ii-rzymski proces cywilny, II


II. RZYMSKI PROCES CYWILNY

1.POJĘCIE PROCESU CYWILNEGO

Prawo procesowe = prawo które dotyczy powództw

Prawo rzymskie nie znało ostrego rozróżnienia prawa materialnego i prawa procesowego, które jak tak znamienne dla współczesnych systemów prawnych.

To co dziś rozróżniamy, w czach jurystów stanowiło jedność. Wyjątkiem był Gaius, wykładał prawo procesowe w osobnej księdze, ale i traktuje je ogólnie jako „prawo dotyczące powództw”.

Mimo braku pojęciowego wyodrębnienia procesowa i pozaprocesowa ochrona uprawnień prywatnych była w Rzymie zjawiskiem bardzo ważnym.

W Rzymie rozumowano inaczej niż obecnie - najpierw upewniano czy ma się ochronę procesową, a jeśli tak, to wtedy miało się również uprawnienie.

Ochrona procesowa była zindywidualizowana i pozostawiona w dużej mierze do uznania pretorów.

Proces cywilny można pojmować dwojako :

  1. w znaczeniu formalnym - jest to całokształt przepisów regulujących sposoby dochodzenia roszczeń wynikających z prawa cywilnego.

  2. w znaczeniu materialnym - jest to samo postępowanie sądowe, zmierzające do ustalenia i urzeczywistnienia spornych praw prywatnych.

PROCES w dziejach Rzymu kształtował się stopniowo, wykształciły się i funkcjonowały 3 rodzaje postępowania cywilnego:

Proces dzielił się początkowo na 2 fazy :

W sporze występowały dwie strony : actor i reus ( powód i pozwany). Ich rola w rzymskim procesie prywatnym była pierwszoplanowa.

Rzymski proces cywilny okresu republiki odbywał się w warunkach całkowitej JAWNOŚCI. Zasada ta trwała nadal w okresie cesarstwa, ale praktyka wyglądała różnie.

Ramy organizacyjne procesu:

2.ROZWÓJ HISTORYCZNY PROCESU RZYMSKIEGO

Już ustawa XII Tablic zawierała poważny zespół przepisów proceduralnych. W najdawniejszych czasach jedynym sposobem realizacji praw prywatnych była tzw. POMOC WŁASNA.

Pomoc własna pojawiała się w dwojakiej postaci:

  1. zaczepna ( ofensywna) - zmierzała do zmiany istniejącego stanu rzeczy

  2. obronna (defensywna) - miała na celu utrzymanie istniejącego stanu rzeczy

W pewnym stopniu pełniła role pozytywna, jednak stanowiła zagrożenie anarchii.

W miarę wzrostu znaczenia organizacji państwowej, władz, zaczyna ograniczać pomoc własną zastępując ją pomocą państwa. W tej sposób doszło do wykształcenia się w Rzymie procesu sądowego, w którym obywatel rzymski mógł dochodzić swoich roszczeń, a jeżeli te okazały się uzasadnione, mógł je realizować nawet poprzez egzekucje, której przeprowadzenie państwo rzymskie gwarantowało. Najstarszym sposobem dochodzenia swoich roszczeń jest tzw. sądownictwo zwyczajowe ( ordo iudiciorum privatorum).

W rozwoju historycznym przechodziło dwa stadia. Pierwszy z nich był znany już w Ustawie XII Tablic proces legisakcyjny, a następnie pojawił się proces zwany formułkowym. W okresie pryncypatu, obok panującego wówczas procesu formułkowego pojawia się proces kognicyjny, jako postępowanie nadzwyczajne ( cognito extra ordinem), który zaczyna wypierając proces formułkowy, by w okresie dominatu całkowicie go zastąpić.

PROCES w dziejach Rzymu kształtował się stopniowo, wykształciły się i funkcjonowały 3 rodzaje postępowania cywilnego:

opis wyżej ;) patrz nr 1

Od okresu królestwa istniało dwufazowe sądownictwo - faza przygotowawcza ( in iure) i faza rozstrzygająca ( in iudico) w sprawach spornych. Zasada ta przetrwała około 800 lat. Podział postępowania był wyrazem koniecznego podziału pracy. Początkowo wymiar sprawiedliwości spoczywał w rękach najwyższych przedstawicieli władzy państwowej. Król czy późniejszy magistratus nie byłby w stanie zając się do końca rozstrzyganiem każdego procesu.

Podział taki obowiązywał w procesie legisakcyjnym, który był dostępny tylko dla obywateli. W procesie formułkowym dwufazowe były iudica legitima. Można uznać, że dwufazowość postępowania była urządzeniem, przeznaczonym w zasadzie dla obywateli.

Od początku pryncypatu dwufazowe sądownictwo było stopniowo wypierane przez nowe, nadzwyczajne sadownictwo cesarskie ( cognito extra ordinem), jednofazowe i powszechnie dostępne. Sadownictwo to zwyciężyło ostatecznie dopiero kiedy po edykcie cesarza Karakalli obywatelstwo rzymskie uzyskali nieomal wszyscy mieszkańcy państwa.

Druga faza postępowania odbywała się przed sędzią jednostkowym lub przed sądem kolegialnym.

3.POMOC WŁASNA I JEJ OGRANICZENIA

Już ustawa XII Tablic zawierała poważny zespół przepisów proceduralnych. W najdawniejszych czasach jedynym sposobem realizacji praw prywatnych była tzw. POMOC WŁASNA.

Pomoc własna pojawiała się w dwojakiej postaci:

  1. zaczepna ( ofensywna) - zmierzała do zmiany istniejącego stanu rzeczy

  2. obronna (defensywna) - miała na celu utrzymanie istniejącego stanu rzeczy

POMOC WŁASNA OBRONNA

Przejawem jest obrona konieczna. Jak twierdził Paulus : „wszystkie ustawy i wszystkie prawa pozwalają bronić się przed siłą przy pomocy siły”. Jednak jest tu problem granicy owej obrony koniecznej - wolno ją stosować tylko dla ochrony, a nie dla zemsty. Jurysprudencja rzymska uściśliła tą zasadę o określenie czym jest siła grożąca - jest to więc siła poważna, bezpośrednia i bezprawna.

POMOC WŁASNA ZACZEPNA

Jest to tzw. SAMOPOMOC. Jest zjawiskiem bardziej groźnym. W okresie republiki była bardzo rozpowszechniona, i raczej tolerowana.

U schyłku republiki stosowanie siły stało się w Rzymie poważnym problemem.

