WYKAZ SKRÓTÓW LITEROWYCH CZĘSTO UŻYWANYCH W LITERATURZE BIOCHEMICZNEJ

Kilka zasad związanych z używaniem bioskrótów:

1. Przeważnie zbędne jest stosowanie skrótów dla nazw metabolitów.

2. Nazw enzymów nigdy nie powinno się podawać w formie skrótów (zalecenie Komisji Nomenklatury Enzymów).

3. Słuszne jest korzystanie ze skróconego zapisu przy podawaniu struktury białek, względnie innych związków wielkocząsteczkowych.

4. Przy zastosowaniu symboli jednoliterowych grupę fosforanową w oligonukleotydach oznacza się literą p, przy czym gdy fosforan występuje w pozycji 5', p stawia się przed dużą literą, a gdy fosforan znajduje się w pozycji 3', p stawia się po dużej literze (np.pApUp - dwunukleotyd, w którym adenozyna ma wolną grupę fosforanową w pozycji 5', a urydyna w pozycji 3').

5. W przypadku długich sekwencji p zastępuje się często kreską

6. Nazwy "glukoza" nie można skrócić przez "Glu", ponieważ skrót ten oznacza kwas glutaminowy. Często stosowanego skrótu "G" należy raczej unikać ze względu na możliwość pomylenia z guaniną (G).

CZĘŚĆ ALFABETYCZNA

SKRÓT	PEŁNA NAZWA
ACTH	hormon adrenokortykotropowy
ADP	adenozyno-5'-dwufosforan
AMP	adenozyno-5'-monofosforan
ATP	adenozyno-5'-trójfosforan
CDP	cytydyno-5'-dwufosforan
CM-celuloza	karboksymetyloceluloza
CMP	cytydyno-5'-monofosforan
acylo-CoA	acylo-koenzym A
CTP	cytydyno-5'-trójfosforan
DEAE-celuloza	dwuetyloaminoetyloceluloza
DDT	1,1,1-trójchloro-2,2-bis (p-chlorofenylooctan)
DFP	dwuizopropylofluorofosforan
DNA	kwas dezoksyrybonukleinowy
DNP	2,4-dwunitrofenol
DNP-	rodnik 2,4-dwunitrofenylowy
DPT	dwufosfotiamina
e	elektron
EDTA	etylenodwuaminoczterooctan
FAD	dwunukleotyd flawinoadeninowy (forma utleniona)
FADH2	dwunukleotyd flawinoadeninowy (forma zredukowana)
FDNB	1-fluoro-2,4-dwunitrobenzen
FMN	ryboflawino-5'-fosforan
GDP	guanozyno-5'-dwufosforan
GMP	guanozyno-5'-monofosforan
GSH	glutation zredukowany
GSSG	glutation utleniony
GTP	guanozyno-5'-trójfosforan
Hb	hemoglobina
HbCO	hemoglobina tlenkowęglowa
HbO2	oksyhemoglobina
HbCN	cyjanohemoglobina
IDP	inozyno-5'-dwufosforan
IMP	inozyno-5'-monofosforan
ITP	inozyno-5'-trójfosforan
Mb	mioglobina
MbCO	mioglobina tlenkowęglowa
MbO2	oksymioglobina
MetHb	methemoglobina
MetMb	metmioglobina
NAD (NAD^+)	dwunukleotyd nikotynamidoadeninowy - utleniony
NADH2 (NADH + H^+)	dwunukleotyd nikotynamidoadeninowy - zredukowany
NADP (NADP^+)	fosforan dwunukleotydu nikotynamido-adeninowego - utleniony
NADPH2 (NADPH + H^+)	fosforan dwunukleotydu nikotynamido-adeninowego - zredukowany
NMN	mononukleotyd nikotynamidowy
p!	fosforan cykliczny 2,3
PAB	kwas p-aminobenzoesowy
PAS	kwas p-aminosalicylowy
PCMB	p-chlorortęciobenzoesan
PEP	fosfoenolopirogronian
PGA	kwas 3-fosfoglicerynowy
PGAI	aldehyd 3-fosfoglicerynowy
Pi (Pn)	ortofosforan (fosforan nieorganiczny)
PPi (PPn)	pirofosforan nieorganiczny
RNA	kwas rybonukleinowy
RuBP	rybulozo-1,5-bis-fosforan
TEAE-celuloza	trójetyloaminoetylo-celuloza
Tris	trój(hydroksymetyleno)aminometan
UDP	urydyno-5'-dwufosforan
UDP-Glk (UDPG)	urydynodwufosfoglukoza
UDP-Gal	urydynodwufosfogalaktoza
UMP	urydyno-5'-monofosforan
UQ (nie CoQ)	ubichinon (koenzym Q) - z zaznaczeniem liczby jednostek izoprenowych np. UQ10
UTP	urydyno-5'-trójfosforan

