PSYCHIATRIA

Nauka o zaburzeniach psychicznych i ich uwarunkowaniach (genetyczne, konstytucjonalne, biologiczne, psychologiczne i społeczne). Zajmuje się ich:

• Etiologią (przyczyny)

• Patogenezą (patologiczny rozwój)

• Symptomatologią (objawami)

• Diagnozą i leczeniem

Psychiatria współcześnie:

• szerokie uwzględnianie czynników psychologicznych, społecznych

i środowiskowych

1. *ICD-10 Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych

2. *DSM( IV) klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

Ad.1 brak tradycyjnego podziału na objawy, zespoły i jednostki nozologiczne ( klasyfikowanie zaburzeń a nie osób)

• pojęcie centralne „zaburzenie”(disorder) = zespół objawów manifestujących się zachowaniami lub przeżyciami związanymi z:

• cierpieniem ( dystress)

• niesprawnością( disability) wpływającą na funkcjonowanie

• doświadczeniem zwiększonego ryzyka( niesprawności, bólu, śmierci)

• znaczną utratą swobody

• zaburzenia nerwicowe jako podgrupa zaburzeń związanych ze stresem

• termin psychogeneza a nawet psychosocjogeneza podkreśla psychospołeczne uwarunkowania zaburzeń zdrowia( zależność przeżyć od wydarzeń i trudności życiowych)

Ad.2

• brak rozwiązania: nerwica

• odrębny wymiar: problemy psychospołeczne i środowiskowe:

• z grupami wsparcia ( rodzina)

• z otoczeniem społecznym( przyjaciele)

• zawodowe( praca, szef , koledzy)

• domowe( sąsiedzi)

• ekonomiczne( ubóstwo)

• z dostępem do opieki zdrowotnej

• z wymiarem sprawiedliwości

PSYCHOLOGIA KLINICZNA

Opis i wyjaśnienie zaburzeń zachowania w terminach psychologicznych: jako zaburzeń w regulacji stosunków: człowiek - otoczenie. Wskazuje na zaburzenia mechanizmów przystosowawczych osobowości.

Z psychiatrią łączy ją zainteresowanie psychopatologią.

Podkreśla psychospołeczne (psychogenne) uwarunkowania zaburzeń, czyli zależność przeżyć i zachowań od wydarzeń i trudności życiowych.

Dlatego szeroko zajmuje się:

• zaburzeniami osobowości

• zaburzeniami nerwicowymi, związanymi ze stresem i pod postacią somatyczną

• zaburzeniami psychicznymi i zachowaniami spowodowanymi używaniem środków psychoaktywnych (uzależnienia).

Ale także:

• zaburzeniami nazywanymi chorobami psychicznymi, jak np. schozofrenia

• zaburzeniami organicznymi (uszkodzenia c.u.n.)

• upośledzeniami umysłowymi

• tworzy samodzielne koncepcje teoretyczne związane z zaburzeniami funkcji poznawczych i emocjonalnych: np. teoria lęku, frustracji, mech. obronnych.

• Proponuje i rozwija formy pomocy psychologicznej, szczególnie psychoterapii.

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI

Bada właściwości, które powodują, że ludzie różnią się między sobą. Właściwości te ujmuje w kategoriach:

1. Cech (nieśmiały, egoista, zależny)

2. Postaw (konformista)

• Bada jak osobowość rozwija się (dlaczego pewni ludzie są nieśmiali, wycofują się, a inni są zdecydowani, niezależni)

• Przewiduje jak ludzie o pewnych cechach osobowości będą reagowali w różnych sytuacjach życiowych.

Zaburzenia osobowości to: wzorce emocji, motywów i zachowań, które są:

• Sztywne, niedostosowane do sytuacji i nieprzystosowawcze

• Uszkadzają funkcjonowanie osobiste i społeczne, są źródłem cierpienia albo jednostki albo/i innych ludzi

• Zaburzenia osobowości są jedną z przyczyn powstawania nerwic, uzależnień

a nawet psychoz.

Przykłady

• Osobowość anankastyczna (cechy: poczucie niepewności, wahanie, drobiazgowość, ostrożność, pedantyczność, wysoka samokontrola)

• Osobowość dyssocjalna (cechy: nie liczenie się z ludźmi i przyjętymi przez nich normami, częste zachowania agresywne)

• Osobowość paranoiczna (cechy: podejrzliwość, brak tolerancji na krytykę, skłonność do interpretowania zachowań otoczenia jako wrogich)

JAK PSYCHOLOGIA KLINICZNA I ZDROWIA KORZYSTA Z PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI?

STRUKTURA JA.

Współczesne podejście interakcyjne i transakcyjne wskazuje na regulacyjne aspekty struktury JA (wiedzy o sobie samym) czyli samoregulacyjne aspekty procesów osobowości:

• Modele samoregulacji przyjmują, że:

• jednostka jest twórcza i nie tylko odpowiada biernie na sytuacje, ale stawia sobie cele, nowe cele i nowe reakcje

• jednostka aktywnie wybiera a nawet tworzy sytuacje, w których może zrealizować swoje cele i zareagować w sposób znany i preferowany

• jedn. ma rozmaite mechanizmy samoregulacji( np. optymizm, poczucie własnej wartości, przewidywalności i kontrolowanego wyniku)

• ważniejsze niż same tylko dyspozycje(cechy osobowości) jest raczej sposób, w jaki spostrzegane jest otoczenie i on właśnie bezpośrednio wpływa na zachowanie

• 
  Współcześnie psychologia kliniczna ujmuje problemy kliniczne i zdrowia w kategoriach interakcji i transakcji: OSOBOWOŚĆ SYTUACJA, co daje dużo większe możliwości psychologicznych oddziaływań niż odwoływanie się jedynie do zaburzeń osobowości.

• Takie podejście nawiązuje do psychologii społecznej i decyduje o tym, że psychologia kliniczna ma wymiar społeczny.

UWAGA: samoregulacja nie oznacza, że coś robi się samo, a przeciwnie, oznacza, że JA to robię; dokładniej, to co robię zależy od mojej wiedzy o sobie samym.

Współcześnie osobowość rozumie się jako proces: czyli efekt interakcji lub transakcji pomiędzy dyspozycjami osobowości i czynnikami sytuacyjnymi, które dyspozycjom tym odpowiadają.

Dyspozycje osobowości: poznawcze i motywacyjno - emocjonalne struktury, które nadają bodźcom neutralnym znaczenie i wartość, np.:

• Dyspozycje poznawcze: ofiara spostrzega jako silnego i bezwzględnego nie tylko prześladowcę, ale każdego wyższego i głośnego kolegę w klasie, lub każdego szefa w pracy itd.

• Dyspozycje emocjonalne: boi się, denerwuje, czuje się gorsza w jego obecności.

• Dyspozycje motywacyjne: unika konfrontacji: np. nie chce chodzić do szkoły, rezygnuje lub zmienia pracę.

ZMIENNE PSYCHOSPOŁECZNE PRZY ZJAWISKU ZNĘCANIA SIĘ (bullying) I/LUB WYKLUCZANIA SPOŁECZNEGO (mobbing).

Rys.1. Zmienne związane z agresorem, ofiarą i grupą.

Zmienne sytuacyjne:

• Wielkość klasy lub szkoły

• Dzielnica (częstsze w szkołach, w których są dzieci klasy średniej)

• Nowa klasa, nowy nauczyciel (brak istotnych różnic)

• Społeczno - ekonomiczny status rodziców (niższy SES, częstsze znęcanie się)

• Koedukacyjność w szkołach ( częstsze w szkołach tylko męskich lub tylko żeńskich)

• Niezależny od miejsca nauki / pracy (szkoła, uniwersytet, produkcja, handel, magazyny, służba zdrowia), rodzaju przedsiębiorstwa (prywatne / państwowe, rodzinne).

PODEJŚCIE KLINICZNE (OSOBOWOŚCIOWE) I SPOŁECZNO - KLINICZNE DO PROBLEMU ZNĘCANIA SIĘ (MOBBING).

Podejście osobowościowe: CECHY „AKTORÓW”

Agresora:

• Silniejszy fizycznie (środowisko pracy - ma przewagę werbalną)

• Nieszczęśliwy, nie lubiący szkoły

• Ma problemy w domu

• Silnie agresywny: często inicjuje proces wykluczania

Ofiary: (atakowana nie przypadkowo)

• Słaba fizycznie, mniejsza, nie asertywna

• Niskie poczucie własnej wartości

• Wysoki poziom depresji

• Spostrzegana przez rówieśników i nauczycieli jako odbiegająca od normy, np. otyła, nadpobudliwa psychoruchowo

Podejście społeczno kliniczne: RELACJE i INTERAKCJE: ofiara - agresor - grupa - sytuacja

• Ofiara wywołuje negatywne postawy grupy: (1) odrzucenie lecz nie (2) pomijanie przez grupę (Badanie wyborów socjometrycznych: (1) więcej osób odrzuca niż wybiera; (2) nikt nie odrzuca ale

i nie wybiera).

• Odrzucenie wzbudza specyficzne zachowania ofiary np: prosi o pomoc, nie próbuje samodzielnie rozwiązać problemu, nie współpracuje = posiada niskie kompetencje społeczne)

• Ofiara jest wyrazista np. jedna kobieta wśród mężczyzn, lub m. wśród k.

• To czy osoba „wyrazista” będzie odrzucona zależy od przypisywanej jej odpowiedzialności za wyrazistość (teorie atrybucji), np. uważa się, że otyłość podlega osobistej kontroli.

