TEORIA I ANALIZA RYNKU

ANALIZA RYNKU

Efektywne funkcjonowanie podmiotów gospodarki rynkowej wymaga znajomości zasad działania rynku, a także metod jego badania w celu podejmowania trafnych decyzji w procesie zarządzania.

ANALIZA RYNKU jest dyscypliną, która umożliwia poznanie rynku dzięki określonej metodyce badań. Celem analizy rynku jest tworzenie przesłanek podejmowania decyzji przez systematyczną obserwację elementów rynku i stosunków rynkowych, wykrywanie i analizę współzależności i prawidłowości zachodzących w zjawiskach i procesach rynkowych. Metodyka analizy rynku łączy w sobie metody ekonomiczno-społeczne i matematyczno-statystyczne.

ANALIZA RYNKU to zespół czynności pozwalający ocenić zjawiska rynkowe, zmierzający do stworzenia przesłanek podejmowania bieżących i przyszłych decyzji, które dotyczą równowagi rynkowej we wszystkich przekrojach, w krótkich i średnich okresach. Jest częścią analiz gospodarczych prowadzonych przez różne podmioty rynku.

W ANALIZIE rynku chodzi o analizę statystyczną i diagnozę stanu procesów i stosunków rynkowych, a także o badanie kierunków rozwoju i wykrywanie prawidłowości w kształtowaniu się elementów rynku i stosunków rynkowych. Bieżące poznanie stanu rynku i kierunków rozwoju struktur rynkowych jest niezbędną przesłanką kształtowania prawidłowych powiązań między producentami, handlowcami i konsumentami.

Analiza rynku obok diagnozy obecnego i przeszłego rynku powinna zawierać wizję przyszłości (zarówno tej bliższej jak i dalszej)

BADANIA RYNKU

ANALIZA RYNKU PROGNOZY RYNKOWE

zjawiska przeszłe i obecne zjawiska przyszłe

ANALIZA RYNKU I BADANIA RYNKU - można te pojęcia używać zamiennie, ale wtedy gdy celem badań rynku będzie proces decyzyjny dotyczący rynku. Pojęcie badania rynku może mieć bowiem znaczenie szersze. Zjawiska rynkowe są składnikiem wielu badań m.in. historyków gospodarki, teoretyków ekonomii, geografów, socjologów, a te mogą być odległe od procesu decyzyjnego.

ZJAWISKAMI RYNKOWYMI są wszelkie zdarzenia losowe, które wpływają na stan rynku, natomiast PROCESAMI RYNKOWYMI są ciągi zdarzeń powiązanych zależnościami przyczynowo-skutkowymi, w których można wyróżnić pewne prawidłowości o charakterze nielosowym.

BADANIA RYNKOWE I BADANIA MARKETINGOWE ze względu na przedmiot mają obszar wspólny, jak i rozłączny.

Obszary badań rynkowych i marketingowych:

Obszar wspólny:

1. analiza chłonności rynku

• analiza popytu zaspokojonego

• analiza popytu niezaspokojonego

• analiza popytu kształtującego się

• analiza aktywizacji popytu

2. segmentacja i selektywność

• struktura segmentacyjna rynku

• selektywność marek produktu

• badania rynków docelowych

• pozycjonowanie produktu

Obszar badań rynkowych:

1. analiza równowagi i elastyczności

• równowaga statyczna, dynamiczna i cykliczna

• elastyczność popytu i podaży

• wpływ polityki interwencyjnej

• wpływ podatków i subsydiów

• wpływ ceł i taryf

2. analiza tendencji rozwojowej rynku

• analiza trendów

• analiza wahań cyklicznych i sezonowych

• analiza rytmiczności zjawisk rynkowych

• analiza dyfuzji i adaptacji

3. analiza pojemności rynku

• analiza potencjału rynkowego

• analiza zasięgu przestrzennego rynku

• udział przedsiębiorstwa na rynku

• analiza konkurencji

• analiza portfolio

Obszar badań marketingowych:

1. badania produktu

• cykl życia produktu

• badanie przejść

• badanie przestawień

2. badanie cen

• punkt przełamania

• bariera kosztowa

• bariera popytowa

• optymalizacja cen

3. badanie promocji

• sprzedaż osobista

• reklama

• public relations

• human relations

• promocja uzupełniająca

4. badanie dystrybucji

• wybór ogniw dystrybucji

• wybór kanałów dystrybucji

• optymalizacja kanałów dystrybucji

5. badania postępowania konsumenta na rynku

• badania zachowań

• badania postaw

• badania preferencji

• badania motywów

Przedmiotem badań rynkowych (analizy rynku) jest rynek.

RYNEK jest kategorią ekonomiczną, nierozerwalnie związaną z produkcją i wymianą towarową. Z rynkiem mamy do czynienia gdy zachodzi wielka liczba aktów kupna i sprzedaży, i gdy istnieje określony stan napięcia oraz bogactwo form, w jakich transakcje wymienne dochodzą do skutku. Istnieje wiele określeń i definicji rynku, które akcentują różne sfery odniesień transakcji wymiennych.

