WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA

„EDUKACJA”

Wydział Zarządzania

Kierunek: Zarządzanie i Marketing

Elżbieta Tuchowska

(nr albumu 5323)

CZYNNIKI PRZYRODNICZE I EKONOMICZNE WARUNKUJĄCE ROZWÓJ TURYSTYKI KAJAKOWEJ W POLSCE

Praca dyplomowa

Praca napisana pod

kierunkiem naukowym

prof. nzw. dr hab.

Urszuli Szubert-Zarzecznej

WROCŁAW 2004

Spis treści

Wprowadzenie...........................................................................................................................3

Rozdział 1. Znaczenie i istota turystyki aktywnej i kwalifikowanej w życiu

współczesnego człowieka.......................................................................................5

1. Aktywny wypoczynek produktem zachodniej cywilizacji......................................5

2. Turystka kwalifikowana i turystyka aktywna..........................................................6

3. Turystyka kajakowa jako przykład aktywnego wypoczynku................................10

Rozdział 2. Czynniki korzystne i negatywne wpływające na obecny poziom kajakarstwa

w Polsce................................................................................................................13

1. Czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki kajakowej...........................................13

1. Polskie rzeki i jeziora - idealnymi trasami wędrówek kajakowych...............14

2. Walory pozaprzyrodnicze, umożliwiające i uatrakcyjniające spływy

kajakowe........................................................................................................19

3. Rola stowarzyszeń i organizacji w rozwoju turystyki kajakowej...................21

4. Aspekt zdrowotny turystyki kajakowej...........................................................23

2. Czynniki hamujące rozwój turystyki kajakowej w Polsce.....................................25

Rozdział 3. Popyt i podaż w turystyce...................................................................................28

1. Popyt turystyczny i jego determinanty...................................................................28

2. Charakterystyka atrakcyjnych tras kajakowych, jako elementów pierwotnej

podaży turystycznej................................................................................................30

2.1. Szlak Rospudy..............................................................................................31

2. Szlak Krutyni................................................................................................33

3. Szlak Brdy i Zbyrzycy...................................................................................36

2.4.Szlak Wdy......................................................................................................39

2.5.Szlak Gwdy, Piławy i Rurzycy......................................................................41

2.6. Szlak Drawy..................................................................................................44

2.7. Szlak Raduni.................................................................................................46

Zakończenie.............................................................................................................................48

Bibliografia..............................................................................................................................49

Wprowadzenie

Pływanie kajakiem jest jedną z wielu popularnych form aktywnego spędzania czasu wolnego, charakteryzującą się bogactwem treści poznawczych i wypoczynkowych. Te dwie funkcje współwystępują i nawzajem się uzupełniają. Można ją uprawiać od wczesnej młodości do podeszłego wieku, gdyż nie wymaga dużej sprawności i wysiłku fizycznego. Zresztą rozmaitość szlaków wodnych, zróżnicowanych pod względem trudności technicznych i długości tras, umożliwia wybór szlaku adekwatnego do umiejętności osób biorących udział w tej formie turystyki. Poza aspektem poznawczym i wypoczynkowym, uczestnictwo w turystyce kajakowej wyrabia takie pozytywne cechy, jak samodzielność, koleżeńskość, zdyscyplinowanie, refleks i sprawność ruchową. W uprawianiu turystyki kajakowej duże znaczenie ma również to, że wbrew obiegowej opinii jest to jedna z tańszych rodzajów turystyki.

Czas uczestnictwa w spływach kajakowych może być różny: od kilkunastu dni w ramach dorocznego urlopu wypoczynkowego do jednego czy dwóch dni w ramach wypoczynku cotygodniowego.

Współczesny świat zmusza ludzi do bardzo szybkiego tempa życia, pogoni za sukcesem i pieniądzem, dlatego tradycyjny wypoczynek „na plaży”, nie każdemu pozwala całkowicie zrelaksować się i wypocząć, człowiek szuka innych form regeneracji sił, wielu znajduje ją w aktywnym wypoczynku, w tym kajakowaniu.

Polska dysponuje wspaniałymi warunkami do uprawiania turystyki kajakowej. Duża ilość dzikich nieuregulowanych rzek, z roku na rok czystszych i bogatszych w rozmaite organizmy świata roślin i zwierząt, wiele ciekawych miejsc, przez które wytyczone zostały trasy wodne, pozwala turystą oderwać się od spraw i problemów dnia codziennego i przenieść się do zupełnie innego świata ciszy, spokoju, odprężenia i harmonii.

Celem pracy jest przybliżenie tematu turystyki kajakowej w naszym kraju. Propagowanie kajakarstwa jako doskonałej formy wypoczynku i sposobu walki z dolegliwościami wywołanymi wpływem rozwoju cywilizacji.

Należy wspomnieć, że kajakowanie to nie jedyny sposób aktywnego wypoczynku, ale jedna z form, do której potrzebna jest woda, a ze względu na to, iż Polska posiada dużo dobrych tras kajakowych należy tę formę rozwijać jak najprężniej, ponieważ jest ona zdecydowanie za mało znaną formą wypoczynku. Turyści chętniej wybierają np. wycieczki piesze czy wyprawy rowerowe niż kajakowe. Oczywiście turystyka kajakowa nigdy nie „prześcignie” turystyki pieszej, rowerowej czy żeglarskiej, ale też nie o to chodzi, a wręcz nie jest wskazane, ważne jest, aby turyści wiedzieli o występującej alternatywie spędzania czasu wolnego, wbrew pozorom nie wymagającej dużo większego zaangażowania i zabiegów jak przy organizowaniu wędrówek pieszych.

Obecnie w Polsce wzrasta liczba pasjonatów wodnych wycieczek, organizatorzy spływów „w kajaku” dysponują szeroką ofertą skierowaną zarówno do polskich klientów oraz wychodzą poza granice kraju, zachęcając zagranicznych wodniaków do odwiedzenia pięknych, nie dotkniętych ręką cywilizacji zakątków naszego kraju. Obserwuje się nieco większe zaangażowanie władz regionów w utrzymanie tras wodnych. Wiele szlaków dysponuje bardzo dobrym, choć skromnym zagospodarowaniem i zapleczem turystycznym, w większości przypadków nie wpływających negatywnie na środowisko i otoczenie, choć niestety zdarzają się takie szlaki gdzie liczba turystów przekracza założoną przepustowość danego szlaku w danym czasie, wynika to z nieumiejętności gospodarowania władz regionów, które kierują się wyłącznie chęcią przyciągnięcia jak największej liczby turystów w celu zwiększenia zysków nie myśląc o degradacyjnych skutkach dla środowiska a co za tym idzie pozbawienia sensu i istoty turystyki kajakowej. Bo jednak należy pamiętać, że trasy kajakowe zawdzięczają swoją unikalność nie tylko wodzie, ale dzięki skromnemu zapleczu, ciszy, brakiem oznak cywilizacji jest to coś, czego obecnie szuka wielu turystów, a odnaleźć może właśnie w kajaku.

Praca składa się z trzech części. W pierwszym rozdziale zostały zawarte ogólne informacje na temat turystyki aktywnej i turystyki kwalifikowanej. Rozdział opisuje jak doszło do narodzin dwóch, jakże popularnych obecnie form turystyki. Przedstawia także różnice między turystyką aktywną i turystyką kwalifikowaną. Drugi rozdział poświęcony jest turystyce kajakowej w naszym kraju, przybliża informacje obecnego poziomu kajakarstwa, jakie czynniki wpływają na kondycje kajakarstwa a jakie nie sprzyjają jaj rozwojowi. Trzecia część pracy to charakterystyka ciekawszych tras kajakowych znanych i mniej znanych, jako istotnych elementów podaży turystycznej.

Rozdział 1. Istota i znaczenie turystyki aktywnej i kwalifikowanej w życiu

współczesnego człowieka

1. Aktywny wypoczynek produktem zachodniej cywilizacji

Turystyka do naszego stulecia miała charakter elitarny, tylko osoby bardzo bogate, nie pracujące, miały wolny czas i pieniądze niezbędne na podróże poza najbliższe otoczenie i miejsce zamieszkania. Przykłady tego znaleźć można w każdej epoce. W czasach starożytnych bogaci Rzymianie podróżowali do kurortów nadmorskich w Grecji i Egipcie w celach poznawczych. W XVII wieku dzieci arystokratów podróżowały po Europie aby poszerzać swoją wiedzę, poznawać nowe miejsca i obyczaje innych krajów. W wieku XVIII ważne i modne stały się podróże w celach zdrowotnych, do miejscowości bogatych w źródła wód mineralnych o właściwościach leczniczych. Przyjmuje się, że od roku 1945 turystyka przybiera charakter masowy, ma ona swoje korzenie w gwałtownych przemianach socjalnych i technologicznych XIX i XX wieku. Rewolucja przemysłowa w Wielkiej Brytanii stworzyła nową, zamożniejszą klasę ludzi pracujących, mogących sobie pozwolić na podróże dla przyjemności. Zwiększyła się również ilość czasu wolnego, który można było przeznaczyć na podróże, dzięki wprowadzeniu świąt publicznych, oraz dzięki nowym regulacją prawnym, wprowadzającym po raz pierwszy płatne urlopy. W tym samym czasie postęp naukowy i technologiczny umożliwił wprowadzenie szybszych i stosunkowo tanich form transportu.

W dzisiejszych czasach turystyka masowa odnosząca się zarówno do wielkiej liczby uczestników ruchu turystycznego jak i charakteru oferty turystycznej jest zjawiskiem występującym w większości krajów na świecie i jest najbardziej popularną formą turystyki w ogóle. Niezależnie jednak od silnych trendów rozwoju turystyki egalitarnej w krajach wysoko zindustrializowanych, już w latach 80-tych zauważono, iż w swojej obecnej postaci turystyka masowa przynosi więcej szkód niż korzyści. Przez uczestnictwo ogromnych rzesz turystów w różnych formach turystyki popularnej dochodzi do szeregu negatywnych zjawisk zwłaszcza do degradacji środowiska naturalnego oraz jest źródłem wielu dysfunkcji dla samych turystów, przykładem mogą być zatory na autostradach i przejściach granicznych w okresie urlopowym.

Dlatego też od lat trwają wysiłki dla znalezienia innej „alternatywnej” do masowej formy wypoczynku. Modne określenie w drugiej połowie XX wieku „turystyka alternatywna” oznaczało próbę znalezienia i upowszechnienia rozsądnych, innych możliwości, odmiennych w stosunku do przeważających dotychczas szablonowych form turystyki masowej opartej na formule „trzech s” zawierającej wiele dysfunkcji. Jest to turystyka oparta na motywach krajoznawczych, uprawiana w małych, często nieformalnych grupach, także indywidualna turystyka trudna, wymagająca gruntownego przygotowania, odporności psychicznej, wysiłku umysłowego i nierzadko fizycznego. Z czasem turystykę alternatywną zastąpiło bardzo powszechne obecnie pojęcie „turystyki aktywnej”.

Turystyka aktywna będąca we wszystkich swoich formach nośnikiem wartości poznawczych i wychowawczych znalazła wielu zwolenników, miłośników i pasjonatów, stała się uznanym a nawet zalecanym antidotum na czynniki zagrażające zdrowiu i życiu człowieka w warunkach współczesnej cywilizacji i sposobem walki z pojawiającymi się wraz z industrializacją chorobami cywilizacyjnymi. Należy jednak zaznaczyć, iż turystyka aktywna nigdy nie zdominuje popularnych form masowych i jest skazana jedynie na rolę uzupełniająca. Tak też należy na nią patrzeć i takie jej stawiać wymagania. Należy rozwijać turystykę aktywną dla uatrakcyjnienia oferty, aby dać szerszą możliwość wyboru rodzaju wypoczynku, aby nauczyć wrażliwości w obcowaniu z naturą i z drugim człowiekiem. Wypada jednak dodać, że turystyka, w tym turystyka aktywna nie jest celem samym w sobie. Jest sposobem życia współczesnego człowieka. Jest drogą, środkiem dochodzenia do różnych celów i osiągania różnych wartości przez jednostki i grupy.

2. Turystyka kwalifikowana i turystyka aktywna

Rozpoczynając rozważania w tematyce turystyki aktywnej i turystyki kwalifikowanej należy przede wszystkim wyjaśnić, czym charakteryzują się i czym tak naprawdę są wymienione formy turystyki, ponieważ bardzo często, szczególnie w ostatnich latach oba te pojęcia utożsamiane są, co w pewnym stopniu jest błędem i prowadzi w konsekwencji do wielu nieporozumień.

Termin turystyka kwalifikowana funkcjonuje wyłącznie w Polsce i występuje tylko w polskich publikacjach. Określenie to zostało wylansowane w latach 1951 - 1953 przez Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, które w ramach swej działalności, obok tradycyjnych rodzajów turystyki, takich jak: piesza, nizinna, górska oraz narciarska, rozwinęło również turystykę kolarską, kajakową, motorową i żeglarską. Poszukując wspólnego określenia tych dziedzin ustalono termin „turystyka kwalifikowana”. Termin ten przyjął się z czasem i dzisiaj jest powszechnie używany, choć odzwierciedla inne, bardziej szczegółowe treści. Według udoskonalonej definicji opisywanego terminu, aby turysta mógł stać się „turystą kwalifikowanym” i uprawiać „turystykę kwalifikowaną”, musi dostosować się do pięciu wymogów, jakie postawione zostały omawianej formie turystyki, które definitywnie wyróżniają turystykę kwalifikowaną od pozostałych form turystyki, nawet tych najbardziej zbliżonych, do wymogów tych należą:

1) osiągnięcie możliwie najwyższego stopnia specjalizacji (wtajemniczenia turystycznego) w wybranej dziedzinie turystyki, uzyskanie najwyższej specjalizacji.

