MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE

1. KRYTERIA DOBORU MATERIAŁU:

• kryterium eksploatacyjne

(obciążenie, prędkość, temperatura)

• kryterium technologiczne

(najmniejsza pracochłonność procesu wytwarzania części)

• kryterium ekonomiczne

(minimalny koszt wytwarzania części uwzględniający koszty materiału i koszty realizacji procesu produkcyjnego)

2. WŁASNOŚCI MATERIAŁÓW KONSTRUKCYJNYCH

( zależą od składu chemicznego i technologii wytwarzania)

2.1. WŁASNOŚCI MECHANICZNE

wytrzymałość na rozciąganie, ściskanie, ścinanie, skręcanie, zginanie, nacisk powierzchniowy, granica plastyczności, wydłużenie i twardość, wytrzymałość zmęczeniowa,

2.2. WŁASNOŚCI FIZYCZNE

gęstość (γ), przewodność cieplna i elektryczna, rozszerzalność cieplna, własności magnetyczne, temperatura topnienia,

2.3. WŁASNOŚCI CHEMICZNE

odporność na działanie kwasów, ługów itp., odporność

na korozję, żaroodporność,

2.4. WŁASNOŚCI TECHNOLOGICZNE

(są to własności określające podatność materiałów na ich

kształtowanie) skrawalność, tłoczność, spawalność, hartowność, lejność.

2.5. WŁASNOŚCI REOLOGICZNE

(reologia - nauka o powstaniu i zmianach odkształceń w materiale w czasie „t”) pełzanie, tłumienie wewnętrzne, odporność na zużycie, relaksacja czyli powrót do stanu równowagi

3. PODZIAŁ MATERIAŁÓW KONSTRUKCYJNYCH

3.1. MATERIAŁY METALOWE

1. STALE

2. STALIWA

3. ŻELIWA

4. STOPY METALI NIEŻELAZNYCH

5. SPIEKI i CERMETALE

3.1.6. TWORZYWA WĘGLOWE

3.2. MATERIAŁY NIEMETALOWE

1. TWORZYWA SZTUCZNE

2. GUMA

3. SZKŁO

4. DREWNO

5. CERAMIKA

DEFINICJA I KLASYFIKACJA GATUNKÓW STALI

(wg PN - EN 10020 : 2003)

STALE

Stal jest to stop żelaza z węglem, o zawartości węgla do 2 % oraz innymi pierwiastkami, których całkowicie nie usunięto w procesie wytwarzania (S,P), bądź celowo wprowadzono do składu w celu modyfikacji jej własności ( wyjątek stanowią niektóre stale chromowe posiadające zawartość węgla C > 2 % )

PODZIAŁ STALI (wg PN-EN10020:2000)

Ze względu na skład chemiczny, stale dzielimy na:

1. STALE NIESTOPOWE

2. STALE ODPORNE NA KOROZJĘ

3. STALE STOPOWE

STALE NIESTOPOWE

Są to stale, w których minimalna zawartość pierwiastków (bądź przy podanej jego wartości maksymalnej oblicza się 70 %) - jest mniejsza od wartości granicznych podanych w tablicach A i B (PN-EN-10020)

STALE ODPORNE NA KOROZJĘ

Do stali odpornych na korozję zlicza się stale zawierające minimum 10,5 % chromu i maksymalnie 1,2 % węgla

STALE STOPOWE

Należą do nich stale dla których zawartość przynajmniej jednego pierwiastka przekracza wartość graniczną i nie spełniają warunków stali odpornej na korozję

Tablica A. Wartości graniczne pierwiastków w stalach niestopowych (analiza wytopowa)

PIERWIASTEK		WARTOŚĆ GRANICZNA ( % masowy )
Al	ALUMINIUM	0,30
B	BOR	0,0008
Bi	BIZMUT	0,10
Co	KOBALT	0,30
Cr	CHROM	0,30
Cu	MIEDŹ	0,40
La	LANTANOWCE (każdy)	0,10
Mn	MANGAN	1,65^*
Mo	MOLIBDEN	0,08
Nb	NIOB	0,06
Ni	NIKIEL	0,30
Pb	OŁÓW	0,40
Se	SELN	0,10
Si	KRZEM	0,60
Te	TELLUR	0,10
Ti	TYTAN	0,05
V	WANAD	0,10
W	WOLFRAM	0,30
Zr	CYRKON	0,05
INNE (z wyjątkiem węgla, fosforu, siarki, azotu) (każdy)		0,10
^* Jeżeli określona jest tylko maksymalna zawartość manganu, to jego wartość należy przyjąć 1,8 % i nie stosować zasady 70 %

Ze względu na podstawowe przeznaczenie i podstawową własność stale dzielimy na następujące podgrupy:

1. STALE NIESTOPOWE

1. STALE NIESTOPOWE JAKOŚCIOWE

2. STALE NIESTOPOWE SPECJALNE

2. STALE ODPORNE NA KOROZJĘ

3. STALE STOPOWE

1. STALE STOPOWE JAKOŚCIOWE

2. STALE STOPOWE SPECJALNE

1. STALE NIESTOPOWE

1.1. STALE NIESTOPOWE JAKOŚCIOWE

Są to stale o określonych wymaganiach dotyczących własności takich jak np.: ciągliwość, regulowana wielkość ziarna, podatność na obróbkę plastyczną oraz nie spełniają wymagań żadnego z wymagań w odniesieniu do stali niestopowych specjalnych

1.2. STALE NIESTOPOWE SPECJALNE

Są to stale, które spełniają jedno lub więcej z poniższych wymagań:

• określona głębokość utwardzenia lub wartość twardości powierzchni w stanie hartowanym, hartowanym i odpuszczonym lub utwardzonym powierzchniowo

• określona minimalna udarność w stanie ulepszonym cieplnie

• określona szczególnie niska zawartość wtrąceń niemetalicznych

• określona maksymalna zawartość fosforu i siarki (dla analizy wytopowej ≤ 0,020 % ; dla analizy wyrobu ≤ 0,025 %)

• określona minimalna praca łamania na próbkach Charpy w temp. -50^o C (większa niż 27 J dla próbek wzdłużnych lub większa niż 16 J dla próbek poprzecznych)

• stale do produkcji reaktorów jądrowych o zawartości pierwiastków:

miedź ≤ 0,10 %, kobalt ≤ 0,05 %, wanad ≤ 0,05 %

• określona przewodność elektryczna > 9 S⋅m/mm²

• stale do sprężania betonu

• stale utwardzone wydzieleniowo o zawartości minimalnej węgla 0,25 % lub większej i strukturze ferrytyczno-perlitycznej, zawierające jeden lub więcej pierwiastków mikrostopowych, takich jak niob lub wanad, w ilościach poniżej wartości granicznych dla stali stopowych

2. STALE ODPORNE NA KOROZJĘ

Podział tych stali jest następujący:

• wg zawartości niklu:

• o zawartości niklu poniżej 2,5 %

• o zawratości niklu 2,5 % lub większej

• wg głównej własności:

• nierdzewne

• żaroodporne (odporność na korozyjne działanie gazów utleniających w wysokich temperaturach)

• żarowytrzymałe (zdolne do przenoszenia krótko- lub długotrwałych obciążeń w warunkach wysokich temperatur)

3. STALE STOPOWE

3.1. STALE STOPOWE JAKOŚCIOWE

Są to stale, którym stawia się wymagania pod względem np. ciągliwości, regulowanej wielkości ziarna lub podatności na obróbkę plastyczną oraz nie są zazwyczaj przeznaczone do hartowania i odpuszczania lub utwardzania powierzchniowego

Stale stopowe jakościowe dzielą się na następujące gatunki:

1. Stale konstrukcyjne drobnoziarniste spawalne, w tym stale na zbiorniki i rury ciśnieniowe, które spełniają następujące wymagania:

• określona minimalna granica plastyczności < 380 N/mm² dla wyrobów o grubości ≤ 16 mm;

• określona minimalna praca łamania na próbkach Charpy w temp.

