Teoretyczne podstawy wychowania, pliki tekstowe, Studia, Teoretyczne podstawy wychowania

Teoretyczne podstawy wychowania

Koncepcje nauk humanistycznych.

Nauki humanistyczne - grupa nauk dotyczących człowieka, jego wytworów i społeczeństwa ludzkiego. Nauki humanistyczne przeciwstawia się naukom przyrodniczym i matematycznym, także ze względu na metodę - nie są one zmatematyzowane lub są zmatematyzowane w niewielkim stopniu, według wielu badaczy używają metodologii rozumiejącej.
W anglosaskim kręgu kulturowym nauki humanistyczne dzielą się na :

arts, czyli nauki związane z kulturą, sztuką, jak historia sztuki,filologia, muzykologia, etyka, niektóre działy filozofii,
social sciences, czyli bardziej związane ze społeczeństwem, z jego stroną użyteczną i praktyczną, i z jego kontaktem ze środowiskiem naturalnym jak historia, archeologia, socjologia, psychologia, ekonomia i antropologia.

Znaczenie i sens.

Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie odnoszą się do czegoś, co jest nam znane.
Sens - ten termin ma dwa odniesienia i zastosowania w języku potocznym i filozofii.

Sens jako cel :

- Sens w wyjaśnianiu lub podjęciu jakiegoś działania jest synonimem jego "celu", zwykle jednak zawężany jest do celu pozytywnego (dobrego w skutkach). Można go podzielić na :

1) Sens nieabsolutystyczny - codzienny. Sens ten mają wszystkie czynności, jakie robimy. Jednocześnie nigdy nie wyczerpuje sprawy, lub wyczerpuje ją pozornie.

2) Sens absolutystyczny - To taki sens/cel, po sformułowaniu którego, nie można już zapytać "dlaczego?".

Sens jako istota/głębsze znaczenie wyrazu :

- Sens czyli coś, co kryje się za jakimś wyrazem, dzielimy na :

1) Sens poznawczy - który ma na mocy Wymogu Huma każdy wyraz, który można odnieść pośrednio lub bezpośrednio do doświadczenia.

2) Sens pragmatyczny - którego nie sposób odnieść do doświadczenia, ale wywołuje u nas jakieś obrazy i skłania do działania. Taki sens mogą mieć np. słowa "Bóg", ojczyzna, sprawiedliwość, zysk, władza.

* W języku potocznym sens może też być prostym synonimem znaczenia.

Hermeneutyka :

W znaczeniu tradycyjnym - dyscyplina naukowa o charakterze filologicznym (filologia) zajmująca się badaniem, objaśnianiem i interpretacją źródeł pisanych, po to by ustalić ich poprawny tekst i właściwy sens. Pełni rolę pomocniczą w stosunku do nauk historycznych posługujących się różnego rodzaju dokumentami. Jej pierwowzór stanowi hermeneutyka biblijna.
W znaczeniu ściślejszym (obecnie najpowszechniejszym) - sztuka rozumiejącej interpretacji (rozumienie jest centralną kategoria tak pojetej hermeneutyki) różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturowym, zmierzająca do odkrycia ich głębokiego sensu i umieszczenia ich w szerszym kontekście historycznym, społecznym, światopoglądowym itp. Rozwinęła się w trzech zasadniczych kierunkach: filozoficznym, historycznym i psychologicznym (techniki interpretacyjne wyrosłe z psychoanalizy). Współcześnie odgrywa znaczącą rolę we literaturoznawstwie, religioznawstwie, antropologii kulturowej itp.
Ważniejsze założenia hermeneutyki :

akt interpretacji zmierza do odsłonięcia zakrytych znaczeń, których nie da się uchwycić wyłącznie w zewnętrznej warstwie tego, co interpretowane,
podmiot i przedmiot interpretacji warunkują siebie nawzajem, tzn. dzieło czy badany problem już z góry determinują sposób, w jaki będą postrzegane, a odkrycie ich sensu jest też rozpoznaniem własnej postawy interpretującego wobec nich (zasada tzw. koła hermenetycznego),
hermeneutyka nie jest jednoznacznie powiązana z jakąś metodologią, tę ostatnią określa konkretna sytuacja interpretacyjna: charakter dzieła, możliwości interpretatora, kontekst historyczno-kulturowy itp.

Zasady pozytywizmu.

scjentyzm (łac. scientia - wiedza) - rezygnacja z metafizyki czyli kalkulacji myślowych oderwanych od rzeczywistości na rzecz wiedzy zdobywanej drogą nauki;
ewolucjonizm (łac. ewolutio - rozwinięcie) - stopniowe przekształcanie się wszelkich form życia w coraz wyższe i doskonalsze;
utylitaryzm (łac. utilitas - pożytek) - propagujący przekonanie, że każdy człowiek powinien pracować w dostępnym mu zakresie i według swoich możliwości na korzyść społeczeństwa.

