POŁOŻNICTWO. MLEKO.

Ćwiczenie 1.

Plan badania wymienia:

1. Wywiad

• wiek zwierzęcia - pierwiastka, wieloródka

• stadium laktacji - trymestr laktacji, tuż po wycieleniu, okres zasuszania, zasuszenia(bo w pewnych okresach jest mniej lub więcej mleka)

• data i przebieg ostatniego porodu - uwzględnienie odejścia łożyska, faza cyklu rujowego

• wydajność mleczna - roczna, miesięczna, przed zachorowaniem, obecna, bezmleczność

• rodzaj doju - ręczne (technika doju), mechaniczne

• dotychczas przebyte schorzenia wymienia i inne - np. schorzenia metaboliczne (ketoza), pokarmowe, z podwyższoną ciepłotą

• czas trwania schorzenia wymienia i jego przebieg

obrzęki poporodowe - ból przy doju, czerwone zabarwienie mleka

ważną informacją jest faza cyklu rujowego - podczas rui smak mleka jest gorzkawy lub słonawy; wzrost ilości komórek somatycznych;

ilość komórek somatycznych w mleku - jeden ze wskaźników oceny higienicznej mleka (norma do 40 tys.)

• zachowanie się krowy przy doju

• dojenie twarde, miękkie

• podciąganie mleka

• bolesność wymienia, ćwiartek w trakcie doju

• zmiany ćwiartek w postaci obrzęków, stwardnień

• zaczerwienienia skóry

• rany na skórze

• przetoki mleczne itp.

• zmiany w mleku

• zmiany smaku: słony, gorzki

• zmiany barwy

• zmiany makroskopowe mleka: strzępki, kłaczki, skrzepy krwi

• częściowa lub całkowita zmiana wyglądu mleka: wydzielina surowicza, ropna, posokowata

• ważenie się mleka

• podbieganie serwatką i inne

• dotychczasowe zabiegi - przez kogo wykonywane i w jakim celu, rodzaj użytych środków leczniczych

długotrwałe stosowanie antybiotyków może powodować wyjałowienie tkanki gruczołowej wymienia - w to miejsce namnażają się grzyby;

• stan ogólny zaobserwowany przez właściciela

• apetyt

• przeżuwanie

• wydalanie kału (biegunki, zaparcia)

• zachowanie się zwierzęcia

• żywienie

• jednostronne

• urozmaicone

• pasze przemysłowe

• dodatki żywieniowe (mineralne, witaminowe, białkowe, energetyczne)

• utrzymanie

• pastwisko

• wybiegi

• obora i rodzaj utrzymania

• warunki zoohigieniczne

2. Ogólne badanie zwierzęcia (wg. skróconego planu badania internistycznego):

• stan odżywienia, kondycja, pielęgnacja skóry, wymienia i jego okolicy

• stan kliniczny zwierzęcia

1. ocena widocznych błon śluzowych

2. badanie dostępnych węzłów chłonnych

3. CTO

4. skrócone badanie poszczególnych układów

• powłoki zewnętrzne

• układ oddechowy

• układ krążenia

• układ pokarmowy

• układ moczowy

• układ płciowy

• układ ruchu (stan racic - bardzo ważny - jeśli jest bolesność, to nie działa oxytocyna → straty mleka, niedojenie krów → zakażenia i namnażanie bakterii → stany ostre zapaleń)

• układ nerwowy

5. inne objawy chorobowe

3. Szczegółowe badanie gruczołu mlekowego:

• oglądanie wymienia

• ogląda się z pewnej odległości, ok. 3 metrów - z dwóch stron (prawej i lewej oraz z tyłu zwierzęcia

1. wielkość, budowa i kształt wymienia (najlepiej na 2 h przed udojem)

1. wymię półjajowe (skrzynkowate) - najbardziej pożądane; duże, równe ćwiartki - dój mechaniczny

2. półkoliste (kuliste)

3. workowate (obwisłe)

4. mocno szczelinowate (kozie)

2. zawieszenie wymienia

1. brzuszne

2. brzuszno-sromowe

3. sromowo-brzuszne

4. nierównomierne

ocena przez poprowadzenie linii przez guz biodrowy; im bardziej dogłowowo leży wymię, tym lepiej, bo:

• łatwiej doić

• lepsza higiena

• mniej zapaleń

ocena poprzez oglądanie włosa pokrywowego w okolicy wymienia, samego wymienia i ewentualnie strzyków;

ocena wielkości poszczególnych ćwiartek wymienia, wzajemny stosunek ćwiartek do siebie (prawe do lewych, przednie do tylnych);

3. ocena strzyków

1. ilość

2. długość strzyków (7-8 cm)

3. grubość strzyków (średnica 2,5-3 cm)

4. kształt strzyków (prawidłowy to cylindryczny = walcowaty, nieprawidłowe to - stożkowaty i lejkowaty = gruszkowaty)

5. kierunek strzyków (zbieżny, rozbieżny, wichrowaty)

6. rozstawienie strzyków (min. 7-8 cm)

7. ewentualnie obecność strzyków dodatkowych lub międzystrzyków

ocena zmian na skórze strzyków, ćwiartek i okolicy wymienia:

• zaczerwienienie

• rany (cięte, szarpane)

• blizny

• pęcherzyki

• ropnie

• przetoki

• zgorzel

• obrzęki

• brodawki

• brodawczaki

• otarcia

• wypadanie włosa

• naderwania

• urwania

• omacywanie wymienia

• zawsze zaczynamy od zdrowych ćwiartek!!!

• ocena zewnętrznej temperatury okolicy wymienia, poszczególnych ćwiartek i między ćwiartkami

• ocena grubości i stopnia przesuwalności skóry względem podłoża

• napięcie

• fałdowanie

• zrosty

• bolesność

do krowy podchodzi się z prawej strony!

3. omacywanie poszczególnych ćwiartek

1. badanie zatok mlecznych:

dwie przednie a następnie dwie tylne ćwiartki ujmując w dłonie i dotykiem określamy konsystencję zatoki mlecznej (poj. 100-400 ml)

2. badanie tkanki gruczołowej wymienia - poszczególnych ćwiartek:

• omacywanie oburącz poszczególnych ćwiartek od zatoki mleko nośnej w kierunku podstawy wymienia

• ocena konsystencji tkanki gruczołowej wymienia - stosunek objętości tkanki gruczołowej do objętości łącznotkankowego zrębu gruczołowego + ewentualne zmiany: bolesność, nacieki zapalne i zastoinowe, zwłóknienia, zaniki (atrofia), guzy, ropnie, krwiaki, torbiele, zmiany elastyczności miąższu

4. oglądanie i omacywanie strzyków

• oglądanie ujścia strzyków - ocena wierzchołka strzyku i ujścia kanału strzykowego:

• wrodzony brak ujścia strzyku

• mechaniczne uszkodzenia

• obliteracje ujścia strzyku

• wynicowania błony śluzowej kanału strzykowego, zatoki strzykowej

• obecność zaschniętej wydzieliny zapalnej

rodzaje ujść strzyku:

• zaokrąglony - prawidłowy

• 
  płaski trudno utrzymać higienę przed- i poudojową

• zaostrzony (nie utrzymuje się kropla środka odkażającego)

• 
  wadliwy przewód strzykowy dyskwalifikacja

• niecentralne ujście kanału strzykowego z doju

• boczne ujście kanału strzykowego mechanicznego

• przetaczanie strzyków

• badanie kciukiem i palcem wskazującym - przetaczanie od wierzchołka strzyku do jego podstawy

• ocena kanału strzykowego i zatoki strzykowej:

• wrażliwość

• zapalenia

• stwardnienia

• przewężenia

• rozszerzenia

• guzy

• ciała obce

• ocena grubości i kierunku zdajanych strug mleka

• badanie na przedzdajaczu wykonywane jednocześnie przy ocenie makroskopowej mleka:

• dojenie miękkie (zbyt słaby mięsień zwieracz kanału strzykowego, zbyt duży kanał - mleko samo wycieka)

• dojenie twarde (blizny, przewężenia, przerost mięśnia zwieracza - trzeba pokonać duży opór)

• mlekotok - ciągle otwarty kanał strzykowy → zapalenia (droga wstępująca)

• brak wydzieliny

• badanie oborowe mleka

• ocena makroskopowa wydzieliny mlecznej na przedzdajaczu (miseczka czarnego koloru)

PIERWSZA STRUGA MLEKA:

ocena:

• barwa wydzieliny

• prawidłowa

• różowa

• niebieskawa

• żółta

• gęstość wydzieliny

• prawidłowa

• wodnista

• ciągliwa

• obecność domieszek w mleku

• strzępki

• kłaczki

• skrzepy krwi

• ropa

DRUGA STRUGA MLEKA

• szacunkowa ocena liczby komórek somatycznych w mleku oraz zmiany pH wydzieliny (w pierwszej strudze zawsze jest dużo komórek somatycznych!)

• przedzdajacz - pozwala na ocenę kierunku i grubości strumienia zdajanego mleka, ocenę barwy, konsystencji, zapachu, ew. domieszki

• TOK - Terenowy Odczyn Komórkowy = próba Kalifornijska = test Schalma - jest to test orientacyjny, wykrywa stan zapalny.

• badanie laboratoryjne - pozwala na określenie patogenu (posiew bakteriologiczny i mykologiczny)

• gdy jest ostry stan zapalny wymienia, leki należy podać od razu (na wyczucie), a po badaniu laboratoryjnym dokonać ewentualnej korekty; w chorobie przewlekłej należy poczekać na wyniki antybiotykogramu

• wstępne rozpoznanie i dalsze postępowanie, pobranie próbek do badań laboratoryjnych

• do badań lab. przeznacza się mleko z trzeciej i następnych strug mleka

• w 1 i 2 strudze jest duża ilość drobnoustrojów fizjologicznie bytujących w kanale strzykowym

Wiek zwierzęcia

Wpływ na wydajność mleczną, skład mleka oraz zwiększoną podatność na zapalenia wymienia. Zatrzymanie dużej ilości mleka resztkowego, obwisłe wymiona, zaburzenia przemiany materii, wpływy hormonalne, niedobory mineralno-witaminowe, uszkodzenia mięśnia zwieracza strzyku itd.

Szczyt laktacyjny - od 3 do 5 laktacji.

Stadium laktacji - „krytyczne momenty” w trakcie laktacji (zwiększona podatność na zapalenia):

• okres poporodowy - gwałtowne obciążenie czynności gruczołu mlekowego powiązane z obniżeniem odporności miejscowej i ogólnej

• okres zasuszania i zasuszenia - zaleganie mleka i wzrost ciśnienia śródnaczyniowego

Metody doju

1. dój ręczny (ciśnienie 400-800 mmHg)

• piąstkowanie - najlepsza metoda

• 
  kciukowanie metody mokre

• osmykiwanie (gorsze, bo zbyt duże ciśnienie)

2. dój mechaniczny

• wady:

• pustodój początkowy

• pustodój końcowy

• wspinanie się kubków udojowych

• zaburzenia w krążeniu krwi w strzykach

• uszkodzenie błony śluzowej zatoki strzykowej

• nieprawidłowe ciśnienie aparatu udojowego

Żywienie

• maksymalna wydajność mleczna zależy od prawidłowo zestawionej dawki pokarmowej

• spadek wydajności mlecznej:

• zbyt obfite karmienie - przerost tkanki gruczołowej wymienia tkanką tłuszczową → spadek mleczności nawet do 50%

• nieprawidłowy stosunek białka do energii

• niedopajanie - spadek wydajności o ok. 2 l/dobę (krowa pobiera wodę ok. 7 razy w dzień i 3 razy w nocy)

• wzrost wydajności mlecznej:

• pasza bogata w karoteny (wit. A)

• dodatki mikroelementów:

• 30 mg chlorku kobaltu

• 150 mg siarczanu miedzi

• 400 mg siarczanu magnezu

Ćwiczenie 2.

Badanie makroskopowe mleka.

Do badania makroskopowego należy tzw. próba oborowa mleka (jeden z elementów planu badania). Wstępnym elementem jest badanie na tzw. przedzdajaczu koloru czarnego (bo na białym tle niewiele byłoby widać), oznaczonym symbolami A, B, C, D (jeśli podchodzimy od strony prawej).

LEWA PRAWA

C A

D B

Pobieramy na przedzdajacz mleko ze wszystkich ćwiartek (ok. 2-3 ml.). Próbki należy pobierać z pierwszej strugi mleka, ponieważ w ten sposób pozyskujemy mleko zatokowe. Gdy są jakieś zmiany zapalne i pojawiają się domieszki w mleku, to opadają one z zatoki mlekonośnej do zatoki strzykowej i są obecne w pierwszych strugach. Dzięki temu możemy wykryć nawet stany podkliniczne. Należy pamiętać o zachowaniu czystości. Tackę przekręcać ruchem kołowym w każdą stronę.

1. Ocena wizualna:

• zmiany gęstości

• wodnistość mleka

• błędy żywieniowe - przy skarmianiu dużych ilości wywarów, wysłodków, zmarzniętych ziemniaków, mokrych zielonek, zrzynków buraczanych; powoduje to obniżenie zawartości tłuszczu w mleku

• przy długotrwałej biegunce

• przy gruźlicy wymienia

• przy stanach zapalnych wymienia na tle paciorkowcowym

• cecha osobnicza uwarunkowana genetycznie

• przy zafałszowaniach, gdy chłop dodaje wodę

• przy obniżeniu ilości tłuszczu

Wykonuje się próby chemiczne na zawartość białka, tłuszczu, laktozy. Stany zapalne

powodują zaburzenia sekrecji tłuszczu do mleka.

Przy stanach zapalnych białko ↑, a laktoza i tłuszcz ↓.

• ciągliwość mleka

• zakażenie wymienia drobnoustrojami rozkładającymi białka (Proteus, E. coli, Bacillus subtilis, Clostridium sporogenes)

• po zjedzeniu rośliny o nazwie Tłustosz

• zakażenie mleka Streptococcus halonolicus - powoduje wytwarzanie śluzu

• zmiany zabarwienia mleka (może być zmienione fizjologicznie lub patologicznie)

• mleko różowe lub czerwone

• obecność elementów krwi w mleku - wynaczynienia

• urazy wymienia, uderzenia, upadki

• pustodój na opróżnione wymię lub gdy nie ma jeszcze odruchu przepuszczania (działa podciśnienie aparatu udojowego, co drażni błonę śluzową zatoki mlekonośnej i strzykowej powodując wynaczynienia)

• zbyt wysokie podciśnienie w aparacie udojowym

• tuż po porodzie, gdy dochodzi do znacznego obrzęku fizjologicznego wymienia, co prowadzi do samoistnych wynaczynień krwi (wzrost przepływu krwi)

• awitaminoza wit. C - utrata szczelności śródbłonka naczyń krwionośnych, niedobór Ca

• hemoglobinuria (różowe)

• skarmianie roślinami typu skrzyp, przytulia, wilczomlecz, pędy drzew iglastych, liście olchy

• zakażenie mleka drobnoustrojami jak Saccharomyces ruber, Serratia marcescens

• przy stosowaniu fenotiazyny

• mleko niebieskawe

• przy zakażeniu Pseudomonas cyanogenes

• przy radykalnym spadku tłuszczu, silnej wodnistości

• przy skarmianiu gryką, lucerną, rdestem ptasim, wyką, nostrzykiem, makuchami makowymi, niezapominajkami

• żółte

• fizjologicznie tuż po wycieleniu (mleko siarowe - pierwsze 6 dni po wycieleniu)

• skarmianie roślin o dużej zawartości β-karotenu - marchew, kukurydza, brukiew, rabarbar, szafran, nagietki

• przy żółtaczce, piroplazmozie, pryszczycy, zakażeniach grzybiczych, zakażeniu Pseudomonas aeruginosa

• przy zakażeniu wymienia paciorkowcem bezmleczności

• podczas stosowania niektórych antybiotyków, zwłaszcza tetracyklin

• mleko szare

• gdy jest zwiększona ilość Fe w wodzie do pojenia (↑5µg/ml)

W okresie zasuszenia barwa i konsystencja wydzieliny gruczołu mlekowego przypomina miód - złocisto bursztynowa, dość gęsta.

