ŁACINA
W szkole
|
|
O Eneaszu
|
|
V. Nad utworami poetów
In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit.
Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet.
Poetarum carmina puerorum animos excolunt.
Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt.
Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt.
Laboris onera suscipere hominibus laudi est.
W szkole gramatyka Serwiusz czyta pieśni poetów.
Homer zachwyca chłopca opisem antycznych walk, Terencjusz budzi podziw Serwiusza czystym językiem.
Pieści poetów kształcą umysły chłopców.
Poeci opiewają poematami ziemię i morza, oraz pokazują wielkie przykłady życia.
Wielkie bowiem trudy podejmują ludzie na lądzie i na morzu.
Podejmować uciążliwości trudu przynosi ludziom chwałę.
In ludo gramatici Servius poetarum carmina legit.
Homerus antiquorum certaminum destriptione puerum delectat, Terentius sermone puro admirationem Servii movet.
Poetarum carmina puerorum animos excolunt.
Poetae et terras et maria carminibus canunt et vitae magna exempla ostendunt.
|
Magnos enim labores homines terra marique suscipiunt.
Laboris onera suscipere hominibus laudi est.
|
O początkach prawa
Servius librum legit, magister autem libri verba explicat:
“Urbem Romam ab origine reges gubernabant.
Cives regum imperiis parebant.
Initio populus Romanus sine lege, sine iure erat.
Romulus primus iura populo dabat.
Sanciebant leges et Numa et Ancus.
Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat.
Semper etiam Romani mores custodiebant.
Ennii libro legimus:
“Moribus antiquis res stat Romana virisque”.”
Serwiusz czyta książkę, nauczyciel zaś wyjaśnia słowa książki:
“Miastem Rzymem od powstania rządzili królowie.
Obywatele byli posłuszni rozkazom królów.
Początkowo lud rzymski istniał bez ustaw, bez prawa.
Romulus pierwszy dawał ludowi prawa.
Ogłaszali ustawy i Numa, i Arkus.
Szczególnym twórcą ustaw był Serwiusz Tullius.
Rzymianie zawsze przestrzegali także zwyczajów.
W księdze Eniusza czytamy:
“Państwo rzymskie stoi antycznymi zwyczajami i mężami (państwo rzymskie opiera się na zwyczajach i mężach).””
Sanciebant leges et Numa at Ancus
Praecipuus legum sanctor Servius Tullius erat
Semper etiam Romani mores custodiebant
Enii libro legimus
Moribus antiquis res stat Romana virisque
|
|
Nauka wymowy
Iuris civilis scientia multis vero prodest.
Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provehit.
Servius igitur oratoris laudem petit.
Orator virios audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacri subvenire debet.
Non est facile omnibus in causis bonus esse orator, tamen labor omnia difficilia superat.
Znajomość prawa cywilnego naprawdę przydaje się licznym.
Do największych zaszczytów jednych sława wojskowa, drugich ich wymowa wynosi.
Serwiusz dąży więc do sławy mówcy.
Mówca powinien powściągać zuchwałych mężów surową mową, zaś pokornym powinien przychodzić z pomocą swoim “szybkim słowem”.
Nie jest łatwo być we wszystkich sprawach dobrym mówcą, lecz praca pokonuje wszystkie trudności.
Iuris civilis scientia multis vero prodest.
Ad summos tamen honores alios gloria militaris, alios eorum eloquentia provenit.
Servius igitur oratores laudem petit.
Orator viros audaces oratione gravi arcere, supplicibus autem verbo eius alacre savenire debet.
|
Non est facile omnibus in causis bonus esse orator...
...tamen labor omnia difficilia superat.
|
Spojrzenie w przyszłość
Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat, brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit.
Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili et Graecis litteris se dabit.
“Apud Rhodios - inquit pater - novum et sine dubio pulchrum orationum genus cognosces.
Virum bonum at oratorem semper cives Romani laudabunt.”
Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla.
Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere?
Serwiusz, młodzieniec zapalony do wymowy, nie przestaje słuchać na forum mów świetnych mężów, w krótkim zaś czasie odpędzie podróż i popłynie do Rodos.
Razem z Marco, starym przyjacielem ze szkoły, Serwiusz odda się zdumiewającej sztuce retorów i greckiej literaturze.
