WPROWADZENIE DO MAKROEKONOMII I RACHUNKU DOCHODU NARODOWEGO

Makroekonomia to nauka obejmująca całość zagadnień gospodarki, to ekonomia dużej skali. Analiza makroekonomiczna bada całą gospodarkę na podstawie wyodrębnionych kluczowych elementów danego zagadnienia. Celowe uproszczenie rzeczywistości ma na celu zwiększenie operacyjności analizy oraz pozwala na uchwycenie wszystkich istotnych zjawisk ekonomicznych. Makroekonomia zajmuje się powiązaniami między różnymi elementami gospodarki.

Podstawowe obszary problemowe makroekonomii:

• Bezrobocie,

• Inflacja,

• Wzrost gospodarczy,

• Polityka makroekonomiczna.

Ekonomiści by wyjaśniać wahania gospodarcze konstruują modele makroekonomiczne, czyli uproszczone opisy zachowań i wzajemnych zależności między konsumentami i firmami.

Inflacja i bezrobocie to dwie najbardziej widoczne oznaki stanu gospodarki państwa.

Inflacja ma miejsce wtedy, gdy trwały wzrost cen wielu towarów i usług nie jest równoważony spadkiem cen innych dóbr i usług.

Stopa inflacji to procentowa trwała zmiana (przyrost) ogólnego poziomu cen dóbr i usług w kolejnych okresach czasu. Upraszczając, inflacja to wzrost ilości pieniędzy w obiegu, w stopniu większym niż przyrost masy towarowej. Pomiar inflacji dokonuje się rejestrując zmiany siły nabywczej pieniądza. Można dokonać tego dwoma sposobami:

1. Konstruując na podstawie bezpośrednich danych indeksy cen towarów konsumpcyjnych,

2. Dokonując deflacji wartości nominalnych poprzez podział ich przez odpowiadające im wartości realne.

Urzędy statystyczne tworzą indeksy cenowe, na bazie obserwacji zmian cen poszczególnych grup towarów (produktów rolnych, przemysłowych, surowców) i przyrównywaniu ich do odpowiadających im cen wybranego roku bazowego.

Indeks cen towarów konsumpcyjnych obejmuje zmiany cen jedynie dóbr konsumpcyjnych. Indeksem o charakterze bardziej ogólnym jest deflator Produktu Krajowego Brutto (PKB), który obejmuje zmiany cen wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług finalnych.

Z inflacją wiąże się zjawisko bezrobocia. Oba te czynniki łącznie wywołują redystrybucję dochodu narodowego do warstw lepiej sytuowanych, spadek oszczędności, inwestycji, spadek wydajności pracy wywołany spadkiem poziomu płac realnych. Bezrobocie to zjawisko występujące w sytuacji, gdy ludzie poszukujący pracy nie mogą jej z różnych przyczyn otrzymać. Bezrobocie nigdy nie jest równe zeru, a występuje nawet wówczas, gdy gospodarka szybko się rozwija. Pomiar bezrobocia dokonuje się w odniesieniu do wielkości zasobów pracy, czyli wszystkich pracujących i aktywnie poszukujących pracy. Zasób pracy nie obejmuje tych, którzy nie chcą pracować, emerytów oraz młodych jeszcze niepracujących. Stopa bezrobocia to stosunek liczby nie zatrudnionych pracowników do wielkości zasobu pracy.

Cel polityki makroekonomicznej to takie prowadzenie gospodarki, by po zakłóceniach wracała do potencjalnego poziomu PKB, następowało zmniejszenie inflacji, jeśli staje się zbyt wysoka, bezrobocia czy pobudzenie tempa zbyt niskiego wzrostu gospodarczego. Państwo ma do dyspozycji całą gamę narzędzi polityki gospodarczej, za pomocą, których może oddziaływać na zachowanie gospodarki jako całości. To między innymi:

• Wielkość podatków,

• Zamówienia publiczne,

• Stopy procentowe,

• Wielkość podaży pieniądza,

• Kursy walutowe.

Ramy analizy makroekonomicznej.

Gospodarka w ujęciu całościowym składa się z ogromnej liczby podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostek organizacyjnych państwa, na szczeblu lokalnym i centralnym. Podejmowane przez nie decyzje wyznaczają łączne wydatki całkowite w gospodarce, dochód całkowity i ogólną wielkość produkcji dóbr i usług. Produkt krajowy brutto to miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od rodzaju własności. PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce kraju. PKB można mierzyć za pomocą trzech równorzędnych metod:

1. Jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji,

2. Jako sumę dochodów czynników wytwórczych, łącznie z zyskami otrzymywanymi przez przedsiębiorców,

3. Jako sumę wydatków na dobra finalne.

PNB, czyli produkt narodowy brutto to miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB równy jest PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

PNN, czyli produkt narodowy netto to PNB minus amortyzacja, czyli zużycie kapitału trwałego.

Dochód narodowy to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Jego wielkość otrzymuje się poprzez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

Wielkość zużycia kapitału trwałego trudno jest precyzyjnie ustalić i w rezultacie większość ekonomistów stosuje PNB jako wyznacznik dochodu narodowego i miernik zmian sytuacji gospodarczej kraju. Wynika z tego faktu również konieczność zawarcia w rachunku PNB najszerszego obszaru działalności gospodarczej danego państwa. W praktyce napotyka się na dwa zasadnicze problemy:

1. Efekty uboczne działalności gospodarczej wpływają na wzrost uciążliwości życia, czyli od PNB należałoby odjąć tzw. ujemne efekty zewnętrzne produkcji (uboczne), co jest praktycznie niemożliwe do oszacowania i zrealizowania,

2. Istnieje wiele pożądanych dóbr i usług, które nie są wliczone do PNB, ponieważ nie są one objęte transakcjami rynkowymi i w związku z tym są trudne do oszacowania.

Wzrost gospodarczy to zmiana strumieni dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, wraz z towarzyszącą im poprawą relacji ilościowych produkcji i podziału dóbr oraz świadczonych usług, co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenia ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa. Inaczej to przyrost realnego PNB. Do analizy wzrostu gospodarczego można przystąpić po określeniu okresu, jaki zostanie jej poddany oraz zmiennych, które będziemy wykorzystywać do badania.

Długookresowy wzrost gospodarczy zdeterminowany jest głównie przez następujące czynniki:

• Akumulację kapitału,

• Wzrost liczby ludności,

• Postęp techniczny.

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA W UJĘCIU KLASYCZNYM I TEORII KEYNESA.

Równowaga makroekonomiczna to jednoczesne określenie wielkości produktu, zatrudnienia, poziomu cen i stopy procentowej. Wynika z tego potrzeba całościowego ujęcia gospodarki narodowej z perspektywy trzech głównych rynków: dóbr, rynku pracy i pieniądza. Warunkiem zrównoważenia rynku przy podejściu neoklasycznym są dostosowania cen, stopy procentowej i płac realnych. Drugie ujęcie opiera się na założeniu, że osiągnięcie równowagi jest możliwe poprzez dostosowania wielkości dóbr i usług tzn. PKB oraz wielkości zatrudnienia.

