Wykład 1 (22.02.10)
Tyflopedagogika - osoby z wadą wzroku
1. Cechy wzroku
- wzrok pozwala na orientację i poznawanie rzeczywistości, na samodzielność
- 84% - 90% bodźców, które działają na człowieka, odbiera wzrok
- 11% - słuch
- 3% - węch
- 1% - smak
- wzrok należy do telezmysłów
- wzrok ujmuje całą sytuację wzrokową (widzenie przedmiotów, czy przedmiot się porusza, jaką ma barwę)
- ważny zmysł w poruszaniu się w terenie (orientacja przestrzenna)
- wzrok jest zmysłem receptorycznym
Tyflopedagogika - tyflos - ślepy
- osoby niewidome i słabo widzące
2. Narząd wzroku
- gałki oczne - znajdują się w nich receptory wzrokowe (czopki i pręciki)
- mięśnie umożliwiające ruch gałek ocznych
- nerwy wzrokowe - łączą gałkę oczną z ośrodkiem wzroku w korze mózgowej w płacie potylicznym
- powieki
Ruchy gałek ocznych (ok. 70 ruchów na sek.)
- poziome
- pionowe
- rotacyjne
Opis gałki ocznej
- kula (2,5 cm)
- odbiera, przetwarza i dostarcza obraz do części wzrokowej części ocznej
- rogówka
zbudowana z tkanki ocznej
silnie unerwiona i ukrwiona
wrażliwa na dotyk
przepuszcza promienie świetlne, które przechodzą do niej do komory tylnej oka
- tęczówka
wpływa na szerokość źrenicy
strumienie światła przechodzić mają tylko przez źrenicę
dzięki melaninie ma różne kolory
- włókna nerwowe tęczówki
kurczą i rozszerzają się pod wpływem światła
- źrenica
soczewka - dostosowuje się do parametrów związanych z odległością
akomodacja - zjawisko dostosowania się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach.
mętnienie soczewki - zaćma (pojawienie się plamek w polu widzenia)
przez soczewkę promienie słoneczne przechodzą do ciała szklistego
- ciało szkliste
jaskra - wzrost ciśnienia w ciale szklistym
Wszystkie te elementy to optyczna część gałki ocznej. Elementy te są przezroczyste.
- siatkówka
funkcja - transformacja energii świetlnej na impulsy nerwowe
jej niedotlenienie może spowodować ślepotę
retinopatia - uszkodzenie siatkówki, które nie daje się leczyć, narażone są osoby
najbardziej narażeni są albinosi i osoby o dużym nadciśnieniu tętniczym
proces bezbolesny
pojawienie się w polu widzenia błysków i mroczków
- czopki i pręciki
różnią się wrażliwością na światło, ilością i funkcją
czopki - zgrupowane w centrum, widzenie gdy jest jasno
pręciki - widzenie w półmroku, jest ich więcej
rodopsyna - rozkłada się pod wpływem światła
niedobór witaminy A prowadzi do ślepoty zmierzchowej
czopki rejestrują barwy: zieleń, czerwień, błękit
daltonizm - ślepota na barwy, nieodróżnianie barwy czerwonej od zielonej, częściej dotyczy mężczyzn
Wykład 2 (1.03.10)
Dysfunkcje narządu wzroku - tyflopedagogika
1. Proces widzenie (fizjologia widzenia)- mózg widzi, a nie oko!
- ruchy motoryczne gałek ocznych - zdolność skupienia się na danym przedmiocie (abergencja/zbieżność)
- czynności optyczne - zdolność skupienia promieni świetlnych na plamki żółte.
widzenie tą częścią siatkówki jest najlepsze, najszybsze
można opanować widzenie pozaplamkowe
wszystkie te części oka muszą być przezroczyste i różnomierne
- czynności wzrokowe - reagowanie receptorów wzrokowych na bodźce świetlne
powstawanie obrazów przedmiotów, które oglądamy
Widzenie centralne - widzenie małych przedmiotów z określonej odległości (ostrość oka)
Widzenie obwodowe - orientacja przestrzenna
Pole widzenia
- obraz z oka lewego i prawego pokrywa się
- pełnosprawne oko w poziomie postrzega przedmioty w kącie 100 st., obu oczne widzenie 200 st.
- pełnosprawne oko w pionie postrzega przedmioty w kącie 120 st.
Widzenie stereoskopowe - trójwymiarowe
Widzenie nocne
Widzenie barw
Co to znaczy dobrze widzieć? Dobre widzenie to widzenie ostre, widzenie barw. Skorygować można ostrość widzenia.
Wada wzroku może wiązać się z uszkodzeniem gałki ocznej lub zaburzeniem procesu widzenia.
2. Osoby niewidome i słabo widzące
Przepisy ustalają różne normy widzenia, co powoduje, że nie można dokładnie oszacować osób z tą dysfunkcją.
- osoby niewidome
urodziły się niewidome bądź straciły zdolność widzenie do 5 roku życia
nie posiadają pamięci widzącej
- po 5 roku życia są to osoby niewidome ociemniałe
- osoby niedowidzące/ słabowidzące
- osoby szczątkowo widzące
3. Ustalenie ostrości wzroku
- tablice Stellena
- V-wizus (ostrość widzenia)
- dioptria
Ostrość wzroku może być określona w ułamku dziesiętnym.
4. Klasyfikacja uszkodzeń, niepełnosprawności i upośledzeń wzroku
- stopień lekki
- stopień umiarkowany
- stopień znaczny (poniżej 0.1)
- stopień głęboki (poniżej 0.05)
- stopień prawie całkowity (poniżej 0.02)
- całkowity
5. Kryteria niepełnosprawności wzroku do 16 roku życia
- osoby o ostrości wzorku 5/25 lub 0.2
- ograniczone pole widzenia do 30% bez względu na ostrość widzenia
6. Rodzaje zaburzeń
a) pole widzenia
- uszkodzenie równomierne/koncentryczne
- widzenie lunetowe (małe)
- widzenie połowiczne (widzenie jednej strony)
- uszkodzenia wysepkowe (mroczki) - ciemne plamy, w których nie ma obrazu
b) uszkodzenia widzenia barw
- monochromatyzm widzenia w odcieniach
- daltonizm
- zez - nieleczony prowadzi do widzenia jednoocznego
7. Osoba ociemniała
Nagłe stracenie ostrości widzenia
- upadek
- działania wojenne
- choroby (cukrzyca)
Szczątkowo widzące
- bez względu na wiek, mają bardzo duże , niecałkowite wady wzroku
8. Dla celów edukacyjnych wyróżniamy osoby niewidzące
- niemogące czytać pisma drukowanego, posługujący się pismem punktowym
- te które mogą czytać pismo drukowane
9. Czynniki powodujące dysfunkcje wzroku
- dziedziczne, genetyczne
wysoka krótkowzroczność
zanik nerwu wzrokowego
- wady powstałe w okresie płodowym spowodowane chorobą matki (różyczka, odra, choroby weneryczne)
mogą powstać w różnym okresie życia
jaskra, zaćma, nowotwory, zwyrodnienia siatkówki
- niedobór witaminy A
- urazy mechaniczne
- etanol
- urazy termiczne/chemiczne
- urazy spowodowane środkami żrącymi
- choroby zakaźne z wysoką gorączką
- zmiany starcze (ograniczenie akomodacji)
10. Przyczyny obniżonej poprawności wzroku
- wady refrakcji - załamywania światła -
a) krótkowzroczność
odchylenia w budowie oka - odległość do przedniej części oka, tylna część jest zbyt duża
skupienie promieni światła na siatkówce jest zbyt duże
wady korygujemy soczewkami ujemnymi, krótkowzroczność może prowadzić do rozwarstwienia siatkówki
duża może być dziedziczna
b) nadwzroczność
niewłaściwe funkcjonowanie soczewki albo niewłaściwa budowa oka
zbyt mała odległość siatkówki od soczewki
wada korygowana za pomocą szkieł wypukłych - plazmowych
wada z wiekiem może się zmiejszać
c) astygmatyzm (niezborność)
rogówka lub soczewka oka w swoim obwodzie nie dokładnie załamują promienie świetlne
obraz rzucany jest na siatkówkę w różnych miejscach
korygowany szkłami cylindrycznymi
- zaćma, stany po operacji zaćmy
zmętnienie soczewki oka
ograniczony dopływ promieni
leczona operacyjnie poprzez usunięcie soczewki pozbawionej akomodacji
nadmierny wysiłek może pogłębić widzenie
- zez, niedowidzenie zezowe
jedna z gałek ustawiona jest nieprawidłowo
jedno oko jest odchylone
powstaje we wczesnym dzieciństwie
leczenie jest długotrwałe - zasłonienie oka dobrze widzącego lub zasłanianie naprzemienne
leczenie operacyjne
dzieci z zezem obciążone są emocjonalnie
- jaskra, inne narządu wzroku
wzrost ciśnienia wśródocznego powoduje nacisk na siatkówkę, na nerw oczny
- zmiany chorobowe dna oka - retinopatie
- wady budowy gałki ocznej
- mechaniczne uszkodzenia oka
To jak widzimy zależy od sytuacji i warunków, w jakich widzimy (np. światło), ze stanem zdrowia, motywacją do widzenia.
