Test humanistyczny (2)

Pytania opracowali eksperci z Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
Czas pracy: 120 minut
Liczba punktów możliwych do uzyskania: 50

Instrukcja
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego.
2. Czytaj bardzo uważnie wszystkie teksty, w których znajdziesz potrzebne Ci informacje. W razie potrzeby powracaj do odpowiednich fragmentów.
3. W każdym zadaniu zamkniętym (1 - 20) wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. Zaznacz ją długopisem w odpowiednich miejscach na karcie odpowiedzi. Pamiętaj, że na karcie odpowiedzi nie możesz wprowadzać już żadnych zmian.
4. Odpowiedzi do zadań otwartych wpisz w oznaczone miejsca na arkuszu.
5. Nie cytuj, jeśli nie byłeś o to proszony.
6. Nie używaj korektora. Gdy popełnisz błąd w zadaniach otwartych, przekreśl odpowiedź i obok napisz poprawną.
7. Po zakończeniu pracy sprawdź, czy udzieliłeś właściwych odpowiedzi i czy wpisałeś je w miejsca oznaczone odpowiednimi numerami.


Zainspirowani przeszłością

Sztuka polska XIX wieku różni się znacznie od dokonań epok wcześniejszych. Artyści musieli sprostać wymaganiom, które uwarunkowane były utratą niepodległości, zmianami cywilizacyjnymi i zmianami w narodowej mentalności. Z biegiem czasu w poszczególnych zaborach pogłębiały się różnice w warunkach rozwoju sztuki, zwłaszcza po powstaniu listopadowym i styczniowym.

W XIX wieku niespotykane wcześniej znaczenie zyskało malarstwo o tematyce narodowo-historycznej. Tłumiona z konieczności w publicystyce tęsknota do własnego państwa, apoteoza(1) władzy silnej i mądrej, pochwała obywatelskiej postawy znalazły tu swój najdobitniejszy wyraz. Patetyczne apogeum(2) malarstwo historyczne osiągnęło w twórczości Jana Matejki. W pierwszych latach swej twórczości namalował on obrazy, które miały wzbudzić zadumę nad przyczynami upadku Rzeczypospolitej, w kolejnych dziesięcioleciach powstały płótna sławiące największe sukcesy polskie, malowane ku pokrzepieniu serc. Dzieła Matejki nie były zwykle rekonstrukcją wydarzeń, lecz swoistą autorską wizją historii Polski, ujętą w sugestywną, pełną ekspresji widowiskową formę. Jak nikt inny ukształtował on w oczach Polaków wyobrażenie narodowej przeszłości i do dziś pozostaje dla zwykłego odbiorcy najsłynniejszym malarzem polskim.

Na podstawie: B. Kaczorowski, "Dzieje sztuki. O sztuce w Polsce", Warszawa 1991

(1) apoteoza - (gr. 'ubóstwienie') wysławianie, idealizowanie postaci lub wydarzenia w dziele
(2) apogeum - (gr.) przen. szczyt rozwoju, możliwości.


Zadanie 1. Obrazy Jana Matejki:
A. ukazywały zmiany cywilizacyjne w XIX w.,
B. włączały się w dyskusję na temat przyczyn upadku Polski,
C. stanowiły apoteozę władzy zaborców,
D. przedstawiały sceny powstańcze z lat 1830 - 1831 i 1863 - 1864.

Zadanie 2.
Malując obrazy historyczne, Jan Matejko:
A. wiernie odtwarzał wydarzenia z przeszłości,
B. nie odwoływał się do źródeł historycznych,
C. dawał autorską interpretację historii,
D. pomijał wątki niewygodne dla zaborców.


Zadanie 3.
Wyrazy: apogeum, rekonstrukcja, apoteoza świadczą o przynależności powyższego tekstu do stylu:
A. potocznego,
B. urzędowego,
C. naukowego,
D. poetyckiego.





