwarzania informacji

• na wyjściu systemu: sprawczą, wykonawczą i realizacyjną oraz mobilizacyjną

p) TEORIE DEMOKRACJI

(sprawdzona z ks., trochę tylko poprawiona wersja ze skryptu)

G. Sartori „Teoria demokracji”

Przez dwa i pół tysiąca lat zmieniła się zarówno funkcja konotacyjna jak i denotacyjna pojęcia demokracji. Koncepcja antycznej demokracji związana była nierozerwalnie z pojęciem polis, nie oznaczającym miasta-państwa, lecz miasto-wspólnotę, wspólnotę wolnych na pewnym obszarze. Drugim znaczeniem polis, poza wspólnotą, była specyficzna forma ustrojowa, bliższa koncepcji samorządu niż państwa. Określeni systemów greckich jako „państw demokratycznych” jest więc wewnętrznie sprzeczne z faktu na samą obecność państwa nie istniejącego w antycznej demokracji. Z tego powodu demokracje antyczne nie mogą być wzorem budowy nowoczesnego demokratycznego państwa (sic! państwa nie buduje się na bazie siatki pojęciowej i relacji logicznych - wzory wymienia poniżej Świderski). Argumenty zasadnicze przeciw wzorowaniu się na demokracji antycznej: różnice demograficzne i geograficzne (polis-megapolis) oraz różnice w sferze wartości i celów, którym te systemy mają służyć.

Demokracja bezpośrednia pozwala na ciągły udział „ludu” w sprawowaniu władzy. Demokracja pośrednia ogranicza się do kontroli i ograniczania władzy, oczywisty jest w niej podział na rządzących i rządzonych - po jednej stronie stoi państwo - zawodowi politycy, po drugiej obywatele. Która jest lepsza? Pierwsze pytanie, zdaniem Sartoriego powinno brzmieć: która jest możliwa?

Demokracja bezpośrednia, nawet w polis greckich, które były w wysokim stopniu spójne, kierujące się wspólnym etosem i do tego niewielkie liczebnie, okazała się nad wyraz krucha i podatna na intrygi fakcji oraz, szerzej, grup społecznych. Ciągłe sprawowanie władzy wymaga znacznego zaangażowania w sprawy publiczne, jeśli ogół obywateli ma sprawować władzę to kto ma pracować? W Atenach ten problem częściowo rozwiązywało niewolnictwo, jednak nawet korzystając z pracy rzeszy niewolników Ateny nie ustrzegły się ekonomicznej atrofii spowodowanej polityczną hipertrofią. Sartori stawia tu zarzut stworzenia przez polis „totalnego obywatela”, który przeceniał możliwości swoje w sferze polityki, próbując wszystkie problemy poprzez działania polityczne rozwiązywać - co oczywiście prowadziło do pogłębienia stagnacji w innym dziedzinach życia.

Udowadniając wyższość demokracji przedstawicielskie Sartori sięga po następujące przesłanki: wieloetapowy proces podejmowania decyzji jest swoistym zaworem bezpieczeństwa; demokracja przedstawicielska prowadzi do gry o sumie dodatniej, niezerowej (w przeciwieństwie do bezpośredniej); idąc dalej Sartori stwierdza, że w demokracji pośredniej wcale nie jest nieuchronne starcie klas, podczas gdy w bezpośredniej było nieuniknione. Co więcej, ustroje greckie nie potrafiły oddzielać błahych szmerów od istotnych sygnałów oraz chwilowych kaprysów od długofalowych potrzeb. Cokolwiek tłum uchwalił, natychmiast stawało się prawem, nic nie ograniczało bezładnej władzy tłumu.

Analizując techniczne aspekty możliwości wprowadzenia demokracji bezpośredniej dochodzi do wniosku, że nawet gdyby udało się zaprowadzić „demokrację elektroniczną” musiałaby doprowadzić do rychłego upadku.

Różnica między tymi dwoma systemami polega głównie na różnych ideałach, m.in. całkowicie odmiennym postrzeganiu wolności (wolność „od” -w. pozytywna a wolność „do” - w. negatywny). Uczestnictwo w sprawowaniu władzy nie musi pociągać za sobą wolności osobistej.

Cechą współczesnej demokracji jest jej zetknięcie z prądem liberalnym; w kwestii podejścia do indywidualizmu w porównaniu do podejścia antycznego znajdujemy się więc na przeciwległym biegunie tego continuum. Obywatel polis posiadał wolność tylko w ramach polis, wolność wyrażającą się w podejmowaniu wspólnych działań z równymi sobie, poza społeczeństwem istnieli tylko idiotes. Polis nie rozróżniało sfery publicznej i prywatnej. Grecy nie uznawali pozytywnego pojęcia jednostki, nie uważali jednostki za osobę. Dziś uznaną wartością jest właśnie sfera prywatna, nie obarczona ingerencją państwa.

Za Madisonem można by się również zastanowić nad sensem używania zwrotu „demokracja przedstawicielska”, zgodnie z pierwotnym znaczeniem tego słowa. Madison optował raczej za mówieniem o „republice przedstawicielskiej”. Dla niego bowiem demokracja znaczyła antyczną demokrację bezpośrednią, czyli niewielką społeczność, która gromadzi się i osobiście sprawuje rządy.

Zasadniczą różnicą jest dzisiejszy pluralizm, demokracja nowoczesna wyraża nie tylko poparcie dla pluralizmu politycznego, ale również konieczność pokojowego ścierania się interesów (te zasady gry dość łatwo zaakceptować, są dość logiczne, a zatem popierając wyrażanie protestów drogą zinstytucjonalizowaną przyczynia się do stabilizacji nastrojów). Demokracja ateńska była homogeniczna, antyliberalna. Zbiorowość nie zapewniała swobody i ochrony pojedynczym jednostkom. Suwerenność polis polegała na tym, że wszystkie składające się na nie jednostki zostały całkowicie podporządkowane.

Demokracja nowoczesna a liberalizm.