U Rodyjczyków - mówi ojciec - będziesz poznawał nowy i niewątpliwie piękny rodzaj mów.
Męża dobrego i mówcę obywatele rzymscy zawsze będą chwalić.
Nie będą obce młodzieńcowi ani sztuka, ani wielkie przykłady wymowy.
Czy jednak będzie mógł podołać sprawom na forum bez znajomości prawa?
Servius, iuvenis eloquentiae studiosus, orationes illustrium virorum in foro audire non cessat...
...brevi autem tempore peregrinationem faciet et Rhodum navigabit.
Una cum Marco, ludorum socio vetere, Servius et arti rhetorum admirabili at Graecis litteris se dabit.
|
Apud Rhodios - inquit pater - novum at sine dubio pulchrum orationem genus cognosces.
Virum et oratorem semper cives Romani laudabunt.
Non deerunt iuveni neque ars nec magna eloquentiae exempla.
Num tamen poterit sine iuris scientia causis in foro satisfacere?
|
O prawnikach i mówcach
In iudicio causa non a iuris perito, sed ab oratore dicitur.
In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur.
Nam iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit.
A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defenditur.
Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur.
Iustum ac legitimum at inveniri et defendi debet:
investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur.
W sądzie sprawa jest omawiana nie przez biegłego w prawie, lecz przez mówcę.
Opinię doświadczonych w prawie są jednak w wielu sprawach używane przez mówców.
Jak mówi się powszechnie, bowiem biegły w prawie rozwiązuje zawiłości prawne.
Zawiłości prawne są rozwiązywane przez biegłego w prawie, sprawa jest broniona przez mówcę.
Bez obrony mówcy opinie prawnicze są często obalane.
To co słuszne i to co prawne, powinno być odkrywane i bronione.
Mądrość biegłego w prawie ujawnia się, mądrość jest chroniona zaiste kunsztem mówcy.
In iudico causa non a iuris peritio, sed ab oratore dicitur.
In multis tamen causis iuris peritorum opiniones ab oratoribus adhibentur.
Non iuris nodos - ut vulgo dicitur - peritus iuris solvit.
A iuris perito iuris nodi solvuntur, causa ab oratore defeuditur.
|
Sine defensione oratoris iuris peritorum opiniones saepe evertuntur.
Iustum ac legitimum et inveniri et defendi debet:
investigatur autem iuris periti prudentia, arte vero oratoris protegitur.
|
iuris pertius - prawnik, jurysta (nie tłumaczy się: doświadczony prawnik)
Przed pretorem
Aufidia (in foro): “In ius a me vocaris, o Messalla!”
(in iure): “Aufidio vivo agris eius ego utebar av fruebar.
Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur.
Ego adoptionis causa filia ab Aufidio habebar et mihi hereditas dabetur.”
Messalla: “Sine causa ad te, praetor, vocor.
Aufidio nec heredes sui, nec agnati aderant:
me gentilem lex ad hereditatem vocat.
Agri iam dudum a me possidebantur”.
Partium verba a praetore audiuntur.
Aufidiae actio a praetore datur.
Aufidia (na placu): “Jesteś przeze mnie wzywany przed oblicze pretora, o Mesalo!”
(przed pretorem):”Użytkowałam z jego pól za życia Aufidiusza.
Ledwo co umarł Aufidiusz, gdy pola zostały zagarnięte przez Mesalę!
Z powodu przysposobienia byłam uważana przez Aufidiusza za córkę i mi należy się spadek.
Mesala: “Bez przyczyny jestem wezwany do ciebie, pretorze.
Aufidiusz nie miał ani swoich spadkobierców, ani agnatów.
Ustawa powołuje mnie jako gentyla do spadku.
Pola już od dawna były posiadane przeze mnie.
Słowa stron są słuchane przez pretora.
Skarga jest udzielona przez pretora Aufidii.
Aufidia (in foro): In ius a me vocaris, o Mesalla!
Aufidio vivo agris eius ego utebar ac fruebar.
Vix moritur Aufidius, cum agri a Messalla arripiuntur.
Ego adoptionis causa filia ab Aufidia habebar et mihi hereditas debetur.
|
Messalla: “Sine causa, ad te, praetor, vocor”.