-50^o C (większa niż 27 J dla próbek wzdłużnych lub większa niż

16 J dla próbek poprzecznych)

• zawartość pierwiastków stopowych mniejsza od podanych w tabeli B:

Tablica B. Stale stopowe drobnoziarniste spawalne.

Granica składu chemicznego między stalami stopowymi jakościowymi, a stalami stopowymi specjalnymi

PIERWIASTEK		WARTOŚĆ GRANICZNA % masowy
Cr	CHROM	0,50
Cu	MIEDŹ	0,50
Mn	MANGAN	1,80
Mo	MOLIBDEN	0,10
Nb	NIOB	0,08
Ni	NIKIEL	0,50
Ti	TYTAN	0,12
V	WANAD	0,12
Zr	CYRKON	0,12

1. Stale stopowe przeznaczone do produkcji szyn, grodzic i kształtowników na obudowy górnicze

2. Stale stopowe przeznaczone do produkcji wyrobów płaskich walcowanych na gorąco lub na zimno do dalszej trudniejszej obróbki plastycznej na zimno zawierające pierwiastki rozdrabniające ziarno, takie jak: bor, niob, tytan, wanad i/lub cyrkon lub stale dwufazowe

3. Stale stopowe, w których jedynym wymaganym pierwiastkiem stopowym jest miedź

4. Stale stopowe elektrotechniczne, są to stale zawierające jako pierwiastki stopowe głównie krzem lub krzem i aluminium w celu uzyskania wymaganych własności w zakresie minimalnych wartości indukcji magnetycznej, polaryzacji lub przenikalności i maksymalnych wartości stratności całkowitej

1. STALE STOPOWE SPECJALNE

Są to stale charakteryzujące się określonym składem chemicznym i szczególnymi warunkami wytwarzania oraz kontrolą procesu w celu zapewnienia podwyższonych własności.

Te gatunki obejmują stale stopowe do budowy maszyn i stale stopowe na zbiorniki ciśnieniowe, stale łożyskowe, stale narzędziowe, stale szybkotnące i stale o specjalnych własnościach fizycznych, takie jak stale niklowe ferrytyczne o kontrolowanym współczynniku rozszerzalności lub stale oporowe

SYSTEMY OZNACZANIA STALI

Znaki stali, symbole główne - wg PN-EN 10027-1:1994

1. KLASYFIKACJA ZNAKÓW STALI

Znaki stali można podzielić na dwie grupy:

Grupa 1.

Znaki stali zawierające symbole wskazujące na zastosowanie oraz mechaniczne lub fizyczne własności stali

Grupa 2.

Znaki stali zawierające symbole wskazujące na skład chemiczny stali. Są one podzielone na dalsze 4 podgrupy

2. BUDOWA ZNAKÓW STALI i STALIWA

Początkowy symbol staliwa poprzedza duża litera G

STRUKTURA SYSTEMU OZNACZANIA STALI

+

3. OZNAKOWANIE STALI wg ZASTOSOWANIA i WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH lub FIZYCZNYCH (grupa 1)

Znak stali składa się z symboli literowych i liczbowych, gdzie:

• S - stale konstrukcyjne,

P - stale pracujące pod ciśnieniem,

L - stale na rury przewodowe,

E - stale maszynowe,

za tymi symbolami umieszcza się liczbę Re_min będącą minimalną granicą plastyczności w MPa, dla najmniejszego zakresu grubości wyrobu oraz inne symbole np.:

S355; S355J0; S460Q; P265B; P255NH; P460Q;

L360NB; L360QB; L360MB; E295; E335; E360

(J0- praca łamania próbki w 0° C; Q-ulepszana cieplnie; B-na butle gazowe; N-normalizowana; M-walcowana termomechanicznie)

UWAGA!!! Termin „granica plastyczności” używany w nowej normie europejskiej dotyczy granicy plastyczności górnej (R­_eH­­) lub dolnej (R­_eL), albo umownej (R­_p) lub umownej przy wydłużeniu całkowitym (R_t), w zależności od wymagań zawartych w odpowiedniej normie na wyroby

• B - stale do zbrojenia betonu + granica plastyczności w MPa

np.: B500H; B500N

(H i N - klasa ciągliwości)

• Y - stale do betonu sprężonego + minimalna wytrzymałość na rozciąganie, w MPa - np.: Y1770C

(1770 MPa - R_m; C- drut ciągniony na zimno)

• R - stal na szyny lub w postaci szyn + wymagana minimalna wytrzymałość na rozciąganie, w MPa - np.: R0900; R0900Mn

(900 - R_m; Mn - wysoka zawartość manganu)

• H - wyroby płaskie walcowane na zimno ze stali o podwyższonej wytrzymałości przeznaczone do kształtowania na zimno + Re_min lub w przypadku wymagania tylko wytrzymałości na rozciąganie wówczas literę T, za którymi umieszcza się wytrzymałość na rozciąganie Rm, np.: H420M

• D - wyroby płaskie ze stali miękkich przeznaczone do kształtowania na zimno, oprócz stali oznakowanych jako H -

za literą umieszcza się jedną z następujących liter:

1. C - dla wyrobów płaskich walcowanych na zimno;

2) D - dla wyrobów płaskich walcowanych na gorąco przeznaczonych do kształtowania na zimno;

3) X - dla wyrobów bez charakterystyki walcowania;

oraz dwa symbole cyfrowe lub literowe, charakteryzujące stal

np.: DC02+ZE; DC03; DC12EK; DX02D+Z

(EK - do konwencjonalnego emaliowania; Z - powlekanie cynkiem)

• T - wyroby walcowni blachy ocynkowanej + H jako wymagana średnia wartość twardości HR + Re , np.: TH52; T660

• M - stale elektrotechniczne + liczba będąca wymaganą maksymalną stratnością w W/kg, np.: M400-50A; M430-50D;

(50 i 30 grubość w mm; A - o niezorientowanym ziarnie)

PODZIAŁ I OZNAKOWANIE STALI wg ICH ZASTOSOWANIA ORAZ WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH LUB FIZYCZNYCH

4. OZNAKOWANIE STALI wg SKŁADU CHEMICZNEGO

(GRUPA 2)

4.1. Stale niestopowe (bez stali automatowych-dobra obrabialność i łamliwość wiórów) o średniej zawartości manganu < 1 %

Litera C + 100-krotna średnia wymagana zawartość procentowa węgla, np.: C35E4; C35R3

4.2. Stale niestopowe o średniej zawartości manganu ≥ 1 %, niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez stali szybkotnących), o zawartości każdego pierwiastka stopowego < 5 %

Liczba 100-krotnej zawartości węgla + symbole pierwiastków stopowych w kolejności malejącej zawartości + liczb oznaczających zawartość poszczególnych pierwiastków stopowych stali (każda liczba oznacza odpowiednio, średni procent zawartości pierwiastka pomnożony przez współczynnik wg tablicy C i zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej. Liczby dotyczące poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą - np.: 28Mn6