Cztery podstawowe definicje określenia rynku:

1. techniczne (historyczne) - za rynek uważa się po prostu miejsce spotkań kupujących i sprzedających, którzy dokonują transakcji wymiennych, są np. place targowe, sklepy, bazary, giełdy

2. geograficzne (przestrzenne) - za rynek przyjmuje się obszar o zbliżonych warunkach dokonywania transakcji kupna-sprzedaży. Jest to obszar o podobnej gęstości sieci handlowej, o zbliżonych formach sprzedaży, o tym samym stopniu zaopatrzenia w masę towarową, o zbliżonych cenach artykułów, o podobnym profilu dokonywania zakupów itp. Zasięg przestrzenny będzie zależał m.in. od rodzaju towaru, częstotliwości zakupu, organizacji zaopatrzenia, infrastruktury technicznej rynku, administracji terytorialnej. Najmniejszym terytorialnie rynkiem jest rynek lokalny a największym rynek światowy

3. ekonomiczne - za rynek uważa się ogół stosunków wymiennych (towarowo-pieniężnych) między sprzedającymi oferującymi do sprzedaży towary i usługi po określonej cenie - reprezentującymi podaż, a kupującymi zgłaszającymi zapotrzebowanie na te towary i usługi znajdujące pokrycie w funduszach nabywczych - reprezentującymi popyt

4. cybernetyczne (systemowe) - za rynek uważa się celowo określony zbiór elementów i relacji zachodzących między nimi w wyniku czego zachodzą procesy sterowania. W zbiorze tym występują elementy podmiotowe, którymi są kupujący i sprzedający oraz elementy przedmiotowe, którymi są towary i środki płatnicze. Między tymi elementami zachodzą określone relacje, które przyjmują formę stosunków umownych, negocjacji, ofert, zamówień, oddziaływań reklamowych itp. W wyniku tych relacji i zorganizowania następują procesy sterowania przepływem dóbr i funduszy stosownie do zapotrzebowania na określone środki.

UKŁAD RYNKOWY

D>S popyt D=S podaż D<S

Mechanizm korekcyjny działa na podstawie informacji w skali nierównowagi - jest nim cena.

Mechanizm wykonawczy informuje o tym, co jest możliwe do kupienia i do sprzedania.

Mechanizm pomiarowy - następuje zbilansowanie popytu z podażą

Struktura systemu rynkowego

polityka zakupu polityka sprzedaży

(kooperacja, naśladownictwo, (konkurencja,

zbieranie opinii) współpraca)

wycena wartości wymiernych

(negocjacje, akcesoria)

przepływy realne i regulacyjne

(dóbr, usług i pieniądza)

ekspozycja reklama

obserwacja produkcja

całość zaspokojenia potrzeb

- wartość użytkowa

substytucja substytucja

i komplementarność i komplementarność

potrzeb wartości użytkowych

Analiza rynku powinna być w polu zainteresowania:

• tych, którzy chcą sprzedać dany produkt

• tych, którzy wytwarzają dany produkt

• organizacji chroniących konsumentów

• organów administracyjnych, które mają obowiązek dbania o warunki żywnościowe ludności

• tych, którzy chcą kupić dany produkt (w formie mniej sformalizowanej i rozbudowanej)

Badania rynku odznaczają się następującymi właściwościami:

1. są procesami pozyskiwania informacji rynkowej w celu podejmowania odpowiednich decyzji

2. służą bezpośrednio podejmowaniu decyzji i są elementem procesów informacyjno-decyzyjnych w działalności gospodarczej

3. stwarzają przesłanki do konstruowania programu działań na rynku

4. umożliwiają ocenę podejmowanych decyzji i działań na rynku oraz ocenę skutków niezrównoważenia na rynku

5. stwarzają przesłanki do podejmowania decyzji umożliwiających osiąganie celów podmiotów gospodarczych

6. ułatwiają osiąganie celów ogólnospołecznych i podejmowanie decyzji w skali makroekonomicznej

• decyzje podmiotów polityki makroekonomicznej, które występują pod postacią:

1. programów gospodarczych (problemowych i przestrzennych) są to np. program długofalowej polityki rolnej, program rozwoju budownictwa mieszkaniowego, program restrukturyzacji górnictwa

2. decyzji dotyczących konstrukcji narzędzi polityki ekonomicznej oraz norm sterujących w procesie realizacji tej polityki np. decyzje o uwolnieniu cen paliw czy, ostatnio, cen energii

3. decyzji związanych z polityką interwencyjną np. na rynku rolnym taką funkcję pełni ARR

4. decyzji podejmowanych w związku z realizacją tzw. programów socjalnych np. program walki z bezrobociem

• decyzje przedsiębiorstw, które dotyczą wnętrza przedsiębiorstwa tzn. np. kadry, formy zarządzania, finansów, formy organizacyjno-prawnej, techniki i technologii wytwarzania, jak również działania zewnętrznego czyli strategii działania na rynku np. w ujęciu marketingowym

• decyzje samorządu terytorialnego lub podmiotu regionalnego, które dotyczą dochodów i wydatków budżetu, a także bazy majątkowej, finansowej i ludzkiej, form organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw komunalnych, form zarządzania

• decyzje gospodarstw domowych, które dotyczą dochodów i wydatków, a także stanu posiadania, zamożności, zadowolenia i samooceny.