Jan Matejko, "Rejtan. Upadek Polski" (fragment), Zamek Królewski w Warszawie

Rejtan - czyli raport ambasadora(1)
wg obrazu Jana Matejki

Wasze Wieliczestwo (2), na wstępie spieszę donieść:
Akt podpisany i po naszej myśli brzmi.
Zgodnie z układem wyłom w Litwie i Koronie
Stał się dziś faktem, czemu nie zaprzeczy nikt.
Muszę tu jednak wspomnieć o gorszącej scenie,
Której wspomnienie budzi we mnie żal i wstręt,
Zwłaszcza że miała ona miejsce w polskim sejmie,
Gdy podpisanie paktów miało odbyć się.
Niejaki Rejtan, zresztą poseł z Nowogrodu (3),
Co w jakiś sposób jego krok tłumaczy mi,
Z szaleństwem w oczach wszerz wyciągnął się na progu
I nie chciał wpuścić posłów w uchylone drzwi.
Koszulę z piersi zdarł zupełnie jak w teatrze,
Polacy - czuły naród - dali nabrać się:
Niektórzy w krzyk, że już nie mogą na to patrzeć,
Inni zdobyli się na litościwą łzę.
Ponińskij wezwał straż - to łajdak jakich mało,
Do dalszych spraw polecam z czystym sercem go,
Branickij twarz przy wszystkich dłońmi zakrył całą,
Szczęsnyj-Potockij był zupełnie comme il faut (4).
(...)
Tak przy okazji - portret Waszej Wysokości
Tam wisi, gdzie powiesić poleciłem go,
Lecz z zachowania tam obecnych można wnosić,
Że się nie cieszy wcale należytą czcią.
(...)
Skłócony naród, król niepewny, szlachta dzika
Sympatie zmienia wraz z nastrojem raz po raz.
Rozgrywka z nimi to nie żadna polityka,
To wychowanie dzieci, biorąc rzecz en masse (5).
(...)

1980
Jacek Kaczmarski, "Rejtan - czyli raport ambasadora",
na podstawie: B. Kasprzakowa, "Radość czytania", Poznań 1998

(1) ambasadora - tu: Nikołaja Repnina, ambasadora rosyjskiego w Rzeczypospolitej
(2) Wasze Wieliczestwo - Wasza Wielmożność
(3) Nowogrodu - tu: Nowogródka
(4) comme il faut - jak trzeba, jak należy
(5) en masse - ogólnie, całościowo


Zadanie 4.
Czyn Tadeusza Rejtana był sprzeciwem wobec:
A. powieszenia portretu carycy Katarzyny,
B. podpisania aktu I rozbioru Polski,
C. panującego ogólnie rozgardiaszu,
D. wybrania go na posła ziemi nowogródzkiej.

Zadanie 5.
Rejtan z obrazu Matejki to upostaciowanie:
A. gestu rozpaczy w masie obojętnych i zdrajców ojczyzny,
B. samowoli szlacheckiej w dobie upadku Rzeczypospolitej,
C. postawy ogółu Polaków wobec groźby rozbioru,
D. omdlenia patrioty przewidującego zdradę ojczyzny i jej rozbiór.

Zadanie 6.
Wiersz Jacka Kaczmarskiego:
A. zawiera wierną rekonstrukcję wydarzeń historycznych,
B. stanowi dla historyków źródło wiedzy o Rejtanie,
C. stał się źródłem inspiracji dla autora obrazu,
D. jest poetyckim komentarzem do obrazu.

Zadanie 7.
W ostatniej strofie użyty został wyraz nimi. Jest on:
A. przyimkiem, który nazywa stosunek między rozgrywką a polityką,
B. spójnikiem, który wpływa na poprawną organizację tekstu,
C. zaimkiem, który odsyła do narodu, króla oraz szlachty,
D. rzeczownikiem, który nazywa pewien zbiór osób.

Zadanie 8.
Użycie przez Kaczmarskiego zrusyfikowanych form nazwisk zwolenników rozbioru miało:
A. podkreślać zrusyfikowanie autora wiersza,
B. oddawać zasady ówczesnej normy językowej,
C. akcentować ich prorosyjskie nastawienie,
D. odzwierciedlać panującą wówczas w Polsce modę.

Zadanie 9.
Wyrażenie zresztą poseł z Nowogrodu w trzeciej strofie wiersza pełni funkcję:
A. wtrącenia z informacją o Rejtanie,
B. zdania wtrąconego o charakterze wyjaśnienia,
C. imiesłowowego równoważnika zdania,
D. zdania nadrzędnego w zdaniu złożonym.

Zadanie 10. Matejko, malując obraz "Rejtan. Upadek Polski", ostrze krytyki skierował zwłaszcza w kierunku:
A. części magnaterii,
B. Tadeusza Rejtana,
C. ogółu posłów,
D. carycy Katarzyny.

Zadanie 11. Jan Matejko oddał dramaturgię sytuacji poprzez:
A. miękki, łagodny modelunek światłocieniem,
B. dynamiczny układ kompozycyjny postaci,
C. zaznaczenie jedynie ogólnej formy, bez starania o szczegóły,
D. użycie jasnych, świetlistych, pogodnych barw pastelowych.


Śmieją się z nas, starych, że my radzi zawsze mówić o dawnych czasach i o dawnych ludziach. Ale kiedy bo i czasy, i ludzie byli lepsi niż teraz! Wielkie sądy Boże... Pan Bóg Sodomie był gotów odpuścić, gdyby się w niej przynajmniej dziesięciu sprawiedliwych znalazło; czyż już i tak małej liczby u nas nie było, aby ojczyznę ocalić?

