Podstawowe pojęcia plastyczne:

BARWA, KOLOR - jest to właściwość przedmiotów materialnych wyróżniana wzrokowo, zależna od ich struktury fizyczno-chemicznej i od sposobu absorbowania, i odbijania przez powierzchnię przedmiotu promieni świetlnych, od charakteru samego światła, właściwości atmosfery, otoczenia przedmiotu (refleks).

W widmie światła białego uzyskanego przez rozszczepienie światła słonecznego w pryzmacie wyróżnia się 7 barw prostych:

1. czerwoną

2. pomarańczową

3. żółtą

4. zieloną

5. niebieską

6. błękitną

7. fioletową

Każdą wyodrębnioną wzrokowo barwę charakteryzują współczynniki jakościowe:

• odcień

• stopień nasycenia

• stopień jasności

Oprócz barw prostych wyróżniamy barwy dopełniające (inaczej uzupełniające) - są to kolory przeciwstawne, które zmieszane ze sobą w równoważnych ilościach dają barwę neutralną np. zielony i czerwony, żółty i niebieski, pomarańczowy i fioletowy. Barwy dopełniające najsilniej ze sobą kontrastują.

W malarstwie istnieje tonacja ciepła: określa się ją jako zespół tonów barwnych występujących zazwyczaj w świetle neutralnym: takimi barwami ciepłymi jest kolor czerwony, pomarańczowy. Barwy cieplejsze czynią na człowieku wrażenie jakby „wyrywały się” do przodu a chłodniejsze, jakby „ cofały się” w głąb. Zjawisko to nazywamy perspektywą malarską.

Tonacja zimna - jest to zespół tonów występujących odpowiednio w cieniu. Takimi barwami zimnymi są barwy niebieska, zielona.

Istnieje również cała gama barw pośrednich, np. żółcień i fiolet w pewnych warunkach mogą uchodzić za ciepłe, a w innych za chłodne. I tak żółcień przy czerwieni wyda się chłodna, a przy zieleni - ciepła, fiolet przy niebieskim wyda się ciepły, a chłodny przy czerwonym. Zjawisko to nazywamy względnością barw.

W malarstwie występują trzy kolory zasadnicze:

• czerwony

• żółty

• niebieski

Z których można uzyskać wszystkie pozostałe odcienie.

Istnieją trzy barwy podstawowe oraz trzy pochodne. Barwy podstawowe to czerwień, żółty, niebieski. Nazywane są podstawowymi ponieważ nie można ich uzyskać ze zmieszania farb o jakichkolwiek innych barwach.

Barwy podstawowe

Te trzy barwy mieszane parami dają podstawę trzem nowym barwą. Ze zmieszania barwy czerwonej z żółtą uzyskuje się barwę pomarańczową. Zmieszanie barwy niebieskiej z czerwoną daję barwę fioletową. Z połączenia barwy niebieskiej z żółtą powstaje barwa zielona. A zatem barwy pomarańczowa, fioletowa, zielona pochodzą z łączenia parami barw podstawowych i są nazywane pochodnymi.

Barwy pochodne

barwy, które leżą na przeciw siebie w kole barw mają taką właściwość, że zmieszane ze sobą dają barwę szarawą, czyli wzajemnie dopełniają się do szarości i stąd ich nazwa - barwy dopełniające:

Wszystkie barwy podstawowe i pochodne należą do barw czystych.

Koło Barw

Ich przeciwieństwem są barwy załamane. Uzyskuje się je dodając do każdej z farb o barwie podstawowej i pochodnej odrobinę farby o barwie dopełniającej ja: do czerwonej odrobinę zielonej do pomarańczowej odrobinę niebieskiej itd. Wtedy żywe barwy stają się poważniejsze, a niekiedy smutne.

Cecha, która różni barwy między sobą to stopień odbijania światła. Im barwa odbija go więcej tym wydaje się mam jaśniejsza. Im odbija go mniej, czyli więcej go pochłania, wydaje się ciemniejsza. Do barw jasnych zaliczamy: żółcień, zieleń, a do ciemnych: brąz, fiolet. Można powiedzieć, że walor żółci i niebieskiego jest słaby, a walor barwy brązowej i fioletowej - mocny.

Od siły światła zależy kontrast walorów. Silne kontrasty światła i cienia w obrazie nazywamy modelunkiem światłocieniowym twardym, a kontrasty słabe - modelunkiem światłocieniowym miękkim.