W zależności od miejsca podejmowania decyzji wyróżnia się:

1. analizę rynku, jako podstawę informacyjną kształtowania rynku w ujęciu makroekonomicznym

2. analizę rynku w celu kształtowania rynków regionalnych i lokalnych

3. analizę rynku w przekroju mikroekonomicznym jako podstawę podejmowania decyzji przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

Zasady analizy rynku:

• powszechność - udział w badaniach podmiotów rynkowych

• kompleksowość - objęcie analizą wszystkich procesów wraz z warunkami deterministycznymi ich przebieg w różnych przekrojach

• powiązania branżowe - analiza rynków branżowych w celu bilansowania masy towarowej o różnych skalach

• powiązania terytorialne - analiza rynków przestrzennych w celu oceny stopnia zróżnicowań przestrzennych rynku i konsumpcji

• dwukierunkowość przepływu informacji - chodzi o sprawny system informacji rynkowej między różnymi podmiotami rynku

• elastyczność form organizacyjnych, trybu i metodyki badań rynku w różnych jednostkach - należy dostosować metody analizy rynku do celu przedmiotu badań (!!)

PROCEDURA BADAŃ RYNKOWYCH

Etapy:

1. postawienie problemu badawczego

2. analiza sytuacji, czyli określenie realności rozwiązania problemu (określenie racjonalności podjęcia badań rynkowych, relacje między nakładami a efektami)

3. postawienie hipotez badawczych (pewne przypuszczenie, które w trakcie badań rynkowych musi potwierdzać w sposób empiryczny /praktyczny/)

4. określenie źródeł i analiza danych wtórnych (zostały opublikowane przez inne instytucje) tzw. badania przy biurku - desc reserch

Źródła wtórne:

• roczniki statystyczne

• biuletyny statystyczne czyli ogólnie wydawnictwa GUS

• informatory statystyczne

• informacje statystyczne ministerstw

• wyniki badań instytutów branżowych, ośrodków badań rynkowych

• wyniki badań placówek naukowo-badawczych (prace instytutu PAN)

• prace wyższych uczelni

• publikacje książkowe i czasopisma branżowe

• przeglądy bibliograficzne i dokumentacyjne (słowniki, encyklopedie)

• sprawozdawczość przedsiębiorstw i organizacji gospodarczych

5. określenie metod zbierania danych pierwotnych (chcemy do swoich konkretnych badań zebrać) i określenie podmiotu zbierającego

6. testowanie narzędzi badawczych

badania pilotażowe sprawdzą poprawność kwestionariusza ankietowego, który w tym przypadku jest narzędziem badawczym, narzędziem, które pozwala na zebranie danych pierwotnych

7. planowanie wyboru próbki badawczej - chodzi o taki dobór zbiorowości próbnej aby można było formułować wnioski dot. całej zbiorowości

8. zbieranie danych - dotarcie do właściwych źródeł danych i uzyskanie jasnych i poprawnych odpowiedzi

9. analiza i interpretacja danych - polega na przetworzeniu wybranych informacji i wnioskowaniu. Przetwarzania informacji dokonujemy poprzez zastosowanie różnych mierników, wskaźników, miar oraz parametrów opisowych zbiorowości statystycznej, poprzez zastosowanie analizy korelacji, wielowymiarowej analizy porównawczej

10. prezentacja i ocena wyników w prezentowaniu wyników badań dużą rolę odgrywa ilustracja graficzna, najczęściej wykresy i metody kartograficzne.

Wyróżniamy wykresy:

• strukturalne, które wykazują wzajemny stosunek badanych zjawisk

• dynamiczne - żeby dokonać trzeba podzielić oś czasu na odcinki czasowe. Mogą być liniowe, kołowe, słupkowe

Metody kartograficzne wyrażają informacje i oceny za pomocą mapy rozmieszczenia zjawisk, zdarzeń i obiektów w przeważnie przestrzeni geograficznej. Można je podzielić:

• ilościowe, np. metoda kropkowa

• jakościowe, np. metoda tła barwnego

METODY ANALIZY RYNKU

1. kryterium teorii poznania

1. metody dedukcyjne

2. metody indukcyjne

2. kryterium technik badawczych

1. metody statystyczne

2. metody ekonometryczne

3. metody socjologiczne

3. kryterium przekroju rynku

1. przekrój decyzyjny - związany jest ze sferą informacyjną (ksero - „informacja rynkowa i metody gromadzenia informacji, metody przetwarzania informacji”)

2. przekrój segmentacyjny (ksero - „segmentacje rynku: pojemność i chłonność rynku”)

ANALIZA POJEMNOŚCI RYNKU związana jest z badaniami zapotrzebowania rynku na określone produkty, czyli związane są z analizami popytu (popyt restytucyjny i inwestycyjny).