PSYCHOLOGIA ZDROWIA

Zajmuje się określeniem psychologicznych czynników, które wpływają na to, że ludzie są zdrowi lub chorują oraz tym jak reagują, kiedy stają się chorzy

• co pozwala ludziom zachować, a nawet wzmocnić zdrowie

• dlaczego kontynuują zachowania szkodliwe dla zdrowia, pomimo że wiedzą, że są szkodliwe

• ZDROWIE to

1. stan fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, dobrostany( well-being) a nie jedynie nieobecność choroby lub niedołężności

2. kontinuum stanu zdrowia

przedwczesna śmierć pogorszenie stanu zdrowia optymalny stan zdrowia

3. nie jest nieobecnością choroby, ale osiągnięciem równowagi pomiędzy dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym

4. psychologia zdrowia bada aspekty zdrowia na przestrzeni całego życia

Zakres psychologii zdrowia:

1. Promocja i utrzymanie zdrowia

• wytworzenie zdrowych nawyków u dzieci

• promocja ćwiczeń i zdrowego stylu życia( kampanie w mediach)

2. Zapobieganie chorobom i ich leczenie(jak radzić sobie efektywnie ze stresem, jak skutecznie przystosować się do choroby)

3. Etiologia (przyczyny) i korelaty zdrowia, choroby, dysfunkcji

3. Analizuje i ulepsza system opieki zdrowotnej

TEORIE ZMIAN NAWYKÓW ZDROWOTNYCH

1. model zmiany przekonań zdrowotnych

2. model samoskuteczności

3. model planowanego działania

4. podejście procesualne (współczesne)

ad.1 Podjęcie działania (zachowania pro-zdrowotnego) zależy od:

• 
  
  spostrzeganego zagrożenia zdrowia

- zdrowie musi być spostrzegane jako wartość

• przekonanie o podatności na chorobę

• przekonanie o powadze konsekwencji choroby podjęcie działania

• 
  przekonania, że podjęcie działanie zredukuje zagrożenie (przestaje palić!)

• przekonanie, że dane zachowanie będzie efektywne

• przekonanie, że korzyści z podjęcia działania przewyższają koszty

Model ten nie uwzględnia , czy ktoś będzie zdolny podjąć działanie.

ad.2 Samoskuteczność( Bandura)- przekonanie, że posiada się zdolność kontroli własnego zachowania. Badania : silna zależność pomiędzy przekonaniem o samoskuteczności a zmianą zachowania( początkową i dalszą). Ludzie mający wątpliwości dotyczące siebie, przewidują scenariusze prowadzące do niepowodzenia, porzucają podejmowane próby zmiany.

Ad.3 Model planowanego zachowania (Ajzen, Fishbein)

Postawa wobec danego zachowania

• oczekiwania dotyczące wyniku zachowania

• pozytywna/negatywna obena wyniku

subiektywna norma związana z działaniem intencja zdrowe zachowanie

• przekonanie normatywne

• motywacja do dostosowania

spostrzegana kontrola nad zachowaniem

model ten niedostatecznie uwzględnia trwanie zachowania i czynniki od których trwanie to zależy.

Ad.4 Podejście aktualne (procesualne)

1. Zachowania prozdrowotne utrudniane przez zachowania obronne

• zagrożenie spostrzegane jako mniejsze w rzeczywistości

• ludzie spostrzegają siebie jako mniej podatni niż inni

• jako mniej podobnych do tych , którzy zachorowali

2. Ludzie przejawiają nierealistyczny optymizm, niewrażliwy na sprzężenie zwrotne

3. Myślenie o chorobie-> negatywny nastrój-> ignorowanie lub obronne interpretowanie ryzyka

Postawy wzbudzają i zwiększają motywację do zmiany lecz nie wystarczają, by utrzymać zmienione zachowanie. Współcześnie: podejście procesualne do działań zdrowotnych

Oczekiwania dotyczące

własnej skuteczności

intencje

sytuacyjne przeszkody/ zasoby (m.in. wsparcie społeczne)

Podejście procesualne

Def. PODATNOŚĆ jako brak zasobów umożliwiających radzenie sobie ze złymi nawykami. Uważa, że działanie musi być chronione tak, by nie zostało przerwane i przedwcześnie porzucone. Potrzebna jest metaaktywność poznawcza (wewnętrzny dialog, koncepcja siebie) i wsparcie.

ĆWICZENIA FIZYCZNE (aerobik, pływanie, rower, jogging, skakanka)

Korzyści:

Zwiększają	Optymalizują/ulepszają	Zmniejszają
- sprawność i wydolność sercowo-naczyniowa - zdolność do pracy fizyczn. - efektywność oddechową - tolerancję na stress - życie o dodatkowe 2 lata - optymizm i samoocenę - uwagę i koncentrację	- wagę ciała - poziom cholesterolu - tolerancję glukozy - siłe i napięcie mięśniowe nastrój - styl życia -> modyf. diety	- ryzyko zawału - kontrolują nadciśnienie - złe nawyki zdrowotne - ryzyko pewnych form raka - lęk, napięcie, depresję (buforują) negat. wpływ stresu na układ odporności

(Dishman, 1982) Po 6 mies. Zwykle ćwiczy tylko połowa tych którzy zaczęli

Ćwiczą	Nie ćwiczą, ćwiczą mniej
- Osoby z rodzin, które ćwiczą - Z p. odpowiedzialności za zdrowie - Chłopcy - Z ryzykiem chorób sercowo-naczyn. - Z wysokim p. samoskuteczności (s-sk w odniesieniu do ćwiczeń spada z wiekiem choć motywacja wysoka) - Ci, którzy mogą ćwiczyć blisko domu lub to co można ćwiczyć blisko	- Dziewczynki, kobiety w średnim wieku - Osoby z nadwagą - Z ryzykiem innych chorób - Ćwicz. W zatłoczonychsalach lub dalej od domu

Ćwiczą ci, u których jest to nawyk, krytyczne pierwsze 3-6 mies. (w przeciwieństwie do innych nawyków (np. niepalenia) wymaga planowania, myślenia i organizacji czasu)

Ile należy ćwiczyć? Nie mniej niż 15 minut 70-85% maksymalnej liczby uderzeń serca,

3 x w tygodniu

Interwencja: zależna od stadium (model transteoretyczny); podejście indywidualne. Zaniechaniu (nawrotom do nie-ćwiczenia) zapobiega wzrost świadomości przeszkód

i rozwijanie technik odporności na pokusę (by nie ćwiczyć).

ZACHOWANIA SZKODZĄCE ZDROWIU (papierosy, narkotyki, alkohol) - cechy wspólne

Szkodzą zdrowiu obecnemu i przyszłemu; charakter nawykowy i uzależniający. Skuteczna zmiana = zmiana stylu życia.

W leczeniu - częste nawroty (26% uzal. od alkoholu bez nawrotu po 1 roku leczenia)

Wspólne cechy:

• Największa podatność w okresie adolescencji (dorastania). Syndrom problemów z zachowaniem (upijanie się, palenie, narkotyki, seks bez zabezpieczeń, zachowania ryzykanckie np. szybkie prowadzenie samochodu)

• Związane z kulturą rówieśniczą: (1) naśladowanie osób podziwianych; (2) potrzeba bycia atrakcyjnym dla innych; (3) potrzeba autoprezentacji (jako twardy, mądry, zręczny).

• Przyjemne. Zwiększają zdolność radzenia sobie z syt. trudną → nagradzające → utrwalają się. Niebezpieczne → każde przyczyną przedwczwesnych zgonów.

• Podstępne: najpierw - eksperymentowanie, później - utrwalają się, uzależniony ma złudne poczucie kontroli.

• Związane z szerszą strukturą społeczną: częstsze w niższych klasach społ.,

• w mniejszościach (grupach narażonych na większy stres).

GDZIE ZMIENIAĆ NAWYKI ZDROWOTNE?

Miejsca zmiany zachowań (nawyków) zdrowotnych.

1. Metody indywidualne

1. Gabinet terapeuty (psycholog, psychiatra)

Terapia poznawczo-behawioralna + tradycyjna: podłoże symptomu

Z*: - dostosowanie do potrzeb klienta

- intensywna

2. Gabinet lekarza

l. jest wiarygodnym źródłem zaleceń, traktowany jako ekspert, skuteczny

2. Metody grupowe

Z: - presja społeczna

- zaangażowanie innych członków grupy

a) grupy samopomocowe: osoby mające ten sam problem, często z pomocą doradcy (fachowca) np. AA - Anonimowi Alkoholicy, OE (Anonimowi z Nadwagą; Zrzuć Kilogramy Rozsądnie - TOPS). Liderzy w większości stosują programy poznawczo-behawioralne.

Z: - wsparcie społeczne

- wzajemne zrozumienie

b) szkoły

Z: - szeroki zasięg

- młody wiek

- właściwości formalne (klasy, „lekcje”; można narzucić wymagania formalne przy przyjmowaniu do szkoły)

c) miejsca pracy (np. rzucanie palenia, zmniejszanie stresu, zmiana diety, ćwiczenia fizyczne)

Z: - właściwości formalne (stołówki z „dietą”, premie motywacyjne., sankcje)

- w pracy spędzamy dużo czasu: „typowe” warunki dla nawyków.

d) społeczności w miejscach zamieszkania

Z: - uczestniczy duża liczba osób

- mają „wbudowane” wsparcie społeczne zgodne z zalecaną zmianą

- tworzone są właśnie po to by podtrzymywać nowe zachowania (pierwsze społeczności w Holandii do walki z powodziami)

e) mass-media - najb. Efektywne w uczulaniu na istnienie ryzyka

• tworzą klimat poprzez kreowanie opinii publicznej

JAK APELOWAĆ O ZMIANĘ ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH?

