Zanieczyszczenia litosfery. Czynniki wpływające na zanieczyszczenie, źródła zanieczyszczeń oraz sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom.

Litosfera.
Pisząc o zanieczyszczeniach litosfery, wartałoby najpierw przypomnieć w paru słowach, co to jest litosfera. Tak więc litosferą nazywamy zewnętrzną część kuli ziemskiej, zbudowaną ze skał. Jej cienką podpowierzchniową warstwę nazywamy glebą. Każda gleba zawiera 14 pierwiastków glebotwórczych są to: K, Na, Ca, Mg, Al., Fe, C, Si, N, P, O, S, H, Cl.

Zanieczyszczenia litosfery.
Czynniki zagrażające litosferze można podzielić na naturalne, na które człowiek nie ma wpływu. Jest to na przykład erozja, pożary, susze, czy trzęsienia ziemi. Oraz na antropogeniczne, spowodowane przez człowieka. Do tych czynników zaliczamy: zatrucie metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach, zatrucie chemią roślinną, eksploatacja kopalń, zabudowa miejska oraz składowanie odpadów.
W skład zanieczyszczeń litosfery wchodzi wiele czynników. Jednym z nich są metale ciężkie. Są one zawarte w pyłach i dymach, których źródłem są huty, kopalnie, zakłady przemysłu ciężkiego i energetycznego, transport i komunikacja. W skład metali ciężkich wchodzą takie pierwiastki jak ołów, miedź, rtęć, cynk, kadm, mangan. Innym czynnikiem wchodzącym w skład zanieczyszczeń są tlenki azotu, węgla i siarki. Pochodzą one ze źródeł przemysłowych. Ich źródłem jest także transport. Nawozy sztuczne i środki ochrony roślin też zaliczane są to czynników zanieczyszczających litosferę. Wymywane są one z pól, gdzie jest ich najwięcej w skutek wzmożonej chemizacji rolnictwa. Pochodzą także ze ścieków. Jeszcze jeden czynnik to detergenty. Są to środki czystości, które dostają się do litosfery ze ścieków komunalnych i z niektórych zakładów przemysłowych. Detergenty stosuje się tam w procesie wzbogacania rud. Solanki i sole metali ciężkich, które występują w znacznych ilościach w ściekach przemysłowych i kopalnianych, też przyczyniają się do zanieczyszczania gleby. Węglowodory oraz ich pochodne, które też pochodzą ze źródeł przemysłowych oraz spalin samochodowych, są jeszcze jednym czynnikiem, który zaliczany jest do zanieczyszczeń. Następny z nich to związki fluoru, przedostające się do gleby z pyłów i ścieków przemysłowych. Jeszcze jednym czynnikiem, który zanieczyszcza litosferę to ogół odpadów, które stale są wytwarzane zarówno przez różne gałęzie przemysłu jak i gospodarstwa domowe. Zanieczyszczenia te powodują popioły, żużel, związki nieorganiczne gromadzone na hałdach, tworzywa sztuczne, metale oraz szkło.

W przeciwieństwie do zanieczyszczeń powietrza i wody, zanieczyszczenia gleby zalegają w niej bardzo długo - setki lat. Jest to tym bardziej groźne, że gleba przyjmuje zanieczyszczenia powietrza opadające na nią wraz z deszczem, oraz zanieczyszczenia spływające do niej z wód. Dużym zagrożeniem dla gleby mogą być sztuczne nawozy, których celem jest wzbogacanie gleby w pierwiastki niezbędne do życia roślin: azot (N), fosfor (P), potas (K). Nawozy te stają się jednak szkodliwe, jeśli stosowane są w nadmiernych ilościach. Równie groźne jest nadmierne stosowanie środków ochrony roślin lub innych toksycznych substancji. Oddzielne zagrożenie stanowi zakwaszanie gleb, które zależy od ilości kwaśnych opadów oraz stopnia zakwaszenia wód. Zakwaszenie gleby prowadzi do przedostawania się do niej trujących metali oraz wymywania składników niezbędnych do życia roślin: źródłem kwaśnych deszczów, zagrażających zarówno lasom jak i zabytkom, jest zanieczyszczenie atmosfery.

Zagrożenia gleby.
Do najważniejszych zagrożeń gleby należy działalność człowieka, która przysparza wiele problemów, które przyczyniają się do zanieczyszczenia i degradacji gleb. Działalność człowieka obejmuje między innymi monokultury, które prowadzą do zaburzenia gleby. Wycinanie lasów oraz pożary roślinności wzmagają erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia obszaru. Osuszanie przez człowieka podmokłych terenów i regulacja rzek, która prowadzi do obniżania poziomów rzek gruntowych, też przyczynia się do wyniszczania gleb. Zbyt intensywne nawożenie oraz ścieki, a także różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, są tak samo dużym problemem, gdy w rolę wchodzi ochrona litosfery. Intensywny wypas bydła na dużych terenach prowadzi do erozji gleby. Stosowanie chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, powoduje przedostawanie się do gleby wielu różnych niebezpiecznych substancji, które zanieczyszczają litosferę. Zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne, zmniejsza tereny zielone i zubaża gleby.

Zanieczyszczenia gleby należą do najtrudniejszych do skontrolowania i usunięcia. Glebę zanieczyszczają śmieci domowe i przemysłowe, trafiające na wysypiska. Wysuszone i sprasowane osady z oczyszczalni ścieków są składowane na lądzie. Osady te zawierają wiele cennych związków azotu i fosforu, wzbogacających glebę, lecz nie rzadko oprócz tego można w nich znaleźć metale ciężkie i inne trucizny. Zwykłe śmieci oraz ścieki domowe i część przemysłowych ulegają rozkładowi w glebie. Nie wszystkie substancje znikają tak szybko. W wielu krajach prowadzony jest tak zwany monitoring zawartości pewnych szczególnie szkodliwych substancji w glebie, tkankach żywych roślin i zwierząt, w żywności i w ciałach ludzi. Miejsce składowania odpadów muszą być ściśle kontrolowane.