Popyt inwestycyjny występuje wtedy, kiedy dany środek trwały (dobro konsumpcyjne) jest kupowane po raz pierwszy.

Popyt restytucyjny polega na odnowieniu trwałych dóbr konsumpcyjnych, zależy głównie od tempa zużywania się tych środków pod względem ekonomicznym i technicznym.

Szacowanie pojemności rynku wiąże się z poznaniem liczebności konsumentów i wewnętrznego ich zróżnicowania a także wiąże się z poznaniem procesów demograficznych i ekonomicznych.

W Polsce od dłuższego czasu prowadzone są badania pojemności rynku przez GUS w oparciu o badania budżetów rodzinnych. Badania te są prowadzone metodą panelową. Do badań tych typowanych jest ok. 10% gospodarstw.

Podział badań dot. gospodarstw domowych:

• gosp. dom. pracowników

• gosp. dom. pracowników użytkujących gospodarstwa rolne

• gosp. dom. rolników

• gosp. dom. pracujących na własny rachunek

• gosp. dom. emerytów i rencistów.

Podział badań ze względu na grupy towarowe:

• żywność i napoje

• odzież i obuwie

• wydatki na mieszkanie

• wydatki na zdrowie

• rekreacja i kultura

• edukacja

• transport

• pozostałe

Badania budżetów rodzinnych /gosp. domowych/ wykorzystywane są głównie do analizy poziomej oraz zróżnicowania warunków bytu podstawowych grup społeczno-ekonomicznych ludności w układzie terytorialnym i zawodowym oraz przyczyn powodujących to zróżnicowanie. Wykorzystywane są do obliczania indeksów cen towarów i usług konsumpcyjnych, do badania ubóstwa, do szczegółowych badań rynku konsumpcyjnego, opracowań prognostycznych oraz innych analiz ekonomicznych.

Wyróżniamy metody służące do:

1. analizy rozwoju zjawisk rynkowych w czasie

2. analizy zjawisk rynkowych w układzie przestrzennym

3. analizy współzależności zjawisk rynkowych np. badanie elastyczności popytu - cenowa, dochodowa, mieszana /powtórzyć z mikro interpretacje/, np. analizę korelacji /powtórzyć/

Ad. I.

Służy ona do ustalenia kierunku tego rozwoju oraz jego natężenia. Kierunek często określany jest jako tendencja rozwojowa, natomiast natężenie zmian jest nazywane zmiennością zjawiska, która może być regularna lub nieregularna.

Wyróżniamy określone metody (techniki) do badania rozwoju zjawisk rynkowych w czasie:

1. indywidualne wskaźniki dynamiki, czy wskaźniki przyrostu

jednopodstawowe łańcuchowe

wsk. dynamiki = 7/6 *100% = 117% 1999r. 5

2000r. 6

2001r. 7

odp. Zjawisko wzrosło o 17%

2. agregatowe indeksy ilości, cen, wartości metody przewidywania oparte na wyodrębnieniu tendencji rozwojowej, metody ektrapolacyjne

Analiza rozwoju zjawisk związana jest z analizą trendu, z analizą wahań regularnych, które można podzielić na: wahania sezonowe, długookresowe (koniunkturalne).

Analiza ta związana jest z analizą wahań nieregularnych, które dzielimy na wahania przypadkowe i incydentalne.

Szereg czasowy składa się z wahań i trendu:

wah. koniunkturalne K

wah. sezonowe S

wah. przypadkowe P

czas czas

dekompozycja szeregu czasowego - wydzielenie /podział/

na poszczególne elementy składowe

Z punktu widzenia przebiegu zjawisk możemy mówić o modeli addytywnym lub multiplikatywnym

Model addytywny jest wtedy, kiedy wahania nie oscylują wokół trendu, wtedy składniki przebiegu zjawisk w czasie sumują się.

R = T + K + S + P

Model multiplikatywny - kiedy wahania są silnie związane z trendem, czyli oscylują wokół trendu - mówimy, że wahania nakładają się na trend i model otrzymujemy przez wymnożenie.

R = T * K * S * P

R - wartości rzeczywiste wielkości rynkowej

W związku z metodą służącą do analizy rozwoju zjawisk rynkowych w czasie mamy doczynienia z analizą wahań sezonowych - metodą średnich ruchomych.