Edukacja prozdrowotna : jak apelować do grup ryzyka?

• Przekaz: żywy i barwny, bez żargonu statystyk, z przykładami: (jakie korzyści z ćwiczeń fiz. odniósł ktoś kto zaczął po zawale jeździć na rowerze).

• Mówca powinien być ekspertem, mieć prestiż, być w wieku słuchaczy (lepiej lekarz niż orędownik najnowszej „mody na zdrowie”)

• Najsilniejsze argumenty na początku i na końcu, a nie „utopione” w środku

• Przekaz: krótki, jasny i bezpośredni.

• Wnioski powinny wynikać wprost. (Omawianie zalet diety nisko-cholesterolowej powinno zakończyć się wezwaniem by słuchacz zmienił dietę na mniej cholesterolową).

• Ostrzejsze komunikaty wywołują większe zmiany postaw, jednak tylko do pewnego stopnia. Komunikaty ekstremalne nie są brane pod uwagę. (Skuteczniejsze jest nakłanianie do półgodzinnych ćwiczeń 3 x w tygodniu niż kilkugodzinnych codziennie).

• Jeśli apel dotyczy zachowań, które mają wykryć chorobę (test HIV, mammografia) najlepsze jest podkreślanie problemów, które pojawią się jeśli zachowania nie będą wykonane. Dla promocji zachowań prozdrowotnych (np. ekran przeciwsłoneczny) korzystniejsze jest podkreślanie, że większe korzyści z użyciem czegoś niż bez.

• Jeśli audytorium chętne do zmiany, apel powinien podkreślać pozytywy decyzji, jeśli mało skłonne, także negatywy. (Dla tych co chcą przestać palić - zagrożenia i korzyści zdrowotne, dla niezdecydowanych - dyskusja z argumentami, że palenie jest przyjemne)

ZACHOWANIA SZKODZĄCE ZDROWIU - uzależnienia: diagnoza

Uzależnienia: W ICD 10: „zaburzenia psychiczne i behawioralne związane z używaniem substancji psychoaktywnych” obejmuja blok dziesięciu zespołów zaburzeń związanych z:

1) alkoholem - F10 2) opiatami - F11

3) konopiami - F12 4) środkami uspokajaj. i nasennymi - F13

5) kokainą - F14 6) innymi subst. Stymulującymi - w tym

kofeiną - F15

7) subst. Halucynogennymi - F16 8) paleniem tytoniu - F17

9) środkami wziewnymi - F18 10) kilku subst. Równocześnie - F19.

( za: Mellibruda, 1999).

Diagnoza zespołu uzależnienia: stwierdzenie, że w ciągu ub.roku ujawniły się co najmniej trzy z poniższych zjawisk:

(1) silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji;

(2) trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie, ilość);

(3) fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące gdy zażywanie substancji zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające sięzespołem abstynencyjnym, oraz zażywanie tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;

(4) stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki subst. w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek);

(5) narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji, zwiększenie ilosci czasu koniecznego do zdobycia lub zażywania substancji, albo na usuwanie skutków jej działania,

(6) zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak np. uszkodzenia wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami.

UZALEŻNIENIA: GRUPY AA I PROGRAM 12 KROKÓW.

Anonimowi Alkoholicy: „wspólnota ludzi, którzy dzielą się swymi doświadczeniami, swoją mocą i nadzieją, że mogą rozwiązać swój wspólny problem i pomóc innym w zdrowieniu z alkoholizmu”. Jedyny warunek uczestnictwa - pragnienie powstrzymania się od picia.

Podstawowy cel: trzeźwość i pomaganie innym w trzeźwości.

Program 12 Kroków: (filozofia oparta na idei samopomocy)

1. Uznajemy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem.

2. Wierzymy, że Siła większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.

3. Postanawiamy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.

4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny

5. Wyznajemy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.

6. Jesteśmy całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.

7. Zwracamy się do niego w pokorze, aby usunął nasze braki.

8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.

9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.

10. Prowadzimy nadal obrachunek osobisty, przyznając się do popełnionych błędów.

11. Poprzez modlitwę i medytację dążymy do ulepszenia naszej więzi z Bogiem, jakkolwiek go pojmujemy, modląc się o zrozumienie Jego woli oraz o siłę do jej spełnienia.

12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków staramy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

Członkowie - wszystkie grupy społ. niezal. od rasy, kultury, poziomu społ-ekonom., wieku, orient. seks.itd.

UZALEŻNIENIA / ALKOHOLIZM / KONCEPCJE

Współczesne koncepcje uzależnienia wywodzące się z podejścia behawioralnego def. uzależnienie jako:

1. silnie działający wzór zachowania nawykowego oraz błędne koło zachowań autodestrukcyjnych.

↓

- połączenie skutków warunkowania klasycznego (nabyta tolerancja na alkohol, częściowo wywołana przez uwarunkowane reakcje, których celem jest kompensacja szkodliwych skutków alkoholu) i warunkowania instrumentalnego (przyjemność po zażyciu alkoholu połączona z ulgą, związana z uniknięciem dysforycznych stanów fizycznych lub psychicznych - także tych, które sa skutkiem uprzedniego picia) (Marlatt, Donovan, 1985).

2. Utrwalone i niekonstruktywne radzenie sobie ze stresem. (brak równowagi między wymaganiami środowiska a możliwościami jednostki → stres Brak umiejętności radzenia sobie z wymaganiami → przywracanie równowagi przy pomocy alkoholu

↓

trening umiejętności zaradczych (Peter Monti i współpr., 1994).

Podkreślana: rola poczucia skuteczności działania oraz oczekiwań co do pozyt./negat. Zakończenia ważnych sytuacji życiowych. (p.s-sk. niskie + przewidywanie porażki).

E. badania bezrobotnych i zatrudnionych na terenie byłej NRD. Wyższe p. s-sk. -> niższe spożycie dużych ilości alkoholu. Bezrobotni z niskim p.s-sk. piją więcej niż pozostałe grupy.

MECHANIZM WSPÓŁUZALEŻNIENIA (na podst. Cermak, 1986, 1989; Cierpiałkowska, 1997)

Podstawowym kryterium samooceny jest samopoczucie i zachowanie innych ludzi.

Co oznacza, że poczucie własnej wartości uzależnione jest od spostrzeganej zdolności kontrolowania i wywierania wpływu na uczucia i zachowania innych

kontrola uczuć i zachowań innych

zdolność rozpoznawania zdarzeń, które można i

których nir można kontolować jest ograniczona

↓ ↓

Niestabilna Zaburzenie granic Ja

Samoocena ← Brak jasnego poczucia kim

(ja) jestem

Jakie (ja) mam pragnienia

i potrzeby

Liczy się

zaspokojenie/frustracja

potrzeb partnera

a nie własnych

W S P Ó Ł U Z A L E Ż N I E N I E : Funkcjonowanie jednostki, które jest zależne od bądź kontrolowane przez tych, którzy sami są zależni bądź kontrolowani przez takie siły jak: alkoholizm, zachowania kompulsywne lub chroniczna choroba (Cermak, 1988, za Cierpiałkowska 1997)

↓

Występuje u wszystkich osób, które pozostaja w związkach (miłosnych/małżeńskich)

z alkoholikiem oraz tych, którzy mają / mieli jedno lub więcej rodziców czy dziadków alkoholików (Wegscheider-Cruse, 1985)

Rys.1. Mechanizm zaburzeń stabilności samooceny i granic Ja

PODSTAWOWE DEFICYTY I URAZY U MŁODZIEŻY Z RODZIN ALKOHOLOWYCH

→ Odrzucenie własnych uczuć i potrzeb

→ zaprzeczanie własnym doświadczeniom, przyjęcie fałszywej wizji rzeczywistości (rodziny, świata, siebie) - żeby utrzymać więź z rodzicami

→ Wobec chaosu i dezorganizacji - próby zapanowania nad sytuacją: przejmując odpowiedzialność Dz. Ogranicza swój rozwój a inwestuje w przetrwanie swojej rodziny

→ Nie posiadając autentycznych wzorców i norm ma trudności w określeniu: kim jestem i co jest dla mnie ważne, czyli w kształtowaniu własnej tożsamości

REGUŁY FUNKCJONOWANIA RODZINY ALKOHOLOWEJ

• Używanie alkoholu przez osobę uzależnioną jest najważniejszą sprawą w życiu rodziny

• 
  

• Alkoholik nie jest odpowiedzialny za używanie alkoholu - przyczyny picia tkwią w czynnikach zewnętrznych

• 
  

• Alkohol i alkoholik nie jest główną przyczyną problemów rodzinnych

• 
  

• Stan równowagi i status quo osiągany kosztem wszystkich członków rodziny (odejście jednego zagrażające)

• 
  

• Wszyscy członkowie rodziny muszą być „Pełnomocnikami” - ochraniać osobę uzależnioną i jej nałóg. Pełnomocnikiem jest zwykle żona (organizuje i kieruje ochroną)
  

Niepisane zasady funkcjonowania

• Nie mów (o tym co się w rodzinie rzeczywiście dzieje)

• Nie czuj (tego co czujesz w związku z piciem)

• Nie ufaj (nikomu, bo doznasz krzywdy)

EMOCJE W RODZINIE UZALEŻNIONEGO.

