Etyka zawodów prawniczych 2010/2011

Etyka (grec. ηθος, êthos- miejsce życia, εθος, éthos - zwyczaj, obyczaj) → rodzaj filozoficznej refleksji nad moralnością; w tym sensie dział filozofii szukający odpowiedzi na pytanie jak być powinno? Jak człowiek powinien żyć? Jak powinien postępować? 

Czasami terminem etyka nazywa się pewien zespół poglądów moralnych na który składają się normy oceny wzorce poddany systematyzacji/ systematycznej refleksji; normy dotyczące ludzkiego postępowanie, oceny wzorce, ideały usystematyzowane odpowiednio; w tym sensie każdy człowiek jest indywidualnością; 

Słowo etyka bywa również rezerwowane dla pewnej moralności usystematyzowanej przez grupę osób i która została spisana w kodeks; przede wszystkich do kodeksów które dotyczą wykonywania jakiś zawodów.

Moralność ( łac. mos, mores, moralis - obyczaj, charakter, norma narzucona przez bogów) → zespół norma postępowania, ideałów, wyznaczających wzorce zachowania, które są wyznawane przez jednostkę, lub też są wspólnie wypracowane przez grupę osób.

Pierwotnie używano nazwy filozofia moralna, słowo etyka zostało po raz pierwszy użyte przez Arystotelesa (Tyka wielka ….); z czasem upowszechnił się ten termin.

Należy oddzielić etykę od nauki o moralności (wg Ossowskiej) 

• Etyka - jak należy żyć; to ma nie mieć charakteru naukowego;

• Nauka o moralności - refleksja nad moralnością za pomocą metod badawczych; można badać moralne przekonania grup społecznych; prowadzić badania i wyniki badań zasługują na miano naukowe (coś a'la socjologia moralności)

Co wpływa/powoduje to że dana osoba ma określone przekonania moralne? Co sprawia, że ktoś zachowuje się w taki a nie inny sposób a jego zachowanie jest sprzeczne z tym co mówi? → może pojawić się dziedzina nazywana psychologią moralności 
Ta propozycja niespecjalnie się przyjęła.

W świecie rozróżnia się: 

1. etykę opisową → mniej więcej nauka o moralności 

1. dział etyki zajmujący się poszukiwaniem odpowiedzi co ludzie uważają za zachowanie słuszne i sprawiedliwe (pytanie socjologiczne)

2. refleksje nad motywami skłaniającymi ludźmi, że mają takie a nie inne przekonanie moralne (psychologia moralna)

3. badanie zachowań ludzi (rzeczywistych zachowań)

2. etyka normatywna → to, co Ossowska nazywała po prostu etyką - ostatecznie orzec jakie zachowanie jest słuszne sprawiedliwe, a jakie niesłuszne niesprawiedliwe dyskusje czy jest to nauka lub kwestionowanie czy jest to dział filozofii

3. etyka ogólna → dział etyki który poszukuję odpowiedzi na pytania o sens kluczowych pojęć etycznych jak odpowiedzialność wina czyn 

4. etyka szczegółowa → poszukuje odpowiedzi na konkretne pytania dotyczące konkretnych zachowań (np. czy dopuszczalna jest aborcja, eutanazja itp.)

5. metaetyka → dział ogólnej refleksji nad moralność; szuka odpowiedzi na pytania podstawowych terminów moralnych: dobry, zły, słuszny, niesłuszny, sprawiedliwy, niesprawiedliwy. Jest to refleksja nad językiem moralności, językiem w którym formułowane są normy i oceny moralne. 



Termin MORALNOŚĆ i przymiotnik używany jest w dwóch znaczeniach 
wartościujący np. zachowanie niemoralne, propozycja niemoralna, czyn moralny 
niewartościujący np. problem moralny.

Niektórzy w definicji terminu moralność chcą przemycić swoje stanowiska np. moralność oznacza pewne normy postępowania o charakterze absolutnym → my nie wprowadzamy problematycznych elementów.

Termin moralność ma nieostry zakres. Trudno wytyczyć granice między normami moralnymi a obyczajowymi, zwyczajowymi, dobrego zachowania, a czasem nawet prawnymi → to czy granica jest ostra czy nie ostra jest przedmiotem filozoficzno-prawnych sporów między pozytywistami i nie pozytywistami.


Sama istota moralności bywa różnie rozumiana przez różnych ludzi: 

• moralność obowiązku → pewne normy postępowania, pojmowanie moralności jako obowiązku: nakazu bądź zakazu; taki sposób pojmowania moralności dominował;

• moralność cnoty → zbiór ideałów/wzorców ideowych które powinny skłaniać do naśladowania; zwolennicy powiadają że moralność powinna wskazywać dobro a nie koncentrować się na moralnym złu. 
  

Z tym przeciwstawieniem kojarzy się inne zestawienie (wprowadził L.L. Fuller „The Morality of Law”):

• moralność obowiązku → zbiór nakazów/zakazów (wyznacza granice które w społeczeństwie nikt nie powinien przekraczać, a jeśli przekracza zasługuje na moralne potępienie społeczne - odrzucenie). Wyznacza minimalne standardy zachowania w społeczeństwie. Określa ona podstawowe standardy zachowania, które powinny być przestrzegane przez wszystkich, gdyż chronią one podstawowe dobra całej społeczności lub poszczególnych jej członków. Naruszenie norm moralności obowiązku powinno spotkać się z potępieniem ze strony społeczeństwa. O ile punktem wyjścia moralności aspiracji są szczytowe osiągnięcia ludzkie, o tyle moralność obowiązku wychodzi od najniższego szczebla wymagań. Dla tych, którzy dostrzegają tę różnicę między dwiema postaciami moralności, kluczowym zadaniem refleksji etycznej jest odnalezienie wyimaginowanej wskazówki na skali moralnej oznaczającej miejsce, w którym moralność obowiązku zostaje zastąpiona moralnością aspiracji.

• moralność aspiracji/dążeń → „The morality of law” Fuller, tłumacz nazwał etyką dążeń, później moralność aspiracji, z niemieckiej filozofii etyka supererogacyjna. Nie operuje kategorycznymi nakazami i zakazami. Moralność aspiracji (dążeń) to moralność życia godnego, doskonałości, pełniej realizacji ludzkich uzdolnień. Wymogi takiej moralności wskazują drogi do osiągnięcia pełni rozwoju, który to stan ze swej istoty dostępny jest nielicznym. Ci, którzy nie sprostają wymogom moralności aspiracji nie zasługują jednak na potępienie, można im co najwyżej zarzucić, że się im nie powiodło.

Kant: etyka supererogacyjna → wyznaczająca wzorce powinnego zachowania z pewnym naddatkiem; etyka dla elity moralnej; dla najbardziej ambitnych i pracowitych; ten kto wypełnia te wzorce zasługuje na szczególne traktowanie, na uhonorowanie; zasługuje na szczególne docenienie; 

etyka supererogacyjna = etyka aspiracji

Czy etyka obowiązku i etyka aspiracji ze sobą konkurują?
Są to dwie dopełniające się wizje moralności. 

Gdzie postawić granicę między etyką obowiązku a aspiracji? Czy ta granica przebiega dla wszystkich w tym samym miejscu, czy nie zmienia się w zależności od tego do kogo ją odnosimy?

Nie możemy żądać od przeciętnego człowieka by ratował czyjeś życie i zdrowie narażając własne życie. Od zwykłego człowieka nie możemy żądać by niósł pomoc osobie chorej zakaźnie, ale od lekarza już możemy. TA GRANICA BYWA STAWIANA RÓŻNIE W ZALEŻNOŚCI DO KOGO SIĘ ODNOSI!!!

Związki między prawem a moralnością:

Punktem wyjścia musi być konstrukcja normy prawnej: (H → D) S

hipoteza → adresat i warunki 
sankcja → określa skutki dla tego kto nie zachowa się zgodnie z dyspozycją 


Czy taką strukturę posiada norma moralna?
Norma moralna nie posiada ani hipotezy ani sankcji:

a) hipotezy nie bo ma charakter kategoryczny; odnosi się do wszystkich ze swej istoty (np. normy dekalogu);

b) sankcji nie mają nigdy → uproszczenie ponieważ normy prawne posiadają sankcje o charakterze sformalizowanym i zinstytucjonalizowanym (prawo określa jak i kto ma zareagować); w przypadku norm moralnych nigdy nie jest określone kto i jak ma zareagować co nie znaczy że takiej reakcji nie ma; sankcją za naruszenie norm moralnych jest potępienie społeczeństwa (bezpośredni wyraz dezaprobaty lub forma odrzucenia).

Jak się ma moralność do prawa?

1. zarówno prawo jak i moralność są ze sfery powinności i operują dyrektywami

2. przedmiot regulacji często bywa tożsamy

3. adresatem norm moralnych i prawnych jest człowiek

4. imperatywny charakter obu emocji, zarówno w przypadku zjawiska moralnego jak i prawnego powinniśmy zachować się w określony sposób, treść emocji moralnych na tym się kończy

różnice:

1. różne są źródła prawa i moralności: prawo jest wynikiem pewnych nieformalnym

2. normy prawne mają charakter hipotetyczny, normy moralne natomiast maja zastosowanie uniwersalne

3. normy moralne nie są wyposażone w sankcje, sankcja o charakterze eschatologicznym tj. sankcja dotknie nas w innym życiu

4. sankcje prawne mają charakter sformalizowany

Podmiot moralny

Kto jest podmiotem moralnym? 

Podmiotem odpowiedzialności moralnej jest człowiek. Czasem podmiotem mogą być całe zbiorowości, np. naród.

Prawo wycofuje się z niektórych obszarów, przede wszystkim z aspektów życia codziennego ludzi. Z drugiej strony regulowane są inne dziedziny, np. ochrona środowiska. Najczęściej normy moralne i prawne nakazują lub zabraniają takich samych zachowań, np. kradzież. Normy moralne „karzą” nieuzewnętrznione czyny, czyli MYŚLI. Prawo nie zajmuje się myślami, jako faktycznymi czynami. W prawie jednak brane są pod uwagę intencje, jako łagodzenie kary już popełnionego przestępstwa. Sama intencja, chęć popełnienia przestępstwa nie jest zabroniona, karana.

Są dziedziny nieuregulowane prawnie, a oceniane moralnie. Należą do nich m.in. intymność ludzka, związki homoseksualne. Są także dziedziny uregulowane prawnie, które jednak nie są poddawane ocenie moralnej, np. obowiązki sprawozdawcze księgowego, którego formularza ma użyć.

Istnieją oddziaływania pomiędzy prawem a moralnością. Powszechnie akceptowane zachowania moralne są inspiracją dl prawodawców. Tworząc prawo chcą by było ono efektywne, przestrzegane i akceptowane społecznie. Dlatego rzadko tworzone jest prawo sprzeczne moralnie.

Czy za sprawą zmiany prawa można zmienić ocenę moralną?

Zmianie prawa towarzyszy zmiana ocen społecznych, np. palenie w miejscach publicznych. W latach 90-tych można było palić wszędzie, gdzie nie było wyraźnego zakazu. W 1996 roku wprowadzono odpowiednią regulację. Obecnie nastawienie społeczne odnośnie palenia w miejscach publicznych znacząco się zmieniło. Nie tylko zmieniło się zachowanie, ale także mentalność ludzi. Nie można tej kwestii jednak jednoznacznie określić. Nie można rozstrzygnąć, czy najpierw zmieniło się prawo, a w jego wyniku ocena moralna, czy w związku ze zmianą oceny moralnej zmieniono prawo.

Spory metaetyczne

1. Problem zdefiniowania pojęć dobry/ zły

Czym jest zachowanie dobre moralnie?

stoicy - zachowanie zgodne z naturą; dla Arystotelesa dobre zachowanie to takie które zachowuje złoty środek

 hedoniści - (Epikur) dobrym jest zachowanie, które zwiększa przyjemność

 utylitaryści w XIX w. - jeżeli efektem zachowania jest przyniesienie przyjemności jak największej liczbie ludzi, to jest to zachowanie bardziej moralne

 stanowisko naturalistyczne - definiowanie pojęć etycznych odwołując się do empiryzmu (doznań fizycznych)

Używają oni terminów empirycznych.

Zachowanie jest dobre moralnie, jeżeli:

• urzeczywistnia szczęście

• służy pomnażaniu przyjemności

• jest zgodne z naturą człowieka

• przyczynia się do pomnożenia przyjemności i zmniejszeniu cierpienia jak największej liczbie osób

Kognitywizm - stanowisko etyczne, sądy moralne, czyli wypowiedzi zawierające osądy moralne są zasadami posiadającymi wartość logiczną, zdaniami posiadającymi wartość logiczną. Sądy moralne mają wartość poznawczą, ponieważ przedstawiają rzeczywistość.

KOGNITYWIZM - ANTYKOGNITYWIZM

spór o wartość logiczną sądów etycznych

sądy etyczne mają charakter poznawczy zaprzeczają poznawczemu

mają wartość logiczną charakterowi sądów etycznych

naturalizm intuicjonizm emotywizm

Naturalizm- terminy i sądy etyczne są terminami opisowymi, a tym, co opisują, są „cechy naturalne” dostępne badaniom prowadzonym przez nauki empiryczne. Systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych. Wartość moralną danego czynu można sprowadzić do pewnych jego cech empirycznych; ustalenie wartości moralnej danego faktu wiązałoby się z identyfikacją i stwierdzeniem istnienia pewnych jego własności empirycznych; faktami moralnymi byłyby te, które posiadałyby cechy równoznaczne z posiadaniem przez nie określonej, dodatniej lub ujemnej, wartości moralnej; naturalizm upatruje zatem możliwości poznania wartości w drodze identyfikacji pewnych „dobro-twórczych” własności (empirycznych) poszczególnych czynów

 

Intuicjonizm- George Edward More zaatakował stanowisko naturalistyczne. We wszystkich próbach definiowania tych pojęć tkwi błąd. Definiowanie to rozkładanie terminów na poszczególne czynniki. Tylko terminy złożone można rozłożyć na czynniki; nie wszystkie pojęcia mają charakter złożony, niektóre mają charakter prosty. Podstawowe pojęcia etyczne mają charakter prosty, wobec tego nie da się ich zdefiniować - kto próbuje je zdefiniować popełnia błąd naturalistyczny. Jest możliwość rozpoznania tego co jest dobre a co złe odwołując się do szczególnego zmysłu poznawczego, specyficznej władzy poznawczej - intuicji moralnej. Chociaż nie znamy definicji słowa „żółty” wiemy, co jest żółte, podobnie jesteśmy wyposażeni w zmysł moralny. Sądy etyczne są prawdziwe lub fałszywe, o ich prawdziwości rozstrzygamy intuicyjnie. głównym lub jedynie wartościowym sposobem poznania jest intuicja.

