mgr inż. Jan Świetlik

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

Państwowy Instytut Badawczy , Zakład Ekonomiki Ogrodnictw

Koszty i opłacalność produkcji podstawowych gatunków owoców w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012roku.

W kosztach produkcji owoców uwzględniono koszty bezpośrednie czyli przede wszystkim zużyte w toku produkcji środki ochrony roślin i herbicydy, nawozy mineralne oraz koszty pracy donajętej. W kosztach produkcji owoców uwzględniono też eksploatację maszyn[ głównie paliwo i smary], zakup opakowań, i inne koszty pośrednie oraz amortyzację środków trwałych [w tym sadów i plantacji].Do kosztów produkcji owoców doliczono koszty pracy własnej producenta i jego rodziny. Opłatę pracy własnej wyceniono na poziomie parytetowym czyli średniej płacy w gospodarce narodowej. Opłata pracy własnej wynosiła w 2010 r 11,76 zł/rbh., w 2011 r. 12,38 zł/ rbh .W 2012 roku opłatę pracy własnej przyjęto na poziomie 12,85 zł/rbh . Dla właściwej interpretacji prezentowanych kosztów produkcji owoców bardzo istotne jest to, że w kosztach nie uwzględniono oprocentowania wartości ziemi oraz własnych środków trwałych i obrotowych. Oprocentowanie to jest uwzględniane w metodyce liczenia kosztów produktów rolniczych w tym owoców i warzyw w wielu krajach UE. Oprocentowanie wartości ziemi i środków trwałych w gospodarstwach sadowniczych badanych w rachunkowości rolnej Polskiego FADN, kształtowało się w ostatnich latach na poziomie ok. 1 900 zł/ha, co stanowi ok. 7% prognozowanych kosztów produkcji jabłek i ok. 9 % kosztów produkcji wiśni.

Prezentowane koszty produkcji owoców obliczone dla gospodarstw towarowych, jako średnie dla kraju. W poszczególnych gospodarstwach i rejonach koszty produkcji poszczególnych gatunków owoców mogą się różnić. Opłacalność produkcji mierzono wskaźnikiem opłacalności, obliczanym następująco: średnia cena płacona producentom podzielona przez koszty produkcji ogółem x 100. Dla określenia poziomu cen owoców płaconych producentom wykorzystano system monitorowania cen owoców i warzyw płaconych producentom, prowadzony przez Zakład Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ-PIB.

Dochodowość produkcji owoców oceniono dochodem z działalności[dochodem rolniczym netto] przeliczonym na 1 ha. Dochodowość produkcji truskawek i malin obliczono z płatnością dla owoców miękkich do przetwórstwa.

Tabela 1 Produkcja owoców w Polsce (w tys. ton)

Wyszczególnienie	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Owoce ogółem	3 210,8	1 693,9	3 840,9	3 646,2	2 743,5	3 414,5
Owoce z drzew i orzechy	2 708,0	1 266,6	3 291,0	3 103,0	2 220,0	2 886,9
Jabłka	2304,9	1040,0	2830,9	2626,3	1877,9	2493,1
Gruszki	59,3	30,7	72,8	83,0	46,5	62,8
Śliwki	93,6	53,5	113,6	120,7	83,8	91,8
Wiśnie	194,9	107,7	201,7	189,2	147,2	175,0
Czereśnie	38,4	20,2	40,8	50,6	40,1	38,0
Brzoskwinie	5,5	3,5	12,1	12,5	9,3	8,7
Morele	2,4	1,1	4,1	5,2	3,4	4,0
Orzechy włoskie	6,4	6,4	11,6	12,4	9,2	10,5
Leszczyna	2,6	3,5	3,4	3,1	2,6	3,1
Owoce jagodowe	502,8	427,3	549,9	543,2	523,5	527,6
Truskawki	193,7	174,6	200,7	198,9	153,4	166,2
Maliny	52,5	56,4	81,6	81,8	92,9	118,0
Porzeczki ogółem, z tego:	194,5	138,6	196,6	196,5	196,7	169,6
- porzeczki czarne	147,1	101,0	148,6	145,0	146,0	124,6
- porzeczki kolorowe	47,4	37,6	48,0	51,5	50,7	45,0
Agrest	16,2	13,7	16,2	15,8	14,2	14,6
Aronia	39,5	37,0	44,8	36,8	53,0	48,2
Borówka wysoka	4,9	5,2	7,9	11,0	9,2	8,6
Inne jagodowe	1,5	1,8	2,1	2,5	4,1	2,4

Źródło: „Wyniki produkcji roślinnej GUS”, publikacje z poszczególnych lat.