4.3. Stale stopowe (bez stali szybkotnących) zawierające przynajmniej jeden pierwiastek stopowy ≥ 5 %

Litery X + 100-krotna wymagana średnia zawartość węgla + symboli pierwiastków stopowych stali w kolejności malejącej zawartości lub przy ich identycznej zawartości w porządku alfabetycznym + liczb oznaczających zawartość poszczególnych pierwiastków stopowych stali (każda liczba oznacza odpowiednio, średni procent zawartości pierwiastka pomnożony przez współczynnik wg tablicy C i zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej. Liczby dotyczące poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą np.: X5CrNi18-10

Tablica C. Współczynniki do ustalenia symboli liczbowych pierwiastków stopowych stali (punkt 4.2 i 4.3)

PIERWIASTEK	WSPÓŁCZYNNIK
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W	4
Al., Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr	10
Ce, N, P, S	100
B	1000

4.4. Stale szybkotnące

(posiadające wysoką temperaturę odpuszczania)

Litery HS + liczby procentowych zawartości pierwiastków stopowych w następującym porządku: - wolfram (W), molibden (Mo), wanad (V), kobalt (Co)

Każda liczba oznacza odpowiednio, średni procent zawartości pierwiastka, zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej. Liczby dotyczące poszczególnych pierwiastków należy oddzielić kreską poziomą, np.: HS2-9-1-8

PODZIAŁ I OZNAKOWANIE STALI wg SKŁADU CHEMICZNEGO

1. PRZYKŁADOWY SYSTEM OZNACZANIA STALI KONSTRUKCYJNYCH (PN-EN10027)

Stale oznaczone wg ich zastosowania i własności mechanicznych lub fizycznych. STALE KONSTRUKCYJNE

SYMBOLE GŁÓWNE

Symbole dodatkowe dla gatunków stali

Symbole dodatkowe dla wyrobów stalowych

G

S

n

n

n

an ......................

+an +an ................

SYMBOLE GŁÓWNE

SYMBOLE DODATKOWE

LITE- RY

WŁASNOŚCI MECHA- NICZNE

DLA STALI

Dla wyrobów stalowych

GRUPA 1^1)

GRUPA 2^2)

G = STALI-WO S = stal kons-truk-cyjna

UDARNOŚĆ (praca łamania) w dżulach J

Temp. próby

C=do formowania na zimno D=do powlekania na gorąco E= do emaliowania F=do kucia L=do stosowania w niskich temperaturach M=walcowanych termomechanicznie O=na platformy morskie P=na pale szalunkowe S=do budowy statków T=na rury W=odpornych na korozję atmosferyczną an= symbole chemiczne wymaganych dodatków np. Cu z jedna cyfra oznaczającą 10x średnią zawartość pierwiastka (zaokrąglone do 0,1%)

Tablice 1, 2, 3

27 J

40 J

60 J

° C

JR

KR

LR

20

J0

K0

L0

0

J2

K2

L2

-20

J3

K3

L3

-30

J4

K4

L4

-40

J5

K5

L5

-50

J6

K6

L6

-60

M = walcowanych termomechanicznie N=normalizowanych lub walcowanych normalizująco Q= ulepszanych cieplnie G= inne cechy (oznaczane jedną lub dwoma cyframi)

^1)Symbole M,N,Q w grupie 1 dotyczą stali drobnoziarnistych ^2)Symbole grupy 2 inne jak symbole chemiczne można uzupełnić jedną lub dwoma cyframi gatunków w danej normie przedmiotowej

Tablica 1. Przykłady symboli oznaczających specjalne wymagania
+ C	Grube ziarno
+ F	Drobne ziarno
+ H	Hartowność
+ Z15	Własności określane na grubości wyrobu; minimalne przewężenie = 15 %
+ Z25	Własności określane na grubości wyrobu; minimalne przewężenie = 25 %

Tablica 2. Przykłady symboli oznaczających rodzaj powłoki
+ A	Powlekanie aluminium na gorąco
+ AR	Platerowanie aluminium
+ CU	Powlekanie miedzią
+ IC	Powłoka nieorganiczna
+ OC	Powłoka organiczna
+ S	Powlekanie cyną na gorąco
+ T	Powlekanie stopem ołów-cyna na gorąco
+ Z	Powlekanie cynkiem na gorąco (galwanizowanie)
+ ZE	Powlekanie elektroniczne cynkiem
+ ZF	Powlekanie stopem cynk-żelazo na gorąco (galwanizow.)
+ ZN	Powlekanie elektroniczne stopem cynk-nikiel

Tablica 3. Przykłady symboli oznaczających stan obróbki cieplnej
+ A	Wyżarzanie zmiekczające
+ AC	Wyżarzanie dla uzyskania węglików sferoidalnych
+ C	Utwardzanie na zimno
+ Cnnn	Utwardzanie na zimno przy minimalnym Rm nnn N/mm^2
+ CR	Walcowany na zimno
+ HC	Walcowany na gorąco, a następnie utwardzany na zimno
+ LC	Utwardzany powierzchniowo
+ M	Walcowany termomechanicznie
+ N	Normalizowany lub walcowany normalizująco
+ Q	Ulepszany cieplnie
+ S	Obróbka umożliwiająca cięcie na zimno
+ U	Nieobrobiony

CYFROWY SYSTEM OZNACZANIA STALI

wg PN - EN 10027-2

UWAGA!!!

Numery stali ustala się tylko dla tych gatunków, które mają znaczenie handlowe. Wniosek o ustalenie numeru wypełniony zgodnie z PN-EN przesłać na adres podany w Normie do VDEh w Dusseldorfie.

Ustalenie nowego numeru stali należy zawsze zweryfikować na podstawie ostatniej listy ustalonych numerów stali

BUDOWA NUMERÓW STALI

1. XX XX(XX)

Kolejny numer

(cyfry w nawiasach do

użycia w przyszłości)

Numer grupy stali

(tablica w normie)

Numer grupy materiału

1 = stal

WYKAZ ODPOWIEDNIKÓW GATUNKÓW STALI wg PN

I. PORÓWNANIE GATUNKÓW STALI WYSTĘPUJĄCYCH W NORMIE EUROPEJSKIEJ i w PN-88/H-84020

Oznaczenie gatunku stali z EN 10025:1990		Gatunek stali wg PN-88/H-84020
Zgodnie z EN 10027-1	Zgodnie z EN 10027-2
S185	1.0035	(St0S)
S235JR	1.0037	(St3S)
S235JRG1	1.0036	(St3SX) (St3VX)
S235JRG2	1.0038	(St3SY) (St3VY)
S235J0	1.0114	(St3W)
S235J2G3	1.0116	(St3W)
3235J2G4	1.0117	-
S275JR	1.0044	(St4VY)
S275J0	1.0143	(St4W)
S275J2G3	1.0144	(St4W)
S275J2G4	1.0145	-
S355JR	1.0045	-
S355J0	1.0553	-
S355J2G3	1.0570	-
S355J2G4	1.0577	-
S355K2G3	1.0595	-
S355K2G4	1.0596	-
E295	1.0050	(St5) (MSt5)
E355	1.0060	(St6) (MSt6)
E360	1.0070	(St7) (MSt7)
Nawias wskazuje, że podane gatunki stali są zbliżone - dostosowano je tylko pod względem składu chemicznego. Nie wzięto pod uwagę własności mechanicznych oraz zastosowania stali, co należy uwzględniać każdorazowo przy dobieraniu odpowiedniej stali.