CZĘŚĆ SYSTEMATYCZNA

AMINOKWASY

SKRÓT	SYMBOL JEDNOLITEROWY	PEŁNA NAZWA
Ala	A	alanina
Arg	R	arginina
Asp	D	kwas asparaginowy
Asp-NH1 (Asn)	N	asparagina
Cys (Cys-SH)	C	cysteina
Dopa	-	dwuhydroksyfenyloalanina
Fen	F	fenyloalanina
Gli	G	glicyna
Glu	E	kwas glutaminowy
Glu-NH2 (Gln)	Q	glutamina
His	H	histydyna
Ileu (i-Leu)	I	izoleucyna
Leu	L	leucyna
Liz	K	lizyna
Liz-OH (Hyl)	-	hydroksylizyna
Met	M	metionina
Orn	-	ornityna
Pro	P	prolina
Pro-OH (Hyp)	-	hydroksyprolina
Ser	S	seryna
Tre	T	treonina
Try	W	tryptofan
Tyr	O	tyrozyna
Wal	V	walina

NUKLEOZYDOFOSFORANY

MONOFOSFORAN	DWUFOSFORAN	TRÓJFOSFORAN	NUKLEOZYD	NAZWA NUKLEOZYDU
AMP	ADP	ATP	A(Ade)	adenozyna
CMP	CDP	CTP	C(Cyt)	cytydyna
GMP	GMP	GTP	G(Gua)	guanozyna
IMP	IDP	ITP	I(Ino)	inozyna
TMP	TDP	TTP	T(Tym)	tymidyna
UMP	UDP	UTP	U(Ury)	urydyna

CUKRY

SKRÓT	PEŁNA NAZWA
deRyb	dezoksyryboza
Fru	fruktoza
Gal	galaktoza
Glk	glukoza
Ksul	ksyluloza
Ksyl	ksyloza
Man	mannoza
Rul	rybuloza
Ryb	ryboza