WSPÓŁUZALEŻNIENIE.

Stany emocjonalne członków rodziny: strach, lęk, gniew, smutek, napięcie, wstyd, upokorzenie.

Gniew - (1) pierwotnie zaadresowany do osoby uzależnionej, (2) wyrażanie go wobec niej zablokowane, (3) przeniesienie gniewu przez członków rodziny na siebie nawzajem, na świat zewnętrzny lub skierowanie przeciw sobie (niska samoocena, dręczenie i deprecjonowanie siebie) (Bradshaw 1995, Mallibruda 1999).

Wstyd - poczucie napiętnowania powoduje tendencję do unikania ludzi lub do sprawowania nieustannej kontroli sytuacji.

Poczucie krzywdy - przeżywanie dotkliwego cierpienia, poczucia bezradności oraz poczucia niesprawiedliwości i burzenia porządku osobistego (Dżin).

Współuzależnienie - zaburzenie funkcjonowania dorosłych członków rodzin z osobą uzależnioną (Cermak 1986). Towarzyszą mu postawy autodestrukcyjne, poczucie konieczności kontroli i odpowiedzialności, negowanie własnych potrzeb, lęk przed zmianą i samotnością. Jest to patologiczny wzór przystosowania, który podtrzymuje dysfunkcyjny system życia rodzinnego. Funkcjonowanie osoby uzależnionej: uporczywa koncentracja myśli, uczuć i zachowań żony wokół zachowań alkoholowych męża; poczucie konieczności kontrolowania picia męża i uporczywa nadzieja na utrzymanie picia w bezpiecznych granicach; utrwalenie się sztywnego schematu kontaktów z mężem obejmującego okresy picia i chwilowej abstynencji; koncentracja życia emocjonalnego wokół oczekiwania na chwilę uśmierzenia bolesnych przeżyć i automatyczne hamowanie ew. stanów przyjemnych; poczucie niemożności rozstania się z partnerem na zawsze i paradoksalne umacnianie się związania po kolejnych incydentach alkoholowych lub próbach odejścia.

Konieczne uczestnictwo w terapii żony i dzieci (DDA - dorosłe dzieci alkoholików).

STRES. DEFINICJA.

Stres jest (negatywnym) doświadczeniem emocjonalnym, któremu towarzyszą zmiany biochemiczne, fizjologiczne, poznawcze i behawioralne, ukierunkowane:

• albo bezpośrednio na zmianę zdarzenia stresującego,

• albo na przystosowanie się do jego efektów.

To, czy potencjalny stresor stanie się stresorem zależy od tego, czy zostanie doświadczony jako stresujący.

Stres jest konsekwencją procesu oceny znaczenia zdarzenia oraz zasobów jednostki: czy są one wystarczające by poradzić sobie z wymaganiami otoczenia (relacja, „dopasowanie”: osoba - środowisko) (Lazarus, Folkman)

Doświadczanie stresu:

	Ocena pierwotna - dotyczy znaczenia zdarzenia. Czy zdarzenie ma konsekwencje pozytywne, neutralne, czy negatywne? Jeżeli negatywne, to w jakim stopniu: jest szkodliwe (strata teraz); jest zagrażające (strata w przyszłości); stanowi wyzwanie (nie przyniesie straty, a może przynieść korzyść).
Potencjalny stresor (zdarzenie)		Stres: reakcja fizjologiczna, poznawcza i emocjonalna.
	Ocena wtórna - czy moje zdolności zaradcze i zasoby są wystarczające by dać sobie radę ze szkodą, zagrożeniem lub wyzwaniem, które niesie ze sobą zdarzenie?

STRES. REAKCJA WALKI - UCIECZKI (CANNON),

OGÓLNY ZESPÓŁ ADAPTACJI (SELYE)

1. Walter Cannon (1932): mechanizm walki - ucieczki (fight-or-flight):

Zagrożenie

pobudzenie: współczulnego układu nerwowego i układu endokrynalnego;

atak / ucieczka

przedłużający się stres przedłużające się pobudzenie fizjologiczne problemy ze zdrowiem

2. Hans Selye (1956, 1976) - wszystkie stresory wywołują ten sam wzorzec reakcji fizjologicznej, m.in. wydzielanie z przysadki ACTH (hormonu ardenokortykotropowego). Reakcja na stres to ogólny zespół adaptacyjny przebiegający w 3 fazach:

• Faza A - pierwsza reakcja fizjologiczna na stresor, odporność zmniejszona,

• Faza B - dalsza ekspozycja na stresor; sygnały cielesna i reakcja alarmowa znikają, odporność powyżej normy,

• Faza C - wyczerpania z powodu przedłużającej ię ekspozycji na stresor, odporność ponownie poniżej normy.

JAK RADZIMY SOBIE ZE STRESEM.

STRATEGIE ZARADCZE (COPING).

Proces radzenia sobie (Lazarus, Folkman 1984; za: Taylor 1996).

Zasoby lub utrudnienia zewnętrzne

Zasoby lub utrudnienia wewnętrzne

Coping: radzenie sobie, dawanie sobie rady, reakcja zaradcza; szerzej: styl, strategia zaradcza (mechanizmy).

RADZENIE SOBIE A ZASOBY ZEWNĘTRZNE I WSPARCIE.

Zasoby zewnętrzne to: czas, pieniądze, wykształcenie, praca, dzieci, przyjaciele, rodzina, standard życia. Też: obecność pozytywnych zdarzeń życiowych a brak stresorów.

Rozwód mniejszym stresem dla M i K z wyższym dochodem, wykształceniem, większą liczbą przyjaciół (Both, Amato 1991). Badacze (Hobfoll 1988) utrzymują, że ludzie dążą do zachowania, zabezpieczenia i budowania zasobów oraz, że potencjalna lub rzeczywista utrata zasobów stanowi źródło zagrożenia.

Sytuacją, w której potencjalne i rzeczywiste zasoby są zagrożone jest stres.

Czy działanie zasobów jest (1) bezpośrednie, czy (2) są buforem dla stresu?

Jeśli (2), to istotne, gdy stres duży (jeśli mały n.ist.). Badania nad zachowaniem ludzi w wielkich miastach: z zasobami - mniej depresyjni, jednak przewaga zmalała, gdy stres wysoki.

Wsparcie społeczne

Informacja od innych ludzi, że jest się kochanym, godnym troski, cenionym i wartościowym oraz że jest się częścią sieci wzajemnych zobowiązań w relacjach z rodzicami, małżonkiem, partnerem, innymi krewnymi, przyjaciółmi a także w kontaktach ze społecznością, kościołem, klubem a nawet ulubionym zwierzakiem (Siegel 1993).

3 rodzaje wsparcia:

• rzeczowe (instrumentalne): pożyczki, dary, usługi;

• informacyjne: informacje, rady, informacje zwrotne;

• emocjonalne: upewnienie, że jesteśmy wartościowi i kochani.

CO DAJE WSPARCIE?

WYNIKI BADAŃ.

Badania wskazują, że wsparcie społeczne:

• redukuje dystres: depresję i lęk;

• zmniejsza prawdopodobieństwo chorób. <E> Wolontariuszom zakroplono do nosa wirusa grypy, zachorowali ci, którzy mieli mniej związków z innymi (rodzice, przyjaciele, koledzy z pracy, z klubu) (Cohen i inni; za: Taylor 1996);

• przyspiesza powrót do zdrowia;

• opóźnia śmierć: społeczna izolacja jest głównym czynnikiem ryzyka przedwczesnej śmierci (House 1988), K z dużą liczbą kontaktów społecznych żyły 2,8 roku dłużej, M - 2,3 (Berkman, Syme 1979);

• K - mniej komplikacji w ciąży i połogu;

• Wsparcie od rodziców w dzieciństwie długoterminowy wpływ na radzenie sobie i zdrowie;

• Studenci z wsparciem: korzystniejsza ocena zdarzenia stresującego i aktywne dawanie sobie rady gdy stres się pojawia (Wickrama i inni 1997).

• Doświadczenie rozwodu rodziców jest predyktorem przedwczesnej śmierci w wieku dojrzałym (Friedman i inni 1995).

• Badanie longitudinalne studentów Harvardu: ci, którzy oceniali swoje relacje z rodzicami jako ciepłe i bliskie, byli zdrowsi 35 lat później (Russek, Schwarz 1997).

Wsparcie działa bezpośrednio i jako efekt buforowy (efekt buforowy - działa wtedy, gdy wysoki poziom stresu). Wsparcie wsparciu nierówne, efekty nie zawsze dodają się. Np. wystarczy mieć jednego bliskiego przyjaciela, posiadanie tuzina nie ma większego efektu niż posiadanie dwóch lub trzech. Jeśli sieć przyjaciół zbyt gęsta - efekty zakłócające, np. sprzeczne rady.

JAK RADZENIE SOBIE ZALEŻY OD OSOBOWOŚCI

I JAK JEST ZWIĄZANE ZE ZDROWIEM?

Właściwości osobowości czynią sytuację stresową trudniejszą lub łatwiejszą.

Obniżają radzenie sobie:

Emocje negatywne (lęk, depresja, wrogość); sprzyjają chorobom somatycznym (zwiększenie wydzielania kortyzolu), utrudniają przystosowanie (osoby lękowe i depresyjne gorzej znoszą operację bypassu)

Pesymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń (wiązanie ich z własnymi, stałymi, negatywnymi właściwościami); obniża „sprawność” immunologiczną.