Punktem wyjściowym tej części rozważań Sartoriego jest odróżnienie demokracji od liberalizmu, jako pojęć błędnie pojmowanych za nierozłączne. Ideałem demokracji jest równość, ideałem liberalizmu - wolność. Ustrojem dziś nazywanym demokracją jest w gruncie rzeczy demokracja liberalna - jak wygląda związek tych pojęć?

Neil wyróżnił dwa podejścia do liberalizmu: liberalizm sekciarski - sztywno wyznawaną doktrynę oraz liberalizm ekumeniczny - swobodę umysłu. Sartori go objechał i zaproponował powrót do początków koncepcji liberalnej celem określenie istoty liberalizmu. Po raz pierwszy termin „liberalny” pojawia się w słowniku polityki na początku XIX wieku, pojawia się jednak w odniesieniu do buntowników hiszpańskich, co dyskredytuje to słowo na wiele lat. Wygląda więc na to, że pierwsi liberałowie nie nazywali się liberałami, ten stan zreszta trwa do dziś, teraz liberalizm jest używany raczej w znaczeniu „sekciarskim”, głównie w USA, jako chwyt marketingu politycznego. Przed rokiem 1848 Toqueville pisał o demokracji utożsamionej z równościa, czyli antyliberalnej. W 1848 sytuacja się zmieniła, nastąpiło zbliżenie demokracji z liberalizmem, Toqueville zaczął pisać o demokracji liberalnej, określając ją jako „dążenie do równości w wolności”. Drugim torem, którym poszła demokracja, był despotyzm demokratyczny, a więc powrót do społeczeństwa homogenicznego (być może w przerysowanej postaci) - tę odmianę nazwał Toqueville demokracją socjalistyczną, antyliberalną.

Dalej należy odróżnić liberalizm ekonomiczny od politycznego, laissez-faire od wolności konstytucyjnych państwa prawnego. Liberalizm polityczny pojmowany jako ograniczenie władzy zasadami konstytucyjnymi oraz akceptacja dla podstawowych praw człowieka, a nie minimalizacja państwa, współgra więc z demokracją.

R. Dahl „Ku trzeciej transformacji” [w:] „Demokracja i jej krytycy”

Argumenty Dahla na rzecz postępowania demokratycznego:

- sprzyja wolności w stopniu nieosiągalnym w innych trybach postępowania

- przyczynia się do rozwoju człowieka poprzez autonomię moralną oraz samookreślanie

- pozwala dochodzić interesów według wzorców wspólnych w społeczeństwie obywatelskim

W ramach wspólnych wzorców (sic! ileż w tym wolności) zakłada trzy rodzaje równości:

- równość moralną

- równość w presumpcji (uprawnienie do samookreślania preferencji)

- równość polityczną jako konsekwencję powyższych

Z powyższych przesłanek wynika, że postępowanie demokratyczne najbardziej sprzyja sprawiedliwości rozdzielczej (w sensie związanej bezpośrednio z równymi szansami samorozwoju i samookreślania).

W historii ustrojów Dahl zauważa dwie transformacje demokratyzujące ustrój, pierwsza była wykroczeniem poza tradycyjne rządy niewielu, wykreowała struktury republikańskie w państwach-miastach. Druga transformacja dostosowała demokrację do megapolis, do dużych państw narodowych o nowych wartościach i strukturze społecznej.

Dahl stawia pytanie o prawdopodobieństwo trzeciej transformacji, która może zostać zdeterminowana przez trzy ewentualne przemiany:

1 - zmiana warunków - np. sytuacja międzynarodowa, wzrost/spadek liczby poliarchii

2 - zmiana skali życia politycznego - aktywizacja czy bezczynność?

3 - zmiany struktur i świadomości - przykładowo zmiana systemu rozdzielczego

Czy zmiana warunków (1) dążyć będzie w kierunku zwiększenia ilości i ustabilizowania poliarchii w świecie? Stabilna poliarchia wymaga spełnienia pięciu warunków:

1) przywódcy nie wykorzystują aparatu przymusu do zdobycia i urzymania władzy

2) istnieje dynamiczne społeczeństwo pluralistyczne

3) konflikty wewnątrzspołeczne nie przekraczają umiarkowanego poziomu

4) kultura polityczna społeczeństw sprzyja demokracji

5) zewnętrzne wpływy nie naruszają zanadto podstaw demokratycznych

Wg powyższych warunków należałoby uznać szybki wzrosty poliarchii za mało prawdopodobny ze względu na nikłą liczbę krajów niedemokratycznych, które potencjalnie mogłyby „przejść” na demokrację - potencjalnie jeśliby spełniały w/w warunki.

Wariant pesymistyczny - spadek liczby poliarchii, można oprzeć na sentencji Toquevilla jako hipotezie: „ Parcie ku równości trwające długo grozi samounicestwieniem demokracji , gdyż: po pierwsze - nieuchronny jest związek demokracji z równością, po drugie - dalekosiężne parcie u równości wyzwala drzemiące w demokracji pokłady totalitaryzmu. Sięgając po statystyki Dahl stwierdza, że demorkacje rzadko upadają po okresie funkcjonowania dłuższym niż 20 lat - stąd nie uznaje nieuchronności ani pesymistycznego, ani optymistycznego wariantu.

Trzecią transformację mogą zdeterminować również zmiany skali życia politycznego, tak jak zdeterminowały po części drugą transformację, kiedy zmiana polis w megapolis doprowadziła do ustroju opartego na demokracji pośredniej. Powstanie państw narodowych przekreśliło skalą tych tworów możliwość demokracji bezpośredniej. To było ograniczenie funkcjonowania demokracji, z drugiej strony nastąpiło poszerzenie - w aspekcie terytorialnym, teraz demokracja mogła zapanować nad terytoriami o wiele większymi niż polis, ale również dopuściła szeroki pluralizm interesów, umiarkowane konflikty potraktowane zostały za niezbędne dla zdrowia systemu demokratycznego. Druga transformacja demokratyczna rozszerzyła również zasięg praw obywatelskich na wszystkich dorosłych, jednocześnie uszczuplając ich zakres. Czy powstawanie instytucji ponadnarodowych wpłynie na urzeczywistnienie trzeciej transformacji? Czy znów ograniczy możliwość bezpośredniego wpływania obywateli na bieżące życie polityczne?