W rysunku stopniowe wzmocnienie albo osłabienie walorów nazywamy cieniowaniem.

W kole barw nie występują kolory: biały, czarny i szary. Są to tak zwane barwy neutralne.

LINIA i PLAMA (występują obok siebie. Są to dwa najważniejsze środki, które umożliwiają malarzowi zrealizowanie jego artystycznego zamiaru. W dziejach sztuki występowały one wspólnie. W malarstwie współczesnym artyści często posługują się wyłącznie pędzlem, a śladem dotknięcia pędzla jest plama).

Linia to cienka „kreseczka” przeprowadzona ołówkiem lub piórem. Wrażenie linii powstaje również wówczas, gdy na obrazie kontrastują ze sobą plamy o różnej barwie - ten rodzaj linii występuje w malarstwie najczęściej.

O takim malarstwie, w którym dzięki ostrym przejściom jednej barwy w drugą powstaje wrażenie linii konturu, mówimy, że jest linearne, czyli linearny obraz (granice plam różnej barwy są ostre, wyraźne). Ich przeciwieństwem są obrazy, w których główną rolę odrywa plama barwna, linie konturowe są trudne do uchwycenia.

Złudzenie istnienia linii zanika, gdy np. jedna barwa stopniowo przechodzi w inną - pomarańczowa w żółtą lub ciemnoniebieska w fioletową. Zanika również, gdy artysta malując nie pociąga pędzlem po płótnie, lecz dotyka powierzchni obrazu końcem pędzla, stawiając plamkę obok plamki.

Plama - jest to barwny element obrazu ograniczony linią lub innymi plamami: także oddzielny, drobny ślad pędzla pozostawiony na płótnie. Plama nadaje rysunkowi pełną plastyczność i przestrzenność. O rysunkach, w których dużą rolę odgrywa plama, mówimy czasem, że reprezentują wartości malarskie.

„Malarski” obraz - to obraz, w którym główną rolę odgrywa zespół barwnych plam.

„malarski” rysunek - to rysunek, w którym oprócz linii występują plamy, wykonane pędzlem, najczęściej dla zaznaczenia światłocienia; o rysunkach takich mówimy, że są lawowane.

Podstawą dzieł rysunkowych są linie i punkty, czyli ślady ołówka, flamastra, kredki lub innych narzędzi plastycznych. Krótki linie potocznie nazywamy kreskami, a punkty - kropkami. Aby przedstawić dowolne przedmioty i płaszczyzny stosuje się stosuje się linie różnych długości, proste i krzywe, o miękkich i ostrych krawędziach.

Rodzaje linii:

1. linie pojedyncze :

• gruba, prosta

• gruba ,falista

• łamana o zróżnicowanej grubości, z krawędziami miękkimi i ostrymi

• cienka, o miękkich krawędziach

linie tworzące plamy:

• linie krótkie, grube i cienkie, o ostrych krawędziach

• krótkie, grube i cienkie, o miękkich krawędziach

• linie krótkie gęsto stawiane

• linie krótkie rzadko stawiane

kierunki linii krótkich:

1. pionowe

2. poziome

3. ukośne

4. krzyżujące się

5. pierzaste (krzyżowe)

za pomocą linie można przedstawić obrys przedmiotu na płaszczyźnie. Obrys określający kształt przedmiotu nazywamy konturem.

Rodzaje plam:

1. o miękkich brzegach

2. jednolicie ciemna, o ostrych brzegach

3. o zróżnicowanej powierzchni

4. o różnym natężeniu jasności i ciemności

ze względu na charakter powstania:

1. wykonane pędzlem

2. narysowane ołówkiem, kredką itp.

3. odciśnięta z materiału.

Natężenie jasności określonej płaszczyzny nazywamy walorem. W rysunku walor tworzą plamy od białych, poprzez różne odcienie szarości, do czarnych.

W malarstwie walorem jest stopień jasności danej barwy. Każdy kolor na właściwy sobie walor, np. kolor żółty i pomarańczowy mają walor jasny. Walorem różnią się także odcienie jednej barwy.

FAKTURA

Wszystkie przedmioty mają określoną powierzchnię, nazywaną fakturą. Jej charakter wynika z zużytego materiału oraz wykonanej techniki. Powierzchnia przedmiotów może być gładka, chropowata, równa, falista, pomarszczona lub niejednolita. Faktura jest tym większa, im bardziej różni się od gładkiej powierzchni.

Ogólnie - faktura jest to sposób kształtowania przez artystę powierzchni dzieła malarskiego, graficznego, rzeźbiarskiego, przedmiotu rzemiosła artystycznego, zależny od charakteru tworzywa, techniki i narzędzi oraz właściwości stylu indywidualnego twórcy.

W malarstwie - jest to sposób nakładania farb na podłoże, od którego zależy taka lub inna powierzchnia plamy. Wyróżniamy fakturę:

• gładką

• szorstką

• impastową

Badanie faktury pomaga w ustalaniu autentyczności lub datowaniu dzieł sztuki. A więc faktura ma w malarstwie bardzo duże znaczenie. Od niej, podobnie jak od doboru kolorów (gorących albo chłodnych, czystych albo złamanych), zależy wrażenie, jakie obraz wywołuje: uspokaja, koi albo przeciwnie - ożywia nas lub nawet wzbudza niepokój. O wszystkim decydują upodobania artysty oraz użyte przez niego farby i narzędzia.

KSZTAŁT

Kształt, inaczej forma, to zewnętrzny wygląd przedmiotu. W rysunku, malarstwie czy grafice formy, które w naturze są trójwymiarowe, po przeniesieniu na płaszczyznę stają się formami płaskimi, aby nadać im wrażenia trójwymiarowego, przedstawia się je za pomocą linii, światłocieni, plam.

KOMPOZYCJE

Kompozycją nazywamy układ elementów na płaszczyźnie lub w przestrzeni. W rysunku, malarstwie i grafice elementami kompozycji są linie oraz plamy o różnych kształtach i fakturach.

Na obrazie plamy ze sobą sąsiadują w rozmaity sposób, w przemyślany sposób są uporządkowane, czyli skomponowane. Jednak nie ma dwóch obrazów skomponowanych jednakowo, a nawet podobnie, kompozycji jest wiele. Za udaną kompozycję uznajemy harmonijny układ i równowagę między miedzy jej elementami.

Rodzaje kompozycji: centralna, symetryczna, asymetryczna, otwarta, zamknięta, statyczna, dynamiczna, rytmiczna.

Kompozycja centralna skupia uwagę odbiorcy na środku płaszczyzny. Umieszczony jest tam główny, wyróżniający się element, tak zwany akcent plastyczny. Może to być postać, przedmiot lub jaskrawa plama. Pozostałe elementy rozłożone są po obu stronach płaszczyzny z zachowaniem równowagi.

Kompozycja symetryczna powstaje gdy po obu stronach płaszczyzny, podzielonej na pół pionową osią, gdzie obie połowy po dwóch stronach osi obrazu są takie same lub bardzo do siebie podobne. Z tego typu symetrią spotykamy się w życiu. Symetrycznie zbudowana jest każda istota żywa np. człowiek, zwierzęta, owady... Wiele przedmiotów codziennego użytku (piłka, szklanka) ma symetryczną budowę.

W kompozycji asymetrycznej prawa i lewa strona kompozycji zupełnie się różnią. Jedna z nich skupia uwagę wyraźnym akcentem plastycznym, a druga równoważy i dopełnia ją innymi elementami plastycznymi.

Kompozycją otwartą nazywamy układ elementów plastycznych, który sprawia wrażenie, jakby nie kończył się na płaszczyźnie obrazu, ale rozciąga poza nią, np. krajobrazy. Kompozycja otwarta - „wychodzi” poza ramy obrazu. Jest to wybrany wycinek oglądanego świata (np. fotografowanie krajobrazu jest taką kompozycją otwartą)

Kompozycja zamknięta - motyw główny umieszczony jest w centrum, czyli na osi obrazu. Jest on wyraźnie wyodrębniony i ma za zadanie skupiać naszą uwagę. Cała reszta obrazu jest zazwyczaj tłem. Kompozycja zamknięta jest to układ, w którym elementy na płaszczyźnie tworzą odrębną, nienaruszalną całość. Uwaga skupia się wewnątrz tego układu. Kompozycji zamkniętej nie da się wydłużyć lub poszerzyć przez dołączenie takich samych układów, nie można jej także powiększyć dodatkowymi elementami.

Kompozycja statyczna - oparta jest na układach pionowych i poziomych. Wyraża on spokój, bezruch, trwałość, niezmienność. Kompozycja statyczna sprawia wrażenie równowagi, niezmienności i spokoju. Charakteryzuje się uporządkowanymi elementami pionowymi i poziomymi.

Kompozycja dynamiczna - oparta jest na liniach skośnych. Wyrażają one ruch, pęd, wzlot, spadanie, wszelką chwilowość. Kompozycję dynamiczną charakteryzuję to, że patrząc na nią odnosi się wrażenie ruchu. Tworzą ją ukośne podziały płaszczyzny, ostre, szarpane kształty i plamy oraz kręte lub krzywe linie. Elementy układają się po skosach, wyżej, niżej lub nachodząc na siebie. Kompozycja dynamiczna odznacza się żywą kolorystyką i bardzo żywymi kontrastami.

Kompozycja rytmiczna - gdzie następuje powtarzanie się pewnych zjawisk: dźwięków albo form w regularnych odstępach - w czasie lub w przestrzeni np. pory roku, dni i nocy, godzin i minut, pofałdowanie piasku na pustyni, bicie naszego serca, regularny krok ludzki. Kompozycja rytmiczna polega na układaniu w regularnych odstępach tych samych podobnych elementów plastycznych. Mogą być nimi pasy proste i faliste, figury geometryczne, plamy walorowe i kolorowe oraz linie.

PRZESTRZEŃ

Przestrzeń w obrazie Aby ukazać przestrzenność malowanego motywu należy umieścić rzeczy znajdujące się daleko ponad przedmioty, które są bliżej. Taki układ nazywamy układem rzędowym, który był zastosowany w staroegipskich malowidłach i reliefach, ale w formie uporządkowanej - w regularnych pasach umieszczonych jeden na drugim: w pasach dolnych są sceny bliższe, w wyższych sceny dalsze. Taki rodzaj układu nazywamy kompozycją pasową.

Układ kulisty - to taki gdzie w naturze przedmioty bliższe przy pewnym ustawieniu przesłaniają częściowo te, które znajdują się za nimi.

PERSPEKTYWA

Perspektywą nazywamy wrażenie głębi, wywołane przez przedmioty w przestrzeni.

Rozróżniamy:

Perspektywę linearną - gdzie wszystkie linie prostopadłe do przedstawianego widoku zbiegają się w jednym punkcie na linii horyzontu. Wszystkie te linie prostopadłe i poziome tworzą niewidoczną, ale łatwą do narysowania siatkę. Zbieganie się ku horyzontowi linii prostopadłych powoduje, że przedmioty te w miarę oddalenia maleją.

Perspektywa centralna (czołowa) - jest wtedy, gdy punkt zbiegania się linii prostopadłych umieścimy pośrodku linii horyzontu.

Perspektywa boczna - jest wtedy, gdy punkt zbiegu linii prostopadłych przesuniemy w lewo albo w prawo.

Perspektywa powietrzna - gdy przedmioty zapełniające pejzaż są od nas bardziej oddalone, tym warstwa powietrza staje się grubsza i tym bardziej ono te przedmioty zabłękitnia.

ŚWIATŁO

Cecha, która różni barwy między sobą - to stopień odbijania światła.

Im barwa odbija go więcej, tym wydaje nam się jaśniejsza. Im odbija go mniej, tym wydaje się ciemniejsza. Tak, więc walor barw żółtej i niebieskiej jest słaby, a walor barw brązowej i fioletowej - mocny. Poszczególne barwy mogą być ciemniejsze i jaśniejsze, pochłaniać więcej światła lub mniej. Przykładowo: żółta plama namalowana bardzo gęstą akwarelą wyda nam się ciemniejsza niż plama namalowana akwarelą z tego samego guziczka, lecz rozcieńczoną w większej ilości wody.

Trzy wymiary: szerokość, długość, głębokość mają otaczające nas rzeczy i przedmioty.

Światło, dzięki któremu możemy zobaczyć otaczające nas przedmioty, pochodzi zawsze z jakiegoś źródła. Na zewnątrz - od słońca, w domu - od okna albo od lampy. Te części przedmiotów, które są skierowane do światła mają walor najsłabszy (są najjaśniejsze), a te, które są od światła odwrócone - walor najmocniejszy (są najciemniejsze). Przedmioty, które są ustawione względem źródła światła bokiem lub pod niewielkimi kątami i po których światło się ześlizguje, mają walory pośrednie, łagodnie przechodzące od jasnych do ciemnych.

W malarstwie kontrasty światła i cienia służące temu samemu celowi noszą miano modelunku światłocieniowego. A więc wrażenie przestrzenności wymaga od artysty umiejętności światłocieniowego modelowania.





---