Zwiększają radzenie sobie:

Twardość (Kobassa 1979); badanie dyrektorów średniego i wyższego szczebla: na podstawie Skali Wydarzeń Życiowych 2 grupy: (1) wysoki stres - (2) niski stres. Grupa (1) dalej podzielona na: (1a) chorujący - (1b) zdrowi. Grupa (1b) wykazała styl osobowościowy określony jako twardość (odporność), złożony z:

1. poczucia zaangażowania - w cokolwiek co się przydarzyło,

2. poczucia kontroli - poczucia sprawstwa i przekonania, że się ma wpływ na zdarzenia,

3. wyzwania - chęci stawienia czoła zdarzeniu, zmierzenia się z nim (stres jako sposobność rozwoju)

1-3 umożliwia b-ej pozyt. Ocenę zdarzenia, aktywne, efektywne działanie.

Optymizm (Carver, Scheier 1985) Test Orientacji Życiowej:

1. w niepewnej sytuacji spodziewam się najlepszego	P	F
2. Łatwo się relaksuję	P	F
3. Zawsze patrzę na jaśniejszą stronę życia	P	F
4. Zwykle spodziewam się, że rzeczy ułożą się tak, jak chcę	P	F

Optymizm: koncentracja na problemie; pesymizm: koncentracja na emocjach - zaprzeczanie, dystansowanie się.

Wysoka samoocena.

EFEKTY DŁUGOTRWAŁEGO OBCIĄŻENIA STRESEM

1. Nadmierne wydzielanie katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny = epinefryny i norepinefryny), co:

1. Powoduje zmiany hemodynamiczne (wzrost ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca np. arytmia komór);

2. Znosi odporność komórkową;

3. Zakłóca równowagę neurochemiczną (niektóre zaburzenia psychiczne);

4. Wpływa na poziom lipidów i nienasyconych kwasów tłuszczowych (asterioskleroza).

2. Przedłużone wydzielanie kortyzolu:

1. Hamuje odporność;

2. Niszczy neurony hipokampa (obniżenie pamięci i koncentracji uwagi).

3. Chroniczna aktywacja osi P-P-N:

1. Obserwowana w depresji;

2. Prowadzi do magazynowania tłuszczu w tkankach tłuszczowych (proporcja pas / biodra > 1 uważana za marker chronicznego stresu).

Obciążenie allostatyczne (McEwen, Stellar 1993) - chroniczne obciążenie stresem.

Próba przystosowania się do obciążenia: allostaza - fizjologiczny koszt chronicznej, podwyższonej aktywności neuronalnej i neuroendokrynalnej. Koszt ten to m.in. zmiany (obserwowane też w procesie starzenia się):

• niezdolność wyłączenia produkcji kortyzolu jako reakcji na stres;

• zmniejszenie odporności komórkowej;

• obniżony zakres zróżnicowania tętna;

• zwiększone ciśnienie;

• podwyższony poziom epinefryny;

• proporcja pas / biodra >1;

• obniżenie pamięci.

KTÓRE ZDARZENIA OCENIAMY JAKO STRESUJĄCE?

Bardziej stresujące są:

1. Zdarzenia negatywne; wywołują silniejsze objawy fizjologiczne i dystres psychologiczny); mają negatywne implikacje dla pojęcia Ja: utraty poczucia własnej wartości, poczucia panowania nad sytuacją i tożsamości.

2. Zdarzenia nieprzewidywalne i niekontrolowalne; stres postrzegany jako niższy, gdy mamy poczucie, że możemy przewidzieć, poprawić lub zakończyć zdarzenie, nawet jeśli faktycznie nic nie robimy. W niektórych warunkach poczucie kontroli początkowo może nasilać spostrzeganie stresu, ale wzrasta też zdolność przystos.

3. Zdarzenia niejasne (w porównaniu z klarownymi): hamują możliwość działania, pochłaniają czas; mniej stresujące te, w których można podjąć działanie (niejasność wymieniana jako główny czynnik stresu zw. Z miejscem pracy).

4. Ludzie przeciążeni są bardziej zestresowani niż wykonujący mało zadań („za dużo w za krótkim czasie”).

5. Jeśli stres dotyczy dziedziny centralnej, ważnej (w por. z peryferyczną).

1. Kobiety prac. Dla których ważna jest rola rodzicielska - poczucie, że dzieci nie mają wystarczającej opieki.

2. Jeśli kobiety ceniły relacje zależności, reagowały depresją na negatywne relacje; jeśli ceniły niezależność reagowały depresją na porażkę zawodową związaną z osiągnięciami (Hammen i inni 1985)

<E> Akademik z (1) długim i (2) krótkim korytarzem - studenci w warunkach (1) zachowanie interpretowane jako bezradność (mniej rozmów z obcymi, siadali dalej, w sytuacji współzawodnictwa - rezygnacja, mniej zachowań asertywnych i negocjacyjnych w dyskusji (Baum, Velins 1977).

Stres - reakcje fizjologiczne.

Układ limbiczny: reguluje emocje, względnie izolowany od myślenia i mowy.

Podwzgórze: kieruje podstawowymi funkcjami biologicznymi (wzorce jedzenia, snu, zachowań seksualnych, temperatury ciała, silne emocje).

Przysadka: funkcjonowanie gruczołów dokrewnych.

STRES A KRYZYS (1).

Stres (por. rys. 31 i 38) to negatywne doświadczenie emocjonalne, ukierunkowane na: a) zmianę zdarzenia stresującego lub b) przystosowanie się do niego. Jest rezultatem oceny:

1. znaczenia zdarzenia (szkodliwe teraz, zagrażające w przyszłości, ew. stanowi wyzwanie) - tzw. ocena pierwotna);

2. zasobów własnych, w tym zdolności zaradczych - czy wystarczają, by dać sobie radę - tzw. ocena wtórna.

Ujęcie Lazarusa i Folkmana: interakcyjne (zdarzenie jest stresem zależnie od tego, jak je spostrzega, ocenia osoba - jest dystresem lub eustresem).

Kryzys (def. Bernie Stein 1996) jest czasową destabilizacją jednostki albo systemu społecznego (od greckiego krisis - decyzja, krino - decydować). 2 typy kryzysów:

1. przejściowe (rozwojowe); związane ze stadiami rozwoju (rodzicielstwo, rozpoczęcie studiów, opuszczenie domu, emerytura); tego typu kryzys jest nieodłączny od rozwoju;

2. sytuacyjne (nieoczekiwane: bezrobocie, choroba, śmierć, wojna).

Cechą kryzysu jest wysokie prawdopodobieństwo, że normalne (zwykle stosowane) środki radzenia sobie okażą się nieefektywne.

Nieefektywna - zwykła interwencja (tradycyjne formy poradnictwa); potrzebna interwencja bezpośredni przejmująca kontrolę nad sytuacją.

Kryzys jest pojęciem podobnym do pojęcia stresu:

• akcentuje silne doświadczenie emocjonalne nie przesądzając od tym, że jest to doświadczenie negatywne;

• wskazuje na czasową dezorganizację (destabilizację) funkcjonowania).

Jest pojęciem węższym niż stres, ponieważ:

• odnosi się do zmiany, wskazując na okres przejściowy, pomiędzy ty, co było (jak jednostka funkcjonowała), a ty, co będzie, co nastąpi (jak jednostka będzie funkcjonować po przejściu kryzysu). Dotyczy teraźniejszości w sytuacji, w której jakieś zdarzenie mniej lub bardziej silnie zmienia dotychczasowy sposób życia jednostki i wymaga innego, nowego sposobu funkcjonowania.

STRES POURAZOWY: PTSD (POST-TRAUMATIC STRESS DISORDER).

PTSD: długo utrzymujące się (miesiącami lub latami) uporczywe symptomy ekstremalnego zdarzenia stresującego, takiego jak wojna, przemoc (gwałt), katastrofy naturalne( powódź, trzęsienie ziemi) lub technologiczne (skażenie radioaktywne). Zdarzenie to wykracza poza zwykłe ludzkie doświadczenie

i powoduje uraz psychiczny czyli traumę. Zdarzenie jest niezwykłe nie dlatego, że jest rzadkie, ale dlatego, że przekracza zwykłe zdolności adaptacyjne.

Zdarzenie traumatyczne wiążą się z zagrożeniem zdrowia lub życia, bądź też polegają na bliskim osobistym zetknięciu się z przemocą i śmiercią. Konfrontują z poczuciem skrajnej bezradności

i przerażenia.

Termin stres pourazowy przyjęto dla opisu i wyjaśnienia efektów stresu; wprowadzono do DSM w 1980 roku.

PTSD psychologicznie jest wydarzeniem pozbawiającym odwagi i zaufania.

Urazowi towarzyszy zawsze: uczucie intensywnego strachu, bezradności, utraty kontroli i zagrożenia unicestwieniem. Reakcje urazowe pojawiają się, kiedy podjęcie działania nie jest możliwe. Jeśli nie są możliwe opór ani ucieczka - system samoobrony ulega przeciążeniu i dezorganizacji.

Traumatyczne wydarzenia powodują głębokie, trwałe zmiany w fizjologicznym pobudzeniu, uczuciowości, zdolnościach poznawczych - w tym pamięci.

Abram Kardiner (nerwice wojenne): „cały aparat umożliwiający zgodne, skoordynowane i celowe działanie ulega zniszczeniu”.