II.PORÓWNANIE GATUNKÓW STALI WYSTĘPUJĄCYCH W NORMIE EUROPEJSKIEJ i w PN

OZNACZENIE GATUNKU STALI wg PN-EN 10277-2/3/4		ODPOWIEDNIK GATUNKU STALI wg PN
ZNAK STALI	NUMER STALI	ZNAK STALI	Wg NORMY
S235JRG2C	1.0122	St3S	PN-88/H-84020
S355J2G3C	1.0569	16G2	PN-89/H-84023/05
C10	1.0301	10	PN-93/H-84019
C15	1.0401	15	PN-93/H-84019
C15R	1.1140	14rs	PN-93/H-84019
C16	1.0407	15G	PN-93/H-84019
C16R	1.1208	14Grs	PN-93/H-84019
C35	1.0501	35	PN-93/H-84019
C40	1.0511	40	PN-93/H-84019
C45	1.0503	45	PN-93/H-84019
C50	1.0540	50	PN-93/H-84019
C60	1.0601	60	PN-93/H-84019
11SMn30	1.0715	A10X	PN-73/H-84026
10S20	1.0721	A11	PN-73/H-84026
35S20	1.0726	A35	PN-73/H-84026
36SMn14	1.0764	A35G2	PN-73/H-84026
46S20	1.0727	A45	PN-73/H-84026
PODANE ODPOWIEDNIKI DOSTOSOWANO TYLKO POD WZGLĘDEM SKŁADU CHEMICZNEGO

WŁASNOSCI MECHANICZNE STALI

OZNACZENIE		GRUBOŚĆ mm	WŁASNOŚCI MECHANICZNE
ZNAK STALI	NUMER STALI			W STANIE WALCOWNYM		W STANIE CIĄGNIONYM NA ZIMNO
						TWAR- DOŚĆ HB	Rm N/mm^2	Rp0,2 N/mm^2 Min.	Rm N/mm^2	A5 % min.
S235JRG2C	1.0122	≥ 5 ≤ 10			355	470 do 840	8
		> 10 ≤ 16			300	420 do 710	9
		> 16 ≤ 40	102do140	340 do 470	260	390 do 690	10
		> 40 ≤ 63	102do140	340 do 470	235	380 do 630	11
		> 63 ≤ 100	102do140	340 do 470	215	340 do 600	11
E295GC	1.0533	≥ 5 ≤ 10			510	650 do 950	6
		> 10 ≤ 16			420	600 do 900	7
		> 16 ≤ 40	140do181	470 do 610	320	550 do 850	8
		> 40 ≤ 63	140do181	470 do 610	300	520 do 770	9
		> 63 ≤ 100	140do181	470 do 610	255	470 do 740	9
E335GC	1.0543	≥ 5 ≤ 10			540	700 do 1050	5
		> 10 ≤ 16			480	680 do 970	6
		> 16 ≤ 40	169do211	570 do 710	390	640 do 930	7
		> 40 ≤ 63	169do211	570 do 710	340	620 do 870	8
		> 63 ≤ 100	169do211	570 do 710	295	570 do 810	8
S335J2G3C	1.0569	≥ 5 ≤ 10			520	650 do 950	6
		> 10 ≤ 16			450	600 do 880	7
		> 16 ≤ 40	146do187	490 do 630	350	550 do 850	8
		> 40 ≤ 63	146do187	490 do 630	335	520 do 770	9
		> 63 ≤ 100	146do187	490 do 630	315	490 do740	9
C10	1.0301	≥ 5 ≤ 10			350	460 do 760	8
		> 10 ≤ 16			300	430 do 730	9
		> 16 ≤ 40	92do163	310 do 550	250	400 do 700	10
		> 40 ≤ 63	92do163	310 do 550	200	350 do 640	12
		> 63 ≤ 100	92do163	310 do 550	180	320 do 580	12
C15	1.0401	≥ 5 ≤ 10			380	500 do 800	7
		> 10 ≤ 16			340	480 do 780	8
		> 16 ≤ 40	98do178	330 do 600	280	430 d0 730	9
		> 40 ≤ 63	98do178	330 do 600	240	380 do 670	11
		> 63 ≤ 100	98do178	330 do 600	215	340 d0 600	12
C16	1.0407	≥ 5 ≤ 10			400	520 d0 820	7
		> 10 ≤ 16			360	500 do 800	8
		> 16 ≤ 40	105do184	350 do 620	300	450 do 750	9
		> 40 ≤ 63	105do184	350 do 620	260	400 do 690	11
		> 63 ≤ 100	105do184	350 do 620	235	360 do 620	12

WŁASNOŚCI MECHANICZNE STALI (c.d.)

OZNACZENIE		GRUBOŚĆ mm	WŁASNOŚCI MECHANICZNE
ZNAK STALI	NUMER STALI			W STANIE WALCOWNYM		W STANIE CIĄGNIONYM NA ZIMNO
						TWAR- DOŚĆ HB	Rm N/mm^2	Rp0,2 N/mm^2 min.	Rm N/mm^2	A5 % min.
C35	1.0501	≥ 5 ≤ 10			510	650 do 1000	6
		> 10 ≤ 16			420	600 do 950	7
		> 16 ≤ 40	154do207	520 do 700	320	580 do 880	8
		> 40 ≤ 63	154do207	520 do 700	300	550 do 840	9
		> 63 ≤ 100	154do207	520 do 700	270	520 do 800	9
C40	1.0511	≥ 5 ≤ 10			540	700 do 1000	6
		> 10 ≤ 16			460	650 do 980	7
		> 16 ≤ 40	163do211	550 do 710	365	620 do 920	8
		> 40 ≤ 63	163do211	550 do 710	330	590 do 840	9
		> 63 ≤ 100	163do211	550 do 710	290	550 do 820	9
C45	1.0503	≥ 5 ≤ 10			565	750 do 1050	5
		> 10 ≤ 16			500	710 do 1030	6
		> 16 ≤ 40	172do242	580 do 820	410	650 do 1000	7
		> 40 ≤ 63	172do242	580 do 820	360	630 do 900	8
		> 63 ≤ 100	172do242	580 do 820	310	580 do 850	8
C50	1.0540	≥ 5 ≤ 10			590	770 do 1100	5
		> 10 ≤ 16			520	730 do 1080	6
		> 16 ≤ 40	181do269	610 do 910	440	690 do 1050	7
		> 40 ≤ 63	181do269	610 do 910	390	650 do 1030	8
		> 63 ≤ 100	181do269	610 do 910	-	-	-
C60	1.0601	≥ 5 ≤ 10			630	800 do1150	5
		> 10 ≤ 16			550	780 do 1130	5
		> 16 ≤ 40	198do278	670 do 940	480	730 do 1100	6
		> 40 ≤ 63	198do278	670 do940	-	-	-
		> 63 ≤ 100	198do278	670 do 940	-	-	-
W PRZYPADKU GRUBOŚCI < 5 mm WŁASNOŚCI OFERTOWE MOŻNA UZGODNIĆ PRZY ZAPYTANIU OFERTOWYM I ZAMAWIANIU

MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE - ŻELIWA

SYSTEM OZNACZANIA ŻELIWA (PN-EN 1560:2001)

Żeliwa mogą być oznaczane na podstawie symboli lub numerów

I. SYSTEM OZNACZANIA ŻELIW WEDŁUG SYMBOLI

Dla tego systemu przyjęto następujący podział żeliw:

1. Żeliwa znormalizowane (objęte normą europejską)

2. Żeliwo nieznormalizowane (nie objęte normą europejską, jednak jest wytwarzane lub stosowane w krajach członkow.

