Spis treści

1. Podstawy teoretyczno-metodyczne analiz sporządzanych w przedsiębiorstwie

1. Pojęcie, rola i znaczenie analizy ekonomicznej

Za prekursora wykorzystania analizy jako naukowej metody badawczej uznaje się Rene Descartes'a, zwanego Kartezjuszem (1596 - 1650). Jednym z podstawowych obszarów jego zainteresowań była metodologia. Kartezjusz postulował konieczność przeprowadzenie reformy nauki, zwłaszcza w odniesieniu do realizacji badań. Uważał on, iż żeby móc zmienić naukę należy przede wszystkim zmienić metodę badawczą, tak by była jasna i wyrazista. „Jasne i wyraźne było dla Kartezjusza to, co proste. Jedynie złożone myśli są splatane i ciemne i tylko one ulegają błędom. Nauce potrzebna jest zatem metoda, która wykrywa proste składniki myśli” Właściwą metodą była dla Kartezjusza metoda analityczna, spełniająca istotne kryterium racjonalności.

Pojęcie `analiza' pochodzi od greckiego słowa analysis, oznaczającego rozkładanie na części składowe.

Analiza to metoda poznania złożonych obiektów i zjawisk poprzez ich podział na elementy proste oraz badanie powiązań i zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy tymi elementami.

Analizę stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie określa się jako analizę ekonomiczną. Jest ona instrumentem, który służy poznaniu przebiegu i rezultatów procesów gospodarczych. Można ją również definiować jako dyscyplinę naukową, dotyczącą zespołu metod, umożliwiających stawianie diagnoz gospodarczych w przedsiębiorstwach.

Wiedza o przedsiębiorstwie czerpana z innych, niż analiza ekonomiczna, dyscyplin naukowych pozwala na ustalanie pewnych wstępnych hipotez, co do rodzaju związków między zjawiskami w nim zachodzącymi. Dopiero analiza ekonomiczna pozwala nie tylko na badanie tych związków, ale również określenie kierunków ich zmian, a przede wszystkim wykorzystanie zdobytej wiedzy w praktyce.

Tak więc istotną cechą analizy jest jej bezpośrednie wykorzystanie w procesie zarządzania, obejmującym funkcje planowania, organizowania, motywowania i kontroli. Miejsce analizy ekonomicznej najczęściej wskazuje się w funkcji kontroli, należy jednak pamiętać, iż nie można utożsamiać jej z kontrolą. Analiza jest raczej łącznikiem między funkcjami planowania i kontroli.

Analiza ekonomiczna ma za zadanie wyjaśnić, czy zdarzenia w przedsiębiorstwie zaistniały lub będą realizowane zgodnie z zasadą racjonalnego działania, stanowiącą podstawową przesłankę prowadzenia

działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej. Wyniki analizy stanowią, a właściwie powinny stanowić, w każdej organizacji podstawę do weryfikacji słuszności decyzji podejmowanych w przeszłości, a także dla ustalenia punktu wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłościowych. Tak więc analiza ekonomiczna obejmuje badanie przeszłości przedsiębiorstwa, jego sytuacji obecnej oraz próbę wpływu na sytuację przyszłą.

W ocenie działalności bieżącej analiza ma na celu jak najszybsze dostarczenie informacji o zakłóceniach w tej działalności, w odniesieniu do stanu stanowiącego podstawę porównania (np. przyjęte w przedsiębiorstwie normy, plany, standardy itp.) Na podstawie informacji o występujących w przedsiębiorstwie zakłóceniach można podejmować decyzje przywracające równowagę w przedsiębiorstwie. Natomiast analiza ex post (przeszłościowa) dostarcza informacji o efektywności gospodarowania oraz pozycji podmiotu gospodarczego w branży i na rynku, jak również pozwala na dobre przygotowanie przyszłej działalności.

Analiza działalności przedsiębiorstw, funkcjonujących w warunkach gospodarki rynkowej, powinna obejmować analizę otoczenia przedsiębiorstwa oraz analizę ekonomiczną.