Dekret cesarza marka Aureliusza wierzycielom, którzy swoich należności dochodzili bezprawnie, groził utratą należności ( przepadek dochodzonego niewłaściwie uprawnienia). Jednak mimo surowych sankcji praktyka pozasądowego dochodzenia należności zdarzała się.

Ograniczały ją:

  1. liczne, osobne ustawy ( Cezara, Augusta)

  2. dekret Marka Aureliusza

  3. Digesta - ochrona prawa należy do władzy, nie do poszczególnych osób

Uczestnicy sporu, którzy nie chcieli uciekać się do pomocy własnej, mogli powołać w drodze nieformalnego porozumienia - zwanego KOMPROMISEM, prywatnej osoby, która podejmowała się rozstrzygnięcia sporu w charakterze arbitra. Wykonanie orzeczenia arbitra gwarantowały sobie nawzajem same strony przez przysięgę lub przez przyrzeczenie zapłaty kary umownej. Tej karze podlegała strona która uchylała się od wykonania orzeczenia arbitra.

Kompromis umożliwiał szybkie i łagodne rozwiązania sporu ludziom dobrej woli.

4.CHARAKTERYSTYKA PROCESU LEGISLAKCYJNEGO

Proces legisakcyjny był w Rzymie najstarszą postacią zorganizowanej ochrony praw prywatnych. Wybitna aktywność stron w tym procesie przypominała poprzedni okres pomocy własnej.

Nazwa legis actiones pochodzi od lex i actio, jest to postępowanie w jakiś sposób związane z ustawami.

Proces legisakcyjny występował ostatecznie w 5 odmianach : są one wynikiem rozwoju historycznego, powstawały w miarę narastania potrzeb:

  1. 0x08 graphic
    legis actio sacramento

  2. legis actio per iudicis postulationem służyły do rozwiązywania sporów

  3. legis actio per condictionem

  4. 0x08 graphic
    legis actio per manus iniectionem służyły do prowadzenia egzekucji

  5. legis actio per pignoris capionem

Proces legisakcyjny wykazywał dwie zasadnicze niedogodności - był przesadnie formalistyczny i nazbyt ograniczony.

Przesady formalizm jest cechą archaicznych systemów prawnych. Przejawem jego formalizmu jest wymóg dopełniania symbolicznych gestów i recytowanie sztywnych formułek słownych. Pedanteria wymogów była posunięta tak daleko, że najmniejsza pomyłka w słowie pociągała za sobą definitywną utratę dochodzonej pretensji.

Już wtedy działała słynna zasada:

Bis de eadem re agere non licet” - nie wolno się procesować dwa razy w tej samej sprawie.

Proces legisakcyjny był ograniczony w zastosowaniu i to nie tylko programowo i formalnie, ale ponadto jeszcze faktycznie.

Został stworzony dla obywateli rzymskich i taki został do końca, choć w państwie przybywało coraz to więcej mieszkańców - nieobywateli.

Proces legisakcyjny był oparty na ustawach, a wiadomo jak niekompletne stawało się ustawodawstwo w miarę postępującego rozwoju państwa.

Usunięcie tego archaicznego urządzenia nastąpiło ostrożnie i stopniowo. W 17 r.n.e. ustawy julijskie wprowadziły proces formułkowy nieomal całkowicie na miejsce legisakcyjnego.

5.RODZAJE LEGIS ACTIONES

Każde postępowanie odbywało się wg jednego z 5 schematów/ rodzajów :

1. Legis actio sacramento ( postanowienie z ustanowieniem zakładu) - była najstarszym sposobem postępowania o najszerszym zastosowaniu. Występowała w 2 odmianach:

  1. legis actio sacramento in rem - była jedynym sposobem dochodzenia władztwa nad rzeczami lub osobami. Postępowanie przed magistraturą odbywało się przy udziale obu stron : powoda ( actor) i pozwanego ( reus), występujących zamiennie w swoich rolach, oraz rzeczy spornej lub jego symbolu. Windykujący rzecz, wygłaszał uroczystą formułę, w której stwierdzał, że jest właścicielem tej rzeczy i potwierdzał to symbolicznym gestem położenia włóczni na spornej rzeczy. Dotychczasowy posiadacz wykonywał te same gesty i wypowiadał te same słowa. Windykujący wzywał przeciwnika do ustanowienia zakładu ( sacramentum), zarzucając mu bezpodstawność twierdzenia o własności rzeczy spornej. Przy tym zakładzie pretor powierzał tymczasowe posiadanie rzeczy spornej jednemu z przeciwników.

  2. legis actio sacramentum in personam -służyła do dochodzenia roszczeń wynikających ze stosunków obligacyjnych, np. od sprawców szkód na osobie lub majątku powoda, lub od dłużników, którzy nie wykonywali zobowiązań wynikających z zawartej umowy. Powód uroczyście oświadczał ze dług istnieje, pozwany również uroczyście temu zaprzeczał po czym następowało wzajemne wezwanie do ustanowienia sacramentum.

2. Legis actio per iudicis arbitrive postulationem- postępowanie przez zażądanie sędziego lub arbitra - miała zastosowanie dla dochodzenia roszczeń określonych ustawami. Tym sposobem można było dochodzić roszczeń wynikających ze stypulacji. Powód twierdził przed pretorem, iż pozwany jest mu dłużny z tego kontraktu jakąś sumę pieniężna lub rzecz. O ile pozwany zaprzeczył, wzywał powód pretora, by ustanowić sędziego dla rozpoznania sprawy.

3. Legis actio per condicionem - postępowanie przez zapowiedzenie |terminu| - została wprowadzona przez lex Silia dla dochodzenia roszczeń opiewających na ściśle oznaczoną kwotę pieniężną ( certa pecunia) oraz przez lex Calpurnia, dla dochodzeń roszczeń na ściśle oznaczoną rzecz.

4. Legis actio per manus iniectionem ( postępowanie przez położenie ręki) - miała zastosowanie w przypadkach przewidzianych ustawami. Jej główna funkcja odnosiła się do egzekucji wyroku wobec dłużnika zasądzanego w procesie, ale także stosowano ją wobec dłużnika zasądzonego.

5. Legis actio per pignoris ( postępowanie przez zabranie zastawu) - została wprowadzona w niektórych sprawach na podstawie zwyczajów, w innych przez ustawy ( Gaius). Polegała na zabraniu w zastaw( pignus) rzeczy dłużnika przy użyciu określonych słów. Postępowanie mogło być pozasądowe ( extra ius) i było stosowane dla zabezpieczenia należności na rzecz świątyni, dla odzyskania podatków lub należności żołnierzy, np. z tytułu żołdu.