Istnieją dwie główne strategie przystosowawcze do kolejnej transformacji. Pierwszą jest transformacja analogiczna do polis-państwo narodowe, tym razem jako przekształcenie społeczności obejmującej naród w społeczność federacji międzynarodowej - swoisty
euro-ultra-entuzjazm. Drugą opcja jest oparcie ponadnarodowych społeczeństw na samorządach o szerokim wachlarzu kompetencji.

Wnioski (postulaty) Dahla odnośnie charakteru rozwiniętego państwa demokratycznego:

1) Duże państwa nadal będą istnieć, pożądane aby były demokracjami

2) utrzymywanie równości politycznej, nie jako wartości autotelicznej, ale jako drogi do wolności

3) państwo nie jest zdolne do totalniej i sprawiedliwej dystrybucji, jego struktura powinna być zbudowana tak, aby wynikało z niej sprawiedliwa dystrybucja wynikała z niej logicznie

4) opór materii społecznej nie pozwoli na zlikwidowanie nierówności

5) łatwiej jest zlikwidować poszczególne nierówności niż zapewnić równość totalną, stąd należy zająć się usuwaniem najbardziej dolegliwych nierówności, Dahl wyróżnia więc trzy główne przyczyny nierówności:

- nierówny dostęp do środków przymusu

- do wiedzy i informacji

- do zasobów ekonomicznych i stanowisk

W jaki sposób można się tymi nierównościami zająć? Sam pluralizm nie jest warunkiem wystarczającym. Zaistnieć powinna też szeroka partycypacja, najlepiej oparta na współwłasności, i skłonność do kompromisu (analogia do przedsiębiorstwa). Pracownik jest bardziej kompetentny w dziedzinie zarządzania przedsiębiorstwem niż właściciel, z tej racji można by wnosić o wyższości samorządów i zasady subsydiarności, a w dalszym rozwinięciu analogii - korporacjonizmu. Partycypacja oparta na współudziale jest tym elementem, który ogranicza ewentualne pretensje pojedynczego właściciela do sprawowania władzy absolutnej w posiadanym przez niego przedsiębiorstwie.

Pozostaje jednak problem nierównego dostępu do wiedzy i informacji. Zagrożeniem w tej sferze, mogącym poniekąd prowadzić do utrwalanie rządów mniejszości, jest istenie wyspecjalizowanej „warstwy klasopodobnej” - intelektualistów. Dahl skupia się w tym momencie na „specjalistach od polityki” - konstytuują oni swoistą elitę polityczną monopolizującą wiedze i informacje. Wypada tu sięgnąć po koncepcję Habermasa modelu pragmatycznego współdziałania polityki i nauki - naukowcy umożliwiają i opiniują, politycy decydują, opinia publiczna afirmuje i sprawuje kontrolę. Faktem wpływającym na zmniejszenie zagrożenia demokracji przez elity intelektualne jest ich brak związku z konkretną klasą i swoiste rozszczepienie w zakresie reprezentowanych interesów.

Wnioskiem Dahla jest potrzeba trzeciej transformacji w celu ograniczenia powstającej luki pomiędzy społeczeństwem a elitami politycznymi, tak jak poprzednie dwie transformacje zostały zrodzone kolejno przez: tendencję do jednoczenia w państwa narodowe i konieczność wyspecjalizowania organów państwach w komplikującej się rzeczywistości. W tym kierunku Dahl postuluje:

- udostępnienie wiedzy jak najszerszej rzeczy obywateli

- dbałość o równe możliwości wpływania na politykę

- wpływanie na zagadnienia dotyczące w/w

- umożliwienie udziału w debatach (telekomunikacja, miniDania, minipopulus)

Powyższe postulaty dążą w kierunku ukonstytuowania „uważnej publiczności” jak nazwał ją Almond

L. Kołakowski „Samozatrucie otwartego społeczeństwa” [w:] „Cywilizacja na ławie oskarżonych”

Samozatruciem otwartego społeczeństwa Kołakowski nazywa „proces, w toku którego rozszerzanie i konsekwentne zastosowanie zasad liberalnych przeobraża je w ich przeciwieństwo”. Na samoniszczycielski potencjał liberalizmu zwracali już uwagę Dostojewski, Mill i inni myśliciele konserwatywni XIX wieku. Zamkniętość społeczeństwa to, wedle Popiera, cecha zbiorowości plemiennych, w których krytyczna dyskusja jest zastępowana magicznym tabu; natomiast społeczeństwo otwarte to takie, które charakteryzuje się gotowością do otwartej dyskusji, rezygnacją z tabu i zaufaniem dla nauki.

Kołakowski stawia społeczeństwu otwartemu Poppera następujące zarzuty:

- w praktyce powyższe założenia mogą się wzajem wykluczać (zaufanie do nauki a tabu)

- doskonale konsekwentne stosowanie powyższych zagraża samemu trwaniu społeczeństwa

- żadne społeczeństwo nie może się obyć bez tradycji.

- obrona pluralizmu przed zagrożeniem zewnętrznym przeczy pluralizmowi

Cały dalszy ciąg poświęcony jest błędom absolutyzacji zasad liberalnych, od wolnego rynku po monopol itp. itd.