Założenia empiryzmu :

Empiryzm - kierunek filozofii, wg którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
Empiryzm można podzielić na :

empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa). Napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.
empiryzm metodologiczny - pogląd, wg którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu − aposterioryzm.
empiryzm w okresie renesansu - zwany naturalizmem empirycznym, stanowił początek osiągnięć i podstawę empirycznej filozofii przyrody.
empiryczny naturalizm społeczny T. Hobbesa, który nie tylko postulował, ale starał się wykazać i uzasadnić przynależność człowieka do świata i społeczeństwa. Hobbes odrzucił scholastyczną metafizykę na rzecz materialistycznej filozofii przyrody.
empiryzm racjonalistyczny J. Locke`a, wyprowadza poznanie z doświadczenia i doświadczeniem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalazł zastosowanie w empiryzmie moralnym, którego wyrazem miał być utylitaryzm, wg którego jedynym kryterium dobra i zła moralnego jest opinia ludzka.
empiryzm sceptyczny D. Hume'a, wprowadził zasady nieograniczonej tolerancji w sprawach moralności i religii. Odrzucił wszelką metafizykę i poszukiwał takiej wiedzy, która nie budzi zastrzeżeń. Przykładami jej były matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach.
empiryzm logiczny (indukcyjny) - twórcami jego byli: J. Bentham oraz J. Mill, odrzucając metafizykę, uważali doświadczenie za jedyne źródło wiedzy teoretycznej i praktycznej.
empiryzm metodologiczny J.S. Milla - odrzucał wszelkie aprioryczne (wstępne) założenia: znalazł zastosowanie przede wszystkim w logice, którą oparł na indukcji, doświadczeniu i kojarzeniu faktów.

Teoria krytyczna.

Twórcą teorii krytycznej i zagorzałym jej wyznawcą śmiało można nazwać Maxa Horkheimera, niemieckiego filozofa i socjologa. Teorią tą Max Horkheimer określał swoje stanowisko filozoficzne.
Teoria krytyczna jest integralną częścią postawy krytycznej, która zdaje się nakazem czasu. Według Horkheimera nad ludzkością zawisła groźba katastrofy w związku ze schyłkiem epoki burżuazyjnej, znajdującej wyraz w ekspansji faszystowskiego totalitaryzmu. Twórca teorii nie sądzi, by postawa krytyczna była tylko sposobem myślenia czy też manifestowała się tylko, jako teoria krytyczna. Z założenia materializmu, który jest przez Horkheimera akceptowany - myślenie nie oznacza działania ani też nie może go zastąpić jak i osiągnięcie celu nie jest możliwe bez rozeznania w sytuacji i uświadomienia sobie jej zagrożeń.
Według Alvina Gouldnera, wybitnego socjologa krytycznego, orientacja krytyczna może istnieć tylko wtedy, gdy są powody do krytykowania a powody te, jak dotąd łączyły wszystkie istniejące społeczeństwa. Teoria krytyczna nie przez przypadek pojawiła się w Niemczech, gdyż to przede wszystkim krytyka dominacji, krytyka, która ma służyć ludziom a nie manipulatorom. Teoria krytyczna służy dogłębnemu zbadaniu i filtrowaniu społeczeństwa tak, aby ujrzeć jego wszystkie aspekty, zwłaszcza te starannie ukryte.

Wychowanie jako działanie komunikacyjne.

Wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, interakcjonistycznym, w którym występują cztery komponenty :

intencja działania wszystkich podmiotów interakcji,
intersubiektywność,
faktyczne wzajemne oddziaływania, zawierające zawsze różne alternatywy zachowań,
cechy stosunków interpersonalnych w zależności od relacji ze światem obiektywnym i perspektywa tych stosunków.

Ideologia.

Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego.
Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów - religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata.
Społeczną funkcją ideologii jest artykulacja celów aktywności i dopuszczalnych sposobów ich osiągania oraz motywacja ich zasadności względami uznawanymi za wyższe niż jednostkowy interes. Zapotrzebowanie na ideologie wynika z właściwego ludziom poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens i sposób istnienia.
We współczesnym znaczeniu pod pojęciem ideologii rozumieć należy zbiór poglądów czy sądów (naukowych, filozoficznych, religijnych, by wymienić tylko najważniejsze), które w przekonaniu danej grupy społecznej wyrażają jej interesy i o tyle są akceptowane w ramach określonej ideologii, o ile pozostają w zgodzie z subiektywnym odczuciem interesu określonej grupy. I jako takie właśnie nie mogą być oceniane w kategoriach teoretycznych, a więc przede wszystkim z perspektywy prawdy. Nie można więc zasadnie utrzymywać, że jakaś ideologia jest prawdziwa lub fałszywa.
Cechy i struktura ideologii :

Ideologia wyrażająca interesy dużych grup społecznych charakteryzuje się małą podatnością na innowacje. Zazwyczaj porusza tematy:

- jednostki i jej roli w społeczeństwie,

- sposobu funkcjonowania instytucji,

- kwestii zmian obowiązującego porządku,

- wolności, odmienności, sprawiedliwości społecznej.