• domieszki

• strzępki włóknika

• kłaczki kazeiny

• skrzepy krwi (kłaczki)

• ropa

• wydzielina mieszana np. surowiczo-ropna

• charakter wydzieliny zapalnej

• surowicza

• objaw patognomoniczny do zapalenia wymienia na tle E. coli (Colimastitis)

• zapalenie wymienia na tle Mycoplazm

• ropna

• zakażenie gruczołu gronkowcami

• posokowata

• zakażenie wymienia beztlenowcami

• zmiany smaku (nie próbujemy - mówi nam o tym właściciel, a my mu ufamy)

• smak gorzki

• fizjologicznie może być pod koniec laktacji, co wiąże się z wysoką ciążą (bo właściciele czasem nie zasuszają krów)

• w okresie rui

• przy nimfomanii

• przy skarmianiu piołunu, paproci, łubinu, kapusty, rzepy, rzodkwi, słomy jęczmiennej

• podczas podawania zjełczałej karmy, zepsutej spleśniałej słomy, zepsutej kiszonki

• podczas piroplazmozy

• przy schorzeniach wątroby, zaburzeniach jelitowych, biegunce

• przy schorzeniach wywoływanych przez bakterie gnilne

• smak zjełczały

• podczas utleniania się tłuszczów

• gdy jest czynnik katalizujący (np. metale: Cu, Fe)

• kwaśnienie mleka

• błędy przy przechowywaniu mleka (za wysoka temperatura)

• przy zakażeniu wymienia bakteriami, które zmieniają pH w kierunku kwaśnym

2. Próba TOK - Terenowy Odczyn Komórkowy = Kalifornia Mastitis Test

• służy do rutynowych badań mleka na obecność zwiększonej ilości komórek w mleku oraz zmian pH mleka

• nie pozwala precyzyjnie określić ile tych komórek jest - jest to oznaczenie szacunkowe, orientacyjne

• służy do rozpoznawania procesów zapalnych mleka - wtedy ilość komórek somatycznych wzrasta

Komórki somatyczne - są to wszystkie komórki mleka, zawierające jądro; są to głównie leukocyty, ale też np. złuszczające się nabłonki (pęcherzyków, przewodów i zatok mlecznych); w zapaleniach przewlekłych można znaleźć makrofagi, przekształcające się w komórki olbrzymie; ilość komórek somatycznych jest wskaźnikiem jakości zoohigienicznej mleka; gdy dochodzi do zapalenia, do wymienia wraz z krwią dostają się leukocyty i tym samym ilość komórek somatycznych wzrasta; zapalenie może być wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, mykoplazmy, a nawet algi.

Zasada działania TOK-u:

• reakcja DNA jąder komórek somatycznych z substancją powierzchniowo czynną (siarczan alkylarylu), która wchodzi w skład odczynnika testowego (Mastirapid).

• siarczan alkylarylu powoduje spadek napięcia powierzchownego komórek, co doprowadza do ich pękania; dochodzi do eksponowania DNA, który wiąże się z siarczanem

• efektem tej reakcji jest tworzenie się zgęstnień - intensywność zależy od ilości komórek w mleku

• test ten pozwala też określić pH mleka dzięki drugiemu składnikowi Mastirapidu - 0,5% roztwór purpury bromokrezolowej (prawidłowe pH 6,6 - 6,8) (podczas zapalenia często dochodzi do zmiany w kierunku zasadowym i wtedy próbka przybiera barwę purpurową; gdy pH jest kwaśne, to mleko ma kolor żółty; im kwaśniejsze, tym bardziej żółte)

Do TOK-u potrzebne są:

1. Biała tacka (tacka Schalma), która pozwala na zaobserwowanie zmiany konsystencji

i zabarwienia, co jest związane ze zmianą pH.

2. Płyn diagnostyczny (np. Mastirapid). Rozbija on komórki somatyczne i eksponuje DNA,

co jest wskaźnikiem zmiany pH. Mastirapid zawiera siarczan alkylarylu i purpurę

bromokrezolową.

Sposób wykonania:

• w oborze pobiera się mleko z poszczególnych ćwiartek do odpowiadających im baseników tacki Schalma

• w tacce Schalma jest 4 baseniki odpowiadające międzynarodowej nomenklaturze ćwiartek wymienia:

1. - prawa przednia ćwiartka

2. - prawa tylna ćwiartka

3. - lewa przednia ćwiartka

4. - lewa tylna ćwiartka

• pobiera się mleko z drugiej strugi (2-3 ml), nie wolno z pierwszej (w przeciwieństwie do badania makroskopowego)

• w trakcie dojenia tackę należy trzymać skośnie, by mógł odpłynąć nadmiar wydzieliny (musi być podobna ilość we wszystkich basenikach)

• do każdego baseniku dodaje się płyn diagnostyczny - Mastirapid

• ilość środka diagnostycznego musi być równa lub większa ilości mleka; nie może być mniejsza!!! (jeśli jest niska temp. otoczenia można dać trochę więcej środka

• przed dokonaniem oceny należy lekko mieszać odczynnik z mlekiem (10-15 sek.) ruchem rotacyjnym (dłuższe mieszanie przy wynikach wątpliwych zgęstnienia mogą zanikać dając zafałszowania)

• ocena wyników testu w oparciu o wygląd mieszaniny, przy dobrym oświetleniu

Ocena wyników TOK-u:

wynik badania	opis próby	lb. kom. w mleku (w tys.) (% leukocytów - gł. neutrofili)
ujemny (-)	wygląd mieszaniny szaroniebieski, brak zgęstnień	0-200 (0-25%)
wątpliwy (+/-)	występują delikatne kłaczki bez tendencji do tworzenia większych konglomeratów; mogą zanikać przy dłużej wykonywanych ruchach rotacyjnych tacki	150-500 (30-40%)
słabo dodatni (+)	wyraźne zgęstnienia, bez tendencji do tworzenia żelu; mogą zanikać przy dłużej wykonywanych ruchach rotacyjnych tacki	400-1500 (40-60%)
dodatni (++)	natychmiastowe gęstnienie mieszaniny z tendencją do tworzenia żelu, który w wyniku ruchów rotacyjnych tacki będzie koncentrować się na środku baseniku, a jak przestaniemy mieszać - rozleje się na całą powierzchnię baseniku	800-5000 (60-70%)
silnie dodatni (+++)	natychmiastowe tworzenie gęstego żelu formułującego się w postaci grudki w środkowej części baseniku; grudka ta pozostaje w środku nawet gdy przestaniemy poruszać tacką	powyżej 5000 (70-80%)

Leukocyty są podstawowym elementem obronnym wymienia (napływ przy zakażeniach, zapaleniach).

Na podstawie TOK możemy również określać pH mleka:

• odczyn zasadowy

• pH powyżej 7

• daje barwę purpurową, wynik piszemy po kresce, po oznaczeniu TOK-u

( TOK/pH)

• oznaczenia:

• ─ pH normalne

• z słabo zasadowe

• zz silnie zasadowe

• przykład: ─ / ─ oznacza: ujemny TOK, brak zmian w pH

• wskazuje na dużą ilość chlorku w mleku

• występuje w czasie zasuszenia i w różnych postaciach mastitis (zapalenie wymienia)

• odczyn kwaśny

• pH ok. 5,2

• rzadko występuje

• zabarwienie mieszaniny jest żółte

• oznaczenia;

• k słabo kwaśne

• kk silnie kwaśne

• w wyniku zakażenia wymienia bakteriami rozkładającymi laktozę w wymieniu np. E. coli

TOK wykonujemy, by stwierdzić stan zapalny wymienia. Jedną z cech procesu zapalnego jest wzrost komórek somatycznych.

W interpretacji wyników TOK-u należy uwzględnić pewne sytuacje prowadzące do fizjologicznego wzrostu komórek somatycznych w mleku. W efekcie mogą prowadzić do uzyskania wyników fałszywie dodatnich.

Wyniki TOK-u fałszywie ( + ):

• zaawansowany wiek krowy (gdy było dużo laktacji, to naturalnie wzrasta ilość kom. somatycznych)

• okres zasuszenia - 2 tyg. przed zasuszeniem liczba komórek rośnie

• okres siarowy - pierwsze 6 dni po wycieleniu fizjologiczny wzrost lb. kom. (jednolity wzrost we wszystkich ćwiartkach)

• okres rui - przekrwienie wymienia → dowóz elementów komórkowych

• stany chorobowe z podwyższoną temp. ciała i bolesnością - następuje spadek ilości mleka i wzrost koncentracji komórek

• ketoza i kwasica - schorzenia metaboliczne

• stosowanie antybiotyków dowymieniowo, np. tetracykliny powodują wzrost lb. kom. nawet przez 1 miesiąc

• przy przewlekłych biegunkach

• nie można brać do badania mleka resztkowego (pozyskiwanego na końcu doju)

• po 4 godzinach od doju, może być czterokrotny wzrost ilości komórek somatycznych, w porównaniu z średnią liczbą z udoju z jednej ćwiartki, dlatego należy badać mleko świeże

Wyniki TOK-u fałszywie ( - ):

• gdy TOK jest robiony przy zbyt niskiej temperaturze otoczenia (niska temp. hamuje każdą reakcję chemiczną)

• zakażenie gruczołu mlekowego drobnoustrojami mającymi zdolność wytwarzania enzymu dezoksyrybonukleazy (rozkłada DNA jąder komórkowych), np. Klebsiella, aerogenes, Micrococcus, maczugowce; może dochodzić do rozkładu DNA i Mastirapid nie ma z czym reagować

Po przeprowadzeniu badania klinicznego wymienia, badania oborowego mleka z ćwiartek, które podejrzewamy o proces chorobowy, należy pobrać mleko do badań bakteriologicznych - potwierdza to podejrzenie procesu zapalnego i pozwala określić na jaki antybiotyk dany drobnoustrój jest wrażliwy (podstawowy element leczenia). Badanie to przeprowadza się w odpowiedni sposób, by nie dopuścić do zakażenia bakteriami z otoczenia.

Pobieranie mleka:

• minimum na 0,5 h przed pobraniem mleka powinny być zakończone wszelkie czynności związane z obrządkiem (bo unosi się kurz) - zadawanie paszy, ścielenie itp.

• wymię powinno być umyte i wytarte do sucha ręcznikiem jednorazowego użytku

• strzyki należy odkazić środkiem dezynfekcyjnym

• najpierw wykonuje się badanie na przedzdajaczu i TOK - pozwolą one na usunięcie drobnoustrojów znajdujących się w kanale strzykowym

• należy odkazić strzyki za pomocą denaturatu (cały strzyk i ujście strzyku); do każdego strzyku używamy oddzielnego zwitka waty

• stojąc po prawej stronie odkażanie zaczynamy od strzyków leżących najdalej - strzyk D, C, B i A

• pobieranie mleka - odwrotnie - od strzyku leżącego najbliżej - A, B, C i D

• mleko pobieramy do sterylnych probówek, odpowiednio opisanych (jaka ćwiartka i nr. krowy)

• technika pobierania:

• przez prawie cały proces pobierania mleka probówka powinna być ustawiona prawie poziomo (by nie dostały się do niej zanieczyszczenia)

• probówkę trzymamy w prawej ręce

• nachylamy się (nie kucamy!!!) i przystawiamy probówkę do wymienia

• lewą ręką wyciągamy korek z probówki między mały palec a dłoń

• przekładamy probówkę do lewej ręki między kciuk a palec wskazujący

• przysuwamy probówkę na odległość ok. 2 cm od strzyku

• prawą ręką piąstkując zdajamy jedną strugę mleka

• przekładamy probówkę do prawej ręki

• zatykamy korkiem

• ustawiamy probówkę pionowo wstajemy (wcześniej nie można wstawać)

Do opisu wyników badania klinicznego wymienia i badania oborowego mleka wykorzystuje się sumę symboli ułatwiających zapis zmian.

• symbole do opisu wyników badania klinicznego wymienia:

• N - tkanka gruczołowa jest normalna

• L.z. - lekko zwłókniała

• W.z. - wyraźnie zwłókniała

• S.z. - silnie zwłókniała

• S.z. (I) - silnie zwłókniała ze zmięśnieniem tkanki i brakiem wydzielniczości

• Ob. - obrzęk wymienia

• a. - niewielkiego stopnia atrofia (zanik) tkanki gruczołowej

• A. - wyraźnego stopnia atrofia tkanki gruczołowej

• h. - nieznacznego stopnia rozrost tkanki gruczołowej (hipertrofia)

• H. - znacznego stopnia rozrost tkanki gruczołowej

• symbole do opisu wyników badania na przedzdajaczu

• n - mleko normalne

• l.w. - lekko wodniste

• s.w. - silnie wodniste

• sur. - wydzielina surowicza

• sur.- rp. - wydzielina surowiczo-ropna

• rp. - wydzielina ropna

• psk. - wydzielina posokowata

• strz. - strzępki

• kł. - kłaczki

• x - brak wydzieliny

• z - mleko słabo zasadowe

• zz - mleko silnie zasadowe

• k - mleko słabo kwaśne

• kk - mleko silnie kwaśne

• 0 - ćwiartka nieczynna

np. A (0)

B N, n.(-)

C Ob., sur.- rp., +++/zz

D H., strz., ++/kk

Próba Whiteside'a:

Służy do szacunkowego określenia liczby komórek somatycznych w mleku zbiorczym (TOK - szacunkowe określanie liczby komórek somatycznych w mleku ćwiartkowym). Wykonuję się ją w zlewniach mleka.

• test z mlekiem niepoddanym schłodzeniu - nie później niż 12 h od jego pozyskania

• test z mlekiem schłodzonym do 4°C - w ciągu 36 h od jego pozyskania

Przed pobraniem próbki do testu, mleko należy dobrze zmieszać, by rozbić konglomeraty złożone z kropelek tłuszczu i komórek mleka.