Rys. 1 Podział analizy działalności przedsiębiorstwa

Źródło: W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2002, s. 15

Analiza otoczenia pozwala na określenie czynników kształtujących wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Zasadniczą częścią analizy działalności przedsiębiorstwa jest jednak analiza ekonomiczna. Obejmuje ona:

• analizę techniczno - ekonomiczną - koncentrującą się na ocenie poszczególnych odcinków działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (ilość i asortyment produkcji, wyposażenie techniczne, zatrudnienie, płace, wydajność pracy, zaopatrzenie materiałowe itp.);

• analizę finansową - stanowiącą punkt wyjścia i podstawowy zakres każdej analizy ekonomicznej, obejmującą przede wszystkim: analizę bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, źródeł przychodów i kierunków ich rozdysponowywania, analizę wyniku finansowego, analizę płynności, rentowności, sprawności działania i zadłużenia przedsiębiorstwa.

Informacje uzyskane dzięki analizie ekonomicznej są interesujące nie tylko dla samego przedsiębiorstwa, ale również dla innych instytucji, czy osób. Odbiorców analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa przedstawia rysunek nr 2.

Rys. 2 Odbiorcy analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie; S. Flejterski, B. Świecka (red.), Elementy finansów i bankowości, CeDeWu.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2006, s. 350

1. Rodzaje analiz sporządzanych w przedsiębiorstwie

Przedmiot i zakres analizy ekonomicznej w warunkach gospodarki rynkowej nie ma jednolitego charakteru i jest uzależniony m.in. od: systemu zarządzania w przedsiębiorstwie, dostępności informacji, stopnia szczegółowości danych, jednostki przeprowadzającej ocenę.

Dlatego też analizy ekonomiczne, sporządzane na potrzeby przedsiębiorstwa, można podzielić według różnorodnych kryteriów, z których dla określenia idei i miejsca analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie, najużyteczniejsze będą następujące kryteria: przeznaczenia analiz, czasu, zastosowanych metod badawczych, szczegółowości opracowań.

Rys. 3 Podział analiz ekonomicznych

Źródło: Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004, s. 18

Kryterium przeznaczenia analiz:

• analiza zewnętrzna - przeznaczona dla akcjonariuszy, udziałowców, przyszłych inwestorów, banków, kierowana również do kooperantów, klientów, dostawców, dziennikarzy ekonomicznych, naukowców itp.; celem takiej analizy jest informowanie opinii publicznej o rozwoju i pozycji przedsiębiorstwa w minionym roku bilansowym, a prezentuje ona przedsiębiorstwo, jego wielkość, cele, politykę, zawiera też informacje o oferowanych produktach/usługach, systemie sprzedaży itp.;

• analiza wewnętrzna - uwzględnia potrzeby decyzyjne kierownictwa i innych szczebli zarządzania w przedsiębiorstwie, zawiera ona analizę podstawowych elementów sprawozdania finansowego oraz ocenę kondycji finansowej przedsiębiorstwa i czynników ją determinujących.

Czas, którego dotyczą analizy:

• analiza retrospektywna (ex post) - zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości i może być przeprowadzana na wszystkich szczeblach zarządzania w przedsiębiorstwie;

• analiza bieżąca (operatywna) - ma na celu bieżącą ocenę przebiegu podjętych zadań i sygnalizowanie na bieżąco o negatywnych skutkach zdarzeń gospodarczych oraz zakłóceniach w realizacji zadań, w czasie, w którym możliwe jest dokonanie bieżących korekt, zapewniających prawidłowy tok dalszej działalności;

• analiza prospektywna (ex ante, antycypacyjna) - obejmuje ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań, przed podjęciem decyzji, przy równoczesnym zastosowaniu rachunku ekonomicznego; jest ona sporządzana w trakcie przygotowywania planów gospodarczych i służy wytyczaniu celów i określaniu środków ich realizacji.