Aufidio nec heredes sui nec agnati aderant:
me gentilem lex ad hereditatem vocat.
Agri iam dudum a me possidebantur.
Partiumverba a praetore audiuntur.
Aufidiae actio a praetore datur.
|
Przed sądem
In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur.
Iam pro tribunali, iudices, sedetis.
Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur.
Post testationes causa a vobis cognoscenturet sententia dicetur.
Nos sententiae verbis tenebimur.
Servius Sulpicius dicit pro aufidia:
“Qui adoptatur, patris sui heres esse desint et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius.
Et eui arrogatur, arrogatoris fit filius et suus heres ut patris naturalis”.
Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationis tuae!
W sądzie Aufidia jest wspierana przez Serwiusza Sulpicjusza, jako obrońcę.
Już przed lożą sędziowską sędziowie siedzicie.
Wnet mowy będą wygłoszone, wnet świadkowie będą przedstawieni przez strony.
Po zeznaniach sprawa będzie przez was rozpoznawana i wyrok będzie ogłaszany.
My będziemy związani słowami wyroku.
Serwiusz Sulpicjusz mówi w obronie Aufidii:
“Ten, który jest przysposabiany, przestaje być spadkobiercą ojca i staje się spadkobiercą przysposabiającego jako syn przysposabiającego.
I kto jest przysposabiany, staje się synem przysposabiającego i jego spadkobiercą na takiej pozycji jak syn ojca.
Zapamiętamy twoją przemowę, Serwiuszu!
In iudicio Aufidia a Servio Sulpicio patrono iuvatur.
Iam pro tribunali, iudices, sedetis.
Mox orationes habebuntur, mox testes a partibus dabuntur.
Post testationes causa a vobis cognoscetur et sententiam dicetur.
Nos sententiae verbis tenebimur.
|
Servius Sulpicius dicit pro Aufidia:
Qui adoptatur, patris sui heres esse desinit, et adoptatoris heres fit ut adoptatoris filius.
Et qui arrogatur, arrogatoris fit filius at suus heres, ut patris naturalis.
Tenebitur a nobis, Servi, memoria orationes tua.
|
U Kwintusa Mucjusza
Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civili consuluit.
Quintus respondit.
Cuius verba ille parum intellexit.
Itaque denuo iuris peritum interrogavit, cuius opinionem tamen iterum non percepit.
Tum Quintus Servium, cui oratoris clari laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit:
“Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius, in quo versatur, ignorare!”.
Serwiusz Sulpicjusz, który wyróżniał się wymową między znakomitymi, przybył kiedyś do Kwintusa Mucjusza i radził się go w sprawach prawa cywilnego.
Kwintus odpowiedział.
Tamten niewiele zrozumiał z jego słów.
Toteż ponownie zapytał uczonego w prawie, którego jednak opinii powtórnie nie zrozumiał.
Wówczas Kwintus, któremu przyznawano chwałę sławnego oratora, zganił Serwiusza i tak powiedział:
“Niegodne jest patrycjuszowi i znakomitemu mężowi i oratorowi nie znać prawa, którym się obraca!”
Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civile consuluit.
Quintus respondit.
Cuius verba ille parum intellexit.
Itaque denuo iuris peritum interrogat, cuius opinionem tamen iterum non percepit.
|
Tum Quintus Servium, cui oratoris clari, laus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit.
Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius in quo versatur ignorare!
|
Nauka prawa
Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit, et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt:
institutus a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est.
Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventii responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur.
Gallum aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est.
Cercinae multi eius libri scripti sunt.
Haec taliaque fuerunt fundamenta laudis Servii futurae.
Tą jakby zniewagą dotknięty, Serwiusz zajął się prawem cywilnym i słuchał w pierwszym rzędzie tych, którzy wówczas byli prawnikami szczególnego poważania:
uczony przez Balbusa Luciusa, został wykształcony przez Gallusa Aquiliusa.
Także odpowiedzi Sextusa Papiriusa i Gaiusa Iuventiusa były przez Serwiusza słuchane z wielką uwagą.
Za Gaiusem Aquiliusem, który wówczas wyróżniał się znajomością prawa, Serwiusz poszedł na wyspę Cercynę.
Na Cercynie wiele jego ksiąg zostało napisanych.
I to oto były podstawy przyszłej chwały Serwiusza.
Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit...
...et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt.
Institutas a Balbo Lucilio, a Gallo Aquilio instructus est.
Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventi responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur.
|
Gallum Aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est.
Cercinae multi eius libri scripti sunt.
Haec talique fuerunt fundamenta laudis Servi futurae.
|
O urzędach i urzędnikach
Servius Sulpicius filiosuo de magistratibus populi Romani narrat:
“Exactis regibus Romae consules constituti sunt, penes quos domi bellique summum ius est.
Postea populus Romanus consulibus alios etiam magistratus addidit, valut censores, qui censum agunt, et praetores.
Magistratus, qui iura in civitate regunt, in magnis senatus consulta sequuntur.
Leges consensu populi non magistratuum imperio constituuntur.
Plebs autem tribunos sibi creavit, qui sunt velut magistratus plebeii.
Dicti sunt tribuni a tribubos, quia tribuum suffragio creantur.
Viri boni est magistratui praeesse.”
Serwiusz Sulpicjusz opowiada swojemu synowi o urzędach ludu rzymskiego:
“Po wypędzeniu królów w Rzymie powołani zostali konsulowie, przy których w czasie pokoju było największe prawo.
Później lud rzymski dodał konsulowi także innych urzędników, na przykład cenzorów, którzy dokonywali spisu obywateli i pretorów.
Urzędnicy, którzy stosują prawa w państwie, w sprawach ważnych idą za radami senatu.
ROZDZIAŁ 15
XV. Pouczeń Serwiusza ciąg dalszy
„Moderata est consulum potestas, est enim ab eisprovocatio. Relicta est tamen consulibus potestas coercendi et in vincula publica ducendi. Ad tempus dictatoribus summa potestas datur. A dictatoribus provocandi ius non est. Censores constituti sunt, nam consules censui agendo non suffecerunt. Quia consules, bellis finitimis occupati, ius in Urbe reddere non poterant, praetores creati sunt ad ius in Urbe reddendum. Quaestores autem aerario populi Romani praesunt et ab eo dicti sunt, quod inquirendae et conservandae pecuniae causa creatur”.
Umiarkowana jest władza ludu, jest bowiem od nich odwołanie. Została natomiast pozostawiona konsulom władza karania i doprowadzania do więzień publicznych. Na ściśle określony czas dyktatorom dana jest najwyższa władza. Od dyktatorów nie ma prawa odwołania. Cenzorowie zostali powołani, bowiem konsulowie nie mogli podołać dokonywaniu spisów. Ponieważ konsulowie, wojnami granicznymi zajęci, prawa w mieście wymierzać nie mogą, pretorzy zostali wybrani do wymierzania prawa w mieście. Kwestorzy są natomiast postawieni na czele skarbca narodu rzymskiego i od niego nazwani zostali, dlatego że powołani zostali do poszukiwania i przechowywania pieniędzy.
ROZDZIAŁ 16
XVI. Nieważny testament
Ad Servium in tablino sedentem et Mucii volumina legentem libertus aliquando accessit et: „Publius Silius - inquit - adest te de iure consulere cogitans”. Servius advenienti obviam iit. In tablino postea sedentes inter se ambo colloquebantur. Servio adhortante Publius Silius mox ad causam suam venit. Consulenti Servius respondit: „Qui testamenti factionem non habet, testari non potest. Testamentum eius non valet: non sunt testamenti tabulae, quas conscripsit”. Viro prudenti gratias agens Publius Silius abiit.
Do Serwiusza siedzącego w gabinecie i Mucjusza czytającego tomy, przyszedł kiedyś wyzwoleniec i powiedział: „Publiusz Syliusz - powiada - jest obecny chcąc ciebie o prawo zapytać”. Serwiusz wychodzący naprzeciw wyszedł. W gabinecie później między sobą obydwaj rozmawiali: Serwiusz zachęca Publiusza Syliusza, by wnet do swej sprawy przystąpił. Pytającemu Serwiusz odpowiedział: „Kto nie ma zdolności do sporządzenia testamentu, nie może sporządzić testamentu. Jego testament nie jest ważny: nie są testamentem tabliczki, które on zapisał”. Mężowi mądremu wdzięczność wyrażający Publiusz Syliusz wyszedł.
ROZDZIAŁ 17
XVII. Na forum
Servium Sulpiciumtransverso foro ambulantem Alfenus Varus, Aulus Ofilius aliique comitantur. De iure civili eum consulentibus Servius respondet. Auditores de responsis eius primum disputant, deinde ipsi Servium de rebus ad ius spectantibus interrogant. Dissentientibus Alfeno Auloque iuris peritus rem explicat: „Diei adiectio pro reo est. Itaque quotiens in obligationibus dies non ponitur, praesenti die pecunia debetur:. Ab Alfeno Varo de dierum computatione deinde interrogatus haec dicit: „Tempus continuum ex continuis, tempus vero utile ex utilibus diebus constat. Est igitur utilis dierum computatio, cum utiles tantum dies computamus”.
Serwiuszowi Sulpicjuszowi przechadzającemu się po rynku towarzyszą Alfenus Varus, Aulus Ofilius i inni. Serwiusz odpowiada pytającym jego o prawo cywilne. Słuchacze rozprawiają o jego odpowiedziach, potem sami Serwiusza o rzeczy odnoszące się do prawa pytają. Wobec sporu pomiędzy Alfenusem i Anulusem prawnika rzecz wyjasnia: „Zamieszczenie terminu jest na korzyść dłużnika. Toteż ilekroć w zobowiązaniach dzień nie jest wyznaczony, pieniądze należą się w dniu dzisiejszym. Przez Alfenusa Walusa zapytany o liczenie dni, następnie tak mówi: „Termin ciągły z ciągłych, zaś użyteczy termin stwierdza się z użytecznych dni. Jest zatem korzystne liczenie dni, gdy tylko użyteczne dni wliczymy”.
ROZDZIAŁ 18
XVIII. Sława wielkich prawników
Dicendi facultas plurimas vero gratias, firmissimas amicitias, maima studia peperit. Sed bona semper et magna eorum quoque fama fuit, qui iuris peritia excellebant. Clari sunt Tiberius Coruncanius, qui primus profiteri coepit, et Sextus Aelius, quem Ennius laudavit. Quibus tamen clariores sunt Publius Mucius et Brutus, vir optimus et iuris peritissimus, et Manilius, qui libris suis fundaverunt ius civile. Clarissimus autem horum omnium est Quintus Mucius, Publii filius, pontifex maximus, qui ius civile primus generatim constituit. Sed vir aetatis suae doctissimus nemo nisi Servius Sulpicius Rufus appellatus est.
Sztuka mówienia zrodziła naprawdę najliczniejsze wdzięczności, najtrwalsze przyjaźnie, największe namiętności. Lecz dobra zawsze i wielka także tych sława była, którzy znajomością prawa się wyróżniali. Sławni są Tyberiusz ..., który pierwszy zaczął wykładać i Sekstus Eliusz, którego Eniusz pochwalił. Od których jednak sławniejsi są Publiusz Mucjusz i Bartus, mąż najlepszy i prawnik najbardziej doświadczony, i Maniliusz, którzy w księgach swoich utrwalili fundamenty prawa cywilnego. Najsławniejszy natomiast z tych wszystkich jest Kwintus Mucjusz, syn Publiusza, najwyższy kapłan, który prawo cywilne jako pierwszy usystematyzował. Ale mężem swego wieku najbardziej uczonym nazwany został nikt inny tylko Serwiusz Sulpicjusz Rufus.
ROZDZIAŁ 19
XIX. Dawna ustawa
Servii filius in schola magistri legem duodecim tabularum cognovit. Qua de causa nunc tota Servii domus lege illa a puero recitata resonat: „Si in ius vocat, ito. Si pedem struit, manum inicito. Iudicatis triginta dies iusti sunto. Post deinde manus iniectio esto. In ius ducito. Ni iudicatum facit, secum ducito, vincito aut nerwo aut compedibus quindecim pondo, ne maiore, aut si volet, minore vincito. Si volet, suo vivito. Ni suo vivit, qui eum vinctum habebit, libras farris in dies dato. Si volet, plus dato. Tertiis nundinis, in partis secanto”. Perceptis his verbis Servius dicit: „Hanc legem acerrimam mos publicus iam dudum repudiavit”.
Syn Serwiusza w szkole nauczyciela poznał Ustawę XII Tablic. Z tej przyczyny teraz cały dom Serwiusza rozbrzmiewa tą ustawą recytowaną przez chłopca: „Jeżeli woła do sądu przed prawem, niech idzie. Jeśli pozwany zbiera się do ucieczki, niech rękę nakłada. Sądzeni niech mają termin 30 sprawiedliwych dni. Potem jednak niech będzie nałożona kara. Niech prowadzi do sądu. Jeśli nie zrobił co zasądzone, niech przyprowadzi z sobą, niech zwiąże sznurkiem lub w dyby o wadze 15 funtów, nie więcej, lub jak chce niech zwiąże mniej. Jeśli chce niech się utrzymuje ze swego, funt zboża na dzień niech da. Jeśli chce, niech da więcej. W dniu trzecim targowym niech posiekają na kawałki”. Rozumiejąc jej słowa Serwiusz mówi: „Tę ustawę najsurowszą już dawno publiczny zwyczaj odrzucił”.
ROZDZIAŁ 20
XX. O dobrym prawniku
Iuris consultus legum peritus esse debet. Sed non potest aequum ab iniquo subtiliter discernere, qui legum verba solum tenet. Recte Marcus Tullius dicit artem iuris civilis apud Servium Sulpicium esse. Servius enim non tam a praetoris edicto quam penitus e intima philosophia hauriendam esse iuris disciplinam putat: dialecticam attulit ad ea, quae prius confuse ab aliis aut respondebantur aut agebantur; adiunxit iuri civili et loquendi elegantiam, quae ex dictis eius facillime perspici potest. Itaque Servius studiose et frequenter a plurimis auditur.
Prawnik powinien być znawcą ustaw. Lecz nie może tego, co sprawiedliwe od tego, co niesprawiedliwe całkowicie rozróżnić, który słów ustaw tylko się trzyma. Słusznie Markus Tuliusz mówi, że sztuka prawa jest przy Serwiuszu Sulpicjuszu. Serwiusz bowiem nie tak jak od pretora edyktu, którego wewnątrz najgłębszej filozofii umiejętność prawa należy czerpać, uważa: dialektykę dodał do tych rzeczy, które wcześniej były zmieszane przez innych lub odpowiadane lub prowadzone dodał prawu cywilnemu wykwintność wymowie którą w wypowiedzi jego najłatwiej można dostrzec. Toteż Serwiusz gorliwie i często przez licznych jest słuchany.
ROZDZIAŁ 21
XXI. Porażka w wyborach
Anno ab Urbe condita sescentesimo nonagesimo primo Servius Sulpicius Rufus consulatum frustra petiverat. Comitiis consularibus, quae Marcus Tullius Cicero habuerat, Decimus Iunius Silanus et Lucius Licinius Murena consules facti erant, Servius autem Sulpicius et Lucius Sergius Catilina repulsam tolerant. Quorum Catilina, repulsa accepta commotus, bellum rei publicae fecit. Servius Sulpicius, iuris peritus, iure ac legibus competitorem, qui vicerat, superare statuit. Itaque Lucium Licinium de ambitu accusavit.
Murena hodie a Marco Tullio appud iudices defendetur. Qui in forum mox advenerint, Marci Tulli orationem audient. Cuius auxilio Murena certe absolutus erit.
W roku 691 od założenia miasta Serwiusz Sulpicjusz Rufus daremnie ubiegał się o urząd konsula. Na zgromadzeniu ludowym, któremu przewodniczył Markus Tuliusz Cicero, Decymus Juniusz Sylanus i Lucjusz Licyniusz Murena zostali wybrani konsulami, natomiast Serwiusz Sulpicjusz i Licjusz Sergiusz Katylina ponieśli klęskę. Z nich Katylina, doznaną klęską poruszony, wojnę miastu wypowiedział. Serwiusz Sulpicjusz, prawnik, postanowił pokonać konkurenta, który zwyciężył, prawem i ustawami. Toteż Lucjusza Licyniusza o niedozwolone zabiegi oskarżył.
Murena dzisiaj przez Marca Tuliusza przed sędziami jest broniony. Ci którzy na rynek przybędą, usłyszę mowę Marka Tuliusza. Z jego pomocą Murena z pewnością uwolniony będzie.
14