2) ciągłego dbania o utrzymanie takiego poziomu sprawności fizycznej, który zapewniałby nieskrępowane uprawianie turystyki z uwzględnieniem obiektywnych ograniczeń wynikających z wieku i stanu zdrowia,

3) nabycie umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym i jego wykorzystywaniem w terenie oraz środkami lokomocyjnymi, stosownie do uprawianej dziedziny turystyki,

4) nabycia umiejętności organizowania imprez turystycznych,

5) nabycia oraz ciągłego doskonalenia wiedzy dotyczącej właściwego poruszania się w środowisku naturalnym i chronienia zasobów przyrodniczych,

6) przygotowania się do samodzielnego zdobywania i opanowania wiedzy krajoznawczej, stanowiącej podstawę intelektualną każdej imprezy turystyki kwalifikowanej.

Biorąc pod uwagę wyżej wymienione cechy można ogólnie zdefiniować turystykę kwalifikowaną jako najwyższą formę specjalizacji turystycznej w wybranej dyscyplinie, jej uprawianie wymaga specjalnego przygotowania psychofizycznego, zahartowania na trudy, umiejętności zachowania się w terenie i obiektach turystycznych, a w niektórych przypadkach potwierdzonej przez właściwe organizacje lub instytucje, poprzez przyznawanie uprawnień, umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym, głównie lokomocyjnym.

Celem działalności turysty kwalifikowanego jest wypoczynek, rekreacja, doskonalenie zdrowia, wydolności i sprawności fizycznej oraz wszechstronne poznanie kraju. Turystyka kwalifikowana najbardziej zbliża człowieka do przyrody i tym samym najskuteczniej regeneruje jego siły zarówno fizyczne jak i psychiczne. To najdoskonalsza forma świadomie i celowo uprawianej turystyki.

Natomiast, aby zrozumieć sens i istotę turystyki aktywnej należy przedstawić pokrótce historię jej powstania. Geneza turystyki aktywnej związana jest z ruchem rekreacji plenerowej i turystyki usportowionej i jest wyraz aktywnego uczestnictwa w codziennym życiu. Jest formą turystyki szczególnie popularną na zachodzie Europy skąd bierze swoje początki, jednakże nazwa ta obecna i znana jest niemalże w każdym kraju świata.

Wyzwolone przez cywilizacje zachodnie w ostatnich dziesięcioleciach trendy związane z upodmiotowieniem społeczeństwa, prawami człowieka, rolą procedur demokratycznych, wraz z wyższym poziomem życia, będącym konsekwencją rosnącej koniunktury gospodarczej zaprofitowały wzrostem zaangażowania społecznego. Coraz większa liczba ludzi, powodowana różnymi pobudkami, zaczęła uczestniczyć w życiu w sposób aktywny, uzyskując tą drogą życiową satysfakcję i przyjemność. Aktywna turystyka jest, więc reakcją na negatywne konsekwencje postindustrialnego społeczeństwa, na samotność człowieka w milionowych miastach. Wiele przyczyn wpłynęło na koniunkturę aktywnego wypoczynku. Jedną a zarazem najistotniejszą z nich jest postęp naukowo- techniczny i era informatyzacji, niosący ze sobą wiele zmian w życiu przeciętnego człowieka. Praca nie jest w takim stopniu jak poprzednio obciążona wysiłkiem fizycznym. Stąd popyt na bierny wypoczynek po ciężkiej pracy został ograniczony. Zmniejsza się zainteresowanie tradycyjnym modelem wypoczynku pobytowego i podejmowane są intensywne działania, aby program pobytu wypoczynkowego uzupełnić różnorodnymi elementami aktywności ruchowej. Aktywność ta, w czasie wolnym, zwłaszcza w okresie urlopu, charakteryzuje się różnorodnymi, specyficznymi cechami związanymi z podtrzymaniem zdrowia oraz kondycji fizycznej i psychicznej. Powszechną praktyką jest oddawanie się swojemu hobby, przeżywanie przygód i mocnych wrażeń. Przesłanką rozwoju turystyki aktywnej jest właśnie specyficzna potrzeba ludzkiej natury, jaką jest chęć przeżycia przygody, której motywy mają bardzo indywidualny charakter. Dla wielu turystyka aktywna stała się doskonałą formą dbania o zdrowie oraz sposobem walki ze schorzeniami, jakie niesie ze sobą wciąż postępujący rozwój cywilizacyjny.

Szybkie tempo życia, nieprawidłowe odżywianie, czynniki toksyczne przy jednoczesnym ograniczeniu wysiłku fizycznego powodują powstawanie i rozprzestrzenianie się w zaskakującym tempie tzw. chorób cywilizacyjnych. Człowiek współczesny cierpi na otyłość, cukrzycę, miażdżyce, na chorobę wrzodową, nadciśnienie, na zespół chorób zawodowych, na choroby wynikłe z zanieczyszczonego środowiska, schorzenia będące konsekwencją nadużywania leków, narkotyków i używek. Łączenie wypoczynku z aktywnością ruchową wpływa na wielu ludzi bardzo korzystnie, co sprawia, że z roku na rok liczba uczestników aktywnego wypoczynku rośnie.

Podsumowując, turystyka aktywna jest formą, w której głównym lub ważnym elementem wyjazdu - niezależnie od czasu trwania działalności turystycznej - jest podejmowanie szczególnego rodzaju aktywności rekreacyjnej lub hobbystycznej. Turystą aktywnym natomiast należy nazywać osobę, która udaje się poza miejsce zamieszkania dla podjęcia rekreacji ruchowej w wybranych dyscyplinach turystycznych lub sportowych.

Analizując definicje turystyki kwalifikowanej i turystyki aktywnej prostymi słowy można powiedzie, iż turystyka aktywna jest przedsionkiem turystyki kwalifikowanej. Turysta kwalifikowany jest jednocześnie turystą aktywnym, natomiast nie każdy turysta uprawiający turystykę aktywną jest turystą kwalifikowanym. Turystykę kwalifikowana uprawia wąska grupa ludzi, pasjonaci, ludzie żyjący dla danej dyscypliny turystyki, czy sportu, których celem i frajdą jest zdobywanie wyższych stopni kwalifikacji i umiejętności potwierdzanych różnego rodzaju odznakami. Natomiast przeciętny człowiek stara się turystykę traktować jako formę wypoczynku, oderwania się od codziennych obowiązków, rutyny, hałasu i stresu. Oczekiwania jego doskonale spełniane są właśnie, dzięki aktywnym formom wypoczynku Współczesny człowiek uprawiający jakąkolwiek dyscyplinę turystyki aktywnej doskonale regeneruje siły, sprawdza się w trudnych warunkach uczy się obcowania z przyrodą a ponadto, może zaspokajać ważne potrzeby życiowe takie jak potrzebę samorealizacji, której znaczenie nabiera coraz większych rozmiarów w życiu współczesnego człowieka oraz potrzebę obcowania z ludźmi, poprzez wzajemne wspieranie się w pokonywaniu wszelkiego rodzaju przeszkód, jakie stawia często natura turystom aktywnym.

3. Turystyka kajakowa przykładem aktywnego wypoczynku

Wśród wielu form turystyki aktywnej wymienianych w polskich publikacjach, takich jak: wędrownej, rowerowej, jeździeckiej i narciarskiej, wyróżniamy również turystykę wodną, do której zaliczane są takie dyscypliny jak: żeglarstwo, nurkowanie oraz kajakarstwo.

Turystyka kajakowa, to forma aktywności turystycznej, istniejąca już od dawien dawna, lecz dla wielu jest formą zupełnie obcą, trudną do realizacji, niedostępną i znaną tylko z czasopism, przewodników czy opowiadań. Potwierdzeniem tego twierdzenia są badania wykonane przez Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. Badania zostały przeprowadzone na grupie młodych ludzi, miały one charakter ankietowy i jednym z celów ankiety było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: „Jakie formy turystyki aktywnej cieszą się największą popularnością?” Wyniki ankiety zostały przedstawione na poniższym wykresie:

Rys. 1. Procentowy udział poszczególnych form turystyki aktywnej

Przeprowadzone badania wskazują na 7% udział turystyki kajakowej w turystyce aktywnej na obszarze Polski, nie jest to duża liczba turystów, uwzględniając, że turyści wypoczywający aktywnie w tym turyści kwalifikowani stanowią ok. 15% polskich turystów w ogóle.

Próbując przybliżyć nieco tematykę kajakarstwa, należy sięgnąć do historii tej dyscypliny i przedstawić najważniejsze pojęcia dotyczące omawianego zagadnienia.

Początki kajakarstwa turystycznego i sportowego w Europie sięgają połowy XIX wieku, jednak kajak znany jest człowiekowi od stuleci. Najdoskonalszą formę pierwowzór dzisiejszego kajaka osiągnął u ludów północy - Eskimosi przez wieki używali go w lodach Arktyki i do dziś uważani są za niedościgłych mistrzów kajakarstwa, świadczyć o tym może używana obecnie nazwa „eskimoski” dla określenia jednej z najtrudniejszych ewolucji w kajaku, jaką jest samodzielny powrót do pozycji pionowej po przewróceniu się kajaka. Ponadto nazwa kajak pochodzi z eskimoskiego - „ka-i-ak”, czyli męski czółno eskimoskie, a „un-i-ak” - kobiece. Z niedostatku drewna szkielet łodzi budowali oni częściowo z kości wieloryba, powłokę zaś szyli ze skóry reniferów lub fok morskich. Cechą charakterystyczną tych wspaniałych, śmigłych konstrukcji była ich wodoszczelność. Płynący siedział w nim twarzą w kierunku ruchu, wiosłując dwupiórowym wiosłem. Te zasady konstrukcyjne nie zmieniły się do dzisiaj.

W 1864 r. Szkot J. MacGregor wykorzystując eskimoskie wzory skonstruował sztywny kajak z drewna i sklejki. Opłynął nim szereg rzek w Wielkiej Brytanii. Założył też pierwszy klub kajakowy. Zarówno ten jak i następne kluby rozwijały kajakarstwo turystyczne.

Pod koniec XIX wieku kajaki trafiły do Polski. W 1896 r. na Wiśle zorganizowano pierwsze wyścigi kajakowe. Następne odbyły się w Lipsku na Esterze, a rok później na rwącej rzece Arkansas River w USA. Pierwszy związek kajakowy powstał w Niemczech w 1914 r. W roku 1924 związki kajakowe Austrii, Niemiec, Danii, Szwecji i USA utworzyły Międzynarodowe Przedstawicielstwo Sportu Kajakowego (IRK) w Kopenhadze.

Polska przystąpiła do IRK w 1930 r., gdy powstał Polski Związek Kajakowy, który zajmował się rozwojem turystyki. Włączenie kajaków do Igrzysk Olimpijskich w 1936 r. spowodowało szybki rozwój sportu kajakowego na całym świecie.

W Polsce za prekursora kajakarstwa uchodzi wybitny etnograf Zygmunt Gloger, który w 1872 r. odbył wycieczki po Wiśle, Bugu, Biebrzy i Niemnie. Pierwsze kluby powstały w Mysłowicach, Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Lwowie. Inicjatorami kajakowania byli często narciarze. Traktowali je jako zajęcie uzupełniające w lecie, podobnie zresztą jak łyżwiarze szybcy. Po Igrzyskach Olimpijskich w 1936 r. IRK wyróżniła Polskę specjalną nagrodą za najlepszą działalność, wprowadziła język polski jako oficjalny do IRK, oraz przyznała prawo organizacji II Mistrzostw Świata w 1942 r. na Jeziorze Augustowskim. Wielkiej sławy w latach międzywojennych kajakom przysporzyły wyprawy Arkadego Fiedlera, Melchiora Wańkowicza i Wacława Korabiewicza, opisane w słynnych książkach podróżniczych ("Kanada pachnąca żywicą", "Na tropach Smętka", "Kajakiem do minaretów" i inne). Podobnych wypraw było więcej, a najsłynniejsze po II wojnie światowej. Kajakarze PTTK przepłynęli Cieśninę Magellana, polscy studenci pokonali najgłębszy wąwóz świata Colca w Ameryce, a także jako pierwsi spłynęli kajakiem Amazonką od źródeł do ujścia. Rozwój polskiego kajakarstwa przerwała wojna, w czasie, której zginęło wielu działaczy. Polski Związek Kajakowy, reaktywowany po wojnie, został rozwiązany w roku 1951, ale odrodził się pięć lat później. Odtąd rozwój turystyki kajakowej odbywał się dwoma głównymi nurtami: jednym płynął Polski Związek Kajakowy, drugim zaś Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, które ma bardzo duży udział w propagowaniu nie tylko kajakarstwa, ale wielu innych form aktywnego wypoczynku. Kluby kajakowe zakładano też przy innych organizacjach, np. ogniskach Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej.

Obecnie kajakarstwo w Polsce staje się coraz bardziej dostępną formą spędzania czasu wolnego i urlopowego, choć jak większość dyscyplin turystyki boryka się z wieloma trudnościami i problemami. Niemalże każde biuro podróży, szczególnie te lokalne w swojej ofercie wakacyjnej dysponuje wachlarzem przeróżnych ofert spływów po rzekach i jeziorach naszego kraju. Ponadto obserwuje się wzrost zainteresowania polskimi trasami kajakowymi turystów zagranicznych. Mimo nie najlepszych wyników w procentowym udziale turystów aktywnych w kajakarstwie to zapewne liczba uczestników wędrówek w kajaku po rzekach i jeziorach naszego kraju, będzie się zwiększał. Oczywiście turystyka kajakowa nie przerośnie np. turystyki pieszej (nizinnej i górskiej) czy rowerowej, ale też nie o to chodzi. Ważne jest, aby turyści wiedzieli o tej formie aktywności i próbowali inaczej wypoczywać i doznawać innych wrażeń.