Ideologia ma określoną strukturę, czyli wewnętrzny skład treściowy i wzajemne powiązania poglądów. Cechy ideologii :

- uporządkowany obraz świata istniejącego i pożądanego w przyszłości

- duży stopień ogólności celów i sposobów działania

- składa się z sądów prawdziwych

- w mniejszym lub większym stopniu upiększa zakładany cel

- najczęściej uzasadnia całokształt działań politycznych i określa cele, które mają zakończyć pewien etap działań np. zdobycie władzy i dalej je rozwijać

- występują w niej ogólne sądy wartościujące, które określają wartości przyjmowane w ramach danej ideologii za punkt wyjścia oceny zjawisk społecznych.

Zwrot lingwistyczny w nauce.

Zwrot lingwistyczny - zdaniem Rorty'ego - był „rewolucją” rozmiarem i znaczeniem porównywalną do tych, jakie w filozofii (i nie tylko) dokonały się za sprawą Kartezjusza, Kanta, itp. Ten swoisty „przewrót metodologiczny”, dokonywał się w łonie nowopowstałej filozofii analitycznej, następnie oddziałał znacząco na szeroką skalę. Tworząca się w nurcie analitycznym filozofia miała osiągnąć status nauki, (m.in. miała być intersubiektywnie komunikowalna i postępowa), jednak nie miała dostarczać „wiedzy o świecie”, tak jak nauki przyrodnicze, społeczne, etc. Miała natomiast dokonywać logicznej analizy języka tych nauk pod względem ścisłości opisu i wyjaśniania zjawisk. W centrum zainteresowania znalazł się szeroko rozumiany język, stąd też można mówić o narodzinach filozofii języka i paradygmatu lingwistycznego. Ulokowanie wiedzy w kontekście językowym zdecydowało o tym, że istotnym problemem (nie tylko filozoficznym) stało się to, jak mówimy o świecie, nie zaś - jak poprzednio - co o nim mówimy.
Na ogół zmian, jakie przyjęło się określać mianem zwrotu lingwistycznego (ang. linguistic turn), składa się cały szereg wydarzeń mających miejsce głównie w pierwszej połowie XX w. Wzrost zainteresowania matematyką i logiką, (począwszy od schyłku XIX w.), znalazł swe ucieleśnienie w logicyzmie. Jego podstawowym założeniem było uznanie logiki za system prymarny wobec wszystkich innych tego typu. Dowodów na to miał dostarczyć, m.in. projekt zredukowania matematyki do logiki.
W wyniku zmiany tendencji, wykształciła się orientacja zwana „filozofią języka potocznego”, która zdominowała brytyjski nurt analityczny w połowie XX w. Skupiała się ona na opisie sposobów użycia wyrażeń, akcentując rolę pragmatycznego, a nie semantycznego aspektu wypowiedzi. Innymi słowy, znaczenie jest tu zależne od zastosowania, użycia danego wyrażenia w danym kontekście. Jednym z najważniejszych osiągnięć tego nurtu była koncepcja aktów mowy J. L. Austina oraz osiągnięcia G. Ryle'a.
Pomijając fakt wewnętrznego zróżnicowania fenomenu linguistic turn, ogólnie można rzec, że po „zwrocie” przedmiotem zainteresowania stają się wyrażenia językowe. To swoiste odejście od filozofii świadomości w stronę filozofii języka i komunikacji, pod względem istotności porównywane jest z kantowskim „przełomem kopernikańskim” w teorii poznania. Do najistotniejszych konsekwencji zwrotu lingwistycznego należy zaliczyć, m.in. kryzys reprezentacjonizmu, empiryzmu, metafizyki, odkrycie„wewnątrzjęzykowego” aspektu ludzkiego poznania, zaistnienie relatywizmu językowego, postulat zrównoważenia różnych dyskursów, etc.

Koniec wielkich opowieści .

Narracja wychowawcza we współczesnym świecie.

Normatywny wymiar wychowania.

Powinowactwo treściowe teorii wychowania z etyką.

„Tradycyjne” podejście nauk pedagogicznych do przedmiotu teorii wychowania i wychowania.