Gdyby najznakomitsza cnota ludzka mogła przeważyć wyroki Najwyższego, pan Tadeusz jeden ojczyznę by ocalił. Starzec, puszczę wodze nadziei, wszak mówią, że przed śmiercią czasem duch wieszczy ogarnia: nasi wnukowie doczekają się, że w Nowogródku Rejten(1) ze spiżu posąg otrzyma.

Nieraz pomimowolna pycha rozszerza piersi moje, że pierwiastki mojego żywota z nim przepędziłem, że od jednych mistrzów z nim nauki brałem, że obok niego na ławach szkolnych siadywałem, żem podzielał jego zabawy.

W szkołach panu Tadeuszowi wszyscyśmy wyższość nad sobą przyznawali. W postępkach łagodny i pokorny, nieprzejednany był dla zdrajców ojczyzny.

Jak w szkołach był zapalonym Polakiem, tak z nich wyszedłszy gorliwym był obywatelem; i można powiedzieć, że nie tylko każda myśl jego, ale nawet każde tchnienie było dla ojczyzny.

Zbierał się sejm(2), ale już było wiadomo, że się gotował przez niego okropny, a w dziejach naszych niesłychany zamach na ojczyznę. Pan Tadeusz, co nigdy o żaden urząd nie prosił i unikał nawet dotąd sejmików, podał się na posła, aby na ostatnim szańcu prawa bronić sławy narodu. O dniu najhaniebniejszy, a razem najchlubniejszy dla Polski, w którym nasze nowogródzkie poselstwo usłyszało głos znieważonej i konającej ojczyzny! Zbierają się posłowie: kanclerz zaprasza Ponińskiego na marszałka.

- Przystąpmy do wyboru marszałka walnego sejmu.
- Tadeusza Rejtena obieramy marszałkiem! - odezwał się Korsak, Bohuszewicz i trzech innych posłów, kupiących się przy Rejtenie.
- Nie damy się owładać przez pięciu posłów, konfederacji(3) chcemy i Ponińskiego za jej marszałka!

Wyrodki wydzierają laskę Rejtenowi; pięciu wszystkim się opierają. - Nie ma zgody na konfederacją! - krzyczy Rejten. - Na Boga, na rany Chrystusa, zaklinam was, bracia, nie plamcie imienia polskiego! Pamiętajcie na waszą przysięgę! Pamiętajcie, że podział kraju zaraz po zawiązaniu konfederacji nastąpi!

Świętokradzkie ręce biją Rejtena i jego kolegów, a Poniński, ośmielony, już z laską(4) w ręku, śmie sejm zagajać. Korsak i Bohuszewicz, szamocąc się między oprawcami, krzyczą:
- Nie wyjdziem z tej izby, chyba trupami, a na zdradę ojczyzny nie pozwolim!
- Panowie bracia - odzywa się Poniński - widać, że ci panowie zmysły mają pomieszane. Nie oglądajmy się na nich, a postępujmy w obradach naszych. Zapraszam panów do zapisania aktu konfederacji.

- Zdrajco! - krzyknął Rejten - jak ty śmiesz marszałkiem się ogłaszać, kiedy nie ma sejmu!
Poniński, zapisawszy akt, solwował(5) sesją na dzień pojutrzejszy, a posłowie się porozchodzili, oprócz wiernych tych sześciu. Nie było ofiar, którymi by ich nie kuszono, aby od manifestu odstąpili, a zrobili akces(6) do konfederacji. Straszono ich odsądzeniem od czci i konfiskatą majątków; ale ci mężowie milczeniem pełnym pogardy odpowiedzieli. Wywieziono ich na koniec za miasto.

Pan Tadeusz osiadł w Gruszówce. Ale jak doszła do niego wieść o pierwszym podziale ojczyzny, tego ciosu wytrzymać nie mógł - i rozum jego rozbił się, przywalony sromotą publiczną. Nikomu do siebie przystępu nie dawał. Kiedy ośmieliłem się go nawiedzić, gdy mnie jemu oznajmiono, przypomniał mnie sobie:
- Seweryn Soplica to kolega szkolny i wojskowy; a dobrze, niech wnijdzie.