Oba stanowiska traktują etykę jako sądy opisowe, a więc posiadają wartość logiczną.

Emotywizm- Twórcy emotywizmu programowo zrezygnowali z zasady prawdy moralnej, twierdząc, że w etyce prawda w ogóle nie istnieje. Systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych. uczucia rozstrzygają o tym co dobre i złe. Wynika z subiektywizmu. Emotywizm sprowadza zatem etykę do roli psychologii społecznej. W dyskusji argumenty nie muszą być racjonalne. Wystarczy, aby odpowiednio oddziaływały na emocje.

2. Spór o kryterium moralnej oceny czynu

Co powinniśmy brać pod uwagę w ocenie moralnej?

1. stanowisko teleologiczne - o moralnej kwalifikacji czynu decydują intencje sprawcy stanowisko perfekcjonistyczne (podtyp) - celem życia moralnego jest dążenie do doskonałości, istnieje pewien wzorcowy stan do którego powinniśmy dążyć

2. konsekwencjalizm - zasadniczym czynnikiem który powinien być brany pod uwagę są skutki czynu, skutki czynu ujawniają się jednak w różnym czasie, są zarówno pozytywne jak i negatywne. Etyka konsekwencjalistyczna (konsekwencjalizm) głosi, że wartość czynu bierze się w pełni z wartości jego konsekwencji. Zgodnie z tym stanowiskiem, żaden czyn nie jest dobry lub zły sam w sobie, a jedynie ze względu na konsekwencje, jakie za sobą pociąga. Konwencjonalistyczny charakter ma etyka utylitarystyczna. Czyn człowieka nie zawsze pociąga za sobą tylko jedną konsekwencję. Nie zawsze konsekwencje są takie same pod względem oceny moralnej. Jedne są moralnie dobre, a inne moralnie złe. Skutki ujawniają się na przestrzeni lat. Na skutki nie możne jednak czekać w nieskończoność.

3. deontologizm - przy moralnej ocenie czynu nie powinny rozstrzygać ani konsekwencje czynu ani intencje, ale jego wewnętrzny charakter, czyny są z natury obiektywnie dobre lub złe z moralnego punktu widzenia niezależnie od intencji; np. kradzież jest obiektywnie zła niezależnie od intencji. Decyzje podejmowane są „na ślepo”. Nie zwraca się uwagi na ewentualne negatywne skutki. Stworzony został zamknięty katalog czynów moralnie dobrych i złych. Moralność czynu rozstrzygana jest w sposób arbitralny. Jednak tworzenie takiego katalogu nie ma racjonalnych podstaw, gdyż ludzie będą różnic się w ocenie moralnej. Etyka deontologiczna oparta jest na pojęciu obowiązku, słuszności albo prawa. Zgodnie z tym stanowiskiem czyn jest etycznie dobry dlatego, że stanowi wypełnienie obowiązku, prawa. Najbardziej znanym przykładem takiej etyki jest etyka Kanta.

4. etyka cnoty - nie należy koncentrować się nad poszukiwaniem odpowiedzi czy coś jest moralnie dobre czy moralnie złe, czy jest wypełnieniem obiektywnego moralnego obowiązku, bo takie myślenie podobne jest do myślenia zwierzęcia w klatce, gdzie są granice wolności. Etyczna cnota oznacza pewną sprawność moralną, łatwość w podejmowaniu dobrych działań moralnych, np. życzliwość wobec ludzi. Cnota może mieć charakter wrodzony, a także wypracowany (poprzez wychowani lub samowychowanie moralne). Sokrates, Platon, Arystoteles stawiali cnotę w centrum myśli etycznej; irlandzki filozof MacIntyre próbuje ożywić koncepcję cnoty etycznej. Tego rodzaju etyka, w poszukiwaniu reguł postępowania, którymi powinniśmy się kierować w działaniu, wskazuje w pierwszej kolejności na cnotę, a nie na dobro, obowiązek, prawo czy rozum. Cnota jest przy tym rozumiana jako cecha charakteru zasługująca na podziw, posiadanie jej sprawia, że jesteśmy lepsi albo moralnie albo intelektualnie, albo w prowadzeniu jakichś spraw szczególnych.

Relatywizm w etyce

Absolutyzm moralny (pryncypializm) - opinie moralne mogą być bezwzględnie słuszne. Normy mają charakter bezwzględny.

Relatywizm aksjologiczny- przeciwstawiany jest absolutyzmowi wszelkie opinie moralne są tylko względnie słuszne. Opinie są słuszne tylko w obrębie danego systemu moralnego i tylko w określonej sytuacji. Dwie sprzeczne opinie moralne w jednej sytuacji mogą być jednakowo słuszne i niesłuszne.

Relatywizm metodologiczny - w opozycji do naturalizmu wszelkie uzasadnienia mają względny charakter. Uzasadnienie i przekonywanie do norm moralnych ma charakter subiektywny.

Relatywizm sytuacyjny (sytuacjonizm moralny)- w opozycji do pryncypializmu wszystko jest płynne, zmienne - nie ma norm bezwzględnie obowiązujących, każda norma może mieć wyjątek, normy obowiązują względni.

Absolutyzm kulturowy - można różnicować z punktu widzenia moralnego różne kultury i cywilizacje spotykane w świecie (ta kultura jest moralnie wyższa, a ta niższa)

Postawa: moja własna kultura jest najlepsza i z punktu jej widzenia oceniam pozostałe kultury, podstawa dla ekspansji kolonialnej,

Relatywizm kulturowy - nie można różnicować kultur z punktu widzenia moralnego, wszystkie cywilizacje są jednakowo dobre albo jednako złe, można powiedzieć, że z punktu widzenia kultury europejskiej Np. poligamia jest moralnie zła, ale są inne kultury które traktują poligamię jako dobrą.

Kodeksy etyczne czy etyka bezkodeksowa?

Innym sporem na gruncie etyki rozumianej jako filozofia moralna, który ma znacznie krótszą historię, jest spór między zwolennikami tak zwanej etyki kodeksowej a zwolennikami etyki bezkodeksowej. Ci pierwsi upatrują celu uprawiania etyki – jako refleksji nad moralnością – w konstruowaniu mniej lub bardziej rozbudowanych zbiorów reguł i zasad postępowania. Umiarkowaną postacią tego rodzaju stanowiska etycznego jest choćby etyka Dekalogu lub etyka praw człowieka. Skrajni zwolennicy tego poglądu skłonni są budować bardzo rozbudowane katalogi norm moralnych, odznaczające się wysokim stopniem szczegółowości, a nawet pretendujące do roli kodeksu moralnego mającego kompletny i uniwersalny charakter. Zwolennicy etyki bezkodeksowej podkreślają natomiast niesłychaną złożoność okoliczności, wobec których staje człowiek jako podmiot moralny, która wyklucza możliwość sformułowania kodeksu etycznego. Wobec takiej złożoności możliwych stanów faktycznych jedynym i ostatecznym kryterium oceny etycznej i wyznacznikiem zachowań jest ludzkie sumienie. Przyjęcie takiej koncepcji etycznej oznacza, że sumienie człowieka indywidualnego jest ostatecznym wskaźnikiem norm moralnych. Człowiek w swych wyborach moralnych jest nieskrępowany jakimikolwiek zewnętrznymi normami, które miałyby wynikać z jego natury lub woli jakiegoś normodawcy. U podstaw takiego przekonania leży założenie, że decyzje moralne nie mogą mieć charakteru heteronomicznego, zewnętrznego w stosunku do podmiotu decyzji. Przy podejmowaniu decyzji moralnych człowiek nie jest związany swą własną istotą, gdyż albo taka istota jest fikcją, albo jest dopiero tworzona przez dokonywane wybory. Etyka bezkodeksowa jest charakterystyczna dla filozofii egzystencjalnej. Wywierała wielki wpływ na zachodnią myśl etyczną zwłaszcza od lat pięćdziesiątych XX wieku.

David Ross uważał, że nie jest możliwe skonstruowanie kodeksu norm moralnych. Można je jednak uszeregować prima facie, czyli na pierwszy rzut oka. Na przykład istnieje domniemanie, że w relacjach międzyludzkich należy mówić prawdę. Prawdomówność jest więc normą prima facie. Aby odstąpić od tej normy trzeba znaleźć dobre uzasadnienie.

Zarys historii mysli

1. Sokrates

• refleksję etyczną uczynił jednym z najważniejszych wątków całej swojej filozofii, swoją uwagę skupił na człowieku „Poznaj samego siebie”

• centralnym pytaniem w jego filozofii było „arete” tj. właściwy sposób życia

• odrzucał pogląd iż wszystkie wartości mają względny charakter, że jedynym sposobem rozstrzygnięcia sporu moralnego jest przemoc (rację ma ten który jest w stanie narzucić swój pogląd innym)

• wbrew stanowisku innych filozofów uznawał, że są pewne uniwersalne zasady postępowania

• nie podzielał stanowiska Protagorasa który uważał, że człowiek jest miarą wszech rzeczy

• był głęboko przekonany, że człowiek jest w stanie poznać co jest dobre a co złe

• racjonalizm (intelektualizm) moralny - wszyscy ludzie dążą do dobra, ale nie zawsze wiedzą co jest dobre, dlatego czasem czyniąc to co uznają za dobre wyrządzają zło

• poznanie uniwersalnych zasad życia moralnego było warunkiem niezbędnym by żyć moralnie

• poznanie dobra moralnego nie jest dla każdego dostępne, trzeba być do tego wyposażonym w mądrość

• utożsamianie wiedzy z dobrem

• zło ma źródło w ignorancji

• szczęście:

• stan pełnego rozwoju możliwości człowieka

• życie pełnią życia za pomocą pielęgnowania w sobie cnót moralnych

• są różne cnoty w zależności od ludzi

2. Platon

• uczeń Sokratesa

• przyjął przeświadczenie o istnieniu uniwersalnego prawa moralnego

• na szczycie hierarchii idei umieścił trzy idee:

• dobro

• prawda

• piękno

• dobro jako wartość moralna jest najwyższą z idei, najwyższym moralnym dobrem jest mądrość, która prowadzi do szczęścia i sprawiedliwości

• różni ludzie powinni dążyć do różnych cnót w zależności od tego kim są

• Platon wyróżnia 3 grupy w społeczeństwie: mędrców, wojowników i poddanych

• mędrcy powinni rządzić państwem - cnota rozumu, wojownicy-cnota męstwa, poddani-cnota posłuszeństwa

• w społeczeństwie nie ma miejsca dla innych np. artystów

• różne są drogi życia moralnego dla osób z różnych stanów

3. Arystoteles

• najwybitniejszy uczeń Platona

• jako pierwszy użył słowa etyka jako działu filozofii moralnej, nauce o zasadach słusznego postępowania, o tym jakie życie jest najlepsze dla człowieka

• materia to tworzywo które samo nie ma kształtu, jest nośnikiem, forma to szeroko rozumiany kształt bytu, jego istota - dopiero coś, co posiada i materie i formę jest bytem

• potencja i akt, to co jest aktualnie i to co być może np. pestka śliwki może wykiełkować i wyrosnąć z niej drzewo, jest potencjalnym drzewem śliwy

• każdy byt jest tym czym jest aktualnie i czym może się stać przy sprzyjających warunkach

• potencjalność przechodzi w akt

• eudajmonia polega na osiągnięciu stanu pełni rozwoju, by osiągnąć taki stan trzeba być człowiekiem mądrym

• eudajmonia to byt, który składa się z materii i formy,

• etyka uczy człowieka drogi do osiągnięcia stanu eudajmonia

• najlepsza jest zawsze droga umiaru, trzeba unikać skrajnych postaw, tchórzostwa

• pomiędzy tchórzostwem, a brawurą znajduje się odwaga, pomiędzy skąpstwem a rozrzutnością jest szczodrość

• są czyny których unikać trzeba zawsze: kradzież, cudzołóstwo, zawiść, morderstwo

• wielką wagę przykładał do życia człowieka wśród innych ludzi, by osiągnąć stan eudajmonii, trzeba dbać o relacje z ludźmi, szczególna rola przyjaźni „kto nie ma przyjaciół nie może być szczęśliwy”

4. Epikur

• szczęście to przyjemność, im dłużej trwa ta przyjemność tym większe jest szczęście (hedonizm)

• celem życia człowieka powinien być stan ataraksji(pogoda ducha i ciała)

• prawo i sprawiedliwość mają charakter konwencjonalny

Stoicy stworzyli pojęcie prawa naturalnego, celem życia człowieka jest postawa apatii (obojętności emocjonalnej) do wszystkiego trzeba podchodzić ze stoickim spokojem

5. św. Augustyn

- zdaniem Augustyna najwyższym celem człowieka jest dążenie do Boga - tylko na tej drodze jest możliwe osiągnięcie szczęścia

- wszystko, co pochodzi od Boga jest dobre (stąd zło nie jest bytem) i Bóg nie mógł stworzyć zła

- przyczyną istnienia zła w świecie jest wolna wola człowieka

- szczęśliwy jest ten kto posiada łaskę Boga - aby postępować dobrze trzeba ją posiadać

- Boga posiada każdy, kto dobrze żyje, kto spełnia jego wolę i nie ma ducha nieczystego.