Możliwość wzrokowa:
- predyspozycje indywidualne
- czynniki zewnętrzne (oświetlenie, przestrzeń, czas, kontrast, barwa)
- brak któregoś z czynników utrudnia lub wyklucza widzenie
Dzieci słabowidzące potrzebują więcej czasu na rozpoznanie tekstu.
11. Nauczanie osób niewidzących
XVI - działania celowe zorganizowane oraz przygotowanie do pracy (Pałac Inwalidów)
Francuskie oświecenie
- Francja jest ojczyzną organizacji kształcenia osób niewidomych
- Denis Diderot - list o niewidomych do osób widzących, wskazywał na potrzeby osób niewidomych
- 1714 - utworzenie szkoły dla niewidomych w Paryżu; powstała, aby nauczyć niewidomych czytać
ksiądz Falkowski - Instytut dla Głuchoniewidomych, Warszawa
1842 - w Instytucie powstał oddział dla niewidomych (1 szkoła w Polsce)
1880 - powstała szkoła we Lwowie
Przełomowym momentem dla osób niewidzących było stworzenie przez Brailla alfabetu dla niewidomych (1825). Punktowy zapis alfabetu. 1877r. - alfabet stał się powszechnie używany.
Powstanie Towarzystw
1) 1910 - Róża Czacka założyła Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Warszawie (szkoła, przedszkole, nauka do zawodu)
2) 1923 - Zakłady Towarzystwa w Laskach
Wykład 3 (8.03.10)
Dysfunkcje wzroku - Cd.
1) Dwa rodzaje alfabetów dotykowych:
a) liniowe
wypukłe litery z alfabetu łacińskiego
linia ciągła wypukła jest mniej podatna na odczyt niż alfabet punktowy
b) punktowe
odejście od alfabetu łacińskiego
alfabet do nocnego odczytywania rozkazów
trafił do szkoły paryskiej
z tym alfabetem spotkał się Luise Braile. (stracił wzrok w wieku 3 lat)
LB mając 15 lat zmodyfikował alfabet 12. punktowy,
alfabet oparty na 3 punktach
opracowany za pomocą 43 znaków
pozwala na wprowadzenie liter, znaków interpunkcyjnych
cały znak mieści się pod opuszkiem palca
alfabet doceniony po 25 latach
Biblioteki brajlowskie
powstawały w latach 70 XX. wieku
publikacje niewygodne do czytania
osoby niewidzące czytają wolniej niż widzące, gdyż my widzimy cały wyraz, a nawet kilka wyrazów
Ćwiczenia dla dzieci do posługiwania się alfabetem Braila
- dzieci uczą się lekkiego dotyku
Oprócz alfabetu Braile'a próbowano posłużyć się alfabetem Morse'a.
W Anglii posługują się alfabetem Moona. Alfabet ten można tylko odczytywać, a nie pisać. Jest to alfabet liniowy.
Ośrodek w Laskach
- założyła go Róża Czacka (ur. 1867 na Ukrainie) przeprowadziła się do Warszawy bo skonfiskowano jej majątek.
osoba zamożna, dlatego mogła zająć się pomocą osobom niewidomym
- 1910 - powołanie z okulistą i pracownikiem towarzystwa opieki nad ociemniałymi
było to pod zaborem rosyjskim
zaczęto tam kształcenie zawodowe
- Czacka zaczęła gromadzić biblioteki brajlowskie,
- próba wprowadzenia skrótów brajlowskich, które jednak nie weszły do użytku w języku polski
- wprowadzono ochronki (przytułek)można było prowadzić zajęcia w języku polskim.
- Czacka uważała, że z osobami niewidomymi muszą pracować szczególne osoby które maja do tego predyspozycje.
- 1918 - założyła zgromadzenia sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża
zgromadzenie do dziś prowadzone w Laskach
zarządzały biblioteką, dlatego nikt oprócz nich nie mógł decydować o księgozbiorze
- w zakładzie w Laskach zaczęto pracę z dziećmi głuchoniemych.
- Czacka po utworzeniu zgromadzenia i wstąpieniu do niego przyjęła imię Elżbieta, żyła 85 lat zm. W 1981.
Rozwój szkół
a) 1930 - powstanie klasy dla niewidomych z internatem przy szkole dla osób niepełnosprawnych
1931 - redaktor Piotrkowski zaapelował o stworzenie opieki dla dzieci niewidomych
Łódzka Rodzina Radiowa - powstała z inicjatywy ludzi po apelu Piotrkowskiego, zbierała pieniądze na szkołę z internatem
1934 - powstanie szkoły dla dzieci niewidomych
1940 - szkoła ewakuowana do szpitala w Kochanówce, gdzie dzieci te rozstrzelano. Naziści
b) szkoła Owińska pod Poznaniem oraz szkoła w Krakowie 1946
szkoły zajmowały się nauką zawodów (strojenie instrumentów, masaż)
- w latach 50 zaczęto interesować się dziećmi słabo widzącymi 1 szkoła dla słabowidzących
zaczęło powstawać dla nich szkolnictwo
Osoby głuchoniewidome
równocześnie uszkodzenia wzroku i słuchu
w Polsce jest ich około 8 tys.
nie mają one swojego oddzielnego związku ale jest wiele stowarzyszeń
jest to niepełnosprawność specyficzna
jest to specyficzna niepełnosprawność, każda ma charakterystyczne elementy:
w odniesieniu do wzroku ostrość 0,2 pole 30% (ostrość wzroku i pole widzenia) - kryterium formalne
w odniesieniu do słuchu rozumienie mowy ustnej - kryterium funkcjonalne
osoba głucho-niewidoma
trudności w rozumowaniu rozmowy ustnej, bez aparatu słuchowego uszkodzenie wzroku jest na tyle duże że uniemożliwia mu posługiwanie się zwykłym drukiem
ograniczenia te zmniejszają możliwość w zakresie uczenia się, życia codziennego, samodzielnego poruszania się i porozumiewania
podział osób głucho-niewidomych
osoby te mogą charakteryzować się całkowitą ślepotą i głuchotą (5- 10%)
całkowicie głuche i słabo wzroczne (20%)
osoby, które nie dosłyszą i całkowita ślepota (ok.20%)
osoby słabowidzące i słabo słyszące (50%)
może być tak że się urodzą jako
widzące i słyszące i w późniejszym okresie stracić wzrok i słuch w 40%
30% osób urodziły się jako głuche, a później straciły wzrok
10% osób urodziły się niewidome, a później straciły słuch
20% osób urodziły się głuchoniewidome
osoba głuchoniewidoma może dodatkowo być chora umysłowo bądź przewlekle
Przyczyny głucho-ślepoty
- różyczka, zwłaszcza w pierwszych miesiącach ciąży
- wcześniactwo
- zespół Ushera - względnie rzadka ch. genetyczna
jest to wrodzone obustronne uszkodzenie słuchu powiązane z postępującym uszkodzeniem wzroku na tle zwyrodnienia siatkówki
trudny do zdiagnozowania
pierwsze objawy - dziecko nie zauważa, że coś dzieje się z jego wzrokiem
dziecko ma problem z odczytywaniem mowy, miganiem
osoby dorosłe uważają to za lekceważenie, np. odwracanie się bokiem do rozmówcy
wykrycie za pomocą badania siatkówki
pierwszym symptomem jest ślepota zmierzchowa
osoba porusza się w przestrzeni jak osoba niewidoma, a może zachowywać się jak osoba widząca
Dla osób słabowidzących i słabo słyszących metodą porozumiewania się może być zwykły druk.
Alfabet Lorma
- alfabet zmodyfikowany przez Kozłowskiego
- kreślenie liter na dłoni
- na różnych elementach dłoni rozmieszczone są punkty lub kreślenia liter na dłoni (rękawiczka)
- każdy palec oznacza punkt w alfabecie Braila
- wymaga znajomości Braila
Metoda Tadoma
- nazwa wzięła się od dzieci Tada i Omy
- została stworzona dla tych dzieci
- polega na odróżnianiu układu i ruchów ust, krtani oraz mięśni żuchwy i policzka, występujących przy wymawianiu poszczególnych liter oraz słów za pomocą palców, a więc zmysłu dotyku.