Zastosowane metody badawcze:

• analiza funkcjonalna - polega na badaniu oddzielnych zjawisk, występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, przez komórki organizacyjne funkcjonalnie odpowiedzialne za kształtowanie i rozwój tych zjawisk;

• analiza decyzyjna - to badanie wycinkowe, grupujące zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji;

• analiza kompleksowa - polega na przeprowadzeniu oceny działalności gospodarczej i stanu ekonomicznego z punktu widzenia powiązań i zależności występujących między zjawiskami gospodarczymi; zawiera ona całościowe spojrzenie na działalność gospodarczą przedsiębiorstwa i dostarcza uporządkowanych obserwacji zjawisk gospodarczych wyrażonych we wskaźnikach, wraz z zależnościami przyczynowo-skutkowymi występującymi między tymi zjawiskami.

Stopień szczegółowości badań:

• analiza szczegółowa - polega na badaniu określonego wycinka działalności lub określonego problemu w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników;

• analiza ogólna - obejmuje całokształt działań przedsiębiorstwa i jest oparta na wąskiej grupie wskaźników syntetycznych.

1. Podstawy porównań i ich wykorzystanie w systemie analiz

Zjawiska gospodarcze, które zachodzą w przedsiębiorstwie, nie mogą być rozpatrywane wyłącznie w sposób opisowy, a wartościowanie tych zjawisk, ocena kierunków ich zmian, wymaga przyjęcia odpowiedniej bazy odniesienia. Porównanie badanego zjawiska z wzorcami pozwala na ustalenie odchyleń i dopiero te odchylenia mogą być uznane za wielkości stanowiące podstawę do pozytywnej lub negatywnej oceny zjawiska.

Gdy nie ma możliwości bezpośredniego porównywania analizowanych danych liczbowych, konieczne staje się podjęcie prób doprowadzenia do ich porównywalności. W tym celu konieczne staje się wyeliminowanie:

• zmian metodologicznych, wynikających z różnic w treści i sposobie liczenia różnych wielkości ekonomicznych;

• zmian finansowych, powstających w wyniku zmian cen, stawek, taryf itp.;

• zmian organizacyjnych, będących wynikiem restrukturyzacji przedsiębiorstw, ich podziału i tworzenia nowych podmiotów gospodarczych;

• zmian przedmiotowych, dotyczących przedmiotu działalności jednostki gospodarczej.

W praktyce gospodarczej wykorzystywane są różne bazy porównań. Ich klasyfikację przedstawia rysunek.

Rys. 4 Rodzaje porównań

Źródło: Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004, s. 18

2. Materiały źródłowe analizy

1. Materiały źródłowe

Za cel analizy finansowej należy uznać przygotowywanie i przetwarzanie informacji dotyczących działalności, wyników i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, które powinny stanowić podstawę podejmowania decyzji gospodarczych. Informacje te umożliwiają nie tylko poznanie faktów i zjawisk gospodarczych, ale przede wszystkim ich ocenę oraz określenie skutków ekonomicznych i finansowych podejmowanych decyzji.

Materiały źródłowe, służące wykorzystywane w analizie ekonomicznej można podzielić na:

• materiały wewnętrzne, zawierające dane o przedsiębiorstwie;

• materiały zewnętrzne, dostarczające informacji o otoczeniu przedsiębiorstwa.

Dla jakości uzyskanych wyników analizy ogromne znaczenie ma jakość wykorzystanych materiałów źródłowych. Materiały zawierające błędy, czy niekompletne mogą stać się przyczyną błędnych ustaleń, interpretacji i wniosków, a konsekwencji prowadzić do podejmowania niewłaściwych decyzji.