BUDOWA SYMBOLU ŻELIWA

Symbol może zawierać najwyżej 6 pozycji, bez odstępów między nimi

1. Symbol EN

(używać EN tylko dla żeliw znormalizowanych

2. Symbol dla żeliwa

(używać symbolu GJ, w którym: G - materiał odlewany,

J - żeliwo)

3. Symbol dla postaci grafitu

Tablica1. Postać grafitu

L	Grafit płatkowy
S	Grafit kulkowy
M	Grafit żarzenia (żeliwo ciągliwe)^1)
V	Grafit wermikularny
N	Struktura nie zawierająca grafitu, (utwardzona) ledeburyt
Y	Struktura specjalna, ustalona w odpowiedniej normie na materiał
^1) Łącznie z żeliwem ciągliwym białym

4. Symbol dla mikrostruktury lub makrostruktury

Służy tylko do dodatkowej identyfikacji żeliwa jeżeli jest

konieczna takowa:

Tablica 2. Mikrostruktura lub makrostruktura żeliw

A	Austenit
F	Ferryt
P	Perlit
M	Martenzyt
L	Ledeburyt
Q	Stan po hartowaniu
T	Stan po hartowaniu i odpuszczaniu
B	Przełom czarny^1)
W	Przełom biały^1)
^1) Tylko dla żeliwa ciagliwego

5. Symbol dla klasyfikacji według własności mechanicznych lub według składu chemicznego

Powinien w znaku żeliwa być oddzielony łącznikiem od ostatniej pozycji

5A. Klasyfikacja żeliw wg własności mechanicznych

Żeliwo oznacza się za pomocą liczb odpowiadających własnościom mechanicznym i za pomocą liter odnoszących się do metody wykonywania wlewka i/lub odnoszących się do temperatury pomiaru wartości udarności

Tablica 3. Litery określające sposób wykonania wlewka

S	Wlewek próbny oddzielnie odlewany
U	Wlewek próbny przylany
C	Wlewek próbny wycięty z odlewu

5A1. WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄGANIE

Podaje się minimalną wytrzymałość Rm, w Mpa, np.: EN-GJL-350C; EN-GJL-150S; EN-GJL-400U

5A2. WYDŁUŻENIE

Jeżeli jest konieczne podanie wydłużenia, to podaje się jego minimalną wartość w procentach, która występuje po minimalnej wartości wytrzymałości na rozciąganie np.: EN-GJS-350-22C; EN-GJMW-450-7S; EN-GJS-350-22U

5A3. UDARNOŚĆ

Jeżeli wymagana jest udarność to należy podać, posługując się literami podanymi w tablicy 4, temperaturę, w której była wyznaczona wartość np.: EN-GJS-400-18S-RT;

EN-GJS-350-22U-LT

Tablica 4. Zakres temperatury próby stosowanej przy wyznaczaniu wartości udarności

RT	Temperatura pokojowa
LT	Temperatura niska

5A4. TWARDOŚĆ

Podaje się jedną z rodzajów twardości: HB- Brinella, HV- Vickersa, HR - Rockwella. Po tych literach powinny następować dwie lub trzy cyfry odpowiadające zakresowi twardości np.: EN-GJL-HB155; EN-GJS-HB-230

5B. Klasyfikacja wg składu chemicznego

W przypadku klasyfikacji żeliwa wg składu chemicznego, pierwszym symbolem w pozycji 5 jest litera X, a następnie umieszcza się:

5B1. Klasyfikacja bez podania zawartości węgla

Po literze X podaje się symbole chemiczne istotnych pierwiastków stopowych w procentach, w kolejności malejącej zawartości, zaokrąglone do liczb całkowitych np.: EN-GJL-XniMn13-7

5B2. Klasyfikacja z podaniem zawartości węgla

Jeżeli wymagana jest podanie zawartości węgla, to powinna ona zostac wyrażona liczbą równą 100-krotnej procentowej zawartości węgla np.: EN-GJL-X300CrNiSi9-5-3

6. Symbol dla wymagań dodatkowych

Symbole dodatkowe zawarto w tablicy 5, podawane są na

końcu oznakowania żeliwa np.: EN-GJMW-360-12S-W

Tablica 5. Wymagania dodatkowe

D	Odlew surowy
H	Odlew po obróbce cieplnej
W	Spawalność dla złączy spawanych (wg EN1559-1)
Z	Wymagania dodatkowe podane w zamówieniu

II. OZNACZANIE ŻELIW NA PODSTAWIE NUMERÓW

W przypadku oznakowania numerowego gatunków żeliwa obowiązuje zasada, że każdemu gatunkowi może być przypisany tylko jeden numer.

Oznaczenie powinno zawierać dziewięć znaków. Pierwszy, drugi, czwarty i piąty znak są wielkimi literami, trzeci jest łącznikiem, znaki od szóstego do dziewiątego są cyframi arabskimi np.: EN-JL2171; EN-JS1131

2. Kompletny numer materiału

Pozycja	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Znak	E	N	-	L	L	n	n	n	N

L - wielka litera; n - cyfra arabska

3. Pozycja 1 do 3

Należy wpisywać przedrostek EN, ale tylko w tym przypadku gdy z numerem żeliwa nie podaje się numeru normy, wówczas można przedrostek pominąć

4. Pozycja 4

Należy wstawić literę J

5. Pozycja 5

W tej pozycji podaje się rodzaj struktury grafitu, wyrażoną literą z tablicy 1

6. Pozycja 6

Przeznaczona jest do wpisania jednocyfrowego znaku, charakteryzującego podstawowe własności żeliwa (tablica 6)

Tablica 6. Numery podstawowych własności żeliw

0	Rezerwa
1	Wytrzymałość na rozciąganie
2	Twardość
3	Skład chemiczny
4	Rezerwa
5	Rezerwa
6	Rezerwa
7	Rezerwa
8	Rezerwa
9	Rezerwa

7. Pozycje 7 i 8

Przeznaczona jest do wpisywania 2-cyyfrowej liczby od 00 do 99, charakteryzującej materiał

(numer należy przydzielić z normy na materiał)

8. Pozycja 9

Przeznaczona jest do wpisywania 1-cyfrowego znaku, charakteryzującego specjalne wymagania danego materiału (tablica 7)

Tablica 7. Wymagania specjalne danego żeliwa

0	Bez specjalnych wymagań
1	Wlewek próbny oddzielnie odlewany
2	Wlewek próbny przylany
3	Wlewek próbny wycięty z odlewu
4	Udarność w temperaturze pokojowej
5	Udarność w niskiej temperaturze
6	Określona spawalność
7	Odlew surowy
8	Odlew po obróbce cieplnej
9	Wymagania dodatkowe z zamówienia lub kombinacja w/w

SYSTEM OZNACZANIA ŻELIWA NA PODSTAWIE SYMBOLI WG EN 1560:1997

POZ 1

POZ 2

POZYCJA 3

POZYCJA 4

POZYCJA 5 (OBOWIĄZKOW.

POZYCJA 6

PRZYROST.

POSTAĆ GRAFITU

MIKROSTRUKTURA-MAKROSTRU

WŁASNOŚCI MECHANICZ.