Rozdział 2. Czynniki korzystne i negatywne wpływające na obecny poziom kajakarstwa w Polsce

Możliwość uprawiania turystyki kajakowej jak również innych form turystyki wodnej, uwarunkowane jest występowaniem wód powierzchniowych: rzek, jezior, sztucznych zbiorników. Polska jest krajem o stosunkowo dobrze rozwiniętej sieci wód nadających się do uprawiania turystyki wodnej, co więcej, można zdobyć się na stwierdzenie, iż wody naszego kraju dzięki swoim walorom przyrodniczym są rajem dla uprawiających turystykę wodną. Dzięki aktywnej działalności PZK, PTTK jak i innych, lokalnych organizacji, skupiających ludzi zajmujących się aktywizacją kajakarstwa, informacja o turystyce kajakowej dociera do szerszego grona turystów w kraju jak i zagranicą, stowarzyszenia podejmują również wszelkiego rodzaju działania mające na celu poprawianie i ulepszanie tras wędrówek kajakowych. Niestety mankamentem organizacji i stowarzyszeń jest niski budżet, jakim dysponują, co ma odbicie w wielu aspektach. Niewielki dotacje ze strony państwa uniemożliwiają podejmowanie wielu, często koniecznych inwestycji związanych z rozwojem turystyki kajakowej.

1. Czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki kajakowej

Pływać kajakiem można wszędzie, gdyż Polska należy do krajów posiadających niezwykle rozwiniętą i bogato zróżnicowana sieć wodną. Wiele jezior łączą lokalne cieki wodne, pływanie, po których możliwe jest tylko dzięki specyficznej konstrukcji kajaka, umożliwiającej dotarcie wszędzie tam, gdzie łódź wiosłowa, a tym bardziej żaglowa nigdy się nie zmieszczą. Mieszkańcy południowej części Polski, są nieco w gorszej sytuacji, bo nie ma w bliskim sąsiedztwie rzek nadających się do spokojnego, „szuwarowego” pływania, a pływanie po górskich rzekach wymaga znacznej niekiedy wprawy i dużych umiejętności. Tym nie mniej i w terenach górskich możemy w wielu miejscach uczyć się podstaw kajakarstwa ze względu na coraz większą liczbę sztucznych zbiorników wodnych. Na pięknie usytuowanych, często leżących wśród wysokich wzgórz zalewach: Solińskim, Klimkowskim, Czorsztyńskim, Rożnowskim, Żywieckim, Otmuchowskim, Leśniańskim, Rybnickim, Turawskim i szeregu innych.

W ostatnich latach stan środowiska wodnego na nizinach uległ znacznej poprawie. Buduje się coraz więcej oczyszczalni i nie wolno już zrzucać ścieków byle jak i byle gdzie. Powstało kilka parków narodowych chroniących specyficzne dla całego kraju środowiska wód płynących. Niektóre szlaki wodne regionu pojezierzy są zagospodarowane, oznakowane i przygotowane do przyjęcia latem większej liczby uczestników. Prócz wynajęcia sprzętu pływającego można tam wykupić cały pakiet usług towarzyszących związanych z trasa spływu np. noclegi, wyżywienie, przewodnik. W dużym stopniu poprawia się także świadomość społeczeństwa o korzystnym wpływie aktywności ruchowej dla organizmu, a turystyka kajakowa jako jedna z alternatyw aktywnego wypoczynku dzięki temu, nabiera coraz większego rozgłosu i popularności.

1. Polskie rzeki i jeziora - idealnymi trasami wędrówek kajakowych

Podstawowym atutem wyróżniającym polskie rzeki od rzek wielu innych krajów europejskich jest ich nieuregulowany przebieg. Dziewicze rzeki i jeziora naszego kraju przyciągają jak magnes wielu pasjonatów turystyki kajakowej i żeglarskiej. Atrakcyjność naszych rzek zwiększyła się szczególnie w ostatnich latach, dzięki podejmowanym działaniom prowadzących do oczyszczania polskich wód.

Ogólna długość 159 ważniejszych rzek wynosi 19,9 tys. km. Rzeki południowej Polski, przepływają przez tereny górskie i wyżynne, mają szybki nurt i znaczny spadek, w środkowych obszarach kraju charakteryzują się przepływem wolnym i spokojnym, w rejonach północnych, w morenowym krajobrazie pojezierzy znów się ożywia. Jezior o powierzchni powyżej 1 ha mamy w kraju 9296, a ich łączna powierzchnia wynosi 3169,3 km kw.

Jeziora położone są przede wszystkim w północnej części Polski, gdzie na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim znajduje się 81% powierzchni wszystkich jezior kraju.

Większość stanowią wąskie i długie jeziora rynnowe, często występują w układzie połączonych ciągów. Przeważają jeziora niewielkie - połowa ogólnej liczby jezior nie przekracza powierzchni ponad 5 ha. Największymi jeziorami o powierzchni ponad 5 tys. ha, są: Śniardwy, Mamry, Łepsko i Dąbie. Z punktu widzenia turystyki kajakowej największe znaczenie mają systemy jezior połączonych, występujące na pojezierzach.

Sztuczne zbiorniki wodne są usytuowane w południowych i środkowych obszarach Polski, rekompensując w pewnym stopniu brak jezior naturalnych. W niektórych rejonach akweny sztuczne stanowią jedyny rodzaj walorów dla turystyki wodnej w tym kajakowej. Zakładany rozwój retencji wodnej i realizacja zbiorników sztucznych stwarzają możliwość powiększenia potencjału walorów wodnych. Do pożądanych naturalnych cech szlaków i akwenów nadających się do uprawiania turystyki wodnej należą: czystość wód i powietrza, cisza, lesistość terenów nadbrzeżnych, wartość widokowa możliwie nie przekształconych krajobrazów naturalnych oraz dostępność brzegów. Poza tym szlaki wodne powinny mieć określone parametry techniczne ( głębokość i szerokość) umożliwiające przypływ kajaków. Zagospodarowanie szlaków wodnych przez przystosowanie turystyczne jest celowe dla ich sprawnego funkcjonowania.

W Polsce odnotowano 213 szlaków wodnych potencjalnie przydatnych do turystyki kajakowej. Ich łączna długość wynosi 15 393 km. Szlaki te są bardzo zróżnicowane pod względem warunków spławności, długości spływu i walorów krajobrazowych najbliższego otoczenia. Ze względu na to zróżnicowanie dokonano klasyfikacji szlaków na podstawie dwóch kryteriów: atrakcyjności turystycznej oraz przydatności turystycznej.

Atrakcyjność turystyczna szlaków jest określona w trzech grupach walorów: międzynarodowych, ogólnokrajowych, regionalnych. Kryteria wartościujące są głównie oparte na szacunkowej ocenie walorów naturalnych środowiska przyrodniczego. Według tego kryterium, szlaki kajakowe podzielono na cztery grupy:

- szlaki o wybitnym znaczeniu,

- szlaki o bardzo dużym znaczeniu,

- szlaki o dużym znaczeniu,

- pozostałe szlaki o mniejszym znaczeniu.

Podstawowymi kryteriami tej klasyfikacji były właściwości spławności szlaku, w szczególności szerokość koryta rzecznego, głębokość, prędkość nurtu, urozmaicenie biegu rzeki, utrudnienia i ograniczenia spławności, tu brano pod uwagę przeszkody podwodne i nawodne utrudniające spływ, liczbę i długość niezbędnych przenosek i holowania kajaków, właściwości morfologiczne stref brzegowych, walory krajobrazowe i lesistość najbliższego otoczenia szlaków, charakter zabudowy szlaku wodnego i istniejące obiekty hydrotechniczne, inni użytkownicy szlaku wodnego (żegluga śródlądowa pasażerska i towarowa oraz raczej marginalny spław drewna), gęstość zaludnienia i zabudowy najbliższego otoczenia szlaku, walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego i kulturowego na szlaku lub w jego najbliższym sąsiedztwie. Klasyfikację tę oparto w dużej mierze na oszacowaniu walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego szlaków opisanych w przewodnikach turystycznych, na doświadczeniach turystów wodniaków i własnych oraz wnioskach Polskiego Związku Kajakowego i komisji Turystyki Kajakowej PTTK.

Do szlaków o wybitnym znaczeniu zaliczono szlaki o najwyższej, rzadko spotykanej w Europie skali walorów, jak: Dunajca, Krutyni, czarnej Hańczy, Brdy. Szlaki te odznaczają się najwyższymi walorami spławności i walorami krajobrazowymi. Często przebiegają przez obszary o walorach przyrodniczo-wypoczynkowych. Ze względu na swoją atrakcyjność szlaki te mogą być i często już są przedmiotem zainteresowania turystów nie tylko krajowych, lecz również zagranicznych.

Ogółem na terenie kraju wyznaczono 14 szlaków o wybitnym znaczeniu, o łącznej długości 1,44 tys. km, w tym trzy szlaki górskiej strefy krajobrazowej tzn. Dunajca, Popradu i Sanu o łącznej długości 282 km. Pozostałe szlaki znajdują się na pojeziernej strefie krajobrazowej, często przebiegają przez liczne jeziora, a z racji pokonywania znacznych różnic poziomów odznaczają się wartkim nurtem.

Szlaki kajakowe o bardzo dużym znaczeniu odznaczają się bardzo wysokimi walorami krajobrazowymi. Nie są tak atrakcyjne, jak wyżej opisane, niemniej większość spośród nich już teraz cieszy się dużą popularnością wśród polskich kajakarzy. Charakteryzują się one różnym stopniem trudności i uciążliwości. Często są to szlaki kilkudziesięciokilometrowe i dłuższe, pozwalające na odbywanie wielodniowych wędrówek wodnych. Wiele spośród nich ma naturalne połączenia i tworzy swoiste systemy szlaków wodnych. Ogółem na obszarze kraju wyznaczono 73 szlaki kajakowe o bardzo dużym znaczeniu, o łącznej długości około 7,2 tys. km, w tym:

- w górskiej strefie krajobrazowej 7 szlaków o łącznej długości 780 km

- w nizinnej strefie krajobrazowej 20 szlaków o długości 3403 km, odznaczających się mniejszymi walorami krajobrazowymi, lecz zasobnych w wodę, co wpływa na ich dobrą spławność

- w pojeziernej strefie krajobrazowej 47 szlaków o długości 3060 km (łącznie z tymi, które biorą początek w strefie pojeziernej, lecz uchodzą bezpośrednio do Bałtyku).

Kolejna wyodrębniona grupa szlaków to szlaki o dużym znaczeniu, mają one znacznie gorsze od poprzednich warunki spławności. Na dużych rzekach wynika to z licznych budowli hydrotechnicznych i dużego ruchu statków żeglugi śródlądowej. Ponadto większość szlaków o dużym znaczeniu cechują mało atrakcyjne walory krajoznawcze. Wyjątkiem są tzw. szlaki boczne, dochodzące do szlaków o większym znaczeniu, lub łącznikowe - umożliwiające przepłyniecie z jednego szlaku na drugi, same w sobie mało atrakcyjne, lecz często ważne przy dłuższych wędrówkach kajakowych. Są wśród nich również szlaki atrakcyjne, lecz krótkie, dające możliwość odbywania jedno-dwudniowych wędrówek. W większości przypadków szlaki te są obecnie lub mogą być w przyszłości wykorzystywane przez turystów z najbliższej okolicy. Mają one niebagatelne znaczenie dla wypoczynku cotygodniowego, zwłaszcza na obszarach, gdzie nie ma szlaków bardziej atrakcyjnych. W takim przypadku istotna jest również niewielka odległość od miejsca rozpoczęcia i zakończenia spływu. Ogółem na obszarze kraju wyznaczono 84 szlaki kajakowe o dużym znaczeniu, ich łączna długość wynosi około 5,6 tys. km, w tym:

- 9 szlaków w górskiej strefie krajobrazowej, o łącznej długości 740 km,

- 51 szlaków o nizinnej strefie krajobrazowej, o łącznej długości 3897 km,

- 30 szlaków w pojeziernej strefie krajobrazowej, o łącznej długości 1100 km,

- 4 szlaki (136 km) rozpoczynające się w pojeziernej strefie krajobrazowej, lecz prowadzące bezpośrednio do Morza Bałtyckiego.

Pozostałe szlaki zostały zakwalifikowane do grupy szlaków najmniej atrakcyjnych i są to szlaki mało zasobne w wodę, z trudnymi warunkami spływu, odznaczają się przeciętnymi walorami krajobrazowymi. Większość spośród nich pozwala na odbycie jedno-dwudniowej wędrówki w kajaku. Niektóre są częścią większego systemu szlaków kajakowych, co pozwala bardziej doświadczonym turystom na odbywanie wędrówek po szlakach mało uczęszczanych. Generalnie na obszarze Polski wyznaczono 42 takie szlaki o łącznej długości około 1,13 tys. km, znajdują się one właściwie we wszystkich strefach krajobrazowych.

Drugim kryterium klasyfikacji jest przydatność turystyczna szlaków z punktu widzenia masowości ruchu. Każdy ze szlaków oceniono ze względu na jego przydatność do wędrówek masowych, w mniejszych grupach i wędrówek indywidualnych. Pozwoliło to podzielić wszystkie szlaki kajakowe na dwie grupy:

- szlaki przydatne do wędrówek masowych, w mniejszych grupach i wędrówek indywidualnych,

- szlaki przydatne wyłącznie do wędrówek w mniejszych grupach i wędrówek indywidualnych.