Przedmiotem teorii wychowania są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i skutki. Wychowanie natomiast jest ukierunkowane socjalizacją tzn. kierunek działań społecznych w instytucjach edukacyjnych ustalają elity intelektualne społeczeństwa kreśląc wizerunek człowieka przyszłości. Wychowanie jest pewnym szczególnym przypadkiem procesu socjalizacji.
Wychowanie możemy ujmować w wąskim jak i w szerokim znaczeniu. Wychowanie w wąskim znaczeniu obejmuje dwie sfery:

wolicjonalną (zależna od woli);
emocjonalną.

W szerokim znaczeniu dodajemy jeszcze sferę intelektualną i wtedy wpływem wychowania ogarnia się całą osobowość człowieka. Wychowanie jest wysiłkiem intelektualnym, podejmowanym przez wychowawcę wysiłkiem związanym z projektowaniem przyszłości wychowanka.
Teoria wychowania, jako samodzielna dyscyplina, zaczęła istnieć w wieku XIX. Jest samodzielną myślą filozoficzną, refleksją nad kontekstem wychowania. Jest powiązana z wieloma naukami (nie tylko pedagogicznymi) :

- Teoria wychowania w psychologii korzysta z mechanizmów rozwoju człowieka.

- Teoria wychowania w socjologii - społeczne zakorzenienie człowieka - socjalizacja.

- Teoria wychowania w naukach biomedycznych - wiedza biomedyczna o możliwościach człowieka określająca standardy rozwojowe, czynniki wspomagające rozwój.

Trzy podejścia - orientacje badawcze - do uprawiania teorii wychowania:

orientacja tradycjonalistyczna - problemy badawcze lokowane są blisko i w kontekście zainteresowań badawczych innej nauki, stosuje się podobne, zapożyczone z tych nauk metodologie, metody i techniki badawcze.
orientacja fenomenologiczna - próbuje opisywać praktykę unikając jakichkolwiek założeń teoretycznych, światopoglądowych czy filozoficznych.
orientacja scjentystyczna - procedury badawcze i takt postępowania badawczego jest wzięty wprost z badań nauk przyrodniczych.

Kultura w koncepcji społeczno-regulacyjnej teorii kultury.

Bardzo ogólna teoria kultury. Obejmuje ona swym zakresem zarówno historyczne, jak i aktualne dziedziny kultury oraz powiązane z nimi odpowiednie typy praktyk społecznych, a z uwagi na sposób rozumienia wprowadzonych pojęć - w zasadzie wszelkie fenomeny kulturowe związane czy to z kulturą jako taką, czy z procesem uczestnictwa kulturowego.
Metodologicznym dopełnieniem tej przedmiotowej teorii była oryginalna (autorstwa Jerzego Kmity) koncepcja teoriopoznawcza, reprezentująca naturalizm metodologiczny, ale uwzględniająca w tych ramach pewne idee antynaturalistycznej filozofii humanistyki (charakterystycznemu dla naturalizmu rygoryzmowi metodologicznemu towarzyszyła - podpowiadana przez koncepcje antynaturalistyczne - dbałość o trafne uchwycenie w procesie poznania specyficznych rysów fenomenów kulturowych).
Koncepcja stanowiła podstawę prowadzonych badań nad kulturą i procesami uczestnictwa w kulturze, w tym nad czynnościami badawczymi i ich rezultatami z innych działów humanistyki (nauk o kulturze) ujmowanymi kulturoznawczo - w znaczeniu społeczno-regulacyjnej teorii kultury - jako stany rzeczy uregulowane kulturowo.
Wraz z pogłębieniem rozpoznania kulturowego charakteru nauki, do rzeczonej teorii kultury włączono ustalenia jej dotyczące, w tym te, które w myśl tradycyjnej filozofii nauki były filozoficznym fundamentem wiedzy naukowej, a nie jej składnikiem. Tutaj, odpowiednio przeinterpretowane i oczyszczone z elementów normatywizmu filozoficznego, twierdzenia te zyskały status opisowych, składających się na kulturoznawczą koncepcję nauki.
Kultura stanowi układ respektowanych w danej społeczności sądów normatywnych, wyznaczających nadrzędne wartości światopoglądowi oraz przyporządkowane im wartości instrumentalne. Wartości nadrzędne wyznaczają odpowiednie kierunki działań w ich realizacji.

Normatywne przekonania kulturowe wskazują na dwa rodzaje wartości do realizacji: bezpośrednio praktyczne (uchwytne w terminach potocznego doświadczenia) oraz wartości światopoglądowe (praktycznie nieuchwytne).

Dziedziny kultury.

Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.
Kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia;
Kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;

- kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową

kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;
kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka;

Typy praktyk społecznych.