Tabela 2 Ceny płacone producentom za owoce w zł/kg¹

Gatunki	2006/07	2007/08	2008/09	2009/010	20010/11	2011/12
Na rynek owoców świeżych^2
Jabłka deserowe	1,20	2,10	0,90	0,85	1,90	1,20
Gruszki deserowe	2,00	2,50	2,10	1,50	2,50	1,90
Śliwki deserowe	1,20	2,20	1,20	1,10	2,70	2,00
Czereśnie deserowe	3,00	4,80	3,40	3,20	5,50	4,50
Truskawki deserowe (bez osłon)	1,74	3,10	3,00	2,10	3,50	4,00
Truskawki deserowe (spod osłon)	4,50	4,00	4,50	5,00	7,00	9,00
Do przetwórstwa^3
Jabłka przemysłowe	0,35	0,95	0,15	0,17	0,65	0,65
Wiśnie do tłoczenia	0,90	1,75	0,70	0,60	2,10	1,90
Wiśnie do mrożenia	1,35	1,80	0,85	0,80	2,80	2,65
Śliwki węgierki do mrożenia	0,40	1,20	0,60	0,60	1,70	1,00
Truskawki odszypułkowane do mrożenia	1,90	3,40	2,80	1,40	2,80	4,00
Truskawki z szypułką na koncentrat	1,20	2,20	1,60	0,90	1,60	3,20
Porzeczki czarne	0,65	3,75	1,80	2,15	1,90	4,10
Porzeczki czerwone	1,00	1,80	1,20	0,85	1,10	1,65
Agrest	0,85	2,00	2,00	2,10	2,10	3,30
Maliny	2,35	4,30	4,10	3,25	3,60	2,30
Aronia	0,60	2,50	0,70	0,50	0,75	0,75

1/ bez VAT, 2/ notowania w spółdzielniach ogrodniczych, 3/ notowania w zakładach przetwórczych.

Źródło: Notowania Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ-PIB.

Tabela 3 Ceny wybranych środków produkcji w latach 2007-2011 w zł za jednostkę.

Wyszczególnienie	Jednostka	2008	2009	2010	2011	2012 I- IV	2012/11 %
Opłata pracy własnej zł/rbh^1	1 rbh	10,74	11,30	11,76	12,38	12,85	104%
Olej napędowy letni	1 litr	4,08	3,68	4,25	5,07	5,80	114%
Benzyna uniwersalna	1 litr	4,18	4,36	4,8	5,14	5,71	112%
Koks opałowy gat. II	1 tona	981,14	1029,14	997,77	1241,5	1354,1	109%
Mocznik nawozowy 46%N	1 dt	142,00	140,12	133,92	158,6	173,0	109%
Saletrzak 28%N	1 dt	95,48	103,92	92,36	122,4	135,5	111%
Sól potasowa ok. 60% K2O	1 dt	160,48	211,16	172,76	178,2	199,4	112%
Superfosfat 40% P2O5	1 dt	189,96	200,08	172,48	177,1	189,0	107%
Polifoska	1 dt	199,00	223,52	173,36	195,7	219,6	112%
Florowit	1 litr	5,45	6,15	6,18	6,41	6,77	106%
Miedzian 50 WP	1,5 kg	50,57	53,78	54,38	57,0	58,8	103%
Decis 2,5 EC	250 ml	26,65	28,10	29,18	29,9	30,3	101%
Karate Zenon 050CS	100 ml	21,41	23,58	24,8	20,2	20,4	101%
Dithane M 45	1 kg	21,73	29,95	34,95	36,3	36,8	101%
Roundup	1 litr	39,3	46,2	42,04	37,2	34,6	93%
Ciągnik Ursus Standard	1 szt.	72 075,9	72 524,9	77 699,6	113 488	144 986	128%
Opryskiwacz polowy 400 L	1 szt.	3512,59	3627,32	3720,87	3752,4	3769,2	100%

Źródło: notowania GUS, zestawienie i przeliczenia IERIGZ.-PIB ¹ Parytetowa opłata pracy własnej obliczana na podstawie średniego wynagrodzenia netto w gospodarce narodowej.