Zadanie:

		sprzedaż	średnia	scentrowana śr.	czynnik sezonowo	indeks	dane bez czynn
rok	kwartał	R	ruchoma	ruchoma TK	losowy SP=R/TK	sezonowości S	sezonowości R/S
	I	5,8				0,939	6,177
	II	5,1				0,862	5,916
1997r.			6,35
	III	7		6,475	1,081	1,078	6,494
			6,6
	IV	7,5		6,737	1,113	1,121	6,69
			6,875
	I	6,8		6,975	0,975	0,939	7,242
			7,075
	II	6,2		7,187	0,863	0,862	7,193
1998r.			7,3
	III	7,8		7,325	1,065	1,078	7,236
			7,35
	IV	8,4		7,4	1,135	1,121	7,493
			7,45
	I	7		7,537	0,929	0,939	7,455
			7,625
	II	6,6		7,675	0,86	0,862	7,657
1999r.			7,725
	III	8,5		7,762	1,095	1,078	7,885
			7,8
	IV	8,8		7,837	1,123	1,121	7,85
			7,875
	I	7,3		7,937	0,92	0,939	7,774
			8
	II	6,9		8,075	0,854	0,862	8,005
2000r.			8,15
	III	9				1,078	8,349
	IV	9,4				1,121	8,385

tabela 1	układ chronologiczny /roczny/

Analizę wahań sezonowych przeprowadzono na przykładzie dla modelu multiplikatywnego. Etapy:

1. obliczanie średniej ruchomej o długości czterech kwartałów

2. obliczanie scentrowanej średniej ruchomej

3. obliczanie czynnika sezonowo - losowego

4. obliczanie tzw. indeksów sezonowości

5. obliczanie skorygowanych czynników sezonowych

6. obliczanie danych bez czynnika sezonowego, który ma umożliwić wykreślenie szeregu czasowego pozbawionego sezonowości

		czynnik sezo-	czynnik	skorygowany
kwartał	rok	nowo-losowy	średni S	czynn. sezon.
	1998	0,975
I	1999	0,929	0,941	0,94
	2000	0,92
	1998	0,863
II	1999	0,86	0,859	0,858
	2000	0,854
	1997	1,081
III	1998	1,065	1,08	1,079
	1999	1,095
	1997	1,113
IV	1998	1,135	1,124	1,123
	1999	1,123
			4,004	4

Tabela 2 układ kwartalny

Etapy zadania

W układzie rocznym:

• obliczamy średnią ruchomą - I+II+III+IV/4

• obliczamy scentralizowaną średnią ruchomą - dwie pozycje śr. ruchomej/2

• następnie czynnik sezonowo-losowy - SP=R/TK

• przenosimy dane SP do układu kwartalnego

w układzie kwartalnym:

• obliczamy czynnik średni - suma stycznia/3

• 
  obliczamy skorygowany czynnik sezonowy - wykorzystujemy założenie, że suma powinna wynosić 4 (dla danych kwartalnych). Będziemy korygować ilorazem:

• wracamy na układu roczny

w układzie rocznym:

• przenosimy skorygowany czynnik sezonowy jako indeks sezonowości - wpisujemy cztery razy

• następnie obliczamy dane bez czynnika sezonowości - R/S_I

• 
  sporządzamy wykres trendu - R i R/S_I

Z analizą wahań rynkowych jest związane zagadnienie analizy koniunktury. Koniunktura wyraża poziom i ruch podstawowych zjawisk ekonomicznych w tym rynkowych jak produkcja, zatrudnienie, sprzedaż, ceny, popyt itp. Wyraża ona dynamiczne zmiany zachodzące w gospodarce, które można poddać bezpośredniej obserwacji i ocenie. Analiza koniunktury może służyć ocenie rozwoju sytuacji gospodarczej w zamkniętym okresie, czyli w okresie ex-post, jak również do przygotowania prognozy koniunktury.

Wyróżniamy następujące metody badania koniunktury:

1. metody wskaźnikowe /testy koniunktury/

2. metody ekonometryczne

3. metody bilansowe

4. metody eksperckie

Ad. 1.

Elementy /techniczne zbieranie danych/:

1. źródłem informacji jest ankieta przeprowadzona na grupie jednostek gospodarczych np. przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, usługowych, gospodarstw domowych, najczęściej rozsyłane drogą pocztową

2. zbierane informacje mają przeważnie charakter jakościowy tzn. nie zawierają żadnych liczb a jedynie ocenę stanu lub tendencji w kategoriach „dobrze-źle”, „nastąpił wzrost/spadek”

3. ocena koniunktury dokonywana jest na podstawie reprezentatywnej próby a nie badań pełnych na całej populacji generalnej

4. badania prowadzone są regularnie w odstępach miesięcznych, dwumiesięcznych, kwartalnych.

Celem testu jest określenie aktualnego stanu w interesującym nas zakresie w porównaniu z okresem poprzednim i wyznaczenie prawdopodobnego kierunku zmian w następnym okresie.

Ankieta zawiera zazwyczaj trzy rodzaje pytań:

• pytania dotyczące stanu aktualnego i jego zmiany w porównaniu z okresem poprzednim

• pytania dotyczące najbliższej przyszłości, czyli oczekiwań, planów, zamiarów i przewidywań

• dodatkowe pytania zadawane nieperiodycznie lub w dłuższych przedziałach czasowych; są to pytania np. o plany inwestycyjne.