SKŁAD CHEMICZNY

WYMAGANIA DODATKOWE

EN

ŻELIWO

GJ

PŁATKOWY KULKOWY ŻARZENIA WERMIKULARNY STRUKTURA BEZ GRAFITU (UTWARDZONA) LEDEBURYT STRUKTURA SPECJALNA Z NORMY NA MATERIAŁ

L S M V N Y

AUSTENIT FERRYT PERLIT MARTENZYT LEDEBURYT STAN PO HARTOWAN. STAN PO HARTOWAN. I ODPUSZCZ. PRZEŁOM CZARNY PRZEŁOM BIAŁY

A F P M L Q T B W

WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄGANIE Rm min, MPa WYDŁUŻENIE min % SPOSÓB WYKONANIA WLEWKÓW PRÓBNYCH (W.P.) W.P. ODDZIELNIE ODLEWANY W.P. PRZYLANY W.P. WYCIĘTY Z ODLEWU TWARDOŚĆ (2 lub 3 CYFRY) UDARNOŚĆ (ŁĄCZNIK i 2 LITERY WSKAZUJĄCE TEMPERAT. PRÓBY) TEMPERATURA POKOJOWA NISKA TEMPERATURA

Np.250 np.19 S U C np.: HB 250 -RT -LT

LITERA SYMBOL ZAWARTOŚĆ WĘGLA w % x 100 (TYLKO GDY JEST ISTOTNA) SYMBOLE CHEMICZNE PIERWIASTKÓW STOPOWYCH PROCENTOWA ZAWARTOŚĆ PIERWIASTKÓW STOPOWYCH (ODDZIELONE ŁĄCZNIKAMI)

X np.300 np. Cr np. 5-2-3

ODLEW SUROWY ODLEW PO OBRÓBCE CIEPLNEJ SPAWALNOŚĆ DLA ZŁĄCZY SPAWANYCH WYMAGANIA DODATKOWE PODANE W ZAMÓWIENIU

D H W Z

SYSTEM OZNACZANIA ŻELIWA NA PODSTAWIE NUMERÓW

POZ.1÷3	POZ. 4		POZYCJA 5		POZYCJA 6		POZYCJA 7 i 8		POZYCJA 9
PRZED- ROSTEK	MATE RIAŁ		POSTAĆ GRAFITU		GŁÓWNA CECHA		DANY MATERIAŁ		WYMAGANIA SZCZEGÓLNE
EN	ŻELIWO	J	PŁATKOWY KULKOWY ŻARZENIA WERMIKU-LARNY STRUKTURA BEZ GRAFITU (UTWAR DZONA), LEDEBURYT STRUKTURA SPECJALNA	L S M V N Y	REZERWA WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄ GANIE Rm TWARDOŚĆ SKŁAD CHEMICZNY REZERWA	0 1 2 3 4 do 9	NUMER NALEŻY PRZYDZIELIĆ Z NORMY NA MATERIAŁ	00 do 99	BEZ SPECJALNYCH WYMAGAŃ WLEWEK PRÓBNY ODDZIELNIE ODLEWANY WLEWEK PRÓBNY PRZYLANY WLEWEK PRÓBNY WYCIĘTY Z ODLEWU UDARNOŚĆ W TEMPERATURZE POKOJOWEJ UDARNOŚĆ W NISKIEJ TEMPERATURZE OKREŚLONA SPAWALNOŚĆ ODLEW SUROWY ODLEW PO OBRÓBCE CIEPLNEJ WYMAGANIA DODATKOWE	0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄGANIE ŻELIWA SZAREGO

OZNACZENIE MATERIAŁU		GRUBOŚĆ ŚCIANKI, mm		WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄGANIE Rm, N/mm^2			WYTRZYMAŁOŚĆ NA ROZCIĄGANIE Rm, N/mm^2 PRZEWIDYWANE W ODLEWIE
ZNAK	NUMER	PO-WY- ŻEJ	DO
										Wlewek odlewany	Wlewek przylany
EN-GJL-100	EN-JL1010	5	40	100 - 200	-			-
EN-GJL-150	EN-JL1020	2,5 5 10 20 40 80 150	5 10 20 40 80 150 300	150 - 250	- - - 120 110 100 90			180 155 130 110 95 80 -
EN-GJL-200	EN-JL1030	2,5 5 10 20 40 80 150	5 10 20 40 80 150 300	200 - 300	- - - 170 150 140 130			230 205 180 155 130 115 -
EN-GJL-250	EN-JL1040	5 10 20 40 80 150	10 20 40 80 150 300	250 - 350	- - 210 190 170 160			250 225 195 170 155 -
EN-GJL-300	EN-JL1050	10 20 40 80 150	20 40 80 150 300	300 - 400	- 250 220 210 190			270 240 210 195 -
EN-GJL-350	EN-JL1060	10 20 40 80 150	20 40 80 150 300	350 - 450	- 290 260 230 210			315 280 250 225 -

3.1.4. METALE I STOPY NIEŻELAZNE (PN-71/H-01016)

3.1.4.1. OZNAKOWANIE METALI NIEŻELAZNYCH

Metale oznacza się symbolem chemicznym metalu i liczbą

wyrażającą jego minimalną procentową zawartość, np.:

Zn99,95- ozna. gatunek cynku o zawartości minimum 99,95% Zn

Al99,4E - oznacza gatunek aluminium o zawartości minimum 99,4 % Al przeznaczonego dla elektrotechniki.

Jeżeli do metalu wprowadza się celowo dodatek o ilości mniejszej

niż 1 %, to niecelowe jest uznawanie metalu za stop. Wówczas

dodaje się do symbolu metalu symbol chemiczny wprowadzonego

dodatku, np.:

Cu99,9P - oznacza gatunek miedzi o zawartości minimum 99,9 %

Cu z zawartością fosforu.

3.1.4.2.OZNAKOWANIE STOPÓW METALI NIEŻELAZNYCH (posiadają znak + cechę) (PN-87/H-01705)

Wszystkie stopy metali nieżelaznych dzielą się na:

• stopy odlewnicze,

• stopy do obróbki plastycznej.

Znak stopów metali nieżelaznych oznacza się symbolem

chemicznym metalu podstawowego i bezpośrednio wyrażającymi

ich zawartości rozpoczynając od dodatku stopowego

najważniejszego i podając następnie dodatki w kolejności

zawartości malejących.

W oznaczeniu nie podaje się w zasadzie liczbowej zawartości ani

składnika podstawowego ani też dodatków stopowych, których

średnia zawartość wynosi poniżej 1 %.

Przykłady oznakowania stopów nieżelaznych (znaki):

CuZn20 - stop miedzi z cynkiem o zawartości średniej 80 % Cu,

reszta Zn,

CuZn40Pb2 - stop miedzi z cynkiem i ołowiem o zawartościśredniej 58 % Cu, 2,25 % Pb, reszta Zn,

Al99Mg2 - stop aluminium z magnezem o zawrtości średniej 2 %

Mg na bazie aluminium o czystości 99,9 % Al.

1. STOPY MIEDZI (BRĄZY i MOSIĄDZE)

3.1.4.3.1. BRĄZY (PN-91/H-87026)

Brązy są to stopy miedzi, w których głównymi składnikami stopowymi mogą być różne metale z wyjątkiem cynku i niklu.

Zależnie od nazwy głównego składnika stopowego rozróżnia się brązy: cynowe, aluminiowe, berylowe, krzemowe, manganowe, ołowiowe, kobaltowe, tytanowe i inne.

Przy wielu składnikach ich nazwy mogą być bardziej złożone np.: brąz cynowo - manganowo - ołowiowy itp.

Brązy ze względu na zastosowanie można podzielić na:

• brązy odlewnicze,

• brązy do obróbki plastycznej.

W dokumentacjach technicznych częściej od znaku brązu podaje się znacznie krótszą jego cechę.

Cechy brązów zaczynają się od litery B i mogą zawierać oznaczenia poszczególnych składników (A - aluminium, K - krzem) oraz liczby wyrażające ich procentową zawartość np.: brąz aluminiowo-żelazowo-manganowy o cesze BA1142, będzie zawierał 11% aluminium, 4% Fe i 2% Mn.