6. Tomasz z Akwinu

• koncepcja prawa naturalnego: lex aeterna prawo wieczne wieczyste utożsamiał z planem budowy świata który jest w umyśle Boga przy stwarzaniu świata i który podtrzymywuje świat w istnieniu [creatio continua], człowiek jest istotną rozumną i może obserwować otoczenie i formułować wnioski, jest to tak zwana partycypacja ludzkiej natury w wiecznym planie Boga i jest to lex naturalis, tą drogą człowiek nie jest w stanie stworzyć kodeksu prawa naturalnego (nie dostarcza wiedzy jak organizować społeczeństwo jakiej wysokości wymierzać kary) ale można ustalić jakie czyny powinny być karane, kto takie kary może stanowić? Władza kościelna lub władza świecka może ustanowić lex Humana (positiva). Lex divina (prawo boskie) zespół przykazań które Bóg człowiekowi objawia, ta ingerencja jest człowiekowi potrzeba gdy nie jest w stanie sam ich odkryć. Często ludzie utożsamiają lex divina z lex aeterna albo lex naturalis. W myśli św. Tomasza szczególną rolę odgrywa koncepcja lex naturalis ponieważ zakłada użycie umysłu bez konieczności istnienia Boga.

• Lex aeterna prawo wieczyste w umyśle Boga

• Lex naturalis prawo rządzace naturą w którym odbija się

• lex aeterna [LA stałe, LN zmienne]

• Lex Humana prawo ludzkie ma odzwierciedlać boskie, przez zrozumienie naturalnego

• Lex Divina prawo objawione człowiekowi

• uważał siebie za teologia, filozofie uprawiał „przy okazji”

• cnoty teologiczne: wiara, nadzieja, miłość

• cnoty intelektualne: wiedza, mądrość, roztropność

• cnoty praktyczne: sprawiedliwość, umiarkowanie, męstwo

7. Tomasz Hobbes, wiek XVII ang. - stworzył własną koncepcję prawa naturalnego, o ile wcześniej natura była dobrą bazą dla prawa naturalnego była czymś z założenia dobrym, to Hobbes postrzegał naturę przeciwnie. W okresie przed historycznym ludzie żyli w stanie natury - wojna wszystkich przeciw wszystkim, każdym mógł spodziewać się od innych wszystkiego co najgorsze [walka o byt] ten miał więcej co był większy silniejszy, a słabsi ci którzy dali się podejść ginęli. Homo homini lapus Est - człowiek człowiekowi wilkiem jest. Ludzie nie mogli dłużej znieść takiego stanu, postanowili zawrzeć umowę. Ustanowią pewną wspólną władzę i to jej przekażą władzę życia śmierci, to ona stała się panem i władcą wszystkich ludzi. Hobbes porównywał władzę do morskiego potwora, który napada pożera. W Biblii nazywano Lewiatanem, również tytuł dzieła Hobbesa, życie pod panowaniem władzy było znośniejsze niż wcześniejsze życie bez władzy. Ludzie różnią się w poglądach. (XVII wiek trwa reformacja) o tym co jest sprawiedliwe powinna decydować owa władza ustanowiona na mocy pierwotnej umowy społecznej, owy Lewiatan. (później pozytywizm prawniczy) prawu podlegają wszyscy. U św. Tomasza prawo natury > władza

8. David Hume (Oświecenie, pierwsza połowa XVIII w.)

a) sceptycyzm teorio - poznawczy:

• wątpliwość dotycząca sposobu poznania rzeczywistości

• autor fragmentu książki „Traktat o naturze ludzkiej”, wyraził zdziwienie w jaki sposób autorzy dzieł filozoficznych potrafią przejść od roli Boga do moralności ludzkiej, następnie podsumowując co człowiek powinien. Ze zdań opisowych (bytu) przechodzą do powinności (zastrzeżenie do takiego toku myślenia, nie można wyprowadzać zdań dot. powinności od opisowych - „is” - „ought” - „brzytwa Hume'a”)

b) analiza psychologii moralnej

• wyznawał sceptycyzm a propos roli rozumu w sądach moralnych. Twierdził, e „rozum człowieka jest niewolnikiem emocji (pasji)” - zarówno w poznaniu rzeczywistości i w poznaniu praktycznym (powinności). Pierwszą rolę odgrywają uczucia, emocje, pasje (analiza psychologii moralnej) - istnieją specyficzne emocje związane z moralnością: pozytywne i negatywne. Różnią się one stosunkiem do zachowań własnych i cudzych (duma z własnych zachowań - moralnie dobre, wstyd - moralnie złe; inni ludzie - miłość, nienawiść)

• prekursor stanowiska emotywizmu - sprowadza oceny moralne do charakteru emocji

• stosunek innych do filozofii Hume'a: dopiero w XX w. sięgnięto do jego teorii;„brzytwa Hume'a” plus pojęcie błędu naturalistycznego równa się wadliwym próbom dedukowania powinności z bytu

9. Immanuel Kant (XVIII w.)

a) okres “krytyczny” , “Krytyka czystego rozumu”, “Krytyka praktycznego rozumu” - rewolucja w ontologii i epistemologii,

• rewolucja filozofii praktycznej - „przewrót kopernikowski” - odwrócił porządek poznania.

• stwierdził, że dla filozofa nie jest ważna struktura czy istota bytu, ale istota poznania,

• zastanawiał się czy są możliwe sądy syntetyczne a priori:

sądy analityczne a priori (aby ustalić czy zdanie jest prawdziwe czy nie, trzeba odwołać się do doświadczenia, np. „wszystkie samochody to maszyny” - to wiemy, bez sprawdzenia.)

sądy syntetyczne a posteriori (całkowicie niezależne od doświadczenia, np. „wszystkie samochody to sprawne maszyny” - aby to stwierdzić, trzeba to zbadać itp.)

sądy syntetyczne a priori (sądy dające się zbadać, a jednocześnie oparte na wiedzy koniecznej)

• inspirował się Hume'm, ale stwierdził, że sieć związków przyczynowo - skutkowych jest podstawą naszego funkcjonowania, wiedzy o świecie

b) filozofia moralna Kanta

• jedyną rzeczą, która w świecie jest naprawdę dobra to dobra wola człowieka

• był deontologistą - istota moralnego życia polega na wypełnianiu obowiązków wskazanych przez maksymy moralne

• normy mogą mieć charakter uniwersalny, gdy norma pochodzi z zewnątrz, nie od samego podmiotu. Normy autonomiczne - pochodzą od samego podmiotu, stworzone za pomocą własnego rozumu. Wg Kanta tylko takie normy są normami moralnymi, pozostałe są tylko legalne.

• imperatywy kategoryczne mają charakter moralny, wyrażają powinność bez określania celu - „nie kradnij”, „nie zabijaj”

• imperatywy hipotetyczne wskazują najlepszy sposób realizacje danego celu - „jeżeli chcesz być szczęśliwy, rób tak i tak..”. Powinność warunkowa jest celem, któremu ma służyć - jak ktoś nie chce być szczęśliwy , to nie powinien postępować jak imperatyw wskazuje. Nie mają one jednak charakteru moralnego

• czy można znaleźć coś, co będzie miało charakter normy autonomicznej i uniwersalnej? - poszukiwał fundamentu całej etyki, znalazł zasadę i ją sformułował - tzw. zasada czystego rozumu praktycznego - jest wspólny wszystkim ludziom

• „postępuj tak, jak gdyby zasada Twego postępowania miała być powszechnym prawem”

• potem Kant wyraża to w inny sposób - „postępuj zawsze tak, aby inny człowiek był dla Ciebie celem, a nie tylko środkiem”

c) pojęcie autonomii jednostki

• autonomia moralna nie może być narzucona z zewnątrz, powinna wynikać z własnego przekonania. Tylko to co wydaje nam się moralne. Jednostka ma autonomię w formułowaniu zasad moralnych

• ludzie powinni wspólnie wyznawać prawa, normy moralne, co nie powinno ograniczać ich autonomii

10. utylitaryzm , Jeremy Bentham, J.S. Mill (XVIII/XIX w.)

• konsekwencjalizm w etyce (o moralnej ocenie zachowania czynu decydują jego skutki)

• wychodzili z założenia, że wszystko można wyliczyć

• jakie skutki są moralnie dobre? - takie , które zwiększają sumę przyjemności w społeczeństwie. Dobre moralnie jest to, co umniejsza cierpienie dużej liczby osób

• można w racjonalny sposób zbudować rachunek korzyści i matematycznie policzyć jakie zachowania są moralnie lepsze, a jakie gorsze - Mill rozważał budowę logarytmu takiego prawa, które dawałoby największą przyjemność

11. Fryderyk Nietzsche (Niemcy, XIX/XX w.)

• nie ma wspólnej moralności - odrzucenie tezy o wspólnej naturze

• ludzie zasadniczo się różnią (stratyfikacja społeczna, choć generalna różnica polega na tym co mają w świadomości). Ludzie należą do różnych kategorii ze względu na cechy charakteru, niezależnie od cech charakteru.

• niektórzy mają świadomość „panów” - odwaga, męstwo, bezwzględność, zdecydowanie, brutalność. Posiadają cechy nadludzi, wyrastają ponad społeczeństwo; są mniejszością.

• pozostali (większość) są to ludzie z mentalnością niewolników - podporządkowanie, brak ambicji, tolerancja, wyrozumiałość, łagodność

• brak wspólnej natury wyżej wymienionych różnych ludzi, nieuchronnie muszą się oni skonfrontować i niestety w tej konfrontacji zwyciężają niewolnicy - jest ich więcej.

• kiedyś było inaczej, „panowie” mogli narzucić swoja wolę „niewolnikom” . Na początku XX w. ma miejsce sytuacja odwrotna, narzuca się „panom” tolerancję. „Panowie” skreślani są przez polityczną poprawność

12. egzystencjalizm

• Sartre - egzystencja poprzedza esencję, czyli istnienie lata 50/60 XX w.

• zaprzeczyli wcześniejszym filozofiom, że esencja poprzedza egzystencję. Najpierw jest byt, istnienie (człowiek), rodzi się i nie ma żadnej z góry określonej natury, wyznaczającej mu role czy powinności. Sam człowiek tworzy własną esencję, „naturę”

• esencję tworzy poprzez własne, życiowe wybory, które nie podlegają żadnej obiektywnej, zewnętrznej normie moralnej (np. 10 przykazań). Człowiek musi sam decydować o tym co zrobi („cokolwiek człowiek zrobi, będzie niemoralne” -F. Dostojewski)

• jednak człowieka nic nie zwalnia z odpowiedzialności za swoje czyny. Za wybory nie ma odkupienia win

• decyzje moralne w sytuacjach granicznych - momenty szczególnie ważne- od tego co zrobi zależą jego dalsze losy (zagrożenie śmiercią)

• inspiracja późniejszych filozofii - wyostrzenie niektórych postulatów i doprowadzenie do pewnych skrajności (w ogóle nie ma natury człowieka), odrzucenie wszystkich kodeksów etycznych

13. postmodernizm (Jack Derrida, Rorty, Liothard)

• emotywizm - odrzucenie idei, ze powinności moralne można wywodzić ze zdań opisujących rzeczywistość

• krytyka wszelkich narracji (opowieść o charakterze mitu wokół, którego organizuję się społeczeństwo - doktryny chrześcijańskie, polityczne, umowy społeczne). Nie można życia podporządkować ideologii, której wszyscy muszą się poddać - skrajny indywidualizm - każdy konstruuje swoją własną narrację, system norm i ocen moralnych

• wolność indywidualna jednostki

• nie ma żadnej wspólnej natury ludzkiej

14 ) Zygmunt Freud - twórca psychologii głębi. Odkrycie Freuda rzuciło nowe światło na pogląd odnoście wolności woli człowieka. Jeśli odrzuci się koncepcję wolności woli, nie ma miejsca na rozstrzyganie, co jest dobre, a co złe. W tym kierunku właśnie szły odkrycia Freuda. Odkrył, że ludzkie postępowanie jest determinowane różnym przeżyciami, szczególnie z czasów dzieciństwa. Są to przeżycia, które zostały zgromadzone gdzieś w podświadomości i są na równi z pierwotnymi instynktami. Wielu uważało, że koncepcja ta oznaczała kres rozważań da tym co jest dobre, a co złe, koniec moralności. Uczniowie Freuda wydali jego rozważania pod tytułem Psychoanaliza. Traciła ona są pierwotną drapieżność, co sprawiło, że etyka nie zamarła, jako dziedzina filozofii.

W XX wiek rozwijały się koncepcje zapoczątkowane już w XIX wieku:

1. marksizm - nie tylko w Rosji Radzieckiej, gdzie trwałą rewolucja, ale także innych krajach europy zachodniej. Wielu myślicieli przejawiało fascynację marksizmem, co przejawiało się tym, że proporcjonalnie wielu z nich odwoływało się i rozwijało koncepcję Marksa.

2. neotomizm - na jego rozwój znaczący wpływ miało opublikowanie w 1879 roku encykliki Aeterni Patris Leona XIII. Aeterni Patris to pierwsza encyklika papieska poświęcona w całości filozofii. Nawoływała do powrotu do tomizmu jako najdoskonalszego systemu filozoficznego dla katolika. Zachęcała do rozwinięcia myśli nad rozważaniami św. Tomasza z Akwinu. Ta koncepcja rozwijała się przede wszystkim we Francji, Belgii, a także w Polsce.

3. fenomenologia - Husserl, rozwijająca się głównie w Niemczech. Jest to katolicka myśl etyczna.

4. szkoła filozofii języka moralności - profesorowie z Cambridge i Oxfordu (m.in., Moore, Stevenson)

Egzystencjalizm

Kierunkiem filozoficznym, który przyniósł pewne oryginalne elementy ideowe był egzystencjalizm. Jego protoplastą jest Kierkegaard. Był on synem pastora, wychowywanym w duchu rygorystycznej religijności. Bardzo przejmował się problemem odpowiedzialności moralnej człowieka, czy człowiek może uchylić odpowiedzialność moralną za swoje czyny działając z polecenia Boga.