Osoba głuchoniewidoma kładzie kciuk na wargi osoby mówiącej, a pozostałymi palcami (lekko rozwartymi) obejmuje część twarzy - od łuku jarzmowego do szyi. System ten stawia duże wymagania osobie głuchoniewidomej, która musi mieć wysoki poziom percepcji dotykowej. Wymaga też od osoby mówiącej przełamania oporu przed tak intymnym dotykiem.
Kształcenie głucho-niewidomych
a) Laura Bridgeman po ciężkiej szkarlatynie
- przyjęta do Instytutu Perkinsa
- kształcona przez kilka lat
- układała z czcionek wyrazy, a wyrazy w zdania
- zaczęła liczyć
- nauczyła się czynności życia codziennego
b) Helena Keller
- straciła wzrok i słuch w wieku 19 miesięcy przez wysoką gorączkę
- dziecko inteligentne
- gdy miała 7 lat przyjechała do niej Anna Sullivan, która była jej nauczycielką (miała ona także problemy ze wzrokiem)
- nauczyła się ona mówić metodą Tadoma, skończyła studia, napisała pracę doktorską
- potrafi mówić w języku angielskim, niemieckim, francuskim
- Poświęciła życie innym osobom upośledzonym. Napisała wiele książek, z których najsławniejsza to The Story of My Life (1902)
c) Rosja
- wiek XIX - powstanie przytułku w Petersburgu
- powstanie szkoły w Charkowie- gdzie uczęszczała Olga Skorochodowa
1936 - zakład w Zagorsku
obecnie w Siergiejprosadzie
ma on znakomite osiągnięcia
uczniowie mogą zdobyć wyższe wykształcenie
1938 - w Laskach zaczęto pracę z 2 dziewczynkami głucho-niewidomymi
- powstanie szkoły dla dzieci niewidomych w Bydgoszczy
dzieci mają indywidualny tok nauczania
- Orońsk - koło Radomia, turniej dla rzeźbiarzy głucho-niewidomych
- z inicjatywy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego miał powstać kierunek surdo-tyflopedagogika
Podczas pracy z osobami głucho-niewidomymi nie zostawiamy osób samych w obcym miejscu.
Wykład 4 (15.03.10)
Pedagogika terapeutyczna (nozopedagogika, lecznicza)
1. Teodor Haller „Haeilpedagogik” - pedagogika lecznicza
- łączenie leczenia i edukacji, najpierw w sanatoriach dzieci w Szwajcarii na początkach XXw.
- 1919 - powstanie uzdrowiska dla dzieci w Otwocku z inicjatywy Godlewskiego
Dr Godkowski - założyciel szkoły podstawowej, później średniej
- sanatorium połączone ze szkołą dla dzieci z jaglicą - chorobą, która powodowała utratę wzroku.
2. Podstawy teoretyczne w Polsce dal pedagogiki terapeutycznej stworzyła Janina Doroszewska.
Powstanie PIPS - Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, gdzie powstała specjalizacja dla dzieci przewlekle chorych.
Po wojnie dużo dzieci chorowało na gruźlicę, Polio, Hainego-Medina, co spowodowało wzrost zainteresowania pedagogiką leczniczą. Pedagodzy-terapeuci zajmują się osobami z astmą, alergią oraz z chorobami serca.
Charakterystyka choroby przewlekłej
- długi okres trwania
- choroba rozwija się powoli
- powoduje trwałe uszkodzenie narządów
- wymaga stałego leczenia
Zagrożenia rozwoju dziecka tkwi w chorobie. Choroba ogranicza sprawność intelektualną, percepcyjną dziecka. Zagrożenie tkwi także w procesie leczenia, dziecko przez długi czas przebywa w jednym miejscu. Zagrożenia wynikają także z nadopiekuńczości nad dzieckiem ze strony rodziców i nauczycieli oraz z niewłaściwych postaw i zachowań rówieśników.
Choroba może być różnie odbierana przez osoby chore:
- choroba jako wyzwanie - trudna sytuacja życiowa, którą trzeba przezwyciężyć
- choroba wrogiem, którego trzeba zniszczyć farmakologicznie i psychicznie
- choroba jako kara zasłużona lub nie - bierność osoby chorej
- choroba jako słabość - zaprzecza się jej istnieniu, dla hipochondryków choroba może być ulgą
- choroba jako wartość - cierpienie uszlachetnia
Jeśli choroba dziecka powoduje izolacje od środowiska rodzinnego i rówieśniczego może powodować chorobę szpitalną (hospitalizacyjną):
- bierność dziecka
- zatracenie poczucia odpowiedzialności za choroby
- zniekształcenie poczucia rzeczywistości
- rozluźnienie więzi rodzinnych
Zadania pedagoga - jak powinna przebiegać terapia (nie farmakologia!)
- ochrona dziecka przed skutkami psychicznymi długotrwałego leczenia (psychoterapia)
- współdziałanie z zespołem szpitalnym
- pomoc dziecku w zaakceptowaniu swojej sytuacji
- wzmacnianie sił dziecka
- zaspokojenie potrzeb dziecka
- przygotowanie dziecka do opuszczenia szpitala/sanatorium
Szkoła szpitalna:
- zajęcia grupowe bądź indywidualne dla dzieci obłożnie chorych
- podczas lekcji realizowane są najważniejsze treści, przedmioty
- prowadzone są zajęcia pozalekcyjne - świetlicowe
- odwołanie się do technik Freneta - dzieci pracują w zespołach (swobodna ekspresja, nie ma ocen), wymyślają teksty; techniki te wykorzystywane są na zajęciach pozalekcyjnych
- włączanie rodziców do terapii dziecka (rehabilitacji) z celu zapobiegania choroby szpitalnej
Opieka nad dziećmi z chorobą nowotworową wg J. Binnebesela
- z kim dzieci najchętniej rozmawiają o problemach?
54% nauczyciele
19% pielęgniarki
14% lekarze
4,6% ksiądz
3,6% psycholog
O swoich lękach również najchętniej rozmawiają z nauczycielami (86%).
Konflikt w sferach wychowania pierwotnego w domu i szkoły. Pedagog ma godzić te sfery wychowawcze, pomóc w zaakceptowaniu siebie jako osoby chorej, oraz nowej sytuacji. Praca z rodzicami w jakiej sytuacji znalazło się ich dziecko, przygotowanie na to co się będzie dziać.
Podsumowanie badań Binebesela
- eutanopedagogika - nowa pedagogika wychowująca do dobrego umierania (chęć wprowadzenia nowej dziedziny pedagogiki specjalnej)
- tanatopedagogika - subdyscyplina pedagogiki specjalnej, konieczność jej wprowadzenia wynika z potrzeb dzieci terminalnie chorych
- personel medyczny i personel psychologiczny różni się w poglądach na temat potrzeb dzieci chorych
psycholodzy koncentrują się na wyciszeniu dziecka
lekarze koncentrują się na łagodzeniu bólu
- dzieci nie rozumieją sensu spotkań z psychologiem, są to spotkania pomagające w dalszym leczeniu
Urazy jatrogenne - następstwa leczenia, urazy emocjonalne, niewłaściwe oddziaływania na pacjenta.( Lęk, poczucie zagrożenia i bezsilności, pogorszenie nastroju, osamotnienie, utrata zaufania do pracowników służby zdrowia i nasilenie objawów choroby u pacjenta, na skutek postępowania lekarza lub innego pracowników służby zdrowia, ewentualnie warunków leczenia. Uraz taki może być spowodowany brakiem informacji, niewłaściwym informowaniem, bądź postawą lekarza wobec pacjenta.)
- dziecko psychicznie nie jest przygotowane do zabiegu
- zachowanie personelu medycznego w stosunku do dziecka
- okres bezczynnego czekania na zabieg może pogłębić urazy jatrogenne
- zmiana organizacji szpitala w kontakcie z rodzicami
- pobyt dziecka w szpitalu jako sytuacja trudna (zakłócenie w normalnej egzystencji)
Na sytuację trudną składa się wg Tomaszewskiego:
- deprywacja, niezaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych, społecznych, poznawczych
- sytuacja przeciążenia, podmiot funkcjonuje na granicy swoich sił fizycznych
- sytuacja utrudnienia, zmieszenie możliwości wykonywania zadań („nie mam możliwości wzięcia udziału w konkursie bo muszę zostać w szpitalu”)
- sytuacja konfliktowa, sprzeczne wartości
- sytuacja zagrożenia, zwiększone prawdopodobieństwo wydarzeń niekorzystnych (zagrożenie życia)
Choroba może powodować równocześnie wszystkie te trudności.