R. Legutko „Czy demokracja jest ustrojem mądrym?” [w:] „Demokracja dla wszystkich”

Pytanie tytułowe „czy demokracja jest ustrojem mądrym” Legutko wywodzi z generalizacji antycznej filozofii państwa - a więc twierdzenia, że najlepszy jest ten ustrój, który kieruje się mądrością. Dalej zwraca uwagę na dwuznaczność pojęcia demos: jako ogół obywateli i jako ogół biednych obywateli (w łac. Populus vs Plebs). Twierdzenie o mądrości demokracji jest zasadne, jeżeli przyjąć, że w jej warunkach kumuluje się mądrość jednostkowa; za filozofami antyku Legutko zwraca uwagę, że równie dobrze (może nawet łatwiej) kumuluje się głupota. Na tym gruncie występuje więc spór pomiędzy społeczeństwem demokratycznym wnoszącym o mądrości demokracji a filozofami wnoszącymi o jej głupocie, ale może tak naprawdę nie o mądrość społeczeństwu chodzi?

Społeczeństwu chodzić może o wolność - demokracja uprawnia pluralizm, w sensie społecznym, politycznym, ekonomicznym i kulturowym, podczas gdy dążenie do prawdy nie uprawnia pojmowania prawdy relatywnie, gdyż wtedy staje się fałszem. Demokratyczna wolność wypowiedzi jest tak samo wolnością do wypowiadania prawdy jak fałszu, przy czym fałszu z natury jest więcej. Jest to więc „wolność bałaganu”.

Kolejną cechą przeczącą mądrości demokracji jest równość. Głos głupca waży tyle samo, ile głos mędrca., przy czym głupców jest więcej niż mędrców. Tak więc, jeśli ktoś chce zdobyć władzę w demokracji powinien apelować do głupców i promować głupotę.

Demokracja jest ustrojem bardzo kruchym, szczególnie w wydaniu bezpośrednim, w wydaniu staroateńskim. Demokracja musi być wsparta prawem, aby nie prowadzić do skrajnej wolności czy wariackiej równości. Musi więc zostać połączona z elementami niedemokratycznymi, ograniczającymi wolność i równość, aby funkcjonować stabilnie. Prowadzi to do arystotelesowskiego „złotego środka” - politei.

Kolejne niebezpieczeństwo niesione przez demokrację ujął Arystoteles dzieląc ustroje na służące interesom władcy (władców) oraz te, które służą interesom ogółu. Demokracja potrafi być tak totalitarna jak niejeden despota. (Również Tocqueville mówi o tyranii większości. Demokracja bezpośrednia wyklucza więc wolność i równość; wolność - bo człowiek jest rządzony przez lud; równość - bo rządzi nim większość. Dość skrajny pogląd…

Homogeniczność, czyli zdolność do panowania totalnego demosu, rozbijana jest w demokracji przedstawicielskiej. Reprezentanci biorą udział w konkursie o głosy ludu, co działa aktywizująco na sferę polityki, demokracja nabiera cech dynamicznych, tak jak dynamicznie działają i zmieniają się kandydaci.

Należy również zwrócić uwagę na rozbieżność interesów demokracji (jako pojęcia ze sfery polityki) i liberalizmu (termin ekonomiczny). Zbiegają się historycznie, jednak ich istoty wzajemnie się wykluczają - nie ma wolnego rynku (laissez-faire) w warunkach dążenia do równości, tak jak nie ma równego udziału w polityce w warunkach prawnie chronionej nierówności. Dialektycznie oczywiście przeciwieństwa zbiegać się mogą, na jak długo?

Wniosek Legutki: ustrój mieszany, kontynuując myśl Arystotelesa.

Ch. Lasch „Czy demokracja zasługuje na przetrwanie?” [w:] „Bunt elit”

Upadek współczesnej demokracji wyraża się wzrastającym izolacjonizmem elit - „klasy mówiące” stają się coraz bardziej zamknięte i konwencjonalne, niektórzy kwestionują wręcz ich umocowanie w rzeczywistości - „klasy mówiące” zamieszkują sztuczny świat, symulację. Konwencjonalizacja oznacza również usztywnienie ideologii, a za tym - odrzucanie nieznanych argumentów po pobieżnej klasyfikacji na ortodoksyjne i heretyckie. Na takim usztywnionym gruncie wyrósł populizm. Dotychczasowe hasła o współzależności w ramach społeczeństwa, popularne zarówno po lewej i prawej stronie, zastąpione zostało przez niezależność. „Demokracja populistyczna” promuje hasło niezależności i liczenia tylko na własne siły, skrajny indywidualizm ustępuje tu chyba jednak fałszywemu optymizmowi. Głównym zarzutem populizmu przeciw demokracji we współczesnym kształcie jest to, że zakłada ona wysokie standardy postępowania ludzkiego, podczas kiedy jej mechanizmy prowadzą do przeciętności, uległego konformizmu, pobłażania dla siebie,… Populista mówi więc, że demokracja jest przeciwna dążeniu do doskonałości, czego koronnym przykładem jest obrona mniejszości przed normami grup uprzywilejowanych. Demokraci nie wiele na ten temat mówią, ponieważ wielu zdaje sobie sprawę pewnej słuszności tego poglądu.

Z drugiej strony społeczeństwo oparte na różnorodności obowiązujących wzorców (w tym norm) nie może być demokratyczne - demokracja musi zakładać ten sam wzorzec dla wszystkich, aby zachować równość, podwójne standardy oznaczają istnienie obywateli drugiej klasy. Demokracja zapomniała, że na szacunek trzeba sobie zapracować, nakazuje szanować wszystkich.

A. Świderski „O współczesnej demokracji bezpośredniej” [w:] „Gdańsk i Ateny. O demokracji bezpośredniej w Polsce”

Pierwszą różnicą pomiędzy demokracją polską a ateńską jest nieodwoływalny charakter mandatu udzielanego najwyższym funkcjonariuszom państwa w Polsce. Charakterystyczny dla demokracji ateńskiej był ostracyzm stosowany jako procedura kontroli wykonywania mandatu, charakterystyczna jest również procedura recall w demokracji amerykańskiej. Polska konstytucja przeciwstawia tej zasadzie kontrolowania fikcyjną zasadę zaufania, ograniczonego tylko składanym na początku i na końcu kadencji oświadczeniem majątkowym. Istnieje tu znaczna rozbieżność pomiędzy postulatami „Solidarności” strajkującej a dokonanymi zmianami.