Przykład:

W Starym Testamencie Abraham chce zabić swojego syna Izaaka. Kierkegaard zastanawiał się, dlaczego Abraham nie miał żadnego oporu przed tym, aby złożyć swojego syna w ofierze Bogu. Doszedł do wniosku, ze człowiek często znajduje się w takiej sytuacji Abrahama. Kiedy musi podjąć jakąś ciężką decyzję chętnie sięga po ogólne normy moralne. Posługuje się nimi tak, jakby były tarczą przed odpowiedzialnością moralna. Człowiek nie może uchylać się od odpowiedzialności moralnej za swoje czyny odwołując się do woli Boga, abstrakcyjnych norm moralnych. Przeświadczenie o nieograniczone odpowiedzialności moralnej człowieka za jego czyny jest charakterystyczne dla egzystencjalizmu.

W XX wieku egzystencjalizm rozwijał się dwoma torami:

- chrześcijański - najwybitniejszy przedstawiciel - myśliciel francuski Gabriel Marcel.

- ateistyczny - głownie we Francji - Jean Paul Sartre. Miał on największy wpływ na szereg europejskich myślicieli. Teorie Sartre'a były popularyzowane w literaturze pięknej, np. w twórczości Camusa. Przyjmowali oni tezę, że Boga nie ma. Ateizm leży u podstaw tego nurtu filozoficznego. Jako, że Boga nie ma, to nie ma możliwości formułowania ogólny norm moralnych, które miałby jakieś uzasadnienie i mogłyby uwalniać człowieka od odpowiedzialności za jego czyny. Człowiek nie może też liczyć, ze Bóg podejmie jakieś działania zmierzające do zmazania jego grzechów. Człowiek jest odpowiedzialny sam przed sobą. Jest to odpowiedzialność absolutna, która ma nieograniczony, wieczny charakter. Poprzez każdy wybór człowiek kształtuje on swoją tożsamość, to kim jest i już zmienić tego nie może. Nie można gumką wytrzeć swojej przeszłości. Z tego punku widzenia poszli oni inaczej niż Nietzsche. Jego koncepcja rozróżnienia ubermenschów i zwykłych, małych ludzi prowadziła do tego, nadludzie wyzwolili się od moralności. Filozofia Nietzschego szła w kierunku uwolnienia się od jakiejkolwiek odpowiedzialności moralnej. W egzystencjalizmie jest przeciwnie. Tutaj pojęcie odpowiedzialności jest wręcz przytłaczające.

Filozofia egzystencjalna była niezwykle inspirująca dla inteligencji europejskiej. Dziś jest to nurt filozoficzny zapomniany. Jest to jeden z najoryginalniejszych pomysłów myśli etycznej. Bardzo trudno być przez cały czas egzystencjalistą. Świadomość odpowiedzialności za każdy czyn jest bardzo przytłaczająca. Egzystencjalizm nie stał się nigdy filozofią ludową, powszechną.

Był jeszcze nurt egzystencjalizmu niemieckiego reprezentowanego przez Karla Jaspera, Martina Heideggera.

Postmodernizm

Postmodernizm - ponowoczesność trudno jest podać wyczerpującą charakterystykę postmodernizmu. Jest to prąd kulturowy powstały w połowie XX wieku. Prąd kulturowy, który objął liczne dziedziny sztuki poczynając od architekturę, przez sztyki plastyczne, muzykę, na literaturze kończąc. Jest to także nurt filozoficzny. Charakteryzuje się krytycyzmem wobec tego, co zastali. W szczególności krytykowana jest nowoczesność. Jest ona synonimem oświecenia. Oświecenie wierzyło w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Charakterystyczne jest, że myślano, że za pomocą rozumu można było ułożyć skuteczne normy społeczne, prawne, a także etyczne. Dzięki rozumowi można było zapewnić ład i porządek.

Postmoderniści zarzucają epoce oświecenia zafałszowania rzeczywistości, przywłaszczanie sobie przez pewną grupę intelektualistów przywilejów do tego, aby mówić, co jest dobre, a co złe, co słuszne, co niesłuszne, co racjonalne, a co nieracjonalne. Pisma postmodernistyczne pełne są dekonstrukcji tekstów stworzonych w minionej epoce. Dekonstrukcja to termin filozoficzny stworzony przez Jacques'a Derridę. Dekonstrukcja to krytyczny proces interpretacyjny tekstu polegający w pierwszej fazie na ujawnieniu okresywnego charakteru dotychczasowej interpretacji i zastąpieniu go nową interpretacją, wolną od okresywnych roszczeń.

Postmoderniści uważają, że pewne grupy ludzi narzucają swoje panowanie innym za pomocą uzyskania monopolu na interpretację tekstów. Narzucenie tej interpretacji sprawia, ze życie społeczne jest porządkowane. Dekonstrukcja jest zatem procesem demaskowania obecnego charakteru tej interpretacji. Postmodernizm odrzuca idee tzw. wielkich narracji, tworzonych na bazie np. tekstów religijnych, świętych (np. Biblia), tekstów twórców jakichś ideologii (np. teksty Marksa), tekstów literackich. Odrzucenie wielkich narracji oznacza zerwanie z tradycją tworzenia wielkich systemów filozoficznych, czy teologicznych, mających na celu kompleksowe opisanie rzeczywistości i określenia miejsca człowieka. Odrzuca także metafizykę i pojęcie prawa natury, nie ma czegoś takiego jak natura rzeczy, a przede wszystkim natura człowieka.

Etyka postmodernistyczna:

1. Etyka zdominowana przez różne postanie relatywizmu - akceptuje różne pojęcia molarności przez ludzi mieszkających w innych środowiskach, relatywizm sytuacyjny - odrzuca idee obiektywnych i powszechnych norm moralnych. W tym względzie Bilski jest egzystencjalizmowi. W konsekwencji egzystencjaliści i postmoderniści odrzucali koncepcję kodeksu moralnego.

2. Etyka skrajnie indywidualistyczna, opowiadając się po stronie emotywizmu, a więc niechętnie nastawiona wobec koncepcji konstruowania jakichś wspólnot etycznych. Etyka traktowana jest jako sprawa osobista. Każdy ma jakąś swoją moralność. Możemy dzielić się odczuciami moralnymi, tak samo jak poglądami estetycznymi. Etyka to sprawa gustu. Są jednak sytuacje, gdzie trzeba sformułować jakieś normy ogólnospołeczne. Nie ma żadnych obiektywnych argumentów, dlaczego dane normy mają obowiązywać, a inne nie.

Obecnie nie ma wspólnego katalogu pojęć moralnych etyki ogólnej, które byłby powszechnie akceptowane. Postmoderniści zajmują się tylko tzw. etyką praktyczną. Pod tym pojęciem rozumie się refleksje, które prowadzą do rozstrzygania pewnych konkretnych zachowań eksperymenty medyczne, eutanazja, zapłodnienie in vitro, prowadzenie bada na zwierzętach, prowadzenie wojen. Brak jednak tej bardziej ogólnej płaszczyzny, która przyjmowana obecnie sprawia, że dyskusje nad tymi pojedynczymi przypadkami przypominają trochę kłótnię na ryku, gdzie każdy wyraża swoje zdanie, ale nie dysponuje narzędziami pozwalającymi przekonać do swoich racji osoby, które mają inny pogląd na sprawę. Wszystko sprowadza się więc do zasad demokracji. Kto ma w danej chwili większość, tego pogląd zwycięża.

Sztandarowym przykładem postmodernistycznej myśli etycznej jest Australijczyk Peter Singer. Głosił on wzbudzające kontrowersje poglądy moralne. Zasłyną głoszeniem tez, że nie jest zasadne traktowanie człowieka w uprzywilejowany sposób z moralnego punktu widzenia. Dlatego uważał, że dzieci nie powinny być chronione w takim samym stopniu jak ludzie dorośli. Tym samym dopuszczał uśmiercanie dzieci kalekich, niepełnosprawnych umysłowo lub fizycznie. Uważał też, że należy przyznać prawa moralne zwierzętom z rozwiniętym systemem neurologicznym. Chodzi tu przede wszystkim o małpy naczelne. Zabicie więc np. szympansa byłby równoznaczne z zabiciem człowieka.

Teoria komunikacyjna

Jeżeli moralność jest sprawą prywatną, to czy można mówić o moralności grupy zawodowej?

Nie. Byłoby to bardzo trudno wytłumaczyć, dlaczego ktoś wykonujący dany zawód musi podporządkować się normom moralnym ustanowionym bez jego udziału. Może się wydawać, że pod postacią norm etyki zawodowej przemycone są formy panowania jakiejś grupy osób nad innymi osobami. Po drugie, w jaki sposób można by uzasadnić dlaczego takie zachowanie jest etyczne, a inne nie, skoro nie istnieje żaden powszechnie akceptowany bank argumentów.

Pewną szansę stwarza tutaj konkurencyjny pogląd teoria komunikacyjna. Została ona stworzona w drugiej połowie XX wieku w Niemczech wiązana z Karlem Ottonem Apelem i Jurgenem Habermasa. Teoria ta w pewnym stopniu odwoływała się do marksizmu. W filozofii społecznej Habermasa kluczowe znaczenie odgrywa pojęcie dyskursu. Dyskurs jest pewną formą komunikacji, czyli porozumiewania się. Komunikacja jest fundamentem społecznym. To właśnie w procesie komunikacji formułowane są nie tylko pewne sądy teoretyczne, ale także formułowane są pewne sądy praktyczne.

Habermas jest także twórcą konsensualnej teorii prawdy. Prawdziwe są te sądy, które zostają uznane za prawdziwe w toku komunikacji, prowadzonej w idealnej sytuacji.

Nie każda komunikacja ma siłę legitymizacyjną. Zarówno Apel, jak i Habermas żyli w czasach, kiedy komunikacja była bardzo utrudniona. Jedni mówili, a inni musieli słuchać. Nie było w ogóle dyskursu. Uznali więc, że tylko dyskurs, który toczy się w odpowiednich warunkach ma moc legitymizacyjną, pozawala uznać sądy za prawdziwe i słuszne.

Warunki:

1. każdy, kto ma coś do powiedzenia w ramach dyskursu, powinien być dopuszczony do głosu

2. każdy z uczestników dyskursu jest szczery - mówi to, co faktycznie myśli, do czego jest przekonany

3. bez ważnego powodu nie można odstąpić od wygłoszonej w czasie dyskursu tezy - nie można samemu sobie zaprzeczać.

4. uczestnik dyskursu powinien być przygotowany do uzasadnienia swojej tezy czas

5. trwania dyskursu nie może być z góry ograniczony

Każdy kto mógł wziąć udział w dyskursie, jest danymi tezami związany. W ten sposób tworzy się ogólne normy społeczne. Owe konkluzje, do których dochodzi się poprzez dyskurs praktyczny, nie mają charakteru absolutnych norm moralnych. Jest obowiązywanie jest ograniczone i względne. Te normy obowiązują, dopóki nie zostaną ponownie zakwestionowane i poddane dyskursowi. Mogą być wtedy zastąpione innymi.

Jest coś takiego jak moralność społeczna, ale normy te nie mają charakteru absolutnego. Nie wynikają z natury świata i człowieka, tylko są one względnie legitymizowane.

W koncepcji komunikacyjnej jest niezwykle trudne spełnienie warunków dyskursu. Czy niespełnienie zasad dyskursu nie odbierają legitymacji? Jakiego rodzaju zakłócenia powodują odebranie tej legitymacji? Przede wszystkim jest to sytuacja, kiedy uczestnicy wprowadzają do dyskursu sądy fałszywe.

Etyka zawodowa

Zawód - można nazwać takie działania, które mają jakąś swoją częstotliwość wykonywania oraz wymagają chociaż minimalnych umiejętności. Można wykonywać kilka zawodów. Zawód nie musi być zgodny z wykształceniem.

Profesja - pewne zawody ulegają procesowi profesjonalizacji, który składa się z kilku etapów.

1. osoby wykonujące dany zawód, wykonują go jako wyłączne zajęcie zawodowe. Profesję zasadniczo wykonuje się jedną. Rezygnuje się z innych zajęć zarobkowych.

2. zaczyna się wymagać, od osób wykonujących dany zawód, by posiadały pewne przygotowanie zawodowe. Na początku chodzi o odbycie praktyki u jakiegoś mistrza. Później przybiera to formę ukończenia nauki w szkole zawodowej. Ostatecznie pojawia się wymóg uzyskania wyższego wykształcenia.

3. wprowadzenie urzędowych koncesji, zezwoleń na wykonywanie zajęcia. Zawód staje się zatem zawodem regulowanym.

4. powstanie samorządu, jakiejś formy organizacji osób wykonujących dany zawód. Początkowo przynależność ma charakter dobrowolny, ale później jest to warunek konieczny, aby wykonywać dany zawód. Korporacja ma wpływ na dobór osób wykonujących dany zawód. Poprzez dobór osób, korporacja ma stać na straży zachowania odpowiedniej jakości usług. Wiąże się to także ze stworzeniem pewnego rodzaju odpowiedzialności zawodowej przed organami tej korporacji. Na tym etapie powstają już jakieś normy etyki zawodowej.

5. przyjęcie kodeksu etyki zawodowej. Wtedy można już powiedzieć, że zawód przekształcił się w profesję. Wiąże się to z wzrostem prestiżu społecznego, a także dochodów i społecznego szacunku dla osób wykonujący dany zawód. Od profesjonalisty wymaga się dokładniejszego wykonywania pracy. Oczekuje się także, że profesjonalista będzie brał pod uwagę także inne wartości niż tylko cele zarobkowe. Przed wszystkim jest to dobro społeczne.

Proces profesjonalizacji dotyczy bardzo rożnych zawodów. Proces ten jest rozłożony w czasie. Musi wytworzyć się coś, co można by nazwać etosem zawodowym. Nie powinno się więc przyśpieszać tego procesu.

Zawód wolny - jest to taki rodzaj zawodu, który wykonywany jest zasadniczo poza stosunkiem pracy. Osoba wykonująca dany zawód ma dużą swobodę w organizacji swojej pracy oraz większość czynności wykonuje osobiście. Przy wykonywaniu czynności zawodowych wymagane są specjalne umiejętności. Jest to bardzo istotny element dotyczący wolnych zawodów.