W klasie szkolnej mogą być dzieci po szpitalu, a także przewlekle chore (astma, cukrzyca, itp.) -> występowanie negatywnych postaw rówieśników wobec dzieci przewlekle chorych
Pedagogika lecznicza zajmuje się dziećmi przewlekle chorymi w szkołach szpitalnych jak i w środowisku lokalnym dziecka. (ped. Lecznicza inaczej nozopedagogika)
Dzieci z uszkodzeniami narządów ruchu (np. mózgowe porażenie dziecięce) - 2 kategorie dzieci z tym uszkodzeniem wg WHO
- uszkodzenia i braki w anatomicznej strukturze narządu ruchu - mogą mieć różny zakres (jedna kończyna bądź obie)
- dzieci z zaburzeniami czynności motorycznych
paraliż, bezwład - różnego rodzaju porażenia, całkowite zniesienie motoryki, ruchu w mięśniach na skutek uszkodzenia układu nerwowego
niedowład - częściowe zniesienie czynności ruchowych, może być obniżeniem sprawności, spowolnieniem ruchowym, także na skutek uszkodzenia układu nerwowego; ruch niepełny ale możliwy
Niepełnosprawność ruchowa
1) zaburzenia neuromotoryczne
- mózgowe porażenie dziecięce
- stwardnienie rozsiane, choroba przewlekła na ogół osób dorosłych, rozpad osłonek mielinowych w mózgu i rdzeniu
- dystrofia mięśniowa - osłabienie i zanik mięśni
- choroba Hainego-Medina - wirus atakujący rdzeń nerwowy
- różne choroby rdzenia nerwowego (np. rozszczep kręgosłupa, niezamknięcie tkanek osłaniających rdzeń nerwowy)
2) schorzenia mięśniowo-szkieletowe
- młodzieńcze zapalenie stawów
- dzieci z kruchymi kośćmi
- karłowatość
Wykład 5 (22.03.10)
Pedagogika lecznicza - Cd.
Uszkodzenia narządu ruchu:
- wady budowy kości, mięśni, stawów (deformacja kończyn)
-neuromotoryczne
mózgowe porażenie dziecięce - dawniej nazywana chorobą Little, od Johna Little'a, opisał on zaburzenia ruchu wcześniaków
obecna nazwa funkcjonuje od lat 60. i oznacza nie postępujący czynnościowy zespół zaburzeń mózgu powstały w okresie ciąży, porodu, okresie okołoporodowym
30% - czynniki uszkadzające powstałe w okresie płodowym
30% - czynniki uszkadzające powstałe w wyniku niedotlenienia w akcji porodowej
30% - przyczyny nieznane
10% - przyczyny genetyczne
MPD (mózgowe porażenie dziecięce) to zespół objawów, a nie jednostka chorobowa. Na pierwszym planie są zaburzone funkcje motoryczne. Diagnozuje ją neurolog.
Ujawnia się zwykle koło 1 miesiąca życia dziecka, wcześniejsze diagnozowanie jest bardzo trudne. Pierwsze ruchy dziecka z MPD SA bardzo nietypowe.
MPD dotyka 2 dzieci na 1000 urodzeń, a w ciążach zagrożonych stwierdzono 5 przypadków na 100 urodzeń.
Pewne uszkodzenia mózgu są nieodwracalne, jednakże istnieje możliwość zmian. Rehabilitacje należy zacząć jak najwcześniej.
Klasyfikacja MPD:
- lekkie
- średnie
- ciężkie
W MPD mogą wystąpić uszkodzenia kości i stawów, a o zabiegach pod tym kątem decydują ortopedzi. Stopień uszkodzenia zależy od miejsca uszkodzenia.
Różne postacie MPD (paraliż całościowy lub częściowy):
a) postać piramidowa (spastyczna) charakteryzuje się sztywnymi ruchami; wyróżniamy:
- monoplegię - porażenie jednokończynowe (najczęściej ręka)
- hemiplegię - porażenie jednej strony ciała
ręka i noga zagięta do wewnątrz,
trudności z czuciem dotyku po stronie uszkodzonej,
może wystąpić zaburzenie pola widzenia
- paraplegię - porażenie dwóch kończyn nóg, ręce są dość sprawne
pranie, szycie może sprawiać trudność
nogi tworzą X skierowany do wewnątrz
posługiwanie się balkonikami
- quadriplegię - czterokończynowe porażenie, zaburzona postawa całego ciała
trudność w utrzymaniu głowy
trudności z widzeniem, połykaniem, artykulacją
dłonie zaciśnięte w pięść
brak postawy pionowej
brak poruszanie się, możliwość siedzenia
b) postać pozapiramidowa - osoby wykonujące wijące się, mimowolne ruchy nóg i ramion; słaba równowaga
c) postać móżdżkowa - niestabilne, trzymające się ruchy; niepewne chodzenie związane z problemem utrzymania równowagi; często postrzegane jako osoby pod wpływem alkoholu
Zaburzenia mowy - 50 - 70% osób chorych na MPD (ekspresja, czyli mówienie, a nie rozumienie!)
Zaburzenia wzroku - 60 - 70% osób chorych na MPD
25% osób z MPD mają zaburzenia słuchu i zaburzenia w rozróżnianiu dźwięków
30% osób z MPD cierpi na upośledzenie umysłowe
30% osób z MPD choruje na padaczkę
Występują również zaburzenia emocjonalne (objawiające się impulsywnie)
Trudności u osób z MPD
- problemy z toaletą (kontrolowanie wydalania kału, itp.)
- trudności w uczeniu się wynikające z występującymi zaburzeniami mowy
- problemy w nawiązywaniu kontaktów społecznych
- mała samodzielność życiowa (problem ze zrobieniem posiłków, itp.)
- problem z wyborem zawodu
- mniejsza dojrzałość społeczna
- problem z odróżnianiem części ciała (rehabilitacja trwa całe życie; może dojść do regresu rozwoju)
Jak pracować z dziećmi z MPD?
- rehabilitacja w skafandrze kosmicznym, który powoduje napięcie mięśniowe -
ośrodek w Mielnie (3 tygodniowy turnus - 15 tys.)
metoda ta odciąża rodziców od prowadzenia rehabilitacji
- metoda Vacława Vojty - czeski neurolog prowadził w Monachium ośrodek dla dzieci z zaburzoną działalnością psychoruchową
stworzył arkusz metody badania neurologicznego
zwracał uwagę na położenie niemowląt, ułożenie w stawach, skurcze i rozkurcze mięśni, możliwość pionizowania, ruchliwość, spontaniczność
arkusz prowadził do stwierdzenia dysfunkcji
proponował terapię stymulujące wzorce prawidłowych ruchów
szczególną uwagę zwracał na pełzanie i obracanie się
terapia polegała na uciskaniu odpowiednich punktów ciała (miało powodować napięcie mięśni i ruchy dziecka)
dobierane indywidualnie do każdego dziecka
ćwiczenia wykonywała matka po przeszkoleniu przez terapeutę
dzieci płaczą podczas zabiegów, ponieważ odczuwa dyskomfort
terapia trwa do 20 min dziennie
terapia stosowana także u osób z centralnym porażeniem
metoda łatwa, tania, skuteczna
- metoda Bobathów - metoda opracowana przez czeskie małżeństwo
uważali, że cała działalność ruchowa człowieka jest działalnością odruchową
celem metody jest usprawnienie i rozwijanie ruchów prawidłowych, normalizacja napięcia ruchowego oraz hamowanie nieprawidłowych odruchów
rodzice przyuczani do rehabilitacji
kładzenie dziecka na bardzo dużych piłkach, wałkach, materacach
terapia bezbolesna, jednakże jest terapią długotrwałą, łatwo jednak włączyć ją do codziennej terapii dziecka
2002 - polskie Stowarzyszenie Terapeutów Bobathów
- nauczanie kierowane (dyrygowane nauczanie) - autorem jest Andreas Peto
połączenie leczenia z oddziaływaniem psychologicznym, pedagogicznym
celem jest usprawnienie dziecka
stosowana u dzieci po 5 roku życia
używanie przedmiotów szczebelkowych, które prowokują do poruszania
kluczową rolę odgrywa tu terapeuta-dyrygent (zazwyczaj ortopeda)
koordynacja wzrokowo-ruchowa
metoda grupowa - dzieci pracują w grupach 8osobowych (grupa jest czynnikiem stymulującym)
turnus trwa 4 tygodnie po 4 godziny dziennie (2 godziny, przerwa, 2 godziny)
metoda polegająca na zabawie
na efekty trzeba czekać od kilku miesięcy do kliku lat (przeciętnie 3 lata)
- metoda Domana - Amerykanin związany z Instytutami Osiągania Ludzkich Możliwości
metoda stosowana nie tylko przy MPD, ale także do nauki czytania
masaże dzieci o różnych zaburzeniach
nawiązanie kontaktu z Fayem, neurochirurgiem, neurologiem, razem opracowali tą metodę
4 etapy rozwoju ruchowego
a) tuż po narodzeniu, dziecko zdolne do wykonywania ruchów, lecz bez przemieszczania się
b) dziecko leżąc na brzuchu wykonuje ruchy rękoma i nogami - pełza
c) dziecko zaczyna się poruszać na kolanach - raczkuje
d) dziecko przyjmuje pozycję wyprostowaną
Żadne zdrowe dziecko nie opuszcza żadnego z tych etapów
Terapia podłogowa
podstawowa metoda w terapii zespołu Downa
dziecko, które nie chodzi zastawia się na podłodze
Dlaczego dzieci nie przechodzą na wyższy etap rozwoju ruchowego?