Regulacyjna funkcja kultury.

Reguluje działania jednostek i zapewnia przewidywalność ich zachowań.

Światopogląd.

Światopogląd - zbiór przekonań ostatecznych, nieinstrumentalnych (jest jałowy technicznie). To ogół przekonań wyznaczających całościową wartościującą wizję świata (obraz, ogląd świata). Dla Dilthey'a wizja ta podyktowana jest przez nasze uczestniczenie i przeżywanie świata.
Światopogląd - pogląd na świat, zbiór przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm danej jednostki lub grupy dotyczącej natury świata, miejsca człowieka w społeczeństwie, sensu życia oraz wynikających z tego wartościowań i ocen wytyczających postawy życiowe ludzi i wyznaczających kierunki ich postępowania.
W każdym światopoglądzie można wyróżnić 3 warstwy:

opisową - zbiór twierdzeń, zdań opisujących rzeczywistość przyrodniczą, społeczną, kulturalną,
wartościującą - zespół ocen opartych na określonym systemie wartości,
normatywną - zbiór zasad, reguł, dyrektyw, norm, które nakazują określone postępowanie lub go zakazują, są one konsekwencją posiadanego obrazu świata i uznanego systemu wartości.

Światopogląd stanowi mniej lub bardziej wyraźnie sformułowany opis konkretnej sytuacji człowieka na tle świata jak również pewne preferencje i postulaty odnoszące się do działań człowieka. W światopoglądzie znajdują wyraz te głównie znaczenia, które określają stosunek człowieka do własnego życia oraz do otaczającego go świata. Dotyczy on zatem konkretnej osoby, wyrażając jej zapatrywania na istotne dla niej kwestie.
Podstawową cechą światopoglądu jest jego uniwersalność. Kolejną nie mniej istotną cechą światopoglądu jest jego usystematyzowanie. Dokonuje się w nim określona strukturalizacja doświadczeń na temat własnego życia oraz otaczającego świata. Strukturalizacja ta jest efektem albo określonego wychowania albo samodzielnej refleksji. Jej wynikiem jest określona hierarchia wartości i celów, ze względu na które człowiek podejmuje swoje działania.
Może być mniej lub bardziej skuteczny motywacyjnie (funkcja waloryzacyjna).

Edukacja jako dziedzina kultury.

Nauka- dziedzina kultury ?

Czyli nauka pojęta jako świadomość metodologiczna społeczności badaczy naukowych, to respektowany w społeczeństwie badaczy całokształt norm i dyrektyw regulujących powszechnie w trybie subiektywno- racjonalnym praktykę naukową.

Perspektywy poznawcze nauk humanistycznych.

Perspektywa poznawcza - stanowi ramy w najogólniejszy sposób określające,co może być przedmiotem badań i jak należy obrany przez naukowców przedmiot ich badań ujmować; określa w ogólny, ramowy sposób problematykę badawczą, wyznaczając granice sensowności rozważanych w danej praktyce naukowej zagadnień, czy możliwości ich rozwiązywania.
3 typy:

Perspektywa naturalistyczno-psychologiczna - składa się z:

Naturalizmu metodologicznego - postuluje stosowanie we wszystkich dyscyplinach określonych, takich samych zasad i/lub metod postępowania badawczego, gwarantujących naukowy charakter wiedzy;

- wersja skrajna- postuluje stosowanie takich samych metod, dla których wzorem są procedury badawcze wypracowane przez przyrodoznawstwo;

- wersja umiarkowana- dopuszcza pewne zróżnicowanie metod badawczych w różnych dyscyplinach, przy zachowaniu jednolitości ogólnych zasad;

Naturalizmu przedmiotowego - traktowany jako przesłanka naturalizmu metodologicznego; przypisuje realne istnienie jedynie zjawiskom naturalnym, przyrodniczym;

- skrajna wersja-realność przysługuje jedynie czasoprzestrzennie zlokalizowanym obiektom fizycznym, wyposażonym w fizyczne własności i wchodzącym ze sobą w fizyczne relacje, podlegającym determinacji przyczynowej;

- naturalizm genetyczny- przypisuje realność wszelkim, innym niż fizyczne, zjawiskom wywodzącym się genetycznie ze zjawisk przyrodniczych;