Wykonanie:

• zmieszać 5 kropli mleka i 2 krople 4% NaOH

• mieszać bagietką na płytce o czarnym tle

• po 20 sekundach odczytuje się wynik

Zasada:

• DNA komórek mleka łączy się z NaOH i powstaje sól sodowa kwasu nukleinowego, widoczna w postaci zgęstnień i białych grudek (zmiana konsystencji mleka)

• ocenia się na ciemnym podłożu

wynik badania	opis próby	liczba kom. somatycznych w mleku (w tys.)
ujemny (-)	w mieszaninie brak zgęstnień	poniżej 500
wątpliwy (+/-)	występują bardzo drobne zgęstnienia; mieszanina jest mleczna	500 - 1000
słabo dodatni (+)	wyraźne zgęstnienia w mieszaninie nadal mlecznej	1000 - 2000
dodatni (++)	widoczne duże i liczne zgęstnienia w mieszaninie wodnisto-mlecznej	1500 - 3000
silnie dodatni (+++)	wodnista mieszanina z licznymi i dużymi kłaczkami	powyżej 3000

Pobieranie materiału do badań bakteriologicznych:

• do badań bakteriologicznych nie należy brać materiału z pierwszych strug mleka

• wymię musi być odkażone w kierunku odwrotnym niż będziemy pobierali próbki, tzn.

odkażamy DCBA, a pobieramy ABCD, bo gdybyśmy najpierw odkazili ćwiartki bliżej

położone, to moglibyśmy je zabrudzić czyszcząc ćwiartki położone za nimi

• każda próbka musi być opisana

• do każdej ćwiartki stosować oddzielną probówkę, nie mieszać

• najlepiej jak najszybciej dostarczyć do laboratorium

Ćwiczenie 3.

Badanie mikroskopowe mleka.

By dokonać dokładnego jakościowego składu komórkowego w mleku konieczny jest sprzęt lub badanie mikroskopowe - ustalenie jakie rodzaje komórek są w mleku i ich % zawartości.

Przebieg badania mikroskopowego:

• odwirować 10 ml świeżo pobranego mleka przez 10 min. przy 3 tys. obrotach/minutę

• zlać supernatant

• na odtłuszczone szkiełko podstawowe dać 1-2 krople płynu fizjologicznego

• za pomocą ezy pobrać osad mleka, który pozostał po odwirowaniu, przenieść do płynu fizjologicznego i tak rozcieńczony materiał rozprowadzić na powierzchni 3 cm²

• wysuszyć

• utrwalić nad płomieniem palnika

• zabarwić wodnym roztworem błękitu metylenowego przez 5 min. lub 2% roztworem toluidyny przez 5 sek.

• liczyć poszczególne rodzaje komórek w 10-20 polach widzenia i wyciągnąć średnią

Rodzaje komórek w mleku:

1. Komórki krwi:

• Leukocyty obojętnochłonne - w mleku normalnym są zwykle nieliczne, ale mogą stanowić 12-61% wszystkich komórek; przy mastitis mogą stanowić nawet 90-96% wszystkich komórek (zwłaszcza przy zakażeniach gronkowcami oraz paciorkowcami) - stanowią pierwszą linię obrony komórkowej

• Limfocyty - w mleku normalnym zwykle nieliczne, ale mogą stanowić 4-31%, a w siarze do 40% wszystkich komórek mleka; liczne przy mastitis na tle białaczki, gruźlicy i brucelozy

• Makrofagi - w normalnym mleku zwykle brak, ale mogą stanowić do 17% ogólnej puli komórek mleka; w siarze ok. 24%, w zasuszeniu ok. 36%; liczne w przewlekłym zapaleniu wymienia.

• Komórki nie dające się zidentyfikować - (obumarłe komórki, zmienione produkty rozpadu komórek) - 14-50%

• Komórki specjalne - (eozynofile, bazofile, erytrocyty, monocyty, plazmocyty, komórki tuczne) - w mleku normalnym do 2 tygodni po porodzie oraz przy różnych procesach patologicznych w wymieniu

2. Komórki z wymienia:

• Komórki nabłonka płaskiego:

1. z powierzchni wymienia lub przewodu strzykowego - przy nieprawidłowym dojeniu, złym oczyszczeniu strzyków, przy mastitis, po podaniu do wymienia drażniących leków

2. z zatoki mlecznej - spotykane w mleku normalnym; liczne przy mastitis, wadliwym doju, podrażnieniu polekowym

• Komórki nabłonka cylindrycznego (z pęcherzyków mlecznych) - spotykane w mleku normalnym; liczne przy mastitis, wadliwym doju, podrażnieniach polekowych

• Komórki olbrzymie - brak w mleku normalnym, występują przy mastitis

• Tzw. ciałka Nissena (komórki z nabłonka pęcherzyków mlecznych) - spotykane w mleku normalnym, bez znaczenia przy stanach chorobowych wymienia

• Szczątki różnych komórek (tzw. kruszywo komórkowe) - spotykane w mleku normalnym i przy mastitis

Oprócz elementów komórkowych w mleku możemy spotkać elementy niekomórkowe, do których zaliczamy:

• strzępki włóknika - nie występują w mleku normalnego wymienia; pojawiają się w procesach chorobowych i wiążą się z silnym podrażnieniem wymienia - przenikanie osocza z naczyń do mleka wraz z nim przenika włóknik, który się wytrąca

• kłaczki kazeiny (białka mleka) - w wyniku zastoju mleka w gruczole i przy podrażnieniu wymienia

Żeby dokonać oceny ilościowej komórek w mleku można posłużyć się specjalistycznym sprzętem. Najbardziej popularnym jest aparat Fossomatic produkcji duńskiej - komórki liczone są komputerowo.

Metoda elektroniczna - (aparat Fossomatic):

• w pełni automatyczne

• bardzo szybkie liczenie

• wymaga drogiego sprzętu

• obecnie każda większa mleczarnia dysponuje takim sprzętem

• działanie opiera się o technikę mikroskopii fluorescencyjnej

Wykonanie:

1. Zmieszać 0.2 ml. podgrzanego do 40ºC mleka z 1.8 ml. kwaśnego ftalanu potasowego i 2 ml. barwnika (ethidium bromidae - bromek etydyny).

2. Zmieszać i podgrzać do 60-70ºC; barwnik łączy się z DNA jąder komórkowych, tworząc fluoryzujący kompleks.

3. Ok. 0.2 ml. mieszaniny nanieść na ścieżkę krążka rotacyjnego aparatu, który naświetlany jest światłem lampy ksenonowej; przy zetknięciu światła z kompleksem DNA-barwnik powstaje fluorescencja.

4. Światło fluorescencyjne emitowane przez poszczególne komórki mleka jest rejestrowane przez licznik aparatu i widoczne na ekranie oscyloskopu.

5. Wynik liczenia jest drukowany przez drukarkę.

Cały proces liczenia trwa 20 sekund!!!

Metodą odwoławczą (referencyjną) jest badanie mikroskopowe - w mleczarniach nadal stosowana jest stara metoda Prescott-Breeda:

• mleko pobiera się tak jak do badań bakteriologicznych

• badanie należy przeprowadzić w ciągu 24 h od pobrania

• w tym czasie mleko powinno być schłodzone do 4°C

Metoda Prescott-Breeda

Wykonanie:

1. Potrzebne jest odtłuszczone szkiełko podstawowe na szablonach i z 4 kwadratami o wymiarach 1x1cm.

2. Pipetą nakraplamy na szkiełko po 0.01 ml. (10 µl.) mleka do każdego kwadratu.

3. Mleko równomiernie rozprowadzamy na powierzchni kwadratu (1x1 cm) i na szkiełku wykonujemy 4 rozmazy.

4. Rozmazy suszymy w termostacie (<50°C)

5. Preparaty utrwalamy w 96% alkoholu przez 10minut.

6. Odtłuszczamy utrwalone preparaty w ksylenie przez 10minut.

7. Płuczemy wodą.

8. Barwimy metodą Giemzy lub May-Grunwalda przez 30sekund.

9. Liczymy komórki pod obiektywem immersyjnym w 10 polach widzenia (wyznaczonych przez szablon) - po 3 pola na przeciwległych krawędziach i 4 pola w środku preparatu.

10. Liczbę komórek w 1 ml mleka obliczamy wg. wzoru:

Q = k x f

k - liczba komórek w 10 polach widzenia

f - współczynnik dla okularu, zależy od powiększenia: 5x - 32.000; 8x - 30.000; 10x - 25.000)

W październiku 2000 r. weszła nowa Norma Polska, która zawiera nową metodykę mikroskopowego liczenia komórek w mleku. Procedura ta spełnia wymagania unijne.

Bezpośrednia metoda oznaczania liczby komórek somatycznych w mleku (wg. Normy Polskiej PN-EN ISO 13 366-1):

• przygotować barwnik: zmieszać 54 ml alkoholu etylowego z 40 ml czterochloroetanu w szklanej kolbie (200 ml) i podgrzać w łaźni wodnej do temp. 60-70 °C; dodać 0,6 g błękitu metylenowego (rozpuścić przez wstrząsanie); schłodzić do 4°C; dodać kwas octowy lodowaty i przefiltrować; roztwór można przechowywać w ciemnych butelkach ok. 1 tyg.

• przygotować próbki mleka: próbkę mleka pobraną jak do badania bakteriologicznego użyć do badania w ciągu 6 h lub zakonserwować kwasem borowym (do 0,6 g/100 ml mleka) i użyć w ciągu 24 h; próbkę podgrzać do temp. 30-40°C w łaźni wodnej i dokładnie wymieszać, następnie schłodzić do temp. 20°C

• odtłuszczone szkiełko podstawowe przemyć alkoholem, wytrzeć, opalić nad palnikiem, ostudzić do temp. pokojowej; ułożyć na szablonach o wymiarach 20 mm x 5 mm

• pobrać mikropipetą 0,01 ml mleka (zewnętrzną powierzchnię pipety wytrzeć) i równomiernie rozprowadzić po wyznaczonym polu szkiełka (20 mm x 5 mm)

• rozmazy wysuszyć (na płycie grzejnej o temp. 40°C lub w temp. pokojowej)

• zanurzyć rozmaz na 10 min. w barwniku

• ustawić preparat pionowo na bibule a po obcieknięciu wysuszyć suszarką do włosów

• spłukać preparat 3 razy wodą o temp. 37-40°C i ponownie wysuszyć

• liczyć pod mikroskopem (obiektyw immersyjny) komórki jądrzaste i te, których minimum połowa jądra jest widoczna w polu widzenia; komórki liczy się w pionowych pasmach równych szerokości w środkowej części rozmazu; liczyć w 10 pasmach gdy liczba komórek wynosi ok. 400 tys./ml, proporcjonalnie więcej gdy komórek jest mniej

• obliczyć współczynnik roboczy (wf) wg. wzoru:

Wf = 20 × 100/d × b

d - średnica pola widzenia mikroskopu w mm

b - liczba policzonych pasm

• iloczyn powstały z pomnożenia sumy komórek widocznych w 10 (lub więcej) pasmach przez współczynnik roboczy jest liczbą komórek somatycznych w 1 ml

Dopuszczalna liczba komórek somatycznych wynosi 400 tys.

„Klasyfikacja mleka surowego w skupie do klas jakościowych na podstawie ilości komórek somatycznych”.

PN-A-86002-1995 „Mleko surowe do skupu”

• Mleko extra - do 400 tys. kom./ml.

• Mleko I klasa - 400 tys.- 500 tys. kom./ml.

• Mleko II klasa - 500 tys. - 1 mln kom./ml.

• Mleko pozaklasowe > 1 mln kom./ml.

Próba z błękitem metylenowym

W tej próbie mierzy się czas odbarwienia mleka.

Wyniki:

• klasa- mleko odbarwia się > 4 godz.

• II klasa- mleko odbarwia się 2 - 4 godz.

• pozaklasowe- czas odbarwienia < 2 godz.

Próba reduktazowa z rezasuryną

1. Do probówki zawierającej 1ml. konserwantu (kwas borny 50g + gliceryna 10g + woda destylowana 1000ml. i 10ml. badanego mleka) dodać 1ml. roztworu rezasuryny i dokładnie wymieszać.

2. Wstawić badaną próbkę do łaźni wodnej o temp.37ºC bez dostępu światła razem z próbką kontrolną, zawierającą same mleko (umieszczamy w niej termometr).

3. Inkubować przez 30 minut od momentu osiągnięcia w próbce kontrolnej temp.37ºC.

4. Wyjąć probówki i obserwować zabarwienie. Im więcej bakterii, tym większe odbarwienie.

Wyniki:

- I klasa- niebieskie, niebieskie rozjaśnione

- II klasa- niebiesko-fioletowe, fioletowe, fioletowo-różowe, różowo-fioletowe

- Pozaklasowe- różowe lub białe

Metoda płytkowa - oznaczanie stanu higienicznego mleka (ocena zawartości drobnoustrojów);

oznaczenie ogólnej liczby drobnoustrojów metodą płytkową (wg. PN-A-860344; PN-93/A-86034/04).

Zasada oznaczenia:

• wykonać posiew 1ml z rozcieńczeniem mleka 1:10 tys. (lub 1µl. mleka nierozcieńczonego) do jałowej płytki Petriego

• do płytki wlać 12-15ml odpowiedniej pożywki do oznaczenia ogólnej liczby drobnoustrojów

Pożywka podstawowa:

• pepton kazeinowy - 27.5g.

• ekstrakt drożdżowy - 13.75g.

• glukoza - 5.5g.

• woda destylowana - 1000ml.

• wymieszać i zostawić na 15min. w temp. pokojowej do zestalenia

• inkubować w warunkach tlenowych w temp. 30ºC przez 72godz.

• policzyć kolonie i ogólną liczbę drobnoustrojów w jednostkach tworzących kolonie (jtk) w 1 ml mleka przy posiewie 1 ml mleka można oznaczyć do 3 mln jtk, a przy posiewie 1,0 μl mleka 300 tys. jtk

• liczba kolonii wyrosłych po posiewie 1 ml mleka rozcieńczonego pomnożona przez 10 000 daje liczbę jtk w 1 ml mleka

• liczba kolonii wyrosłych po posianiu 1,0 μl mleka pomnożona przez 1000 daje liczbę jtk w 1 ml

Normy ilości drobnoustrojów w mleku w jtk/ml:

• Mleko extra - do100.000

• Mleko I klasa - do 400 tys.

• Mleko II klasa - do 1 mln

Wykrywanie substancji hamujących w mleku

Substancje hamujące są to pozostałości antybiotyków, środków myjąco-dezynfekujących lub innych substancji, które hamują wzrost drobnoustroju testowego używanego do ich wykrywania.

Źródła substancji hamujących:

• skutki niestosowania okresu karencji dla antybiotyków podawanych dowymieniowo jak i ogólnie

• nieprawidłowe mycie i dezynfekcja sprzętu udojowego i wymion

• celowe dodawanie do mleka tych środków w celu uzyskania cech pozornej świeżości mleka

Do oznaczania substancji hamujących wykorzystuje się tylko mleko zbiorcze. Nie można stosować mleka ćwiartkowego, bo zawiera ono naturalne substancje hamujące - mogłyby prowadzić do wyników fałszywie dodatnich.