Różne poziomu w mózgu są odpowiedzialne za nasz rozwój ruchowy. Najniższy jest związany z rdzeniem mózgowym. Wyższy jest most (kontrolowane ruchy tułowia i kończyn) , raczkowanie - śródmózgowie, chodzenie - kora mózgowa.
Mózg należy stymulować przez ćwiczenia.
Pattering - przekazywanie odpowiedniego wzorca ruchu do mózgu
są tu potrzebne co najmniej 3 osoby (1 odwraca głowę dziecka, 2 zgina rękę i prostuję nogę, 3 robi wszystko podobnie do osoby 2)
dzięki temu ćwiczeniu wytwarza się odpowiedni ruch
nie wzmacnia kończyn, on toruje drogę w mózgu
wykonuje się go 5 min, kilka razy w ciągu dnia
„bezkrwawa operacja mózgu”
Doman określał wiek neurologiczny porównywany z wiekiem chronologicznym, co pozwalało wypracowanie odpowiednich ćwiczeń.
intensywny program obciążający całą rodzinę
Maska - technika zwiększania dostępu tlenu do mózgu
maska zakładana na twarz początkowo na 10 sekund, najwyżej na minutę
obejmuje nos i usta
powoduje zwrotne wdychanie dwutlenku węgla (?)
Bodźcowanie mózgu odpowiednimi zmysłami - technika Domana
Wykład 6,7 (29.03; 26.04)
Zooterapia - kolejne metody usprawniania dzieci z MPD
1. Zooterapia (animaloterapia) - terapia z udziałem zwierząt (nauka dbałości o zwierzęta, kontakt ze zwierzętami poprawia stan psychiczny wielu osób, psychiczna więź ze zwierzęciem powoduje odprężenie)
2. Relacje człowiek - zwierzęta
- hodowlane (człowiek się nimi zajmuje, bo ma z ich korzyści ekonomiczne)
- towarzyszące (człowiek zajmuje się nimi bezinteresownie, budzą w nas motywacje do działania np. wyjście nie spacer)
Hipoterapia
Jazda konna sprzyja poprawie motoryki, sylwetki. W połowie wieku koń został włączony w proces leczenia, zaczęto rehabilitować osoby poprzez jazdę konną.
a) Dunka Hertel - mając skutki choroby Hainego Medina jeździła na koniu. Jej sprawność fizyczna zaczęła się poprawiać. W 1952 zdobyła srebrny medal w ujeżdżaniu.
b) w Polsce zaczęła się rozwijać w latach 90., powołano Polskie Towarzystwo Hipoterapii
c) dwie płaszczyzny hipoterapii - rekreacyjna i rehabilitacyjna
Hipoterapia - ukierunkowane działanie mające służyć poprawie funkcjonowania człowieka w sferze fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i/lub społecznej podczas którego specjalnie dobrany i przygotowany koń stanowi integralną część procesu terapeutycznego.
Hipoterapię prowadzić mogą psycholodzy, pedagodzy, lekarze, ale ukończyć oni muszą specjalny kurs hipoterapeuty.
Podział kontaktów ze zwierzętami:
a) zajęcia z udziałem zwierząt (AAA)
- prowadzący nie muszą mieć merytorycznego przygotowania
- brak indywidualnych programów terapeutycznych
- zwierzęta mogą wizytować dany ośrodek
b) terapia z udziałem zwierząt (AAT)
- zwierzę integralną częścią procesu leczenia
- prowadzący muszą mieć odpowiednie wykształcenie potwierdzone certyfikatem
Rodzaje hipoterapii
a) fizjoterapia na koniu
- usprawnienie w zakresie funkcjonowania motorycznego,
w mózgu następuje kodowanie prawidłowego ruchu miednicy podczas chodu
normalizacja napięcia mięśni
doskonalenie poczucia równowagi
doskonalenie orientacji przestrzennej i czucia powierzchniowego
- problemy natury ortopedycznej spowodowane uszkodzeniami układu nerwowego (MPD, stwardzenie rozsiane, pourazowe schorzenia układu nerwowego, stany zwyrodnieniowe) oraz skoliozy, koślawość kolan, osoby po amputacji kończyn
- impulsy z grzbietu końskiego oddziałują na np. kręgosłup
- prowadzone przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę
b) psychopedagogiczna jazda konna
- usprawnienie funkcjonowania osób upośledzonych umysłowo, z zaburzeniami emocjonalnymi
usprawnienie funkcjonowania poznawczego, społecznego, emocjonalnego
c) terapia z koniem
- poprawa kontaktów i komunikacji pacjenta ze społeczeństwem
- dzieci nadpobudliwe, z zaburzeniami emocjonalnymi
- terapeutą jest pedagog albo psycholog
Hipoterapia zawiera ćwiczenia usprawniające:
- sferę zmysłową (dotyk, węch)
- sferę fizyczną (koordynacja ruchowa, motoryka)
- koordynacja wzrokowo-ruchowa
- pamięć i uwagę
- komunikację werbalną i niewerbalną
- orientację przestrzenną
- wyrażanie i kontrolowanie emocji
- wyzwalanie zachowań opiekuńczych
Nie każda osoba kwalifikuje się do hipoterapii, np. osoby z alergią na sierść, odleżynami, infekcjami, świeżymi złamaniami, skłonnością do dyskopatii, zeszytywaniającym zapaleniem kręgosłupa, osteoporozą, lękiem przed koniem.
Korzyści hipoterapii
- fizjologiczne
- psychologiczne (podnosi samoocenę, poszerza świat kontaktów społecznych)
Minusy hipoterapii
- koszt (NFZ nie pokrywa kosztów)
Delfinoterapia
- wykorzystywanie emitowanych przez delfiny dźwięków, te ultradźwięki przenikają przez ludzkie ciało i regulują wydzielanie hormonów
- ma powstać Górnośląskie Centrum Delfinoterapii
- pływanie z delfinami relaksuje (wzbogacenie o hydroterapię)
- ośrodki delfinoterapii
Rosja
Ukraina
Izrael
- niezbędne są zajęcia instruktażowe
- dzieci z zaburzeniami neurologicznymi, MPD, autyzmem
- powoduje większą synchronizację obu półkul mózgu
koncentracja uwagi
złagodzenie napięcia mięśniowego
uspakajanie dzieci nadpobudliwych
- dzieci wykluczone
agresywne
schizofreniczne
- decyzje o udziale w terapii podejmuje lekarz
Różne programy delino terapii:
- dzieci mogą pływać z terapeutami
- dzieci mogą pływać z rodzicami pod okiem terapeutów
- osoby dorosłe, które pływają same
Dogoterapia (kynoterapia)
- ojcem dogoterapii jest Boris Lewison - psycholog badający skuteczność oddziaływania kontaktów z psem na zaburzone dziecko (w 1964r. po raz pierwszy użył terminu pet teraphy)
- w Polsce zaczęła się rozwijać na początku lat 80. (Fundacja Ludzi i Zwierząt założona przez Marię Czerwińską)
- w Polsce nie jest regulowana żadnymi przepisami
- dzieci autystyczne, upośledzone
- terapeutą może być pedagog albo psycholog
Pies musi być:
- chętny do pracy z dziećmi
- cierpliwy
- o łagodnym charakterze
- zdrowy
- odporny na ból i stres
Wykorzystywanie psów
- pies asystujący - towarzyszący osobie niepełnosprawnej
- pies przewodnik dla osób niewidomych i niesłyszących
- pies serwisowy - towarzyszący osobom na wózkach
- pies sygnalizujący ataki epilepsji
Felinoterapia
- zajęcia prowadzone z osobami starszymi w domach pomocy społecznej.