Psychologizmu metodologicznego - czyni psychologię podstawową dyscypliną humanistyki; postuluje sprowadzalność do psychologii za pomocą określonych procedur badawczych ogółu twierdzeń z zakresu pozostałych nauk humanistycznych.
Psychologizmu przedmiotowego - ostatecznymi determinantami wszelkich zjawisk społeczno-kulturowych są zjawiska psychologiczne; psychologia jest w stanie ujawnić istotę zjawisk badanych przez różne działy humanistyki;
Indywidualizmu metodologicznego - postuluje przeformułowanie wszelkich humanistycznych twierdzeń o społeczno-kulturowych strukturach, systemach itp. , całościach, na twierdzenia sformułowane wyłącznie w terminach indywidualizujących oraz wyjaśnianie ich za pomocą praw stwierdzających odpowiednie zależności czy prawidłowości zachodzące między własnościami lub relacjami przysługującymi jednostkom ludzkim; może wyst. z indywidualizmem przedmiotowym jako jego przesłanka;
Indywidualizm przedmiotowy - odmawia realności wszelkim złożonym układom, strukturom lub systemom społecznym lub kulturowym; za realne uznaje tylko dające się opisać w terminach indywidualizujących zjawiska indywidualne;

*zakłada pierwotność natury względem kultury; nadrzędność tego, co naturalne w stosunku do tego, co społeczne lub kulturowe; jednostka ludzka uosabia sobą w pierwszym rzędzie to, co naturalne;

*środowisko społeczno-kulturowe nie jest czymś zasadniczo odmiennym od środowiska naturalnego, stanowi raczej jego część; jego składnikami są poszczególne jednostki oraz wytwory ich działań

Perspektywa indywidualistyczno-antypsychologistyczna - składa się z:

Antypsychologizmu metodologicznego - zanegowanie psychologizmu metodologicznego: przeczy temu, iż psychologia stanowi podstawę wiedzy humanistycznej; uznaje prawa psychologiczne za bezużyteczne w roli przesłanek wyjaśniających zjawiska społeczno-kulturowe; odrzuca przesądzenie, że tylko oparte na wiedzy psychologicznej wyjaśnianie twierdzeń humanistycznych ukazuje ostateczne determinanty wszelkich zjawisk badanych w poszczególnych działach humanistyki; SENS POZYTYWNY: teza o metodologicznej i merytorycznej niezależności nauk humanistycznych od psychologii, o ich autonomii;
Naturalizmu metodologicznego - pozbawiony wsparcia ze strony naturalizmu przedmiotowego posiada sens czysto metodologiczny, i jako taki współtworzy z pozostałymi jej składnikami globalny sens całego układu; odrzucenie naturalizmu przedmiotowego oraz psychologizmu;
Indywidualizmu metodologicznego - likwiduje możliwość objęcia kategorią „zjawisk społeczno-kulturowych” zjawisk innych niż indywidualne;

Perspektywa antyindywidualistyczno-antypsychologistyczna - wyróżnia ją układ założeń teoriopoznawczych:

Antyindywidualizm metodologiczny - negacja indywidualizmu metodologicznego; przeciwstawia się wszelkich zjawisk społeczno-kulturowych do zjawisk indywidualnych poprzez opisywanie ich za pomocą pojęć indywidualizujących i wyjaśnianie odwołujące się do praw twierdzących, iż ostatecznymi ich determinantami są wyłącznie zjawiska indywidualne;

- Wersja skrajna - wszelkie niebiologiczne zjawiska indywidualne są w pełni zdeterminowane ostatecznie przez zjawiska społeczne;

- Wersja radykalna - wszelkie niebiologiczne zjawiska indywidualne są przynajmniej częściowo zdeterminowane ostatecznie przez zjawiska społeczne;

- Wersja umiarkowana - niektóre tylko niebiologiczne zjawiska są przynajmniej częściowo zdeterminowane ostatecznie przez zjawiska społeczne;

* wersje skrajna i radykalna przeczą możliwości istnienia w życiu społecznym czysto indywidualnych zjawisk; wersja umiarkowana różni się od nich tym, że dopuszcza istnienie jakichś niebiologicznych zjawisk indywidualnych różnych od zjawisk społecznych i nieredukowalnych do nich;

Antypsychologizm metodologiczny - omówiony wyżej; jego funkcją jest zabezpieczenie metodologicznej i merytorycznej niezależności nauk humanistycznych od psychologii, zagwarantowanie im autonomii na poziomie badan i wytwarzanej przez nie wiedzy; zjawiska społeczno-kulturowe nie są zjawiskami psychologicznymi, nie są też do takich zjawisk sprowadzalne;
Naturalizm metodologiczny - to co wyżej +

- Wersja umiarkowana - dopuszcza pewne zróżnicowanie metod w poszczególnych naukach, o ile nie narusza to respektowania określonych zasad ogólnych obowiązujących bezwyjątkowo; sprawia, że dyscypliny z zakresu humanistyki, mimo stosowania metod innych niż używanie w przyrodoznawstwie, posiadają taki sam status naukowy jak dyscypliny przyrodnicze, jeśli tylko respektują wspólne dla wszystkich nauk zasady ogólne i implikowane przez nie kryteria naukowości;

* prymat kultury nad naturą, w tym nad człowiekiem jako określonego typu organizmem; to kultura poprzez właściwe jej zasady, normy, dyrektywy określa w podstawowych aspektach zarówno człowieka jak i jego otoczenie;

Waloryzacja światopoglądowa.