3.1.4.3.2. MOSIĄDZE (PN-91/H-87026)

Mosiądze są stopami miedzi i głównie cynku.

Cecha mosiądzu składa się z litery M oraz drugiej litery odpowiadającej głównemu składnikowi stopowemu - cynk nie wchodzi do cechy np.:

MM - mosiądz manganowy, MK - krzemowy, MO - ołowiowy.

3.1.4.4.STOPY ALUMINIUM (PN-76/H-88027, PN-79/H-88026)

Składnikami stopowymi mogą być: miedź, cynk, magnez, krzem, mangan, nikiel, rzadziej żelazo lub antymon, zwane LEKKIMI.

Cech tych stopów składa się z dwóch liter: A - stop aluminium, druga oznacza główny składnik stopowy oraz liczby określające procentową zawartość głównego składnika (jeżeli jego zawartość jest znaczna), lub drugiego składnika (jeżeli zawartość głównego składnika nie przekracza 9%) np.:

stop aluminiowo - krzemowy: znak AlSi21CuNi, cecha AK20.

3.1.4.5. STOPY MAGNEZU (PN-88/H-88050)

Jako główne składniki stopowe występują aluminium (do 11%), cynk (do5%), mangan (do0,5%), krzem (do1,5%).

Oznakowanie zgodnie z zasadami dla stopów metali nieżelaznych,

G - stop magnezu, druga litera oznacza drugi, główny składnik stopowy, pozostałe jak wyżej, np.: GA3.

3.1.4.6. STOPY NIKLU (PN-80/H-87045)

Głównymi składnikami stopów niklu są:

miedź, żelazo, kobalt, chrom, molibden, krzem i beryl.

Najbardziej powszechne stopy niklu z żelazem oraz stopy niklu z chromem ( materiały magnetyczne i żaroodporne).

Stopy niklowo-żelazowe posiadają cechę składającą się z litery P oraz liczby określającej średnią procentową zawartość niklu,

np.: P80, P50.

Stopy niklu z chromem posiadają cechę zgodną z ogólnie przyjętymi zasadami np.: chromonikielina NH15, NH20.

3.1.4.7. STOPY CYNKU (PN-80/H-87101 - ZNALE)

Najlepszymi stopami cynku okazały się stopy z aluminium w ilości od 7 do 30% (łatwo spawalne, dają się lutować i chromować). Stopy cynku przeznaczone do obróbki plastycznej i do odlewnictwa oznakowane są cechą, która składa się z litery Z oraz liczby określającej procentową zawartość dodatków stopowych w kolejności: aluminium, miedź.

3.1.4.8. LUTY

Luty są to stopy służące do łączenia metali, przez posiadanie niższej temperatury topliwości od nich.

Luty dzielą się na:

Luty miękkie o temperaturze topnienia poniżej 300° C,

Luty twarde o temperaturze topienia powyżej 500° C.

3.1.4.8.1. LUTY MIĘKKIE (PN-76/M-69410 i 69401)

Występują w postaci rurek z topnikiem (tinol) i past lutowniczych główne składniki to: cyna, ołów i antymon. Cechuje się je literami LC oraz liczbą określającą śred. procentową zawartość cyny, np.: LC1 do LC95.

3.1.4.8.2. LUTY TWARDE (PN-70/M-69413)

Służą do lutowania i spawania metali i dzielą się na:

3.1.4.8.2.1. SPOIWA SREBRNE

Cecha LS oraz procentowa zawartość srebra.

3.1.4.8.2.2. SPOIWA MIEDZIANE

Cecha SMS1, SMKM,LMF8 - służą do spawania gazowego.

3.1.4.8.2.3. SPOIWA MOSIĘŻNE

Cechy: LM63, LM60K i inne - liczba określa średnią procentową zawartość miedzi w lutowiu (spawanie rur lutowanie elementów).

3.1.4.8.2.4. SPOIWA BRĄZOWE

Cecha SB7 - posiadają 7% cyny, reszta miedź.

3.1.4.8.2.5. SPOIWA NIKLOWE

Cecha SNG2 - posiadają 2% manganu, reszta nikiel.

1. STOPY ŁOŻYSKOWE (PN-82/H-87111)

Są to stopy służące do wylewania panewek łożysk ślizgowych, odporne na duże naciski i temperaturę, mały współczynnik tarcia, zdolność tłumienia drgań.

Rozróżnia się kilka typów tych stopów:

3.1.4.9.1. ŁOŻYSKOWE STOPY CYNOWE

Skład: 80 ÷ 90% Sn, 4 ÷ 13% Sb, 3 ÷ 6% Cu - stosowane w silnikach samochodowych i samolotowych, cecha zawiera literę Ł oraz liczbę określającą zawartość cyny, np.: Ł83, Ł89.

1. ŁOŻYSKOWE STOPY OŁOWIOWO - CYNOWE

Skład: 20% Sn, 10 16% Sb, do 3% Cu, reszta Pb, tańsze od poprzednich, ale wytrzymałościowo gorsze, cechowane podobnie jak cynowe np.: Ł16, Ł10As i Ł6.

Na łożyska ślizgowe stosuje się również brązy.

3.1.5. SPIEKI i CERMETALE (PN-85/H-01014)

Otrzymywane są przez spiekanie proszków żelaznych, stalowych

aluminiowych, miedzi i innych metali pod ciśnieniem ok. 600 MPa

Spieki proszków metali i materiałów niemetalicznych noszą

nazwę cermetali.

Otrzymuje się elementy o żądanych kształtach, przeważnie bez

potrzeby dodatkowej obróbki.

Produkty ze spieków: spiekane łożyska porowate, koła zębate nasycone olejem wykazują dużą odporność na ścieranie.

Węgliki spiekane - widia - duża odporność na ścieranie.

Oznakowanie: uzależnione od producenta.

3.1.6. TWORZYWA WĘGLOWE

Otrzymywane są przez sprasowanie węgla w postaci amorficznej lub krystalicznej (grafit) z tlenkami żelaza, aluminium, krzemu, magnezu i wapnia.

Produktami wyjściowymi do produkcji tworzyw węglowych są: antracyt, koks pakowy, naftowy i generatorowy, sadza i grafit.

Odporne na działanie kwasów i alkaliów, na uderzenia itp.

1. MATERIAŁY NIEMETALOWE

3.2.1.TWORZYWA SZTUCZNE (PN-74/C-89103/01 ÷ 02)

Tworzywa sztuczne są organicznymi związkami wielkocząsteczkowymi, otrzymywane przez chemiczną modyfikację produktów pochodzenia naturalnego (celuloza, kauczuk, białko), bądź metodą syntezy z produktów chemicznej przeróbki węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego z ewentualnymi dodatkami barwników, pigmentów, katalizatorów i innych.

Ze względu na własności i metody technologii wytwarzania tworzywa sztuczne można podzielić na:

3.2.1.1. TERMOPLASTY (tworzywa termoplastyczne)

3.2.1.2. DUROPLASTY (tworzywa termoutwardzalne lub chemoutwardzalne)

Tworzywa termoplastyczne (PN_91/C-89272)

po podgrzaniu miękną i stają się ciekłe w temperaturze 150 ÷ 250⁰C, a po ostudzeniu twardnieją - proces jest powtarzalny.

Należą tu: celuloid otrzymywany ze związków naturalnych, poliamidy (tarlon, polan, stilon), polichrolek winylu PCW, twardy winidur, miękki igielit, polietylen, polistyren, policzterofluoetylen = teflon, polimetakrylan, pleksigas, szkło organiczne.