Henryk Rzewuski, "Pamiątki Soplicy" (fragmenty), Warszawa 1978

(1) Rejten - Rejtan
(2) sejm - tu: sejm z 1773 r., na którym zatwierdzono pierwszy rozbiór Polski
(3) sejm pod konfederacją - w czasie takiego sejmu uchwały podejmowano większością głosów
(4) laska - symbol godności marszałkowskiej
(5) solwował sesją - odłożył sesję
(6) zrobili akces - przystąpili


Zadanie 12.
Które objaśnienie najtrafniej charakteryzuje powyższy tekst?
A. Opowieść mająca związek z jakimś regionem, miejscowością itp., oparta zwykle na legendzie lub micie.
B. Opowieść o bogach, legendarnych bohaterach oraz o nadnaturalnych wydarzeniach z udziałem tych postaci.
C. Opowieść fantastyczna, oparta zwykle na podaniach ludowych, pełna niezwykłości i cudowności.
D. Opowieść oparta na bezpośredniej obserwacji narratora, jego wspomnieniach i przeżyciach, charakteryzująca się swobodnym stylem wypowiedzi.

Zadanie 13.
Zgodnie z informacją w tekście narratorem opowieści jest:
A. Tadeusz Rejtan,
B. Seweryn Soplica,
C. Henryk Rzewuski,
D. kronikarz.

Zadanie 14.
Analizując tekst, dochodzimy do wniosku, że:
A. zapisy były prowadzone systematycznie, dzień po dniu,
B. zapisywano zdarzenia w momencie ich zaistnienia,
C. relacja prowadzona jest najczęściej w czasie teraźniejszym,
D. narrator opowiada o zdarzeniach z pewnego dystansu czasowego.

Zadanie 15.
Sposób prowadzenia narracji w pierwszym akapicie sugeruje, że opowieść będzie miała charakter:

A. gawędy,
B. bajki,
C. listu,
D. reportażu.

Zadanie 16.
Jak wynika z tekstu, swą opowieść snuje:
A. młodzieniec,
B. człowiek dojrzały,
C. starzec,
D. trudno określić.

Zadanie 17.
W pierwszym akapicie znajdujemy odniesienia do wydarzeń:
A. mitologicznych,
B. biblijnych,
C. baśniowych,
D. legendarnych.

Zadanie 18.
W którym z wypisanych fragmentów tekstu narrator wyraża stosunek uczuciowy do przedstawionych wydarzeń?
A. Pan Tadeusz, co nigdy o żaden urząd nie prosił i unikał nawet dotąd sejmików, podał się za posła...
B. O dniu najhaniebniejszy, a zarazem najchlubniejszy dla Polski, w którym nasze poselstwo nowogródzkie usłyszało głos znieważonej i konającej ojczyzny!
C. Poniński, podpisawszy akt, solwował sesją na dzień jutrzejszy, a posłowie się porozchodzili...
D. Pan Bóg Sodomie był gotów odpuścić, gdyby się w niej przynajmniej dziesięciu sprawiedliwych znalazło...

Zadanie 19.
Którą zasadą kierował się w swoim postępowaniu Rejtan?
A. Miłe blizny dla ojczyzny.
B. Dobro ludu najwyższym prawem.
C. Wobec silniejszego słabszy nigdy nie ma racji.
D. Dobro rzeczypospolitej najwyższym prawem.

Zadanie 20.
Przypisy umieszczone pod tekstami pełnią funkcję:
A. wyjaśnienia do tekstu,
B. korekty tekstu,
C. polemiki z tekstem,
D. powtórzenia głównych myśli tekstu.

Zadania otwarte

Zadanie 21.
Z wiersza Jacka Kaczmarskiego wypisz ten fragment, który miał stanowić dla Repnina wyjaśnienie przyczyn słabości Rzeczypospolitej.

Zadanie 22.
Co decyduje, że obraz Jana Matejki "Rejtan. Upadek Polski" jest zaliczany do malarstwa historycznego?

Zadanie 23.
Narrator Henryka Rzewuskiego to bezstronny obserwator czy osoba opowiadająca się zdecydowanie po którejś ze stron? Napisz, na czym opierasz swój sąd?

Zadanie 24.
Który tekst - Henryka Rzewuskiego czy Jacka Kaczmarskiego - jest bliższy obrazowi Jana Matejki? Uzasadnij swoje stanowisko.

Zadanie 25.
Podaj co najmniej dwie różnice, jakie dostrzegasz między tekstem Henryka Rzewuskiego i Jacka Kaczmarskiego.

Zadanie 26.
Narrator w tekście Rzewuskiego nazwał Rejtana zapalonym Polakiem. Zastąp to wyrażenie innym, tak by nie zmieniło swego sensu.

Zadanie 27.
W waszej szkole jesienią zostanie zorganizowana wystawa pod hasłem "Zainspirowani przeszłością". Napisz ogłoszenie informujące o tym wydarzeniu.

Zadanie 28.
Uzasadnij, że o wielu autorach książek, filmów, obrazów można powiedzieć: "Zainspirowani przeszłością". Przedstaw swą wypowiedź w formie rozprawki.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Brudnopis

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1

---