Do wolnych zawodów zalicza się:

• Architekt

• Muzyk

• Projektant wnętrz

• Lekarz

• Adwokat

• Radca prawny

• Notariusz

Zawód zaufania publicznego - pojęcie prawne, określone w art. 17 Konstytucji RP. Muszą się charakteryzować:

1. świadczenie usług wymagać powinno wysokich kwalifikacji - głównie zawody, które przeszły proces profesjonalizacji.

2. osoby korzystające z usług, powierzają mu pewne ważne dobra, np. życie, zdrowie, mienie istotnej wartości, dobre imię, integralność psychiczną.

3. świadczenie usług trudno jest bezpośrednio kontrolować. Jeżeli więc osoba taka niewłaściwie wykona usługę tylko specjalista może określić, ze popełniono błąd. Tutaj ujawnia się właśnie kwestia zaufania publicznego - ufamy, że osoba należycie wykona swoje zadanie, gdyż w innym wypadku trudno będzie udowodni, że było inaczej.

Pojęcie etyki zawodowej wiązane jest więc głównie z zawodami zaufania publicznego. Osoba wykonująca taki zawód powinna mieć przed oczami to, ze klient powierza jej cenne dla siebie dobro. Zakres pojęcia zawód zaufania publicznego nie jest ostry. Zakresu tego nie domykają przepisy prawa. Istnieje tendencja poszerzania tego pojęcia. Coraz więcej zawodów pretenduje do bycia w tej grupie. Owe zawód zaufania publicznego artykułują wymagania etyczno-zawodowe w kodeksach etyki zawodowej.

Etyka zawodowa - zbiór norm postępowania i ocen, wyznaczające wzór należytego wykonywania danego zawodu. Niektórzy dodają, ze etyka zawodowa powinna być zbiorem spisanych norm i ocen. Przesądzając tym samym, ze nie ma etyki zawodowej tak długo, jak nie ma spisanego kodeksu. W ogromnej ilości przypadków historia etyk zawodowych jest znacznie dłuższa niż historia ich kodyfikacji. Obecnie etyka jawi się w postaci kodeksów, zbiorów zasad. Mają one różną formę. Różni się także ich status w różnych strukturach prawnych. Tworzone są one na wzór aktów prawnych. Sam sposób formułowania norm przepisów etyki zawodowej, przypominają formułowanie przepisów. Pojawiają się definicje formalne i tym podobne. Przepisy prawne regulujące dostęp do zawodów zaufania publicznego, a także regulujące funkcjonowanie samorządu zawodowego, nakładają obowiązek wydania kodeksu zawodowego. Prawodawca udziela kompetencji samorządowi zawodowemu do wydania takiej regulacji. Naruszenie zasad etyki zawodowej wiąże się z odpowiedzialności zawodową, dyscyplinarną. Rozstrzygają o tym sądy korporacyjne. Są one pod nadzorem sądów państwowych. Z zasady istnieje taka formalna możliwość odwołania się od decyzji sądu korporacyjnego do sądu państwowego.

Katalog sankcji jest do siebie zbliżony w poszczególnych kodeksach zawodów zaufania publicznego:

• upomnienie

• nagana

• kary pieniężne

• zakaz pełnienia funkcji w samorządzie zawodowym

• zawieszenie praw wykonywania zawodu na określony czas

• pozbawienie prawa wykonywania zawodu

W KK zakaz wykonywania zawodu może być maksymalnie na okres lat 10. W sądach dyscyplinarnych nie ma takiego ograniczenia. Może być więc wydany zakaz wykonywania zawodu, bez możliwości przywrócenia takiego prawa.

Te okoliczności (1. fakt wydawania kodeksów etyki zawodowej w oparciu o upoważnienie ustawowe, 2. możliwość stosowania sankcji) stanowią podstawę do tego, że można sformułować pogląd, że kodeksy etyki zawodowej, wbrew swojej nazwie, nie są jakimiś kodeksami etyki, ale są częścią systemu prawa, są aktami prawnymi. Znajduje to także wyraz w orzecznictwie sądowym. W Polsce wzbudzało to wiele kontrowersji. Dochodziło do tego, że wydawane były sprzeczne orzeczenia. W 1992 roku TK wydawał orzeczenie, w którym miał ocenić zgodność z ustawami przepisów zamieszczonych w kodeksie etyki lekarskiej. Dotyczyło to przede wszystkim możliwości dokonywania aborcji, a także eksperymentów medycznych. Wówczas obowiązywała ustawa z 1956, która dopuszczała możliwość przeprowadzenia aborcji ze względów społecznych. Kodeks etyki lekarskiej zabraniał przerywania ciąży z tego powodu. TK orzekł, że nie można uważać kodeksów etyk zawodowych, jako zbiorów norm etycznych. Jest to bowiem akt prawny, akt wykonawczy do ustawy. Nie może więc być sprzeczny z innymi ustawami. Jeżeli jednak znajdzie się sprzeczność zaczną działać reguły kolizyjne. Zadaniem TK jest usuwanie takich sprzeczności. Ostatecznie TK ustalił, że na kodeksy zawodowe sądy w orzecznictwie mogą powoływać się pomocniczo.

Oprócz kwestii formalnego statusu kodeksu etyki zawodowej, zastanawiano się również, czy takie kodeksy są w ogólne potrzebne. Czy jest sens kodyfikowania norm etycznych? Najbardziej zagorzałymi przeciwnikami kodyfikowania norm etycznych byli egzystencjaliści. Etyka i moralność to decyzja podejmowana za każdym razem indywidualnie, pociągająca za sobą odpowiedzialność. Podjęcie się zadania kodyfikacji norm etycznych jest zadaniem niezwykle ciężkim. W wielu krajach można zauważyć boom na tworzenie kodeksów etyki zawodowej. Dotyczy to przede wszystkim zawodów prawniczych. Według egzystencjalistów stworzenie kodeksu przerzuca odpowiedzialność z osoby działającej na osobę tworzącą kodeks. Tworzy to pewnego rodzaju iluzję, że to nie my jesteśmy odpowiedzialni za swoje działania.

Powody istnienia kodeksu:

1. nieocenione walory edukacyjne - osoby przygotowujące się do danego zawodu mogą dowiedzieć się, jakie wymagania etyczne są przed nim stawiane

2. tworzy więź środowiskową wśród osób wykonujących dany zawód - jest poczucie, że nie łączą ich tylko wspólne interesy, ale także pewna wspólnota wartości. W kodeksie zawarty jest bliski nam katalog wartości. Podkreślane jest, ze chodzi nie tylko o maksymalizację zysków

3. funkcja gwarancyjna - jeżeli osoba wykonuje zawód zaufania publicznego to może powołać się na kodeks przed klientami. Może to budzić dodatkowe zaufanie. Z tego też powodu różnego rodzaju firmy tworzą własne kodeksy. Jest to element tworzenia pozytywnego wizerunku firmy.

4. mogą stanowić pomoc w orzekaniu o odpowiedzialności dyscyplinarnej przez sądy korporacyjne

Dobry kodeks powinien normować, a nie odsyłać, powinien wskazywać wzorce zachowań. Kodek nie powinien ograniczać się tylko do norm ogólnych. Twórcy kodeksów powinni konsekwentnie posługiwać się pojęciami, powinni unikać pojęć wieloznacznych, nieostrych. Jeżeli jakieś wyrażenie, sformułowanie ma utrwalone znaczenie prawne to nie należy przypisywać mu innego znaczenia.

Adwokaci

Etyka adwokacka jest najdłuższa w historii. Sam zawód adwokata należy do najstarszych zawodów prawniczych. W USA rozpoczął się proces kodyfikowania etyki zawodowej.

• Attorney - adwokat występujący przed sądem

• Advisor - adwokat udzielający pomocy prawnej

• Paralegal - ograniczona pomoc prawna nie ma pełnej wiedzy prawniczej

ABA - American Bar Association

W końcu XIX wieku zauważono potrzebę spisania etyki adwokackiej. Pierwszą próbę podjęto w stanie Alabama w 1887.

1887 - Canon of Ethics.

1908 - Code of Professional Ethics

1969 - Model Code f Professional Responsibilities

1983 - Model Rules of Professional Conduct

Po aferze Watergate jednym z najważniejszych przedmiotów na amerykańskich uczelniach jest etyka prawnicza (legal ethics). W USA nie ma wątpliwości, że te kodeksy są częścią systemu prawnego. W USA jest znacznie więcej postępowań dyscyplinarnych wobec adwokatów niż w Polsce. Spowodowane jest to głównie ogromną konkurencją. Oprócz klientów wnioski mogą składać także inni adwokaci.

Zawód adwokata w Polsce

Pierwsza wzmianka o zawodzie adwokata w Polsce pochodzi z 1016 roku. Bolesław Chrobry nakazał by wdowom i sierotom małoletnim zapewnić obrońców przed sądami dla ochrony ich interesów ci obrońcy mieli być opłacani ze skarbca książęcego.

Po odzyskaniu niepodległości naczelnik państwa jeden z pierwszych dekretów poświęcił tymczasowemu statutowi palestry państwowej. Ten dekret został w latach 30 zastąpiony ustawami. Okres okupacji była bardzo trudny dla całego społeczeństwa, także adwokatów. Od samego początku włączyli się oni w tworzenie polskiego państwa podziemnego. Bez nich sformułowanie go byłoby niemożliwe. W czasie wojny zginęło 56% adwokatów oraz 95% aplikantów adwokackich. Po wojnie adwokatura przeżywała trudne lata. Władza komunistyczna podjęła próbę przejęcia adwokatury. Jako, że trzeba było uzupełnić braki kadrowe powstałe w wyniku wojny, władze komunistyczne pozwalały do wykonywania zawodu adwokata bez odpowiedniego wykształcenia. W latach 40 i 50 władze prowadziły intensywny nabór agentury wśród adwokatów. W końcu lat 50 podjęto prace nad uchwaleniem ustawy o adwokaturze. Uchwalono ją w 1961 roku. Nie odpowiadała ona oczekiwaniom polskich adwokatów, gdyż nie tworzyła samodzielnego samorządu adwokackiego. Tworzyła tylko namiastkę samorządu, która podlegała bardzo silnym, administracyjnym wpływom państwa. Wprowadzała zasadę, że adwokaci wykonują swoją pracę wyłącznie w ramach zespołów adwokackich. Zespoły adwokackie były grupami adwokatów podlegającymi wspólnemu kierownictwu. Adwokat nie mógł sam pozyskiwać klientów. Osoby potrzebujące pomocy prawnej zgłaszały się do kierowników, a następnie ten rozdzielał pracę dla poszczególnych adwokatów. Od lat 60 polska adwokatura powoli zaczęła budować swój etos. Swoje apogeum osiągnięto w latach 80. wtedy zawód adwokata był najbardziej szanowanym zawodem. Po zmianie ustrojowej zawód adwokata powoli tracił swój prestiż. Upadek zaufania dla adwokatów jest bardzo znaczący.

Za inicjatora prac kodyfikacyjnych uznaje się Adolf Suligowskiego. Z jego inicjatywy został sformułowany kwestionariusz do etyki obrończej. Była to forma ankiety skierowana do adwokatów polskich. Zawierała ona szereg pytań, w jaki sposób powinny być sformułowane zasady etyki adwokackiej.

Znamienne jest to, że tego rodzaju systematyka jest aktualna do dziś. Inicjatywa ta nie doprowadziła jednak do kodyfikacji. We Lwowie wygłoszono referat na temat etyki adwokackiej. Jednak wybuch II wojny oddalił te plany.

Inicjatywy te jednak przepadały, gdyż w okresie międzywojennym uważano, ze tworząc kodeks zminimalizuje wymagania moralne stawiane adwokatom. Jeżeli spisze się kodeks adwokaci będą zadowalać się tym ustalonym minimum, nie aspirując do postaw wyższych moralnie. Ta inicjatywa znalazła drogę realizacji w końcu lat 50-tych. Powołano komisję, która miała zająć się stworzeniem norm kodeksowych etyki adwokackiej. W 1961 Naczelna Rada Adwokacka uchwaliła pierwszy Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu.

W ustawie z 1982 wzmocniono znaczenie samorządu adwokackiego, choć utrzymano zasadę wykonywania zawodu w ramach zespołów adwokackich.

Trzeba było opracować nowy zbiór zasad - 10 października 1998 roku. „Zbiór zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Kodeks etyki adwokackiej”. Został istotnie zmodyfikowany nowelizacją z 19 listopada 2005 roku. Mówi się obecnie o potrzebie przygotowania nowego kodeksu, w związku z połączeniem zawodów adwokata i radcy prawnego.

Niekiedy prawo w istotny sposób kształtuje rolę społeczną. Widać to przede wszystkim w rolach społecznych związanych z wykonywaniem zawodów. Gdyby nie było prawa, nie byłoby ról społecznych. Tak jest z zawodem adwokata, notariusza, radcy prawnego, prokuratora. W ten sposób prawo może oddziaływać na treść zasad zawodowych, związanych z etyką zawodowych. Etyka zawodowa jest pochodną pewnych norm społecznych. Im więcej prawa w kształtowaniu pewnych ról społecznych, tym większy jest wpływ prawa na budowanie zasad etyki zawodowej. Najbardziej pierwotną rolą społeczną adwokata jest reprezentowanie przed sądem osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa. Może reprezentować także klienta w sprawach cywilnych. Udzielają porad i opinii prawnych współczesny adwokat czynnie włącza się w prowadzenie negocjacji. Prowadzą mediacje, są członkami sądów arbitrażowych. Jest to klasyczny przykład zawodu wolnego. Wykonywanie tego zawodu nie jest przede wszystkim nastawione na zysk. Oczekuje się od nich, ze będą realizować pewne inne, wyższe wartości. Oczekujemy, ze będą współdziałać w prawidłowym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości, że będzie udzielał pomocy prawnej, nawet kiedy nie będzie wiązało się to z korzyściami majątkowymi, a więc również osobom niezamożnym.