Samym swoim zachowaniem „Solidarność” w czasie strajku wyrażała w trzech wymiarach demokrację bezpośrednią:

1) podejmowano obywatelskie inicjatywy zmiany systemu politycznego (21 postulatów 1980)

2) swoiste referenda o charakterze otwartym

3) zgłaszano wnioski o odwołanie najwyższych funkcjonariuszy nie cieszących się zaufaniem

Niechęć do eksperymentowania z demokracją bezpośrednią wynika często z wątpliwości, czy uprawniona jest analogia polis-megapolis, czy społeczeństwo wielomilionowe, znacznie różnicowane pod względem wartości, religii, kultury, poglądów będzie zdolne do stabilnego funkcjonowania w ramach demokracji bezpośredniej, skoro nawet w Atenach zaobserwowano kruchość tego ustroju. Istnieje wątpliwość również co do drugiej charakterystycznej cechy Aten - każdy obywatel powinien móc wybierać i być wybieranym? Podnosi się głos, że nie każdy jest kompetentny i dobrze poinformowany, ale „tych inteligentnych i rozsądnych reprezentantów wybrało owo niepewne społeczeństwo”. A może nie, przez co należało by rozumieć niezdolność nawet do wyboru własnych przedstawicieli? W Polsce dyskusja na temat kompetencji wyborców prawie nie istnieje, na Zachodzie często natomiast dyskutuje się jak podnieść kompetencje przeciętnego wyborcy - w tym chyba kierunku wiedzie droga do społeczeństwa obywatelskiego.

Co do bezpośredniego udziału społeczeństwa jako całości w życiu politycznym popularna jest koncepcja inicjatyw obywatelskich, jej obrońcy twierdzą, że referenda ogólnokrajowe są jedyna gwarancją, że przedstawiciele po objęciu mandatów będą wykonywać swoje zobowiązania. Krytycy zarzucają im, że pewne pytania (o wypowiedzenie wojny) nigdy nie będą mogły być postawione w referendum. Krytykowane są również procedury odwoływania - za zmniejszenie popularności urzędu wśród najbardziej utalentowanych, obrońcy na to, że wzmacniają poczucie odpowiedzialności - powstaje więc pytanie, czy chcemy być rządzeni przez utalentowanych czy odpowiedzialnych?

Inne z procedur umożliwiających społeczeństwu aktywność w bieżącej polityce:

- reprezentatywny wybór małych grup face-to-face, których działalność miałaby przypominać debatę przedwstępną (zaczerpnięte z Aten oczywiście - proboulesis); dyskusje grupy reprezentatywnej miały by być transmitowane przez media ogólnokrajowe oraz analizowane przez polityków sprawujących mandat, dostarczając społeczeństwu opinii i informacji

- minipopulus - koncepcja działającej permanentnie w ciągu roku grupy reprezentatywnej, posiadającej inicjatywę ustawodawczą oraz prawo wnoszenia poprawek

- izba elektroniczna w Danii (miniDania)- na zasadzie rotacji losować co roku 70 tys. obywateli, liczba ta uznana została za zapewniającą reprezentatywność, którzy na bieżąco brali by udział w referendum (np. za pośrednictwem komórek); wynik referendum przedstawiany byłby niemal natychmiast obradującym posłom sprzeczność głosu miniDanii z większością parlamentarną skutkowałaby referendum powszechnym.

Przeciwny demokracji jest konserwatyzm. Jak konserwatysta zmieniłby demokrację? Wprowadziłby cenzus wykształcenia i pochodzenia.

Co jednak świadczy przeciw konserwatyzmowi?

• brak alternatywy - jeśli nie demokracja, to co?

• konserwatyści uważają, że rządzić powinni ludzie mądrzy - ale jak ich wyłonić? kto by o tym decydował i jak, że jedni są mądrzy, a drudzy głupi? brak uniwersalnego miernika mądrości

• ryzyko, że wybrany człowiek, choć mądry, nie poradziłby sobie z rządzeniem - co wtedy?

Podział na demokrację klasyczną i współczesną:

demokracja klasyczna	demokracja współczesna
bezpośredniość (bo małe państwo)	pośredniość (duże państwa)
wolność „do” - wolność pozytywna, wolność do uczestniczenia w życiu politycznym państwa, człowiek miał wolność tylko w ramach polis konsekwencje: brak rozróżnienia sfery publicznej od prywatnej dobry czł = dobry obywatel, musiał troszczyć się o wspólnotę przez udział w demokracji postawa obywatelska = brać udział w wypowiadaniu się (w sprawach państwa) zła ocena etyczna osób nie korzystających w wolności wypowiadania się każdy powinien dać coś wspólnocie od siebie dla dobra ogółu	wolność „od” - wolność negatywna zagwarantowana wolność w pewnych sferach od ingerencji państwa
człowiek = obywatel	człowiek = osoba

Robert Dahl Demokracja i jej krytycy

Dahl wyróżnia trzy transformacje demokratyczne:

Pierwsza demokratyczna transformacja przeprowadzona została w starożytnej Grecji. Jest to przejście od koncepcji i praktyki rządów niewielu do rządów wielu obywateli. W owym czasie jedynym do pomyślenia miejscem takiej demokracji mogło być miasto-państwo. Rządy demokratyczne, określane jako republikańskie, sprawowane były także w starożytnym Rzymie, a po latach odrodziły się we włoskich średniowiecznych i renesansowych republikach miejskich.

Druga transformacja to przejście od miasta-państwa do państwa narodowego. Koncepcja demokracji zostaje zastosowana tu na o wiele większą skalę. Wprowadzone zostają nowe instytucje polityczne: partie polityczne, parlamenty, kampanie wyborcze i referenda. Tak w dziewiętnastym i dwudziestym stuleciu narodziły się współczesne państwa demokratyczne.

Trzecia demokracja, rozgrywająca się dziś, na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, stanowiąca przekształcenie państwa narodowego w... ? Przejście to rozgrywa się na naszych oczach, więcej tu pytań i hipotez niż odpowiedzi. Dahl pyta jeszcze - czy powinniśmy do owej trzeciej transformacji dążyć?

Wg Huntingtona

Pierwsza fala demokratyzacji trwała od 1918-1926

2. fala: 1943 - 1962

3. fala demokracji rozpoczęła się w 1974r - w przeciwieństwie do dwóch poprzednich, nie mieliśmy do czynienia z falami przeciwnymi.

DEMOKRACJA DELIBERATYWNA

Platon, Arystoteles, Madison, Schumpeter - nieufne podejście do demokracji, niepokój, że system ten jest doprowadzi do rządów motłochu, wg Arystotelesa demokracja to ustrój zepsuty, rządzi wielu złych.

Joseph Bessette wprowadził termin demokracja deliberatywna. Pojęcie to odnosi się do koncepcji politycznej zmierzającej do podniesienia jakości demokracji, nie tylko poprzez rozbudowę uczestnictwa politycznego jako takiego, ile poprzez ulepszanie jego charakteru i form. Zapobieganie wynaturzeniom poprzez świadomą debatę, publiczne rozumowanie oraz bezstronne dążenie do prawdy. Ceni się preferencje dojrzałe, miarodajne; Offe i Preuss proponują definicję „rozumnego” czy też „oświeconego” sądu politycznego (woli politycznej) jako sądu, który spełnia kryteria uwzględniania faktów, przyszłości i innych (nie-egoistyczny). Offe i Preuss: „Nie istnieje linearna zależność pomiędzy uczestnictwem a rozumnością”.

Zadanie jakie stoi dzisiaj przed teorią demokracji to potrzeba wprowadzenia procedur nagradzających formułowanie przemyślanych, spójnych, niedoraźnych, zaakceptowanych społecznie i dopuszczalnych preferencji.

Bernard Manin - źródłem legitymacji jest nie wola jednostek, ale proces jej kształtowania się , czyli namysł jako taki. Wartości są właściwe i prawomocne, jeśli są uzasadnione. Indywidualne punkty widzenia wymagają przy tym weryfikacji przez konotacje społeczne, które ujawniają punkt widzenia innych - moralny punkt widzenia. Wzorce instytucjonalne współczesnej demokracji winny się opierać na zasadzie wzajemności. Nacisk na procedury kształtowania preferencji i uczenia się w życiu politycznym i społeczeństwie obywatelskim. Włączenie się w proces politycznego poznawania poglądów innych obywateli i publicznego ich weryfikowania, konfrontacja myślenia własnego z innymi. Preferencje przemyślane i dojrzałe. Wspieranie istniejących punktów widzenia oraz powstawanie nowych, zajęcie się różnorodnością kontekstów społeczeństwa obywatelskiego.

James Fishkin - debata we współczesnej demokracji jest bezmyślna, opiera się na nieporozumieniach, wybory odcinają się od procesu politycznego, wyobcowanie, brak zaangażowania, tępe zadowolenie.

Schumpeter - demokratyczny proces polityczny ujęty jest u niego jako działanie elit w obliczu podatnego na manipulację elektoratu.

John Stuart Mill - jeśli decyzje polityczne maja być skuteczne, sprawiedliwe i prawomocne to muszą podlegać kontroli i debacie publicznej, a także mają wynikać z sensownych racji publicznych.

2 wersje demokracji deliberatywnej:

Słabsza- powściągliwa normatywnie, koncentruje się na ulepszaniu procesu decyzyjnego pod względem proceduralnym

Silniejsza- od powszechnej jawności dyskursu oczekuje poprawy moralnej.

DEMOKRACJA DELIBERATYWNA - namysł równych i wolnych obywateli w sprawach publicznych stanowi rdzeń prawomocnego podejmowania decyzji politycznych oraz samorządności. Kluczowym celem jest tutaj przemyślana transformacja prywatnych preferencji w stanowiska zdolne do konfrontacji z publiczną kontrolą i testem.

1. namysł jako debata publiczna, kształtowanie postaw;

2. zastąpienie języka interesu językiem rozumu;

3. doskonalenie zbiorowych sądów;

4. analiza i weryfikacja argumentów;

5. demonstracja otwartego, płynnego i dynamicznego procesu „kształtowania opinii” w życiu publicznym;

6. w toku namysłu jego uczestnicy muszą być gotowi doi rozważania istotnej jakości wysuwanych tez;

7. podniesienie jakości instytucji demokratycznych oraz podniesienie prawomocności procedur poprzez rozbudowę namysłu.

IMPARCJALIZM - namysł inspirowany zasadą bezstronności (wykraczanie poza interes własny oraz otwartość na wszelkie punkty widzenia i uwzględnienie ich w dochodzeniu do decyzji); decyzje polityczne są bezstronne, jeśli da się ich bronić wobec wszystkich znacząco dotkniętych nimi grup i partii jako równoprawnych uczestników debaty politycznej. Zadowalający proces namysłu musi badać stawiane tezy w kontekście wszelkich liczących się w danych sprawach poglądów i interesów i poglądów, zapewniając w ten sposób potrzebną inkluzyjność i strzegąc się stronniczości. Rozumowanie z punktu widzenia innych - społeczny punkt widzenia, bezstronny, moralny punkt widzenia, takie punkty widzenia, które mają szansę być podzielane powszechnie. Testowanie punktów widzenia, zasad i różnych form ich uzasadnień, testowanie to uruchamia proces rozumnej gotowości do odrzucania; dialog otwarty na nowe wyzwania i pytania. Antycypacja porozumienia.

Krytyka imparcjalizmu:

1. zarzuca się mu zbytnią abstrakcyjność

2. zbyt wąska koncepcja argumentacji

3. odrzuca się przekonanie, że dla prawomocności praw i polityki konieczny jest namysł wolny od przymusu i relacji siły

4. większa wartość wg krytyków ma refleksja nad charakterem i jego znaczeniem w warunkach nieidealnych

5. życie polityczne przebiega w warunkach nie do pogodzenia, właściwy jest mu także stan niedostatku i ograniczony poziom altruizmu, brak porozumienia w kwestiach moralnych, z którym musimy nauczyć się żyć; konflikty (marksizm)-> zasada bezstronności nie potrafi wskazać sposobu rozwiązywania konfliktów moralnych.

6. Gutmann i Thompson -> zasada wzajemności -> obywatele mają dążyć do takiego rozumowania, które jest obustronnie uzasadnione i zakłada obustronne dostosowanie, wzajemny szacunek obywateli względem siebie (uczestnicy mają być nasienie otwarci i przyjmować, że obie strony sporu podchodzą do zagadnienia z powagą)-> stanowisko to Gutmann i Thompson nazywają „ekonomiką konfliktu moralnego” (unikanie napięcia, rozumowanie polegające na względnie niewielkim zakresie odrzucenia stanowiska przeciwnika).

7. Krytyka demokracji deliberatywnej - James Tully- grupy dominujące przywykłe do własnych sposobów rozumowania, chętnie przedstawiają je jako „kanoniczne, powszechne i jedynie rozumne”-> brak wzajemnego zrozumienia i dostosowania.

8. Koncepcja imparcjalistyczna promuje jeden tylko sposób myślenia (rozumowania), skazuje inne głosy na odrzucenie i stłumienie jako słabe, oparte na nieporozumieniu i irracjonalne; Tully propaguje różnorodność dróg rozumowania, powinność wysłuchania drugiej strony, można się od niej wiele nauczyć.

9. Young - dostrzega w ideale bezstronności pogoń za fikcją, wynikłą z błędnego założenia, że ludzie mogą przezwyciężyć swoje szczególne położenie, oddając się namysłowi. W rzeczywistości jesteśmy istotami w pewnym położeniu i nie możemy się odeń oderwać w pełni, by osiągnąć beznamiętny i bezosobowy punkt widzenia. Promuje on inkluzyjność, różnorodność w życiu publicznym.

INSTYTUCJE DEMOKRACJI DELIBERATYWNEJ:

1. Deliberatywne sondaże

2. Dni deliberacji

3. Panele obywatelskie

4. Rozwój mechanizmów informacji zwrotnej od wyborców i komunikowanie między obywatelami

5. Promowanie świadomego dokonywania wyborów

6. Publiczne finansowanie gru i zrzeszeń obywatelskich, które zajmują się tymże promowaniem mechanizmów demokracji deliberatywnej.

MODELE DEMOKRACJI:

1. ELITARYZM - przedstawiciele teorii elit - Pareto, Mosca, Michels, Weber, Schumpeter; głosili oni utopijność rządów mas i stali na stanowisku, że niezależnie od przyjętej formy rządów, zawsze u władzy pozostają jednostki nieliczne i najbardziej do tego predestynowane. W odpowiedzi na to rozwinęła się pluralistyczna szkoła demokracji - Bentley`a, Trumana i Dahla.

Cechy elitaryzmu:

• władza należy do kompetentnych i przedsiębiorczych elit politycznych , dostęp do nich jest otwarty (to przesądza o demokracji)

• rządzą eksperci, mniejszość, większość jest podporządkowana, asymetria

• duża rola rządu i państwa oraz administracji

• rządy parlamentarne z silną władzą wykonawczą

• rozwarstwienie, podział między społeczeństwem a państwem

• nieufność wobec grup interesu

• w centrum eksperci, biurokracja

• lud nie jest kompetentny, jest niedoinformowany i kieruje się emocjami

• interesy ekspertów mają wpływ na decyzje polityczne

• mają monopol na władze, decydują o warunkach życia obywateli

• Michels - „żelazne prawo oligarchii” -> każda większa organizacja (państwo i społeczność) jest niemal z konieczności zdominowana przez wąską elitę- oligarchię, wynika to z różnicy w kompetencjach i bierności większości ludzi skłonnych bardziej zajmować się sprawami prywatnymi niż sprawami organizacji.

2. EGALITARYZM - Marks; egalitaryzm występuje w historii i w dziejach myśli ludzkiej w 2 zasadniczych, lecz nie odgraniczających się ostro, a przeciwnie - przenikających się odmianach: umiarkowanego i skrajnego; Marks zarzuca państwu nierówność społeczną, traktuje państwo jako aparat klas rządzących, Marks nie był takim totalnym rewolucjonistą jak Lenin, rewolucją można doprowadzić do socjalizmu, ale żeby wprowadzić komunizm (bezklasowy) niezbędne jest zaspokojenie potrzeb ekonomicznych - obfitość dóbr. W komunizmie nie ma państwa!

• Potrzeba zniesienia klas i państwa

• Ustanie wyzysku

• Równość polityczno-prawna i ekonomiczna, równość szans i równy dostęp do dóbr

• możliwość samorozwoju, demokracja partycypacyjna.

• Likwidacja podziału pracy.

Kapitalizm prowadzi do fetyszyzacji towarowej, alienacji pracy, proletariusze zmuszeni są sprzedawać swoja pracę, by mieć za co żyć, Ci, co kupują to kapitaliści (burżuazja). Państwo socjalistyczne jest przejściowe w drodze do komunizmu. W krajach kapitalistycznych większe szanse przeprowadzenia rewolucji, bo jest tam więcej robotników.

3. PLURALIZM - Dahl, Truman - stworzenie szans do działania i konkurencji wielu grup interesów, władza podzielona między wielką liczbę elit, których wpływy się krzyżują; akceptacja reprezentatywności, demokracja pośrednia, sprawiedliwe starcia, negocjacje, rywalizacja polityczna między grupami interesu; społeczeństwo akceptuje, że tylko jego część jest aktywna, różnorodność grup interesu, wzajemne ścieranie się.