Tworzywa termo- lub chemoutwardzalne PN-81/C-89270 ÷ 71)

Uplastycznienie następuje w podwyższonych temperaturach (130

÷ 250⁰C) plastyczne i ciekłe tylko jeden raz - proces jest

nieodwracalny ze względu na zmiany struktury z łańcuchowej na

przestrzenną. Uplastycznienie jednorazowe może również

nastąpić w wyniku działania środków chemicznych.

Należą tu: fenoplasty (żywice lane), aminoplasty, żywice epoksydowe, poliestry, poliwęglany, bakielit.

Ze względu na zastosowanie tworzywa dzielą się na:

• tworzywa konstrukcyjne - do wyrobu przedmiotów użytkowych,

• tworzywa impregnacyjne - do uszlachetniania drewna, tkanin i papieru,

• tworzywa powłokowe - do ochronnego lub dekoracyjnego pokrywania gotowych wyrobów.

3.2.2. GUMA (PN-92/C-01604/01)

Guma jest to mieszanka kauczuku naturalnego lub syntetycznego i siarki (ok. 4%) z dodatkiem napełniaczy, barwników, przyspieszaczy wulkanizacji, sadzy i stabilizatorów przeciw starzeniu.

Wykorzystywana jest na elementy amortyzujące, wygłuszające drgania, zderzaki.

3.2.3. SZKŁO (PN-88/B-13203)

Szkło jest bezpostaciową substancją, otrzymywaną ze stopionej mieszaniny różnych materiałów, która przy chłodzeniu przechodzi ze stanu ciekłego w stan szklisty, odpowiadający stanowi przeobrażenia cieczy przechłodzonej.

Temperatura przeobrażenia wynosi:

• 400 do 600 °C, dla zwykłych szkieł sodowo-wapniowych,

• 1200 °C, dla szkieł kwarcowych.

Najważniejszym składnikiem szkła jest krzemionka (SiO₂) oraz trójtlenek boru, tlenki potasowców i wapniowców, tlenek ołowiu, dwutlenek germanu, pięciotlenek fosforu, tlenki arsenu i inne.

Rozróżnia się następujące gatunki szkła:

• laboratoryjne,

• izolatorowe,

• optyczne,

• kwarcowe,

• włókna szklane.

3.2.4. DREWNO (PN-93/D-02002)

a) drewno naturalne,

b) drewno prasowane (sklejki).

3.2.5. WYROBY CERAMICZNE (PN-87/B-01100)

Są to wyroby formowane z plastycznych surowców ceramicznych

takich jak: glinka iłowa, kaolin, margiel, less, kwarc, mika, itp.

Należą do nich: cegła, fajanse, kafle, płytki wykładzinowe,

porcelana, porcelit, kamionka i inne.

RODZAJE STALI wg PN-EN 10020:2003

STALE STOPOWE

STALE ODPORNE

NA KOROZJĘ

STALE NIESTOPOWE

STALE STOPOWE SPECJALNE

STALE NIESTOPOWE

SPECJALNE

STALE NIESTOPOWE JAKOŚCIOWE

STALE STOPOWE

JAKOŚCIOWE

STALE O SPECJALNYCH WŁASNOŚCIACH FIZYCZNYCH

STALE SZYBKOTNĄCE

STALE NARZĘDZIOWE

STALE ŁOŻYSKOWE

STALE STOPOWE NA ZBIORNIKI CIŚNIENIOWE

STALE STOPOWE DO BUDOWY MASZYN

STALE STOPOWE ELEKTROTECHNICZNE

STALE STOPOWE Z JEDNYM PIERWIASTKIEM STOPOWYM MIEDZIĄ

STALE STOPOWE DO PRODUKCJI WYROBÓW PŁASKICH

STALE STOPOWE DO PRODUKCJI SZYN, KSZTAŁTOWNIKÓW NA OBÓDOWY GÓRNICZYCH ORAZ GRODZIC

STALE KONSTRUKCYJNE DROBNOZIARNISTE SPAWALNE

STALE ŻAROWYTRZYMAŁE

STALE ŻAROODPORNE

STALE NIERDZEWNE

STALE O ZAWARTOŚCI NIKLU 2,5 % LUB WIĘKSZEJ

STALE O ZAWARTOŚCI NIKLU PONIŻEJ 2,5 %

STALE SPEŁNIAJĄCE JEDNO LUB WIĘCEJ WYMAGAŃ TAKICH JAK:

OKREŚLONA GŁĘBOKOŚĆ UTWARDZANIA LUB TWARDOŚCI

OKREŚLONA NISKA ZAWARTOŚĆ WTRĄCEŃ NIEMETALICZNYCH

OKREŚLONA MAX. ZAWARTOŚĆ FOSFORU I SIARKI

OKREŚLONA MIN. PRACA ŁAMANIA NA MŁOCIE CHARPY

STALE DO PRODUKCJI REAKTORÓW

STALE O OKREŚLONEJ PRZEWODNOŚCI

STALE UTWARDZONE WYDZIELENIOWO

STALE DO SPRĘŻANIA BETONU

STALE NIESTOPOWE ELEKTROTECHNICZNE

STALE 0 OKREŚLONYCH WŁASNOŚCIACH TAKICH JAK:

CIĄGLIWOŚĆ, REGULOWANA WIELKOŚĆ ZIARNA, PODATNOŚĆ NA OBRÓBKĘ PLASTYCZNĄ

ZNAK STALI wg NORMY

GŁÓWNE SYMBOLE wg

PN-EN 10027-1

DODATKOWE SYMBOLE wg ZAŁĄCZNIKA DO NORM IC10

WYRÓB STALOWY

STAL

ZNAK STALI wg EN 10027-1

NUMER STALI wg EN 10027-2

9. STALE

wg PN-EN 10027-1:1992

WYROBY PŁASKIE WALCOWANE NA ZIMNO ZE STALI O PODWYŻ. WYTRZYM. np.: H420M.

STALE PRACUJACE POD CIŚNIENIEM np. P265B

STALE KONSTRUKCYJNE np.: S355JR

STALE NA RURY PRZEWODOWE np.: L360QB

STALE MASZYNOWE np.: E360

STALE DO ZBROJENIA BETONU np.: B500H

STAL NA SZYNY LUB JAKO SZYNY np.: R0900

STALE DO BETONU SPRĘŻONEGO np.: Y1770C

STALE ELEKTROTECHNICZNE np.: M400-50A

WYROBY WALCOWNI BLACHY OCYNKOWANEJ (BLACHA, TASMA np.: T660

WYROBY PŁASKIE ZE STALI MIĘKKICH DO KSZTAŁTOWNIA NA ZIMNO np.: DC02+ZK

STALE wg PN-EN 10027-1:1992

STALE

SZYBKOTNĄCE

Np.: (HS2-9-1-8)

STALE NIESTOPOWE (BEZ STALI AUTOMATOWYCH) O ŚREDNNIEJ ZAWARTOŚCI MANGANU < 1 %

Np.: (C35E4)

STALE STOPOWE (BEZ STALI SZYBKOTNĄCYCH) ZAWIERAJĄCE PRZYNAJMNIEJ JEDEN PIERWIASTEK STOPOWY ≥ 5 %

Np.: (X5CrNi18-10)

STALE NIESTOPOWE O ŚREDNIEJ ZAWARTOŚCI MANGANU ≥ 1 %, NIESTOPOWE STALE AUTOMATOWE I STALE STOPOWE (BEZ STALI SZYBKOTNĄCYCH) O ZAWARTOŚCI KAŻDEGO PIERWIASTKA STOPOWEGO < 5 %

Np.: (28Mn6)

---