Zasady etyki adwokackiej:

Obowiazki wobec klienta

• polski kodeks etyki adwokackiej przyjmuje zasadę zakazu reklamy usług adwokackich. Zezwala się by informował o swojej działalności zawodowej. Informacja nie powinna zawierać żadnych elementów wartościujących. Regulują to przepisy wprowadzone w 2005 roku. Granice między informacją a reklamą są niewyraźne. Informowanie o swojej działalności jest dopuszczalne, jeżeli nie narusza prawa, nie ma charakteru praktyki nieuczciwej konkurencji, jest przekazywana z poszanowaniem tajemnicy zawodowej, nie wprowadza w błąd. W USA początkowo obowiązywał zakaz reklamy. W 1979 Sąd Najwyższy zezwolił na to, aby reklamować usługi prawnicze. Zachowane są ograniczenia dotyczące ochrony praw konkurencji oraz nie naruszają prawa. W Europie zakaz reklamowania uzasadniany jest tym, że najlepszą reklamą dla adwokata jest rzetelna praca. Stopniowo zakaz reklamowania jest łagodzony.

• Zabroniony jest pewien sposób pozyskiwania klientów solicitation. Odpowiada to polskiemu terminowi nagabywanie. Zakazuje się np. dzwonienia z ofertą, a także zgłaszanie się adwokata do osób, które według jego wiedzy mogą potrzebować pomocy prawnej.

• Gdyby traktować zawód adwokata, jak każdy zawód dążący do maksymalizacji zysków, wtedy adwokat miałby swobodę w wyborze klientów. Adwokaci mają umożliwić ludziom jednego z ich podstawowych praw - prawa od pomocy prawnej. Istnieje instytucja obrony z urzędu, ustanowienia przedstawiciela z urzędu. Prawo do obrony w sprawach karnych jest prawem gwarantowanym przez konstytucję. Gdyby wszyscy adwokaci kierowali się swoimi odczuciami w wyborze klientów, wtedy cześć osób mogłaby nie uzyskać pomocy. Kodek etyki adwokackiej nie wypowiada się o obowiązku podejmowania się pomocy prawnej w konkretnych sprawach. Mówi o tym ustawa, ale dotyczy to tylko pomocy w sprawach karnych. Adwokat tylko z ważnych powodów może odmówić podjęcia się roli obrońcy. Ważnie powody jednak nie są sprecyzowane, np. czy wcześniejsze zobowiązania na to nie pozwalają, adwokat nie ma wystarczającej, specjalistycznej wiedzy, adwokat udzielił już porady prawnej w tej sprawie stronie przeciwnej.

• Lojalność wobec klienta - adwokat nie powinien podejmować się działań, które mogłyby podważyć zaufanie klienta. W szczególności nie powinien wykazywać zażyłości pracownikami wymiaru sprawiedliwości, a przede wszystkim z adwokatem strony przeciwnej.

Problem relacji adwokat - klient ma charakter globalny.

4 modele relacji prawnych w USA:

1. god's father - ojciec chrzestny - prawnik w tym układzie przyjmuje skrajnie paternalistyczną relację - prawnik ma świadomość przewagi swojej wiedzy w stosunku do klienta. Prawnik przyjmuje na siebie rolę obrońcy interesów swojego klienta. Ona sam lepiej wie, jakie są interesy jego klienta. Jeżeli pojawiają się w tej relacji jakieś wątpliwości natury moralnej, prawnik stara się unikać rozstrzygania konfliktów natury moralnej. Jeżeli jednak się pojawiają to on sam je rozstrzyga. Nie pozostawia w tej materii żadnej autonomii klientowi. W tym względzie adwokat jest profesjonalistą.

2. prawnik - guru - wiedza prawnika o prawie daje mu wielką przewagę. Tej przewagi nie wykorzystuje jednak do tego, aby odebrać klientowi autonomię. Udziela mu porady, odpowiadając na zadane pytanie. To klient wyznacza granice prawnej analizy. Prawnik w tym modelu nie stroni od podejmowania i rozstrzygania problemów natury moralnej. Przedstawia mu swoje stanowisko, pozostawiając mu wybór. Prawnik nie angażuje się w ochronę interesów klienta, nie wyprzedza pytań klienta, czeka, aż problem zostanie wyartykułowany.

3. lawyer as a hired gun - prawnik jako wynajęta broń - prawnik jest profesjonalistą w tym sensie, ze posiada wiedzę o skutecznych sposobach realizowania celów wyznaczonych przez klienta. To nie prawnik, a klient decyduje o tym, jakie cele są do zrealizowania. Zadaniem prawnika jest znajdowania skutecznych środków realizacji celów, bez zajmowania się kwestiami moralnymi. Całą odpowiedzialność za realizację decyzji klienta ponosi klient, a nie prawnik.

4. prawnik - przyjaciel domu - relacja między prawnikiem a klientem jest najbliższa. Nie ogranicza się wyłącznie do spraw natury profesjonalnej. Prawnik czerpie przyjemność ze spotkań ze swoim klientem. Podejmowanie decyzji o wyborze sposobu postępowania jest wspólną decyzją prawnika i klienta. Zapada ona w toku rozmowy, która nie jest nakierowana tylko na skuteczność środków, ale także aspekty moralne.

Te 4 modele różnią się przede wszystkim:

• zakresem lojalności adwokata wobec klienta

• zakresem autonomii klienta

• otwartością prawnika na klienta

Ja to wygląda w Polsce?

Obowiązuje generalna zasada, ze adwokat ma działać na korzyść swojego klienta. Adwokat ma dbać, by oszczędzić klientowi kosztów. Nie może kierować się swoim własnym interesem.

Jeżeli z okoliczności wynika, że klient utracił zaufanie do adwokata, a klient mimo to nie wypowiada umowy reprezentacji to wtedy adwokat ma obowiązek rozwiązać stosunek reprezentacji.

Czy ta lojalność ma swoje granice?

• Adwokat nie może łamać prawa działając na rzecz klienta. Nie wolno mu popełniać przestępstwa. Nie wolno adwokatowi świadomie podawać sądowi fałszywych informacji, czyli np. ustawiania fałszywych świadków (nakłanianie do składania fałszywych zeznań), posługiwania się dokumentami, co do których wie, że są fałszywe.

• Kolejnymi ograniczeniami są zasady zawarte w Kodeksie Etyki Adwokackiej. Nie może adwokat wykorzystać informacji o innych podmiotach, które uzyskał prowadząc ich sprawy. Nie można także naruszyć tajemnicy adwokackiej.

• Adwokat nie może także udzielać informacji, które mają na przyszłość uniknąć odpowiedzialności za czyn jeszcze niepopełniony.

• Adwokat ma obowiązek działać w sposób rzeczowy. Kodeks nie rozstrzyga, czy adwokat w ramach lojalności może podejmować działań obstrukcyjnych. Chodzi tutaj o podejmowanie czynności mających na celu tylko i wyłącznie przedłużenie postępowania.

• Adwokat powinien zachować umiar w formułowaniu okoliczności opisujących zakres zdarzeń drastycznych. Wszystko co powie klient adwokat traktuje jako święte i niepodważalne. Traktują to jako dowód, co do którego nie powinno być żadnych wątpliwości - tak nie powinno być.

Zasada lojalności znajduje ograniczenie w zasadzie niezależności. Adwokat ma się kierować dobrem klienta i jego wolą przy podejmowaniu decyzji, ma wykorzystywać swoją najlepszą wiedzę prawniczą. Nie może ulegać żadnym naciskom.

1. naciski idące od organów władzy publicznej organy ścigania - policja, prokuratura

2. naciski opinii publicznej - często działa w atmosferze bardzo silnej presji opinii publicznej - wydała już ona wyrok, wiedzą, kto jest winny. Może spotykać się z negatywnymi opiniami innych ludzi

3. środki masowego przekazu - to one kreują w głównej mierze świadomość opinii publicznej.

4. niezależność w stosunku do innych osób, które mogą na niego wywierać presję, np. z powodów osobistych

5. niezależność w stosunku do swojego klienta - relacja klienta do adwokata była rzeczowa, związana ściśle ze stosunkiem prawnym. To działanie dla dobra klienta oznacza działanie w sposób profesjonalny. Nie powinno być kierowane żadnymi emocjami, dodatkowymi bodźcami. Dopuszczenie innego rodzaju więzów może doprowadzić, że adwokat straci jasny obraz sytuacji. Może to uchronić od podejmowania działań niezgodnych z prawem. Zasada niezależności adwokata od swojego klienta stanowi najistotniejszą granicę zasady lojalności.

Rozwiazanie stosunku reprezentacji

Każda ze stron może wypowiedzieć umowę reprezentacji. Adwokat powinien to zrobić w taki sposób, aby klient mógł powierzyć sprawę innemu adwokatowi. Jeszcze 2 tygodnie po wypowiedzeniu adwokat musi prowadzić czynności w imieniu klienta, chyba że ten wcześniej wskaże innego obrońcę.

Instytucja tajemnicy adwokackiej

Jest to jeden z narzędzi służących do ochrony stosunku zaufania klienta do adwokata. Bez zachowania takiej tajemnicy można powiedzieć, że klient nie miałby podstaw do ufania swojemu adwokatowi. Co wynika z tej zasady. § 19 kodeksu etyki adwokackiej stanowi:

KEA § 19

1. Adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych.

2. Znajdujące się w aktach adwokackich materiały objęte są tajemnicą adwokacką.

3. Tajemnicą objęte są nadto wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują.

4. Adwokat zobowiąże swoich współpracowników i personel oraz wszelkie osoby zatrudnione przez niego podczas wykonywania działalności zawodowej do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

5. Adwokat posługujący się w pracy zawodowej komputerem lub innymi środkami elektronicznego utrwalania danych obowiązany jest stosować oprogramowanie i inne środki zabezpieczające dane przed ich niepowołanym ujawnieniem.

6. Przekazywanie informacji objętych tajemnicą zawodową za pomocą elektronicznych i podobnych środków przekazu wymaga zachowania szczególnej ostrożności i uprzedzenia klienta o ryzyku związanym z zachowaniem poufności przy wykorzystaniu tych środków.

7. Obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie.

8. Adwokatowi nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwokatem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

Jest to bardzo kategoryczny przepis. Adwokat ma obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się od klienta w toku prowadzonej sprawy. Nawet osoba klienta powinna zostać zachowana w tajemnicy. Rola tajemnicy adwokackiej wpisana jest w zawód adwokata, tak samo jak rola tajemnicy spowiednika. Kodeks nie przewiduje żadnych odstępstw od zasady tajemnicy adwokackiej. Jest ona nieograniczona w czasie. Nawet po ustaniu stosunku reprezentacji, nawet po śmierci klienta żadna z tajemnic nie może zostać ujawniona. Na prośbę klienta adwokat także nie może tego zrobić, działając w interesie klienta. Adwokatowi znacznie łatwiej przewidzieć konsekwencje ujawnienia tajemnicy niż klientowi. Czy kiedy adwokat zostanie postawiony w stan oskarżenia może ujawnić tajemnicy klienta na swoją obronę? Zgodnie z przepisami kodeksu nie może. Obowiązek tajemnicy adwokackiej spoczywa na adwokacie. Klient więc może ujawniać szczegóły stosunków z adwokatem. Nakłada ona na adwokata także obowiązek zapobiegnięcia „wypłynięciu” pewnych informacji. Adwokat musi zabezpieczyć materiały dostarczone przez klienta przed dostępem osób trzecich. Adwokat musi pouczyć inne osoby pracujące w kancelarii do zachowania tajemnicy, w innym wypadku to adwokat ponosi odpowiedzialność. Adwokat musi także odpowiednio zabezpieczać dane w swoim komputerze, chronić pocztę elektroniczną. Zasada tajemnicy adwokackiej zabrania zgłaszania świadków będących adwokatami lub radcami prawnymi, jeżeli ich zeznania miałyby naruszyć zasadę tajemnicy. Takiej zasady nie ma w przepisach prawnych. Reguluj eto jedynie KEA. Gdyby doszło do przeszukania w kancelarii lub mieszkaniu adwokata ma on prawi żądać obecności przedstawiciela samorządu adwokackiego.

Czy między regulacjami KEA a regulacjami prawnymi są różnice?

W KEA nie ma żadnych granic czasowych obowiązywania tajemnicy adwokackiej. W przepisach prawnych są przewidziane takie sytuacje, gdzie na adwokatów nałożony jest obowiązek informowania o działaniach klientów. Przykładem jest ustawa o przeciwdziałaniu prania brudnych pieniędzy. Ustawa ta nakładała na niektórych przedstawicieli zawodów prawniczych, w szczególności adwokatów, radców prawnych i notariuszy obowiązek informowania o zachowania swych klientów, które mogą świadczyć o praniu brudnych pieniędzy. Jest to ewidentne odstąpienie od zasady tajemnicy adwokackiej. Kiedy wprowadzano tą regulację środowiska adwokackie, radcowskie i notarialne głośno protestowały. Obecnie te protesty przycichły, gdyż ta ustawa jest powszechnie ignorowana.

Drugim przepisem pozostającym w sprzeczności z zasadą tajemnicy adwokackiej są postanowienia KPK. Od składania zeznań w procesie karnym może się uchylić m.in. osoba bliska dla oskarżonego. Pozostałe osoby muszą zeznawać, pod rygorem sankcji kryminalnej. Zgodnie z KPK nie może składać zeznań w związku z sytuacjami, gdzie pewne informacje zostały uzyskane w drodze pomocy prawnej lub prowadzenia spraw. Kodeks przewiduje jednak możliwość zwolnienia z tajemnicy zawodowej przez sąd. Od tego momentu osoba zwolniona z tajemnicy ma obowiązek składania zeznań, pod rygorem odpowiedzialności karnej. Taka odmowa składania zeznań traktowana jest jako przestępstwo utrudniania prowadzenia śledztwa.

KPK Art. 180.

§ 2. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy to jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. O przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie decyduje sąd. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Przepis wprowadził daleko idące ograniczenia, ale całkowicie nie wyłączył przesłuchiwania radców prawnych, czy adwokatów.