Dane dotyczące przedsiębiorstwa mogą mieć charakter:

• ewidencyjny - mają one podstawowe znaczenie dla analiz, a tworzone są w ramach prowadzonych w przedsiębiorstwie urządzeń ewidencji operatywnej techniczno-ekonomicznej, statystyki ekonomicznej i rachunkowości (ich źródłem jest m.in. kalkulacja i ewidencja, sprawozdawczość rzeczowa i finansowa, plany, dokumentacja technologiczna itp.); właściwie zbudowana i prowadzona systematycznie oraz na podstawie sprecyzowanych zasad ewidencja zapewnia uzyskiwanie danych wszechstronnie ilustrujących przebieg procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie; w ramach materiałów ewidencyjnych wyodrębnia się:

• dokumentację pierwotną lub wtórną, stanowiącą podstawę zapisów z urządzeń ewidencyjnych (np. dowody magazynowe, dowody bankowe, raporty dzienne lub okresowe);

• zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urządzeniach ewidencyjnych (np. konta, rejestry, zapisy na dyskach komputerowych);

• sprawozdawczość opartą na tych zapisach i stanowiącą uogólnienie ich treści;

• pozaewidencyjny - mają charakter uzupełniający - pomocniczy, jednak niekiedy ich brak lub niekompletność mogą utrudnić, czy nawet uniemożliwić przeprowadzenie analizy w wybranym zakresie; do materiałów źródłowych pozaewidencyjnych zalicza się przede wszystkim:

• dane postulowane, zwłaszcza plany finansowe, kalkulacje i kosztorysy, normy kosztów itp.;

• wyniki poprzednio prowadzonych analiz;

• materiały z przeprowadzonych kontroli i rewizji (wewnętrznych i zewnętrznych);

• źródła prawne, w szczególności z zakresu prawa gospodarczego;

• protokoły z różnych zebrań w przedsiębiorstwie, informacje z wywiadów i rozmów z pracownikami przedsiębiorstwa, kontrahentami, dostawcami itp.

Rys. 5 Rodzaje materiałów źródłowych analizy ekonomicznej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 21-22

Typowym materiałem źródłowym wykorzystywanym w ramach analizy ekonomicznej jest sprawozdawczość przedsiębiorstwa. Sprawozdawczość finansowa (obejmująca dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych, sporządzona na podstawie ewidencji księgowej i kalkulacji) wykorzystywana jest zwłaszcza na potrzeby analizy finansowej jednostki, zaś sprawozdawczość rzeczowa stanowi materiały źródłowe dla analizy techniczno-ekonomicznej.

W materiałach źródłowych analizy ekonomicznej szczególna rola przypada sprawozdaniu finansowemu, dlatego też poświęcono mu odrębny temat.

1. Sprawozdanie finansowe

Podstawowym źródłem informacji, wykorzystywanych w analizach ekonomicznych, są sprawozdania finansowe. Sprawozdawczość finansowa stanowi system wzajemnie powiązanych wskaźników, charakteryzujących stan środków gospodarczych, kapitałów (funduszów) oraz osiągnięte wyniki działalności gospodarczej w pewnym czasie.

W odróżnieniu od licznych szczegółów zawartych w ewidencji, sprawozdawczość finansowa obejmuje tylko określone, wyselekcjonowane wskaźniki, zestawione w formie odpowiednio dostosowanej do odzwierciedlenia rzeczywistego stanu majątku, finansów i wyników działalności gospodarczej.

Sprawozdanie finansowe to usystematyzowany zbiór, wybranych z ksiąg rachunkowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i jej wynikach oraz o sytuacji finansowej jednostki gospodarującej.

Układ i treść sprawozdania finansowego w gospodarce rynkowej wyraża cechy systemu gospodarczego, związanego z prywatną własnością środków produkcji, prawami rynku i ograniczonym zakresem ingerencji państwa. Aby sprawozdanie było użyteczne dla podejmujących w oparciu o nie decyzje podmiotów, powinno posiadać określone cechy, które prezentuje rysunek nr 6.