Podstawą przeprowadzenia klasyfikacji była ocena warunków spławności szlaków, tj. stopień trudności i uciążliwości, w tym głównie liczba i rodzaj przeszkód, liczba i długość przenosek, następnie zaś ocena stref brzegowych szlaków pod względem możliwości organizacji pól biwakowych w określonych odstępach oraz chłonności. Ponadto uwzględniono rygory ochrony środowiska przyrodniczego rozciągnięte na obszary i akweny, przez które przechodzi szlak kajakowy. W wyniku analiz stwierdzono, że z ogólnej liczby 213 szlaków potencjalnie przydatnych do turystyki kajakowej tylko 81, o łącznej długości około 8, 37 tys. km, jest przydatnych do wędrówek masowych, a pozostałe 132, o łącznej długości 7,02 tys. km - wyłącznie dla mniejszych grup i wędrówek indywidualnych.

Płynąc polskimi rzekami i jeziorami, można z bliska obserwować i poznawać różnorodną wodną florę i faunę. Rośliny wodne to przede wszystkim fitoplankton.

Uwagę turystów przyciągają jednak głównie wyżej zorganizowane rośliny. Pojawiają się one tutaj w kilku strefach. Najbardziej zewnętrzny pas jezior i rzek to strefa roślin błotnych: mchów, turzyc, czermieni błotnej, babki wodnej czy niezapominajek i jaskrów. Druga, to strefa oczeretów - roślin z dolna częścią łodygi w wodzie, a górną nad jej lustrem. W oczeretach najczęściej spotyka się trzcinę, sitowie jeziorne, pałki, tatarak. Następna strefa to strefa pływających roślin kwiatowych, jak np. grzybień biały, grążel żółty, rolestnica pływająca. Kolejna grupa roślin, to rośliny o liściach zanurzonych, których tylko kwiaty wyrastają ponad lustro wody. Do takich należą m. in. moczarka kanadyjska, różne rdestnice, wywłócznik kłosowy. Najczęściej spotykanymi na trasie zwierzętami są bobry, wydry, piżmaki i oczywiście gro mniejszych, przeróżnych stworzeń jak ryby, żaby, żmije, ślimaki itd. Obfitość różnorodnych form życia, świadczy o naturalności środowiska wielu jeszcze rejonów naszego kraju, co dla turystów mieszkających w dużych miastach, a szczególnie turystów zagranicznych zurbanizowanych państw jest czymś niespotykanym w ich codzienny otoczeniu, przez co stanowi olbrzymią atrakcję, a często stanowi cel wypraw.

2. Walory pozaprzyrodnicze uatrakcyjniające spływy kajakowe

Bogactwo przyrodnicze naszych rzek i jezior nie jest jedyną atrakcją dla turystów w kajaku. Polska uchodzi za kraj o dużych możliwościach rozwoju turystyki kajakowej również dzięki unikalnym zabytkom budownictwa wodnego, mowa tu o kanałach wodnych i śluzach, dzięki którym spływy kajakowe są bardziej atrakcyjne i ciekawe, a co najważniejsze, połączone kanałami rzeki i jeziora tworzą trasy kajakowe umożliwiające wytrwałym kajakarzom odbywanie długich wędrówek po wodach północnych rejonów naszego kraju. Polska posiada wiele kanałów wodnych, do najbardziej znanych należą: Wieprz - Krzna, Augustowski, Elbląski, Ślesiński, Notecki... Kanały budowane były w celu ułatwienia żeglugi śródlądowej. Obecnie większość kanałów nie jest użytkowana, ich znaczenie systematycznie malało już od początku XX wieku, kiedy to obok transportu wodnego pojawiła się alternatywa w postaci coraz silniej rozwijającej się kolei, powstawała sieć dróg dla samochodów, a w latach trzydziestych rozwinęło się lotnictwo. Wraz ze spadkiem znaczenia kanałów dla gospodarki, rośnie jednak ich znaczenie dla rozwoju turystyki. Niektóre kanały udostępnione są dla turystów „wodniaków”, prowadzone są też działania w celu „otwarcia” kanałów niedostępnych w celach wzbogacenia, uatrakcyjniania rejonów pod względem turystycznym.

Najbardziej znanym i będący największą osobliwością wśród wodnych budowli Polski jest Kanał Elbląski. Kanał ciągnie się przez dwie jednostki geograficzne, Żuławy Wiślane i Pojezierze Iławskie, a punktem wyjścia lub zakończenia rejsów jest miasto Elbląg. W trakcie jego budowy zespół wielkich jezior Pojezierza Iławskiego został połączony szlakiem żeglugowym z jeziorem Druzno (obniżając m.in. poziom jezior Pniewo i Sambród o 5 m Rudej Wody o 1,7 m), kanalizując Liwę na całym odcinku między jeziorami Iliwsk i Drwęckim i budując na niej dwie śluzy komorowe, a także usypując w poprzek jeziora Karnickiego groblę, po której systemem akweduktowym poprowadzono kanał o pełnym przekroju. Najtrudniejszym do pokonania był odcinek między jeziorami Pniewo i Druzno (9,5 km), na którym należało uporać się z 99,5 metrowa różnicą poziomów. Poradzono sobie z tym budując na tym odcinku system pięciu pochylni, które stanowią największą osobliwość konstrukcyjną Kanału Elbląskiego. Z inicjatywą połączenia dla celów gospodarczych jezior Pojezierza Iławskiego z Elblągiem wystąpiły w 1825 r. władze prowincji pruskiej. Projektantem i budowniczym Kanału Elbląskiego został radca budowlany Georg Jacob Steenke.

Rozpoczęcie budowy kanału nastąpiło 28 października 1844 r., w 1856 r. do Ostródy dociera pierwszy statek parowy, w latach 1858-1859 ukończono budowę pochylni Jelenie, Oleśnica i Kąty, a 31 sierpnia 1860 r. następuje próba ukończenia pochylni Buczyniec. Budowa ostatniej pochylni Całuny wraz z likwidacja starych śluz i zmiana przebiegu kanału na tym odcinku następuje w latach 1874-1881. Zadziwia w pełni nowatorska idea pochylenia Kanału Elbląskiego, unikalność konkretnych rozwiązań technologicznych. Rangę pomnika techniki Kanał Elbląski zyskał sobie już z chwilą przewozu pochylniami pierwszych statków w latach 1860-1861. Do dzisiaj utrzymał kształt oryginalny, z okresu budowy. Jako dzieło kultury technicznej, dokument dziedzictwa cywilizacyjnego nie znajduje sobie równych w świecie. Nadal zadziwiają swoją genialną prostotą oryginalne maszynownie z ogromnymi kołami wodnymi o średnicy 8 m i szerokości 5 m, a także różnorodność innych urządzeń hydrotechnicznych w postaci: śluz, jazów, wrót ochronnych, kanałów roboczych, a przede wszystkim niezwykłego katalogu malowniczych mostów. Swoją estetyką czarują też architektoniczne zespoły administracyjno - mieszkalno - gospodarcze pochylni, śluz i innych newralgicznych punktów Kanału Elbląskiego. Po obu stronach Kanału Elbląskiego występuje niezwykle różnorodny i bogaty krajobraz kulturowy. Ogromnym jego walorem jest przyroda, która go otacza z obfitością dorodnych lasów, barwną paletą jezior, pomnikami przyrody, rezerwatami i parkami krajobrazowymi.

Innym godnym uwagi kanałem jest Kanał Augustowski. Kanał ten uważany jest za bezcenne, unikatowe w skali europejskiej dzieło budownictwa wodnego z pierwszej połowy XIX wieku. Stanowi świadectwo wysokiego kunsztu technicznego i realizatorskich umiejętności polskich inżynierów wojskowych i cywilnych. Ta wodna arteria miała połączyć Wisłę - przez rzeki: Narew, Biebrzę, Nettę i Czarną Hańczę - z Niemnem, a następnie przez rzekę Windawę z portem nadbałtyckim Windawą. Ponieważ projektowany Kanał Windawski nie został zbudowany - Augustowski łączy się z Bałtykiem poprzez Niemen. Autorem projektu i kierownikiem robót pierwszego etapu budowy Kanału był podpułkownik Ignacy Prądzyński, późniejszy generał z powstania listopadowego. Ideą tego ogromnego przedsięwzięcia było uniezależnienie się od celnego dyktatu Prus w handlu przez port w Gdańsku. Korzystne zakończenie "wojny celnej" z Prusami spowodowało zaniechanie budowy "windawskiego" odcinka arterii.

Z tego powodu Kanał Augustowski pozostał jedynie drogą wodną o znaczeniu lokalnym - służąc przewozowi towarów i flisowi drewna do Wisły i Niemna. W latach międzywojennych Kanał Augustowski stał się niemałą atrakcją turystyczną jako malowniczy krajobrazowo szlak kajakowy, żeglarski i przewozu statkami pasażerskimi. Taką też funkcję zaczął pełnić po drugiej wojnie światowej na polskim odcinku. Czynione są starania o uruchomienie dla ruchu turystycznego wschodniej części kanału, znajdującej się na terytorium Białorusi. Wśród znawców, wodniaków i miłośników Suwalszczyzny kanał ma swą od dawna utrwaloną renomę. Już pierwsi jego "odkrywcy" określali tę drogę wodną mianem "dzieła znamienitego", przeprowadzonego "przez najrozkoszniejsze i bardzo malownicze okolice, z licznymi śluzami gustownie zbudowanymi, które podwyższają atrakcyjność kanału. O wyjątkowym pięknie i krajoznawczo-turystycznej kanału zadecydował niespotykany gdzie indziej - z całym bogactwem przyrodniczym - pejzaż doliny Biebrzy u jej styku z rzeką Nettą oraz urozmaicony krajobraz borów i jezior Puszczy Augustowskiej, którą ten kanał przecina z zachodu na wschód.

Śluzy są nieodłącznymi częściami kanałów, umożliwiają one pokonać różnice poziomów wód na skanalizowanych szlakach wodnych. Śluzy dzielą się na komorowe i mechaniczne (równie pochyłe i podnośnie pionowe). Najczęściej spotyka się śluzy komorowe - urządzenia proste, choć kosztowne. Po wpłynięciu do komory od strony niskiej wody następuje zamknięcie tylnych wrót i napełnienie śluzy wodą z górnego odcinka kanału. Gdy poziom wody w komorze i górnym kanale wyrówna się, otwierają się wrota przednie. Jeśli wpłynie się do komory od strony górnego kanału, następuje proces odwrotny - woda jest spuszczana do dolnego kanału. Podczas napełniania zbiornika mogą powstać silne zawirowania wody, opróżnianie śluzy jest już mniej burzliwe. Spotykane na trasie kajakowej śluzy są nie lada frajdą i dużą atrakcją dla niejednego turysty w kajaku.

3. Rola stowarzyszeń i organizacji w rozwoju turystyki kajakowej

Na rozmiary uczestnictwa w turystyce aktywnej w tym kwalifikowanej maja od lat wielki wpływ różnorodne formy społecznych przedsięwzięć, a szczególnie te, które wspieranie turystyki aktywnej uznały za swój programowy cel.

Wiodącą rolę dla rozwoju turystyki kajakowej w naszym kraju spełnia PTTK, które obecnie, odpowiada za prowadzenie większości stanic wodnych, troszczy się o całościowy stan istniejących szlaków wędrówek wodnych, jak również wytycza nowe trasy, promuje turystykę kajakową m. in. poprzez system odznak, prowadzenie szkoleń dla organizatorów i przewodników.

PTTK będące głównym motorem napędzającym rozwój turystyki kajakowej, nie jest jedyną organizacją działającą w tym kierunku. Na dzisiejszy rzeczywistość kajakarstwa składają się też przedsięwzięcia wielu innych ogniw społecznej działalności, skupiających setki osób. Polski Związek Kajakowy i wiele lokalnych stowarzyszeń i klubów kajakowych mają, tak w aspekcie historycznym, jak i inicjatyw bieżących, spore zasługi dla promocji i rozwoju turystyki kajakowej. Warto przy okazji wspomnieć, iż PTTK jak i pozostałe stowarzyszenia związane z propagowaniem kajakarstwa powołane zostały w celu pełnienia istotnych funkcji społecznych, w działalności, których zysk nie jest najważniejszym celem, z tym, że nie należy zapominać, iż turyści aktywni stanowią niemal całość klientów PTTK, także zmuszone jest ono do prowadzenia działalności opartej na rachunku ekonomicznym. Ilość turystów aktywnie wypoczywających, w tym korzystających z ofert spływów kajakowych PTTK decyduje o istnieniu i egzystencji stowarzyszenia na rynku.

Dlatego też PTTK podejmuje tak szerokie działania na rzecz propagowania różnych form aktywności urlopowej. W innej nieco sytuacji jest PZK, dla którego organizacja turystyki kajakowej jest tylko jednym z obszarów działania i znaczenie dochodów z niej uzyskanych jest znacznie mniejsze, z tego też wynika mniejsze zaangażowanie PZK w sprawy promocji i organizacji kajakarstwa jako formy wypoczynku.

Stowarzyszenia te podjęły w minionych latach trud przystosowania się do rynkowych reguł gry. Skala zadania była - a w znacznym stopniu jeszcze jest - wyjątkowa. Ogniwa społecznego działania w systemie nakazowo - rozdzielczym były stosunkowo hojnie wspierane z funduszy spożycia zbiorowego. W ostatnich latach nastąpił nominalny i realny spadek wielkości środków finansowych przyznawanych przez resorty i wojewodów na wspieranie organizacji pozarządowych, w tym turystycznych, a skala dotacji oddziałuje, bezpośrednio na rozmiary i intensywność ich działalności.