Generalnie badania prowadzi się w trzech gałęziach:

• przemyśle

• budownictwie

• handlu detalicznym i hurtowym

w zależności od branży jest to ankieta dostosowana, np. ankieta dotycząca przemysłu przetwórczego zawiera następujące pytania:

1. ogólna ocena sytuacji przedsiębiorstwa

2. dynamika produkcji

3. ocena zapasów wyrobów gotowych

4. zmiany popytu

5. dynamika zamówień

6. ocena portfela zamówień

7. zmiany cen zbytu

8. oczekiwana tendencja produkcji

9. oczekiwana tendencja eksportu

10. oczekiwana tendencja cen zbytu

11. oczekiwanie widoków przedsiębiorstwa w następnych miesiącach

Ocena sytuacji bieżącej i jej zmian w porównaniu z okresem poprzednim to pytania 2,4,5,7. Pytania 1, 3, 6 zawierają pytania wartościujące np. sytuacja przedsiębiorstwa (dobra, zła). Druga grupa pytań: 8-11 o plany i oczekiwania, czyli o sytuacje przyszłe.

WSKAŹNIKI NASTROJU (klimatu) koniunktury, który jest obliczany jako średnia geometryczna wskaźników prostych

W_exp - saldo odpowiedzi na pytania, czy aktualna sytuacja jest oceniana jako zadowalająca czy zła

W_exa - saldo odpowiedzi na pytanie, czy sytuacja w przyszłości poprawi się, nie ulegnie zmianie, czy pogorszy się.

Zalety:

1. szybkość - test pozwala na szybkie opracowanie prognozy na podstawie uzyskanych odpowiedzi

2. regularność i rytmiczność - ankiety są rozprowadzane i opracowywane w odstępach regularnych, co daje podstawę do przeprowadzenia porównań

3. brak kwantyfikacji - nie mamy doczynienia z liczbami

4. badania te dają możliwość uzyskania informacji często niedostępnych w statystyce ilościowej (która dodatkowo często publikowana jest z określonym opóźnieniem)

5. łączenie w sobie elementów diagnozy i prognozy, przez co zwiększa się wiarygodność tych badań

Wady:

1. subiektywny charakter wypowiedzi, niepewność co do ich rzetelności, wiedzy i kompetencji respondentów

2. często wycinkowy zasięg badań

3. często wąski zakres informacji

4. wysoki koszt badań z racji liczebności próby i powtarzalności tych badań

Przykład:

Celem tych badań jest określenie zaspokojenia popytu na dane dobro w mieście X. W tym celu zbadano cztery podmioty, którymi są cztery jednostki handlowe /handel detaliczny/ funkcjonujące w mieście X. Obrano kryterium ważności odpowiedzi wg wielkości obrotów w danej jednostce. Każdy podmiot miał do wyboru jedną odpowiedź z pięciu możliwości:

1. znaczne pogorszenie sytuacji

2. nieznaczne pogorszenie sytuacji

3. bez zmian

4. nieznaczne polepszenie sytuacji

5. znaczne polepszenie sytuacji

Dla poszczególnych możliwości odpowiedzi określamy tzw. stopień kwalifikacyjny

1 2 3 4 5

-100 -50 0 +50 +100

					popyt
podmiot	wielkość obrotu	waga	1	2	3	4	5
A	630 j.p.	7		
B	250 j.p.	3	
C	150 j.p.	2				
D	90 j.p.	1		
		13	3	7+1=8	0	2	0

Podmiot A dał odpowiedź: nieznaczne pogorszenie sytuacji.

Podmiot B ocenił sytuację jako znaczne pogorszenie.

Podmiot C dał odpowiedź: nieznaczne polepszenie sytuacji.

Podmiot D dał odpowiedź: nieznaczne pogorszenie sytuacji.

W testach koniunktury wykorzystuje się wskaźnik, który nazywamy saldem koniunktury - obliczamy wg wzoru:

q - ważone oceny jednostek badanych

n - liczba jednostek (4)

i - numer kolejny jednostki

j - liczba stopni kwalifikacyjnych

znak + salda koniunktury oznacza polepszenie sytuacji w zakresie badań (z uwagi na cel) znak - salda oznacza pogorszenie sytuacji (z punktu widzenia celu badań)

wynik 0 - sytuacja nie uległa zmianie

wynik -46 oznacza nieznaczne pogorszenie

ilustracją graficzna salda koniunktury jest zwierciadło

BADANIA RYNKU W UJĘCIU PRZESTRZENNYM

Zasadnicze znaczenie w tych badaniach odgrywa określenie obiektu czyli elementarnej jednostki badawczej. OBIEKT to umownie wyodrębniony fragment rzeczywistości społecznej, ekonomicznej lub inaczej najmniejszy element pobrany obserwacji, dostarczający informacji podstawowych z punktu widzenia sformułowanej hipotezy.

Szczególne miejsce w tych badaniach odgrywa klasyfikacja w znaczeniu:

1. klasyfikacja jako plan, metodyka segregowania zbioru na pewną z góry ustaloną lub nieustaloną liczbę klas

2. klasyfikacja jako proces decyzyjny rozpoznawania podzbiorów oraz rozpoznawania przynależności elementów do wyróżnionych klas

3. klasyfikacja jako wynik klasyfikowania, czyli zbiór poszczególnych członów klasyfikowanego zbioru.