Rys. 6 Cechy sprawozdania finansowego

Źródło: G. Świderska red., Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, Difin, Warszawa 2003, s.2-8

• ZROZUMIAŁOŚĆ - zgodnie z tą zasadą informacje dostarczane w sprawozdaniach finansowych powinny być zrozumiałe dla użytkowników posiadających wiedzę o procesach gospodarczych (umiejących czytać i interpretować sprawozdanie); zrozumiałość jest ściśle związana z przejrzystością i jasnością sprawozdania;

• PRZYDATNOŚĆ - sprawozdanie powinno zawierać informacje przydatne, tzn. takie, których brak ujawnienia może w znaczącym stopniu wpływać na decyzje ekonomiczne użytkowników; informacja jest przydatna, jeśli jej pominięci, włączenie do innej, czy zniekształcenie może wpłynąć na decyzje korzystających ze sprawozdań finansowych;

• WIARYGODNOŚĆ - w sprawozdaniu muszą być ujęte informacje wiarygodne, tzn. obiektywne, bezstronne, kompletne, nie zawierające istotnych błędów, Na wiarygodność informacji ma wpływ stosowanie zasad:

• przewagi treści nad formą,

• neutralności,

• ostrożności,

• kompletności,

• wiernego odzwierciedlenia;

• PORÓWNYWALNOŚĆ - cechą informacji zawartych w sprawozdaniach powinna być ich porównywalność w trzech wymiarach: w stosunku do informacji prezentowanych w poprzednich okresach, informacji prezentowanych przez inne podmioty w branży oraz porównywalność do informacji znajdujących się w innych częściach sprawozdania finansowego (wewnętrzna spójność).

Zgodnie z ustawą o rachunkowości sprawozdanie finansowe składa się z:

• bilansu,

• rachunku zysków i strat (rachunku wyników),

• informacji dodatkowej, obejmującej „wprowadzenie do sprawozdania finansowego” oraz „dodatkowe informacje i objaśnienia”.

Ponadto grupy kapitałowe i jednostki kontynuujące działalność, takie jak banki oraz zakłady ubezpieczeń, jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych, jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, spółki akcyjne oraz jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro,

• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowił równowartość w walucie polskiej 5 mln euro

muszą dodatkowo sporządzać:

• zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym

• rachunek przepływów pieniężnych

Bilans obejmuje wartościowe zestawienie aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na określony dzień, zwany momentem bilansowym. Na podstawie informacji płynących z bilansu można wyodrębnić dane o sytuacji majątkowej i kapitałowej przedsiębiorstwa, a także o efektywności gospodarowania środkami pozostawionymi przez inwestorów do dyspozycji danej firmy.

Rys. 7 Zestawienie majątku oraz źródeł jego finansowania

BILANS
AKTYWA	PASYWA
A. Aktywa trwałe I. Wartości niematerialne i prawne II Rzeczowe aktywa trwałe III. Należności długoterminowe IV. Inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe B. Aktywa obrotowe I. Zapasy II. Należności krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe	A. Kapitał (fundusz) własny I. Kapitał (fundusz) podstawowy II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna) III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna) IV. Kapitał zapasowy V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna) B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania długoterminowe III. Zobowiązania krótkoterminowe IV. Rozliczenia międzyokresowe
Suma aktywów = Suma pasywów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami

Przez aktywa rozumie się kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

W aktywach bilansu wyszczególnione są zgodnie z zasadą „rosnącej płynności” (tzn. możliwości zamiany na środki pieniężne) dwie grupy składników majątkowych - aktywa trwałe i aktywa obrotowe. W pierwszej kolejności wykazywane są te aktywa, których szybka zmiana na środki pieniężne jest trudna - z tego względu określane są jako aktywa trwałe. Cykl obrotowy majątku trwałego w przedsiębiorstwie jest dłuższy niż jeden rok. Aktywa o relatywnie dużej płynności określa się jako aktywa obrotowe.

Klasyfikując środek gospodarczy do aktywów uwzględnia się:

• czas użytkowania (do 1 roku i powyżej 1 roku),

• sposób zużywania (stopniowe, jednorazowe).

Aktywa trwałe obejmuje te składniki majątku przedsiębiorstwa, których okres użytkowania jest dłuższy niż rok, a ich wartość jest na tyle wysoka, że jednorazowe odpisanie ich wartości w koszty spowodowałoby zniekształcenie wyniku finansowego jednostki (wobec tego wymagają one stopniowego umarzania). Innymi słowy w skład majątku trwałego wchodzą środki gospodarcze o długotrwałym użytkowaniu oraz znacznej wartości jednostkowej.