- kontakt z kotem może eliminować stres
- resocjalizacja przez kontakt z kotem nie jest zbyt popularne, w Polsce jest niewiele placówek zajmujących się taką terapią.
Onoterapia - terapia polegająca na kontakcie z osłem
- w 2005 roku w Brzezinach koło Bochni państwo Jasińscy założyli ośrodek, w którym jest stosowana onoterapia.
ośrodek powstał przy współpracy z Włochami
zajęcia polegają na spacerach z osłem.
- zalety:
osioł jest niski
nie powoduje wstrząsów podczas jazdy
ma długą sierść
jest spokojny
niskie koszty utrzymania
- minusy:
kontakt ze zwierzęciem nie dla każdego (lęk)
alergie
Metody stymulacji rehabilitacji:
- metody specyficzne
stosowane tylko w pracy z osobami niepełnosprawnymi
metoda Vojty
dzieci autystyczne
dla osób słabowidzących program do rozwijania umiejętności wzroku Barraga, Morisa, którzy obalili mit, który mówił że wzrok należy oszczędzać; program składa się z 2 części
procedura diagnostyczna, która bada jak dana osoba korzysta ze wzroku (wykonuje się 40 prób diagnostycznych)
150 lekcji do każdej stwierdzonej niesprawności
metoda Alicji Affolter
przypomina koncepcje Domana
obserwacja dzieci, aby ustalić ich sprawność manualną
polega na usprawnianiu mózgu poprzez program prowadzenie ręki
dziecko ma kontakt cielesny (np. siedzi na kolanach terapeuty)
w trakcie ćwiczeń nie należy mówić do dziecka, mówić można jedynie po zakończeniu ćwiczeń
ważne jest wyczucie terapeuty przez jaki czas prowadzić rękę
Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej
- metody niespecyficzne
osoby niepełnosprawne i pełnosprawne
najpierw były przeznaczone dla osób niepełnosprawnych
metody dla osób pełnosprawnych przeznaczone potem dla osób niepełnosprawnych
metoda Dennisona (gimnastyka umysłu)
kinezjologia edukacyjna - nauka zajmująca się ruchem, terapia różnych zaburzeń ruchowych, pamięci i uczenia się
naturalny ruch może być przeorganizowany do organizacji mózgu (koncepcja podobna do patteringu Domana)
półkule mózgowe są zróżnicowane (lewa - logiczna, kontroluje ruch; prawa - intuicyjna)
jeżeli podział pracy półkul jest zaburzony to dziecko ma problemy w uczenie się
terapia uznawana za metodę uczenia XXI wieku na całym świecie
Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów
program aktywności Knillów
uczenie ruchów ma znaczenie w funkcjonowaniu dziecka, doświadczenie dotyku jest pierwszym jaki zyskujemy i tracimy
K. Knill „Dotyk i komunikacja” (brak wyraźnej struktury, program oparty na zabawach połączonych ze spokojną muzyką z wyraźnym rytmem)
K. M. Knill „Świadomość ciała. Kontakt i Komunikacja”(ma pewną strukturę, składa się z 6 części po 20 minut, każda z części odpowiada za inne cele)
metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne
koncepcja zabawy - koncepcja wychowania fizycznego
ruch twórczy - taniec związany z inwencją osoby
koncepcja twórczej gimnastyki
obserwacja naturalnych potrzeb fizycznych dziecka
4 kategorie ruchu wyodrębnione z obserwacji
- ruch prowadzący do zapoznania własnego ciała
- ruch kształtujący związek z otoczeniem fizycznym
- ruch prowadzący do wytworzenia związku z drugim człowiekiem
Kategorie związków międzyludzkich wg R. Labana
+ ruch „z” (ruch w parach)
+ ćwiczenia ruchowe, w których jeden partner jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego
+ ruch „przeciwko”
+ ruch „razem” (jednoczesna aktywność partnerów)
- ruch kreatywny (twórczy, pozwalający na uwolnienie się od napięć)
metoda Sherborne została przyswojona przez Bogdanowicz
metoda dobrego startu wprowadzona przez M. Bogdanowicz w Polsce
metoda skierowana do dzieci w wieku przedszkolnym
polegała na dobrym starcie do szkoły
podkreślenie jedności psychiki i motoryki (rozwój psychiczny związany z rozwojem motoryki)
zajęcia mają rozbudzać ruch i percepcję
3 fazy zajęć właściwych
- ćwiczenia ruchowe
- ćwiczenia ruchowo-słuchowe
- ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe
na bazie piosenek dzieci odwzorowują sylaby
metoda autorska, oparta na teorii rozwoju dziecka, na obserwacji i połączonych doświadczeniach fizjoterapeutów
ergoterapia - aktywizowanie pacjentów
ergo - działanie
zajęcia w ogrodzie, lepienie garnków z gliny
podkategorie ergoterapii
- kulturoterpia, arteterapia (muzykoterapia, choreoterapia, teatroterapia)
- hortikuloterapia - terapia w ogrodzie
- logo terapia - nie mylić z logopedią!, ćwiczenie oddechowe, artykulacji
+ „leczenie duszy, przywracanie do życia, akceptacja siebie”
- psychodrama - określona struktura, występują określone postaci, prowadzi do poznania siebie
- terapia śmiechem - człowiek ma do obrony przed przeciwnościami losu nadzieję, sen i śmiech
+ kolebką terapii śmiechu jest USA
- biblioterapia - proces przyswajania różnego rodzaju wartości społecznych, psychologicznych za pomocą lektur
+ najsilniejszy wpływ na kształtowanie osobowości
+ może ukoić ból istnienia, może mieć charakter relaksujący
+ inspiruje do prób pisarskich
+ stymuluje rozwój moralny, emocjonalny, intelektualny
+ stanowi zachętę do pracy nad sobą
+ biblioterapeuci mają swoje wydawnictwa i stowarzyszenia
+ ścisły związek z samowychowaniem
+ może zaspokoić potrzeby samorealizacji
+ sens biblioterapeutyczny
identyfikacja z bohaterem
projekcja
odreagowanie napięcia (katharsis)
wgląd w siebie (modyfikacja celów)
WYKŁAD 8,9 (10.05; 17.05)
Temat: Pedagogika resocjalizacyjna
Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania jednostek niedostosowanych.
Termin „niedostosowanie społeczne” wprowadziła M. Grzegorzewska. Cechy osoby niedostosowanej społecznie:
- chęć wyżycia się w akcjach destrukcyjnych
- podziw i zainteresowanie złymi czynami
- życie chwilą, brawurą, przygodą
- duża wyobraźnia, brak hamulców
- nieumiejętność wychodzenia z trudnych sytuacji
Źródła niedostosowania/ wykolejenia wg M. Grzegorzewskiej
- niesprzyjające warunki zewnętrzne
np. ekonomiczne (bieda, bezrobocie, brak opieki)
- wewnętrzne
np. zaburzenie wyższych czynności nerwowych (psychopatie)
Niedostosowanie społeczne/ wykolejenie to zachowanie świadczące o trudnościach w rozumieniu, akceptacji i przystosowaniu się jednostki do norm obyczajowych, prawych obowiązujących w społeczeństwie i realizacji zadań grupowych. Jest terminem stosowanym głównie do nieletnich popadających w konflikt z prawe, a także w stosunku do młodzieży mającej trudności w uspołecznieniu się (problemy szkolne).
Etiologia niedostosowania/wykolejenia:
- endogenna (oligofrenia, psychopatia)
- osobowościowa (frustracje, stresy)
- egzogenna (negatywne wpływy środowiska, głównie rodziny)
Podział
- pedagogika specjalna
+ pedagogika rewalidacyjna (oligo, freno, tyflo) -> praca nad źródłami wiedzy
+ pedagogika resocjalizacyjna -> praca nad systemem wartości
4 drogi rewalidacji wg M. Grzegorzewskiej
- kompensacja
- korygowanie
- usprawnienie funkcji zaburzonych
- dynamizowanie
Z pedagogiki resocjalizacyjnej zaczyna wyjawiać się pedagogika penitencjarna (więzienna; próba przywrócenia osoby do społeczeństwa). Zewnętrzne oznaki to emocjonalne, motywacyjne, aksjonormatywne.
Zaburzony proces socjalizacji rozumiany jako przystosowanie do ról społecznych.
Socjalizacja - przygotowanie do życia w społeczeństwie (wpływ niezamierzony i zachowania zamierzone w wychowaniu).