Skutki zanieczyszczania gleb.
Do gleby dostają się zanieczyszczenia nie tylko z powierzchni, ale i z powietrza oraz wód śródlądowych. Część z nich opada na glebę jako kwaśne deszcze, inne w postaci suchego opadu. W efekcie następuje duże nasilenie procesu zakwaszania gleb. Prowadzi to do zwiększonego wymywania z gleby składników pokarmowych, takich jak wapń, magnez czy potas. Zwiększa się także w roztworze glebowym ilość trujących metali, w tym głównie aluminium. W konsekwencji degradacja gleb powoduje zmniejszenie ich urodzajności i skażenie żywności, zwłaszcza metalami ciężkimi. Właśnie na glebach kwaśnych metale ciężkie są łatwiej dostępne dla roślin i kumulują się w ich komórkach. Spożywanie takich roślin jest szkodliwe dla zwierząt, w tym też i dla człowieka. U wielu gatunków zwierząt, np. łosi, saren, zajęcy obserwuje się zwiększoną zawartość kadmu w wątrobie i nerkach. W wypadku człowieka spożywanie roślin z zawartością metali ciężkich jest również szkodliwe dla zdrowia, a nawet dla życia. Dlatego należy zrezygnować z uprawy roślin przeznaczonych do spożycia w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu, składowisk odpadów oraz sąsiedztwie zakładów przemysłowych, szczególnie hut miedzi, cynku i ołowiu
Innym źródłem zanieczyszczenia gleb jest nieodpowiednie nawożenie mineralne. Nadmiar nawozów działa szkodliwie na glebę i organizmy w niej żyjące. Narusza równowagę między naturalnymi składnikami gleby. Może prowadzić do zasolenia, zakwaszenia, nadmiernego wzrostu zawartości związków azotu i fosforu. Przy intensywnej uprawie roślin może dochodzić do tzw. Zmęczenia gleby, które objawia się dużym spadkiem plonów i pogorszeniem ich jakości. Następuje ograniczenie pobierania przez rośliny substancji pokarmowych gleby oraz zmniejszenie ich odporności na choroby.
Do podstawowych form degradacji gleby zalicza się również erozję. Upraszczając, można powiedzieć, że jest to proces niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej wywołany przez wiatr, wodę i lodowce. Dwa główne jej typy to erozja wodna, spowodowana głównie przez opady atmosferyczne, i erozja wietrzna, wywołana przez wiatr. Erozja doprowadza do zmniejszenia w glebie zawartości materii organicznej i substancji pokarmowych, pokarmowych także do pogorszenia jej struktury. Dlatego wycinanie lasów, zwiększanie terenów pól uprawnych, przeznaczenie nieodpowiednich obszarów pod uprawę (stoków silnie nachylonych), niewłaściwa orka wzdłuż stoków, nadmierne wypasanie bydła i owiec to tylko niektóre przyczyny erozji.
Wymienione zagrożenia gleby mogą być przyczyną utraty środowiska życia dla wielu roślin i zwierząt, a w konsekwencji ich zagłady, powodują także zaburzenia w funkcjonowaniu ekosystemów, zakłócając równowagę biologiczną.

W ekosystemie leśnym sygnałem zmian w środowisku są uszkodzenia drzew. Lasy iglaste rosną zazwyczaj na glebie bardziej kwaśnej i są mniej odporne na kwaśne deszcze. Ściółka tych lasów rozkłada się bardzo wolno, a gleba jest uboga w substancje odżywcze i ma niewielkie możliwości zobojętniania kwaśnych opadów. Do zakwaszonej wody w glebie przenika wiele pierwiastków metali (np. glin, cynk, kadm, rtęć i ołów). Taki kwaśny roztwór zawierający trujące metale zabija wiele organizmów glebowych, m.in. grzyby żyjące w symbiozie korzeniami drzew.
Zbyt duża kwasowość gleby zakłóca pobieranie wody przez rośliny, ogranicza ich wzrost i powoduje obumieranie lub osłabianie drzew. Takie drzewa są atakowane przez szkodniki, charakteryzują się również większą wrażliwością na niekorzystne zmiany klimatu (silne mrozy, długotrwałe susze). Przykładem może być klęska ekologiczna lasów sudeckich, wywołana silnym zanieczyszczeniem powietrza, zakwaszeniem gleby, skażeniem wód podziemnych fluorem, siarkowodorem i związkami azotowymi. Na tak zmienionych glebach niemożliwe jest odnawianie się drzewostanów.

Sposoby ochrony litosfery.
Glebę można chronić poprzez między innymi prawidłowe zabiegi rolnicze, czyli tak zwane uprawowe, stosowanie odpowiednich płodozmianów, czy właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych. Inne sposoby ochrony to wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji oraz odnowę terenów zdewastowanych, czyli tak zwaną rekultywację. Wykorzystanie mineralnych surowców odpadowych pojawiających się przy wydobyciu węgla, żelaza, miedzi, cynku i ołowiu, może również przyczynić się do ochrony gleby. Zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków jest również dobrym sposobem ratowanie i ochrony litosfery. Racjonalne użytkowanie gleb i ich ochronę przed zanieczyszczeniami, to z kolei chyba podstawowy sposób jej ochrony. Ten warunek może być spełniany chyba przez każdą osobę.

Degradacja gleby w procentach.

---