Tabela 4 Koszty i opłacalność produkcji jabłek, wiśni i śliwek w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r .

Lata	Plony handlowe	Koszty produkcji		Ceny płacone producentom	Wskaźnik opłacalności produkcji
	t/ha	zł/ha	zł/kg	w zł/kg
J a b ł k a , bez kosztów długotrwałego przechowywania -
2008	27,0	21.200	0,79	0,75	95
2009	27,0	21.750	0,81	0,75	93
2010	20,0	22.900	1,15	1,40	122
2011	27,0	24 500	0,91	1,10	121
2012	niższe 25,0	26 190	1,05
Prognoza	niższe 28,0	26 700	0,95
W i ś n i e do przetwórstwa
2008	11,0	18.320	1,66	0,80	48
2009	11,0	18.390	1,67	0,75	44
2010	8,5	17.920	2,11	2,50	120
2011	9,0	19 000	2,11	2,40	114
2012	niższe 8,0	19 900	2,84
Prognoza	wyższe 9.0	21 600	2,40
Ś l i w k i
2008	14,0	12.900	0,92	0,90	98
2009	14,0	13 500	0,96	0,85	89
2010	10,0	13.800	1,38	1,90	138
2011	12,0	14.000	1,17	1,25	107
2012	niższe 12,0	14 850	1,24
Prognoza	wyższe 14,0	15 200	1,09

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

Tabela 5 Koszty i opłacalność produkcji truskawek, malin, porzeczek czarnych i porzeczek czerwonych w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r

Lata	Plony handlowe		Koszty produkcji				Ceny płacone producentom		Wskaźnik opłacalności
	t/ha		zł/ha			zł/kg	w zł/kg		produkcji
T r u s k a w k i - do przetwórstwa
2008		9,0		22.850		2,54		2,45	96/ 102^1
2009		9,0		23.350		2,59		1,20	48 / 55^1
2010		8,0		22 600		2,82		2,80	87/94^1
2011		8,0		22.550		2,95		3,75	127/135
2012		niższe 6,0		22 600		3,77
Prognoza		wyższe 8,0		24 950
M a l i n y do przetwórstwa
2008		8,0		24.800		3,10		4,10	132 /138^1
2009		8,0		25 500		3,19		3,10	97/ 104^1
2010		8,0		26 100		3,27		3,60	110/ 116^1
2011		9,0		24.425		2,71		2,30	75/82
2012		niższe 7,0		28 500		4,07
Prognoza		wyższe 9,0		29 050		3,23
P o r z e c z k i c z a r n e - do przetwórstwa
2008		7,0			10.600	1,51		1,80	119
2009		7,0			11 000	1,59		2,15	135
2010		7,0			11.500	1,64		1,85	113
2011		6,0			12 300	2,05		4,00	195
2012		niższe 6,0			13 300	2,22
Prognoza		wyższe 7,0			13 650	1,95
P o r z e c z k i c z e r w o n e
2008		12,0			13 500	1,12		1,20	107
2009		12,0			13 800	1,15		0,85	91
2010		12,0			14 200	1,18		1,10	93
2011		10,0			14 600	1,46		1,50	102
2012		niższe 10,0			15 200	1,53
Prognoza		wyższe 12,0			15 400	1,28

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IER i GŻ. -PIB

1/ wskaźnik opłacalności z dopłatami do owoców miękkich

Tabela 6 Koszty i dochodowość produkcji jabłek w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r[koszty produkcji jabłek nie obejmują ich długotrwałego przechowywania oraz zakupu bezzwrotnych opakowań jednostkowych }