6.PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W PROCESIE LEGISLAKCYJNYM

Proces legisakcyjny toczył się w dwu fazach:

7.CHARAKTERYSTYKA PORCESU FORMUŁKOWEGO

Proces formułkowy był normalną formą ochrony praw prywatnych w okresie najświetniejszego rozwoju prawa rzymskiego, w ostatnim stuleciu republiki i przez cały czas pryncypatu.

Nazwa wywodzi się z określenia „procesować się za pomocą formułek” ;) Jest to nazwa konwencjonalna. Owa formułka, pisemna i elastyczna, stała się ośrodkiem całego postępowania i każdej sprawie mogła nadać specyficzne piętno.

Proces formułkowy był jednak daleko mniej formalistyczny, przyniósł ogromne rozszerzenie możliwości ochrony praw prywatnych. Był dostępny dla nieobywateli, zapewniał ochronę procesową właściwie w każdej sytuacji życiowej, nawet gdy ius civile nie dawało ochrony.

Proces ten, tak samo jak legisakcyjny prowadziły obie strony procesowe, bez ich równoczesnej obecności przed pretorem postępowanie nie mogło się rozpocząć.

Postępowaniem ustawowym (iudicium legitimum) nazywanotakie, które toczyło się:

- w Rzymie (lub jego okręgu jednomilowym)

- między obywatelami rzymskimi jako stronami procesowymi oraz

- przed pojedynczym prywatnym sędzią (iudex unus)

W postępowaniu ustawowym wyrok musiał zapaść w ciągu 18 miesięcy od momentu litis contestatio.

Wszystkie inne postępowania, w których nie występowała którakolwiek z tych trzech przesłanek, nazywano postępowaniem opartym na władzy magistratury- iudicia quae imperio continentur.

8.BUDOWA FORMUŁY PRETORSKIEJ

Wyniki postępowania in iure ujmowano ostatecznie w postaci formułki pretorskiej, formułka była więc owocem pierwszej fazy postępowania.

Treść formułki była uzgodniona miedzy pretorem a stronami, ale formalnie wydawał ja pretor. Formułka miała postać gramatyczną zdania warunkowego.

Właściwą treść formułki poprzedzało wyznaczenie sędziego - adresata formułki. Po tym następowały 4 części formułek:

  1. INTENTIO - jest to ta część formułki, w której powód ujmuje swoje żądanie. Intentio występowała niemal we wszystkich formułkach, najczęściej w połączeniu z condemnatio. W formułka „prejudycjalnych” intentio była jedyną częścią składową formułki. Powództwa z formułką tego rodzaju służyły do wstępnego wyjaśniania wątpliwości prawnych, rola sędziego sprowadzała się tutaj do udzielania autorytatywnej odpowiedzi na pytanie zawarte w intentio.

  1. CONDEMNATIO - jest to ta część formułki, w której udziela się sędziemu władzy zasądzenia lub uwolnienia. Condemnatio znajdowało się w większości formułek, z wyjątkiem powództw ustalających. W procesie formułkowym obowiązywał wymóg kondemnacji pieniężnej .

  1. DEMONSTRATIO - jest to ta część formułki, którą umieszcza się dlatego na początku, aby wskazywała sprawę, o którą toczy się spór. Była zwięzłym opisem stanu faktycznego, który wyjaśniał bliżej żądanie powoda, ogólnie określone w intentio, dlatego demonstratio umieszczano przed intentio.

  1. ADIUDICATIO - jest to ta część formułki, w której zezwala się sędziemu przysądzić rzecz któremuś z uczestników sporu. Ta część formułki była potrzebna tylko w tzw. powództwach działowych. Należały do nich:

    1. actio familiae erciscundae - powództwo o podział spadku pomiędzy współspadkobierców

    2. actio communi dividundo - powództwo o podział wspólnej rzeczy pomiędzy współwłaścicieli

    3. actio finium regundorum - powództwo o uregulowanie granic między sąsiadami.

Nadzwyczajne części składowe.

Zwyczajna budowa formułki procesowej z w/w części składowych wystarczała do ujęcia prostych i typowych sytuacji procesowych. Niekiedy strony procesowe były zainteresowane rozszerzeniem treści formułki o nowe klauzule, które miały im zapewnić skuteczniejszą ochronę procesową w ten sposób, że ograniczało intentio w interesie jednej ze stron.

Dodatkowa klauzula w formułce, zarówno w interesie powoda jak i pozwanego, zwała się praescriptio. Nazwa pochodzi od praktyki wpisywania klauzuli na początku tekstu, po ustanowieniu sędziego, a przed intentio. Za czasów Gaiusa dokonało się rozróżnienie na klauzule w interesie powoda - praescriptio pro actore i exceptio.

  1. praescriptio pro actore - dodatkowa klauzula w interesie powoda.

  2. Exceptio - dodatkowa klauzula w interesie pozwanego, była formalnym odzwierciedleniem jednego z jego typowych sposobów obrony czyli zaprzeczenie lub podniesienie zarzutu. Komplikowały one budowę formułek procesowych i zadania sędziów, ale oznaczały też ogromny postęp w rozwoju kultury prawniczej i zasad słuszności.

Formułka była elastyczna i możliwa do kształtowania dzięki klauzulą dodatkowym.

Przy pomocy ekscepcji pretor łagodził surowość dawnego ius civile.

W prawie klasycznym namnożyło się tak dużo ekscepcji, że trzeba je było klasyfikować:

    1. ekscepcje niweczące

    2. ekscepcje odraczające

  1. replicatio - przez nią odpiera się i znosi skuteczność ekscepcji

9.POJĘCIE I RODZAJE POWÓDZTW - ACTIONES

ACTIO - to zdaniem Celsusa prawo do dochodzenia w sądzie tego, co się komu należy. Każda actio miała swoje własne cechy i swoją nazwę, jej istnienie przesądzało o istnieniu uprawnienia, a zarazem o możliwości jego ochrony w postępowaniu sądowym.

RODZAJE POWÓDZTW:

ACTIONES IN REM - służyły do ochrony bezwzględnego władztwa nad rzeczami i kierowały się przeciw wszystkim nieuprawnionym czyli przeciw każdemu kto to władztwo naruszył.

Postępowała niejako za rzeczą, można ja było wnosić przeciw komukolwiek, kto naruszył uprawnienia powoda. Actiones in rem nazywały się inaczej VINDICATIONES.

ACTIONES IN PERSONAM - sankcjonowały osobiste uprawnienia wierzycieli przeciw dłużnikom.

Kierowała się osobiście przeciw dłużnikowi. Actiones in personam nosiły nawę CONDICTIONES.

kryterium podziału stanowi podstawa udzielania ochrony prawnej

ACTIONES CIVILES - udzielane przez pretora na podstawie uprawnień, których ochronę przewidywało ius civile

- przysługiwały one podmiotowi prawa, gdy zostały spełnione przesłanki przewidziane przez ius civile

- udzielana na ich podstawie formułka była in ius concepta (stworzona w oparciu o prawo)

ACTIONES HONORARIAE (skargi pretorskie)

- ochrona opierała się na imperium pretora

- skargi udzielał urzędnik jurysdykcyjny (actionem dari)

- wśród skarg pretorskich można wymienic:

Kryterium podziału stanowiła granica swobody sędziego przy rozstrzyganiu spraw

ACTIONES STRICTI IURIS

- sędzia zobowiązany był trzymać się ściśle treści formułki, ewentualne zarzuty pozwanego musiały być wysunięte przed pretorem w postępowaniu in iure i zamieszczone w formułce w postaci exceptio

ACTIONES BONAE FIDEI

- zawarta w formułce klauzula dobrej wiary (ex bona fide) upoważniała sędziego do brania pod uwagę przy wyrokowaniu wszystkich okoliczności mieszczących się w pojęciu dobrej wiary;

klauzula ta stanowiła niejako generalna exceptio, a pozwany mógł swe zarzuty wysuwać również w fazie postępowania przed sędzią (in iudicio)

ACTIONES REI PERSECUTORIAE

- celem skargi skarg odszkodowawczych było pokrycie poniesionej szkody

- skargi odszkodowawcze z reguły mogły być stosowane wobec dziedziców pozwanego

ACTIONES POENALE

- celem skargi penalnej było wymierzenie kary prywatnej

- skargi penalne nie mogły być stosowane wobec dziedziców sprawcy - ale mogły być stosowane przez dziedziców poszkodowanego

tak zwane actiones mixtae spełniały obie wyżej wymienione funkcje

ACTIONES PRIVATAE - przysługiwały tylko określonym osobom i chroniły roszczenia prywatne (np. skarga wnoszona przez właściciela rzeczy o jej wydanie)

ACTIONES POPULARES - mogły być wnoszone przez każdego obywatela, miały charakter karny i służyły dochodzenia kary prywatnej, która przypadała na rzecz skarżącego

- kierowane przez osoby podwładne (syn, niewolnik), przeciwko ich piastunowi władzy (ojciec, właściciel)

10.POSTEPOWANIE IN IURE W PROCESIE FORMUŁKOWYM

Proces rzymski - formułkowy prowadziły przede wszystkim strony. Bez ich równoczesnej obecności przed pretorem postępowanie nie mogło się rozpocząć. Ważne było zapewnienie stawienia się przed sądem pozwanego, stąd in ius vocatio - wezwanie prywatne i ustne, dokonane w miejscu publicznym ( ze względu na poszanowanie miru domowego). Postępowanie in iure rozpoczynało pozwanie. Pozwany miał obowiązek stawienia się, w przypadku gdy pozwany nie słuchał, można było użyć siły. Jednak uległo to zmianie, dzięki prawu pretorskiemu, które wprowadziło zmiany w kierunku ograniczenia in ius vocatio wobec pewnych kategorii osób, oraz w celu zapewnienia skuteczności pozywania. Tych , którzy złośliwie uchylali się przed pozwaniem czekało zajęcie przez zainteresowanego z upoważnienia pretora całego majątku ( missio in bona). Dla uniknięcia tych drastycznych skutków rozwinęła się praktyka vadimonium - czyli przyrzeczenie stawienia się w określonym terminie przed sadem, pod rygorem zapłaty przeciwnikowi oznaczonej z góry sumy pieniężnej (summa vadimonii).

W procesie formułkowym pretor wprowadził innowację w postaci edictio actionis - na powoda został nałożony obowiązek pozasądowego uprzedzenia kandydata na pozwanego o zamiarze wytoczenia mu procesu ( zapowiedź powództwa).

Normalnym celem postępowania in iure było ujęcie istoty sporu w postaci FORMULKI procesowej i w ten sposób przygotowanie rozstrzygnięcia w drugiej fazie postępowania ( apud iudicme)

W procesie formułkowym pępowanie in iure było wyzwolone z formalistyki, strony mogły wypowiadać się swobodnie.

1. POSTULATIO ACTIONIS

Kiedy obie strony pojawily się przed pretorem, powód przedstawiał swoja sprwę i wnosił o udzielenie mu ochrony procesowej ( postulatio actionis).

2. DENEGATIO ACTIONIS

Już na postawie wstępnego rozeznania mógł pretor odmówić owej ochrony procesowej ( denegatio actionis). Jedna decyzja ta nie oznaczała definitywnego zakończenia sprawy. Denegatio actionis mogła spełniać dwojaką rolę - pozytywna i negatywną.

3.CONFESSIO IN IURE

Pozwany opuszczony do głosu mógł najpierw zrezygnować z podęcia obrony i uznać od razu powództwo confessio in iure. Była to ważna decyzja gdyż kończyła definitywnie postępowanie, ponieważ uznając powództwo sam wydawał na siebie wyrok.

4.IUSIURANDUM

Sprawa sporna kończyła się często w postępowaniu in iure w ten sposób, że jedna ze stron za zgodą drugiej wyjaśniała spór przez PRZYSIĘGĘ ( iusiurandum in iure). Powód przysięgał, że jego pretensja istnieje, pozwany przeciwnie, że pretensja powoda nie istnieje. Krzywoprzysięstwo (periurium) bylpo przestępstwem. Jeśli pozwany złożył przysięgę, pretor odmawiał powodowi ochrony procesowej ( denegatio actionis).

5.TRANSACTIO

W toku postępowania in iure mogło zawsze dojść do wzajemnych ustępstw pomiędzy stronami, do UGODY transactio. Pretorowie mieli tutaj duże możliwości oddziaływania na strony i korzystali z nich istotnie.

Należy dodać iż czasem dochodziło do sytuacji kłopotliwej, kiedy pozwany wykazywał postawę bierna i się nie bronił ( nazywał się wtedy indefensus), a sytuacje jaką stwarzał nazywamy INDEFENSIO. W procesie rzymskim wydanie wyroku w takiej sytuacji w fazie in iure było niemożliwe.

W związku z tym pobudzano go do aktywności ;) przez nacisk pośredni.

Pozwany miał możliwość ZAPRZECZENIA ( negatio).

Pozwany miał możliwość bronienia się przez przeciwstawienie się twierdzeniom powoda ( negare). Drugim typowym sposobem obrony pozwanego było PODNIESIENIE przeciw żądaniom i twierdzeniom powoda ZARZUTU ( EXCEPTIO).