KOENZYMY

KOENZYM	SKRÓT	PRZENOSZONA GRUPA	ODPOWIEDNIA WITAMINA
I. Koenzymy przenoszące wodór:
dwunukleotyd nikotynamidoadeninowy^1	NAD^+	wodór	amid kwasu nikotynowego
fosforan dwunukleotydu nikotynamidoadeninowego^2	NADP^+	wodór	amid kwasu nikotynowego
mononukleotyd flawinowy (fosforan ryboflawiny)	FMN	wodór	ryboflawina
dwunukleotyd flawinoadeninowy	FAD	wodór	ryboflawina
koenzym Q	Q	wodór	-----
heminy komórkowe		elektrony	-----
kwas liponowy (tioktanowy)	Lip (S2)	wodór i grupy acylowe	-----
II. Koenzymy przenoszące grupy atomów:
adenozynotrójfosforan	ATP	reszta kwasu fosforowego (oraz AMP)	-----
siarczan kwasu fosfoadenilowego	PAPS	reszta kwasu siarkowego	-----
fosforan pirydoksalu	PAL	grupa aminowa	pirydoksyna (adermina)
cytydynodwufosforan	CDP	fosfocholina i grupy pokrewne	-----
urydynodwufosforan	UDP	cukier, kwas uronowy	-----
Koenzymy transferu C1:
adenozynometionina	-----	grupa metylowa	(metionina)
kwas tetrahydrofolowy	CoF	grupa formylowa	kwas folowy
biotyna	-----	grupa karboksylowa (CO2)	biotyna
Koenzymy transferu C2:
koenzym A	CoA	acetyl (acyl)	kwas pantotenowy
pirofosforan tiaminy	TPP	grupa aldehydu dwuwęglowego	tiamina
III. Koenzymy izomeraz i liaz:
urydynodwufosforan	UDP	izomeryzacja cukru	-----
fosforan pirydoksalu	PAL	dekarboksylacja	pirydoksyna
pirofosforan tiaminy	TPP	dekarboksylacja	tiamina
koenzym B12	-----	przesunięcie grup karboksylowych	kobalamina

¹ DPN⁺ - nukleotyd dwufosfopirydynowy (kodehydrogenaza I).
² TPN⁺ - nukleotyd trójfosfopirydynowy (kodehydrogenaza II).

HORMONY

HORMON	SKRÓT	GRUCZOŁ	DZIAŁANIE
Hormony sterydowe:
korytykosterydy	-----	kora nadnerczy	w gospodarce mineralnej: retencja Na^+, w przemianie materii: glukoneogeneza
progesteron	-----	jajniik (ciałko żółte)	faza wydzielnicza błony śluzowej macicy
estradiol	-----	jajnik (pęcherzyki Graafa)	ruja, poliferacja śluzówki macicy
testosteron	-----	jądra (komórki interstycjalne)	gruczoły dodatkowe narządów płciowych, wtórne cechy płciowe
Hormony będące pochodnymi aminokwasów:
tyroksyna	-----	tarczyca	wzmożenie przemiany podstawowej, rozwój
adrenalina	-----	rdzeń nadnercza	rozpad gilkogenu
melatonina	-----	szyszynka mózgowa	skórcz melanoforów
Hormony peptydowe i białkowe:
relaksyna	-----	jajnik	rozluźnienie spojenia łonowego
hormon przytarczyczny	-----	gruczoły przytarczyczne	uruchomienie jonów wapniowych
tyrokalcytonina	-----	tarczyca	oniżenie poziomu Ca^2+
insulina	-----	trzustka	obniżenie poziomu cukru we krwi
glukagon	HGF	trzustka	podwyższenie poziomu cukru we krwi
erytropoetyna	-----	nerka	dojrzewanie krwinek czerwonych
oksytocyna	-----	płat tylny	pobudzenie skurczów macicy
wazopresyna (adiuretyna)	-----	płat tylny	hamowanie diurezy
melanotropina	MSH	płat przedni (pars intermedia)	rozszerzanie melanotrofów
somatotropina	STH	płat przedni	wzrost, przemiana materii
hormon lipotropowy	LPH	płat przedni	lipoliza
kortykotropina	ACTH	płat przedni	pobudzenie kory nadnercza
tyreotropina	TSH	płat przedni	pobudzanie tarczycy
hormon stymulujący pęcherzyki Graafa	FSH	płat przedni	pobudzanie produkcji estradiolu
hormon stymulujący komórki interstycjalne	ICSH (LH)	pobudzanie produkcji hormonów płciowych
prolaktyna (laktotropina, luteotropina)	LTH (LMTH)	płat przedni	pobudzanie gruczołów mlecznych oraz ciałka żółtego
choriongonadotropina	HCG	(łożysko)	pobudzenie produkcji hormonów płciowych

ZARYS BIOCHEMII
Peter Karlson
wyd. III PWN 1970

7

---