W klasyfikacji można wyróżnić typologie czyli zabieg systematyzujący, polegający na wyróżnieniu w obrębie danego zbioru obiektów badania jednego lub kilku typów, porównaniu poszczególnych obiektów z obranym typem oraz na ich grupowaniu i porządkowaniu wg typów.

TYP - uznana, specjalna wartość zmiennej jedno- czy wielowymiarowej.

Podstawowe zagadnienia w ramach badań rynku w ujęciu przestrzennym:

1. badanie struktury przestrzennej rynku,

2. badanie zasięgu handlowego danego rynku,

3. delimitacja przestrzenna - rejonizacja.

BADANIE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ w uproszczeniu dotyczy tych struktur, których elementami są jednostki przestrzenne (województwa, gminy, kraje) wchodzące w skład danego obszaru. Dobór metod badań zależy od celu i podmiotu analizy. Ważna jest weryfikacja doboru metod. Możemy postawić różne cele i do nich stosować różne metody:

Cel --- rejonizacja --- wyodrębnienie podobnych rejonów

Następnie musimy rozstrzygnąć jakie zjawiska czy cechy są charakterystyczne dla naszego celu, czy są one jednorodne czy nie. Inne są bowiem metody badania zjawisk jednorodnych, inne zjawisk złożonych.

Metodami, które można zastosować do rejonizacji:

• przy badaniu zjawisk jednorodnych są:

• metody grupowania na zasadzie identyczności

• tworzenie przedziałów klasowych

• przy badaniu zjawisk niejednorodnych są:

• metoda standaryzacji cech

• metody taksonomiczne

• miary syntetyczne

Badanie struktury przestrzennej rynku w ujęciu systemowym jest badaniem zbioru elementów i relacji miedzy nimi, mającymi określone właściwości:

1. struktura przestrzenna rynku jest systemem określonej wielkości

2. zróżnicowanie, ranga, położenie poszczególnych elementów oraz relacje miedzy nimi wyznaczają strukturę hierarchiczną systemu.

Inne przykłady doboru metod badań przestrzennych do celów badawczych:

Cel --- badanie zgodności rozmieszczenia przestrzennego porównywalnych zjawisk, z których jedno ma charakter pierwotny a drugi wtórny. Istotne jest tu porównywanie struktur procentowych tych zjawisk.

Metody wykorzystywane to:

• współczynniki lokalizacji Florence`a

• ilorazy lokalizacji Isarda

Cel --- poznanie przyczyn zróżnicowania przestrzennego danego zjawiska i określenie wpływu tych przyczyn na kształtowanie się tego zjawiska.

Wykorzystujemy:

• metodę czynnikową, która określa wpływ pewnych czynników wpływających na kształtowanie się pewnych zjawisk.

Cel --- badanie dynamiki (zmienności) zjawisk rynkowych w przestrzeni.

Wykorzystujemy metody:

• wskaźnik zmienności rozmieszczenia /ksero/

• współczynnik efektywności zmian terytorialnych netto.

ZASIĘG RYNKOW REGIONALNYCH. Rynki regionalne w Polsce to rynki, które tworzą się wokół centrów administracyjnych. Jednak nie zawsze musi być tak, ze granica województwa jest granica rynku regionalnego. Rynki regionalne są pochodną siły oddziaływania centralnych części regionu oraz sil kulturotwórczych i społecznych. Komponentami regionu z punktu widzenia ekonomicznego to:

• środowisko naturalne

• ludność

• zasoby gospodarcze stworzone przez człowieka.

Region ekonomiczno-społeczny jest to przestrzenny kompleks produkcyjno-handlowo-społeczny o wyraźnie zaznaczającym się na tle społecznego i terytorialnego podziału pracy, profilu i specjalizacji.

Wyznaczenie granic tak pojętego rynku regionalnego zależy od wielu elementów społeczno-ekonomicznych struktury: struktura osiedleńcza, układ sieci handlowej, rozmieszczanie przemysłu, układ sieci komunikacyjnej i łączności, stan urządzeń komunalnych i socjalnych, elementy historyczne i zwyczajowe.

Rynki lokalne. Wyznaczenie granic zasięgu rynku lokalnego jest utrudnione ze względu na występowanie tzw. zjawisk grawitacji. Ciążenie w granicach rynków lokalnych zależy od:

• wielkości lokali sklepowych

• wielkości zaopatrzenia

• obrotów liczby sprzedawców.

Tworzenie rynków lokalnych w praktyce odbywa się samoczynnie. Najbardziej znaną metodą badania zasięgu rynku lokalnego (handlowego) jest metoda oparta na tzw. prawie grawitacji detalu Reilly`ego.