Efektem społeczno-regulacyjnego funkcjonowania kultury jest formowanie się społecznie obowiązującego wyobrażenia świata obiektywnego. Konstytuuje się on w kategoriach wartości nadrzędnych, ukierunkowujących nasze działania. Normatywne przekonania światopoglądowe lub wartości przez nie wyznaczane waloryzują cele praktyczne. Pośrednio waloryzują również te działania.
Można wyodrębnić trzy podstawowe odmiany waloryzacji światopoglądowej:

Waloryzacja magiczna - charakteryzuje się tym, że w świadomości społecznej wartości światopoglądowe nie funkcjonują autonomicznie względem wartości bezpośrednio praktycznych. Ten typ waloryzacji konstytuuje magiczny obraz świata. Każda czynność realizuje sens, który jednocześnie jest techniczno-użytkowy, symboliczny (obrzędowo-światopoglądowy) oraz komunikacyjny. Świat w magicznym obrazie stanowi jedność. Nie występuje samodzielnie w konkretnych społeczeństwach. Jej elementy są obecne w różnym stopniu we wszystkich rodzajach społeczeństw: wszędzie tam, gdzie pojawia się myślenie magiczne.
Waloryzacja religijna - cechuje ją autonomizacja wartości światopoglądowych, którym instrumentalnie podporządkowane są wartości bezpośrednio praktyczne. Ten typ waloryzacji powoduje, że wyodrębniają się dwie sfery kultury: światopoglądowa i komunikacyjno-technicznoużytkowa. Światopoglądowa sfera kultury jest źródłem systemów przekonań dających się porządkować dedukcyjnie, np. jako doktryny religijne. Obraz świata konstytuowany przez religijną waloryzację światopoglądową charakteryzuje się „rozszczepieniem” na dwie sfery: sacrum i profanum.
Waloryzacja nowożytna - jest skutkiem oddzielenia się symboliczno-komunikacyjnej sfery kultury od sfery techniczno-użytkowej. W wyniku tego wykształcają się auto-nomiczne dziedziny kultury symbolicznej, np. języki narodowe, sztuka, nauka.

* Charakterystyczną kategorią nowożytnej waloryzacji jest czas wolny od pracy.

Czynności subiektywno-racjonalne :

Są to ostateczne elementy działań społecznych (ostateczne rezultaty praktyki społecznej).
Czynności subiektywno-racjonalne, tzn. charakteryzowane z punktu widzenia:

- wartości, która stanowi cel działania podmiotu; podejmuje je zawsze podmiot (indywidualny), do podmiotu odnosi się wiedza - są to więc czynności subiektywne

- wiedzy tego podmiotu, wg której podjęcie odpowiedniej czynności prowadzi do realizacji tego celu; są to czynności racjonalne (na gruncie wiedzy tego podmiotu jego działania są racjonalne); formalne pojęcie racjonalności

Normy i dyrektywy kulturowe.

Normy kulturowe to takie normy, które utrwaliły się i przeniknęły do zbiorowej świadomości. Składają się na tożsamość społeczeństwa, to pewne ideały, które warto lub należy osiągać.
Funkcja normatywna - wyznacza wartości, które mają być realizowane (należy dążyć do zbawienia , być patriotą itp.)
Dyrektywy kulturowe - wspólne symbole kulturowe.
Funkcja dyrektywalna - prezentuje sposób realizacji tych wartości.

Sensy i znaczenia czynności kulturowych.

Czynności kulturowe :

- nastawione na interpretację - sens zrealizuje się wtedy, gdy ktoś zinterpretuje czynności tak, jak chce tego nadawca

- nie nastawione na interpretację - czynności techniczno - użytkowe (np. instrukcja obsługi).

Generowanie czynności kulturowych - według odkrytych już, poznanych struktur i reguł, więc według opanowanych już kodów, na których nie dokonuje się tym razem kombinacji i których nie poddaje się modyfikacjom, lecz działa zgodnie z nimi.
Wszystkie czynności kulturowe są wyuczone.

Semioza.

Jest to proces tworzenia, odbierania i przekazywania znaków. W procesie tym ujawnia się znaczeniowa funkcja znaku. W socjologii semioza wskazywana jest jako nieodłączny element kultury, bowiem tylko człowiek posiada umiejętność posługiwania się znakami.

Współczynnik humanistyczny.

