• MONITORING JAKOŚCI WÓD :

• Monitoring wód powierzchniowych jest to system pomiarów, analiz i ocen stanu wód powierzchniowych płynacych, wód powierzchniowych stojących i Bałtyku. Polega on na pozyskiwaniu, gromadzeniu i przetwarzaniu danych o jakości zasobów wód powierzchniowych oraz o przyczynach zanieczyszczenia tych wód.

Celem monitoringu wód powierzchniowych jest wspomaganie procesów zarządzania gospodarką zasobami wodnymi, a także ich ochroną

Do podstawowych zadań monitoringu wód powierzchniowych należy:

• dostarczanie danych do bilansu zasobów wodnych Polski w ujęciu ilościowym i jakościowym,

• dostarczanie danych o stanie czystości wód powierzchniowych,

• dostarczanie danych umożliwiających analizowanie procesów hydrogeochemicznych zachodzących w zlewniach i pozwalających na podejmowanie racjonalnych decyzji związanych z użytkowaniem wód w zlewni,

• prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków hydrologicznych,

• realizacja międzynarodowych zobowiązań Polski wynikających z podpisanych umów i konwencji.

Struktura monitoringu wód powierzchniowych uwzględnia powiązania z:

• układem zlewniowym (Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej),

• układem administracyjnym (Wydziały Ochrony Środowiska Urzędów Wojewódzkich oraz Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska).

W ramach państwowego monitoringu środowiska funkcjonuje sieć krajowa monitoringu

W ramach podsystemu monitoringu jakości śródlądowych wód powierzchniowych będą realizowane następujące zadania:

• Zadanie: Badania i ocena jakości wód w rzekach,

• Zadanie: Badania i ocena stanu osadów wodnych rzek,

• Zadanie: Badania i ocena jakości wód w jeziorach,

• Zadanie: Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior,

• Zadanie: Badanie i ocena jakości wód zbiorników zaporowych

Monitoring jakości wód powierzchniowych
w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska

• OMJW realizuje program badań monitoringowych jakości wód powierzchniowych od chwili organizacji i wdrożenia Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) w oparciu o ustawę z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska.

• PMŚ w zakresie jakości wód powierzchniowych realizowany jest poprzez badania:

• jakości wód w rzekach przez zespoły badawcze Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) przy ścisłej współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska (WIOŚ);

- jakości środowiska morskiego Bałtyku z zespołami badawczymi Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku Oddziału Morskiego w Gdyni w ramach Konwencji Helsińskiej o ochronie wód Bałtyku określonych w programie COMBINE.

• Krajowy monitoring jakości wód w rzekach realizowany jest na obszarze całego kraju w ramach PMŚ.
  Monitoring realizowany jest w oparciu o wypracowany i wdrożony system 365 stacji kontrolno-pomiarowych sieci reperowej i podstawowej oraz granicznej.

• Pomiary wykonywane są według ustalonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska merytorycznego programu badań z uwzględnieniem cykli i częstotliwości ich wykonywania.

• Strukturę punktów sieci reperowej i podstawowej oraz granicznej ujęto na rysunku nr 1, a schemat przestrzennego ich rozmieszczenia na rysunku nr 2.

W kraju została wdrożona sieć monitoringu rzek obejmująca następujące przekroje pomiarowo-kontrolne:

• reperowe

• podstawowe

• graniczne

Reperowa sieć monitoringu głównych rzek Polski służy dostarczeniu niezbędnych informacji do prowadzenia prac badawczych z zakresu oceny jakości wód płynących; stanowi źródło informacji o stanie zanieczyszczenia wód głównych rzek Polski i Bałtyku, umożliwia prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków hydrologicznych; umożliwia opracowanie komunikatów miesięcznych i dekadowych o jakości wód.

Sieć reparowa obejmuje 20 przekrojów pomiarowo-kontrolnych (w zlewni Wisły, Odry i na rzekach Pomorza) zlokalizowanych powyżej ujścia tych rzek do Bałtyku lub w miejscach zamykających obszary o szczególnym znaczeniu gospodarczym.

Podstawowa sieć monitoringu rzek umożliwia kontrolę i gromadzenie (w ujednoliconej bazie) informacji o ilości i jakości wód z 42 rzek kraju ważnych z gospodarczego punktu widzenia (365 przekrojów pomiarowo-kontrolnych); dostarcza danych wejściowych i do opracowania rocznych komunikatów o stanie czystości rzek polski; dostarcza niezbędnych danych służących właściwemu zarządzaniu zasobami wodnymi.

Graniczną sieć monitoringu tworzy 58 przekrojów zlokalizowanych na rzekach granicznych oraz dopływających lub wpływających z terytorium Polski, uzgodnionych z partnerami na podstawie umów dwustronnych o współpracy na wodach granicznych.

Lokalizacja przekrojów, programy pomiarowe, harmonogram badań oraz tryb przekazywania wyników uzgadniane są dwustronnie i określane w porozumieniach szczegółowych umów.

Główne zadania sieci reperowej to:

• dostarczanie danych do bilansu zanieczyszczeń odprowadzanych do głównych rzek Polski i Bałtyku,

• dostarczanie danych o jakości wód głównych rzek Polski,

• prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków hydrologicznych,

• weryfikacja modeli prognozowania zmian jakości wód.

Sieć reperowa obejmuje 20 przekrojów pomiarowo -kontrolnych

(5 zlewni Wisły, 5 zlewni Odry i 10 rzek Pomorza) zlokalizowanych powyżej ujść tych rzek do Bałtyku lub w miejscach zamykających obszary o szczególnym znaczeniu gospodarczym.

Wyniki badań uzyskiwane w sieci reparowej są podstawą opracowania komunikatów dekadowych i miesięcznych o jakości wód rzecznych polski. Dekadowa i miesięczna ocena jakości wód wykonywana jest metodą bezpośrednią, w której każdą wartość parametru porównuje się z wielkościami norm dla poszczególnych klas czystości, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku, w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do zlewni.

Podstawowa sieć monitoringu rzek umożliwia kontrolę i gromadzenie (w ujednoliconej bazie) informacji o ilości i jakości wód z 42 rzek kraju ważnych z gospodarczego punktu widzenia (365 przekrojów pomiarowo-kontrolnych); dostarcza danych wejściowych i do opracowania rocznych komunikatów o stanie czystości rzek polski; dostarcza niezbędnych danych służących właściwemu zarządzaniu zasobami wodnymi.

• Celem monitoringu jezior jest wspomaganie zarządzania zasobami wód jeziorowych oraz ochrona jezior przed zanieczyszczeniem. Wyniki badań monitoringowych służyć będą do wypracowywania decyzji dotyczących użytkowania jezior oraz zagospodarowania zlewni jeziora.

• Monitoring jezior prowadzony jest w oparciu o sieć reperową i siec podstawową.

• Celem monitoringu reperowego jest identyfikacja zanieczyszczeń wód jeziorowych spowodowanych ogólnym pogorszeniem stanu środowiska i ustalenie głównych dróg ich transportu.

• Ważnym elementem monitoringu reperowego jest powiązanie danych o jakości wody z danymi o ilości wody będącej w obiegu. Badaniami objęta jest także jakość.

• Badania monitoringowe jezior uzupełnią zbiory informacji o stanie wód śródlądowych, niezbędne do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami przemysłowymi.

• W 2003 roku kontynuowane były badania w sieci krajowej 10 jezior reperowych: Jasień Południowy i Jasień Północny, Krępsko Długie, Wukśniki, Jegocin, Łękuk, Długie Wigierskie, Śremskie, Tarnowskie Duże, Białe Włodawskie. Ponadto realizowane będą badania wykonywane w ramach programów wojewódzkich, obejmujące jeziora o powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów gospodarczych i przyrodniczych (dalej nazywane - jeziorami powyżej 100 ha), wytypowane przez WIOŚ w uzgodnieniu z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska

• Jednocześnie w IV kw. 2003 r. - I kw. 2004 r., niezwłocznie po uzyskaniu z RZGW wykazów, o których mowa w art. 211 Prawa wodnego, wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska opracowali programy monitoringu jezior, biorąc pod uwagę wykazy oraz odpowiednie wymagania monitoringowe, dla:

• wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć;

• wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb;

• wód powierzchniowych, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia;

• wód, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji wód, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód powierzchniowych i podziemnych (projekt).

Zadanie:Badania i ocena stanu osadów wodnych jezior

• Badania mają na celu kontrolowanie zawartości metali ciężkich i szkodliwych substancji organicznych, które akumulowane są w osadach jezior i ocenę tych zmian w czasie.

• W 2003 roku badania osadów wodnych jezior wykonywane były w w/w 9 jeziorach reperowych oraz w około 100 jeziorach typowanych corocznie przez WIOŚ, zgodnie z programami monitoringu regionalnego.

• Badania w jeziorach reperowych wykonywane są w cyklach

2-letnich, natomiast częstotliwość badań w jeziorach funkcjonujących na poziomach regionalnych jest zgodna z cyklem badań jakości wód jezior wynikającym z programów regionalnych.

• Zadanie obejmuje oznaczenia we wszystkich jeziorach, we frakcjach mniejszych od 0,2 mm, stężeń pierwiastków głównych tj: Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg , pierwiastków śladowych: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, Zn, V oraz dodatkowo w 9 jeziorach WWA.

• W latach 2004-2005 program pomiarowy został rozszerzony o badania PCB i pestycydów chloroorganicznych w jeziorach reperowych.

Zadanie: Badanie i ocena jakości wód zbiorników zaporowych

• Program monitoringu zbiorników zaporowych będzie realizowany w ramach sieci regionalnej. W 2003 roku będzie on kontynuowany na dotychczasowych zasadach i w zakresie określonym w wojewódzkich programach monitoringu środowiska.

• W latach 2004 - 2005 program badań zbiorników zaporowych będzie zmodyfikowany stosownie do wykazu wód, o którym mowa w art. 211 ustawy - Prawo wodne oraz odpowiednich rozporządzeń wykonawczych.

• Szczegółowy zakres badań określą wojewódzkie programy monitoringu środowiska.

OSŁONOWE STACJE UJĘĆ WÓD

• Oprócz wymienionych sieci monitoringu wód powierzchniowych przewiduje się zorganizowanie systemów ostrzegawczo - osłonowych ujęć wody w aglomeracjach miejskich. Prace nad tworzeniem systemu osłonowego ujęć wody powinny być podjęte wspólnie przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska i Wydziały Ochrony Środowiska przy pomocy Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej.

• Użytkownicy wód powinni być zobligowani do tworzenia tych systemów w oparciu o decyzje wodno-prawne, a systemy włączone do Regionalnego Monitoringu Rzek.

• Stacje osłonowe winny być tworzone celem wyeliminowania zagrożenia dla zdrowia i życia konsumentów wód z ujęć, a zatem tam, gdzie po otrzymaniu informacji o zbliżającej się fali zanieczyszczenia istnieje możliwość czasowego zamknięcia ujęcia i awaryjnego zaopatrzenia w wodę z innego źródła. Koniecznym byłoby rozważenie możliwości połączenia systemu stacji osłonowych z istniejącymi strukturami rozpoznawania NZŚ.

PODSYSTEM MONITORINGU JAKOŚCI MORZA BAŁTYCKIEGO

• Badania środowiska morskiego Bałtyku są wykonywane od 1979 roku, w tym od 1991 roku w ramach PMŚ.

• Stanowią one wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji “O ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego”.

• Jednocześnie ocena jakości wód Bałtyku - receptora zanieczyszczeń odprowadzanych z obszaru jego zlewni, jest wykorzystywana dla potrzeb zarządzania i oceny skuteczności ochrony zasobów wodnych, realizowanej na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.- Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz.1229).

Celem monitoringu wód podziemnych jest wspomaganie działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych na wody.

Potencjalne źródła zanieczyszczenia wód podziemnych

Niemal każda działalność gospodarcza i produkcyjna stanowi potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych, a rodzaj zanieczyszczenia zależy od rodzaju tej działalności. Według danych pochodzących z Wydziałów Ochrony Środowiska Urzędów Wojewódzkich w Polsce objęto ewidencją 12323 ogniska zanieczyszczeń stanowiące potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych, w tym:

• wylewiska i wysypiska odpadów komunalnych......................865

• fermy hodowlane i zakłady przetwórstwa rolnego .................404

• zwałowiska odpadów przemysłowych...................................310

• magazyny materiałów chemicznych .....................................131

• obiekty gospodarki produktami naftowymi .........................10267

• inne .................................................................................343

• Głównym zadaniem monitoringu regionalnego wód podziemnych jest rozpoznanie oraz stała kontrola jakości wód w zbiornikach o znaczeniu regionalnym

Do zadań sieci regionalnych monitoringu wód podziemnych należy:

• ustalenie jakości wód i priorytetów ich wykorzystania na potrzeby komunalne i przemysłowe

• rozpoznanie w czasie i przestrzeni naturalnych i antropogenicznych procesów kształtujących jakość wód

• określenie odporności wód na zanieczyszczenia wielkoprzestrzenne

• ustalenie i oszacowanie istniejących i potencjalnych ognisk zanieczyszczeń oraz określenie ich zasięgu i zagrożeń jakie powodują dla wód podziemnych

• przedstawienie trendów zmian jakości wód

• dostarczenie danych umożliwiających ustalenie strategii ochrony wód

• umożliwienie realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniami oraz podniesienie jakości wód już zanieczyszczonych

• prowadzenie racjonalnej gospodarki wodami podziemnymi

• racjonalne zagospodarowanie przestrzenne uwzględniające potrzebę ochrony wód podziemnych

---