ZADANIE:

Dobrać cechy do badań diagnostycznych

Cel badań:

1. badanie zróżnicowania przestrzennego poziomu nauczania w zakresie szkoły średniej w Polsce w układzie np. regionalnym

2. badanie zróżnicowania przestrzennego poziomu życia w Polsce

3. badanie zróżnicowania przestrzennego rozwoju gospodarczego w Polsce

4. badanie zróżnicowania przestrzennego rozwoju motoryzacji w Polsce

Przykład:

Stosowanie metody standaryzacji cech - metody punktowe

Cel badań: ocenić zróżnicowanie przestrzenne rozwoju sieci handlowej.

Wybrano cechy:

1. wartość sprzedaży w placówkach handlowych w zł na 1 mieszkańca

2. liczba zatrudnionych w handlu na 10000 mieszkańców

3. liczba placówek handlowych na 10000 mieszkańców

obszar badań - wybrane województwa Polski

			etap I			etap II		etap III
Lp.	województwo	sprzedaż	zatrudn.	placówki	sprzedaż	zatrudn.	placówki	s+z+p
1	lubuskie	1939	101	58	0,78	0,71	0,94	2,43
2	dolnośląskie	2599	153	55	1,05	1,07	0,87	2,99
3	opolskie	2277	112	57	0,92	0,78	0,92	2,62
4	śląskie	3144	200	100	1,27	1,4	1,61	4,28
5	małopolskie	2193	131	53	0,88	0,92	0,85	2,65
6	wielkopolskie	3010	143	56	1,21	1	0,9	3,11
7	łódzkie	2200	158	58	0,89	1,1	0,94	2,93
		2480	143	62

Etap I: obliczamy średnią arytmetyczną sprzedaży, zatrudnienia i placówek

Etap II: obliczamy udział poszczególnych województw w średniej

Oceniamy rejonizację ⇒ określenie podobnych województw

OCENA:

Metoda ekspercka

1. śląskie 4,28 - rejon o najwyższym poziomie rozwoju sieci handlowych z punktu widzenia wybranych województw

2. wielkopolskie 3,11 średni poziom rozwoju sieci handlowych

dolnośląskie 2,99

łódzkie 2,93

3. małopolskie 2,65 niski poziom rozwoju sieci handlowych

opolskie 2,62

lubuskie 2,43

Przykład:

Stosowanie metody taksonomicznej

Cel badań: ocenić stopień zróżnicowania przestrzennego wśród określonych jednostek przestrzennych w zakresie poziomu rozwoju przemysłu.

Wybrane cechy:

1. nakłady inwestycyjne w j.pien./1 mieszkańca

2. środki trwale brutto w j.pien./1 mieszkańca

3. produkcja sprzedana przemysłu w j.pien./1 mieszkańca

	jednostki
Lp.	przestrzenne	1	2	3
1	j.p. 1	96	1381	314
2	j.p. 2	92	1344	496
3	j.p. 3	86	1348	525
4	j.p. 4	83	1100	505
5	j.p. 5	80	1231	561
6	j.p. 6	133	1531	956

Gdy jednakowe miana ⇒ cechy sumowalne

Procedura obliczeniowa:

W przypadku cech sumowalnych stosujemy metodę bezwzględnych różnic przeciętnych, natomiast kiedy cechy są niesumowalne trzeba zastosować metodę różnic względnych, lub metodę przeciętnych różnic względnych.

Cechy sumowalne:

n - liczba cech

W_1,2 - oznacza odległość taksonomiczną miedzy jednostką nr 1 i jednostką przestrzenną nr 2

Obliczamy macierz odległości:

Kolejne etapy:

• zamiana elementów macierzy odległości na elementy diagramy Czekanowskiego - otrzymujemy tą drogą tzw. nieuporządkowany diagram Czekanowskiego

• uporządkowanie diagramu Czekanowskiego

Zasady wynikające z praktycznych rozwiązań:

1. porządkowanie odbywa się od kolumny najciemniejszej do najjaśniejszej

2. najciemniejsze punkty powinny być skumulowane po przekątnej /jak najbliżej/

Cechy niesumowalne:

• metoda przeciętnych różnic względnych:

procedura obliczeniowa:

1. obliczanie wielkości pomocniczej

2. metoda różnic względnych

14

23

popyt niezaspokojony podaż niewykorzystana

zamówienie

przepływ środków

finansowych na

śr. finansowych

informacja o produkcji

strumień towarów

i usług - dostawcy

zapłata, przepływ

pokrycie potrzeb

(fundusz nabywczy)

informacja

o potrzebach

P

R

O

D

U

K

C

J

A

K

O

N

S

U

M

P

C

J

A

rynek

Mechanizm pomiarowy

Mechanizm

wykonawczy

Mechanizm

korekcyjny

Mechanizm

porównawczy

S

F

E

R

A

K

O

N

S

U

M

P

C

J

I

S

F

E

R

A

P

R

O

D

U

K

C

J

I

KUPUJĄCY

SPRZEDAJĄCY

P

O

D

A

Ż

P

O

P

Y

T

TOWARY

I USŁUGI

POTRZEBY

Dekom-

pozycja

szeregu czasowego

trend

---