Zakończenie postępowania in iure

Jeżeli pozwany podjął obronę przez negację czy ekscepcję, w ten sposób zarysowały się przeciwstawne stanowiska stron, można było przystąpić do zebrania wynikło postępowania in iure. Dokonywał tego pretor w FORMUŁCE.

Postępowanie in iure poza znacznymi już wartościami praktycznymi miało i to znaczenie, że umożliwiało wstępną eliminację sporów bagatelnych, nie zupełnie dojrzałych czy też możliwych do szybkiego zlikwidowania.

Proces in iure kończył akt litis contestatio - było to formalne utwierdzenia sporu, czynność dokonywana w obecności pretora. Skutkiem procesowym litis contestatio była tzw. konsumpcja uprawnienia do wniesienia powództwa ( nie można było więcej dochodzić tego uprawnienia przed sądem).

11.OBRONA POZWANEGO W PROCESIE FORMUŁKOWYM

Pozwany stawiwszy się przed magistraturą, po zapoznaniu się z roszczeniem oraz jego podstawą prawną, mógł wybrać różne sposoby zachowania się, którymi hipotetycznie mogły być:

  1. uznanie roszczenia powoda (confessio in iure)

  2. zachowanie bierne, niewdawanie się w spór (indefensio)

  3. lub wdanie się w spór poprzez:

    1. zanegowanie (zaprzeczenie) roszczenia (negatio)

    2. podniesienie zarzutu procesowego (exceptio)

Confessio in iure winno być dokonane wyraźnie, w obecności powoda, wskutek tego pozwany - w myśl zasady: Confessus pro iudicato est - „Ten, kto uznał powództwo, jest traktowany na równi z zasądzonym” - był traktowany tak samo jak zasądzony; sądowe uznanie powództwo mogło stanowić, tak samo jak wyrok, tytuł do przeprowadzenia egzekucji.

Indefensio - pozwany stawiał się na wezwanie powoda przed magistraturą, ale w stadium in iure zachowywał się biernie tzn. ani nie uznawał roszczenia strony powodowej ani też nie wdawał się w spór. Taki pozwany był nazywany indefensus - ten, który się nie broni, nie wdaje się w spór.

Jeżeli pozwany był bierny, pretor nakazywał mu wydanie rzeczy spornej w ręce powoda, jako zarządzenie tymczasowe.

Negatio - Pozwany mógł się bronić w ten sposób, że przeciwstawiał się twierdzeniom powoda (negare, contradicere). Wtedy ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywał na powodzie.

Exceptio - inna forma wdania się pozwanego w spór to przeciwstawienie żądaniu powoda pewnych okoliczności faktycznych lub prawnych, które w danym wypadku albo znosiły pretensje (roszczenia) powoda, albo je zmniejszały. Takie działanie pozwanego w procesie było nazywane wniesieniem ekscepcji, czyli zarzutu procesowego. Np. powód udzieliwszy pozwanemu pożyczki, domagał siepo roku jej zwrotu; pozwany nie negował samego roszczenia, tj. nie kwestionował samego faktu otrzymania pożyczki, ale podnosił (powoływał nową okoliczność), że zawierając kontrakt pożyczki, dodatkowo umówił się z powodem, że ten nie będzie się domagał jej zwrotu przed upływem 3 lat.

12.LITIS CONTESTATIO I JEJ SKUTKI

Ten akt kończył postępowanie in iure. W procesie legisakcyjnym było to formalne utwierdzenie sporu, czynność dokonywana w obecności pretora. Strony procesowe wzywały świadków „testes estote!” ( bądźcie świadkami”).

W procesie formułkowym natomiast był to akt dokonywany między pretorem a stronami, jego forma nie jest dokładnie znana. Jego treść sprowadzała się do tego, iż pretor udzielał w imieniu państwa ochrony procesowej, na zasadach określonych w formułce. Strony przyjmowały te warunki i tym samym zawierały ze sobą rodzaj układu procesowego o oddanie swego sporu pod rozstrzygnięcie sędziego.

Skutki litis contestatio:

Najważniejszym skutkiem procesowym była tzw. KONSUMPCJA UPRAWNIENIA DO WNIESIENIA POWÓDZTWA. Wiązało się to z obowiązującą zasadą bis de eadem re agere non licet ( nie można dochodzić ponownie uprawnienia), konsumujący skutek następował w procesie rzymskim już w momencie litis contestatio. W tym momencie gasło dotychczasowe uprawnienie powoda, a na jego miejsce powstawało nowe , wynikające z litis contestatio. Nie można było dochodzić ponownie uprawnienia, które już nie istniało. W przypadku podjęcia takiej próby pretor mógłby odmówić ochrony przez denegatio actionis.

W sferze prawa prywatnego - litis contestatio była momentem decydującym w tym sensie, że orzeczenie sędziego dotyczyło stanu faktycznego, jaki istniał w danym momencie.

13.POSTĘPOWANIE IN IUDICIO [apud iudicem]

apud iudicem =”u sędziego” ;)

Postępowanie apud iudicem było wolne od formalistyki już w okresie procesu legisakcyjnego i takie pozostało w procesie formułkowym.

W postępowaniu apud iudicem obecność stron nie była konieczna. Rozprawy wyznaczano na godziny przedpołudniowe i jeżeli jedna ze stron nei stawiła się bez usprawiedliwienia - stosowano przepis Ustawy XII Tablic : post meridiem praesenti litem addictio - po południu zasądź sędzio na rzecz obecnego. To właśnie stronie obecnej była łatwiej przekonać sędziego.

CELEM postępowania apud iudicem było przede wszystkim ustalenie stanu faktycznego. W procesie formułkowym sędzia nie poszukiwał sam materiału dowodowego - wydawał wyrok na postawie dowodów przedstawionych przez strony. Do sędziego należała decyzja na która ze stron nałożyć tzw. ciężar przeprowadzenia dowodu ( onus probandi). Obowiązywała zasada : przeprowadzenie dowodu ciąży na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza” ( ei incumbit probatio qui, non qui negat).

Najbardziej rozpowszechnionym środkiem dowodowym byli świadkowie ( testes). Normalni świadkowie procesowi byli świadkami dobrowolnymi, przybywali do sądu z inicjatywy samych tron i swoimi zeznaniami wspierali ich stanowisko.

Inne dowody:

Ocena materiału dowodowego należała do swobodnego uznania sędziego ! ! !

Sędzia w prawdzie był w ocenie materiału dowodowego swobodny, jednak możliwość wyzyskania dokonanych ustaleń dla rozsądnego rozwiązania sporu ograniczała bardzo treść formułki. Upoważnienie sędziego zawarte w condemnatio zamykało się w obrębie alternatywy : zasądzenie lub uwolnienie pozwanego.

Iudicia stricti iuris - czyli powództwa ścisłego prawa - było tu widoczne duże skrępowanie sędziego, sędzia mógł tutaj tylko zasądzić pozwanego w całości albo uwolni ć do w całości, choćby jedno i drugie rozwiązanie nie było zgodne z wymogami słuszności.

Pluris petitio - czyli nadmierne żądanie ze strony powoda, wchodziło w rachubę tylko wtedy, gdy intentio i condemnatio opiewały na określoną wartość majątkową.

Powód mógł dopuścić się pluris petitio :

  1. Re - co do przedmiotu sporu

  2. Tempore - co do czasu

  3. Loco- co do miejsca

  4. Causa - co do przyczyny prawnej

IUDICIA BONAE FIDEI - czyli powództwa oparte na dobrej wierze.

Były one intensywny rozszerzeniem granic swobody sędziowskiej. Był to twór prawa pretorskiego z okresu procesu formułkowego. Przy iudicia bonae fidei powodowi nie groziły już skutki nadmiernego żądania.

Postępowanie apud iudicem kończył normalnie WYROK tzn. SĘDZIOWSKIE ROZSTRZYGNIĘCIE SPORNEJ SPRAWY. Wyrok nazywał się SENTENTIA lub IUDICATUM. Sprawa rozstrzygnięta wyrokiem nazywała się RES IUDICATA.

14.WYROK I JEGO PRAWOMOCNOŚĆ

Wyrok kończył postępowanie apud iudicem czyli sędziowskie rozstrzygnięcie spornej sprawy.

Sąd był zobowiązany do wydania wyroku, posłuch dla nakazu zawartego treści formułki pretorskiej wymuszał pretor w przypadku potrzeby poprzez nakładanie na opornego kary pieniężnej( multa).

Sędzia miał możliwość uchylenia się od obowiązku wydania wyroku jeśli oświadczył, że” sprawa nie jest dla niego jasna”. Jeżeli sędzia skorzystał z tej możliwości powoływano innego.

Z ogłoszeniem wyroku nie były związane żadne formalności. Wyrok nazywał się SENTENTIA lub IUDICATUM.

Treść wyroku musiała mieścić się w granicach uprawnień sędziego określonych w formułce.

W najczęstszych przypadkach, gdy chodziło o należności, treścią wyroku było ZASĄDZENIE lub UWOLNIENIE pozwanego.

Z chwilą wydania wyroku gasła władza sędziego, był on bowiem powołany do rozpatrzenia tylko tej jednej sprawy. Wyrok miał na celu DEFINITYWNE zakończenie sprawy spornej.

Ponowny proces w tej samej sprawie był niemożliwy przez konsumujący skutek litis contenstatio, jednak była to przeszkoda nie wystarczająca. Przy actiones in rem było możliwe prowadzenie sporu o te samą rzecz pomimo litis contestatio. Tym samym rozwijał się w prawie klasycznym jako uzupełnienie poprzedniego - zarzut rzeczy osądzonej.

Ważność wyroku

Wyrok mógł być nieważny z różnych przyczyn, takie wyrok nie wywierał w zasadzie skutków prawnych, ale jeżeli został wykonany nie można było żądać zwrotu dokonanej zapłaty.

Mogło się zdarzyć iż wyrok był formalnie poprawny, ale w treści swojej krzywdził w sposób oczywisty jedną ze stron. Apelacja wykształciła się później.

Obrona przeciw powództwu egzekucyjnemu.:

15.EGZEKUCJA OSOBISTA

W wypadku, kiedy zasądzony pozwany (dłużnik) nie podważał ważności wyroku w postępowaniu wszczętym na podstawie specjalnego powództwa egzekucyjnego, powód - zgodnie ze swoim wyborem - mógł przeprowadzić egzekucję osobistą lub majątkową.

Powód (wierzyciel) na podstawie upoważnienia pretora zabierał pozwanego do wiezienia prywatnego (swego domu) aż do czasu zapłaty lub odpracowania długu. Oddany powodowi niewypłacalny dłużnik doznawał ograniczenia w zakresie stanu wolności (status libertatis), był zaliczany do kategorii tzw. półwolnych.

16. Egzekucja majątkowa.

Egzekucja - postępowanie mające na celu przymusowe wykonanie wyroku; podstawą egzekucji był prawomocny wyrok lub uznanie powództwa przez pozwanego, które miało takie same skutki jak wyrok.

FAZA 1 :

Egzekucja majątkowa rozpoczynała się od decyzji pretora o wprowadzeniu wierzyciela w posiadanie majątku dłużnika ( missio in bona). Towarzyszyło temu publiczne ogłoszenie egzekucji ( proscriptio).

0x08 graphic
0x01 graphic

0x08 graphic
0x01 graphic
Egzekucja majątkowa:

Już sama missio in bona była silnym środkiem presji na dłużnika i jego bliskich. Pozostawiano okres 30 dni od ogłoszenia egzekucji dla dłużników żyjących, a 15 dla majątków po dłużnikach zmarłych. Jeżeli te terminy minęły bezskutecznie, na dłużnika spadała niesława ( INFAMIA). Stawał się bankrutem, więc wierzyciele przystępowali do drugiej, decydującej fazy egzekucji.

FAZA 2

Z upoważnienia pretora wierzyciele wybierali ze swojego grona przedstawiciela - MAGISTER BONORUM. Porządkował sprawy objętego majątku, następnie sprzedawał go w całości na drodze publicznej licytacji, temu kto zaoferował zaspokojenie pretensji wierzycieli w najwyższym stopniu

Nabywca masy upadłościowej (BONORUM EMPTOR) stawał się sukcesorem uniwersalnym dłużnika i winien zaspokoić poszczególnych wierzycieli w całości lub proporcjonalnie.

Okres republiki - złagodzenie egzekucji wobec dłużników, którzy popadli w stan niewypłacalności bez swojej winy

Na podstawie upoważnienia pretora ogłaszał upadłość, potem dobrowolnie odstąpił majątek na zaspokojenie roszczeń (CESSIO BONORUM), majątek podlegał sprzedaży ale dłużnik:

- nie podlegał egzekucji osobistej ani infamii

- pozostawiono mu niezbędne i konieczne środki do życia - BENEFICIUM COMPETENTIAE

17. Zastępstwo stron w procesie rzymskim.

0x08 graphic
0x01 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

Dwa rodzaje zastępców:

  1. COGNITOR (dosł. znawca)

Ustanowiony: - formalnie

- ustnie

- w obecności i za wiedzą przeciwnika procesowego CERTIS VERBIS IN LITEM CORAM ADVERSARIO

Nie składał żadnych zabezpieczeń, że zastąpiony wykona wyrok. Skutki czynności pranych dokonanych przez kognitora odnosiły się bezpośrednio do osoby zastępowanej.