POLIARCHIA - ROBERT DAHL

Istnieje pewna oś, na które znajdują się dwa bieguny: na jednym jest idealna demokracja, a na drugim jest idealna autokracja, wszystkie systemy między tymi biegunami, najbliżej demokracji jest system poliarchii. Demokracja jest stanem idealnym, państwa mogą do niego jedynie dążyć. Demokracja zapewnia obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w polityce; szeroka inkluzja polityczna. Zasady poliarchii: równość, kolektywna suwerenność, obywatele posiadają wszelkie możliwości, zasoby i instytucje do rządzenia.

By dane państwo mogło zostań nazwane poliarchią musi spełniać 7 warunków (instytucji):

1. Urzędnicy są wybierani i usuwani w wyniku wolnych, pokojowych wyborów

2. Urzędnicy ci podejmują ostateczne decyzje polityczne

3. Prawo do głosowania (czynne) praktycznie dla wszystkich dorosłych obywateli

4. Większość dorosłych posiada bierne prawo wyborcze

5. Obywatele mają prawo do wolności słowa i krytyki rządzących

6. Obywatele mają dostęp do źródeł informacji, które nie mogą być własnością rządu i żadnej innej grupy

7. Obywatele mają prawo tworzenia i wstępowania do organizacji politycznych, np. partii pol. czy grup interesu

NIEPOLIARCHIE to: reżimy autorytarne, hegemoniczne, totalitarne oraz dyktatury.

Poliarchie od niepoliarchii różni oprócz siedmiu inst. opisanych powyżej także gwarancja dodatkowych, szeroko pojętych praw obywatelskich, jak np. wolność wyznania lub prawo do prywatności.

Proceduralne minimum demokracji - Schumpeter : Demokracja to układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, a który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli. (cykliczność wyborów, rywalizacja)

Klaus von Bayme „Demokracja”

Wyróżnia się cztery podejścia w teoriach demokracji:

1. Podejście historyczno - genetyczne - śledziło rozwój pojęcia demokracji, rzadziej jej realizację w różnych systemach utrojowych

2. Podejście instytucjonalne - koncentruje się przede wszystkim na instytucjonalnych narzędziach, które pozwalają na realizację zasady suwerenności narodu. Podejście to zaczęło dominować dopiero w czasach akademickiej nauki o państwie.

Prymat myślenia liberalno-konstytucjonalnego aż do XX w. ograniczał kwestię demokracji do zagadnień proceduralnych, jak: możliwość artykulacji woli narodu (wybory, referenda, powszechne stanowienie prawa), narzędzia pośredniej artykulacji woli narodu, narzędzia konstytuowania woli (niezbędne gdy konsensus nie ogranicza się do jednomyślności, np. zasada większości).

Podejście instytucjonalne próbowało ustalić, jakie zasady organizacji społeczeństwa byłyby w warunkach socjalizmu zagrożeniami dla demokracji, a także jakie możliwości demokratyzacji daje społeczeństwo kapitalistyczne.

3. Stanowisko behawioralistyczne - chciało stworzyć zupełnie nową teorię demokracji zorientowanej na zachowania wyborców. Normatywną implikacją tego stanowiska jest teza o „stabilizującej apatii” - to zbliża teorie demokracji do teorii elit.

4. Podejście funkcjonalne - zajęło się przede wszystkim warunkami demokracji, badano przede wszystkim: społeczne zróżnicowanie obywateli, konsens obywateli, przesłanki społeczne i ekonomiczne oraz zgodność panujących w społeczeństwie wzorców organizacji i łagodzenia konfliktów.

Funkcjonalistyczne badania niezbędnych warunków demokracji prowadzone były pod silnym wpływem teorii modernizacji odniesionej do krajów rozwijających się. Nowe fale demokratyzacji postawiły dawne przekonania pod znakiem zapytania, w centrum uwagi stanęło budowanie instytucji w nowych demokracjach.

Schmitter wyróżnia 3 fazy rozwoju demokracji:

1. Liberalizacja

2. Demokratyzacja - czas budowania nowych instytucji

3. Konsolidacja - 4 podetapy: konsolidacja konstytucyjna (porządek ustrojowy), konsolidacja zachowań nieformalnych aktorów politcznych (wojskowych lub przedsiębiorców) i konsolidacja na płaszczyźnie społeczeństwo obywatelskiego.

Formy demokracji „wybrakowanych”:

Demokracja delegacyjna - system, w którym uprawnienia decyzyjne przekazane są mniej lub bardziej charyzmatycznemu przywódcy (najczęściej prezydentowi w ramach systemu półprezydenckiego)

d. wykluczająca - poszkodowane są tutaj mniejszości etniczne (Estonia, Łotwa, Rumunia)

d. domenowa - obok formalnie demokratycznego procesu istnieją także „domeny” rozporządzające prawem weta (np. sfera wojskowości).

Równość, nierówność:

	Równość	Nierówność
Rozległa inkluzja	Państwo prawa Podstawowe prawa zagwarantowane są dla wszystkich - obywateli i nieobywateli	Państwo narodowe Przynależność państwowa tylko dla tych, którzy należą do narodu (wspólnota motywów, kultur)
Rozległa ekskluzja	Państwo opiekuńcze Obejmuje także imigrantów, azylantów i tych, którym odebrano prawa obywatelskie	Państwo demokratyczne Prawa uczestniczenia tylko dla obywateli, pewne prawa dla członków UE, niekiedy też lokalne prawa wyborcze dla obcokrajowców.

Wielka grupa społ. Jako całość zorganizowana

Podmiot pierwotny

Ostateczny podmiot polityki

Podmiot interesów politycznych

Organizacja polityczna wielkiej grupy społ.

Organ organizacji lub jednostka w roli polit.

Podmiot działań politycznych

Podmiot decyzji politycznych

Pośredni podmiot polityki

Bezpośredni podmiot polityki

Podmioty wtórne

1

3

2

---