Rynek dóbr osiąga równowagę wówczas, gdy zamierzony popyt jest równy bieżącej produkcji.

Zamierzony popyt to popyt na dobra przy danej nominalnej stopie procentowej oraz wielkości PKB.

Zależność między zamierzonym popytem, a dochodem PKB graficznie przedstawiamy za pomocą krzywej IS. Dla danych zmiennych zewnętrznych krzywa IS przedstawia odpowiadające im kombinacje PKB i stopy procentowej, które zapewniają równowagę rynku dóbr przy danym poziomie cen.

Rynek pieniądza osiąga równowagę, gdy podaż jest równa popytowi. Warunek ten można przedstawić graficznie za pomocą krzywej LM, która obrazuje dodatnią zależność między realnym PKB, a stopą procentową dla danej realnej podaży pieniądza.

Istnieją: taka płaca realna i taki poziom zatrudnienia, dla których rynek pracy jest w równowadze bez przymusowego bezrobocia.

Gospodarka osiąga równowagę ogólną, gdy wszystkie trzy wymienione wcześniej rynki oczyszczają się równocześnie, czyli zamierzony popyt równoważący rynek dóbr i pieniądza jest równy wielkości produktu oferowanego przez firmy, przy zachowaniu równowagi na rynku pracy. Równowaga ogólna jest osiągana poprzez dostosowania poziomu cen. Przy zmiennych cenach, gospodarkę charakteryzuje dychotomia tzn. zmienne realne i nominalne nie wpływają na siebie.

Neutralność pieniądza oznacza brak realnych skutków, zmiany nominalnej podaży pieniądza.

Dla ustalonego poziomu cen istnieje tylko jeden poziom stopy procentowej i PKB, przy którym rynek dóbr i rynek pieniądza są w równowadze. Tę wielkość PKB traktujemy wówczas jako wielkość zagregowaną popytu, ponieważ jest to wielkość dochodu, który przy danej stopie procentowej, danej wartości majątku, wydatków publicznych i podatków jest równy wielkości zamierzonego popytu.

Wielkość produktu w ujęciu klasycznym wyznacza podaż. Przy wyznaczaniu wielkości produktu przy danej wielkości kapitału, uwzględniamy poziom płacy realnej i zatrudnienia, wyznaczony na rynku pracy. Są to jego główne determinanty.

Kiedy ceny są lepkie, wówczas wielkość produktu zależy od popytu. Dostawcy produkują wówczas każdą ilość dóbr, na którą jest zgłaszany popyt przy danym poziomie cen. To przeciwieństwo podejścia klasycznego zaprezentowanego wcześniej. Punktem równowagi jest wielkość produktu różna, od planowanej podaży, co przyczynia się do powstania przymusowego bezrobocia.

Rynek pracy i kształtowanie się płac

W nowoczesnych gospodarkach po okresach recesji gospodarka nie dostosowuje się natychmiast do zmienionych warunków, ponieważ ceny i płace nie skaczą momentalnie do poziomu zapewniającego nową równowagę długookresową. Wynika to między innymi z faktu, że zmiany płac muszą być pokryte wpływami ze sprzedaży towarów. Dlatego też niezbędna jest analiza ogólnych zależności między pracodawcami i pracownikami. W zależności od popytu na produkowane dobra, kształtują się procesy dostosowawcze na rynku pracy. Okresowe spadki zapotrzebowania na określone dobra mogą wywoływać: likwidację pracy w godzinach nadliczbowych, skrócenie podstawowego czasu pracy, czy zwolnienia części załogi. W okresie ożywienia gospodarki i wzrostu popytu sytuacja wygląda odwrotnie.

Wymienione czynniki dostosowawcze rynku pracy mają decydujący wpływ na kształtowanie się płac.

Wielkość płac jest określana na podstawie długookresowych kontraktów między pracodawcami i pracobiorcami, co ma na celu uniezależnienie ich od perturbacji na rynku pracy, tym niemniej decydujący wpływ na ich kształt mają zmiany popytu i podaży produktu danego przedsiębiorstwa.

KONIUNKTURA GOSPODARCZA

Koniunktura gospodarcza to splot warunków i czynników zasadniczo wpływających na sytuację gospodarczą kraju czy świata. W języku potocznym dobra koniunktura oznacza rozwój gospodarczy i równowagę ekonomiczną, a zła koniunktura jest synonimem zjawisk przeciwnych. W gospodarce rynkowej spadek koniunktury to spadek produkcji, dochodu narodowego, cen. Przedsiębiorstwa stoją wobec groźby bankructw, spada stopa procentowa lokat oszczędnościowych, możliwa jest redukcja etatów.

Największym zagrożeniem dla gospodarki rynkowej jest niedostateczny popyt na dobra i usługi. Jego wzrost określany jest jako poprawa koniunktury, natomiast spadek to jej pogorszenie.

Równowaga ekonomiczna to sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych, czyli bogactw naturalnych, majątku produkcyjnego i siły roboczej, zachodzi równość między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie oraz równość między podażą pieniądza krajowego, zagranicznego popytem na te pieniądze, zaś wymiana gospodarcza z zagranicą nie wywołuje trudności płatniczych.

Rodzaje równowag ekonomicznych:

• Zewnętrzna gospodarki narodowej - oznacza równowagę bilansu płatniczego,

• Wewnętrzna - oznacza równość między podażą a popytem na rynkach produktów, zasobów i pieniądza krajowego,

• Stała, gdy po okresie zakłócenia następuje powrót do stanu poprzedniego,

• Zmienna, gdy następuje trwałe odejście od poprzedniego stanu równowagi,

• Przedsiębiorstwa, gdy koszt krańcowy wytwarzania, jest równy utargowi krańcowemu,

• Rynkowa - podaż na dobra i usługi jest równa popytowi. Struktura podaży zależy od wielkości produkcji i wielkości zapasów. Jej zmiana wymaga budowy nowych obiektów czy zmiany wielkości eksportu. Zmiana struktury popytu następuje poprzez zmianę dochodu poszczególnych grup konsumentów ich upodobań, zmianę cen.

• Cząstkowa, określająca stan równowagi poszczególnych grup produktów i usług. Dla osiągnięcia równowagi ogólnej nie jest warunkiem koniecznym osiągnięcie równowag cząstkowych we wszystkich grupach towarowych. Sytuacja taka byłaby idealna, ale w praktyce jest nieosiągalna.

Ogólna równowaga ekonomiczna może zostać głęboko i trwale naruszona, co określamy mianem recesji gospodarczej.