L.p	Wyszczególnienie	2008	2009	2010	2011	2012 plony niższe	2012 plony wyższe
1.	Wartość produkcji w zł/ha	20250	20250	28000	29700	0	0
1.1.	Plony handlowe ton/ha	27,0	27,0	20,0	27,0	25,0	28,0
1.2.	Cena producenta zł/kg	0,75	0,75	1,40	1,10
2.	Koszty bezpośrednie w tym:	7900	7750	7950	8455	8975	9500
2.1.	Nawozy	715	900	800	900	1100	1100
2.2.	Środki ochrony roślin i herbicydy	2050	2240	2340	2500	2700	2700
2.3	Praca najemna	4085	3510	3510	3705	3675	4200
2.4.	Inne koszty	1050	1100	1300	1350	1500	1500
3.	Koszty pośrednie w tym:	4530	4850	5150	5600	6400	6400
3.1	Eksploatacja maszyn	2100	2300	2450	2600	3100	3100
3.2	Opakowania zbiorcze i transportowe	1050	1100	1150	1300	1450	1450
3.3	Podatki, odsetki itp.	780	800	850	900	1000	1000
3.4	Inne koszty pośrednie	600	650	700	800	850	850
4.	Amortyzacja w tym:	4500	4700	4900	5250	5400	5400
4.1	Sadu (plantacji)	2450	2500	2600	2650	2700	2700
5.	Razem koszty bez pracy własnej (2+3+4) w zł/ha	16930	17300	18000	19305	20775	21300
6.	Dochód z działalności (1-5) w zł/ha	3320	2950	10000	10395
9.	Wartość pracy własnej w zł/ha	4511	4746	4939	5200	5397	5397
	Parytetowa opłata pracy własnej w zł/rbh	10,74	11,30	11,76	12,38	12,85	12,85
	Nakłady pracy własnej rbh/ha	420	420	420	420	420	420
	Nakłady pracy ogółem w rbh/ha	850	810	810	810	770	820
10.	Razem koszty z pracą własną (5+9) w zł/ha	21441	22046	22939	24505	26172	26697
10.1	w zł/kg	0,79	0,82	1,15	0,91	1,05	0,95
11.	Wskaźnik opłacalności (1/10)	94%	92%	122%	121%

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

Tabela 7 Koszty i dochodowość produkcji wiśni dla przetwórstwa w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r

	Wyszczególnienie	2008	2009	2010	2011	2012 n	2012w
1.	Wartość produkcji w zł/ha	8800	8250	21250	21600	0	0
1.1.	Plony handlowe ton/ha	11,0	11,0	8,5	9,0	7,0	9,0
1.2.	Cena producenta zł/kg	0,80	0,75	2,50	2,40
2.	Koszty bezpośrednie w tym:	8770	8400	7550	8100	8250	9900
2.1.	Nawozy	715	900	800	900	1000	1000
2.2.	Środki ochrony roślin i herbicydy	1850	2000	2100	2300	2500	2500
2.3.	Praca najemna	5225	4500	3600	3800	3600	5250
2.4.	Inne koszty	980	1000	1050	1100	1150	1150
3.	Koszty pośrednie w tym:	3420	3650	3850	4050	4500	4500
3.1.	Eksploatacja maszyn	1850	1950	2100	2250	2600	2600
3.2	Podatki i odsetki	1050	1050	1050	1050	1050	1050
3.5.	Inne koszty pośrednie	520	650	700	750	850	850
4.	Amortyzacja w tym:	2900	2950	3000	3150	3300	3300
4.1	Sadu (plantacji)	2350	2350	2500	2550	2600	2600
5.	Razem koszty bez pracy własnej (2+3+4) w zł/ha	15090	15000	14400	15300	16050	17700
6.	Dochód z działalności (1-5) w zł/ha	-6290	-6750	6850	6300
9.	Wartość pracy własnej w zł/ha	3222	3390	3528	3714	3855	3855
	Parytetowa opłata pracy własnej w zł/rbh	10,74	11,30	11,76	12,38	12,85	12,85
	Nakłady pracy własnej w rbh/ha	300	300	300	300	300	300
	Nakłady pracy ogółem w rbh/ha	850	800	700	700	700	800
10.	Razem koszty z pracą własną (5+9) w zł/ha	18312	18390	17928	19014	19905	21555
10a.	w zł/kg (10/1.1)	1,66	1,67	2,11	2,11	2,84	2,40
11.	Wskaźnik opłacalności (1/10)	48%	45%	119%	114%