Stres pourazowy - opis.

„W szpitalu było lepiej niż nad Bolonią albo nad Awinionem. Zazwyczaj w szpitalu było znacznie mniej chorych niż gdzie indziej. Śmiertelność w szpitalu była znacznie niższa niż poza nim i była to śmiertelność znacznie zdrowsza, gdyż znacznie mniej ludzi umierało tu bez potrzeby. Ludzie ze szpitala znacznie lepiej znali się na umieraniu i robili to o wiele porządniej i schludniej. W szpitalu też nie zdołano podporządkować sobie śmierci, ale przynajmniej zmuszono ją do przestrzegania pewnych zasad. Nauczono ją manier. Ludzi oddawali tu ducha subtelnie i gustownie. Nie było tu nic z tej grubiańskiej, odpychającej ostentacji w umieraniu, tak powszechnej poza murami szpitala. Ludzie nie umierali w powietrzu jak Kraft, albo jak nieboszczyk z namiotu Yossariana, nie ginęli jak Snowden, który w środku lata zamarzł w ogonie samolotu. Ludzie nie rozrywali się na krwawe strzępy. Nie tonęli, nie padali rażeni piorunem, zmiażdżeni przez maszyny ani przysypywani lawinami. Nie umierali zastrzeleni podczas napadów, uduszeni przez gwałcicieli, zasztyletowani w spelunkach, zarąbani siekierą przez rodziców lub dzieci czy jeszcze inaczej z dopustu Bożego. Nikt nie dławił się na śmierć. Jak przystało na dżentelmenów, wykrwawiali się na stole operacyjnym albo gaśli bez słowa pod namiotem tlenowym. Nie było tu nic z tej przewrotnej zabawy, tego a-kuku-jestem, a-kuku-nie-ma-mnie, cieszącej się takim wzięciem poza szpitalem. Nie było powodzi ani głodów.

Dzieci nie dusiły się w kołyskach, nie wpadały pod ciężarówki. Nikogo nie katowano na śmierć.

Joseph Heller, Paragraf 22

Stres pourazowy - objawy (1).

Wcześniej w patopsychologii mówiono o:

1. fenomenie histerii (koniec XIX wieku: Charcot, Janet, Freud, Breuer);

2. nerwicy wojennej (Kardiner) - po I wojnie światowej dokładniejsze badania nad weteranami wojny w Wietnamie;

3. urazie spowodowanym przemocą seksualną i rodzinną.

3 kategorie objawów:

1. Nadmierne pobudzenie - rezultat chronicznego pobudzenia AUN: nadmierna czujność (wypatrywanie niebezpieczeństwa), koszmary senne, dolegliwości psychosomatyczne; poirytowanie, wybuchy agresji; zaburzenia snu.

2. Wtargnięcia - niezależne od osoby natrętne powracanie wspomnień, opisywane jako „fiksacja na urazie”; wspomnienia te:

1. Są obrazowe, niewerbalne, pozbawione kontekstu („nadrealistyczne”);

2. Są zamrożone - nie przepracowane i nie zintegrowane;

3. Odtwarzane są w traumatycznych snach - sny realistyczne, w niewielkim stopniu przetworzone.

Częsty przymus odtwarzania traumatycznego zdarzenia (np. dzieci w zabawie, dorośli w postaci zamaskowanej).

3. Zawężenie (odrętwienie) - zmiany świadomości: spostrzeganie zdarzeń z pozycji obserwatora a nie uczestnika, zobojętnienie, emocjonalne oddalenie, bierność; inaczej: zaburzenie poczucia rzeczywistości (depersonalizacja, odrealnienie). Utrzymywanie wspomnień poza świadomością (w świadomości - obrazy w postaci wtargnięć) jest ochroną przed bólem nie do zniesienia.

2 i 3 (intensywne wspomnienia i niepamięć) pojawiają się naprzemiennie - uniemożliwiają integrację traumatycznego wydarzenia, pogłębiają poczucie nieprzewidywalności i bezradności.

STRES POURAZOWY (PTSD) - SKUTKI UBOCZNE

Zdarzenie traumatyczne to takie, które nie może być włączone do schematu siebie w relacji ze światem. Powoduje, że zburzone zostają założenia jednostki co do:

• Bezpieczeństwa w świecie (podstawowego zaufania - przekonania, że sprawy potoczą się dobrze)

• Pozytywnej wartości siebie (w tym nietykalności)

• Naturalnego porządku rzeczy

Efektem jest poczucie wyalienowania = zerwania związków z innymi: doświadczenie całkowitego porzucenia, samotności.

Naruszenie więzi z innymi przejawia się jako okaleczone JA (utrata szacunku do siebie, poczucie winy

i niższości ponieważ działania jednostki, niezależnie od jej odwagi i zdolności okazały się niewystarczające, by obronić się przed nieszczęściem)

Uraz - znacznie głębszy jeśli zdarzeń nie można wytłumaczyć wyższymi wartościami lub celami.

• Brak poczucia przynależności (zakorzenienia w szerszej społeczności); utrata zaufania do siebie, innych oraz Boga.

• Oscylacja między wycofaniem się z bliskich związków a rozpaczliwym lgnięciem do innych.

KTO JEST ODPORNY NA STRES TRAUMATYCZNY?

ROLA SPOŁECZNOŚCI

• Nikt, jeśli zdarzenie jest drastyczne i przekracza pewną granicę

• Bardziej ofiary przestępstw innego rodzaju niż ofiary gwałtu

Najbardziej odporne osoby, które:

• Posiadają duże umiejętności społeczne (towarzyskość, umiejętność komunikowania się - najsłabsze objawy u tych, którzy przetrwali dzieki współpracy z innymi: Nie Rambo!)

• Działają aktywnie (strategia na zadanie, wykorzystywanie każdej możliwości celowego działania w porozumieniu z inymi)

• Przekonanie o możliwości kontroli własnego losu

Warunkiem odzyskania wiary w sens świata jest podzielenie się traumatycznym doświadczeniem z innymi ludźmi.

Na to czy ofiara poradzi sobie z urazem ma wpływ reakcja społeczności. konieczne jest:

• Przyjęcie do wiadomości- publiczne potwierdzenie traumatycznego zdarzenia - żeby nie zostało zapomniane (medale, pamiątki, pochody, krzyże przydrożne)

• 
  Zadośćuczynienie - podjęcie przez społeczność jakiejś formy działania (nie ofiara ma być potępiona a sprawca!) wymiar sprawiedliwości nie może być wrogi wobec ofiary)

ETAPY POWROTU DO ZDROWIA

• Nikt nie potrafi samotnie poradzić sobie z urazem

• Proces powrotu do zdrowia może przebiegać tylko w kontekście relacji z innymi , ponieważ ofiara ma odzyskać siłę i stworzyć nowe związki. Dokładniej, zyskać zdolność do:

• obdarzać zaufaniem i intymnością

• zachowania autonomii

• podejmowania inicjatywy

• zdobycie tożsamości

Umiejętności te kształtują się w związkach z innymi i ich odtworzenie także wymaga związków (relacji).

Etapy procesu powrotu do zdrowia (wg Hermana):

1. BEZPIECZEŃSTWO (uczenie się zaufania)

1. nazwanie problemu ( informacja)

2. przywracania poczucia kontroli( kontrola nad ciałem, sen, jedzenie, bezpieczne warunki życia)

3. tworzenie bezpiecznego otoczenia( zwracanie się o wsparcie do tych, którym ufa UWAGA! Decyzja o złożeniu doniesienia o przestępstwie należy wyłącznie do ofiary)

2. WSPOMNIENIE I ŻAŁOBA ( integracja wspomnień)

3. ODBUDOWANIE ZWIĄZKÓW (ponowna integracja osobowości, powrót do normalnego życia)

• terapia jest złożona, wszystkie aspekty do biologicznych po społeczne

• forma przydatna w jednym etapie mało przydatna lub szkodliwa w innej formie

INTERWENCJA PO KATASTROFIE PROMU ESTONIA

• Sesje debriefingu (”wysłuchania”)- forma psychologicznej interwencji, która ma pomóc ofiarom katastrofy ( także ratownikom) przepracować swoje reakcje (grupy do10 osób, 2 liderów)

• Założenie: interwencja w ciągu 3 dni, kiedy umysł jest otwarty

Cele i postępowanie szczegółowe

1. Skonfrontowanie uczestników z rzeczywistością (dokładna, realistyczna, aktualna inf. o tym co się wydarzyło) - spekulacje hamują proces zdrowienia

2. Przetworzenie reakcji

• mówienie o doświadczeniach, wrażeniach, uczuciach i myślach. Ujmowanie w słowa- dzielenie się z innymi uczestnikami

• dyskusja konieczności akcentowania takich wydarzeń oporu przed akceptacją naturalnej tendencji do atrybucji przyczynowych, poczucia winy

3. Przygotowanie na przyszłe reakcje

wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności. Informacja o możliwych symptomach (lęk, strach, utrata koncentracji, bloki pamięciowe, wyczerpanie, uporczywe obrazy katastrof, symptomy somatyczne). Podkreślenie normalności takich reakcji i wzrostu ich tolerancji

4. Poczucie radzenia sobie - COPING

analiza sposobów zwiększania poczucia bezpieczeństwa na morzu m.in. udział w ćw. ratowniczych (np. jak ułożyć rzeczy w kabinie, żeby je łatwo znaleźć), z drugiej strony - podkreślano wagę wykonywania codziennych obowiązków.