Poszczególne elementy makrorównowagi naruszają się w sposób nierównomierny, ponieważ gospodarka rynkowa rozwija się w wyniku nieustannego działania przeciwstawnych sił, które wahają się od równowagi do braku równowagi. W wyniku działania tych przeciwnie ukierunkowanych sił, powstają wahania cykliczne, czyli zmiany wielkości makroekonomicznych. Wahania determinant życia gospodarczego nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Każdy cykl koniunkturalny charakteryzuje się pewnymi podstawowymi elementami:

• Określonym czasem trwania,

• Fazami,

• Amplitudą wahań,

• Intensywnością wahań.

W trakcie badań koniunktury należy w pierwszej kolejności dokonać identyfikacji cyklu i oznaczenia jego faz.

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz:

1. Kryzysu,

2. Depresji,

3. Poprawy,

4. Prosperity.

Cykl koniunkturalny współczesnej gospodarki kapitalistycznej składa się jedynie z dwóch faz: recesji i ekspansji.

Między poszczególnymi fazami zachodzą związki przyczynowo-skutkowe, tzn. procesy zachodzące w jednej fazie, mają decydujący wpływ na kształt następnej fazy i jej mechanizmów.

Interwencjonizm państwowy to polityka aktywnego oddziaływania państwa kapitalistycznego na gospodarkę narodową. To państwo, przy pomocy specjalnie do tego celu powołanymi urzędami i instytucjami, kontroluje i stara się rozwiązać tak trudne problemy jak: ubóstwo, niż demograficzny, zróżnicowany rozwój regionów, wysokie bezrobocie.

Główne cele interwencjonizmu państwowego to:

• Eliminacja wahań cen,

• Dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu gospodarczego,

• Stabilizacja kursu walutowego,

• Integracja gospodarek narodowych.

W wyniku interwencjonizmu państwowego wahania gospodarcze znacznie zmniejszają swoją amplitudę. Proces ten wspomagają również tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury:

• Progresywny system podatkowy,

• Wysokie zatrudnienie w sferze usług,

• Spadek dochodów w fazie załamanie gospodarczego nie jest uzupełniany przez ubezpieczenie społeczne,

• Spadek dywidend w sposób łagodny.

Instrumenty interwencjonizmu państwowego:

• Polityka pieniężno-kredytowa,

• Polityka budżetowa,

• Polityka cen,

• Polityka dochodów,

• Planowanie gospodarcze,

• Oddziaływanie inwestycji przedsiębiorstw sektora państwowego.

PIENIĄDZ I WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY

Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłaty długu). To środek wymiany.

System pieniężny państwa to ogół norm prawnych określających podstawową i pomocniczą jednostkę monetarną, ich nazwy, wartość oraz wymienialność.

Funkcje pieniądza:

1. Środek przechowywania wartości, jest synonimem bogactwa ekonomicznego,

2. Miernik wartości, mierzy i wyraża wartość wszystkich towarów i usług,

3. Środek płatniczy,

4. Pieniądz światowy, gdy państwo gwarantuje jego wymienialność.

Na pieniądz, podobnie jak na wszystkie dobra istnieje określony popyt, również, dlatego, że jego posiadanie i stosowanie przynosi korzyści.

Powody istnienia i utrzymywania pieniądza:

• Transakcyjny popyt na pieniądz - wynika z potrzeby realizacji zakupów dóbr i usług przy pomocy określonych zasobów pieniądza. Wzrost dochodów ludności wywołuje jego zwiększenie. Zasoby pieniądza to suma wszystkich form pieniądza znajdujących się w danej chwili w posiadaniu ludności.

• Przezornościowy - wynika z potrzeby ludzi do utrzymywania pewnego zasobu pieniądza, przeznaczonego na nieoczekiwane wydatki,

• Spekulacyjny popyt na pieniądz - ludzie dążą do przechowywania bogactwa w formie pieniądza i innych aktywów przynoszących większy zysk niż pieniądz, ale obarczonych większym ryzykiem straty. Na szybko zmieniających się rynkach finansowych gracze są zdolni do sprzedaży lub kupna dużej ilości aktywów. Kiedy stopy procentowe są niskie i oczekuje się ich wzrostu, wówczas oczekuje się spadku cen obligacji. Należy rozważyć w takiej sytuacji pozbycie się, choć części obligacji i przechowywanie bogactwa w formie pieniądza. W przypadku, gdy stopy procentowe są wysokie i oczekuje się ich spadku, ludzie chcą nabywać obligacje i czerpać korzyści ze wzrostu ich cen.

Popyt na pieniądz zależy ogólnie od:

• Wielkości osobistych dochodów i bogactwa ludzi,

• Ogólnego poziomu cen,

• Oczekiwań dotyczących przyszłych cen i czynników ekonomicznych.

Wzrost popytu na pieniądz zdeterminowany jest spadkiem stóp procentowych oraz wzrostem poziomu cen.

W obiegu znajduje się zawsze określona ilość pieniądza, którego wzrost podaży determinowany jest przez bank centralny.

Determinanty podaży pieniądza to między innymi:

• Wzrost wolumenu dochodu narodowego,

• Wzrost cen,

• Zmiany wielkości stóp procentowych,

• Możliwości zwiększenie prędkości obiegu pieniądza gotówkowego.

Równanie obiegu pieniądza:

M*V=P*Q,

Gdzie:

M-zasoby pieniądza,

V-prędkość obiegu pieniądza,

P-ceny dóbr i usług,

Q-ilość wytworzonych dóbr i usług.

Z zaprezentowanego równania wynika, że suma wydatków ludności, musi się równać sumie cen wytworzonych dóbr i usług. Jeżeli poziom produkcji krajowej wzrasta w warunkach stałych zasobów pieniądza i prędkości jego obiegu, to wówczas musi obniżyć się poziom cen. Żeby nie dopuścić do wzrostu cen, zwiększa się zasoby pieniądza lub prędkość jego obiegu.

Banki są to instytucje spełniające rolę pośredników w obiegu pieniądza w gospodarce rynkowej. Współczesny system bankowy jest dwustopniowy tzn. składa się z nadrzędnego banku centralnego oraz podlegających mu innych banków.

Ważniejsze banki systemu pieniężno-finansowego państwa:

• Banki handlowe - komercyjne, prowadzą działalność depozytowo-kredytową,

• Banki oszczędnościowo-pożyczkowe - przyjmują i lokują środki finansowe w różnorodne aktywa,

• Banki inwestycyjne i hipoteczne - specjalizują się w udzielaniu pożyczek długoterminowych, opierając swoją działalność o wkłady klientów i środki własne,

• Banki o specjalnym statusie - specjalizują się w finansowaniu zadań specjalnych takich jak roboty publiczne czy budownictwo mieszkaniowe.

Oprócz wyżej wymienionych politykę pieniężno-kredytową państwa, realizują liczne wysoko wyspecjalizowane banki, instytucje finansowe oraz instytucje niebankowe takie jak domy dyskontowe, instytucje kredytów ratalnych, domy maklerskie, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, powiernicze. Działalność tych wszystkich instytucji nadzorowana jest przez bank centralny.

Funkcje banku centralnego:

• Emitowanie pieniądza gotówkowego,

• Nadzór bankowy,

• Regulowanie podaży pieniądza,

• Realizowanie polityki pieniężno-kredytowej państwa,

• Realizowanie i regulowanie rynku walutowego,

• Kredytowanie państwa,

• Przechowywanie państwowych rezerw złota i dewiz,

• Obsługa przychodów i wydatków państwa,

• Spłata rządowych kredytów zagranicznych itp.

Bank centralny w ramach prowadzonej polityki pieniężno-kredytowej realizuje określone cele operacyjne i makroekonomiczne:

1. Utrzymanie równowagi wewnętrznej,

2. Pełne wykorzystanie czynników produkcji,

3. Zapewnienie równowagi zewnętrznej,

4. Zapewnienie wzrostu gospodarczego.

Bank centralny wpływa na realizację wymienionych celów sterując podażą pieniądza, wielkością stóp procentowych, rozmiarami kredytów. Na przykład w okresie wzrostu bezrobocia i spadku PKB, bank centralny zmierza do obniżenia stóp procentowych, co sprzyja wzrostowi produkcji, inwestycji i zatrudnienia.

Bank centralny pełniąc funkcję nadzorczą, wpływa na inne banki w zakresie ich działalności poprzez:

• Bezpośrednie sterowanie kredytami, poprzez określanie ich celów i maksymalnych wysokości,

• Wyznaczanie obowiązkowych rezerw gotówkowych,

• Prowadzenie polityki złoto-dewizowej, czyli interwencyjnego skupu lub sprzedaży walut obcych,

• Sterowanie polityką refinansowania, czyli możliwościami kredytowymi podrzędnych banków,

• Prowadzenie operacji rynku otwartego, czyli kupna i sprzedaży państwowych papierów wartościowych.

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

Zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych, stanowią system finansowy państwa.

Podmioty systemu finansowego państwa:

• Bank centralny,

• Banki komercyjne,

• Towarzystwa ubezpieczeniowe,

• Fundusze powiernicze,

• Giełda,

• Biura maklerskie,

• Budżety: centralny, lokalne,

• Towarzystwa kredytowe.

Choć wymienione podmioty różnią się między sobą statutową działalnością, ich cechą wspólną jest kreowanie polityki finansowej państwa, umożliwiającej sprawny proces podejmowania i realizacji decyzji finansowych w obrębie i otoczeniu gospodarki rynkowej.

System finansowy państwa obsługując podmioty gospodarki rzeczowo-pieniężnej kreuje i pobudza rozwój, efektywność gospodarowania. Oddziałując na relacje zachodzące między wszystkimi podmiotami procesu gospodarowania, kształtuje stosunki finansowe w gospodarce. Podmioty gospodarki rzeczowo-pieniężnej to: gospodarstwa domowe, jednostki budżetowe, otoczenie zewnętrzne gospodarki narodowej.

System budżetowy państwa

Budżet państwa to zapis rocznych założonych i wykonanych dochodów i wydatków związanych z wykonywaniem przez rząd danego kraju określonych zadań ekonomicznych i społecznych.

Najważniejsza funkcja budżetu państwa to redystrybucja, oprócz niej wyróżniamy następujące funkcje pochodne:

1. Zarządzania:

• Planowanie finansowe,

• Administrowanie sprawnej i konsekwentnej realizacji założeń budżetu,

• Kontrola.

1. Ekonomiczne:

• Pobudzanie wzrostu gospodarczego,

• Kreowanie i realizacja polityki fiskalnej,

• Utrzymywanie równowagi gospodarczej,

• Alokacja środków finansowych na określone cele publiczne.

1. Społeczne:

• Negocjacyjno-polityczne,

• Pobudzanie zainteresowania sprawami publicznymi,

• Angażowanie do procesu decyzyjnego różnych grup społecznych.

O redystrybucji decyduje bezwzględna wielkość budżetu w jednostkach pieniężnych oraz jego struktura. Stopa redystrybucji określa, jaka część produktu krajowego brutto lub dochodu narodowego transferowana jest przez państwo.

Dolna granica stopy redystrybucji wyznacza taką wielkość wydatków państwa, która nie pogarsza sytuacji materialnej pracowników sfery budżetowej i poziomu świadczonych przez nich usług, natomiast górna nie może doprowadzić do nadmiernego obciążenia podatkami podmiotów gospodarki rzeczowo-pieniężnej, co hamuje ogólny rozwój gospodarczy kraju.

Struktura budżetu państwa:

• Zestawienie bezwzględnych dochodów i wydatków. Ich saldo stanowi o deficycie lub nadwyżce budżetowej,

• Zestawienie przychodów i rozchodów wynikających z polityki kredytowej państwa,

• Suma sald budżetu i sald kredytów zagranicznych.

Podatki to podstawowe źródła dochodów państwa, to przymusowe świadczenia na rzecz państwa ze strony osób prawnych i fizycznych.

Polityka fiskalna państwa to wybór poziomu wydatków państwowych, opodatkowania oraz zadłużenia się, w celu wywarcia wpływu na poziom ogólnej aktywności gospodarczej państwa.

System podatkowy państwa to zbiór zasad, reguł i instytucji zobligowanych do określania i poboru podatków od przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, podmiotów zagranicznych, jednostek i zakładów sektora publicznego.

Podstawowe funkcje systemu podatkowego:

• Stabilizacja dochodów budżetu państwa, zapewnienie trwałości dochodów do budżetu,

• Wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej np. poprzez przejściowe zaniechania poboru podatków, stosowanie ulg i zwolnień podatkowych, umarzanie zaległości itp..

• Aktywizacja prywatyzacji gospodarki publicznej np. poprzez stosowanie niższych stawek opodatkowania dla sektora prywatnego, wyższych dla państwowego.

• Tworzenie warunków do oszczędzania zasobów np. poprzez ulgi podatkowe z tytułu zakupu obligacji skarbowych.

System ulg podatkowych czy umorzeń musi uzupełniany być dochodami wynikającymi z ogólnego uszczelnienia systemu podatkowego, tak by nie stanowiły one zagrożenia dla stabilności dochodów budżetowych.

Zależność między stopą opodatkowania a dochodami budżetu państwa przedstawia graficznie krzywa A. Laffera (rys. 1). Zgodnie z zaprezentowanym wykresem, wzrost opodatkowania powyżej pewnej granicy nie prowadzi do wzrostu dochodów państwa.







































Rysunek 1 Krzywa A. Laffera

Gdzie:

D - dochody podatkowe,

Pd - stopa podatkowa.

Wyróżniamy dwie koncepcje kształtowania systemów podatkowych:

1. Neutralności systemu, która zakłada jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów gospodarczych,

2. Aktywnego systemu podatkowego, która zakłada zróżnicowanie reguł opodatkowania.

Rodzaje podatków:

• Majątkowe,

• Przychodowe (podatek gruntowy, od nieruchomości)

• Dochodowe,

• Konsumpcyjne (podatek obrotowy, VAT, akcyza).

Jeżeli wpływy budżetowe (D) finansują roczne wydatki (W), to wówczas ma miejsce równowaga budżetowa (D=W).

Sytuacja taka w praktyce jest bardzo trudna do osiągnięcia nawet w krajach wysoko rozwiniętych, z reguły wydatki budżetowe są większe niż dochody (W>D) i mówimy wówczas o zaistnieniu tzw. deficytu budżetowego. Suma kilkuletnich deficytów budżetowych to dług publiczny państwa. Deficyt budżetowy pokrywają środki uzyskane w formie kredytów, weksli czy obligacji. Stan równowagi budżetowej (D=W), można osiągnąć wprowadzając np. nowe podatki, podwyższając stawki istniejących oraz prowadząc sprzedaż majątku państwowego.

INFLACJA

Inflacja to proces ekonomiczny, którego cechą charakterystyczną jest wzrost cen towarów, który polega na wzroście ilości pieniędzy w obiegu w stopniu silniejszym od wzrostu masy towarowej. Bez względu na ustrój polityczny czy gospodarczy to negatywna cecha rozwoju. Wzrost cen jednych dóbr i usług nie jest równoważony spadkiem cen innych dóbr i usług.

Siła nabywcza pieniądza to ilość dóbr i usług, jakie można zakupić za jednostkę lub sumę pieniądza w określonym czasie. Przy jej pomocy dokonuje się pomiaru inflacji. Im niższe ceny tym wyższa siła nabywcza pieniądza i odwrotnie im wyższe ceny tym mniejsza ilość dóbr i usług możliwych do nabycia.

Pomiaru wielkości inflacji dokonuje się za pomocą dwóch indeksów:

• Cen towarów konsumpcyjnych (indeks kosztów utrzymania),

• Deflatora PNB - obejmuje zmiany cen wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług finalnych.

Przy określaniu wielkości inflacji najczęściej operuje się określeniem: roczna stopa inflacji, którą oblicza się ze wzoru:

roczna stopa inflacji=
,

Gdzie:

CPI - indeks cen towarów konsumpcyjnych,

t₁ - rok dany,

t₀ - rok bazowy.

Główne przyczyny inflacji:

1. Nadmierny popyt,

2. Nadmierny wzrost kosztów wytwarzania dóbr i usług.

Ad a)

Inflacja popytowa pojawia się wówczas, gdy popyt przekracza zdolności produkcyjne gospodarki. Zaspokojenie potrzeb nabywców przy danym poziomie cen, staje się niemożliwe. Wzrost cen przywraca równowagę między podażą a popytem.

Koncepcja inflacji popytowej opiera się na założeniu, że gospodarka regulowana jest za pośrednictwem mechanizmu rynkowego. Czasami zakłócone jest jego działanie w kwestii wzrostu cen, poprzez celowe działania państwa. Reglamentacja towarów, zakaz podwyżek cen, nie dopuszczają do samoczynnego osiągnięcia poziomu równowagi przez gospodarkę. Zachodzi zjawisko tzw. inflacji ukrytej, czyli występowania nadmiernego popytu pieniężnego przy jednoczesnych niedoborach towarów i usług. Inflacja ukryta ujawnia się w postaci luki inflacyjnej, czyli nie zrealizowanej nadwyżki popytu globalnego nad podażą nierozładowaną przez podwyżkę cen.⁶

Ad b)

Przyczyny tej inflacji umiejscawia się w procesie produkcji, a konkretnie we wzroście kosztów wytwarzania dóbr i usług. Uruchomienie procesów inflacyjnych może nastąpić z przyczyn zewnętrznych (np. podwyżki cen surowców importowanych niezbędnych w procesie wytwarzania) lub wewnątrzpaństwowych.

Czynniki inflacjogenne w Polsce:

• Zewnętrzny szok cenowy w 1990 roku,

• Protekcjonizm handlowy,

• Działalność silnych grup branżowych i wymuszanie przez nie wzrostu dochodów. Dochodzi wówczas do sytuacji, w której wzrost dochodów jest większy niż tempo wzrostu produkcji, co wymaga urealnienia dochodów za pomocą wzrostu cen. Efektem tego typu działań jest uruchomienie tzw. spirali inflacyjnej. Jej istota polega na tym, wzrost płac wywołuje wzrost cen, który z kolei wywołuje kolejny wzrost płac itd.

Obecnie na świecie występuje duże zróżnicowanie wielkości stopy inflacji (np. w 1990 roku w Argentynie stopa inflacji wynosiła 205, a w Japonii 3,1).

Ze względu na jej wysokość wyróżniamy następujące rodzaje inflacji:

• Pełzająca - to powolna, łagodna inflacja jednocyfrowa. Jej efekty poddają się kontroli i są znikome,

• Krocząca - wymyka się spod kontroli, ma tendencję przyspieszania tempa swojego wzrostu,

• Galopująca - to superinflacja, która wymyka się spod kontroli państwa; niebezpieczna dla wzrostu gospodarczego,

• Hiperinflacja - zwana szalejącą, charakteryzuje się takim natężeniem procesów inflacyjnych, że sterowanie procesami ekonomicznymi staje się niemożliwe. Często towarzyszą jej zaburzenia polityczne i chaos.

Skutki inflacji:

• Im wyższa inflacja tym większy spadek siły nabywczej pieniądza,

• Powstanie nieprawidłowej redystrybucji dochodów i kapitału,

• Utrata zaufania społecznego przez rząd,

• Ograniczenie funkcji pieniądza,

• Przesunięcia majątku i dochodów między pracodawcami i pracobiorcami,

• Straty posiadaczy oszczędności.

By ograniczyć ostatni z wymienionych skutków inflacji, stopy procentowe lokat oszczędnościowych muszą być dostosowane do stopy inflacji. Taką stopę procentową określamy mianem nominalnej stopy procentowej.

Elementy polityki antyinflacyjnej państwa:

1. Ograniczenia wydatków państwa,

2. Ustalanie wysokiej stopy procentowej kredytów,

3. Stosowanie zachęt do oszczędzania,

4. Rozwój konkurencji i eliminacja monopoli,

5. Obniżanie kosztów wytwarzania dóbr i usług,

6. Sterowanie i ścisła kontrola nad procesem kreowania płac.

RYNEK PRACY I BEZROBOCIE

Rynek pracy to dynamiczny twór, w ramach, którego ludzie znajdują i tracą pracę. Jego dynamika przejawia się w ciągłym przepływie ludzi między poszczególnymi jego stanami: zatrudnieniem, bezrobociem i tzw. obszarem poza zasobami pracy(emeryci, zniechęceni, nowo wchodzący na rynek pracy). Jego cechą charakterystyczną są szeroko stosowane interwencje rządu danego państwa. Jednym interwencyjnych takich działań interwencyjnych jest płaca minimalna, mająca chronić pracowników, w rzeczywistości może powodować wzrost bezrobocia, ponieważ, sztucznie regulowana wielkość płacy zakłóca proces samoczynnego równoważenia się rynku. Płaca minimalna to często ustawowo określona dolna granica stawek płac, jakie mogą być wypłacane pracownikom za ich pracę. Paradoksalnie jednak zamiast chronić interesy pracowników, zmniejszają popyt na pracę do poziomu niższego niż ten, który byłby rezultatem wynegocjowanych płac przez związki zawodowe, czy wynikał z indywidualnej podaży pracy. Firmy nie stać po prostu na zatrudnianie nowych pracowników za wymaganą stawkę, ponieważ dodatkowo płaca minimalna podnosi zarobki grup znajdujących się na niższych szczeblach piramidy płacowej. Rynek pracy podlega wielu regułom prawnym i zwyczajowym (prawu pracy, układom zbiorowym pracy). Rynek pracy jest w równowadze, gdy podaż pracy jest równa popytowi na nią.

Bezrobocie to obok inflacji podstawowy problem każdej gospodarki, ponieważ powoduje duże straty ekonomiczne i zagrożenia dla systemu społeczno-politycznego danego kraju. Bezrobocie to zjawisko braku pracy dla ludzi w wieku zdolności do pracy i posiadających tę zdolność. Produkt Krajowy Brutto to iloczyn zatrudnienia i przeciętnej wydajności pracy. Wzrost wydajności pracy przy danym przyroście PKB, przesuwa część zatrudnionych do bezrobotnych. Z prawa Okunia wynika, że obniżenie PKB o 2% w stosunku do potencjalnego oznacza podwyższenie stopy bezrobocia o 1%. I odwrotnie, zwiększenie bezrobocia o 1% prowadzi do obniżenia PKB o 2%.

Rozmiary bezrobocia są określane przez trzy czynniki:

• Współczynnik aktywności zawodowej - to relacja między zasobami siły roboczej, a liczbą ludności w wieku produkcyjnym. Im wyższy współczynnik tym większa liczba osób w wieku produkcyjnym chce pracować,

• Liczbę ludności w wieku produkcyjnym,

• Wielkość zatrudnienia.

Relatywną miarą poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia. To ilość zarejestrowanych bezrobotnych w stosunku do liczby osób zawodowo czynnych. Ważnym elementem określającym stopę bezrobocia jest czas jego trwania. Im osoba bezrobotna potrzebuje dłuższego czasu na znalezienie lub opuszczenie zasobu pracy, tym większa będzie zarejestrowana liczba bezrobotnych w dowolnym momencie czasu.

Zasób pracy to ogół ludzi pracujących i wszystkich aktywnie poszukujących pracy.

N = L + U,

Gdzie:

N - zasób pracy,

L - zatrudnienie,

U - bezrobocie.

Zasoby siły roboczej to ogół ludzi gotowych do podjęcia zatrudnienia.

Typy bezrobocia:

• Frykcyjne - to podstawowy typ bezrobocia w każdej gospodarce. To nieredukowalne minimum bezrobotnych występujące w każdej gospodarce rynkowej, które wynika z niedopasowania między wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą w gospodarce dynamicznej. Niedopasowanie to wynika z zakłócenia informacji przepływającej między pracodawcami i pracobiorcami, tzn. musi upłynąć pewien okres czasu, zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy.

• Dobrowolne - określa ludzi niechętnych z różnych powodów do podjęcia pracy,

• Sezonowe - wynikające z naturalnych wahań produkcji,

• Przymusowe - występuje, gdy podaż siły roboczej jest większa niż popyt na nią. Można tłumaczyć go sztywnością płacy realnej, czyli sztywnością rzeczywistych kosztów zatrudnienia pracownika.

• Chroniczne - dotyczy osób, które z różnych powodów niezależnych od siebie nie mają szans na znalezienie i utrzymanie pracy.

• Strukturalne - wynika z nierównomiernego wzrostu gospodarczego (braku kapitału lub złych proporcji rozumieniu zasobów produkcyjnych gospodarki). To niedopasowanie struktury podaży i popytu na pracę w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. Jego charakter jest dość trwały. Bezrobocie frykcyjne wraz z strukturalnym stanowią bezrobocie naturalne.

• Płacowe (klasyczne) - to wynik zbyt wysokich płac realnych.

Skutki bezrobocia:

• Konieczność wypłaty zasiłków,

• Spadek kwalifikacji siły roboczej,

• Wzrost patologii społecznych,

• Straty społeczno-psychologiczne.

Przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia polega na prowadzeniu przez państwo określonej polityki społecznej i zatrudnienia. Polityka państwa w tym zakresie może być aktywna i wówczas ma na celu redukcję bezrobocia oraz pasywna, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.

Polityka aktywna w części koncentruje się na polityce makroekonomicznej, w ramach, której państwo zwiększając popyt na towary i usługi przy wykorzystaniu instrumentów fiskalnych i pieniężnych, osiąga spadek bezrobocia popytowego.

Polityka pasywna państwa na rynku pracy polega na pomocy finansowej bezrobotnym. Pomoc ta przyjmuje formę zasiłków dla bezrobotnych, jednorazowych odszkodowań dla osób zwalnianych z pracy, dodatków do wcześniejszych emerytur itp.

HANDEL ZAGRANICZNY

Różnice kosztów wytwarzania i cen towarów między krajami, będące często konsekwencją dostępności i cen posiadanych dóbr naturalnych, czy innych czynników produkcji, są przyczyną wymiany międzynarodowej. To ogół związków rzeczowych łączących odrębne kraje (gospodarki narodowe). Przedmiotem wymiany mogą być dobra i usługi poszczególnych krajów: kapitał, czynniki materialne (rzeczowe), zasoby ludzkie ze swoim kapitałem intelektualnym. Handel zagraniczny to tradycyjna forma wymiany międzynarodowej. Handel zagraniczny wszystkich krajów to handel międzynarodowy.

Handel zagraniczny składa się z:

• Importu - czyli przywozu dóbr i usług z zagranicy,

• Eksportu - czyli wywozu dóbr i usług zagranicę.

Handel zagraniczny i prowadzone w jego ramach transakcje wywołują należności i zobowiązania, których zestawienie nazywamy bilansem płatniczym. Obejmuje on wszystkie transakcje, które zostały przeprowadzone w okresie analizowanego roku.

Bilans płatniczy może być ujemny (import > eksport), co może przyczyniać się między innymi do ograniczenia produkcji krajowej lub dodatni (eksport < import), co pobudza gospodarkę.

Struktura bilansu płatniczego:

1. Bilans obrotów kapitałowych,

2. Bilans obrotów bieżących.

Ad 1.

Stanowi go wynik netto przepływów kapitałowych takich jak: inwestycje bezpośrednie, portfelowe, kredyty eksportowe oraz kredyty bankowe krótko i długoterminowe.

Ad 2.

Obejmuje wymianę usług, obrót towarowy, a także saldo wartości transakcji usługowych, renty, emerytury zagraniczne, składki organizacji międzynarodowych, darowizny, przekazy emigrantów itp.

Zadanie tworzenia i prezentacji bilansu płatniczego Sejmowi i Rządowi, ustawowo nałożony jest w Polsce na Narodowy Bank Polski. Obowiązek ten NBP realizuje od 1946 roku. Bilans płatniczy jest jawny i publikowany przez GUS.

Handel zagraniczny wpływa znacząco na wzrost gospodarczy danego kraju:

• Pomnaża zasoby czynników rozwojowych (funkcja zasobotwórcza),

• Zwiększa efektywność zasobów(funkcja efektywnościowa)

Jeżeli w gospodarce danego państwa dominują funkcje zasobotwórcze, to wówczas handel zagraniczny spełnia rolę pasywną, a gospodarka jest zamknięta. Import w takim przypadku służy jedynie uzupełnianiu produkcji krajowej, a eksport ma na celu sprzedaż nadwyżek oraz zapewnienie środków płatniczych na import.

Jeżeli w gospodarce danego państwa dominuje funkcja efektywnościowa, to handel zagraniczny spełnia rolę aktywną, a stosowaną strategia gospodarcza określana jest mianem otwartej. Przy strategii otwartej zagraniczne zasoby czy potrzeby określają strukturę rozwoju gospodarczego danego państwa i są równoznaczne z jego dużym udziałem w międzynarodowym podziale pracy.

Rola zasobotwórcza handlu zagranicznego realizuje się poprzez import środków produkcji.

W gospodarce otwartej nadwyżka importu nad eksportem wpływa na zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego. Zjawisko to określamy mianem efektu finansowego wpływu handlu zagranicznego na inwestycje.

Wyróżniamy również efekt rzeczowy zasobotwórczej roli handlu zagranicznego w zakresie inwestycji, zaplecza naukowo - technicznego, dostaw aparatury badawczej odczynników itp.

Poprzez import środków produkcji następuje zaspokojenie na nie w kraju, który środków tych nie wytwarza lub wytwarza w znikomej ilości.

Efektywnościowa rola handlu zagranicznego polega na zmianie struktury produkcji gospodarki narodowej w kierunku produktów, w których wytwarzaniu dany kraj jest względnie najlepszy, a pozostałe będzie importował. Oczywiście występują tu pewne ograniczenia polityczno - strategiczne. Powodują one utrzymanie tych wszystkich sektorów gospodarki, czasem zresztą nierentownych, które są uważane za podstawowe, dla normalnego funkcjonowania społeczeństwa.

Formy inwestycji zagranicznych:

• Inwestycje portfelowe, czyli nabywanie pakietów akcji spółek notowanych na giełdzie, nabywanie papierów wartościowych w postaci obligacji, bonów skarbowych, itp.

• Inwestycje bezpośrednie, to nabywanie trwałych udziałów w przedsiębiorstwach działających poza granicami kraju inwestora, w celu osiągnięcia wpływów na zarządzanie tymi przedsiębiorstwami.

Państwo świadomie wpływa na wymianę gospodarczą z zagranicą. Działania takie noszą nazwę polityki handlowej państwa.

Rodzaje polityki handlowej:

• Polityka proeksportowa,

• Polityka antyimportowa.

Środki polityki handlowej:

• Bezpośrednie: cła, kurs walutowy, różnego rodzaju umowy gospodarcze, klauzule największego uprzywilejowania, bariery pozataryfowe,

• Pośrednie: przepisy sanitarne, regulacje przemysłowe, dewizowe, itp.

Rozliczenia zagraniczne wymagają wymiany walut wymienialnych, czyli takich, które nie mają nałożonych żadnych ograniczeń w stosunku do transakcji bieżących.

Wymianę walut dokonuje się na rynku walutowym (dewizowym). To całokształt transakcji wymiennych walut.

Obce waluty są sprzedawane i kupowanym w danym kraju po kursie walutowym, czyli cenie wyrażanej w walucie krajowej, którą płaci się za jednostkę waluty obcej.

Kursy walutowe mogą być:

• Sztywne, urzędowe (ustalone przez rząd nie ulegają wahaniom),

• Stałe - ustalone przez władze monetarne, mogą się zmieniać pod wpływem relacji podaży i popytu na rynku walutowym,

• Zmienne - kształtują się na rynku walutowym pod wpływem relacji podaży i popytu.

GOSPODARKA ŚWIATOWA I MIĘDZYNARODOWY SYSTEM OCHRONY WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ

Gospodarka światowa to system wzajemnych powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany. System ten jest ukształtowany i korygowany na przestrzeni wielu lat.

Podsystemy współczesnej gospodarki światowej:

• Gospodarki narodowe poszczególnych państw. Gospodarka narodowa to obszar względnie spójny wewnętrznie i wyraźnie wyodrębniony granicami polityczno-ekonomicznymi. Poszczególne krajowe systemy gospodarcze są powiązane ze sobą zależnościami konkurencyjności i wspólnej płaszczyzny działania,

• Gospodarcze ugrupowania integracyjne np. Unia Europejska, czy sojusze wojskowe np. NATO,

• Korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa o rozbudowanej liczbie filii i oddziałów na obszarze kilku państw: General Motors, Shell, IBM, Ford. Wartość obrotów tych firm jest niejednokrotnie wyższa niż dochód narodowy państwa, na terenie, którego prowadzą one swoją działalność. Organizacje transnarodowe mogą ignorować lub bojkotować założenia polityki gospodarczej rządów krajów, na terenie, których prowadzą swoją działalność.

Podział krajów systemu gospodarki światowej w zależności od poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego:

• Kraje wysoko rozwinięte,

• Kraje średnio rozwinięte,

• Kraje słabo rozwinięte, tzw. kraje Trzeciego Świata, wśród których wyróżniamy:

• Kraje zrzeszone w OPEC, czyli Organizacji Eksporterów Ropy Naftowej (Algieria, Arabia Saudyjska, Ekwador, Gabon, Indonezja, Iran, Irak, Katar, Kuwejt, Libia, Nigeria, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie). Cel działalności OPEC to ochrona interesów państw członkowskich poprzez jednolicie ukształtowaną politykę wydobycia i cen ropy naftowej.