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

Tabela 8 Koszty i dochodowość produkcji truskawek dla przetwórstwa w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów i wstępna ocena dochodowości w 2012 r

	Wyszczególnienie	2008	2009	2010	2011	2012 wersja wstępna
1.	Wartość produkcji w zł/ha	22050	11250	19600	30000	24000
1d	Wartość produkcji z dopłatami	23404	12942	21194	31762	25762
1.1.	Plony handlowe ton/ha	9,0	9,0	8,0	8,0	6,0
1.2.	Cena producenta zł/kg	2,45	1,25	2,45	3,75	4,00
2.	Koszty bezpośrednie w tym:	7580	7500	6600	6880	6420
2.1.	Nawozy	250	320	320	350	400
2.2.	Środki ochrony roślin i herbicydy	1300	1450	1450	1450	1490
2.3.	Praca najemna	5700	5400	4500	4750	4200
2.4.	Inne koszty	330	330	330	330	330
3.	Koszty pośrednie w tym:	2610	2680	2800	2860	3060
3.1.	Eksploatacja maszyn	1250	1300	1400	1450	1600
3.2	Podatki i odsetki	860	860	860	860	860
3.5.	Inne koszty pośrednie	500	520	540	550	600
4.	Amortyzacja w tym:	3000	3000	3200	3300	3500
4.1	plantacji	2500	2500	2650	2750	2800
5.	Razem koszty bez pracy własnej (2+3+4) w zł/ha	13190	13180	12600	13040	12980
6.	Dochód z działalności bez dopłat (1-5)	8860	-1930	7000	16960	11020
7.	Dopłaty do owoców miękkich	1354	1692	1594	1762	1762
8.	Dochód z działalności z dopłatami (6+7) w zł/ha	10214	-238	8594	18722	12782
9.	Wartość pracy własnej w zł/ha	9666	10170	9996	10523	9638
	Parytetowa opłata pracy własnej w zł/rbh	10,74	11,3	11,76	12,38	12,85
	Nakłady pracy własnej w rbh/ha	900	900	850	850	750
	Nakłady pracy ogółem w rbh/ha	1500	1500	1350	1350	1150
10.	Razem koszty z pracą własną (5+9) w zł/ha	22856	23350	22596	23563	22618
10a.	w zł/kg (10/1.1)	2,54	2,59	2,82	2,95	3,77
11.	Wskaźnik opłacalności (1/10)	96%	48%	87%	127%	106%
11d	Wskaźnik opłacalności z dopłatami	102%	55%	94%	135%	114%

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

Tabela 9 Koszty i dochodowość produkcji malin dla przetwórstwa w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r