5. Zwiększanie poczucia więzi w grupie

która dzieliła to samo doświadczenie; rozmowy z ludźmi o tej samej łodzi ratunkowej, zachęcanie do rozmów z kolegami i przełożonymi; rozmowy z ludźmi, którzy mieli podobne przeżycia. Zaopatrzenie w inf. dla członków rodzin.

INTERNETOWA INFORMACJA APA (American Psychological Association)

JAK ZE STRESEM TRAUMATYCZNYM PORADZIĆ SOBIE I RODZINIE

Co zdarza się ludziom po wydarzeniu traumatycznym?

Typowe reakcje to:

• SZOK - nagłe, intensywne zaburzenie stanu emocjonalnego, doświadczane jako oszołomienie lub ogłuszenie).

• ZAPRZECZENIE - nie dopuszczanie do świadomości informacji o zdarzeniu.

Po reakcji szoku inne powszechne reakcje to:

• Intensywne i nieprzewidywalne uczucia (lęk, nerwowość, irytacja, zmiany nastroju)

• Wtargnięcia - flashback - będące pod wpływem traumy myśli i zachowania, trudności

z koncentracją uwagi, zaburzenia snu, jedzenia, pocenie się

• Napięte relacje interpersonalne (kłótnie, konflikty lub wycofanie, izolacja)

• Symptomy fizyczne (bóle głowy, nudności, bóle w klatce piersiowej)

• Nawroty objawów w rocznice (miesiące) wydarzeń

Jak mogę pomóc sobie i swojej rodzinie?

Odbudowaniu zdrowia psychicznego i poczucia kontroli sprzyjają następujące kroki:

• Daj sobie czas na ozdrowienie ( być cierpliwym wobec własnych zmiennych emocji)

• Poproś o wsparcie ludzi, którzy się o ciebie troszczą ( pamiętaj, że jeśli są to bliscy, którzy byli także świadkami traumy, to ich zdolność udzielania wsparcia może być słabsza). Komunikuj o swoich doświadczeniach w jakikolwiek sposób, który przynosi ci ulgę- rozmawiaj, pisz dziennik

• Dowiedz się gdzie funkcjonują lokalne grupy wsparcia (np. dla kobiet-ofiar gwałtu, ofiar katastrof). Znajdź grupę prowadzoną przez właściwie wyszkolonych i doświadczonych profesjonalistów. Grupa pomoże ci stwierdzić, że inni w tych samych okolicznościach wykazują podobne relacje

• Dbaj o zdrowe zachowania, które zwiększają twoją zdolność radzenia sobie z nadmiernym stresem

• Ustal rozkład dnia (posiłki w stałych godzinach, program ćw. fizycznych). Zajmuj się hobby lub czymkolwiek, co cię cieszy, by odpocząć od codziennych obowiązków

• Unikaj poważnych decyzji życiowych (jak zmiana zawodu lub pracy) ponieważ są one bardzo stresujące

Jak zadbać o poszczególne potrzeby dzieci?

• dzieci mogą przejawiać regresję( moczyć się, ssać kciuk)

• mogą mieć koszmarne sny ,bać się spać samemu

• popadać w zły humor, wycofywać się, izolować

• Spędzać z dzieckiem więcej czasu i pozwolić mu być zależnym od siebie przez kilka miesięcy po traumie

• pozwolić dziecku kurczowo się trzymać opiekuna

• fizyczne wyrażanie emocji jest bardzo ważne po traumie

• Planować ćwiczenia, które mogłyby rozładować napięcie

• rysowanie ułatwia podzielenie się uczuciami i myślami

• Starsze dzieci zachęcać do rozmowy o tym, co czują i myślą. Pomaga to obniżyć zmieszanie i lęk związany z traumą

• na pytania odpowiadać słowami zrozumiałymi dla dziecka

• powtarzać zapewnienia, że się o nie troszczy, rozumie ich lęki i zmartwienia

• Zapewnić regularność

• takich aktywności jak jedzenie, zabawa, chodzenie spać, aby odbudować poczucie normalności i bezpieczeństwa

UJAWNIANIE DOŚWIADCZEŃ EMOCJONALNYCH

Ujawnianie (disclosure) doświadczeń emocjonalnych wywiera dobroczynny wpływ na zdrowie. Przeżyte zdarzenie, o którym się nie mówi „zalega: („ropieje”).

Zdolność powierzenia uczuć innym (wyrażenie emocji( eliminuje potrzebę obsesyjnego myślenia

o zdarzeniu i redukuje aktywność fizjologiczną.

Eksperyment: 46 studentów; połowa pisała wypracowanie o własnych, najbardziej traumatycznych doświadczeniach; druga połowa na temat banalny.

Bezpośrednio po napisaniu, pierwsza połowa bardziej zdenerwowana, ale mniej chorowali w ciągu następnych 6 miesięcy.

Mówienie o zdarzeniach traumatycznych

*FIZJOLOGICZNIE

• Zmniejsza napięcie ( niższe tętno, ciśnienie krwi, przewodnictwo skóry, napięcie mięśni)

• Zwiększa odporność organizmu (np. mniej chorowali wdowcy (wdowy), którzy rozmawiali

z przyjaciółmi o śmierci swoich tragicznie zmarłych małżonków (samobójstwo lub wypadek)

*PSYCHOLOGICZNE

• Pozwala zyskać informacje o sposobach radzenia sobie

• Wywołuje pozytywną reakcję i wsparcie ze strony innych

• Organizuje myślenie i pozwala znaleźć wyjaśnienie zdarzenia - nadać mu znaczenie

Współcześnie nie uważa się, że negatywne emocje są zagrażające: odzwierciedlają ciągłe próby systemów żywych do organizowania i reorganizowania siebie w obliczu przeszłości, teraźniejszości

i oczekiwanych zmian.

Skuteczniejsze jest rozładowanie emocji w powiązaniu z ich znaczeniem (np. przypomnienie sobie zdarzenia) niż samo rozładowanie (np. uderzenie poduszki).

TERAPIA. 16 KROKÓW PROWADZĄCYCH DO ZADOŚĆUCZYNIENIA W PRZYPADKACH NADUŻYĆ SEKSUALNYCH (wg Cloe Madanes, 1999)

Spotkanie z całą rodziną

1. Dokładny opis tego co się wydarzyło (w kolejności: rodzice - rodzeństwo - poszkodowany - sprawca). Presja nie na ofiarę lecz sprawcę i resztę rodziny. Przełamywanie bariery rodzinnych sekretów: nazywanie rzeczy po imieniu, brak niedomówień

2. Zapytanie każdego (poczynając od sprawcy) dlaczego to co się wydarzyło było złe.

3. Terapeuta potwierdza słuszność wszystkich uzasadnień i dodaje, że najważniejsze jest, iż ofiara została skrzywdzona duchowo.

4. Terapeuta stwierdza, że szkody duchowe powstały także u sprawcy.

5. Zwykle ktoś z rodziny spontanicznie wyznaje, że sam również był molestowany seksualnie.

6. Terapeuta uświadamia, że poszkodowani są również matka, ojciec i pozostali członkowie rodziny ofiary (zadano cierpienie dziecku, które kochają)

7. Winny ma - klękając przed skrzywdzonym - wyrazić żal i pragnienie zadośćuczynienia za występek. Akt pokuty musi zostać wykonany (odmawia się dalszej terapii, informując, że zgłosi do sądu jej bezcelowość, bowiem sprawca nie wykazuje skruchy). Ofiara może lecz nie musi wybaczyć, nie wywiera się na nią żadnych nacisków.

8. Członkowie rodziny - klękają przed skrzywdzonym - wyrażają żal, że nie uchronili jej przed tym co się wydarzyło. Ofiara musi mieć przeświadczenie, że nikt jej o nic nie oskarża i nie będzie jej karał.

9. Rozmowa z rodzicami o wykluczeniu sprawcy z rodziny, gdyby sytuacja się powtórzyła.

10. Spotkanie terapeuty sam na sam z ofiarą. Terapeuta okazuje swoje współczucie i wskazuje:

• Zyskanie wyższego poziomu świadomości

• Perspektywę czasu - zdarzenie jest znikomą częścią życia

• Także pozytywne zdarzenia i osoby w tamtym czasie

11. Poszukiwanie osoby, która zapewni poszkodowanemu bezpieczeństwo (matka ma zazwyczaj słabą pozycję i nie jest w stanie ochronić dziecka; wzmacnia się jej pozycję w hierarchii rodziny by mogła pełnić funkcję opiekuna później (zawiłe, trwa przez całą terapię).

12. Zadośćuczynienie przez sprawcę (zastanawiają się rodzice): długotrwałe poświęcenie sprawcy i realne korzyści ofiary (praca, odkładanie pieniędzy na edukację ofiary).

13. Pomoc sprawcy w powrocie do normalnego życia (omówienie zajęć: szkoła, sport, wyjaśnienie na czym polegają normalne zachowania seksualne).

14. Odbudowanie miłości matki do sprawcy.

15. Odbudowanie pozycji sprawcy w rodzinie - jako obrońcy młodszego rodzeństwa.

16. Pomoc sprawcy w wybaczaniu samemu sobie. Przy nawrotach myśli na temat tego co zrobił - zalecenie by zrobił coś pożytecznego dla innych.