Instytucja unikania konfliktu interesów

Adwokat ma przede wszystkim obowiązek odmowy sprawy, jeżeli sprawa może dotyczyć interesów adwokata. Adwokat nie może jednocześnie udzielać pomocy prawnej osobom, których interesy prawne są sprzeczne. Jeżeli interesy stron są wspólne (np. dziedziczenie ustawowe - nie było testamentu) adwokat może reprezentować kilka stron.

Obowiazki wobec sadu lub innych organów administracji sadowej

• Adwokata obowiązuje odpowiedni ubiór.

• Adwokat zobowiązany jest zachowywać się taktownie, nawet jeżeli inne osoby biorące udział w postępowaniu tak się nie zachowują. Wymagany jest tutaj profesjonalizm. Zadawane pytania nie mogą naruszać godności osób biorących udział w sprawie.

• Musi niezwłocznie informować są o swojej nieobecności z powodu choroby, kolizji spraw. Powinie usprawiedliwiać swoje niestawiennictwo. Jest to częsty powód postępowań dyscyplinarnych. Najczęściej są one wszczynane z powiadomienia sądu.

Obowiazki wobec innych adwokatów

Istnieje zasada szczególnej lojalności między adwokatami. Adwokaci walczą ze sobą, jednak zgodnie z jakimś kanonem zasad. Jeśli adwokat nie może pojawić się na rozprawie to powinien poinformować także pełnomocników stron przeciwnych. Adwokat nie powinien się także porozumiewać ze stroną przeciwną przy pominięciu pełnomocnika tej strony.

W przypadku kolizji lojalności wobec klienta a lojalności wobec kolegi pierwszeństwo ma zawsze lojalność wobec klienta. Wszelkie spory między adwokatami mogą rozwiązywać tylko władze samorządu adwokackiego. Konflikty nie powinny być składane do sądów powszechnych.

Zasada zachowania szczególnej skrupulatnosci przy rozliczaniu z klientem.

Zasada wysokości wynagrodzenia adwokata częściowo pokrywają przepisy prawne, w zakresie kosztów zastępstwa procesowego - przepisy określają maksymalnie stawki. Wynagrodzenie w innych sprawach nie jest regulowane prawnie, w tym zakresie nie ma żadnych przepisów. Już na początku stosunku prawnego zasady rozliczeń powinny być jasno określone w umowie. Adwokat powinien zadbać o to, aby później klient nie był zaskoczony wysokością usług. § 50 ust. 3 KEA - ograniczenie honorarium. KEA wprowadza zakaz pactum de quota litis. KEA zabrania zawierania takiej umowy, gdzie wynagrodzenie adwokata będzie stanowić ułamek kwoty uzyskanej w procesie.

Braki w KEA

• brak regulacji osobistej adwokat - klient

• świadczenie pracy pro bono - twórcy kodeksu uznali, ze udzielanie bezpłatnej pomocy prawnej powinno być pozostawione swobodnej ocenie adwokata. Nie można od nikogo wymagać, aby świadczył taką pomoc. W USA poszczególne stanowe organizacje ABA regulują w jakim wymiarze każdy adwokat powinien prowadzić sprawy pro bono.

Radca prawny

Historia

Zawód radcy prawnego zrodził się w bardzo specyficznych warunkach ustrojowych - w ustroju gospodarki nakazowo-rozdzielczej, zdominowane przez Jednostki Gospodarki Uspołecznionej, przedsiębiorstwa pracy chronionej, itp. Za bezpośredniego przodka zawodu radcy prawnego można uznać zawód referendarza prokuratorii generalnej. Prokuratoria generalna zajmowała się zapewnieniem reprezentacji sądowej interesów Skarbu Państwa. Pojawiła się potrzeba obsługi prawnej tych instytucji państwowej, które jeszcze istniały. W1961 Rada Ministrów powołała do życia zawód radcy prawnego. Była to uchwała o zapewnieniu obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych, spółdzielni i banków. Uchwała ta była samoistna, czyli uchwalona tylko przez RM. Ta uchwała stanowiła, że radcą prawnym może być każda osoba, która ukończyła studia prawnicze, która została zatrudniona na stanowisku radcy prawnego w przedsiębiorstwie państwowym, banku państwowym, spółdzielni. Jej zadaniem będzie zapewnienie obsługi prawnej polegającej przede wszystkim na pilnowaniu umów oraz występowaniu przed państwowym arbitrażem gospodarczym. Początkowo nie stawiano im żadnych dodatkowych wymagań, nie było aplikacji. Był to zawód wykonywany wyłącznie w stosunku pracy, a później dopuszczono na podstawie umów cywilno-prawnych. Nie miał gwarantowanej żadnej niezależności. Był zwykłym pracownikiem. Aktywność zawodowa radców prawnych była związana ze sprawami gospodarczymi jednostek gospodarki uspołecznionej. Dopuszczano możliwość zatrudniania jako radców prawnych adwokatów. W latach 70-tych wprowadzono aplikację radcowską. Prowadził ją państwowy arbitraż gospodarczy. Ich sytuacja zawodowa zmieniła wraz z wprowadzeniem ustawy o radcach prawnych z 1982. powołała on do życia samorząd zawodowy, który miał przygotowywać do aplikacji zawodowej. W 1990 znowelizowano ustawę. Dopuszczono możliwość świadczenia pomocy prawnej rożnym podmiotom gospodarczym, bez względu na formę własności. Wprowadzono także możliwość udzielania pomocy prawnej nie tylko na mocy stosunku pracy, ale także w ramach kancelarii i spółek osobowych. W 1996 rozszerzono możliwość udzielania pomocy prawnej i reprezentowania przed sądem osób fizycznych. W 1997 wprowadzono dla radców prawnych strój urzędowy do występowania w sądzie - togi radcowskie (niebieska otoka).

Różnice miedzy radcami a adwokatami:

• radcowie nie mogą występować w sprawach karnych

• nie mogą prowadzić niektórych praw rodzinnych

• mogą wykonywać swój zawód w ramach stosunku pracy

Kodyfikacja

Pierwszą regulacją kodeksową był zapis w KEA. Po powstaniu samorządu pojęto pracę nad spisaniem kodeksu etyki zawodowej. Prace zakończyły się w 1991. Zasady etyki radcy prawnego. W 1995 uchwalono zbiór zasad radcy prawnego. Bardzo często zmieniano lub uchwalano nowe postanowienia. Obecnie obowiązuje kodeks z 2008 roku. Kodeks radcowski jest bardziej elastyczny niż KEA. Adwokaci są bardziej zachowawczy. Z drugiej strony częste zmiany podważają autorytet takiego kodeksu, naruszają jego pewność i zasadność istnienia. Opracowano w 2010 wspólny kodeks etyki radcowskiej i adwokackiej. Poddano tej projekt pod dyskusję. Zastanawiano się nad tym, jakie perspektywy ma ten kodeks. W najbliższej przyszłości nie ma on szans wejść w życie.

Obowiazki radcy prawnego

Wykonywanie zawodu nakłada na radce prawnego obowiązki o charakterze prawnym i etycznym wobec: klienta, sadów oraz innych organów, przed którymi radca prawny broni praw klienta lub występuje w jego imieniu, innych radców prawnych i samorządu oraz społeczeństwa, dla którego istnienie wolnego i niezależnego zawodu związanego z poszanowaniem dla zasad ustanowionych przez jego przedstawicieli jest podstawowym środkiem ochrony praw człowieka.

Rozdział I - Przepisy ogólne

• radca prawny wpisany również na listę adwokatów, przy wykonywaniu zawodu radcy zobowiązany jest do używania tytułu zawodowego - radca prawny

Rozdział II - podstawowe wartości zawodu radcy prawnego

• niezależność radcy od wszelkich wpływów

• unikanie konfliktów interesów

• obowiązek tajemnicy zawodowej

• pomoc prawna nie może ułatwiać dokonania przestępstwa

Rozdział III - zasady wykonywania zawodu radcy prawnego

• niezależność radcy

• tajemnica zawodowa

• zajęcia niedopuszczalne.

Konflikt interesów

• Radca prawny nie może reprezentować, ani w żaden sposób brać udziału w tej samej sprawie w imieniu więcej niż jednego klienta, jeżeli zachodzi konflikt interesów, a jeżeli konflikt interesów ujawni się w toku sprawy obowiązany jest niezwłocznie się z niej wyłączyć

• Konflikt interesów ma miejsce, gdy radca prawny:

• zobowiązany jest do działania w interesie dwóch lub większej liczby klientów w zakresie tych samych lub związanych ze sobą spraw a obowiązki te stoją ze sobą w sprzeczności lub istnieje znaczne ryzyko, iż mogłyby one stać ze sobą w sprzeczności,

• ma obowiązek działania w interesie klienta w danej sprawie a obowiązek ten stoi w sprzeczności lub istnieje znaczne ryzyko, iż mógłby stać w sprzeczności z interesem

• radcy prawnego w danej sprawie lub z nią związanej.

• Radca prawny nie może prowadzić nowej sprawy ani udzielać w jakiejkolwiek formie pomocy prawnej, jeżeli:

• udzielił wcześniej pomocy przeciwnej w tej sprawie

• brał udział w sprawie jako przedstawiciel władzy publicznej

• jest osobiście materialnie zainteresowany w wyniku sprawy

• był albo pozostaje w bliskich stosunkach z przeciwnikiem swojego mocodawcy

• złożył zeznanie w tej samej sprawie jako świadek lub biegły

• pełnomocnikiem strony przeciwnej jest bliska mu osoba

• Radca prawny ma również obowiązek powstrzymać się od występowania na rzecz nowego klienta, jeśli występuje ryzyko naruszenia zobowiązania do poufności wobec poprzedniego klienta lub, jeśli posiadana przez niego wiedza o sprawach poprzedniego klienta dałaby nowemu klientowi nieuzasadniona przewagę.

Pozyskiwanie klientów:

• reklama. Informowanie o wykonywaniu zawodu oraz działalności z nim związanej jest prawem radcy prawnego.

• Radca prawny niezależnie od formy wykonywania zawodu może pozyskiwać klientów w sposób zgodny z prawem, dobrymi obyczajami i godnością zawodowa, w szczególności nie naruszając zasad wskazanych w art. 25, ani też nie korzystając z odpłatnego pośrednictwa.

Rozdział IV - stosunki z klientami

• zaufanie klienta do radcy

• obowiązek radcy informowania klienta o przebiegu prowadzonej sprawy na zasadach ustalonych z klientem

• radca może zrezygnować z przyjętego zlecenia

• obowiązek radcy zwrotu dokumentów po wykonaniu zlecenia

• zakaz pactum de quota litis

• możliwość dodatkowego honorarium za pomyślny wynik sprawy

• uprawnienie do żądania zaliczki

Rozdział V - stosunki z sądami i urzędami

• nie może wykazywać osobistego stosunku

• godność w zachowaniu/nie może naruszać powagi urzędu przed którym się znajduje

Rozdział VI - stosunki między radcami prawnymi

• Przed udzieleniem pomocy prawnej w sprawie procesowej radca prawny powinien upewnić się, czy klient korzysta z pomocy prawnej innego radcy prawnego, a jeśli tak - to bez jego zgody nie może udzielić tej pomocy. Odmowa wyrażenia zgody może nastąpić tylko z ważnych przyczyn.

• Wydanie negatywnej opinii o radcy prawnym, także co do jego pracy zawodowej, jest dopuszczalne, jeżeli opinia taka jest oparta na faktach, a potrzeba albo obowiązek jej wydania wynikają z zadań lub uprawnień służbowych bądź samorządowych.

Odpowiedzialnosc radcy

• ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego i za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego

• karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana z ostrzeżeniem, zawieszenie prawa do wykonania zawodu radcy prawnego na okres od trzech miesięcy do 5 lat, kara pieniężna, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu

• postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania karnego i cywilnego

• stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są oskarżyciel, obwiniony i pokrzywdzony

• oskarżycielem w postępowaniu przed okręgowym sądem dyscyplinarnym jest rzecznik dyscyplinarny, a przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym - Główny Rzecznik Dyscyplinarny

• właściwy do rozpoznania sprawy jest okręgowy sąd dyscyplinarny okręgowej izby radców prawnych, której obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.

Sedzia

Historia etyki sedziowskiej w USA, Europie i Polsce.

Do początku XX wieku brak uregulowań etyki sędziowskiej. Pierwsze wzmianki o problemie etyki sędziowskiej w Polsce pojawiły się w XVII albo XVIII w. Wtedy to w przemówieniu posła na sejmie Rzeczpospolitej zostało zawartych 17 powinności moralnych etycznego sędziego.

USA

Kodeksy sędziów początkowo były integralną częścią etyki ogółu prawników

• 1887 - Code of Ethics przyjęty przez Alabama Bar Assoscination

• 1908 - Canons of proffesional ethics

• 1924 - Canons of judical ethics - pierwsza amerykańska regulacja dotycząca etyki sędziów Alabama Bar Assoscination; tylko kanony - nie miały jeszcze charakteru kodeksu

• sierpień 1972 - Code of Judical Conduct. Uchawalony przez House of Delegates, kodeks wzorcowy przyjęty w 47 stanach i dystrykcie Kolumbia

• 1997 - podczas konferencji sędziów USA ustanowiono Judical Code of Conduct adresowany tylko do wszystkich sędziów federalnych z wyjątkiem sędziów federalnych Sądu Najwyższego. Ma charakter niewiążący, doradczy. Zawiera sześć kanonów - głównych wartości etyki sędziego: integralność i niezależność sądownictwa, bezstronność i pilność sędziów, angażowanie się w doskonalenie prawa, unikanie niewłaściwości postępowania, minimalizowanie ryzyka konfliktów działalności pozasądowej sędziów z ich obowiązkami sędziowskimi, samodzielne wyłączenie sędziego z postępowania w którym jego bezstronność byłaby kwestionowana.