Obecnie podstawowa kwestią dla ogniw społecznej aktywności w zakresie turystyki aktywnej jest elastyczne przystosowanie się do nowych uwarunkowań i efektywne wykorzystanie własnych środków finansowych, jak i funduszy w ramach tzw. zadań zleconych. Rozmiary pomocy finansowej ze strony państwa, a zwłaszcza samorządów lokalnych są uzależnione od umiejętności wyeksponowania racji przez branżę turystyczną oraz nawiązania owocnej współpracy z władzami. Samorządy, które zadecydują o podziale środków na zadania zlecone, trzeba przekonać do przyznania środków pomocowych na turystykę, po to, aby kontynuować rozpoczęte działania, realizować przyjęte programy oraz zamierzenia dotyczące kształtowania warunków liczniejszego udziału, zwłaszcza dzieci i młodzieży w turystyce aktywnej. Tworzenie, tzw. klimatu owocnej współpracy może służyć m. in. zorganizowanie lobbingu turystycznego w poszczególnych ogniwach samorządu terytorialnego. Korzystnie na realizację przyjętych programów i zamierzeń mogą również wpłynąć ogniwa samorządu gospodarczego w turystyce.

Można wiec założyć, iż aktualne uwarunkowania dopływu środków pomocowych na turystykę aktywną wymagają przedsięwzięć kompleksowych i niekonwencjonalnych oraz wrażliwości opinii społecznej.

1. Aspekt zdrowotny turystyki kajakowej

Bardzo ważnym czynnikiem, przyczyniającym się do rozwoju turystyki kajakowej i wielu innych form aktywnego wypoczynku jest świadomości społeczeństwa naszego kraju o wielu zagrożeniach, jakie stawia nam cywilizacja, co motywuje ludzi do podejmowania wszelkich działań, dzięki którym możliwe jest zminimalizowanie skutków nieuniknionych procesów rozwoju gospodarczego. Turystyka aktywna w tym kajakowa stała się, dla wielu, sposobem odreagowywania napięć dnia codziennego i lekarstwem na coraz częściej pojawiające się w naszym społeczeństwie choroby cywilizacyjne.

Zmiany cywilizacyjne pozwoliły na wyeliminowanie wielu trudności, z którymi miały do czynienia populacje pradziejowe. Spowodowały one równocześnie ograniczenie kontaktów człowieka z przyrodą, co było niekorzystne dla jego stanu zdrowia. Rozwój środków masowego przekazu, motoryzacji i łączności z jednej strony uczynił życie łatwiejszym, a z drugiej ograniczył aktywność ruchową. Człowiek samowolnie zlikwidował zaprogramowaną biologicznie konieczność wysiłku fizycznego.

W społeczeństwie zmechanizowanym nawet przechadzki sprowadzono do minimum. Powolne chodzenie to wytwór cywilizacji, człowiek pierwotny nie chodził, lecz biegał. Współcześnie prowadzony tryb życia, w którym aktywność ruchowa ograniczona jest do minimum tzw. hipokinezja wpływa negatywnie na człowieka i może: upośledzać krążenie wieńcowe, upośledzać obwodowe krążenie krwi, osłabiać ścięgna i mięśnie, zmniejszać siłę mięśniową, osłabiać kondycję ruchową, zwiększać ryzyko uszkodzeń stawów, zmniejszać odporność na nieprzewidziane trudy życia codziennego, sprzyjać otyłości i utrudniać jej leczenie. Stwierdzono, że kilkudniowy bezruch zmniejsza wydolność organizmu o 13-20 %. Niedobór ruchu wespół z innymi negatywnymi czynnikami wywołuje wiele chorób cywilizacyjnych. Choroby te, ujawniają się często dopiero w wieku dojrzałym. Nawarstwianie ich prowadzi do nieodwracalnych zmian. Ruch szczególnie na świeżym powietrzu, odpowiednio dozowane zmęczenie fizyczne to najlepsze i najskuteczniejsze lekarstwo na choroby cywilizacyjne.

Turystyka kajakowa przynosi wiele pozytywnych efektów zdrowotnych. Rodzaj wysiłku fizycznego w czasie wiosłowania klasyfikowany jest przez fizjologów jako dynamiczny (angażujący liczne narządy lub całe ciało), cykliczny (powodujący rytmiczne powtarzanie faz ruchu - skurcz i rozkurcz), wytrzymałościowy (aerobowy). Ten rodzaj bodźców powoduje między innymi poprawę funkcjonowania układu krwionośnego oraz oddechowego. Bazując na przemianach aerobowych zmusza organizm do korzystania z rezerw energetycznych, kształtuje wytrzymałość, szczególnie przy kilkugodzinnym kajakowaniu. Uprawianie kajakarstwa wzmacnia głównie mięśnie obręczy barkowej, mięśnie grzbietu, odpowiadające za „proste plecy” oraz mięśnie brzucha.

Ruch w kontakcie z wodą, wiatrem, czasem deszczem uaktywnia i usprawnia proces termoregulacji organizmu, zwiększa jego odporność. Kajakowanie wyzwala szereg pozytywnych emocji, regeneruje psychicznie i fizycznie. Pływanie na spokojnych wodach jezior lub - zwłaszcza - na falach, czy po bystrym prądzie rzeki górskiej ćwiczy zmysł równowagi, wyrabia zdolność podejmowania decyzji, odwagę, wzmacnia wiarę we własne siły.

2. Czynniki hamujące rozwój turystyki kajakowej w Polsce

Najpoważniejszą przeszkodą w intensywnym rozwoju kajakarstwa, w naszym kraju, jest niski poziom aktywizacji rzek, jezior, które spełniają wymogi pływania kajakiem. W Polsce jest wiele szlaków wodnych, które nie są wykorzystane, mało lub czasem zupełnie nie odwiedzane przez turystów. Aktywizacja rzek, jezior, kanałów i otaczających je terenów o określonych walorach przyrodniczych wymaga podjęcia szeroko zakrojonych działań, które powinny być przeprowadzone przede wszystkim przez związki gmin i terenowe agendy administracji rządowej. Działania te powinny z jednej strony mieć na celu wzbogacenie wiedzy turystów krajowych i zagranicznych o zasobach tej grupy walorów turystycznych, z drugiej zaś - zainteresowanie potencjalnych inwestorów i organizatorów turystyki usługami związanymi z tą formą turystyki.

Drugim problemem istniejącym w naszym kraju jest wciąż niewielkie zainteresowanie polskiego społeczeństwa turystyką w ogóle, a tym bardziej turystyką aktywną. W krajach zachodniej Europy zaczęto dostrzegać ogromne znaczenie sprawności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania człowieka. Dotychczasowy model życia bardzo szybko uległ zmianie, a różne formy aktywności cieszą się dużą popularnością. W Polsce obraz taki należy jeszcze do rzadkości, choć trzeba wspomnieć, że z roku na rok świadomość Polaków rośnie.

Ogromna barierą przed rekreacją ruchową szczególnie osób w średnim wieku jest wstyd. Wynika on z braku tradycji i mylnego przekonania, że poważnemu człowiekowi nie przystoi aktywnie spędzać wolny czas. Odsetek osób aktywnie wypoczywających, przedstawia poniższy wykres:

Rys. 2. Udział turystów aktywnych w populacjach poszczególnych krajów

Finlandia i Niemcy to kraje Europy, gdzie aktywność ruchowa cieszy się dużą popularnością. Uprawia go 30 - 45% całej populacji. Polska należy do grupy krajów o mały odsetku osób uprawiających turystykę aktywną, wydaje się jednak, że ten typ turystyki ma największe szanse rozwoju i wobec, którego mieszkańcy maja największe oczekiwania.

W przeprowadzonych przez Instytut Turystyki badaniach stwierdzono, że co trzeci Polak tj. (31%) wyjeżdżający na 5 i więcej dni, oraz co piąty tj. (22%) wyjeżdżający na 2-3 dni chciałby uprawiać jedną z form turystyki aktywnej w tym kajakową.

Rozdział 3. Popyt i podaż w turystyce

1. Popyt turystyczny i jego determinanty

Popyt turystyczny podobnie jak popyt innych rynków kształtowany jest przez takie czynniki jak: ceny produktów i dochody konsumentów. Jednakże w coraz większym stopniu wzrasta oddziaływanie na popyt turystyczny innych, pozaekonomicznych determinant popytu, mowa tu o industrializacji i zanieczyszczeniu środowiska, poświęceniu większej uwagi własnemu zdrowiu i poprawie jakości życia, kształtowaniu nowego modelu konsumpcji społecznej, cechach osobowości, gęstości zaludnienia, ilości czasu wolnego, modzie, tradycji, kulturze, stabilizacji politycznej itp. W warunkach rynkowych elastyczność cenowa popytu wyraża się tym, że jeśli cena produktu rośnie, wielkość sprzedaży spada, a jeśli cena spada, to ilość sprzedanego dobra rośnie. Prawidłowość ta występuje także na rynku turystycznym, ale często ujawnia się w specyficzny sposób.

Po pierwsze, podróżowanie nie zawsze jest konsekwencją decyzji konsumenta, np. wyjazdy na narady gospodarcze czy spotkania polityków itp. nie są wyjazdami rekreacyjnymi, ale w wielu wypadkach mogą stwarzać popyt na analogiczne usługi jak w przypadku podróży odbywanych dla relaksu np. popyt na usługi przewozowe czy noclegowe.

Po drugie, popyt osób uprawiających turystykę dla przyjemności, kształtują w dużym stopniu czynniki społeczne i psychiczne, co powoduje nietypowe reagowanie na ceny. Reakcje turysty na pewne bodźce nowego otoczenia bywają spontaniczne i często obiektywnie nieracjonalne. Jest to spowodowane brakiem wielu hamulców odczuwanych w miejscu stałego zamieszkania. Sprawia to, że wskaźnik elastyczności cenowej tych samych dóbr i usług w miejscu stałego zamieszkania i w miejscu wypoczynku bardzo się różnią.

Po trzecie, popyt turystyczny inaczej reaguje na produkt typowy, a inaczej na niepowtarzalny. Elastyczność popytu wobec cen usług standardowych jest wysoka. Potencjalny turysta na ogół nie odczuwa, bowiem potrzeby spędzenia urlopu w konkretnej nadmorskiej miejscowości czy w tej a nie innej narciarskiej wiosce. Interesują go raczej takie parametry miejsca przeznaczenia, jak koszt dojazdu, standard hotelu, średnia temperatura wody, liczba stanic wodnych itp.

W przypadku zależności wielkości popytu turystycznego od dochodów konsumentów mamy do czynienia z wysoką elastycznością popytu. Odwrotnie jak w przypadku wpływu ceny na wielkość popytu - im dochód jest większy tym popyt na usługi i dobra turystyczne wzrasta natomiast, gdy dochód maleje tym popyt turystyczny spada.

Omawiając kształtowanie się popytu turystycznego nie można zapomnieć o, wspomnianych już wcześniej czynnikach nieekonomicznych mających coraz większe znaczenie w kształtowaniu wielkości popytu na dobra i usługi turystyczne. Do najistotniejszych czynników należą zjawiska i walory przyrodnicze, które są źródłem sezonowości w turystyce. Zjawisko sezonowości w turystyce to zmiany wielkości ruchu turystycznego zależnie od występowania czynników przyrodniczych, lokalnych zasobów walorów turystycznych i turystycznego zagospodarowania. Sezon turystyczny w uzdrowiskach, w miastach atrakcyjnych z powodu interesującej architektury czy muzeów trwa niemal cały rok, natomiast w ośrodkach o walorach wyłącznie wypoczynkowych czy sportowych tylko w okresach sprzyjających warunków klimatycznych. W rejonach o dużym nagromadzeniu jezior ruch turystyczny w sezonie letnim jest znacznie większy a niżeli na terenach uboższych w jeziora. Sezony turystyczne kształtują się odmiennie dla poszczególnych rejonów, a nawet miejscowości.

Zmiany natężenia ruchu turystycznego występują nie tylko w okresie roku, lecz także w ciągu tygodnia. Wahaniom takim podlegają np. podróże służbowe oraz wyjazdy weekendowe, co wiąże się z rozkładem dni wolnych od pracy. Wahania nurtu młodych turystów określa organizacja roku szkolnego.

Podsumowując krótkie rozważania w tematyce popytu turystycznego stwierdzić można, iż z roku na rok obserwuje się, mniejsze znaczenie ceny jako determinanty kształtującej popyt turystyczny, jednak jest to zjawisko charakterystyczne dla grupy ludzi zamożnych, którzy nad cenę stawiają jakość usług oraz dążenie do zaspokajania rosnących potrzeb. Generalnie w naszym kraju, podobnie jak w wieku innych krajach, nawet tych bogatych, wybór usługi czy dobra turystycznego uzależniony jest od sytuacji finansowej turystów. Dlatego też budowanie i propagowanie tańszych a jednocześnie bardzo ciekawych ofert turystycznych, które nierzadko dorównują atrakcyjnością ofertom „z wyższej półki” jest niezwykle potrzebne.

2. Charakterystyka atrakcyjnych tras kajakowych, jako elementów pierwotnej podaży turystycznej.

Zapotrzebowania na różnorodne usługi i dobra turystyczne wynikające z wszechstronnych motywów i potrzeb turystów oraz czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych wymusza, dostosowanie się wytwórców dóbr i usług turystycznych do sytuacji popytowej w turystyce. Podobna sytuacja występuje obecnie na większości rynków gospodarczych - to producent dostosowuje się do potrzeb klienta, a nie klient do producenta. Cechą różniącą podaż turystyczną od podaży innych rynków jest jej związek z miejscem, w którym jest oferowana, co sprawia, że podaż turystyczna, jest w znacznym stopniu sztywna, stoi to w sprzeczności z elastycznością popytu turystycznego. W literaturze podaż turystyczna charakteryzowana jest jako zbiór podaży pierwotnej i podaży wtórnej. Do podaży pierwotnej zalicza się rzeczywistość przyrodniczą, stosunki społeczno - kulturowe, urządzenia infrastruktury ogólnej. Natomiast do podaży wtórnej włącza się instytucje i urządzenia infrastruktury turystycznej, stanowiące podstawę materialno - organizacyjną świadczeń turystycznych.

Ogólnie można powiedzieć, że podaż turystyczna ze względu na szeroka skalę potrzeb turystów, jest bardzo zróżnicowana. W zależności jednak od motywacji inne znaczenie przypisuje się podaży pierwotnej a inne wtórnej. Uważa się, że przy motywacji o charakterze fizycznym większe znaczenie odgrywa podaż pierwotna, natomiast przy motywach związanych z prestiżem większe znaczenie przypisuje się podaży wtórnej.

Podaż pierwotną stanowią dobra przyrody i kultury, w przypadku turystyki kajakowej podaż turystyczną pierwotną tworzą przede wszystkim rzeki i jeziora

Polska dzięki występowaniu wybitnych walorów przyrodniczych do uprawiania turystyki kajakowej, dysponuje wieloma szlakami wodnymi przystosowanymi do wędrówek kajakowych. Większość szlaków została wytyczona na rzekach pojezierzy, ale popularne są również spływy po górskich rzekach jak i wodach środkowej części Polski. Niektóre ze szlaków są bardzo dobrze zagospodarowane i doskonale przygotowane dla turystów - wodniaków, niektóre natomiast stanowią dzikie, nie zagospodarowane cieki wodne, które nie posiadają zaplecza obsługi turystycznej.

Takie nie zagospodarowane i mało znane trasy wodne cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród kajakarzy, dzieje się tak ze względu na rosnącą liczbę turystów uprawiających turystykę kajakową szczególnie w okresie wakacyjnym, co sprawia, iż na szlaku w jednym czasie przebywa zbyt duża liczba turystów, co prowadzi w konsekwencji do wielu dysfunkcji wpływających negatywnie na naturalne środowisko przyrodnicze jak i na samych uczestników wędrówek.

Do najatrakcyjniejszych szlaków w Polsce tych znanych i mniej znanych należą trasy omówione poniżej.

1. Szlak Rospudy.

Rospuda zwana była dawniej, w zależności od miejsca przepływu Dowspudą, Kamienną lub Filipówką. Pod względem hydrologicznym rzeka stanowi część Netty. Swój początek bierze z Jeziora Czarnego, by po przepłynięciu kilku jezior ujść do jeziora Necko w Augustowie, skąd dalej wypływa już jako Netta. Rzeka prezentuje różne oblicza. Na początku przepływa przez Pojezierze Suwalskie z urozmaiconym polodowcowym krajobrazem, który nadaje temu odcinkowi specyficzny charakter. Liczne pagórki moreny czołowej, jeziora typu rynnowego oraz równiny sandrowe występują aż do bram Puszczy Augustowskiej. Bardzo charakterystyczny jest również klimat tych okolic. Pojezierze Suwalskie, znane w Polsce jako biegun zimna, posiada cechy klimatu kontynentalnego. Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7^oC. Kajakarze mogą wyraźnie odczuć chłód sierpniowych nocy. Rospuda, najpierw mała i wąska, wijąca się wśród trzcin i podmokłych terenów, dalej przybiera formę górskiego potoku, z szybkim nurtem. Mieliznami i kamieniami, obfitującą w wiele powalonych drzew. Wpływając do królestwa Puszczy Augustowskiej, rzeka rozszerza się, a przed ujściem do jeziora Necko nurt staje się spokojniejszy. Następnie, pokonując teren z duża ilością traw, trzcin i szuwarów, w otoczeniu lasów, Rospuda prowadzi do Augustowa. W końcu zmienia się w rzekę typowo nizinną, meandrującą wśród łąk i zabagnionych brzegów porośniętych szuwarami, i znajduje swoje ujście w Biebrzy.

Spływ Rospudą jest bardzo atrakcyjny ze względów przyrodniczych, szczególnie na odcinku prowadzącym przez Puszczę Augustowską. Rzeka penetruje ogromny, zwarty kompleks leśny, z licznymi uroczyskami, ukazując najpiękniejsze zakątki puszczy.

Atrakcją dla kajakarzy jest obserwowanie bogatego świata zwierząt i roślin. W puszczy licznie występują sarny, dziki, jelenie, wilki i lisy a ptaki reprezentowane są przez głuszca, cietrzewia, bielika, bociana czarnego i oczywiście wszechobecne łabędzie.

Na szlaku Rospudy jest również kilka atrakcji antropogenicznych. Warto obejrzeć pałac Paca w Dowspudzie, dawne miasta Filipów i Bakałarzewo, interesujące jest także stanowisko archeologiczne w pobliżu Matłaka, ze śladami najstarszego osadnictwa na Suwalszczyźnie, pochodzącymi z epoki kamiennej, a dokładniej z mezolitu (7500 - 4000 r. p.n.e.) i neolitu (4000 - 1500 r. p.n.e.).

Szlak Rospudy rozpoczyna się na Jeziorze Rospuda a kończy się w Augustowie. Wiedzie on niedaleko takich miejscowości jak m.in.: Filipów, Bakałarzewo, Małe Raczki,, Raczki, Dowspudy. Pokonując kolejne zakola, płynąc wśród morenowych wzgórz, omijając przeszkody, które traktowane są przez doświadczonych wodniaków raczej jako atrakcja szlaku, można obserwować drugie oblicze rzeki. Nieopanowana jeszcze przez masy turystów Rospuda zachowała swój dawny charakter. Cisza i spokój, brak stanic wodnych, życzliwość i zainteresowanie miejscowej ludności - wszystko to sprawia, że spływ Rospudą jest ogromnym przeżyciem, pozostającym w pamięci.

Poniższy rysunek przedstawia wyznaczony na rzece Rospudzie szlak kajakowy.

Rys. 3 Szlak Rospudy

Źródło: Kajaki od A do Z. Poradnik i przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” 2003

.

2. Szlak Krutyni

Szlak wodny Krutyni, zwany także Krutyńską Strugą, rozpoczyna się na Pojezierzu Mrągowskim. Po pokonaniu Równiny Mazurskiej rzeka wpływa w piękny teren Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Krutynia jest jedną z najbardziej znanych i najpiękniejszych nizinnych rzek w Polsce, jej cechą charakterystyczną jest ogromna różnorodność i zmienność mijanych krajobrazów. Początkowo mijając kolejne jeziora, Krutynia płynie wśród morenowych wzniesień, dalej - po równinie sandrowej, porośniętej rozległymi lasami Puszczy Piskiej. Rzeka wielokrotnie zmienia kierunek biegu z północnego na południowy, ukazując coraz to nowe zakątki. Mija wioski, meandrując wśród podmokłych lasów i łąk. Szlak prowadzi w dużej części przez teren Mazurskiego Parku Krajobrazowego i obszar kilku rezerwatów, co stwarza niepowtarzalną możliwość obserwacji bogatej flory i fauny. Przeważające lasy sosnowe Puszczy Piskiej czy lasy olchowe przy jeziorach i rzekach zamieszkuje wiele gatunków zwierząt. Ssaki reprezentowane są przez jelenie, łosie, wilki, dziki, rysie, bobry i wydry. Szybujące bieliki, orliki krzykliwe czy puchacze, bociany czarne, żurawie i zimorodki są przedstawicielami występujących tu rzadkich gatunków ptaków. Ciekawostką jest także spotykany jedynie na Mazurach żółw błotny.

Szlak wodny Krutyni to w istocie ciąg jezior połączonych strugami. Najatrakcyjniejszy jego odcinek rozciąga się pomiędzy miejscowościami Sorkwity i Iznota. Krutynia przybiera tutaj różne nazwy, zmieniające się po wypłynięciu rzeki z kolejnych jezior, m.in.: Sobiepanka (za jeziorem Lampasz), Grabówka (za jeziorem Kujno), Dąbrówka (za jeziorem Białym), Gancka Struga (za jeziorem Gant), Babiecka Struga (od połączenia z Babiętą), Zyzdrojowa Struga (za jeziorem Zyzdrój Mały), Spychowska Struga (za jeziorem Spychowskim), Czarna Struga (za jeziorem Gardyńskim).

Od rezerwatu „Krutynia” zaczyna się najdłuższy odcinek rzeczny na szlaku wodnym. Rzeka, wypływając z jeziora Krutyńskiego płynie malowniczo wzdłuż mazurskich wiosek, takich jak: Krutyń, Wojnowo z klasztorem Staroobrzędowców czy Ukta. Na tym odcinku rzeka ukazuje swoja różnorodność i piękno.

W pełni sezonu na tej popularnej rzece można spotkać liczne rzesze turystów krajowych i zagranicznych. Nie tylko walory krajoznawczo - przyrodnicze, ale także rozbudowana infrastruktura przyciąga na ten atrakcyjny szlak ludzi uprawiających turystykę wodną. Pięknie położone stanice wodne, pola namiotowe i pensjonaty oferują różnorodne miejsca noclegowe, a w licznych restauracjach można delektować się mazurskimi specjałami. Poza tym szlak Krutyni jest jedynym w Polsce z tak dużą ilością wypożyczalni sprzętu pływającego. Stwarza to doskonałe warunki dla uprawiających turystykę kajakową. Wynajęcie, odbiór i transport kajaka z dowolnego miejsca nie stanowi większego problemu.

Trasa kajakowa jest łatwa, tylko gdzieniegdzie występują przeszkody w postaci płycizn, nisko zwisających konarów drzew czy kamienistego dna. Siedem stałych przenosek nie stwarza większych trudności - konieczność przeniesienia kajaka jest tutaj raczej urozmaiceniem niż utrudnieniem. Nurt jest spokojny, możliwe staje się płyniecie w górę rzeki, a liczne zmuszające czasami do silniejszego wiosłowania czynią trasę bardziej atrakcyjną. Spływ Krutynia można polecić każdemu, bez względu na stopień jego kajakowego zaawansowania. Szlak, ze względu na swoją dostępność i nieuciążliwość polecany jest jako „wstęp” do turystyki kajakowej. Schematyczny przebieg Krutyni przedstawia mapka.

Rys. 4 Szlak Krutyni

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

3. Szlak Brdy i Zbyrzycy

Brda zaliczana jest do najpiękniejszych szlaków wodnych w Polsce i Europie.

Ma 43 bezpośrednie dopływy i mija 19 jezior. Wypływa z jeziora Smołowego, w środkowej części Pojezierza Bytowskiego, w odległości kilku kilometrów na wschód od Miastka, kończy natomiast swój bieg w Bydgoszczy, gdzie w dzielnicy Brdyujście wpada do Wisły. Uprawianie kajakarstwa możliwe jest na Brdzie na długości 233 km, już od jeziora Pietrzykowskiego Dużego, niedaleko Miastka, chociaż na początkowym odcinku rzeka jest dość rzadko uczęszczana. Niezwykle urozmaicony, kręty bieg szlaku wodnego, rozległe lasy, malownicze jeziora, pierwotna przyroda i liczne boczne szlaki od lat ściągają na Brdę wielu turystów wodnych.

Górny bieg Brdy to dziewiczy potok płynący przez zwarty, mało zasiedlony kompleks leśny. Ten odcinek rzeki, choć bardzo malowniczy, jest dla kajakarzy dość uciążliwy. Przy niskich stanach wody mogą wystąpić płycizny, co sprawia, że kajak nierzadko trzeba holować. Poza tym liczne bobry skutecznie „pomagają” w wyrębie drzew, tarasując nimi rzekę. W tej okolicy ruch kajakowy jest znacznie mniejszy, a pola biwakowe bardziej spartańskie niż w środkowym i dolnym odcinku rzeki. Perełką jest rezerwat „Przytoń”, przez który rzeka przeciska się uparcie, pokonując różne przeszkody zalegające w korycie. Ten górny przełomowy odcinek Brdy wywiera na wodniakach duże wrażenie.

Od Nowej Brdy płynie się już prawie bez przeszkód, a koryto rzeki stopniowo się poszerza. Na północnych krańcach Pojezierza Krajeńskiego przepłynąć trzeba kilka jezior: Szczytno, Szczycienko, Krepsko i Końskie. Ich pokonanie jest prawdziwą harówka dla kajakarzy.

W środkowym odcinku Brda płynie początkowo ku wschodowi poprzez ciąg pięknych rynnowych jezior Równiny Charzykowskiej - to początek Borów Tucholskich z Zaborskim Parkiem Krajobrazowym oraz wydzielonym w jego części Parkiem Narodowym „Bory Tucholskie”. Ciekawy bieg rzeki, liczne jeziora, zróżnicowany krajobraz i czysta woda są magnesem przyciągającym turystów. Do jeziora Witoczno wpada od północy dostępna dla kajaków rzeka Zbyrzyca, tocząca wodę z ponad dwudziestu pięknych, kaszubskich jezior. Poniżej Męcikału, już na terenia Borów Tucholskich, kajakarze napotykają na jedyną przeszkodę.

Jest nią zapora w Mylofie, kierująca część wód rzeki do Wielkiego Kanału Brdy - imponującej budowli hydrotechnicznej z połowy XIX wieku. Kanał ten, poprowadzony równolegle do Brdy, miejscami po akweduktach, ponad kilkoma jej dopływami, może być alternatywnym szlakiem kajakowym dla spływających Brdą.

Tucholski Park Krajobrazowy wraz z rezerwatem „Dolina Rzeki Brdy” to główna atrakcja przełomowego odcinka rzeki. Spiętrzona Brda w dolnym biegu tworzy malownicze, 30-kilometrowej długości rozlewisko jeziora Koronowskiego, najpiękniejszego i największego na całym szlaku rzeki. Jezioro to charakteryzuje się niezwykle urozmaiconą linia brzegową z licznymi głębokimi zatokami i jest otoczone niemal ze wszystkich stron lasami.

Bydgoski odcinek rzeki jest równie atrakcyjny. Bydgoszcz leży nad Brda i Wisłą, starym i nowym Kanałem Bydgoskim. Jest tu tor slalomowy do kajakarstwa górskiego, usytuowany w centrum miasta, w cieniu gotyckiego kościoła farnego, między zabytkowymi śluzami Wyspy Młyńskiej.

Końcowy żeglowny odcinek Brdy stanowi fragment drogi wodnej łączącej Wisłę z Notecią przez Kanał Bydgoski. Wycieczkę można, zatem przedłużyć, spływając dalej Wisłą lub Notecią, bądź też - poprzez Górny Kanał Noteci, jezioro Gopło i Kanał Ślesiński - Wartą.

Brda jest szlakiem łatwym, dostępnym dla początkujących turystów, nieco uciążliwym jedynie w górnym biegu. Na przepłynięcie całego szlaku potrzeba, co najmniej 10 dni, jednak ze względu na możliwość odbijania od głównego nurtu warto poświęcić na spływ nawet 2-3 tygodnie. Brda należy do najlepiej zagospodarowanych szlaków kajakowych w Polsce, a dzięki dobremu systemowi oznakowania rzeki kajakarze czują się bezpieczni i nawet bez mapy doskonale orientują się w terenie.

Ciekawy przebieg Brdy, dzięki licznym dopływom i jeziorom prezentuje schematyczna mapka.

Rys. 5 Szlak Brdy

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

Rzeka Zbyrzyca to prawy dopływ Brdy, płynnie przez Równinę Charzykowską na obszarze Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Kajakarze bardzo chętnie odwiedzają ten najpiękniejszy z dopływów Brdy ze względu na malowniczą i urozmaiconą trasę spływu, prawie na całej długości wiodącą przez lasy. Szlak wodny - łatwy, choć uciążliwy w górnym biegu - na najczęściej odwiedzanym odcinku od Leśna do Swornychgaci został oznakowany.

Górna Zbyrzyca - wąska, niepokorna rzeczka - przepływa przez kilka jezior: Wielkie Sarnowicze, Somińskie, Kruszyńskie, Parzyn. Kajakarzy czeka tu kilka przenosek przy młynach, jazach czy tartakach. I rzeka, i jej otoczenie pięknieją z każdym kilometrem. Teren jest pofałdowany, porośnięty pięknymi lasami. W środkowym odcinku rzeka stopniowo zwalnia, pogłębia się i znowu mija kilka ładnych, śródleśnych jezior, połączonych w malowniczy łańcuch. Kolejno ukazują się jeziora: Milachowo o wysokich zalesionych brzegach, dalej Laska, Księże, Parszczenica, Śluza. Wszystkie są urocze, lecz najpiękniejsze jest to ostatnie - ciche i bezludne.

Najważniejsze dopływy rzeki, będące również szlakami kajakowymi, to Młosienica, Kulawa i Kłoniecznica. Zbyrzyca bywa również pomostem miedzy Brdą i Wdą. Dopłynąwszy pod prąd do jeziora Sarnowicze Małe, można przerzucić kajaki na jeziora Wiecki - to początek szlaku kajakowego rzeki Wdy.

4. Szlak Wdy

Wda jest lewym dopływem Wisły, do której uchodzi za Świeciem. Jej źródeł trzeba szukać na łąkach rozciągających się wokół jeziora Wieckiego. Długa na około 198 km, zbiera wody z dorzecza o powierzchni 2325 km², przepływając przez Pojezierze Kaszubskie, porosła borami Równinę Tucholską i Wysoczyznę Świecką. Spośród jej ośmiu większych dopływów szlakami kajakowymi są Trzebiocha, Niechwaszcz, Kałębnica, Święta Struga i Prusina.

Urozmaicona baza turystyczna Skupia wokół Jeziora Żurskiego i Wdzydze - liczne biwaki i kwatery agroturystyczne między tymi akwenami mają dość skromną ofertę. Szlak jest bardzo popularny, podobnie jak leżące nad nim jeziora i letniska, więc latem wiele kempingów bywa ponad miarę przepełniona. Wdą pływa się masowo od kwietnia do września. W przeciwieństwie do innych rzek nadaję się ona na przeprawę w czasie suszy, kiedy niższy poziom wody ułatwia przepływanie pod niskimi kłodami oraz mostkami, a kanałem Wdy kierowana jest większość wód rzeki.

Niemal do Tlenia Wda jest wąska i płynie dosyć wolno, jedynie za odcinkiem przełomu prąd wyraźnie przyśpiesza. Niewielka liczba przenosek w górnym i środkowym biegu oraz łatwe do pokonania, choć liczne przeszkody w postaci drzew i kamieni sprawiają, że rzekę pokona każdy, nawet początkujący kajakarz. Dodatkowym ułatwieniem są liczne znaki informacyjne, wskazujące pola biwakowe, miejsca przenosek, kilometraż. Wdą da się płynąć niemal od samego początku, od jeziora Wieckiego (195 km.), prawie wszystkie spływy zaczynają się w miejscowości Lipusz, a większość kończy się w Tleniu. Ów szlak „podstawowy” można przebyć najszybciej w ciągu siedmiu dni - dotarcie do Świecia zajmuje kolejne dwa dni. Zwykle do ujścia zmierzają długodystansowcy, by później z biegiem Wisły spłynąć do Grudziądza. Brdę przecinającą Bory Tucholskie ilustruje rysunek.

Rys. 6 Szlak Wdy

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

5. Szlak Gwdy, Piławy i Rurzyca

Największy dopływ Noteci, Gwda, nazywana kiedyś Głdą, toczy swe wody przez Pojezierze Bytowskie, Równinę Charzykowska, dolinę Gwdy oraz dolinę środkowej Noteci. Rzeka rozpoczyna swój bieg jako Bielska Struga na wysokości 157 m n.p.m. koło wsi Białe, na południowy zachód od Białego Boru. Niżej przepływa przez jezioro Studnica, gdzie w Drężnie kajakarze zwykle rozpoczynają swoją wodną przygodę.

Ogromną różnorodność krajobrazu i przyrody zapewniają kolejne odcinki szlaku. Gwda mija jezioro Wierzchowo, a następnie wśród pól, drzew i łąk równiny sandrowej pochłania kolejne mniejsze i większe jeziora. Największe na szlaku - długie na 7 km i niezbyt głębokie jezioro Wielimie - może stanowić dla kajakarzy sporą przeszkodę, zwłaszcza przy wiejących wiatrach, które tworzą na akwenie wysoką falę. Środkowy odcinek pradoliny posiekany jest dopływami, które są atrakcyjnymi szlakami kajakowymi - to Dołga, Czernica, Płytnica, Rurzyca, Piława z Dobrzycą i Głomia. Towarzysząca rzece strefa lasów nazywana jest Puszczą nad Gwdą.

Po spiętrzeniu rzeki zaporami ziemnymi powstały jeziora zaporowe, tworzące zbiorniki retencyjne w Podgajach, Jastrowiu, Ptuszy i Dobrzycy. Szlak mija też wiele mniejszych zapór, na których znajdują się małe elektrownie wodne. Czynią one ten malowniczy i atrakcyjny szlak nieco uciążliwym, bo stojąca przed zaporami woda zmusza do większego wysiłku i przenoszenia kajaków. Utrudnienia są jednak wynagradzane, przez urocze widoki, fantazyjne kształty linii brzegowej, liczne odnogi czy piętrzące się nad wodą zalesione wzgórza. Pokonywanie długich i licznych bystrzy na przełomie za Płytnicą jest prawdziwą przygodą. Miłośników militariów zainteresuje zapewne przebiegający wzdłuż rzeki system umocnień Wału Pomorskiego.

Niżej Gwda przepływa przez zaludnioną Piłę, aby zakończyć swój pracowity bieg w Ujściu, łącząc się z Notecią. Gwdę z licznymi jej dopływami ilustruje mapka.

Rys. 7 Szlak Gwdy

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

Pojezierzem Południowopomorskim płynie prawy dopływ Gwdy - Piława, istny cud natury, rzeka zmienna i niezwykle urokliwa.

W górnym biegu jej dorzecze obejmuje przepiękne krajobrazowo tereny Pojezierza Drawskiego z Drawskim Parkiem Krajobrazowym. Teren urozmaicają liczne jeziora, zatopione w szczelnie wypełniającą przestrzeń Puszczę Drawską.

Park został utworzony w 1979 r. w centralnej części Pojezierza Drawskiego, na terenie gmin Barwice, Borne Sulinowo, Czaplinek, Ostrowice, Połczyn Zdrój i Złocieniec. Zajmuje on powierzchnie 41 430 ha. Szczególnej ochronie podlega krajobraz polodowcowy wykształcony podczas ostatniego zlodowacenia zwanego bałtyckim. Wzniesienia moreny czołowej porośnięte lasem bukowo-sosnowym oddzielają rynny jeziorne. O bogactwie flory i fauny świadczy 7 rezerwatów i 300 pomników przyrody.

Tylko w kilku miejscach, nad środkowym odcinkiem biegu, na Równinie Wałeckiej, występują rozległe, bezleśne polany. Tutaj przed II wojną Niemcy wybudowali ciągnący się wzdłuż rzeki pas umocnień wojskowych zwanych Wałem Pomorskim.

Dolny odcinek rzeki jest bezleśny, ma wysokie ciekawe brzegi. Nurt urozmaicają podwodne głazy i liczne bystrza. Mimo tych przeszkód, Piława jest rzeką bezpieczną i można ją polecić pływającym rodziną.

W Dobrzycy wody Piławy pochłania Gwda, tworząc wspólnie zaporowe jezioro Dobrzyckie. Największy dopływ Piławy - Dobrzyca jest również szlakiem kajakowym, a przez Piławkę stanowi połączenie z Pętlą Wałecką.

Dogodnymi miejscami do rozpoczęcia spływu są dwie miejscowości: Sikory nad jeziorem Komorze, 6 km od Czaplinka, oraz Borne Sulinowo na wschodnim końcu jeziora Pile, łatwo osiągalne z pobliskiego Szczecinka. To nowe powstające miasto dzięki swojej ciekawej historii przyciąga turystów.

Szlak Piławy był niedostępny przez wiele lat, bo stacjonowały tu wojska sowieckie. Teraz przeżywa turystyczny renesans, chociaż, zwłaszcza poniżej Rozlewisk Nadarzyckich, można płynąć w samotności, podziwiając rzadkie ptaki i zwierzęta. Szybujący nad rzeka bielik nie należy wcale do rzadkości, a bobry znalazły tutaj świetne warunki do życia.

Prawy dopływ Gwdy - Rurzyca, rozpoczyna swój bieg od jeziora Krąpsko Małe. Rzeka odprowadza wody sześciu wyjątkowo pięknych wąskich jezior rynnowych. Uznawana jest za najczystszą rzekę tego rejonu z wodami I klasy czystości. Mimo, że jest niezbyt długim dopływem, a kajakarze mogą go pokonać w dwa dni, wprawni nawet jednego dnia, to piękny krajobraz sprawia, że wielu wodniaków pozostaje tam dłużej.

Rurzyca jest płytką i piaszczysta rzeką, otoczona pięknymi lasami. W lipcu 1978 r. po Rurzycy pływał ks. Kardynał Karol Wojtyła. Wydarzenie to przypomina pamiątkowy kamień nad jeziorem Krąpsko Średnie. Szlak wodny Rurzycy nosi nazwę: Szlaku kajakowego

im. Jana Pawła II. Został on oznakowany, co ułatwia orientację.

Nad jeziorem Krąpsko Średnie urządzono duży biwak leśny. Może to być punkt wypadowy na wycieczki w obie strony - w górę i w dół rzeki.

Rurzyca jest szlakiem łatwym, bez przeszkód na całej długości - wyjątkiem jest jedynie niski sztuczny próg na wypływie z jeziora Krąpsko Średnie i pstrągarnia w Starej Lemieszarni w Krępsku.

6. Szlak Drawy

Szlak Drawy należy do grupy bardzo ciekawych tras kajakowych w Polsce i dlatego chętnie przemierzają go turyści-kajakarze. Swą malowniczość zawdzięcza zmienności krajobrazu doliny Drawy i cechom jej koryta. Rzeka na przemian jest wąska i szeroka, płytka lub głęboka, bystra lub leniwa. Dno ma muliste, piaszczyste lub kamieniste. Brzegi bywają zadrzewione, krzewiaste lub bezdrzewne, płaskie lub urwiste, podmokłe albo suche. Czasami Drawa tworzy zarośnięte rozlewiska, by znowu pędzić dzikimi przełomami. Kajakarz napotyka na spiętrzenia, małe elektrownie wodne i jazy. Można również odwiedzić kilka interesujących miast i miasteczek, m.in. Czaplinek, Złocieniec, Drawsko Pomorskie czy Drawno.

Drawa zbiera czyste wody z Pojezierza i Równiny Drawskiej. Nazwa rzeki prawdopodobnie wywodzi się od rdzenia „dreu”, co w dawnych językach indoeuropejskich oznaczało „biec”, „spieszyć się”, i dobrze oddaje charakter tego prawego dopływu Noteci.

W górnym odcinku rzeka płynie przez Drawski Park Krajobrazowy w Dolinie Pięciu Jezior, którą tworzy około 7-kilometrowa rynna polodowcowa (źródlisko Drawy) między Połczynem a Czaplinkiem. Drawa przepływa przez pięć jezior (Górne, Okrągłe, Długie, Głębokie i Małe). Strome zbocza porozrywane przepastnymi jarami i krętymi wąwozami piętrzą się do 50 m ponad dnem doliny. Porastają je mieszane lasy z dominacja buka.

Ten górny bieg niestety nie nadaje się do spływu. W okolicy Złocieńca rzeka opuszcza park i mija ciekawe jeziora: Prosino, Drawsko, Krosino, Lubie, Wielkie i Małe Dębno, Wiry, Rudno oraz Dubie.

W środkowym i dolnym biegu Drawy rozciąga się Puszcza Drawska. Poniżej jeziora Lubie rzeka przebija się w lesie przez poligon wojskowy, co „utrudnia” życie kajakarzom. Za jeziorem Dubie puszczę chroni Drawieński Park Narodowy. W tym odcinku rzeka Drawa przybiera charakter rzeki górskiej, a pola biwakowe należ do najlepiej zagospodarowanych na szlaku. Warto pamiętać, że w parku od 15 marca do 30 czerwca obowiązuje zakaz pływania kajakiem. Trzeba też dostosować się do zasad przebywania w parkach narodowych.

Drawski Park Narodowy powstał w 1990 r. Zajmuje 11 tys. ha w zlewni Drawy, z czego lasy stanowią 83% powierzchni. Dzieli się na dwie części, połączone w ramiona tworzące kształt litery V: dolinę rzeki Płocicznej, lewobrzeżnego dopływu Drawy wraz z licznymi jeziorami, oraz przełom Drawy z przyległymi połaciami Puszczy Drawskiej. Na 700 gatunków roślin 50 podlega ochronie całkowitej lub częściowej. Odpowiednie warunki do życia znalazły tutaj borsuki i jenoty. Wody obfitują w ryby gwarantują wyżywienie rybołowom, kormoranom i bielikom. Dobre warunki tlenowe i czystość akwenów pozwalają utrzymać się ginącym gatunkom ryb. Na tarło przybywa tu troć wędrowna, a na stałe zadomowiły się pstrąg potokowy i lipień.

Poza granicami parku narodowego w dolnym odcinku od Starego Osieczna do ujścia w Krzyżu do Noteci rzeka jest szeroka i spławna, ale ciągle płynie szybko.

Ten interesujący szlak na różnych odcinkach raz jest łatwy i nieuciążliwy, innym razem przysparza kłopotów mniej wprawnym kajakarzom z powodu szybkich bystrzy czy kaskadowo powalonych drzew. Sporym utrudnieniem są jeziora, bo zdarza się wysoka fala, czasem nie do pokonania. Z tych powodów spływ Drawą nie powinien być pierwszą wyprawą kajakową w życiu, a lider zespołu musi mieć spore doświadczenie. Bezpieczeństwo na spływie jest najważniejsze. Rekompensatą za trud są piękne widoki, wschody i zachody słońca oraz otaczająca przyroda. Na pokonanie szlaku od Czaplinka do Krzyża trzeba około 10 dni. Opisaną trasę przedstawia poniżej rysunek.

Rys. 8 Szlak Drawy

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

7. Szlak Raduni

Radunia jest nieprzeciętną rzeką, obfitującą w walory krajobrazowo-historyczne. Początek bierze w polodowcowym, rynnowym jeziorze Stężyckim, by następnie 28 km płynąć przez 6 jezior o identycznej genezie i urodzie: Raduńskie Górne i Dolne, Kłodno, Brodno Małe i Wielkie oraz Ostrzyckie, które wraz z przyległymi akwenami o łącznej powierzchni prawie 21 km² tworzą centralną część Pojezierza Kaszubskiego.

Wypływając z jeziora Ostrzyckiego obmywa podnóże Wzgórz Szymbarskich z ich kulminacją w Wieżycy. Między Wyczechowem a zapora Rutki tworzy prawie górski przełom Babidolski długości blisko 10 km o legendarnej piękności, ale i trudności. Poczynając od Rutek porusza prądotwórczo turbiny 8 elektrowni wodnych, do Gdańska wpływa kanałem wybudowanym w XIV w. przez Krzyżaków, by przepłynąwszy przez całe Stare Miasto, na granicy z terenami Stoczni Gdańskiej ujść pod ulicą Grodzką do Motławy. Większość miejscowości położonych wzdłuż szlaku pochodzi z XIII w. Brały one udział w historii Polski, Prus i Pomorza.

Urok i malowniczość przełomu Raduni w okolicach Babiego Dołu zwróciły uwagę turystów i botaników już pod koniec XIX wieku. Jako rezerwat krajobrazowy pod nazwą Jar Rzeki Raduni teren ten o powierzchni 84,1 ha został jednak wzięty pod ochronę dopiero w 1972 r. Zasięgiem swym obejmuje dno i brzegi doliny rzecznej, które na Pojezierzu Kaszubskim wyróżniają się największym nagromadzeniem osobliwości przyrody znamiennych dla całego regionu. Zbocza wznoszące się ponad dno doliny do 40 m są zwykle strome, miejscami nawet urwiste, porośnięte wysokim lasem. Płynąca dołem w ciemnym wąwozie rzeka ma miejscami charakter prawdziwie górski - zimna, czysta woda o bystrym prądzie, gwałtowne zakręty, głazy w nurcie powodujące szum i pienienie się wody, drzewa zwalone do koryta i przytopione na różnej głębokości - wszystko to wyciska na opisywanym zakątku piękno tajemniczej dzikości i sprawia, że amatorzy szukający przygody na pewno się nie zawiodą. Wszystko to przy spadku dochodzącym do 6m/km biegu rzeki stawia Radunię w rzędzie najtrudniejszych tras kajakowych Pomorza, a pływającym po niej umożliwia nabycie umiejętności pokonywania trudnych szlaków górskich. Ciekawy przebieg raduni obrazuje poniższa mapka.

Rys. 9 Szlak Radni

Źródło: Kajaki od A do Z..., op.cit., s. 33.

Zakończenie

Każdy kraj posiada pewne walory krajobrazu sprzyjające rozwojowi różnych form turystyki aktywnej. Niektóre państwa cieszą się obfitością takich miejsc np.: Szwajcaria czy Austria dzięki wspaniałym Alpom zapraszają turystów na stoki narciarskie, wody Egiptu są rajem dla płetwonurków, Finlandia przyciąga obfitością tras narciarstwa biegowego a żeglarze zmierzają do słonecznej Grecji. Wiele krajów poprzez ukształtowanie geograficzne nie posiada atrakcji mogących się równać z tymi najbardziej znanymi. Polska właśnie jest przykładem takiego kraju. Mamy bardzo dużo walorów krajoznawczych, ale nie przyciągamy tak wielu turystów jak czynią to niektóre kraje. Dlatego też, aby zainteresować turystów naszym krajem należy uzewnętrznić, niespotykane szczególnie w krajach Europy Zachodniej, walory Polski. Do takich walorów należą przede wszystkim rzeki naszego kraju, które są idealnymi trasami wędrówek wodnych, i przyciągać turystów całej Europy, a uprawianie kajakarstwa kształtuje wiele pozytywnych cech takich, jak: odwaga, wytrwałość, zdecydowanie, opanowanie, wewnętrzna dyscyplina, odpowiedzialność, inicjatywa, poczucie zbiorowej solidarności. Dlatego należy podejmować wszelkie działania w celu rozwijania turystyki kajakowej w naszym kraju.

Bibliografia

Wydawnictwa książkowe

1. Altkorn J.: Marketing w turystyce. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1998.

2. Bigiel W.: Kajakarstwo z elementami turystyki. Wydawnictwo Akademii Wychowania

Fizycznego, Wrocław 2002.

3.Bryszewski L, Bigiel. W.: Kajakarstwo jako forma rekreacji i turystyki aktywnej. Akademia

Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa, Płock.

4. Davidson R.: Turystyka. Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa 1996.

5.Galiński Z.: Drawa - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” 2003.

6.Galiński Z.: Gwda, Piława i Rurzyca - przewodnik dla kajakarzy.

Wydawnictwo „Pascal” 2003.

7. Gordon A., Świątecki A., Wandowicz W.: Cudze chwalicie...Wybrane elementy geografii

turystycznej Polski. Agencja Wydawniczo - Reklamowa „Dino”, Warszawa 1994.

8. Jasiński J., Bigiel W.: Kajakarstwo w formie rekreacyjnej. Wydawnictwo Promocyjne

„Albatros”, Szczecin 1997.

9. Jędzrzejczyk I.: Nowoczesny biznes turystyczny. Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2000.

10. Klementowski K.: Możliwości uprawiania turystyki kajakowej w Polsce.

Problemy Turystyki 1995.

11. Kompendium wiedzy o turystyce. Praca zbiorowa pod redakcją G. Gołębskiego,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Poznań 2002.

12. Kornak A., Rapacz A.: Zarządzanie turystyką i jej podmiotami w miejscowości i regionie.

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2001.

13. Kwaczonek M.: Rospuda - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” 2003.

14. Kwaczonek M.: Krutynia - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” 2003.

15. Kruczek Z., Sacha S.: Geografia atrakcji turystycznych Polski. „Proksenia”,

Kraków 2000.

16. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J.: Geografia turystyki Polski.

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2002.

17. Łobożewicz T., Kogut R. Turystyka aktywna. Turystyka kwalifikowana. I Ogólnopolska

Konferencja Naukowo-Metodyczna w Iławie 23-24 października 1998 r.

Zbiór materiałów pokonferencyjnych, Warszawa 1999.

18. Łobożewicz T.: Turystyka kwalifikowana. Wydawnictwo PTTK ”Kraj”, Warszawa 1983.

19. Merski J.: Turystyka kwalifikowana. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie,

Warszawa 2002.

20. Rut J.: Turystyka aktywna w Euroregionie Karpackim.

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002.

21.Wyrzykowski Jerzy.: Środowiskowe uwarunkowania sportów wodnych w Polsce.

Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław 1999.

Czasopisma

1. Kaźmierczak B.: Turystyczne odkrycia. „Poznaj Swój Kraj” 2001, nr 8.

2. Klim R.: Kanał Elbląski - genialne dzieło. „Poznaj Swój Kraj” 2001, nr 8.

3. Kozerski K.: Szlakiem Sapiny na Gołdopiwo. „Przyroda Polska” 2002, nr 6.

4. Lityński M. Pliszka. „Wiosło” 2003, nr 3.

5. Lityński M.: Radunia - górska rzeka północy. „Poznaj Swój Kraj” 2002, nr8.

6. Lityński M.: A może by na kajak. „Lider” 2001, nr 7-8.

7.Osewska J.: Przez Bramę Europy. „Poznaj Swój Kraj” 2003, nr 7.

8. Peter T.: 130 Lat Rejsów. „Poznaj Swój Kraj” 2001, nr 8.

9. Szukalska T.: Aktywność ruchowa a rozwój cywilizacji. „Lider” 2001, nr 4.

R. Davidson: Turystyka. Polska Agencja Promocji Turystycznej, Warszawa 1996, s. 5.

T. Łobożewicz, R. Kogut: Turystyka aktywna. Turystyka kwalifikowana. Zbiór materiałów poknonferencyjnych, Warszawa 1999, s. 13.

(jw., s. 18, 19).

T. Szukalska: Aktywność ruchowa a rozwój cywilizacji. ”Lider” 2001, nr 4, s. 8.

J. Merski: Turystyka kwalifikowana. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2002, s. 187.

W. Bigiel: Kajakarstwo z elementami turystyki. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Wrocław 2002, s. 13.

J. Merski: Turystyka kwalifikowana. Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa 2002, s. 188.

K. Klementowski: Możliwości uprawiania turystyki kajakowej w Polsce. „Problemy Turystyki” 1995, nr 1/2, s. 74.

(jw., s. 75)

A. Gordon, A.Świątecki, W. Wandowicz:Cudze chwalicie...Wybrane elementy geografii turystycznej Polski. Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Dino”, Warszawa 1994, s.104-105.

R. Klim:Kanał Elbląski - genialne dzieło.”Poznaj Swój Kraj” 2001, nr 8, s. 11-12.

T.Łobożewicz, R. Kogut: Turystyka aktywna. Turystyka kwalifikowana. Warszawa 1999, s.74.

L. Bryszewski, W. Bigiel: Kajakarstwo jako forma rekreacji i turystyki aktywnej. Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa, s. 303.

M. Kwaczonek: Rospuda- przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” Bielsko Biała 2003, s.6.

M. Kwaczonek: Krutynia - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal”, Bielsko Biała 2003, s.6.

Z. Galiński : Krutynia - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal”, Bielsko Biała 2003, s.5-6.

(jw., s. 7)

Kajaki od A do Z. Poradnik i przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal” 2003, s.297.

Z. Galiński : Gwda, Piława i Rurzyca - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal”,

Bielsko Biała 2003, s. 6

Z. Galiński: Gwda, Piława i Rurzyca - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal”, Bielsko Biała 2003, s. 7.

Z. Galiński: Drawa - przewodnik dla kajakarzy. Wydawnictwo „Pascal”, Bielsko Biała 2003, s. 4.

48

---