Różnice między socjalizacją i wychowaniem
Wychowanie |
Socjalizacja |
- koncentracja na osobowości |
- koncentracja na zachowaniu |
- dotyczy przyszłości wychowanków |
- dotyczy aktualnych zachowań |
- ustanowienie celów i dóbr aby te cele osiągnąć |
- zachowania osób wyznaczone przez wzory zachowań |
- podział na wychowawcę i wychowanka |
- interakcje dokonujące się między wszystkimi |
- przekaz doświadczenia skupiony jest na różnych osobowościach |
- przekaz doświadczenia grupowego jest rozproszony wśród członków grupy w różnym stopniu |
- zachowanie indywidualności |
- upodobnienie jednostki do grupy |
3 odmiany socjalizacji:
a) zwichnięta - proces zaburzonej socjalizacji na wskutek niekorzystnej sytuacji społecznej bądź czynników dziedzicznych (choroba)
b) demoralizacja - konstruktywne elementy socjalizacji wyeliminowane na skutek nowych warunków środowiskowych (wpadnięcie w złe środowisko)
c) socjalizacja destruktywna - socjalizacja dziecka, które rozwija się w środowisku patologicznym (złodzieje)
2 rodzaje wykolejenia
a) przestępcze (łamanie norm prawych -> kradzieże, włamania, wyłudzenia, rozboje)
b) obyczajowe (zachowania, które łamią normy obyczajowe -> alkoholizm, narkomania, zachowania seksualne nieakceptowane, prostytucja)
Zachowania przestępcze (paraprzestępcze) - czyny zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Przejawy zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym
- zachowania paraprzestępcze - wagary, kłamstwa, ucieczki z domu, włóczęgostwo, spożywanie alkoholu, nierząd
- zachowania karalne (bez znamion zbrodni) - oszustwa, fałszerstwa, obelgi, szantaże, kradzieże, wandalizm, uprowadzenia
- zbrodnie - gwałty, rozbój, zabójstwo, spowodowanie katastrofy
Niedostosowani społecznie - typy dzieci:
a) izolujące się od kontaktów (wycofujące się), mało aktywne, wycofujące się z działań
b) dzieci agresywne, buntownicze, zuchwałe (popełniają wykroczenia)
nerwica psychopatia
| |
Syntonia - współbrzmienie emocjonalne z innymi ludźmi. (Im mniej syntonii tym bliżej do psychopatii i nerwicy.)
Zagrożeni niedostosowaniem społecznym - młodzież z zaburzeniami emocjonalnymi, motywacyjnymi, w rozwoju intelektualnym.
Osobowość narcystyczna (makiaweliczna):
- wrogość wobec innych ludzi
- dwulicowość
- egocentryzm
- agresywność
- emocjonalna oziębłość
Młodzieżowe ośrodki socjoterapii
1) zakłady poprawcze od 13 do 21 lat dla osób zdemoralizowanych
Wśród zakładów resocjalizacyjnych wyróżniamy:
- otwarte (adaptacyjne)
- półotwarte (pewne zajęcia odbywają się na zewnątrz)
- zamknięte
- zamknięte o wzmocnionym rygorze po ukończeniu 16 roku życia (zakłady dla chłopców Grodzisku i Trzebiszynie)
- resocjalizacyjno-terapeutyczne (dla osób zagrożonych HIV)
42% podopiecznych to recydywiści
4500/18000 zł - utrzymanie wychowanka (przeciętny koszt - 8000 zł)
2) areszt śledczy dla nieletnich (schroniska dla nieletnich) - osoby są w tych ośrodkach, aby nie mogły zbiec; młodzież powinna przebywać tam 3 miesiące, a tak naprawdę przebywa po 2 lata.
3) zakłady readaptacyjne dla osób, które nie chcą być resocjalizowane - takie zakłady maja dopiero powstać.
Ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich mówi kto to jest nieletni:
- jeżeli ktoś podczas wykroczenia nie ukończył 17 lat jest traktowany jako nieletni
- ktoś, kto popełnił wykroczenie przed 13. rokiem życia lub po 13. ale nie był tego świadomy - stosuje się wobec niego środki wychowawcze (upomnienie)
- jeżeli ktoś ukończył 13. rok życia i był świadomy podczas wykroczenia kierowany jest do zakładu poprawczego
- osoba, która ukończyła 15 lat może być traktowana jako dorosła gdy np. dokona zabójstwa
Program pracy
a) profilaktyka dewiacji społecznych
b) resocjalizacja niedostosowanych społecznie - działanie naprawcze zmierzające do uporządkowania postaw
- sąd nie określa na jak długo dziecko ma trafić do zakładu resocjalizacyjnego
- sąd może orzec
resocjalizację w środowisku otwartym, nadzór rodziców
dozór kuratora sądowego
zakład wychowawczy
zakład poprawczy o różnym stopniu dozoru
c) opieka postpenitencjarna - powinna być sprawowana przez kuratorów sądowych; pozwala na nawiązanie normalnych stosunków społecznych
3 stopnie profilaktyki (wg medycyny)
a) profilaktyka I-rzędowa
- skierowana do grupy niskiego ryzyka
- program wychowawczy np. w szkołach
- działania skierowane do wszystkich
b) profilaktyka II-rzędowa
- skierowana dla osób ryzyka
- umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych
- zakłady socjoterapii
- nauka panowania nad uczuciami
c) profilaktyka III-rzędowa
- działania mające przeciwdziałać zachowaniom dewiacyjnym
- ośrodki Monaru (leczenie i resocjalizacja)
Profilaktyka II- i III-rzędowa prowadzona jest przez licencjonowanych terapeutów, lekarzy, natomiast I-rzędowa przez nauczycieli.
Mediacja między sprawcą i ofiarą jest nowym trendem w resocjalizacji. Pozwala na namysł nad skutkami działań. Sprawca i ofiara wybierają wspólnie sposób zadośćuczynienia.
Diagnozowanie niedostosowania społecznego dla potrzeb profilaktyki (zazwyczaj I-rzędowej)
- dziecko trudne, dziecko które sprawia problemy wychowawcze
- dziecko moralnie zaniedbane/zagrożone; wpływ środowiska zewnętrznego
- jednostka zaburzona emocjonalnie, mająca kłopoty z relacjami
Diagnostyka wyodrębniła się w odrębną subdyscyplinę pedagogiczną
Dla potrzeb resocjalizacji (dziecka funkcjonowanie osłabione w róznych sytuacjach, w różnych
środowiskach) - analiza zachowań charakterystycznych. Bez wyczerpującej diagnozy nie
powinniśmy mówić o rezultatach. W diagnozie bardzo ważna jest obserwacja z testami
psychologicznymi. Niezbędny jest tu także wywiad z dzieckiem, rodziną; analiz dokumentów.
Pomocą do prowadzenia obserwacji może być 6 pytań
- gdy dziecko jest pobudzone
1. Czy jest dokuczliwe?
2. Czy zamierzał uszkodzić kogoś?
3. Czy wagaruje?
4. Jakich kolegów sobie wybiera?
5. Czy jest dzieckiem godnym zaufania?
6. W jakich stosunkach pozostaje z innymi dziećmi?
- gdy dziecko jest wyciszone
1. Czy jego zachowanie jest zgodna z normami zachowań dziecka z normalnej młodzieży?
2. Czy wykazuje małą energię życiową?
3. Czy wyładowuję swoją energię?
4. Czy jest dzieckiem na którym można polegać?
5. Czy jest stabilne emocjonalnie?
Skala niedostosowania społecznego wg Pytki
- nieprzystosowanie rodzinne
- nieprzystosowanie rówieśnicze
- nieprzystosowanie szkolne
- nasilenie zachowań antyspołecznych
- kumulacja niekorzystnych zachowań społecznych
- kumulacja niekorzystnych czynników socjokulturowych
W każdej z podskal występuje 10 punktów/sytuacji; punktowane są w skali 0 - 2.