  1. PROCURATOR

- nieformalnie

- przez samo zlecenie

- obecność przeciwnika procesowego nie była konieczna

Musiał złożyć zabezpieczenie że strona zastępowana uzna ważność wyroku i zatwierdzi jego działania: RATAM REM DOMINIUM HABITURUM

18. Środki ochrony pozaprocesowej.

Środki ochrony poza procesowej stosowane przez pretora na podstawie przysługującego mu IMPERIUM,

- było nieskomplikowane

- sprawne

- pretor na prośbę osoby zainteresowanej zapoznawał się ze sprawą (CAUSAE COGNITIO), a następnie wydawał postanowienie

Środki ochrony pozaprocesowej

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

INTREDYKT

- nakaz określonego działania lub zaniechania, celem tego środka prawnego - przeciwdziałanie stanowi rzeczy, który był sprzeczny z obowiązującym porządkiem prawnym

- zamieszczone w edykcie pretorskim

- udzielana na wniosek osoby zainteresowanej

- gdy adresat interdyktu nie podporządkował się wezwaniu magistratury - interdykt stanowił podstawę wszczęcie postępowania procesowego celem sądowego rozstrzygnięcia konfliktu

Inne rodzaje interdyktów:

- i. simplicia - gdy adresatem tylko jedna strona

- i. duplicia - skierowana do obydwu stron będących w konflikcie

- i. annua - mogły być wnoszone w ciągu roku od chwili zdarzenia uzasadniającego ich wydanie

- i. perpetua (wieczyste)

RESTITUTIO IN INTEGRUM

Przywrócenie do stanu poprzedniego; nadzwyczajny środek (bo wydawany gdy nie było możliwości zastosowania zwyczajnej ochrony procesowej)k wyjątkowo udzielał go pretor na prośbę osoby, która wskutek pewnego zdarzenia prawnego doznała szkody

Cel - przywrócenie stanu poprzedniego

- dale określonych osób, z racji statusu prawnego

- przyznawane osobom dojrzałym, które ukończyły 25 rok życia

- gdy zaistniały takie okoliczności jak np. podstęp (dolus) lub groźba (metus)

- o ten środek mógł się ubiegać wierzyciel osoby która np. była nieobecna w kraju z racji spraw państwowych

MISSIO IN POSSESSIONEM

Pretor na wniosek zainteresowanej strony wprowadzał pewną osobę w posiadanie rzeczy (missio in rem) lub całego majątku (missio in bona) pozwanego celem przymuszenia jej do określonego zachowania. Wprowadzenie wierzycieli w cały majątek dłużnika było realizowane na podstawie egzekucji majątkowej uniwersalnej (VENDITIO BONORUM)

19. Charakterystyka procesu kognicyjnego.

Cognitio extra ordinem (rozpoznanie poza porządkiem)

Postępowanie nadzwyczajne, druga połowa III wieku, wyparło stopniowo postępowanie zwyczajne

0x08 graphic
0x08 graphic
Proces legisakcyjny

Proces formułkowy

Proces kognicyjny -> alternatywnie obok formułkowego w okresie pryncypatu

  1. sędzia był urzędnikiem państwowym reprezentującym cesarza; strony nie miały wpływu na jego wybór

  1. nie było podziali na dwie fazy procesowe; postępowanie przebiegało w całości, od początki aż do wydania wyroku, przed właściwym dla danej sprawy sędzią - urzędnikiem cesarskim lub osobą przez niego delegowaną

  1. pozew miał charakter urzędowy i pisemny, doręczał go urzędnik sądowy

  1. umiejscowienie i skutki litis contestatio zmieniały się, akt tego dokonano na początku procesu, po przedstawieniu roszczenia przez powoda (narratio) i po przeciwstawnej wypowiedzi pozwanego (contradictio)

litis contestatio nie powodowała konsumpcji skargi powodowej

  1. sędzia wydając wyrok nie był skrępowany treścią formułki procesowej. Ale za to był coraz bardziej związany określoną procedurą regulującą prowadzenie postępowania; wiązały go przepisy dotyczące oceny środków dowodowych

*sędzia rozstrzygał na podstawie dowodów też tych powołanych z urzędu

  1. wyrok nie musiał opiewać na wartość pieniężną, mógł nakazywać wydanie rzeczy lub spełnienie świadczenia, które nie było wyrażone w pieniądzach

  1. wyrok wydawany na piśmie

  1. od wyroku sędziego-urzędnika strona mogła złożyć odwołanie (APPELLATIO) do sądu wyższej instancji

  1. zmienił się tryb i charakter postępowania egzekucyjnego; straciło ono dotychczasowy charakter egzekucji prywatnej, której rozpoczęcie było uzależnione od dokonania nowego pozwu

formą dominującą stała się egzekucja syngularna, dokonywana na części majątku w drodze DISTRACTIO BONORUM

  1. miejscem procesu stały się pomieszczenia zamknięte (BASILICAE) do których dostęp był ograniczony, strony wnosiły opłaty sądowe

20. Przebieg postępowania w procesie kognicyjnym.

Pozwanie do sądu:

- charakter urzędowego i pisemnego wezwania - LITIS DENUNTIATIO

- doręczane pozwanemu przez specjalnego urzędnika sądowego (EXECUTOR)

- pozwany powinien wówczas:

1. ustosunkować się do treści pozwu na piśmie (LIBELLUS CONTRADICTIONIS)

2. złożyć zabezpieczenie w formie zapłaty określonej sumy pieniędzy (CAUTIO IUDICIO SISTI) że stawi się w sądzie w terminie na rozprawę

0x08 graphic

Gdy obie strony stawiły się przed sędzią, dochodziło do zawiązania sporu LITIS CONTESTATIO

- po przedstawieniu sprawy przez powoda i ustosunkowaniu się do niej przez pozwanego (CAUSAE CONIECTIO)

- litis contestatio nie powodowała „konsumpcji” skargi powodowej

! nie stawienie się, którejś ze stron do sądu (CONTUMACIA) nie stanowiło przeszkody do prowadzenia rozprawy przez sędziego i wydania wyroku zaocznego

