antropologia - wykłady, SWPS SOCJOLOGIA, ANTROPOLOGIA KULTUROWA-WYKŁADY


Wykład 2 TEMAT: Ewolucjonizm 1860-1890

Ewolucjonizm podstawowy paradygmat, koncepcja ewolucji kulturowej. Ewolucja stanowi źródło zmienności kultury ludzkiej i powoduje rozwój od form prostych do złożonych, a więc zakłada nieustanny postęp. Dociekania ewolucjonistów koncentrowały się wokół reguł ewolucji dotyczących:

Początki myślenia ewolucjonistycznego

  1. `wielki łańcuch bytów' (niezmienność gatunków)

  2. ewolucja społeczna -> ewolucja biologiczna

  3. Karol Darwin

Ewolucjonizm unilinearny

matrylinearność vs patrylinearność

totemizm

Edward Tylor

    1. badanie kultury za pomocą teorii `przeżytków' elementy, które straciły już swoje funkcje, a ich istnienie stanowi świadectwo tego, jak ważne były w przeszłości

    2. teoria religii ewolucja animizm (animae), fetyszyzm (kontrola nad bóstwami), totemizm (gatunki mają dusze)

      • Tylor zajmował się przede wszystkim genezą powstania kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji, kultura czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, obyczaje oraz wszelki inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”.) i religii.

      • Był jednym z twórców ewolucjonizmu.

      • Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spiritual beings), stanowiący podstawę monoteizmu.

      • Tylor wniósł również znaczący wkład w rozwój teorii przeżytków kulturowych np. zwyczaje, przesądy, zabobony, zwyczaje, np. ognie świętojańskie

      • jego koncepcja znajdowała się w opozycji do Spencera, który badał społeczeństwo jako całość, Taylor rozkładał na części i poddawał je analizie przy pomocy metod porównawczych. Interesuje go śledzenie mitów, obyczajów, zagadek, gier, obrzędów.

      • Studia nad rozwojem religii - istota religii powiązana jest z rozwojem kultury i myślenia - animizm (wiara w duchy) - fetyszyzm, bałwochwalstwo, totemizm, wiara w życie pozagrobowe, formy zoolatrii, analizuje politeizm i monoteizm.

początki religii wg J. Lubbocka

 ateizm (brak idei bóstwa)

 fetyszyzm

 kult przyrody (totemizm)

 szamanizm (potężne bóstwa, dostępne tylko szamanom)

 idolatria / antropomorfizm (bogowie podobni do ludzi)

 teizm

James G. Frazer

 magia - religia - nauka

 magia jako fałszywa nauka

 metoda porównawcza i ewolucyjna

 poszukiwanie `kulturowych kompleksów'

 schematyzm, zewnętrzne podobieństwa, relacje pośrednie

Studia nad mitami i religią stały się jego obszarem zainteresowania. Wyłączając Włochy i Grecję Frazer nie podróżował zbyt dużo. Jego głównymi źródłami danych były starożytne historie przesyłane do misjonariuszy i urzędników Imperium Brytyjskiego na całym świecie. Frazer nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa.

Złota Gałąź (The Golden Bough), najbardziej znana z jego prac, studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem wciąż jest źródłem ważnych informacji dla antropologów.

ewolucjonizm uniwersalny

 próba złagodzenia e. unilinearnego

 Vere Gordon Childe

 archeologia

 epoki rozwoju ludzkości - rozwój techniczny

 historia ludzkości rozgraniczona na kontynenty

Jego badania skupiały się głównie na neolicie, najbardziej znane jego badania to Skara Brae. Twórca hipotez o rewolucji neolitycznej i rewolucji urbanistycznej.

 Leslie A. White

 technika jest najdawniejszym elementem kultury

 `The Evolution of Culture' - energia kluczową siłą ewolucji kulturowej (nowe źródła energii)

 postęp techniczny przyśpiesza ewolucję k.

Zasady ewolucjonizmu -

1) teza jedności natury ludzkiej;

2) uniwersalizm rozwoju kulturowego;

3) genetyczna ciągłość rozwoju (każdy stan wcześniejszy wpływa na późniejszy);

4) pogląd o ukierunkowanej zmianie kulturowej;

5) dyferencjalny charakter zmiany (od form prostych do złożonych);

6) gradualizm, czyli stadialność rozwoju;

7) unilinearyzm rozwoju w długich okresach czasu;

8) metoda porównawcza;

9) celem badań ewolucjonistycznych było poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych;

10) kluczowa rola przeżytków kulturowych

Socjologiczna antropologia Morgana

najważniejszym aspektem ewolucji były przemiany sposobów zdobywania przez ludzi środków utrzymania

A. Dzikość - zbieranie owoców i orzechów; łapanie ryb i ogień; łuk i strzała

B. Barbarzyństwo - wyroby z gliny; oswojenie zwierząt; narzędzia żelazne;

C. Cywilizacja - alfabet fonetyczny i pismo.

dzikość - (a) niższy stan dzikości (od powstania człowieka do wprowadzenia rybołóstwa i nabycia posługiwania się ogniem - ludy zbierackie) - (b) średni (kończy się wraz z wynalezieniem łuku i strzały) - (c) wyższy (zaczyna się wraz z wynalezieniem łuku i strzały a kończy wynalezieniem garncarstwa)

barbarzyństwo - (a) niższy stan (zaczyna się odrębność geograficzna Starego i Nowego Świata, na półkuli wschodniej kończy się wraz z oswojeniem zwierząt, a na zachodniej z uprawą kukurydzy za pomocą nawadniania oraz wykorzystaniem cegły) - (b) średni - od nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza(c) - zaczyna się wynalezieniem obróbki żelaza, a kończy wynalezieniem alfabetu i pisma

Cywilizacja - znajomość pisma

powyższy podział skonstruował w oparciu o poziom cywilizacyjny Europy i białej Ameryki

badanie konkretnych społeczeństw - pars pro toto

studia nad rozwojem rodziny -

studia Johanna Bachofena i Johna McLennana - patriarchat, ale wcześniej był matriarchat, a wcześniej promiskuizm (amazonki miały być okresem przejściowym);

Morgan - brak struktur rodzinnych - (życie w grupie, promiskuzim) - rodzina swoista (punalua) - wspólne małżeństwo braci ze wspólnymi żonami bądź sióstr ze wspólnymi mężami - rodzina syndiasmiczna (parzysta) - nietrwałe małżeństwo jednej pary - rodzina patriarchalna (1 m + wiele kobiet) - rodzina monogamiczna - powstała wraz z rozwojem indywidualnej własności

znaczenie Morgana - usystematyzował dane dotyczące różnych kultur świata, zbudował system pojęć i terminów

NEOEWOLUCJONIZM Leslie A. White (1900 - 1975)

definicja kultury według White'a - to symbol zjawisk jak wzory zachowań, narzędzi, innych wytworów materialnych, wierzenia, wiedza, postawy i wartości i wszystkie one są uzależnione od symboli. kultura jako całość i jako kultury oddzielnych konkretnych grup społecznych

komponenty kultury -

1) ideologiczny, obejmujący wierzenia;

2) socjologiczny, obejmujący zwyczaje, instytucje, wzory zachowań,

3) psychologiczny - związany z sentymentami, uczuciami i postawami;

4) technologiczny, obejmujący narzędzia i związane z nimi technologię;

kultura istnieje w czasie - rola wynalazku

teoria ewolucji kultury -

ewolucjonizm multilinearny

 Julian H. Steward odmienne trajektorie rozwoju w różnych regionach świata

Przedstawiciel ekologii kulturowej (jednej z metodologii antropologi kultury, pojawiła sie w latach 30-tych-40-tych XXw.), który zwracał uwagę na charakter środowiskowy natur, na liczebność populacji, poziom techniczny. Ekologię kulturową charakteryzowało pojmowanie kultury w aspekcie natury. Według jej przedstawicieli, kultura jest odpowiedzią na naturę oddzieloną od człowieka, ale determinowaną przez naturę (natura wymaga czegoś od nas-ludzi, a my odpowiadamy zachowaniami kulturowymi).

 George P. Murdock

 Human Relations Area Files

neodarwinizm

 socjobiologia

 Edward O. Wilson (kultura jak natura, altruizm, geny)

 Robin Fox (instynkt społeczny zwierząt, `pochodzenie' u naczelnych

WYKŁAD 3 Dyfuzjonizm przypisuje dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do drugich.

Mimo różnych nurtów w dyfuzjonizmie, jego wspólnymi cechami są: uznanie kontaktów międzykulturowych za główną przyczynę decydującą o dynamice rozwoju kultury, traktowanie kultury jako zbioru elementów tworzących kompleksy o odmiennej dla poszczególnych obszarów (areałów, kręgów) kombinacji cech, koncentracja uwagi na zapożyczeniach, minimalizowanie roli ewolucji kulturowej oraz preferowanie interpretacji historycznej i geograficznej (zmienności kultury w czasie i przestrzeni).

tradycja filologiczna

 Max Muller - orientalista, filolog

 badania nad powiązaniami religii i języków starożytnej Grecji i Rzymu z językami i religiami Indii

 Adolf Bastian

 rozróżnienie `idei etnicznych' vs `idei elementarnych' (uniwersalia kulturowe)

 konwergencja odpowiedzialna za `idee elmentarne'

dyfuzjonizm właściwy

 Friedrich Ratzel - antropogeogafia

 szukanie tras dyfuzji i migracji cech kulturowych

 pojedyncze składniki kultury - dyfuzja

 kompleksy kulturowe - migracje

 (afrykański łuk myśliwski a łuk nowogwinejski)

 Leo Frobenius

 kręgi kulturowe

dyfuzjonizm brytyjski

 Grafton E. Smith & William J. Perry

 dyfuzjonizm `heliocentryczny'

 `The Children of the Sun'

 wszystkie wielkie osiągnięcia kulturowe wywodzą się z Egiptu faraonów

Thor Heyerdahl Propagator dyfuzjonizmu

 1947 wyprawa `Kon-tiki'

 Peru -> wyspy Tuamotu

 1969 wyprawa Ra, 1970 wyprawa Ra II, Maroko-> Barbados

Teoria areału kulturowego

 wyodrębnienie poszczególnych areałów

 zarejestrowanie `cech kulturowych' (najmniejszych jednostek kultury)

 Melville J. Herskovits

 kompleks bydła Afryki Wschodniej

 (koczownictwo, pochodzenie patrylinearne, grupy wieku, opłaty za Ŝonę, kojarzenie zwierząt domowych z przodkami)

Alfred Louis Kroeber

 student Franza Boasa

 badacz pierwotnych kultur indiańskich

 opracował mapę areałów kulturowych Am. Płn.

 Cultural and Natural Areas of Native North America (1939)

Kręgi kulturowe Ameryki Północnej i Środkowej (Harold E. Driver)

 Arktyka Zachodnia

 Arktyka Centralna i Wschodnia

 Subarktyka Yukon

 Subarktyka Mackenzie

 Subarktyka Wschodnia

 Wybrzeże Północno-Zachodnie

 Wielkie Równiny

 Preria

 Wschód

 Kalifornia

 Wielka Kotlina

 Baja California

 Południowy Zachód

 Płaskowyż

 Meksyk Północno-Wschodni

 Mezoameryka

 Archipelag Karaibski

Jego głównym przedmiotem zainteresowań była etnosocjologia, badania nad kulturami ludów pierwotnych, teoria i historia kultury. W 1917 roku założył Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne, któremu przez wiele lat przewodniczył. Prowadził badania terenowe w krajach obu Ameryk, głównie w amerykańskim Nowym Meksyku (1915-1920), Meksyku (1924,1930) i Peru (1925, 1926, 1942), badał tam pierwotne kultury indiańskie (np. Mohave, Zuni, Yurok).

Wykład 4 Funkcjonalizm (1)

funkcjonalizm

 `szkoła funkcjonalna naprawdę nie istnieje; to mit wymyślony przez profesora Malinowskiego' (A.Radcliffe-Brown)

 antropologia jako nauka przyrodnicza (wykrywanie praw)

 `ewolucjonizm bez idei ewolucji'

wczesny funkcjonalizm (antropologiczny) wg RK Mertona

 funkcjonalna jedność społeczeństwa

 każdy system społeczny jest powiązaną wewnętrznie całością (badania)

 funkcjonalizm uniwersalny

 każdy elementarny system społeczny pełni w nim istotną funkcję

 funkcjonalna niezbędność

 każda część systemu jest w nim niezbędna

Początki funkcjonalizmu

 metafora organiczna

 Herbert Spencer

 Emile Durkheim

Emile Durkheim

 Elementarne formy życia religijnego.

System totemiczny w Australii (1912)

 totemizm, ewolucjonizm, funkcjonalizm (za pomocą obrzędów ludzie oddają cześć samemu społeczeństwu)

 O niektórych pierwotnych formach klasyfikacji. Przyczynek do badań nad wyobrażeniami zbiorowymi (1902)

 jak umysł ludzki klasyfikuje rzeczywistość

Marcel Mauss

 Szkic o darze (1924)

 źródłem daru jest oczekiwanie odbiorcy

 obecny element odpłaty (późniejszy dar, szacunek, uznanie społeczne)

 wbudowany w system uprawnień i zobowiązań

 dar jest instytucją powszechną (uniwersalną?)

Bronisław Malinowski

monografie (relacje z badań)

 Argonauci Zachodniego Pacyfiku. Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei

 śycie seksualne dzikich w północnozachodniej Malezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców z Wysp

Triobranda Brytyjskiej Nowej Gwinei

 Ogrody koralowe i ich magia. Studium metody upraw ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach

Triobranda

zalety monografii Malinowskiego

 wszechstronność - poszczególny element nie może być wyjaśniany w izolacji

 krytyka źródeł - mówienie o działaniach a działania

 próby odkrycia logiki działania i myślenia `krajowców'

 wymiana kula

 naszyjniki soulava z czerwonych muszli

 naramienniki mwali z białych muszli

 aspekty ekonomiczne (przy okazji wymiana handlowa)

 aspekty społeczne (socjalizacja, zasada wzajemności)

 doświadczenie międzykulturowe (przyjęcie wiary i sposobu myślenia gospodarzy w czasie pobytu na ich wyspie)

funkcjonalizm Malinowskiego

 pkt wyjścia jest organizm biologiczny

 kultura jako „aparat do zaspokajania potrzeb”

 funkcjonalizm to „teoria przekształceń

organicznych - to znaczy

indywidualnych - potrzeb w potrzeby pochodne czy też imperatywy kultury”

forma organizacji kulturowej

 instytucja - „grupa ludzi połączonych ze sobą w celu zrealizowania (…) działania. Posiada ona zawsze

wyposażenie materialne i techniczne (..) status prawny lub zwyczajowy, przedstawiony w formie językowej w

mitach, legendach, regułach i maksymach, jest też przygotowana do spełniania swego zadania”

zaspokajanie potrzeb

instrumentalnych

 gospodarka

 `kulturowy zestaw narzędzi i dóbr

konsumpcyjnych musi być wyprodukowany, wykorzystywany, utrzymywany i zastąpiony nowymi wytworami'

 kontrola społeczna

 `zachowanie ludzkie (…) musi być skodyfikowane, uregulowane w działaniu i zaopatrzone w sankcje'

 wykształcenie

 materiał ludzki (…) musi być odnawiany, kształtowany, ćwiczony i wyposażony w pełną wiedzę o tradycji plemiennej'

 organizacja polityczna

 `(…) władza musi być określona i dysponować środkami zapewniającymi pełne wykonywanie jej poleceń'

potrzeby integratywne

 integratywne imperatywy kultury

 nauka

 magia

 mit

 religia

 sztuka

James Clifford „O etnograficznej autokreacji”

 „Agronauci Zachodniego Pacyfiku” +

„Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu”

 realistyczna, kulturowa fikcja

 dziennik pisany po polsku + kiriwiński

 „Jądro ciemności”

 kryzys tożsamości na granicach cywilizacji

 etnograficzna subiektywność

 postawa ironiczna

 pisany po angielsku + francuski

Wykład 5 TEMAT: Funkcjonalizm (2)

Alfred Reginald (Radcliffe) Brown

Birmingham 1881

Cambridge

Andamany 1906 -1908

Australia Zach. 1910-1911

Katedry antropologii:Kapsztad, Sydney, Chicago, Oxford

Funkcjonalizm Radcliffa-Browna