Pedagogika resocjalizacyjna jako nauka
- dzieje jej są krótkie jeżeli weźmiemy pod uwagę publikacje (1972 - pierwszy podręcznik w Polsce
„Pedagogika resocjalizacyjna”)
- już w starożytnym Egipcie znajdujemy przykłady, gdzie młodzież niesforna była zamykana w
świątyni
- do wieku XIX młodzież była traktowana jak dorośli
- powołanie zakładów poprawy i pracy przymusowej; resocjalizacja wyglądała różnie w różnych zaborach
- 1820 - zakład dla chłopiąt tułających się po Warszawie bez przyczyny; wychowankowie uczeni byli śpiewu, religii i pracy
- ważna rolę odegrało Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych - 1871
+ założenie celi (w statucie)
+ praca nad moralnością dzieci płci obojga
+ dbanie o fizyczne i moralne wychowanie dzieci
+ początkowo zakładane dla chłopców
- 1976 - powołanie osady w Studzieńcu pod Skierniewicami (działa do dzisiaj jako zakład poprawczy)
Prekursorzy:
- M. Grzegorzewska
- Otto Lipkowski
- J. Konopnicki
- Jedlewski
- Czapów
Wykład 10 (24.05)
Sport osób niepełnosprawnych
1. Jaką rolę w życiu osób niepełnosprawnych odgrywa sport?
a) usprawnienie fizyczne (lepsze funkcjonowanie w życiu)
b) usprawnienie społeczne (włączanie się w różne grupy społeczne - integracja; likwidacja negatywnych postaw wynikających z wyobrażeń)
c) usprawnienie psychiczne (wzrost poczucia własnej wartości)
d) rekreacja (sport amatorski, dla wszystkich)
2. Główne motywy uprawiania sportu
- kontynuacja terapii
- potrzeba kontaktów społecznych
- względy zdrowotne
- względy rekreacyjne
- chęć współzawodnictwa
- potrzeba osiągnięcia sukcesów
Pierwsze zawody osób niepełnosprawnych na skalę międzynarodową - 1960 w Rzymie, tydzień po olimpiadzie osób pełnosprawnych
a) pierwsze dyscypliny:
- łucznictwo
- pływanie
- szermierka
- koszykówka
- tenis stołowy
b) w pierwszych 4 igrzyskach startować mogły tylko osoby z uszkodzonym rdzeniem nerwowym (na wózkach), osoby z innymi niepełno sprawnościami od 1976
c) 1984 - komitet olimpijski zezwolił na używanie nazwy olimpiada dla osób niepełnosprawnych (paraolimpiada) - zimowa i letnia
d) igrzyska letnie: 1972 - 12 zawodników z Polski, 1980 - ponad 80 zawodników
e) igrzyska zimowe: niewielu Polaków
f) dyscypliny zimowe:
- narciarstwo (kategorie: niewidomi, słabowidzący; osoby startujące z pozycji stojącej, osoby startujące z pozycji siedzącej)
- biatlon
- hokej na lodzie
- curling
g) międzynarodowa organizacja sportu inwalidów zadała pytanie osobom niepełnosprawnym:
„Co dla Ciebie znaczy paraolimpiada?”
- podobny regulamin co u osób pełnosprawnych
- zapewnienie bezpieczeństwa
- w ramach dyscyplin tak dzieli się kategorie, aby jak najwięcej osób mogło wziąć udział w zawodach
- zajęcia nie ograniczały się do treningu
Polskie organizacje
a) Polski Związek Osób Niepełnosprawnych „Start”
- członek Polskiego Związku Paraolimpijskiego
b) Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Sportu Niewidomych i Słabowidzących „Kros”
Dyscypliny olimpiad letnich (takie same jak na olimpiadach osób pełnosprawnych zmodyfikowane ze względu na osoby niepełnosprawne)
- podnoszenie ciężarów - każdy ma 3 próby (od 2000 również kobiety)
- pływanie
- lekkoatletyka (biegi) - osoby z amputacjami bez protez
- szermierka na wózkach przymocowanych do podłoża
kategoria A - amputacje nóg lub niepełnosprawność nóg
kategoria B - minimalny niedowład rąk
kategoria C - niedowład nóg i bezwład rąk
- koszykówka na wózkach
- siatkówka na siedząco (brak podziału na kategorie)
- łucznictwo (wykluczone osoby niepełnosprawne umysłowo)
kategoria z całkowitym bezwładem nóg i częściowym niedowładem rąk
kategoria z częściowym bezwładem nóg i rąk
- tenis stołowy
- kolarstwo (od 1980) - rowery 3kołowe
- sporty bez odpowiedników
Bocca - gra zbliżona do buli uprawiana przez osoby niewidome
5osobowe zespoły
piłka jako przyrząd dźwiękowy
forma rekreacji
piłka nożna dla 5 zawodników (oprzyrządowanie dźwiękowe)
Olimpiady specjalne i paraolimpiady to dwie różne wydarzenia sportowe. W olimpiadach specjalnych biorą udział osoby niepełnosprawne umysłowo, odbywają się one rok przed igrzyskami olimpijskimi. Narodziły się w Stanach Zjednoczonych.
1968 - organizacja dużych zawodów sportowych dla osób upośledzonych umysłowo (lekkoatletyka, pływanie, gry zespołowe)
1980 - Olimpiada w Irlandii (brak Polaków)
1985 - zebranie Polskiego Komitetu Olimpiad Specjalnych powstały przy TPD w Warszawie
1990 - PKOS odłączył się od TPD
2010 - we wrześniu ma odbyć się w Warszawie letnia Olimpiada Specjalna
Pojawienie się zjawisk dopingu i przeciążenia w olimpiadach osób niepełnosprawnych.
Funkcje sportu: lecznicza; hedonistyczna; ekonomiczna (stypendia dla sportowców, nagrody). Pośrednia - osoby stają się bardziej sprawne i mają mniejszy problem ze znalezieniem pracy.
Wykład 11 (31.05)
Sztuka osób niepełnosprawnych
1. Arteterapia
- Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym w latach 30 postanowiło wykorzystać zajęcia twórcze
poproszony rzeźbiarzy, aby zorganizowali czas osobom głuchoniewidomym
- zajęcia arteterapii zdarzają się wtedy, gdy grupa odnajduje w nich potrzebę samorealizacji i potrzeby niższego rzędu (fizjologiczne, bezpieczeństwa, poznawcze, estetyczne)
2. Marginalizacja osób niepełnosprawnych przez społeczeństwo
- osoby sprawne często uważają, że osoby niepełnosprawne nie są w stanie wyrażać uczuć poprzez sztukę; pedagodzy specjalni uważają inaczej
Wśród niepełnosprawnych artystów są osoby twórcze i odtwórcze - jednym i drugim sztuka sprawia przyjemność.
Porównując aktywność sportową i twórczą możemy powiedzieć, że sport musi się dostosować do osoby niepełnosprawnej; w sztuce to sztuka dostosowuje się do osoby niepełnosprawnej.
Archetypem artysty niepełnosprawnego jest muzyk (często śpiewak), rzadziej kojarzymy osoby niepełnosprawne z tańcem, malarstwem.
2 modele twórczości
a) model konfliktowy
- źródełem twórczości są konflikty motywów, wewnętrzne sprzeczności, frustracje
- twórczość zapobiega kryzysom egzystencjonalnym
- wg Freuda i tego modelu twórczość nie jest naturalną formą jednostki
- harmonia nie sprzyja twórczości
b) model spełnienia
- twórczość stanowi aktualizację potrzeb jednostki, jest rodzajem samospełnienia
- przedstawicielami tego modelu są Maslow, Rogers
- twórczość jest naturalną cechą człowieka
- harmonia, zaspokojenie elementarnych potrzeb sprzyja twórczości
- twórczość amatorska
- twórczość potrzebuje wsparcia z zewnątrz aby się rozwinąć
I jeden i drugi model daje przykłady na potwierdzenie swojej tezy.
Polski Związek Głuchych
- Nikifor miał mętna mowę, dlatego uważano go za osobę głuchoniemą spowodowało to zainteresowanie nim PZG
-prowadzi akcje znajdujące osoby twórcze
Rola pedagoga - dostrzeganie i rozwijanie twórczości (może ona powodować zmiany stosunku osób niepełnosprawnych do siebie)
Erich Stegmann
- osoba niepełnosprawna, w wyniku choroby Hainego-Medina stracił rękę
- 1957 - zakład Związek Osób Malujących Ustami i Nogami, który rozpowszechnił się na całym świecie
- artyści sprzedają swoje dzieła, a z tych pieniędzy dostają stypendia
- AUN - Artyści malujący ustami i nogami w Polsce (Racibórz)
Grupy taneczne osób niepełnosprawnych (osoby niewidome i głuche)
- Wacław Wróblewski opracował oryginalny zapis na podstawie bryły brajlowskiej (w kulisie stoi choreograf, który znakami przekazuje rytm muzyki)
- tancerze niesłyszący są wyjątkowo utalentowani
Przegląd Teatrów Muzycznych Osób Niepełnosprawnych w Łodzi
10 lat temu na festiwalu Paka zespół „Absurdalny kabaret” złożony z 4 upośledzonych umysłowo mężczyzn uzyskał 2 miejsce.
Twórczość literacka - autobiografie
Osoby niepełnosprawne odnajdują się w każdej dziedzinie twórczości.