! zasada swobodnej oceny dowodów została zastąpiona zasadą legalnej oceny środków dowodowych

- w świetle ustawodawstwa cesarskiego dowody z dokumentów zyskały większe znacznie, a największą wartość dowodową miał dowód z dokumentów publicznych, dokumenty prywatne sporządzane przez notariuszy

! ograniczono wagę zeznań świadków, w IV w., pojawiła się zasada TESTIS UNUS TESTIS NULLUS - „jeden świadek to żaden świadek”

! środek dowodowy w postępowaniu kognicyjnym stanowiły także domniemania, których nie można było obalić przez przeprowadzenie przeciwdowodu (tzw. PRAESUMPTIONES IURIS AC DE IURE)

⇒ WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA

21. Apelacja.

W procesie republikańskim sędzia prywatny był instancją jedyną, jego wyrok był niezaskarżalny, natomiast w okresie pryncypatu powstała sytuacja odmienna. Jednak apelacja istniała jako w pełni ukształtowana instytucja prawna dopiero w okresie Sewerów.

Następowało przez złożenie, przynajmniej przez jedną ze stron, żądania ponownego rozpoznania sprawy, sędziemu do protokołu lub w piśmie zwanym LIBELLUS APPELLATIONIS

Sędzia, którego wyrok został zaskarżony, był zobowiązany przekazać akta sprawy, wraz z pisemnym sprawozdaniem (LITTERAE DIMISSIORIAE) sędziemu wyższej instancji do ponownego rozpatrzenia; do tego czasu wykonanie wyroku niższej instancji pozostawało w zawieszeniu

W postępowaniu odwoławczym przed sędzią wyższej instancji strony mogły wysuwać i powoływać nowe okoliczności, dopuszczalna była także zmiana wyroku na niekorzyść apelującego (REFORMATIO IN PEIUS - „zmiana na gorsze”)

Apelacja była dopuszczalna do dwóch instancji , w przypadkach szczególnych można było jednak wnieść specjalną prośbę (SUPPLICIATIO) do samego cesarza o nadzwyczajne rozpatrzenie sprawy

PROCES FORMUŁKOWY

PROCES KOGNICYJNY

Prywatne i ustne

Wezwanie do sądu

Urzędowe i pisemne

Dwie fazy:

  1. in iure

  2. apud iudicem

Struktura

Jednolity

Miejsce publiczne (otwarte place publiczne - comitium, forum)

Miejsce

Pomieszczenia zamknięte (basilicae, auditoria)

W momencie zakończenia pierwszej fazy; skutkiem była konsumpcja skargi powodowej

Litis contestatio

Na początku procesu; nie powodowała konsumpcji skargi powodowej, skutek ten powodował dopiero wyrok

Prywatny i pojedynczy; strony miały wpływ na jego wybór

Sędzia

Urzędnik cesarski; strony nie miały wpływu na wybór sędziego

Musiał opiewać na wartość pieniężną (comdemnatio pecuniaria)

Wyrok

Nie musiał opiewać na wartość pieniężną, sędzia mógł nakazać wydanie rzeczy lub wykonanie świadczenia

Brak

Apelacja

Możliwa

Prywatna

Egzekucja

Urzędowa

Cognitor lub procurator

(w procesie legisakcyjnym zastępstwo niemożliwe)

Zastępstwo

Prokurator

Całkowicie bezpłatny

Opłaty

Opłaty na rzecz sędziego (według ustalone taryfy) oraz honoraria na rzecz adwokatów

0x08 graphic

0x08 graphic
0x01 graphic

21

I ogłoszenie wyroku

I ogłoszenie wyroku

II brak dobrowolnego wykonania wyroku

III wykonanie (dobrowolne) wyroku

III egzekucja = przymusowe wykonanie wyroku

EGZEKUCJA

OSOBISTA

MAJĄTKOWA

UNIWERSALNA (sprzedaż całego majątku dłużnika)

VENDITIO BONORUM (sprzedaż całego majątku dłużnika w drodze licytacji)

SYNGULARNA

------------------------------------

DISTRICTIO BONORUM

Sprzedaż poszczególnych przedmiotów majątkowych

[na początku pryncypatu senat ustanowił taki sposób egzekucji]

CESSIO BONORUM

(dobrowolne odstąpienie majątku przez upadłego dłużnika)

Strony procesowe

POWÓD - ACTOR, PETITOR

POZWANY - IS CUM QUO AGITUR - PRZECIWKO KTÓREMU TOCZY SIĘ SPÓR

ZDOLNOŚĆ PROCESOWA

Zdolność do występowania w procesie w ogóle

LEGITYMACJA PROCESOWA

Zdolność do występowania w danym (konkretnym) procesie jako strona

LEGITYMACJA BIERNA

Zdolność do występowania w procesie jako pozwany/reus

LEGITYMACJA CZYNNA

Zdolność do występowania w procesie jako powód/actor

interdykt

Mission in

possessionem

Restitutio in

integrum

chronologicznie

PROCES FORMUŁKOWY

In ius vacatio - wezwanie do sądu

Editio actionis - oznacznie skargi

Editio actionis - oznacznie skargi

1. FAZA IN IURE - postępowanie przed magistraturą

Postulatio actionis - żądanie skargi

Datio actionis - przyznanie skargi

Denegatio actionis - odrzucenie skargi

STANOWISKO POZWANEGO

Confessio in iure - uznanie powództwa

transactio - ugoda

Możliwość zakończenia procesu w fazie in iure

Exceptio

Zarzut procesowy

Indefensio

Niewdanie się w spór

Negatio

Zaprzeczenie powództwa

1) przy actiones in rem - swoboda wdania się w spór

2) przy actiones in personam - obowiązek wdania się w spór

LITIS CONTESTATIO

Zawiązanie sporu

Skutki:

  1. procesowe: konsumpcja skargi powodowej (bis de eadem re agere non licet)

  2. w sferze prawa materialnego: wyrok sędziego dotyczył stanu faktycznego z chwili litis contestatio

Ustalenie formułki procesowej

Nominatio

Wyznaczenie sędziego

absolutio

uwolnienie pozwanego

Condemnatio

Zasądzenie pozwanego

Prawomocność wyroku:

1) Formalna - definitywnie rozstrzygał spór/ nie było możliwości apelacji

2) Materialna - ustalał stan prawny miedzy stronami

WYROK

Sententia / iudicatum

Przedstawienie dowodów przez powoda.

Środki dowodowe:

- świadkowie

- dokumenty

- opinie biegłych

- wizja lokalna

- domniemania

2. FAZA APUD IUDICEM -postępowanie przed sędzią



Wyszukiwarka