Postawa metodologiczna, określająca nastawienie badawcze względem przedmiotu badań. Twórcą tego podejścia jest polski socjolog Florian Znaniecki. Koncepcja ta mieści się w teoretyczno-metodologicznej orientacji nazywanej socjologią humanistyczną.
Ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających. Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych.
Mianem współczynnika humanistycznego określa się cechę wszystkich wytworów ludzkich i społecznych (przedmiotów codziennego użytku, dzieł sztuki - "Obraz jest chaosem plam barwnych na płótnie" bez owego współczynnika); cecha ta to "posiadanie sensu" i "znaczenia" - wszystkie wytwory były już dane doświadczeniu (innym ludziom) i zdefiniowane, nadano im sens i znaczenie.

Socjalizacja, wychowanie, enkulturacja.

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół). Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. Jest to jedna z form działalności społecznej; na działalność wychowawczą składa się wiele zabiegów i procesów, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy i moralny rozwój młodych pokoleń, przekazywanie im doświadczeń społeczeństwa zarówno z zakresu wytwórczości jak i dorobku kulturowego, przygotowywanie do twórczego rozwoju tego dorobku, a tym samym zapewnienie ciągłości życia społecznego między pokoleniami. W zakres pojęcia wchodzi :

- wychowanie naturalne - pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje - rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia

- wych instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka

- samowychowanie.

Enkulturacja, proces wrastania danej jednostki w kulturę zbiorowości, trwający przez całe jej życie. Służy m.in. nabyciu stosownej kompetencji kulturowej, dzięki której jednostka zdobywa umiejętności umożliwiające działania zgodne z kulturowymi normami, oraz staje się pełnoprawnym członkiem społeczeństwa i depozytariuszem jego kultury.

- Jest to naturalny, bezbolesny proces ponadpokoleniowego, świadomego i nieświadomego nabywania kompetencji kulturowych, tworzących system wartości danej grupy społecznej, przez uczestnictwo w danej kulturze. Enkulturacja to te aspekty doświadczenia, uczenia się, które wyodrębniają człowieka spośród innych stworzeń, a za pomocą których osiąga on zarówno w początkowym jak i późniejszym okresie życia kompetencje w swojej kulturze. 3 typy adaptacji. 1.adaptacja do środowiska naturalnego 2.adaptacja do grupy społecznej 3.adaptacja do wzorów kultury

Różna natura wychowania.

Działy wychowania (rodzaje wychowania) a dziedziny kultury.

Wychowanie umysłowe :

Głównym założeniem wychowania umysłowego jest to, że nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, czyli że w praktyce nie można odrywać nauczania od wychowania.
Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.
kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki, pracy umysłowej

Wychowanie estetyczne :

Kształcenie do sztuki, czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych.

Rozwijanie wrażliwości na piękno i kulturę.
Kształtowanie pełnej integralnej osobowości człowieka, nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej , ale - dzięki tej wrażliwości - obejmuje także oddziaływanie na sfery: intelektualną(wzbogacenie wiedzy i myślenia osobistego) i moralno-społeczną (zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienie sytuacji ludzkich, a przez to pełniejszego porozumienie z drugim człowiekiem), jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych.

Wychowanie fizyczne :

Wychowanie fizyczne wykształca u danej jednostki kulturę fizyczną, która jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, jest umiejętnością organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Wychowanie wielokulturowe :

Kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka.
Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem `narzędzi intelektualnej adaptacji'. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.
Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany `z zewnątrz', czyli z otaczającego świata. Staje się on zatem narzędziem jego intelektualnego przystosowania do komunikowania się.

Wychowanie moralne :

Jest to proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne doskonalenie siebie przez prace na rzecz społeczeństwa.
Ma na celu szczególnie zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi, będącymi zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swych sądów i ocen moralnych łącznie z akceptacją określonych norm i wartości moralnych.
Uczy występowania w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości i wzorów moralnych.
Rozwijanie świadomości moralnej.

Wychowanie zdrowotne :

Jest to wychowanie, które ma prowadzić do kształtowanie pozytywnych postaw do własnego zdrowia i pozytywnych postaw co do zdrowia innych ludzi. Chodzi tu o ukształtowanie postaw pro zdrowotnych.
Wychowanie pro zdrowotne powinno być realizowane przede wszystkim w rodzinie, szkole oraz innych instytucjach opiekuńczo - wychowawczych. Szczególną rolę odgrywają tu placówki zdrowia, które powinny współpracować z innymi placówkami.
Wychowanie zdrowotne jest umiejscowione na pograniczu pedagogiki i medycyny. Medycyna dostarcza treści, a pedagogika formy oddziaływania wychowawczego.
Wiedza o organizmie ludzkim pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym