Teoretyczne podstawy wiedzy o kulturze

Kolokwium II semestr

Obowiązuje znajomość treści lektur obowiązkowych z II semestru.

Oprócz tego przypominam podstawowe pojęcia poruszane na zajęciach:

1. Jednostka i społeczeństwo

Teza antropologii:

• Człowiek jest jednostkowym twórcą kultury, ale zarazem jest jej podporządkowany

• - kultura istnieje tylko w jednostkach i wyraża się poprzez jednostki

• - kultura powstała w związku z pragnieniami, potrzebami, dążeniami i sposobami ekspresji jednostek ludzkich, ale w efekcie jest od nich niezależna

• człowiek jest więc istotą manipulowaną przez kulturę - ale jednocześnie kultura jest (może być) czynnikiem wyrażającym dokładnie potrzeby jednostkowe, co więcej - dostarcza jednostce materiału niezbędnego do uformowania jej egzystencji

Ruth Benedict, 1966:

• „w rzeczywistości społeczeństwo i jednostka nie są antagonistami, kultura społeczeństwa dostarcza surowego materiału, z którego jednostka formuje swoje życie. Jeśli surowiec ten jest ubogi, cierpi na tym jednostka; jeśli jest bogaty, jednostka zyskuje szansę wykorzystania swoich możliwości”

Jedno z najważniejszych pojęć w antropologii, które miało posłużyć do badania stosunków osobowości jednostki i kultury jako całości

Pojęcie osobowości podstawowej:

• Pojawia się u wielu uczonych, którzy zaliczani są do kierunku zwanego psychokulturalizmem lub kulturowym podejściem do osobowości, np.

• Abram Kardiner

• Ralph Linton

• Edward Sapir

• Ruth Benedict

• W sensie statystycznym - osobowość modalna, czyli najczęściej występujący w danej zbiorowości kompleks cech osobowościowych

• W sensie strukturalnym - osobowość uśredniona, czyli pewna konstrukcja tworzona przez badacza z różnych cech

• W sensie psychologicznym - głębinowa struktura osobowości, czyli zespół najgłębszych, najogólniejszych reakcji, z których wynika wiele reakcji konkretnych i szczegółowych

2. Społeczeństwo pierwotne i jego struktury

Cechy grupy pierwotnej (koncepcja historyczno-antropologiczna):

• Mała liczebność / rozproszenie / izolacja

• Prostota technik i systemu gospodarczego

• Bezklasowy charakter struktury społecznej

• Specyficzny typ więzi i kontroli społecznej

• Brak pisma

• Stabilność systemu - powolność zmian

Koncepcje socjologiczne:

1. Ferdynanda Tönniesa (Gemeinschaft / Gesellschaft, wspólnota ducha)

2. Ch. Cooleya

3. Maxa Webera („charyzmatyczny krąg“)

4. E. Shilsa.

- charakterystyka, najważniejsze założenia poszczególnych koncepcji, różnice w stosunku do koncepcji tradycyjnych

3. Pierwsza zmiana kulturowa: mówione / pisane

• Warianty sytuacji językowych:

1) Język posiada tylko formę oralną (klasyczne wspólnoty pierwotne)

2) Istnieje forma mówiona i pisana, którą:

1. Posługują się wszyscy

2. Posługuje się wyspecjalizowana grupa ludzi

3) Język posiada tylko formę pisaną, gdyż forma oralna zanikła lub nigdy nie istniała.

• Pojęcie i cechy ustności (wyjaśnić)

1. dźwiękowość

Konstytutywna cecha ustności - pozostaje w opozycji do graficzności pisma

Nośnikiem znaku ustnego jest substancja „żywa”, produkowana przez ciało człowieka, rozciągła w czasie, percypowana słuchowo.

Z kolei nośnik znaku literackiego - substancja graficzna, „martwa”, produkowana przez narzędzia techniczne - jest rozciągła w przestrzeni i percypowana wzrokowo.

b) dialogowość

c) teatralność (dramatyczność)

d) synkretyzm mowy (współdziałanie z subkodem prozodycznym i subkodem somatycznym)

e) sytuacyjność

f) specyficzność struktury

• Jak ustność i literackość wpływa na zmianę mentalności i dominującego charakteru społecznego?

4. Przemiany cywilizacji: kultura ludowa - kultura rycerska - kultura mieszczańska

Na podstawie lektur:

- umieć określić podstawowe wyróżniki tradycyjnej kultury ludowej;

- umieć określić różnice pomiędzy ethosem rycerskim / szlacheckim a mieszczańskim;

- umieć scharakteryzować wzorce osobowe (wzory osobowości statusowych) dominujące w kulturze ludowej, rycerskiej i mieszczańskiej

5. Od wspólnoty pierwotnej do narodu jako wspólnoty wyobrażeniowej

- cechy klasycznej wspólnoty pierwotnej

- podstawy tożsamości społecznej

- próba definicji pojęcia „naród”

- charakterystyka koncepcji wyjaśniających powstawanie narodu

a) stanowisko pierwotnościowe

b) stanowisko instrumentalistyczne

- koncepcja „trzech ojczyzn” wg Stanisława Ossowskiego

- czynniki narodowotwórcze poza ojczyzną

- koncepcja „swoich” i „obcych” - w jaki sposób określamy się wobec innych? Jakie cechy przypisywane są własnemu narodowi? - czyli charakterystyka „megalomanii narodowej” wg Jana Stanisława Bystronia

6. Kultura masowa a tradycyjne pojęcia kultury

• Charakterystyka „człowieka masowego” i „człowieka szlachetnego” wg koncepcji Ortegi y Gasseta

• Rozgraniczenia definicyjne: kultura masowa / popularna / ludowa / elitarna / zamerykanizowana

• Na czym polega prawo Greshama w kulturze? (MacDonald)

• Typy homogenizacji kultury wg teorii MacDonalda - jakiego typu przekształceniom podlega kultura wysoka w wyniku homogenizacji? Charakterystyka, przykłady

7. Kultura masowa: język propagandy politycznej

Pojęcie LTI / Pojęcie nowomowy / przykłady

Cechy nowomowy na przykładach / np. pielgrzymka papieża - IV RP

8. Jak czytać świat kultury masowej? Metody analizy semiotycznej

- Podstawowe zasady analizy strukturalistycznej i semiotycznej

- Życie człowieka jako przedmiot analizy semiotycznej (Portis-Winner) - metoda analizy

- Poza tym: treści zawarte w prezentacji (Barthes - szkoła semiotyki radzieckiej)

9. Ucieczka od kultury masowej

- próba definicji: kultura a subkultura

- umieć wyjaśnić różnicę pomiędzy dwoma ethosami, konkurującymi w Stanach Zjednoczonych XIX wieku:

a) franklinizm (Benjamin Franklin)

b) neotranscendentalizm (Henry David Thoreau)

- Jak te różne koncepcje filozoficzne odzwierciedlają się w koncepcjach osobistej kariery życiowej? Jaki wpływ mają na zjawiska XX wieku?

10. Kultura nowych mediów

- umieć wyjaśnić tezę W. Onga o „wtórnej oralności”

- umieć wyjaśnić tezy Lohisse'a o „ukomórkowieniu człowieka”, „ukomórkowieniu władzy”

1

---