• Kraje czwartego świata, najuboższe, o najniższym poziomie produktu krajowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca.

Tendencje rozwoju gospodarki światowej:

1. Powiększanie się otwartego charakteru gospodarek poszczególnych krajów i ich grup,

2. Wzrost współzależności rozwoju. Rozrastająca się sieć informacji i wzajemnych powiązań powoduje uzależnienie się poszczególnych krajów od gospodarki światowej i jej poszczególnych podsystemów z zachowaniem warunków suwerenności poszczególnych państw.

3. Umiędzynarodowienie badań i postępu technicznego, czyli transfer nowoczesnych technologii oraz wyników badań naukowych.

4. Naśladowanie wzorców zachowań w sferze konsumpcji i produkcji, krajów wysoko rozwiniętych.

Główne problemy rozwoju współczesnego świata:

• Szybki wzrost liczby ludności świata,

• Wyżywienie ludności świata, tzn. problem dotyczący zapewnienia równowagi między światowym zapotrzebowaniem na żywność, a wielkością jej produkcji.

• Wielkość zasobów surowcowych. Wielkość zasobów w ujęciu statycznym jest wielkością skończoną i wcześniej czy później zostanie wyczerpana. W ujęciu dynamicznym zasoby są nieograniczone. Wynika to z głównego założenia tej koncepcji, która mówi, że przydatność surowca określa jego zdolność do zaspokajania określonej potrzeby, zatem rozwój wiedzy ludzkiej pozwala na osiąganie takiej samej wartości użytkowej w różny sposób. Zasoby surowców traktowane są jako funkcje wiedzy ludzkiej.

• Degradacja środowiska naturalnego, produkcja zanieczyszczeń w wielkości przekraczającej zdolność ich wchłaniania przez środowisko.

Formy współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska:

• Opracowywanie i upowszechnianie technologii wytwarzania dóbr i usług sprzyjających czystości środowiska. Współpraca naukowo-techniczna dla realizacji tych celów.

• Zawieranie umów międzynarodowych dotyczących rezygnacji z wytwarzania lub eksploatacji dóbr, które stwarzają szczególne zagrożenie dla środowiska naturalnego.

• Ustalanie i przestrzeganie międzynarodowych norm regulujących maksymalnie dopuszczalny poziom zanieczyszczeń, poszczególnych elementów środowiska.

Wymiana międzynarodowa to podstawowy czynnik rozwoju gospodarki światowej.

Przedmiot wymiany międzynarodowej:

• Kapitał; podstawowe motywy tego rodzaju transferu to chęć uzyskanie wyższej stopy oprocentowania wolnych kapitałów, zapewnienie dostępu do deficytowych źródeł surowców, ominięcie barier celnych, wykorzystanie przewagi technologicznej nad krajami zagranicznymi, zapewnienie lepszej struktury i stabilności lokat kapitałowych.

Międzynarodowe przepływy kapitału przyczyniają się do wzrostu dochodu światowego.

Formy transferu kapitału:

• Bezpośrednie lokaty kapitałowe (inwestycje bezpośrednie).

• Pośrednie lokaty kapitałowe (inwestycje portfelowe), polegają na zakupie zagranicą papierów wartościowych.

• Międzynarodowe przepływy kapitału pożyczkowego, stanowiące różne formy kredytów udzielanych państwom lub firmom i instytucjom prywatnym.

• Krótkookresowe przepływy kapitału spowodowane różnicami w poziomie stopy procentowej w poszczególnych krajach.

• Międzynarodowy przepływ wiedzy, złożony z trzech sektorów:

1. Odpłatny transfer wiedzy technicznej dokonywany dla celów wojskowych.

2. Transfer zachodzący w obrębie korporacji międzynarodowych, między firmą macierzystą a jej filiami.

3. Transakcje kupna-sprzedaży prowadzone między niezależnymi jednostkami gospodarczymi.

• Transfer siły roboczej wywołany różnicą w możliwych do uzyskania dochodach oraz możliwościach zatrudnienia w różnych krajach.

• Wymiana usług: transportowych, turystycznych, spedycyjnych, ubezpieczeniowych, maklerskich, agencyjnych, reklamowych itd., itp.

Zasadniczą formą koordynowania działalności gospodarczej krajów w skali międzynarodowej są umowy gospodarcze i porozumienia międzynarodowe oraz tworzone na ich podstawie międzynarodowe organizacje gospodarcze: Światowa Organizacja Handlu (WTO), instytucje gospodarcze ONZ, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) i inne.

Międzynarodowy system ochrony własności przemysłowej.

Własność przemysłowa nazywana również własnością intelektualną, obejmuje określone wytwory twórczej działalności człowieka, mające znaczenie gospodarcze.

Klasyczne składniki własności przemysłowej to:

• Wynalazki - nowe rozwiązania o charakterze technicznym nie wynikające wprost ze stanu techniki i mające wymiar praktyczny.

• Patenty - zapisy wyłączności prawnej wynalazku oraz wyłączności do jego wykorzystania.

• Wzory użytkowe wg prawa polskiego to nowe rozwiązania techniczne kształtu, budowy przedmiotu o trwałej postaci.

• Znaki towarowe - wyrazy, dźwięki, kolory, znaki, które są cechą charakterystyczną i odróżniającą poszczególne produkty i usługi od innych.

• Prawa autorskie - ich przedmiotem jest każdy przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze.

System ochrony własności przemysłowej oparty jest na trzech filarach:

1. Wyłączności rozumianej jako monopol na korzystanie z poszczególnych praw własności przemysłowej. Wyłączność ustalona jest na podstawie zasady pierwszeństwa, którą uzyskuje ten podmiot, który w pierwszej kolejności złoży prawidłową aplikację w np. w urzędzie patentowym.

2. Terytorialność - prawo ochrony przyznawane jest na określonym terytorium, które jest w zasięgu działania instytucji chroniących własność przemysłową.

3. Czasowość - uzupełnia zasadę terytorialności i określa ograniczenia czasowe w prawie wyłączności, określonej własności przemysłowej.

Literatura

R.J. Barro „Makroekonomia” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 1997.

D. Begg „Makroekonomia” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 1999.

M. Burda „Makroekonomia. Podręcznik europejski” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2000.

St. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1995.

B. Oyrzanowski „Makroekonomia”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków, 1998.

ST. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

ST. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

D. Begg „Makroekonomia” Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

St. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

St. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

St. Marciniak „Makro- i mikroekonomia dla inżynierów” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

B. Oyrzanowski „Makroekonomia”, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1998.

Stopa opodatkowania

C

Dochody podatkowe Dn

D1 D2 D3

100%

pd1

pd3

pd2 pd1

D

B

A

---