Europa

• 1994 - Komitet Centralny Krajowego Stowarzyszenia Sędziów włoskich - Kodeks etyki sędziów włoskich. 14 artykułów, 7 pierwszych (część pierwsza) - fundamentalne wartości i zasady, część druga - formułowanie sędziowskich zasad.

• 1994 - Macedonia

• Białoruś - kodeks godności sędziów republiki Białorusi, jest częścią prawa o ustroju sądów

Polska

• Pierwsze projekty pojawiły się w okresie międzywojennym: Kodeks postępowania sądownictwa polskiego, Kodeks etyki obowiązującej w sądownictwie. Nie doczekały się one jednak kodyfikacji

• 1994 - projekt kodeksu Jacka R. Kubiaka

• 2002 - stowarzyszenie sędziów polskich „Iustitia” uchwaliła Zbiór Zasad Postępowania Sędziów. Zbiór posiada preambułę i trzy części. Odwołuje się do kluczowych wartości etycznych: bezstronności powiązanej z wiedzą, uczciwości, godności, bezinteresowności, równego traktowania stron procesu oraz do kulturalnego i uprzejmego zachowania

• 2003 - Krajowa Rada Sądownictwa uchwaliła Zbiór Zasad Etyki Zawodowej Sędziów. 3 rozdziały, 22 paragrafy - zasady ogólne, zasady pełnienia służby i zasady postępowania sędziego poza służbą.

Zasady pełnienia służby:

• bezzwłoczne podejmowanie czynności

• zachowanie bezstronności i niezawisłości

• zrozumiałe motywowanie orzeczeń

• kulturalny przebieg postępowania sadowego

Zasady postępowania sędziego poza służbą:

• unikanie nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego

• bezstronność i bezinteresowność

Przeciwnicy kodeksów etyki sędziowskiej:

• osłabienie woli i zdolności samodzielnego, moralnego oceniania nowych sytuacji regulacją kodeksową

• dla etyki sędziego wystarczy dobre zachowanie obejmujące normy zwyczajowe i moralne

• może zmierzać do naruszenia niezawisłości sędziowskiej

• wystarczające są ogólne normy etyczne

Zwolennicy kodeksów etyki sędziowskiej:

• obniżenie poziomu moralności i obyczajowości sędziów - kodeksy mają temu zapobiegać

• istnieje niedostatek treści dot. etyki sędziego w programach studiów prawniczych i opracowań sądowych

Zasady etyki sedziego

Zasada przyzwoitości

• przyzwoitość jako powinność przestrzegania zarówno norm prawnych, jak i moralnych, norm obyczajowych czy etykietalnych

• zakłada wiedzę o normatywnych granicach przyzwoitości - nakazuje zachowanie przyzwoitości, zakazuje przekraczania jej granic

• zasada niezawisłości

• wyraża powinność utrzymywania niezawisłości - zarówno w jej aspekcie jednostkowym, jak i w instytucjonalnych aspektach

• sędzia powinien sprawować swoją funkcję w oparciu o własną ocenę faktów, w zgodzie ze świadomym rozumieniem prawa, wolny od zewnętrznych wpływów

Gwarancje ustrojowe niezawisłości sędziego:

• odpowiednie kwalifikacje zawodowe i moralne

• incompatibilia

• nieusuwalność poza przewidzianymi prawnie wyjątkami

• immunitet sędziowski

• odpowiedzialność dyscyplinarna, materialna

• samowystarczalność

Gwarancje procesowe niezawisłości sędziego:

• nadrzędność sądu wobec stron procesowych

• kolegialność orzekania

• obowiązek obiektywizmu

• tajność narady i głosowania nad orzeczeniami

• autonomia orzekania

Zasada integralności

• powinność nienaruszalności etyki sędziego i jej zasad jako części całości moralnego wzoru osobowego

• sędzia powinien się upewnić czy jego zachowanie jest bez zarzutu w oczach innych ludzi

Zasada bezstronności

• sędzia powinien spełniać swoje obowiązki bez faworyzowania, manipulacji czy uprzedzeń

• w przypadku takiego zagrożenia sędzia powinien sam wyłączyć się z postępowania

• wyjątki dopuszczające jego stronniczość: gdy dopuszcza to prawo i gdy nie dotyczy to meritum sprawy

Zasada równości

Sędzia powinien rozumieć różnice między ludźmi, ale są to dla niego „nieistotne podstawy”, więc nie powinien opierać na nich jakiegokolwiek przejawu manipulacji albo uprzedzenia wobec kogokolwiek, mogącego prowadzić do niesprawiedliwego sądzenia

Zasada kompetencji i pilności

• warunek konieczny właściwego pełnienia urzędu sędziowskiego

• kompetencje i pilność to sprawności wrodzone (i) lub wyuczone wyposażające sędziego w umiejętność skutecznego działania

• wiedza - znajomość prawa krajowego, międzynarodowego, obowiązków prawnych i powinności moralnych

• sędzia powinien utrzymywać porządek i kulturalność w prowadzonych sprawach

• cierpliwość, godność, uprzejmość w stosunku do obecnych na sali sądowej

• zasada odpowiedzialności

• polega na stosowaniu przez sędziego zasad i norm etyki sędziego do osiągania jej celów

• sędzia ponosi odpowiedzialność moralną przed: środowiskiem społecznym, a w szczególności przed własnym sumieniem, stronami i uczestnikami procesów, krytycyzmem mediów, własnymi kolegami, nadrzędnymi instytucjami sądowymi, konstytucyjną kontrolą sądownictwa

• naruszenie przez sędziów norm i zasad etyki sędziego, jeżeli jest to przewidziane w regulacjach tej etyki (i) lub regulacjach prawnych, mogą powodować nadto odpowiedzialność dyscyplinarną oraz, z zastrzeżeniem immunitetu, odpowiedzialność materialną i karną sędziów

Zbiór Zasad Postepowania Sedziów

Preambuła:

• funkcja sędziego polega na ochronie praw i wolności w ramach wymierzania sprawiedliwości - jednym z nich jest prawo do rzetelnego procesu sądowego (gwarantowane Konstytucją i Konwecją)

• oznacza to prawo każdego do każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwych, bezstronnych i niezawisłych sędziów

• prawo do rzetelnego procesu jest środkiem do ochrony innych praw i wolności

Zasady ogólne postępowania sędziów:

• zasada przyzwoitości

• zasada niezawisłości i bezstronności

• sędzia nie może nadużywać swojego stanowiska i immunitetu dla własnych insertów

• odpowiedzialność sędziego

Zasady pełnienia służby:

• wszystkie przydzielone sprawy sędzia powinien podejmować bez zbędnej zwłoki i bez narażania Skarbu Państwa na zbędne koszty

• zasada bezstronności

• powinien w jasny i zrozumiały sposób wydawać orzeczenie i wyjaśniać stronom kwestie proceduralne

• zasada kompetencji i pilności - powinien zachowywać się kulturalnie, dbać o porządek i kulturalność osób znajdujących się na sali i powinien reagować na wszelkie przejawy nietolerancji czy dyskryminacji osób znajdujących się na sali

• sędziemu nie wolno wyrażać publicznie opinii na temat toczącego się lub mającego się toczyć postępowania

• sędziemu nie wolno ujawniać ani używać w jakimkolwiek celu nie związanym z obowiązkami sędziowskimi informacji nie udostępnianych powszechnie, uzyskanych przez niego jako sędziego

• obowiązek doskonalenia umiejętności zawodowych

• nie może nadużywać instytucji wyłączenia sędziego

Zasady zachowania się sędziego poza służbą

• zasada przyzwoitości

• nie powinien wspierać dyskryminacji

• powinien unikać kontaktów osobistych i ekonomicznych z osobami, które mogłyby wzbudzać wątpliwości co do jego bezstronności, podważać prestiż zawodu i zaufanie do urzędu

• zakaz wykonywania działalności finansowej i ekonomicznej, która może być odebrana jako wykorzystywanie funkcji sędziego

• zakaz łapówkarstwa

• zakaz świadczenia odpłatnych porad prawnych

Zbiór zasad etyki zawodowej sedziów

Rozdział I - zasady ogólne

• sędzia powinien zawsze kierować się zasadami uczciwości, godności, honoru, poczuciem

• obowiązku oraz przestrzegać dobrych obyczajów

• sędzia nie powinien nadużywać swojego urzędu przy załatwianiu swoich interesów, nie powinien nadużywać immunitetu

• zasada przyzwoitości

• przyjęte w zbiorze zasady stosują się do asesorów

Rozdział II - Zasady pełnienia służby

• takie jak w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów

Rozdział III - Zasady postępowania sędziego poza służbą

• swoim zachowaniem nie może stwarzać nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego

• nie może świadczyć żadnych usług prawniczych

• nie może należeć do żadnej organizacji poza porządkiem prawnym i w żaden sposób jej wspierać

• pozostałe - takie jak w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów

Odpowiedzialnosc sedziego

• w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów brak wyraźnej regulacji

• odpowiedzialność ujęta w Europejskiej Karcie Statutu Sędziego i Memorandum objaśniacie do Europejskiej Karty Statutu Sędziego, które obowiązuje polskich sędziów

• odpowiedzialność moralna sędziów jest egzekwowana w ramach odpowiedzialności dyscyplinarnej przed Sądem Dyscyplinarnym, jako sądem I instancji i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym jako sądem II instancji

• z orzecznictwa podejmowano sprawy dot. głównie: uchybienia godności urzędu, nieterminowego sporządzenia uzasadnień, uchybień w dyscyplinie pracy, przewinień służbowych, wykroczeń komunikacyjnych, sprzeniewierzania się niezawisłości sędziowskiej, przyjmowania korzyści majątkowych

Prokurator

Zasady etyki prokuratora

Zbiór Zasad Etycznych Prokuratora, uchwalony z inicjatywy Zarządu Głównego Stowarzyszenia Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej

ZASADY OGÓLNE

• zasada niezależności - zakaz jakiejkolwiek ingerencji w życie polityczne, legalne gwarancje niezależności: nieusuwalność ze stanowiska, formalny i materialny immunitet prokuratorski, prawo do własnego zdania, nieprzenoszalność na inne stanowiska służbowe. Niezależność jest chroniona także zakazami zastraszania, nękania, niewłaściwego interweniowania i nieuzasadnionego pociągania do jakiejkolwiek odpowiedzialności

ZASADY WYKONYWANIA ZAWODU

• zasada poufności - Zbiór zaleca prokuratorowi „rzeczowość i umiar w przekazywaniu informacji”

• powinien wykonywać czynności zgodnie ze swoim sumieniem i honorem zawodowym

ZASADY RELACJI SŁUŻBOWYCH

• zasada hierarchicznego podporządkowania prokuratorów - obowiązek prokuratora wykonywania wszelkich nakazów przełożonego prokuratora. Wyraża się w ogólnych dyrektywach, zwanych substytucją (prawo prokuratora przełożonego zlecania legalnych czynności prokuratorowi podwładnemu) i dewolucją (polega na prawie prokuratora przełożonego przejęcia czynności prokuratora podwładnego)

• moralne relacje służbowe prokuratorów różnych szczebli powinien charakteryzować wzajemny szacunek, współdziałanie, życzliwa pomoc - „partnerstwo w hierarchii służbowej”

• prokurator nie powinien tolerować naruszania norm etyki poprzez innych prokuratorów. Posiada uprawnienie moralne do zwracania uwagi naruszającemu normy etyki zawodowej, ale nie jest zobowiązany do informowania o tym przełożonych

• zakaz publicznego, negatywnego oceniania działalności zawodowej innego prokuratora i uchylania się od obrony obwinionego prokuratora w postępowaniu dyscyplinarnym

• zakaz wykonywania nielegalnych i niemoralnych poleceń

• zasada integralności (jednolitości i niepodzielności prokuratury):

• same władze prokuratury decydują o podziale czynności między prokuratorów

• dopuszczalne jest zastępstwo w toku czynności jednego prokuratora przez innego, bez pozbawienia ich ważności

• czynność prokuratora jest ważna, nawet jeśli nie jest zgodna z poleceniem prokuratora przełożonego

ZASADY WYSTĄPIEŃ SĄDOWYCH

• prokurator spełnia swoją funkcję wedle własnego sumienia

• zakaz okazywania zażyłości

• zasada bezstronności (obiektywizmu) - powinność rzeczowości przy uwzględnianiu istotnych okoliczności sprawy, dotyczących zwłaszcza ofiary przestępstwa i podejrzanego o jego popełnienie - aby nie potęgować przykrych wrażeń pokrzywdzonego, przestępstwem. Wobec podejrzanego obowiązuje prokuratora takt, stanowczość, unikanie nienależnych korzyści, interpretowanie i stosowanie prawa bez przesadnej surowości - ZASADY RELACJI DO STRON - prokurator nie może używać dowodów zdobytych niezgodnie z prawem

• spełnienie zasad Zbioru jest dobrowolne

Notariusz

Zasady etyki notariusza

• notariusz zobowiązany jest do przestrzegania podstawowych zasad moralnych, a także zasad etyki zawodowej objętych kodeksem

• za naruszenie obowiązków wynikających z zasad objętych kodeksem, notariusz odpowiada dyscyplinarnie

• podstawowymi zasadami obowiązującymi notariusza są: uczciwość, rzetelność, niezależność oraz bezstronność i zachowanie tajemnicy zawodowej.

• zgodność z prawem czynności notarialnej nie wyklucza odpowiedzialności dyscyplinarnej notariusza, jeśli czynność ta została dokonana z naruszeniem zasad etyki zawodowej notariusza

• W wypadku konfliktu między stronami bądź oczywistej sprzeczności ich interesów - notariusz obowiązany jest odmówić dokonania czynności.

• notariusz obowiązany jest dokonywać wszelkich czynności notarialnych osobiście

• zasada poufności - zwolnić może go tylko orzeczenie sądu

Obowiazki notariusza wobec innych notariuszy

• notariusz powinien kierować się zasadą lojalności, życzliwości i szacunku w stosunku do innych notariuszy, zachowując wszakże prawo do oceny ich pracy, a zarazem wystrzegając

• nieuczciwa konkurencja:

---