Naturalne substancje hamujące:

• immunoglobuliny - odporność swoista wymienia

• elementy obrony nieswoistej:

• 
  laktoperoksydaza

• laktoferyna mają właściwości przeciwbakteryjne

• lizozym

Do wykrywania substancji hamujących w mleku stosuje się szybki test dyfuzyjny - Biotest, w którym drobnoustrojem testowym jest Bacillus stearothermophilus.

Szybki Test Dyfuzyjny - Biotest:

1. Do probówek serologicznych z podłożem zawierającym przetrwalniki Bacillus stearothermophilus należy dodać do 0,1 ml mleka. Próbkę kontrolną stanowić będzie probówka z podłożem oraz mlekiem wolnym od substancji hamujących (SH).

Bacillus stearothermophilus C953 stanowi szczep testowy i w przypadku obecności antybiotyków dochodzi do zahamowania jego wzrostu.

2. Probówki inkubować w temp. 64ºC przez 2,5 - 3 godz.

3. Po inkubacji ocenić barwę podłoża w porównaniu z próbką kontrolną.

Interpretacja wyników:

• niezmienione, tj. fioletowe zabarwienie podłoża - obecność substancji hamujących, zahamowany wzrost Bacillus stearothermophilus

• żółte zabarwienie - brak substancji hamujących, barwa żółta pochodzi od przetrwalników, Bacillus może rosnąć

W temp. 64°C przetrwalniki Bacillus stearothermophilus rozwijają się i powodują zabarwienie podłoża - następuje zmiana barwy barwnika (purpura bromokrezolową) z fioletowego na żółty. Jeśli były substancje hamujące, nie dopuszczą one do rozwoju przetrwalników Bacillus stearothermophilus - brak zmiany barwy.

Do tego badania nie może być użyte mleko skwaszone, bo po 5 min. powstaje żółte zabarwienie.

By uniknąć wyników fałszywie ujemnych, po 15 min. należy zajrzeć do termostatu, by sprawdzić czy nie ma żółtej barwy.

Do tego badania nie nadaje się również mleko z wymienia o dodatnich lub silnie dodatnich wynikach TOK-u (silny stan zapalny) → dużo chlorków w mleku → zasadowe pH mleka → może nie dochodzić do zmiany barwy. Także wzrost naturalnych substancji hamujących przy mastitis.

Test Penzym:

Test ten służy do wykrywania w mleku obecności antybiotyków β-laktamowych (penicyliny naturalne i półsyntetyczne, cefalosporyny).

Zestaw odczynników w fiolkach:

1. Enzym DD-karboksypeptydaza (penicylinaza).

2. Substrat (polipeptyd zawierający D-alaninę) oraz orto-dwuanizydyna (wskaźnik).

3. Peroksydaza, dwunukleotyd flawinoadeninowy, oksydaza D-aminokwasowa.

4. Kwas siarkowy- roztwór 50%.

Wykonanie:

1. Do mikroprobówki przenieść z fiolki „1” 10 µl enzymu i dodać 50 µl badanego mleka. Próbka kontrolna: 10 µl enzymu + 50 µl mleka wolnego od antybiotyków.

Próbka ślepa: 10 µl wody destylowanej + 50 µl mleka wolnego od antybiotyków.

Zawartość probówek wymieszać i inkubować 5min. w temp. 47ºC.

2. Następnie należy dodać po 10 μl odczynników z fiolki „2” i „3”, dokładnie wymieszać i inkubować 15 min. w temp. 47ºC.

3. Dodać 100 µl 50% H2SO4

Interpretacja wyników:

• różowe zabarwienie - brak antybiotyków β-laktamowych w mleku

• biało-żółte zabarwienie - obecność antybiotyków β-laktamowych w stężeniu powyżej 0,017 j.m./ml

• zabarwienie pośrednie - między różowym a biało-żółtym świadczy o zawartości antybiotyku w ilości od 0 - 0.017 j.m./ml

• zabarwienie kremowe, bladoróżowe - wynik wątpliwy - częściowe utlenienie dwuanizydyny

• 2 wyniki wątpliwe uznaje się za wynik dodatni.

DD-karboksypeptydaza uwalnia z syntetycznego substratu D-alaninę. Uwolniona alanina ulega utlenieniu przez oksydazę D-aminokwasową do kwasu pirogronowego z jednoczesnym powstaniem odpowiedniej ilości H2O2 (nadtlenku wodoru).

Następnie H2O2 utlenia wskaźnik o-dwuanizydynę, a po dodaniu kwasu siarkowego mleko zabarwia się na różowo.

Gdy w mleku jest antybiotyk β-laktamowy, DD-karboksypeptydaza ulega inaktywacji. Tym samym nie dochodzi do powyższej reakcji i mleko nie zmienia barwy, pozostaje biało-żółte.

Obecność antybiotyków β-laktamowych jest niekorzystna:

• występują w większości preparatów dowymieniowych

• niekiedy zdarza się, że rolnicy sami podają te antybiotyki bez konsultacji z lek. wet.

• wiele osób jest uczulonych na penicylinę - wstrząs anafilaktyczny

• może rozwijać się u ludzi antybiotykooporność

• uszkadzają narządy i układy

• poważne straty w przemyśle mleczarskim - obecność antybiotyków hamuje działanie drobnoustrojów, które są konieczne w procesach technologicznych opartych na fermentacji (jogurty, kefiry, sery) →zła jakość, smak

Ćwiczenie 4.

Badanie bakteriologiczne mleka

Bakterie wywołujące zapalenie wymienia to najczęściej tlenowce: paciorkowce, gronkowce, bakterie z grupy Coli aerogenes. Możemy je zidentyfikować przy pomocy badań laboratoryjnych. Aby wykryć inne drobnoustroje, trzeba stworzyć odpowiednie warunki. Oprócz bakterii schorzenia wymienia powodują wirusy, mykoplazmy, riketsje, grzyby, algi.

Żeby wykryć te wszystkie świństwa, trzeba im zapewnić odpowiednie warunki wzrostowe.

Istotne jest właściwe pobranie mleka do badań bakteriologicznych:

• należy przetrzeć wymię mokrą szmatką

• umyć i zdezynfekować strzyki

• pobierać 2-3 h po zakończeniu wszelkich prac związanych z obrządkiem (ścielenie - unosi się kurz)

Badanie bakteriologiczne jest najlepszą metodą rozpoznawania czynnika etiologicznego wywołującego zapalenie wymienia. Pozwala na zachowanie wyosobnionych drobnoustrojów i prowadzenie dalszych badań w tym wykonanie antybiotykogramu.

Wyniki fałszywie dodatnie: Wyniki fałszywie ujemne:

↓ ↓

wadliwe pobranie mleka np. gronkowce i bakterie coliform

błędy w obróbce laboratoryjnej pojawiające się w wydzielinie zapalnej

nieregularnie lub w zbyt małych ilościach

Problemem diagnostycznym jest też fakt, że mastitis może wywoływać ponad 150 gatunków mikroorganizmów (bakterie, grzyby, mykoplazmy, algi i wirusy). Około 90% infekcji wymienia jest spowodowane florą bakteryjną, która dzieli się na 2 grupy:

1. I grupa - major pathogenes (Streptococcus agalactiae - paciorkowiec bezmleczności, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus uberis, Staphylococcus ureus - gronkowiec złocisty, E. coli, Arcanobacter pyogenes)

2. II grupa - minor pathogenes (koagulazo-ujemne gronkowce, mikrokoki, C. bovis, grzyby drożdżopodobne, mykoplazmy)

Podłoże - środowisko, w którym w sposób sztuczny stworzono warunki do rozwoju bakterii w celu poznania ich morfologii, fizjologii. Może być podłoże płynne, półpłynne lub stałe. Ze względu na skład chemiczny - syntetyczne lub niesyntetyczne.

Podłoże podstawowe - pozwala na rozwój większości bakterii o przeciętnych wymaganiach wzrostowych, np. bulion odżywczy, agar odżywczy, żelatyna odżywcza.

Podłoże wzbogacone - służy do hodowli drobnoustrojów o znacznych wymaganiach odżywczych, które słabo lub wcale nie rosną na podłożu podstawowym. Substancje wzbogacające to np. krew, surowica, glukoza, żółtko jaja, wyciąg drożdżowy.

Podłoże wybiórcze (selektywne) - używane do wyosobnienia określonych gatunków drobnoustrojów z materiałów silnie zakażonych. Są to podłoża podstawowe, do których dodaje się substancje, wzmagające wzrost jednych bakterii, a hamujące innych.

Podłoże różnicujące - pozwala odróżnić bakterie na podstawie ich odmiennych właściwości biochemicznych (enzymatycznych).

Schemat rutynowego badania bakteriologicznego wydzieliny zapalnej gruczołu mlekowego:

• mleko po pobraniu schłodzić do temp. 4°C

• jeśli próbki nie mogą być bezpośrednio po dostarczeniu do laboratorium posiane, należy je przechowywać w temp. ok. 4°C nie dłużej niż 24 h, w razie potrzeby można pobrane próbki mleka zamrozić

• bezpośrednio przed posianiem doprowadzić próbki do temp. pokojowej

• dobrze wymieszać, pobrać oczko ezy (0,01 ml) i wysiać na ¼ płytki (na podłożu podstawowym agar z krwią; skład: agar wzbogacony, 5% krwi baraniej, woda destylowana) - zapewnia to wzrost całej gamie drobnoustrojów tlenowych mogących wywołać zapalenie wymienia

• posiewy za pomocą ezy 0,01 ml; jedna płytka dla jednej krowy (płytki dzieli się na części w zależności od ilości ćwiartek)

• wysiać na podłoże Sabourauda (skład: pepton, maltoza lub glukoza, agar, woda destylowana, antybiotyki)

• płytki wstawić do termostatu, inkubować 24-48 h w temp. 37°C

• wydzielinę zmienioną makroskopowo wysiać dodatkowo na podłoża bulionowe (skład: pepton, ekstrakt drożdżowy, chlorek sodu, D(+) glukoza, woda demineralizowana), inkubować 24 h w 37°C (zmienione próbki zamrażać); hodowlę bulionową (z poprzedniego dnia) należy wysiać na agar z krwią, inkubować w 37°C

• pozostałą część materiału zachować do ewentualnych dalszych badań

• pierwszy odczyt po 18-24 h inkubacji; dodatkowa inkubacja umożliwia wzrost Corynebacterium

• po następnych 24 h odczyt

Na podstawie zmian w podłożu i wyglądu kolonii identyfikuje się rodzaj drobnoustroju i kwalifikuje kolonie do danych bakterii. W przypadku Str. agalactiae i Staph. aureus obecność min. jednej kolonii można rozpatrywać jako dowód zakażenia; przy innych drobnoustrojach - obecność 5 kolonii jednakowych. Wzrost na płytce 2 rodzajów kolonii można przyjąć za infekcję mieszaną. Obecność 3 rodzajów kolonii wskazuje na zanieczyszczenie próbki florą spoza wymienia i należy wykonać powtórne pobranie próbek i powtórne badanie.

Morfologia drobnoustrojów:

wygląd kolonii poszczególnych drobnoustrojów po 24 h inkubacji

• paciorkowce - kolonie szaro-mleczne, bardzo drobne (wyglądają jak krople rosy)

• gronkowce - kolonie duże, okrągłe, matowe i wilgotne, Ø 2-4 mm., brzegi regularne, mogą mieć kolor biały, żółty albo złocisty

• z grupy Coli aerogenes - kolonie duże, wypukłe, nieprzejrzyste, barwy biało-szarej, miękkie w dotyku, śluzowate, nieprzyjemny zapach (kałowy)

• E. coli - na agarze z krwią tworzy kolonie duże, Ø 3-5 mm., barwy szarej, o wilgotnej powierzchni

Test na katalazę:

• 
  gronkowce

• pałeczki wydzielają katalazę

• 
  grzyby katalazo-dodatnie

• paciorkowce nie wytwarzają

• Arcanobacter pyogenes katalazy

Metodyka testu: na szkiełku podstawowym należy umieścić kroplę 3% H₂O₂ i ezą dodaje się kolonię badanego drobnoustroju; gdy drobnoustroje są katalizo-dodatnie, widoczny jest wydzielający się gaz.

W celu potwierdzenia wyników badania bakteriologicznego wykonuje się preparat mikroskopowy: przykładową metodą barwienia jest metoda Grama.

Barwienie metodą Grama:

Wykonujemy rozmaz i po utrwaleniu barwimy metodą Grama.

Odczynniki:

• fiolet krystaliczny - 3 min.

• płyn Lugola - 2 min.

• alkohol - 1 min.

• fuksyna - 30 sek.

Oceniamy pod mikroskopem:

• bakterie G( + ) - barwa niebieska, np. Staph. aureus

• bakterie G( - ) - barwa czerwona, np. E. coli

Badany materiał wysiać na podłoża wybiórcze, różnicujące i namnażające.

Różnicowanie gronkowców (Staph. aureus, gronkowce koagulazo-ujemne)

1. Podłoże Chapmana - służy do izolowania gronkowców i ich różnicowania na podstawie zdolności lub jej braku do rozkładania mannitolu. Gronkowce rozkładające mannitol (Staphylococcus aureus) odbarwiają podłoże na żółto.

Skład:

• bulion

• agar

• mannitol

• do 15% NaCl - hamuje wzrost wszystkich drobnoustrojów z wyjątkiem gronkowców (zawartość soli w podłożu = 75g/l.)

• 0.5% wodny roztwór czerwieni fenolowej

2. test na koagulazę - do probówki zawierającej 0,5 ml rozcieńczonego fizjologicznym roztworem NaCl (1:5) osocza króliczego dodać 1 oczko ezy 18-24 godzinnej hodowli gronkowca a podłożu stałym; inkubować w temp. 37°C przez 24 h dokonując odczytu po 3, 5 i 24 h;

wynik dodatni - ścięcie osocza widoczne po przechyleniu probówki pod kątem 90° (np. Staph. aureus)

3. gotowe testy na obecność koagulazy

4. testy API Staph

Różnicowanie paciorkowców (np. Str. agalactiae, Str. dysgalactiae)

1. Podłoże Edwardsa - jest to podłoże wybiórczo-różnicujące, służy do izolowania paciorkowców z materiału zakażonego wtórną florą bakteryjną; zawiera eskulinę, która rozkładana jest przez Streptococcus uberis i przechodzi w eskuleninę, która z żelazem (z krwi w podłożu) daje brązowe lub czarne zabarwienie.

Skład:

• agar odżywczy

• krew barania lub końska 5%

• 5% roztwór wodny eskuliny

• 5% wodny roztwór octanu lub siarczanu talu (hamuje bakterie G- )

• wodny roztwór fioletu krystalicznego (hamuje bakterie G+ i inne paciorkowce)

Wygląd kolonii:

• Streptococcus agalactiae - kolonie niebieskie, lepkie, wypukłe

• Streptococcus dysgalactiae - kolonie matowo-szare, kruche

• Streptococcus uberis - kolonie brązowe, brązowienie podłoża wokół kolonii (rozkład eskuliny)

• Pałeczki kałowe - kolonie czarne, zaczernienie podłoża

2. Podłoże TKT - zmodyfikowane p. Edwardsa, służy do izolacji paciorkowców.

Skład:

• agar odżywczy

• krew barania lub końska 5%

• 5% roztwór eskuliny

• 5% wodny roztwór octanu lub siarczanu talu

• wodny roztwór fioletu krystalicznego

• 2-5% β-toksyna gronkowcowa

Wygląd kolonii:

• Streptococcus agalactiae - rozjaśnienie wokół kolonii (hemoliza)

• Streptococcus dysgalactiae - brak rozjaśnień, nie powoduje hemolizy

• Streptococcus uberis - brązowienie wokół kolonii (brak hemolizyny)

3. test CAMP:

Do testu używa się płytki z agarem i krwią. Ocenia się czy badane szczepy paciorkowca są zdolne do hemolizy (Streptococcus agalactiae) czy nie (inne). Przez środek płytki posiewa się gronkowca, który jest zdolny do hemolizy (wytwarza β-hemolizynę). Prostopadle do linii posiewu gronkowca nanosi się liniami ciągłymi badane szczepy paciorkowca. Płytkę umieszcza się w cieplarce w temp. 37ºC na 18-24 h. Gdy paciorkowiec też spowoduje hemolizę, tworzy się charakterystyczny stożek albo klin (dopełnienie hemolizy rozpoczętej przez gronkowca). Na jednej płytce może być 10-14 posiewów poprzecznych.

Jeśli będzie hemoliza, ale o nieregularnym kształcie (innym niż stożek) to wynik jest ujemny. To nie jest Str. agalactiae.

4. API-Strep - służy do różnicowania paciorkowców na podstawie ich właściwości biochemicznych.

Różnicowanie G - bakterii (E. coli, Enterobacter, Klebsiella)

1. Podłoże Mc Conkey'a - służy do różnicowania pałeczek G-

Skład:

• pepton

• NaCl

• laktoza

• dezoksycholan sodu lub żółć bydlęca (hamuje wzrost innych bakterii G-)

• agar włóknisty

• 1% roztwór czerwieni obojętnej (jest wskaźnikiem zmiany pH)

• 0.1% roztwór fioletu krystalicznego (hamuje wzrost bakterii G+)

• woda destylowana

Wygląd kolonii:

• E. coli - kolonie śluzowate, ceglasto-czerwone (rozkłada laktozę)

• Salmonella - daje kolonie bezbarwne

• Enterobacter - kolonie różowe, suche

2. API-20E - dla Coli aerogenes

Grzyby (Candida, Cryptococcus, Trichosporon)

W przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej na podstawie wywiadu (ujawnienie się lub zaostrzenie zapalenia po terapii antybiotykowej) lub stwierdzenia grzybów w rozmazie mleka, należy równolegle z posiewem na podłoża agarowe z krwią wykonać posiew na podłożę Sabourauda z dodatkiem antybiotyków hamujących wzrost bakterii. Inkubacja w temp. 37°C.

Podłoże Sabourauda - podłoże służące do wzrostu grzybów, ma pH ok.6

Skład:

• pepton

• agar

• maltoza lub glukoza

• woda destylowana

• antybiotyk (penicylina + streptomycyna- hamują wzrost bakterii G+ i G-)

Wygląd kolonii:

Grzyby - kolonie wypukłe, miękkie, błyszczące, kremowe albo białe, z charakterystycznym zapachem piwa- drożdżaki!

Grzyby barwią się metodą Grama na fioletowo (jak G+) - za wyjątkiem komórek starych i obumarłych.

Wykonuje się też badanie mikroskopowe.

Test filamentacji - służy do identyfikacji grzyba Candida albicans. Polega na szybkim tworzeniu się mycelium w surowicach: ludzkiej i zwierzęcej.

Metoda wykonania:

• do probówki z surowicą (0,2-0,5 ml) dodaje się małe inokulum z hodowli danego grzyba

• inkubuje się w 37°C

• wynik testu po 3, 6 i 24 h

• po okresie inkubacji nanosi się materiał na szkiełko podstawowe i po przykryciu szkiełkiem nakrywkowym ogląda się pod mikroskopem

Ponad 90% szczepów Candida albicans inkubowanych w surowicy cielęcej (lub ludzkiej) tworzy po 3 h mycelium w postaci wypustek z blastospor, które przybierają formę plemnikopodobną. Jeżeli na podłożu Sabourauda wyrosną kolonie drożdżakopodobne, to dodajemy ezą do probówki troszkę kolonii tego grzyba. Po inkubacji oglądamy. Widoczna jest grzybnia - blastospory z wypustkami (twory plemnikopodobne).

Teraz rozpoznanie gatunków drożdżaków i grzybów opiera się na wykazaniu zdolności do fermentacji cukrów oraz wykazaniu określonych enzymów za pomocą testów API 20C oraz API-ZYM. Wrażliwość drożdżaków i grzybów na antybiotyki przeciwgrzybiczne można ocenić metodą krążkowo-dyfuzyjną lub metodą rozcieńczeń (MIC).

Testy SA drogie i rzadko się ich używa, bo nie ma potrzeby różnicowania grzybów, skoro i tak leczenie jest jednakowe. Najczęściej schorzenia powoduje Candida albicans, ale czasami zdarzają się zakażenia wywołane przez Cryptococcus neoformans, które mają bardzo ciężki przebieg, prowadząc nawet do martwicy.

Po rozpoznaniu czynnika wywołującego stan zapalny, należy wykonać antybiotykogram.

Antybiotykogram

Określenie wrażliwości na antybiotyki lub inne chemioterapeutyki jest podstawowym etapem bakteriologicznej diagnostyki zakażeń i zapaleń gruczołu mlekowego krów. Bez znajomości wrażliwości drobnoustroju na leki nie można prowadzić racjonalnej terapii i profilaktyki. Jedną z metod najczęściej stosowanych do określania antybiotykowrażliwości jest metoda krążkowo-dyfuzyjna. Opiera się ona na przenikaniu antybiotyku z krążka do podłoża stałego i jego wpływie na rosnący na tym podłożu badany szczep. Miarą wrażliwości badanego szczepu jest wielkość średnicy strefy zahamowania wzrostu drobnoustroju.

Wykonanie antybiotykogramu:

1. Należy pobrać kolonię i zawiesić w 2 ml PBS

2. 0,2 ml zawiesiny wylać na płytkę z podłożem Műller-Hiltona (skład: wyciąg mięsny- suchy, kwaśny hydrolizat kazeiny, skrobia ziemniaczana rozpuszczalna, agar, woda destylowana) i rozprowadzić za pomocą szklanej ezy.

3. Ułożyć krążki antybiotykowe na płytce z zachowaniem odpowiedniej odległości między

nimi (co najmniej 2 cm). Powinno się je nakładać za pomocą wyjałowionych w ogniu i

ostudzonych szczypczyków w taki sposób, aby dobrze przylegały do podłoża.

4. Płytki pozostawić na około 30 min do 2 h w temp. pokojowej.

5. Następnie należy wstawić płytki do cieplarki o temp. 37ºC na 24 godz.

6. Po inkubacji zmierzyć strefę zahamowania wzrostu wokół krążków - średnicę strefy

zahamowania wzrostu mierzymy cyrklem i wyrażamy ją w mm. Średnice wzrostu są tym

większe, im wyższą wrażliwość na działanie chemioterapeutyku wykazuje badany szczep.

W zależności od średnicy strefy zahamowania wzrostu stosuje się 3 warianty oceny:

wrażliwy, średnio wrażliwy i oporny. Do terapii należy wybrać antybiotyk, który in vitro

hamuje wzrost badanych drobnoustrojów w stopniu najwyższym!!!

Ocena jakości mikrobiologicznej mleka metodą Petrifilm:

Należy pobrać jałowo próbki o pojemności 10 - 25cm³. Mleko przeznaczone do badania powinno być wymieszane, przechowywane w temp. 0 - 8ºC do 8godz. lub 0 - 5ºC do 24godz.

Do analizy należy podgrzać mleko do 20ºC, wymieszać, ale nie pienić!

Wykonanie:

Pobranie materiału (mleka)

↓

Zawartość probówek doprowadzić szybko w łaźni wodnej do temp. 20ºC,

po czym dokładnie próbkę wymieszać, unikając jednocześnie spienienia mleka.

↓

Pobrać 1µl uprzednio podgrzanego mleka do probówki zawierającej

10ml. wysterylizowanego rozcieńczalnika (np. płyn Ringera).

↓

Wymieszać przez ok. 10sekund z użyciem mikrowstrząsarki.

↓

Mikropipetą pobrać 1cm² przygotowanego rozcieńczenia 10^-4

i nanosimy na środek płytki Petrifilm.

↓

Przykryć folią i rozprowadzić płyn po płytce o odpowiedniej powierzchni,

(za pomocą specjalnego przycisku) na powierzchni ok. 20 pól ↓

Inkubować w temp. 30ºC przez 72godz.

Interpretacja:

Bakterie tlenowe rosną na płytce w postaci drobnych czerwonych kolonii. W razie niedużej liczby kolonii, liczy się wszystkie czerwone punkty w obrębie utworzonego na płytce okręgu. W przypadku dużej liczby kolonii, np. 200 - 400 kolonii równomiernie rozłożonych na płytce- liczymy wszystkie czerwone punkty w jednym kwadracie, po czym mnożymy przez 20 (liczba pól, na których została naniesiona badana próbka). Liczbę uzyskanych kolonii mnoży się przez rozcieńczenie x 10.000. Otrzymujemy liczbę jednostek tworzących kolonie w 1cm³ mleka. Wyniki są od 10tys. - 5 mln

Ćwiczenie 5.

Badanie mikrobiologiczne c.d.

Przed pobraniem próbki mleka wymię musi być umyte i zdezynfekowane. Omijamy pierwszy strumień, bo może zawierać dodatek środka odkażającego. Mleko po udoju należy schłodzić do temp. 4-5ºC (w lodówce). Transport próbek do laboratorium i ich posianie powinno się odbyć w ciągu kilku godzin (max. 24 godz.). Gdy nie jest to możliwe, mleko należy zamrozić, jednak temp. ok. -20ºC ─ -18ºC hamuje rozwój bakterii i dlatego przed badaniem mleko musi być doprowadzone do temp. pokojowej.

Wykonuje się 3 główne posiewy:

1. Agar + 5% krew barania.

2. Podłoże Sabourauda - zawiera antybiotyki, rosną tylko grzyby - barwią się G+ (fioletowe)

3. Podłoże Edwardsa - wybiórczo-różnicujące do izolacji paciorkowców, które często powodują schorzenia wymienia.

Na każdą z płytek posiewa się ezą (wyjałowioną nad palnikiem) kropelkę badanego mleka (oczko ezy = 10 μg). Płytki umieszcza się w termostacie w temp. 37ºC i po 24 godz. wykonuje się pierwszy odczyt.

Wstępna diagnostyka opiera się na wyglądzie bakterii.

1. Podejrzenie gronkowca (G+):

Jeżeli wyrosłe kolonie przypominają gronkowca, musimy się upewnić czy to ta bakteria. Na podłożu z krwią kolonie są matowe, okrągłe, gładkie, o jednolitej konsystencji, białe lub żółte.

1. Przesiewamy na podłoże Chapmana, które zawiera NaCl w dużym stężeniu i jest wybiórcze dla gronkowców (gronkowce tolerują nawet do 10% NaCl). Poza tym w podłożu znajduje się mannitol, co pozwala na zróżnicowanie gronkowca pod względem zdolności rozkładania mannitolu. Gronkowce mannitolo+ odbarwiają podłoże z barwy różowej na żółtą (taką bakterią jest Staphylococcus aureus). Gronkowce mannitolo- nie zmieniają barwy podłoża.

2. Wykonujemy próbę na koagulazę z osoczem króliczym. Łączymy 0,5 ml osocza królika ze szczepem gronkowca z 24-godzinnej hodowli i inkubujemy w temp. 37ºC przez 24 godz. Pierwszy odczyt wykonuje się już po 3 godz., kolejny po 6 h, a ostatni po 24 godz. Przechylamy probówkę pod kątem 90º. Jeśli dojdzie do ścięcia podłoża, nic się nie wylewa i pozostaje sztywna galareta to gronkowiec jest koagulazo+ (taką bakterią jest Staph. aureus). Jeśli gronkowiec jest koagulazo- podłoże pozostaje płynne.

3. Na podłożu z krwią gronkowce β-hemolityczne tworzą przejaśnienie (Staph. aureus oczywiście też to potrafi).

To bardzo ważne badania, pozwalające na identyfikację niebezpiecznego gronkowca Staphylococcus aureus. Jest on mannitolo, koagulazo i hemolizo + !!!!!!

Niektóre gronkowce maja zdolność otorbiania się, są otaczane przez leukocyty. Gdy na podłożu nic nie rośnie, ale makroskopowo widoczne są zmiany, to zamraża się próbkę i posiewa raz jeszcze po 24 godz. W tym czasie rozpadają się leukocyty i możliwy jest wzrost gronkowca.

2. Podejrzenie E. coli (G-):

Na podłożu z krwią E. coli ma kolonie błyszczące, o charakterystycznym kałowym zapachu. Musimy potwierdzić czy to ta bakteria.

1. Przesiewamy na podłoże McConkey'a, które zawiera dezoksycholan sodu i fiolet krystaliczny i rośnie na nim właściwie tylko E. coli. Bakteria ta rozkłada laktozę w podłożu i zmienia barwę wokół kolonii na różową. Kolonie też są różowe. Może też rosnąć Klebsiella, która ma kolonie różowe lub różowo-żółte, ale nie dochodzi do zmiany zabarwienia podłoża wokół kolonii.

2. Przesiewamy na podłoże ENDO, które zawiera fuksynę oraz aldehyd. E. coli ma barwę ceglasto-czerwoną i metaliczny połysk (b. ładnie to wygląda).

3. Podejrzenie paciorkowca (G+):

Na podłożu z krwią daje znikomy wzrost w postaci drobnych kolonii, jak kropelki rosy.

Przesiewamy dla potwierdzenia.

1. Podłoże Edwardsa - zawiera siarczan talu (hamuje bakterie G-) oraz fiolet krystaliczny (hamuje inne G+, np. gronkowce). Poza tym ma eskulinę, co pozwala na zróżnicowanie jaki to paciorkowiec.

• Streptococcus uberis - rozkłada eskulinę do eskuleniny, co daje brązowe zabarwienie

• Streptococcus dysgalactiae - na podłożu z krwią prawie go nie widać, bardzo przejrzysty

• Streptococcus agalactiae - podobnie jak Str. dysgalactiae, ale dookoła kolonii jest przejaśnienie (strefa hemolizy)

Antybiotykogram (metoda krążkowa) - na podłożu agarowym z krwią rozprowadza się próbkę (1 kolonię + 0,1 ml płynu fizjologicznego). Kładzie się zwykle 7 krążków:

1. Penicylina

2. Streptomycyna

3. Tetracyklina

4. Neomycyna

5. Cefalosporyna

6. Ampicylina

7. Enrofloksacyna

Powstaje charakterystyczna strefa zahamowania wzrostu. Są 3 oceny:

• wrażliwy (+++)

• średnio wrażliwy (+)

• oporny (+) - bardzo małe lub brak zahamowania.

Czasem trzeba poczekać dłużej na wzrost bakterii. Np. Corynebacterium pyogenes rośnie 48 h. Ma kolonie podobne do paciorkowców. Obecnie są 2 nazwy tej bakterii: 1 - Corynebacterium pyogenes i 2 - Arcanobacterium pyogenes. 2 w odróżnieniu od 1 nie ma kwasu mykolowego w ścianie komórkowej.

API-Coryne - test do identyfikacji Arcanobacterium pyogenes.

Próba reduktazowa z rezasuryną - 10 ml mleka + konserwant (kwas borny + gliceryna + woda destylowana) + rezasuryna. Dochodzi do rozkładu barwnika - im więcej bakterii, tym większe odbarwienie (takie ładne pastele):

• mleko niebieskie - klasa I

• mleko fioletowo-niebieskie - klasa II

• mleko różowe lub białe - beznadzieja

*Obecnie używa się tylko mleka klasy extra!

Ćwiczenie 6

Metody pozyskiwania mleka.

Ocena przydatności wymienia do doju mechanicznego.

Budowa i zasada działania aparatu udojowego.

Wszystkie krowy powinny być poddane badaniu przedudojowemu pod kątem weterynaryjnym (wykluczenie lub stwierdzenie schorzeń wymienia).

Zasady kwalifikacji krów do doju mechanicznego:

• badanie w kierunku schorzeń wymienia - krowy chore nie powinny być dojone mechanicznie

• podkliniczne stany zapalne w czasie doju mechanicznego mogą ulec zaostrzeniu

• chore wymiona (gł. stany podkliniczne) mogą stanowić potencjalne źródło zakażenia dla innych krów

• krowy chore lub podejrzane o chore wymiona powinny być dojone na końcu

Wykonuje się też badanie zootechniczne - wymię ocenia się pod kątem przydatności do doju mechanicznego (skala obejmująca 20 punktów). Dajemy maksymalnie po 5 punktów za każdy parametr:

• długość podstawy wymienia i wysunięcie do przodu

• szerokość podstawy wymienia, kształt i zawieszenie

• głębokość wymienia, wysokość zawieszenia liczona od nasady strzyków

• długość, kształt i rozstawienie strzyków

Długość podstawy wymienia - odległość między przednim a tylnym punktem jego zawieszenia; wynosi ok. 44-69 cm (średnio 58 cm)

Zawieszenie wymienia - wysunięcie wymienia do przodu:

1. brzuszne

2. brzuszno-sromowe

3. sromowo-brzuszne

4. nierównomierne

Minimalne wysunięcie wymienia do przodu - wynosi 5 cm, jeśli punkt odniesienia stanowi linia pionowa, poprowadzona od guza biodrowego do podłoża.



Szerokość podstawy wymienia - odległość między zewnętrznymi ścianami przednich ćwiartek; średnio wynosi 30-32 cm

Wielkość, budowa, kształt wymienia - ocenia się min. 2 h przed dojem:

1. półjajowe (skrzynkowate)

2. półkuliste (kuliste)

3. workowate (obwisłe)

4. mocno szczelinowe (kozie)

Głębokość wymienia - odległość od nasady strzyków do styku ściany wymienia ze ścianą brzucha; średnio wynosi 22 cm

Wysokość zawieszenia wymienia - odległość od nasady strzyków do powierzchni stanowiska (ściółki); powinna wynosić 45-55 cm

Długość strzyków - prawidłowo 7-8 cm, Ø 2.5-3 cm; zbyt długi strzyk też nie jest zbyt dobry

Rozstawienie strzyków - czyli odległość między strzykami, powinna wynosić 7-8 cm

Wymię powinno być bez strzyków dodatkowych i międzystrzyków, zwłaszcza jeśli te nadliczbowe strzyki też dają mleko. Takie krowy należy likwidować, bo ta cecha się dziedziczy.

Ocena strzyków:

• ilość strzyków

• długość strzyków (7-8 cm)

• grubość strzyków (śr. 2,5-3 cm)

• kształt strzyków (prawidłowy cylindryczny/walcowaty)

• rozstawienie strzyków, kierunek strzyków

• ujście zewnętrzne kanału strzykowego (powinno być centralne):

1. zaokrąglone (prawidłowe)

2. płaskie

3. 
   zaostrzone

4. wadliwy przewód strzykowy znaczenie przy higienie strzyku

5. niecentralne ujście kanału strzykowego kąpiel poudojowa - diping

6. boczne ujście kanału strzykowego

Strzyki:

• powinny być kształtu cylindrycznego (walcowatego)

• powinny mieć prosty przebieg przewodu strzykowego

• kanał strzykowy powinien wychodzić na wierzchołku strzyku

• koniec strzyka powinien być owalny.

Nieprawidłowe zakończenie strzyka:

• niektóre strzyki mogą być zakończone dzióbkiem i wtedy może dojść do zasysania mleka podczas doju mechanicznego

• może też być zakończenie wklęsłe, co powoduje, że przy ujściu pozostaje kropla mleka

Ocena pojemności poszczególnych ćwiartek:

• ocena wielkości poszczególnych ćwiartek wymienia

• wzajemny stosunek ćwiartek do siebie (prawe do lewych, przednie do tylnych)

• pojemność tylnych ćwiartek to ok. 54%, przednich 46%

Niedodajanie:

• zaleganie mleka w wymieniu powoduje spadek produkcyjności mlecznej i przedwczesne zasuszenie

• otwarty kanał strzykowy powoduje, że wnikają drobnoustroje wgłąb tkanki gruczołowej powodując zapalenie

Zasady obowiązujące podczas doju:

• przed dojem należy wykonać przedzdajanie i sprawdzić wygląd mleka na czarnej tacce - barwę, konsystencję, ewentualne zanieczyszczenia, domieszki

• usunąć obornik i umyć krowę

• oczyścić wymię i odkazić ujście strzyków (prediping)

• wytrzeć wymię suchą ściereczką (do czyszczenia można użyć gotowych, jednorazowych chusteczek)

• masować wymię minimum 30 sekund (do 60 sek.), co ma na celu pobudzenie do wydzielania oksytocyny; masaż rozpoczynamy od ćwiartek tylnych, potem przechodzimy na przednie i kończymy znów na tylnych

• zaraz po masażu dokonujemy założenia kubków udojowych

• dój powinien trwać ok. 7 min. (czas działania oxytocyny)

• gdy mleko przestanie płynąć i zaczyna się pustodój, powinniśmy uchwycić za kolektor i docisnąć go w dół - wtedy kubki podnoszą się i przestają zasysać, co pozwala na uzyskanie mleka z zatoki mlecznej

• jeśli jest taka potrzeba, należy wykonać dodajanie ręczne (najczęściej w ćwiartkach tylnych)

Najlepsza krowa do doju mechanicznego powinna mieć:

• wymię o kształcie skrzynkowatym

• strzyki długości 7-8 cm, Ø 2.5-3 cm, kształtu cylindrycznego

• ćwiartki powinny być miej więcej równej pojemności, o podobnej szybkości oddawania mleka

Krowy, które nie nadają się do doju mechanicznego:

• nienormalności anatomiczne strzyków

• niedrożności przewodu strzykowego

• brodawczyca

• wielostrzykowość

• nieprawidłowe rozstawienie strzyków

• nieprawidłowa długość i grubość strzyków

• strzyki wiotkie lub twarde

• nieprawidłowe zawieszenie wymienia

• zawieszenie „kozie”

• zbyt niskie zawieszenie

• wiotkość wymienia

• niesymetryczne ćwiartki

• zbyt duża różnica w pojemności poszczególnych ćwiartek

• stany zapalne wymion

• krowy z ranami i przetokami

• krowy bardzo trudno i ciężko dojące się

• krowy o nadmiernej pobudliwości nerwowej

• krowy po porodzie (występuje fizjologiczny obrzęk wymienia, tzw. nalewanie górą i dołem)

Podstawowy program zwalczania mastitis:

1. higiena pozyskiwania mleka

2. poudojowa dezynfekcja strzyków

3. prawidłowa technika doju mechanicznego

4. leczenie zapaleń w czasie laktacji

5. profilaktyka antybiotykowa

Przeddojowa i podojowa dezynfekcja strzyków:

• kąpiel (diping)

• spryskiwanie (spraying)

Masaż przedudojowy:

• odruch ejekcji (przypuszczenia mleka) - wzrost ciśnienia wewnątrz tkanki gruczołowej (25 mmHg przed masażem i 60 mmHg po)

• 40% mleka wydalana jest w fazie biernej doju i 60% w fazie aktywnej

System DUO w aparatach udojowych:

• podwójny pulsator zapewniający odpowiednie ciśnienie w zależności od przepływu mleka

• gdy przepływ wynosi poniżej 0,2 l/ml, wtedy podciśnienie w aparacie wynosi 250 mmHg

• gdy przepływ jest szybszy niż 0,2 l/ml, następuje tzw. szybka faza doju z podciśnieniem 380 mmHg

• ma to na celu uniknięcie pusto doju i wynikającego z tego wynicowania błon śluzowej przewodów strzykowych (krowy takie nie nadają się do użytkowości mlecznej)

Właściwe zadawanie preparatów dowymieniowych:

• nie doić krów w okresie karencji

• oznakowanie krów leczonych

• przestrzeganie okresów karencji

Rodzaje urządzeń do doju mechanicznego:

• przenośne dojarki konwiowe do doju w oborze

• przenośne lub/i przewoźne dojarki do doju na pastwiskach

• stacjonarne urządzenia do doju na stanowiskach w oborze z pozyskiwaniem mleka do rurociągu

• hale udojowe

Systemy dojenia:

• hale udojowe rzędowe lub 2-rzędowe

• tandem

• tandem 2-stronny

• zygzak

• rybia ość

• karuzela mleczna

Nadzespoły wchodzące w skład urządzenia dojarskiego:

1. aparat udojowy

2. układ podciśnienia z agregatem próżniowym

3. myjnia automatyczna

Aparat udojowy:

1. kubki udojowe

• 2 przewody (próżniowy i mleczny)

• cylinder metalowy

• gumowa wkładka

• 2 komory - międzyścienna (pomiędzy gumą strzykową a metalową osłoną) i podstrzykowa (po założeniu na strzyk kubka udojowego)

2. pulsator

3. kolektor

• komora dolna - ma za zadanie zbieranie mleka z komór podstrzykowych kubków udojowych i odprowadzanie go przewodem mlecznym do konwi

• komora górna - przekazuje ciśnienie pulsujące z pulsatora do komór międzyściennych kubków udojowych

Konew - ma kształt stożka, jest nierdzewny, wykonuje 60 cykli na minutę, w komorze panuje podciśnienie 380 mmHg

Kubki udojowe - składają się z gumy udojowej i części metalowej, od której odchodzą 2 przewody: pierwszy robi podciśnienie, a drugi odprowadza mleko.

Kubki mogą być 2 lub 3-rzędowe.

Podczas dojenia występuje faza ssania na przemian z fazą masażu. W czasie fazy ssania pobierane jest mleko. Ten etap nie może trwać bez przerwy, bo doszłoby do wynicowania przewodu strzykowego. Z tego powodu jest też faza masażu, podczas której krew jest wypierana od końca strzyku do podstawy wymienia.

Pulsator - jest to stosunek fazy ssania do fazy masażu; wynosi 62:32

W starszych aparatach istniała też faza spoczynku, ale teraz już jej nie ma.

Układ podciśnienia:

1. pompa próżniowa (znajduje się w innym pomieszczeniu za względu na głośną pracę)

2. zbiornik wyrównawczy

3. rurociąg próżniowy

Myjnia automatyczna - umożliwia mycie i odkażanie 2 kompletów kubków udojowych jednocześnie. Składa się z:

1. przeponowej pompy pneumatycznej

2. wanny

Częstotliwość pulsacji pompy wynosi 50 cykli na minutę.

Zasady mycia, odkażania i czyszczenia dojarki:

Mycie usuwa osad z białka, tłuszczu i soli mineralnych.

Etapy:

1. Przepłukanie wstępne letnią wodą, co usuwa płynne i stałe zanieczyszczenia.

2. Przepłukanie gorącym roztworem środka czyszczącego (rozpuszcza białka, sole, tłuszcze).

3. Przepłukanie środkiem odkażającym.

4. Końcowe płukanie letnią wodą.

Co 2 tygodnie, kubki należy rozebrać i umyć ręcznie oraz wytrzeć do sucha. Żywotność gumy można przedłużyć stosując leżakowanie co 2 tygodnie - wyschnięte gumy pozostawia się na jakiś czas żeby sobie poleżały bez ciągłego używania. Jeśli właścicielowi nie chce się w to bawić, gumy należy wymieniać 2x w roku. Jest to ważne, bo czasami guma może na zewnątrz dobrze wyglądać, ale w rzeczywistości ten materiał się starzeje i powstają mikropęknięcia, mogące przyszczypywać strzyki.

Kolektor należy raz w tygodniu rozmontować i umyć ręcznie.

Raz na rok trzeba wymienić uszczelkę zaworu i przeczyścić kanały próżniowe.

Działanie pulsatora sprawdza się co 3 miesiące.

Przez rurociąg pod ciśnieniem 2x na rok należy przepompować środek dezynfekcyjny i myjący.

Zbiornik wyrównawczy trzeba kontrolować codziennie, a czyścić 1x na tydzień.

Pompę próżniową czyści się 2-3x na tydzień.

Konew z pokrywką myje się po każdym doju.

Należy też kontrolować ciśnienie w aparacie udojowym. Zbyt wysokie podciśnienie może spowodować wynicowanie przewodu strzykowego, przekrwienie i pustodój. Zbyt niskie podciśnienie nie jest w stanie wyssać całego mleka, co może doprowadzić do mastitis i nie zapewnia odpowiedniego masażu.

Zalety doju mechanicznego:

• usprawnia i zwiększa wydajność pracy - dój ręczny pochłania ok. 60% wszystkich nakładów pracy w oborze

• obniża koszty produkcji

• pozwala na uzyskanie mleka o najwyższym standardzie higieny

Wady doju mechanicznego:

• pusto dój (dój ślepy) - początkowy, końcowy

• ocieranie się przeciwległych ścian zatoki strzykowej - przekrwienie, obrzęki, pękanie naczyń krwionośnych, przerost śluzówki, narastanie ziarniny

• wynicowanie błony śluzowej kanału strzykowego

• wspinanie się kubków udojowych - zaburzenie fazy masażu, obrzęki zastoinowe, zmiany w obrębie zatoki mleko nośnej z wytwórczym procesem zapalnym (przewężenia, niedrożności)

• uszkodzenia mięśnia zwieracza kanału strzykowego (mlekotok)

• zbyt niskie podciśnienie - niedodajanie, upośledzenie fazy masażu

• wyeksploatowane gumy strzykowe - brak elastyczności, mikrouszkodzenia (gumy strzykowe wymieniamy co 2 tyg.)

Dój ręczny:

• osmykiwanie

• kciukowanie

• piąstkowanie

Higiena pozyskiwania mleka:

• stan higieniczny obory

• dobre oświetlenie

• ew. wietrzenie

• brak wilgoci

• wymieniana ściółka

• bielenie ścian 2x na rok

• dezynfekcja (np. Vircon)

• żywienie - wpływa na jakość i ilość mleka

• higiena personelu oborowego, odpowiednie przeszkolenie

• przygotowanie krowy do doju - mycie wymienia czystą wodą, środkami dezynfekcyjnymi i osuszenie ręcznikiem

Koza - ma wymię piętrowe i 4 strzyki.

Ćwiczenie 6

Budowa, znieczulanie i schorzenia wymienia & strzyków.

Gruczoł mlekowy krowy (uber; glandulae lactiferi; mamma) składa się z 4 kompleksów sutkowych. Kompleksy sutkowe noszą nazwę ćwiartek. W każdej ćwiartce występuje jeden zbiornik i jeden przewód wyprowadzający, czyli jeden kompleks gruczołowy. Brodawka krowy nosi nazwę strzyku (papilla uberis). Strzyk ma na końcu jeden otwór, zamykany mięśniem zwieraczem, prowadzący do krótkiego przewodu strzykowego (sinus papillaris), który przechodzi w zatokę mleczną (sinus lactiferus), leżącą nad podstawą strzyku. W sklepieniu zatoki znajduje się ujście 8-12 przewodów mlecznych.

Unaczynienie:

Krew tętniczą doprowadzają głównie odgałęzienia od tętnicy sromowej zewnętrznej (a. pudenda externa), zwanej tętnicą wymienia. Krew żylną odprowadza żyła mleczna (czyli żyła podskórna brzucha - v. subcutanea abdominis).

Unerwienie:

1. Nerw nasienny zewnętrzny (n. spermaticus externus)

2. Nerw biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis)

3. Nerw sromowy (n. pudendus)

4. Nerw biodrowo-podbrzuszny (n. iliohypogastricus)

Uwaga własna: We wszystkich książkach jest napisane, że głównym nerwem wymienia jest nerw płciowo-udowy (n. genitofemoralis), a o nasiennym zewnętrznym nic nie ma (być może to jakaś stara nazwa).

ZNIECZULENIE WYMIENIA:

Cele znieczulenia wymienia:

• zniesienie odczuwania bólu, co chroni przed odruchami obronnymi zwierzęcia (bezpieczeństwo i komfort) - pozwala na swobodną manipulację przy wymieniu, co jest konieczne ze względu na to, że zabiegi na wymieniu i strzykach wymagają precyzji

• wpływ terapeutyczny - przy ostrych stanach zapalnych i przy silnej bolesności wymienia (uraz) znieczulenie chroni przed zaburzeniami troficznymi i w efekcie zwyrodnieniem elementów nerwowych w wyniku długotrwałych i silnych bodźców bólowych

Są trzy metody znieczulenia stosowane przy zabiegach na wymieniu:

1. Metoda Baszkirowa.

2. Metoda Łogwinowa.

3. Znieczulenie lustra mlecznego.

Lustro mleczne - jest to część wymienia, widoczna między kończynami tylnymi.

Metoda Baszkirowa:

• znieczulenie przykręgowe nerwów unerwiających wymię w miejscu gdzie opuszczają one kanał kręgowy

• wymię unerwiane jest przez 3 nerwy:

• n. biodrowo-podbrzuszny z gałązkami nerwów rdzeniowych (ostatniego piersiowego i pierwszego lędźwiowego)

• n. biodrowo-pachwinowy utworzony z gałązek nerwów lędźwiowych 1 i 2

• największy nerw - n. nasienny zewnętrzny utworzony z gałązek nerwów lędźwiowych 3 i 4

• nerwy te unerwiają większą część wymienia z wyjątkiem tzw. lustra wymienia (część wymienia widoczna z tyłu między kończynami krowy) - ta część wymienia unerwiana jest przez nerwy kroczowe

• miejsce wkłucia między 3 a 4 wyrostkiem poprzecznym kręgu lędźwiowego, ok. 7-9 cm od linii strzałkowej

• w tym miejscu wkłuwamy się pod kątem 55-60° kierując igłę na trzon kręgu na głębokość 6-9 cm

• po dotarciu końcem igły do trzonu kręgu cofamy igłę ok. 2 mm i deponujemy ok. 100 ml 0,5% polokainy

• robimy tak z lewej i z prawej strony - w ten sposób znieczulone zostaje całe wymię oprócz lustra wymienia

• wkłucie z lewej strony - stoimy po prawej; wkłucie z prawej strony - stoimy po lewej (by się zabezpieczyć)

• znieczulenie występuje po 15-20 min. i utrzymuje się w stopniu wystarczającym do wykonywania zabiegów przez 2,5 h; efekt znieczulenia pozwalający np. zdajać wymię utrzymuje się do 24 h

• przy ostrym stanie zapalnym, gdy krowy nie da się zdoić ze względu na dużą bolesność, można tę metodę zastosować

By znieczulić lustro wymienia należy wykonać znieczulenie metodą Magdy:

• unosi się dolne spojenie warg sromowych, wymacuje łuk kulszowy i w linii strzałkowej zwierzęcia wkłuwa się igłę kierując ją na łuk kulszowy

• wkłuwamy się na 1-2 cm i deponujemy 40-60 ml 0,25-0,5% polokainy kierując igłę w różne strony, by jak największy obszar nasączyć środkiem znieczulającym

Metoda ta polega na wprowadzeniu do przestrzeni łącznotkankowej środka znieczulającego - 0,5% polokainy. Przez tą przestrzeń przebiega pień nerwu nasiennego zewnętrznego, mającego największy udział w unerwieniu wymienia oraz liczne gałązki współczulne.

Znieczulenie swoim zasięgiem obejmuje prawie całe wymię, łącznie ze strzykami, z wyjątkiem lustra mlecznego. Znieczulenie wykonujemy z dwóch stron.

Zalety tej metody:

• wprowadzamy polokainę w jednym miejscu (oczywiście miejsce iniekcji należy odpowiednio przygotować - dezynfekcja itp.)

• topograficzne znalezienie miejsca iniekcji nie sprawia większych trudności

• łatwa metoda

Metoda Łogwinowa:

• metoda ta polega na zablokowaniu przewodnictwa nerwowego w miejscu wchodzenia nerwów w miąższ gruczołu mlekowego

• pozwala na odrębne znieczulenie ćwiartek przednich lub tylnych.

Znieczulenie ćwiartek przednich:

1. chwytamy za strzyk znieczulanej ćwiartki i pociągamy ku dołowi, by uwidoczniło się miejsce gdzie podstawa wymienia przechodzi w powłoki brzuszne

2. następnie wkłuwamy igłę o długości 10-12 cm w miejscu, gdzie płaszczyzna boczna ćwiartki przechodzi w płaszczyznę przednią ćwiartki (między podstawę ćwiartki a ścianę brzucha)

3. igłę kierujemy na staw skokowy przeciwległej kończyny tylnej

4. wprowadzamy igłę na głębokość 10-12 cm i deponujemy 150-200 ml polokainy o stężeniu 0,25-0,5%

5. znieczulenie następuje szybko po wprowadzeniu polokainy

Znieczulenie ćwiartek tylnych:

1. Igłę wkłuwamy w miejscu przecięcia się dwóch linii:

1. linia pozioma, przeprowadzona w odległości 2-3 cm nad podstawą wymienia.

2. linia pionowa, przebiegająca 1-2 cm w bok od linii strzałkowej

2. igłę 10-12 cm wkłuwa się kierując ją na staw nadgarstkowy kończyny przedniej leżącej po tej samej stronie co znieczulana ćwiartka

3. 150-200 ml 0,25-0,5% polokainy

4. znieczulenie trwa ok. 2 h

Znieczulenie lustra mlecznego:

• polega na znieczuleniu nerwów sromowych

• miejsce wkłucia znajduje się w odległości 3 palców od linii spojenia łonowego

• deponuje się 40-60 ml 0,25% polokainy (ew. sterokainy)

• igłę wprowadza się płytko, na 1-2 cm

• znieczulenie lustra mlecznego ma miejsce po 10-15 min.

• metoda ta może stanowić uzupełnienie metody Baszkirowa

ZNIECZULENIE STRZYKU:

• strzyk można znieczulić np. w celu wykonania jego plastyki lub chirurgicznego opracowania rany; znosimy czucie bólu

• wykonuje się znieczulenie nasiękowe

• środek znieczulający deponuje się z dwóch wkłuć u podstawy strzyku po przeciwległych stronach

• wprowadzenie i zdeponowanie środka na całym obwodzie strzyku i jego podstawie

• wprowadza się 8-20 ml polokainy lub 1% lignokaina

• przy stosowaniu polokainy należy zwrócić uwagę czy ma ona dodatek adrenaliny - wtedy lepiej zastosować polokainę (adrenalina powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych, anemizację skóry i może dojść do martwicy)

• zwykle znieczula się przednią i tylną część strzyku

• znieczulenie działa po kilku minutach

Przy każdej z tych metod należy wcześniej dokonać premedykacji zwierzęcia:

• 0,5-1 mg/kg primaktil? lub prep. ksylazyny (Rompun, Rometar, Sedazin) 0,25 ml/100 kg m.c.

• zapewni to uspokojenie i zadziała lekko przeciwbólowo

Przed przystąpieniem do chirurgicznego opracowania ran, należy odpowiednio przygotować strzyki (toaleta, mycie wodą z mydłem; środek odkażający).

ZABIEGI NA WYMIENIU

1. Rany

Przyczyny ran:

• druty kolczaste na pastwisku

• przydepnięcia (zwłaszcza u starszych krów)

• zmiażdżenia strzyków (jedna krowa depcze inną)

• niewłaściwy dój mechaniczny ( tzw. twardy dój)

• niewłaściwy chów alkierzowy

• może nawet dojść do oderwania strzyków, zwłaszcza u krów starszych, gdy nieuważnie wstają lub się kładą

Rany powodują utrudnienia w wykonywaniu doju, przyczyniają się do spadku wydajności mlecznej.

Podział ran:

1. Rany powierzchowne (dotyczą wymienia lub samych strzyków):

1. rany wymienia:

1. otarcia, zadrapania

• chirurgiczne opracowanie rany - umycie i usunięcie zanieczyszczeń, odkażenie

• maści z antybiotykiem lub maści gojące (alantoinowa, tormentiolowa, entozolowa ?)

2. powierzchowne rany cięte

• mogą być skośne, podłużne, poprzeczne

• przenikające i nie przenikające

• do tych ran może dołączyć się proces zapalny lub zakażenie

• ważne jest odróżnienie ran świeżych od starych

• rany świeże:

• powstały do 12 godzin wcześniej

• brak obrzęku i zakażenia

• chirurgiczne opracowanie rany - usunąć martwe tkanki, wyrównać brzegi rany, przemyć środkiem odkażającym lub roztworem antybiotyku

• zeszyć szwem przerywanym lub ciągłym

• rana starsza

• powyżej 12 godzin

• lub świeższa ale z obrzękiem lub zakażeniem

• rana zakażona

• po chirurgicznym opracowaniu rany, leczenie zachowawcze (maści gojące - entozolowa ?, tormentiol, tranowa, witaminowa)

• nie należy wykonywać żadnego postępowania chirurgicznego; w takich ranach nie dochodzi do prawidłowego zbliznowacenia, może zrobić się przetoka

2. rany strzyków

2. Rany głębokie

1. rany wymienia

• rany przenikające

• przebicie i uszkodzenie tkanki gruczołowej (wycieka mleko)

• należy przeprowadzić plastykę wymienia

• wyciąć fragment skóry obejmujący tą przetokę i usunąć go

• wokół rany założyć szew kapciuchowy

• następnie odpreparować płat skóry odpowiadający wielkością i kształtem płatowi usuniętemu i nasunąć na miejsce ubytku

• zeszyć - przykrycie fałdem skóry

2. rany strzyków

Rany strzyków:

• podział pod względem przebiegu:

• podłużne

• skośne

• poprzeczne

• podział ze względu na głębokość:

• perforujące - przenikające do zatoki strzykowej

• nieperforujące

• rany poprzeczne przenikające, obejmujące ponad połowę obwodu strzyku - amputacja

• rany nieprzenikające do zatoki strzykowej - postępowanie jak przy ranach wymienia:

• rany świeże

• chirurgiczne opracowanie rany (usunięcie skrzepów i poszarpanych tkanek, wyrównanie brzegów rany, przemycie środkiem dezynfekcyjnym)

• zeszycie rany

• rany zakażone

• chirurgiczne opracowanie rany

• leczenie zachowawcze (środki pobudzające ziarninowanie i gojenie)

• rany przenikające do zatoki strzykowej

• należy odpowiednio zeszyć, by przez tę ranę nie wydostawało się mleko

• rany świeże

• szycie od razu (po wcześniejszym opracowaniu rany)

• rany zakażone

• należy czekać do momentu zbliznowacenia rany - wał demarkacyjny oddzieli martwe tkanki od zdrowych (2-3 tyg.)

• wycinamy ranę kierując się wałem demarkacyjnym i szyjemy

• przed przystąpieniem do szycia zawsze musi być wyleczony stan zapalny wymienia (TOK - czy nie ma procesu zapalnego; jeśli jest, to najpierw kuracja antybiotykowa, potem badanie kontrolne mleka; jeśli nie ma zapalenia - szyjemy)

• po zszyciu strzyku, na 5-6 dni wprowadzamy do kanału strzykowego bykaniulę, przez którą upuszczane jest mleko

• do zatoki mlecznej wprowadzamy antybiotyk

Sposób leczenia:

1. Powierzchowne rany cięte, nie przenikające i nie powikłane zapaleniem

• leczy się zachowawczo.

2. Głębokie rany świeże, nie przenikające

• wymagają leczenia chirurgicznego

• po wykonaniu toalety, należy zespolić brzegi rany, używając do tego materiału wchłanianego

• zakładamy szwy węzełkowe lub pojedyncze materace

• w celu ułatwienia zbliżenia brzegów ran, wprowadzamy do strzyku bykaniulę (powoduje stabilizację strzyku)

3. Postępowanie przy ranach zakażonych:

• należy wykonać toaletę chirurgiczną (ranę i okolicę umyć, zdezynfekować, odkazić)

• należy usunąć martwe tkanki, strupy, skrzepy krwi

• na tak przygotowaną ranę nakładamy maść z antybiotykiem; można użyć maści tranowej, która powoduje zwiększone ziarninowanie i działa aseptycznie; dobra jest maść Wiszniewskiego

• przeprowadzamy delikatny dój ręczny - doimy przez bykaniulę, która chroni przed urazami; nie wolno doić mechanicznie!

4. Rany przenikające, świeże, niezakażone

• należy zamknąć szwem chirurgicznym (węzełek lub materac pojedynczy)

• zawsze szyje się do podśluzówki (nie należy przebijać błony śluzowej)

• po zamknięciu tkanek zbliżamy skórę, szyjąc węzełkami wchłanianymi lub pojedynczym materacem

5. Rany miażdżone, szarpane, zgniecenia i oderwania strzyku

• najczęściej wykonuje się amputację.

6. Ubytki skóry na strzyku

• najczęściej spowodowane są przez nieprawidłowy chów alkierzowy - zbyt krótkie stanowiska (krowa kładąc się przyciska wymię swoim ciężarem na krawędzi kanału gnojowego; mogą powstawać urazy aż do całkowitego wyłuszczenia strzyku)

• ostre przedmioty w oborze

• też skutek wypasu krów na nieodpowiednich pastwiskach (kolczaste krzewy i zarośla)

• leczenie:

• rany małe, świeże - zespala się szwem węzełkowym lub ciągłym

• rana jest rozległa, tzn. obwód ubytku przekracza 2x2 cm

• leczenie zachowawcze, które ma na celu doprowadzenie do powstania blizny

• po chirurgicznym opracowaniu rany, pokrywa się ją maściami przyspieszającymi gojenie

• do strzyku wprowadza się bykaniulę

• gdy rana jest bardzo rozległa - można wykonać przeszczep skóry

• pobiera się z sąsiednich strzyków płatki skóry bez tkanki podskórnej 6×7 mm

• dzieli się je na 2-3 mm

• gdy na ubytku pojawia się ziarnina, nożem robimy kieszonki, w które wkładamy kwadraciki skóry co 5-7 mm

• przykrywamy opatrunkiem

• tak można uzyskać pokrycie ubytku nową skórą

2. Ciała obce:

• mogą to być zapałki, igły, pióra, druty

• może też dojść do tworzenia tzw. kamieni mlecznych, które powstają z kłaczków kazeiny; na nich odkładają się sole nieorganiczne; są twarde, wyczuwalne palpacyjne

• rozrosty błony śluzowej, polipy

• prowadzi to do zwężenia zatoki strzykowej

• sposób leczenia zależy od wielkości ciała obcego

• czasem udaje się je wydostać przez przewód strzykowy, bez nacinania

• gdy to konieczne, wykonuje się boczne nacięcie strzyku - po znieczuleniu krowy wykonuje się nacięcie strzyku (miejsce cięcia - od strony dłoni podczas doju ręcznego)

• przez to nacięcie usuwa się ciało obce

• przed zabiegiem należy sprawdzić czy nie ma stanu zapalnego wymienia wywołanego przez ciało obce (najpierw leczymy stan zapalny)

• obecnie zabiegi takie można wykonywać za pomocą technik laparoskopowych (bez nacinania strzyku)

3. Zbyt słaby mięsień zwieracz strzyku = mlekotok:

• wymię wypełnia się mlekiem → wzrost ciśnienia → wypływ mleka → kanał strzykowy jest stale rozszerzony → drobnoustroje wnikają do wymienia → zakażenie

• obecnie krowy takie są eliminowane z hodowli

• do mlekotoku dochodzi w wyniku nadmiernego rozszerzenia przewodu strzykowego (incontinentia lactis); jest to stan, w którym dochodzi do samoistnego i mimowolnego wyciekania mleka z 1 lub więcej strzyków; może mieć charakter ciągły lub przejściowy; zazwyczaj występuje u krów wysokoprodukcyjnych w pierwszym okresie laktacji na skutek porażenia mięśni zwieraczy przewodu strzykowego; może też wystąpić podczas rui, jak również przy podnieceniu

• mlekotok trwały - może być objawem toczącego się zapalenia (np. w przewodzie strzykowym).

• mlekotok może wystąpić u krów starszych na skutek zwiotczenia lub zaniku mięśnia zwieracza bądź jego porażenia lub na skutek rozrostu tkanki bliznowatej

• może też wystąpić przy nieprawidłowej budowie strzyka

• postępowanie:

• szew kapciuchowy w okolicy zewnętrznego ujścia przewodu strzykowego; szew pozostawia się na 8 dni (powoduje to drażnienie tkanki łącznej i w konsekwencji jej rozrost, co powoduje zwężenie ujścia kanału strzykowego i zmniejszenie wypływu mleka)

• można też wykonywać nastrzykiwanie okolicy ujścia przewodu strzykowego jałową parafiną (ok. 0,1 ml co 2 mm), co ma doprowadzić do zbliznowacenia, powstania guzowatego nacieczenia i w efekcie zamknięcia przewodu strzykowego (zmniejszamy światło)

4. Zbyt twardy dój - utrudnione wydalanie mleka:

• może powstawać w wyniku zmian wrodzonych (wtedy zazwyczaj dotyczy wszystkich strzyków) lub też na skutek stanów zapalnych w obrębie przewodu strzykowego i zatoki mlecznej

• zbyt silny mięsień zwieracz

• zwężenie kanału strzykowego (po zapaleniu - rozrost tkanki)

• przewód strzykowy jest zwykle przy tym węższy i dłuższy i dochodzi do spadku wydajności mlecznej

• postępowanie terapeutyczne:

• postępowanie zależy od przyczyny

• najczęściej wprowadza się bykaniulę do przewodu strzykowego na 12-24 h; bykaniula rozszerza zatokę oraz przewód i tym samym ułatwia wydostawanie się mleka na zewnątrz

• kiedyś nacinano mięsień zwieracz za pomocą noży strzykowych

5. Zarośnięcie ujścia strzyku:

• jeśli widzimy, w którym miejscu powinno znajdować się ujście, możemy przebić igłą od zewnątrz

• jeśli miejsce to nie jest dobrze widoczne, należy naciąć strzyk, włożyć grubą igłę do zatoki strzykowej i wchodząc od kanału strzykowego jego ujście

• ujście to musi znajdować się pośrodku mięśnia zwieracza kanału strzykowego

• po odtworzeniu ujścia należy założyć bykaniulę na czas zagojenia, by nie zarosło

6. Krwiak wymienia:

• może powstać w wyniku upadku, kopnięcia

• następuje uszkodzenie naczyń i powstanie krwiaka

• przez pierwsze 2 dni stosujemy środki hamujące krwawienie:

• zimne okłady

• ograniczenie ruchu

• miękkie posłania

• oraz środki zwiększające krzepliwość:

• wit. C

• preparaty wapniowe

• przy znacznym ubytku krwi - transfuzja

• po 2-3 dniach zaczynamy stosować środki zwiększające wchłanianie krwiaka (rozgrzewające):

• maść kamforowa

• maść jaodowo-kamforowa

• spirytus kamforowy

• małe krwiaki - samoistne wchłonięcie

• duże krwiaki - zabieg operacyjny w celu usunięcia treści krwiaka:

• nie wcześniej niż po 14 dniach (gdy jest pewność, że nie dojdzie do ponownego krwawienia)

• wyłyżeczkowanie zawartości krwiaka

• jamę krwiaka należy wypędzlować mazidłem Wiśniewskiego, jodyną lub podać do jamy antybiotyk

7. Odcięcie strzyku (amputatio papillae):

• amputację wykonujemy w przypadku zmiażdżenia, rozległych uszkodzeń, oderwania strzyku, wyłuszczenia strzyku z uszkodzeniem mięśnia zwieracza

• jest to skuteczna metoda terapii, nie dopuszcza do rozwoju zakażenia

• najpierw należy doprowadzić do trwałego unieczynnienia ćwiartki:

• do ćwiartki wprowadza się środek drażniący:

• 3-4% roztwór azotanu srebra w ilości 50-100 ml

• obecnie - 0,5-1% akryflawina w il. 100-200 ml

• lub 1% roztwór rywanolu w il. 200 ml

• po 7 dniach zdajamy - jeśli jest mleko, zabieg należy powtórzyć

• trzeba też liczyć się z możliwością powstania ostrego odczynu zapalnego (Vetisolon, Oedemosan - łagodzą odczyn zapalny)

• zabieg najczęściej wykonuje się na zwierzęciu stojącym, ale można też na leżącym

• robimy sedację lub znieczulenie przykręgowe i znieczulenie nasiękowe strzyku

• postępowanie:

• należy założyć opaskę uciskową u podstawy strzyku, co ma na celu zamknięcie dopływu mleka do miejsca, które odcinamy

• miejsce amputacji znajduje się w odległości ok. 2 cm od podstawy strzyku

• strzyk odejmujemy cięciem gilotynowym, po czym do światła komory mlecznej wprowadza się antybiotyk o szerokim spektrum działania

• na koniec szyjemy: po odpreparowaniu błony śluzowej (wzdłuż krawędzi rany) od warstwy naczyniowo-mięśniowej zakłada się pierwszy szew (np. materacowy pojedynczy głęboki, wykonany materiałem wchłanianym)

• nie przebijamy błony śluzowej, wkłuwamy się tylko do podśluzówki

• poszczególne szwy ściągamy, a na warstwę naczyniowo-mięśniową zakładamy kolejny szew, który zatapia szew pierwszy

• są specjalne klamerki, które zakłada się na grzebień, jaki utworzyła skóra

• można też zaszyć go węzełkami

• na ranę nakłada się opatrunek z antybiotykiem

Brodawczyca wymienia:

Jest to choroba zakaźna. Może się przenosić podczas doju ręcznego przez ręce właściciela lub podczas doju mechanicznego, przy niedostatecznej dezynfekcji kubków udojowych. Przy brodawczycy dój jest utrudniony, strzyki są bolesne, może nawet wystąpić nieznaczne krwawienie. Czasem dojenie jest niemożliwe do wykonania.

Metody terapii są różne, w zależności od tego, czy krowa znajduje się w fazie laktacji, czy zasuszania. W czasie laktacji najskuteczniejsza jest autoszczepionka, którą podaje się 3x, co tydzień. Należy pobrać materiał z brodawki, wykonać szczepionkę i podać ją w okresie laktacji. W czasie zasuszania stosuje się maść zawierającą podofilinę - 3x, co tydzień. Maść nakłada się na uszypułowanie twory, co powoduje ich wysuszenie i odpadnięcie brodawek.

Bezmleczność (agalactia):

Bezmleczność może być spowodowana niedorozwojem lub zanikiem tkanki gruczołowej, niedorozwojem przewodu strzykowego lub zrośnięciem dróg odprowadzających mleko z przewodu strzykowego.

Niedorozwój (lub zanik) występuje rzadko. Zarośnięcie dróg wyprowadzających najczęściej występuje u krów starszych, ale może też wystąpić jako następstwo stanów zapalnych toczących się w gruczole mlekowym.

Postępowanie terapeutyczne:

Postępowanie ma na celu umożliwienie odpływu mleka. Najczęściej polega ono na przebiciu strzyku igłą i szybkim wprowadzeniu bykaniuli, którą pozostawia się na 7 dni.

Stłuczenie wymienia (contusio uberis):

Powstaje najczęściej na skutek uderzenia o tępe przedmioty, zwłaszcza u krów starszych, które mają duże, obwisłe wymiona. Może też powstać w przypadku upadku zwierzęcia, co często ma miejsce przy porażeniu poporodowym i tężyczkach.

Następstwem stłuczenia mogą być krwiaki wymienia. Niekiedy nieleczony krwiak prowadzi do zwłóknienia i wyeliminowania krowy (lub samej ćwiartki).

Objawy kliniczne:

• obecność krwi w mleku

• zmniejszenie wydajności mlecznej

• bolesność, obrzęk, zaczerwienienie

Postępowanie terapeutyczne:

Gdy jest świeży uraz, widoczna jest obecność krwi w mleku. Wtedy jak najszybciej podajemy, w wolnym wlewie dożylnym, leki uszczelniające światło naczyń krwionośnych, np. wit. C, Ca. Miejscowo należy stosować zimne okłady, które zamykają naczynia i hamują krwawienie, a następnie maści rozgrzewające, żeby nie doprowadzić do odkładania się włośnika. Antybiotyk dowymieniowo.

SZYCIE RAN PERFORUJĄCYCH STRZYK:

• Metoda Krzyżanowskiego-Lipińskiej (Krzyżanowski wprowadził katgut - wchłanialny)

• Metoda Götzego.

• Metoda Wolfa.

• Metoda Pavšiča.

Strzyk należy znieczulic nasiękowo (polokaina, nowokaina, sterokaina). Do szycia nie stosować lnu, bo działa drażniąco.

Ad.1.

• znieczulenie i zdojenie mleka z danej ćwiartki

• należy przygotować pole operacyjne i założyć na strzyk gumową opaskę uciskową (lub sznurek)

• opracowanie chirurgiczne rany

• zespolenie śluzówki zatoki strzyku metodą Cushinga (cienkim wchłanianym materiałem - Dexon lub Katgut 2.0)

• zaczynamy szyć w górnej krawędzi rany, wkłuwając się ok. 2 mm od brzegu rany, robiąc przerwy 3-4 mm (długość mostków)

• szew kończymy węzełkiem poza raną

• szyjemy skórę, zakładając szew węzełkowy pojedynczy

• przed szyciem należy wprowadzić kateter w celu ustabilizowania strzyku i zapewnienia szczelności szwu

• gdy rana jest stara (powyżej 12 godz.), należy ją odświeżyć

• w okolicach brzegów ran można przypiąć peany, co ułatwia szycie i stabilizuje

• po zszyciu, sprawdzamy kateterem, czy jest ciągłość szwu, czy nie ma przetoki

• po zszyciu do strzyku wprowadzamy bykaniulę na 5-6 dni i podajemy antybiotyki

Ad.2.

• należy przygotować pole operacyjne i założyć opaskę uciskową

• zakładamy piętrowy szew materacowy ciągły

• rozpoczyna się go 5 mm poniżej górnego kąta rany, a kolejne wkłucia w jego głębokiej części są w odległości 5-6 mm od siebie i ok. 6-8 mm od brzegu rany

• pierwsze piętro szwu przekłuwa wszystkie warstwy z wyjątkiem błony śluzowej

• drugie piętro (tą samą nicią) - miejsce wkłucia jest ok. 2 mm od krawędzi rany i obejmuje tylko skórę

Ad.3.

• podobnie jak poprzednia metoda, z tym że szew jest przerywany a nie ciągły

• wykonuje się dwa piętra pojedynczych szwów materacowych

• oba piętra składają się z nawracających szwów przerywanych

• pierwsze piętro - daleko od brzegów rany (6-7 mm), obejmuje wszystkie warstwy

• drugie piętro - blisko brzegów rany, obejmuje samą skórę

• Szwy te wiążemy z boku (nie na ranie!). do strzyka wkładamy kateter.

Ad.4.

• szycie za pomocą materiału niewchłanianego błony śluzowej zatoki strzyku szwem Cushinga

• szew zaczyna się na zewnątrz skóry - na wałeczku gazy

• następnie szyjemy jak w pierwszej metodzie szwem Cushinga

• szew kończymy na zewnątrz na wałeczku z gazy

• skórę szyjemy węzełkami lub materacem

• po wygojeniu rany, należy usunąć nić

• akie szycie stosuje się w przypadku ran perforujących, ran błony śluzowej; przewód strzykowy zaszywa się szwem materacowym (do podśluzówki); zwykle stosuje się nić jedwabną




1

---