Należy pamiętać by:

• Przełamać rodzinne tajemnice

• Wyeliminować podejrzenie prowokacji (kategorycznie odrzucić taką możliwość)

• Czasem wielokrotnie powtórzyć akt skruchy (na klęczkach) by mieć pewność, że gwałt się nie powtórzy

PRZEMOC

Przemoc w rodzinie (przemoc domowa) def: działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystujące istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy, powodujące u nich szkody lub cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a w szczególności w ich życie lub zdrowie (fizyczne lub psychiczne).

Rozpatrywana w kategoriach:

• Prawnych - przestępstwo, najczęściej karane z art. 270 KK = pozbawienie wolności 0,5 roku-5 lat

• Moralnych - krzywdzenie słabszego - zło moralne podlegające sankcjom w postacie wyrzutów sumienia i potępienia ze strony innych

• Społecznych - obyczaje lub postawy społeczne mogą sprzyjać przemocy lub ją usprawiedliwiać. W obronę przed przemocą mogą jednak angażować się znaczące siły społeczne.

• Psychologicznych - mechanizmy wewnętrzne (osobowościowe) i sytuacyjne sterujące przemocą: bezradność i cierpienie ofiary; złożone procesy interakcji miedzy sprawcą a ofiarą.

Wyróżnia się przemoc:

• Fizyczną

• Psychiczną

• Seksualną

Przemoc chłodna i gorąca

• Gorąca - agresywne zachowanie towarzyszące gwałtownemu wybuchowi złości (furia), ze zmienioną świadomością. Podstawą jest zwykle frustracja (zablokowanie dążeń), czasem poczucie niemocy (impotencji fizycznej lub psychicznej). Próby kontroli są nieskuteczne w skutek zawężenia świadomości i braku dostatecznej samokontroli. Siła reakcji emocjonalnej zdeterminowana jest biologicznie.

Sprawca przemocy gorącej - czasem przeżywa poczucie winy i doraźnie próbuje naprawić szkody, jednak przemoc nie jest aktem jednorazowym, raczej - trwała utrata osobistej kontroli -nad zachowaniem agresywnym, które przypominają zachowania nałogowe.

• Zimna - emocje są skutecznie tłumione i kontrolowane a zachowanie jest racjonalizowane, usprawiedliwiane „wzniosłymi” celami, które mają uzasadniać bolesne dla bliskiej osoby środki.

Sprawca przemocy zimnej - wspiera ideologią autorytarnego wychowania („surowe, konsekwentne, sprawiedliwie”) lub odtwarza styl, któremu sam był poddany. Neguje odpowiedzialność osobistą

i obciąża nią ofiarę (cierpienie i poniżanie zadawane jest ofierze dla jej dobra)

OFIARY PRZEMOCY - REAKCJE

Ofiary przemocy - rozciągnięty w czasie stres i zagrożenie. Rozpoznaje się objawy PTSD.

Doświadczenia: lęku, cierpienia, bezsilności, przygnębienia, rozpaczy.

7 podstawowych strategii w celu powstrzymania męża od bicia:

1. Próby rozmawiania ze sprawcą - wzbudzanie poczucia winy. Sprawca zgłasza gotowość do zaprzestania bicia jeśli ofiara będzie posłuszna; raczej ponowne ataki złości.

2. Uzyskiwanie od sprawcy obietnicy poprawy - odwoływanie się do moralności, miłości, tego „co pomyślą sąsiedzi”

3. Straszenie sprawcy - rozwodem, opuszczeniem, powiadomieniem policji; warunkiem skuteczności jest spełnienie tych gróźb.

4. Walka obronna - powoduje nasilenie przemocy

5. Pasywna obrona (osłanianie części ciała) - zwiększa agresywność S

6. Ukrywanie się przed sprawcą - zwykle pretekst do następnych ataków przemocy; sprawca chce kontrolować miejsce pobytu ofiary.

7. Unikanie - próba zapobieżenia przemocy zanim nastąpi („schodzenie z oczu”); ofiara uczy się powstrzymywania się od pewnych zachowań; odmianą są strategie poniżające - całkowitego podporządkowania się sprawcy.

WIKTYMIZACJA OFIARY

INTERAKCJA: ofiara - sprawca

Wiktymizacja (stawanie się ofiarą) - degradująca zmiana poczucia tożsamości osoby maltretowanej: utrata podstawowego poczucia bezpieczeństwa, zaufania do świata i siebie, poczucia własnej wartości. Poczucie zagubienia, wycofanie się z normalnego życia.

Przystosowanie się do roli ofiary: obwinianie się, zaprzestanie oczekiwania poprawy sytuacji, odmawianie sobie praw ludzkich, czasami próby samobójcze.

Dynamika interakcji O - S: zniewolenie ofiary

Relacja O-S w przypadku maltretowania podobna do prześladowań stosowanych wobec jeńców politycznych w systemach totalitarnych (Chiny, Korea). Celem systemu jest zniewolenie - uzyskanie pełnej kontroli nad psychiką i postępowaniem więźnia oraz zawładnięcie jego umysłem tak, by z przekonaniem przyjął ideologie prześladowcy (pranie mózgu).

Wszystkie metody psychologicznej kontroli skierowane są na wywołanie w ofierze:

• przerażenia

• bezradności

• zniszczenie poczucia własnego ja w związkach z innymi

ZNIEWOLENIE OFIARY - INTERAKCJA: ofiara - sprawca

Sprawca (oprawca)	Ofiara
Zastrasza: Grozi śmiercią lub okaleczeniem, demonstruje siłę; niektóre groźby spełnia. Zmusza do zrobienia czegoś co jest dla ofiary wstydliwe lub upokarzające, grozi, że o tym powie rodzinie lub znajomym.	Jest utrzymywana w ciągłym strachu, ale też wdzięczna za pozostawienie przy życiu. Czuje się „związana” ze sprawcą (oprawcą)
Sporadycznie nagradza: Okazuje czułość, przeprasza; robi wszystko by odzyskać ofiarę.	Jeśli ofiara chce odejść, wzbudza nadzieję na uratowanie związku, wdzięczność.
Wymusza zależność (niszczy poczucie autonomii ofiary) Domaga się posłuszeństwa, kontrolując wszystkie dziedziny życia (posiłki, sen, w co się ubiera, na co wydaje pieniądze, etc. Krytykuje, poniża, wyolbrzymia wady i błędy. Ośmiesza lub karze okazywanie strachu / rozpaczy	Podporządkowuje się, odgadując myśli i zachcianki zapobiegając wybuchom złości; nie liczy się z własnymi potrzebami. Myśli, że związek ze sprawcą jest jedyną szansą. Odczuwa strach ale i nadzieję na „pozwolenie” na zaspokojenie potrzeb. Wdzięczna za pochwały. Ukrywa uczucia strachu / rozpaczy.
Izoluje społecznie (niszczy więzi z innymi): zakazuje kontaktów, obraża znajomych, inwigiluje. Niszczy wewnętrzny obraz relacji z innymi (niszczy przedmioty symboliczne)	Wobec braku kontaktu z innymi usiłuje znaleźć ludzkie cechy w oprawcy (emocjonalnie zależna od prześladowcy) Jest jedynym światem społecznym oprawcy.

www.student.e-tools.pl

1

Ofiara

Agresor

Grupa

Sytuacja

Plany działania kontrola działania

działanie

Ważne dla odbudowania poczucia porządku i sprawiedliwości

OSOBA B

OSOBA A

Działanie Y zgodne

z Ja prywatnym

Działanie X zgodne

Z Ja prywatnym

Niezadowolenie

Obniżenie samooceny

„Ja bezwartościow”

Poczucie

winy

Poczucie presji

„powinienem podjąć działanie Y”

Poprawienie

samopoczucia

Podejmuje działanie Y

niezgodne z Ja prywatnym

ZADOWOLENIE

Pozytywna samoocena

„Ja wartościowy”

A

Reakcja alarmowa

B

Stadium odporności

C

Stadium wyczerpania

Zasoby materialne (czas, pieniądze)

Wsparcie społeczne

Inne stresory: zdarzenia życiowe lub kłopoty codzinne

Stresujące zdarzenie, spodziewany przyszły przebieg

Efekty mechanizmów zaradczych:

- funkcjonowanie psychologiczne;

- podjęcie zwykłej aktywności;

- zmiany fizjologiczne.

Zadania mechanizmów zaradczych:

- zmniejszyć szkodliwe warunki;

- przystosować się lub tolerować negatywne wydarzenia;

- zachować pozytywny obraz siebie;

- utrzymać równowagę emocjonalną;

- zachować satysfakcjonujące związki.

Reakcje i strategie radzenia sobie, czyli: rozwiązywanie problemu i regulacji emocjonalnej (poszukiwanie informacji, działanie lub powstrzymywanie się od działania, zwrócenie się do innych)

Ocena i interpretacja stresora:

Pierwotna: strata, zagrożenie, wyzwanie.

Wtórna: ocena zasobów (możliwości zaradczych).

Inne czynniki osobowościowe, wpływające na mechanizmy zaradcze

Zwykłe style zaradcze

Wymagania otoczenia działające na korę mózgową

Tkanki

Wyższe partie mózgu

Układ limbiczny

Wspólczulny układ nerwowy

CRF (kortykotropina)

Przysadka

Kortykosteroidy (kortyzol)

ACTH (hormon adrenokortykotropowy)

Kora nadnerczy

Rdzeń nadnerczy

Podwzgórze

Katecholaminy

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercze (Selye)

W stres zaangażowane obydwa układy

Układ współczulno-nerwowy (Cannon)

Przyszłe

funkcjonowanie

Kryzys -

- destabilizacja

Dotychczasowe

funkcjonowanie

---