	Wyszczególnienie	2008	2009	2010	2011	2012 niższe	2012 wyższe
1.	Wartość produkcji w zł/ha	32800	24800	28800	20700	0	0
1d	Wartość produkcji z dopłatami	34154	26492	30394	22462	1762	1762
1.1.	Plony handlowe ton/ha	8,0	8,0	8,0	9,0	7,0	9,0
1.2.	Cena producenta zł/kg	4,10	3,10	3,60	2,30
2.	Koszty bezpośrednie w tym:	9325	9350	9250	9725	10150	10675
2.1.	Nawozy	1200	1350	1200	1350	1500	1500
2.2.	Środki ochrony roślin i herbicydy	2000	2150	2200	2250	2500	2500
2.3.	Praca najemna	5225	4950	4950	5225	5250	5775
2.4.	Inne koszty	900	900	900	900	900	900
3.	Koszty pośrednie w tym:	3400	3570	3800	3980	4200	4200
3.1.	Eksploatacja maszyn	1850	2000	2200	2350	2550	2550
3.2	Podatki i odsetki	1050	1050	1050	1050	1050	1050
3.5.	Inne koszty pośrednie	500	520	550	580	600	600
4.	Amortyzacja w tym:	2400	2400	2500	2600	2600	2600
4.1	plantacji	1650	1650	1650	1700	1700	1700
5.	Razem koszty bez pracy własnej (2+3+4) w zł/ha	15125	15320	15550	16305	16950	17475
6.	Dochód z działalności bez dopłat (1-5)	17675	9480	13250	4395
7.	Dopłaty (do ow. miękkich)	1354	1692	1594	1762
8.	Dochód z działalności z dopłatami (6+7) w zł/ha	19029	11172	14844	6157
9.	Wartość pracy własnej w zł/ha	9666	10170	10584	11142	11565	11565
	Parytetowa opłata pracy własnej w zł/rbh	10,74	11,30	11,76	12,38	12,85	12,85
	Nakłady pracy własnej w rbh/ha	900	900	900	900	900	900
	Nakłady pracy ogółem w rbh/ha	1450	1450	1450	1450	1400	1450
10.	Razem koszty z pracą własną (5+9) w zł/ha	24791	25490	26134	27447	28515	29040
10a.	w zł/kg (10/1.1)	3,10	3,19	3,27	3,05	4,07	3,23
11.	Wskaźnik opłacalności (1/10)	132%	97%	110%	75%
11d	Wskaźnik opłacalności z dopłatami	138%	104%	116%	82%

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

Tabela 10 Koszty i dochodowość produkcji porzeczek czarnych dla przetwórstwa w latach 2008-2011 oraz prognoza kosztów w 2012 r

	Wyszczególnienie	2008	2009	2010	2011	2012 niższe	2012 wyższe
1.	Wartość produkcji w zł/ha	12600	15050	12950	24000	0	0
1.1.	Plony handlowe ton/ha	7,0	7,0	7,0	6,0	6,0	7,0
1.2.	Cena producenta zł/kg	1,80	2,15	1,85	4,00
2.	Koszty bezpośrednie w tym:	3350	3650	3630	3900	4450	4765
2.1.	Nawozy	750	900	800	950	1100	1100
2.2.	Środki ochrony roślin i herbicydy	1350	1450	1480	1500	1700	1700
2.3.	Praca najemna	950	900	900	950	1050	1365
2.4.	Inne koszty	300	400	450	500	600	600
3.	Koszty pośrednie w tym:	3450	3470	3680	4030	4250	4250
3.1.	Eksploatacja maszyn	1900	1900	2100	2400	2600	2600
3.2	Podatki i odsetki	1050	1050	1050	1050	1050	1050
3.5.	Inne koszty pośrednie	500	520	530	580	600	600
4.	Amortyzacja w tym:	1800	1900	2000	2100	2250	2250
4.1	plantacji	600	600	700	750	800	800
5.	Razem koszty bez pracy własnej (2+3+4) w zł/ha	8600	9020	9310	10030	10950	11265
6.	Dochód z działalności (1-5)	4000	6030	3640	13970	-10950	-11265
9.	Wartość pracy własnej w zł/ha	1987	2091	2176	2290	2377	2377
	Parytetowa opłata pracy własnej w zł/rbh	10,74	11,30	11,76	12,38	12,85	12,85
	Nakłady pracy własnej w rbh/ha	185	185	185	185	185	185
	Nakłady pracy ogółem w rbh/ha	285	285	285	285	285	315
10.	Razem koszty z pracą własną (5+9) w zł/ha	10587	11111	11486	12320	13327	13642
10a.	w zł/kg (10/1.1)	1,51	1,59	1,64	2,05	2,22	1,95
11.	Wskaźnik opłacalności (1/10)	119%	135%	113%	195%	0%	0%

Źródło: kalkulacje Zakładu Ekonomiki Ogrodnictwa - IERiGŻ-PIB

11

---