Cecha charakterystyczną aktywów trwałych jest względna niezmienność (ewentualnie powolny wzrost) ich poziomu w krótkim okresie czasu (nie dotyczy to firm, które np. nabywają oddziały czy filie, powiększając znacznie aktywa trwałe).

DO AKTYWÓW TRWAŁYCH ZALICZA SIĘ:

• Wartości niematerialne i prawne

Są to nabyte przez przedsiębiorstwo prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok, przeznaczone na potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości wartości niematerialne określa się te składniki majątku jako dające się zidentyfikować aktywa niepieniężne nie mające postaci fizycznej (rzeczowej), utrzymane w celu wykorzystania w procesie produkcji lub sprzedaży dóbr i usług, w celach administracyjnych, bądź też przeznaczone do wynajęcia.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się:

• Koszty zakończonych prac rozwojowych - w pozycji tej wykazuje się koszty badań lub w inny sposób uzyskiwanej wiedzy, których wynik może być wykorzystywany do produkcji nowych lub ulepszonych produktów albo technologii

• Wartość firmy - w pozycji tej podaje się nie odpisaną część dodatniej wartości firmy, stanowiącą różnicę między ceną nabycia jednostki lub jej części, a niższą od niej wartością godziwą (jest to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej; np. aktualny kurs notowań papierów wartościowych notowanych na giełdzie, wartość rynkowa środków trwałych, wartość oszacowana wartości niematerialnych i prawnych, wyznaczona w oparciu o ceny rynkowe takich samych lub podobnych wartości niematerialnych i prawnych) przejętych aktywów netto (aktywa jednostki pomniejszone o zobowiązania) poszczególnych składników majątkowych jednostki pomniejszoną o przyjęte zobowiązani. Jeżeli cena nabycia jednostki jest niższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto, to różnica stanowi ujemną wartość firmy, która zostanie wykazana w rozliczeniach międzyokresowych.

• Inne wartości niematerialne i prawne - w pozycji tej wykazuje się wartość netto (wartość początkowa - umorzenie) nabytych lub wniesionych jako aporty praw majątkowych, np.: prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, licencje oraz programy komputerowe, koncesje

• Zaliczki na wartości niematerialne i prawne - pozycja ta zawiera wydatki na poczet zakupu wartości niematerialnych i prawnych, nie rozliczonych do dnia sporządzenia bilansu.

• Rzeczowe aktywa trwałe

Rzeczowe aktywa trwałe to aktywa o przewidywanym okresie ekonomicznym użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Składają się na nie: środki trwałe, środki trwałe w budowie i zaliczki na środki trwałe w budowie.

• Środki trwałe są to przedmioty wchodzące w skład rzeczowych aktywów trwałych charakteryzujące się następującymi cechami:

• przewidziany okres używania dłuższy niż rok,

• kompletne, zdatne do użytku w dniu przyjęcia do użytkowania,

• przeznaczone na potrzeby przedsiębiorstwa,

• związane z prowadzoną działalnością gospodarczą,

• sprawowanie przez jednostkę kontroli nad składnikami środków trwałych (Kontrola taka występuje również wtedy, gdy jednostka posiada środki trwałe na podstawie umowy, a w szczególności umowy leasingu finansowego^).

Do środków trwałych zalicza się: grunty własne w tym także prawa wieczystego użytkowania gruntu (z wyłączeniem gruntu lub prawa wieczystego jego użytkowania zakwalifikowanych do inwestycji); budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej, a także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (z wyłączeniem budynków, lokali i obiektów oraz praw zakwalifikowanych do inwestycji); urządzenia techniczne i maszyny; środki transportu; inne środki trwałe.

• Środki trwałe w budowie - tj. w okresie budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.

• Zaliczki na środki trwałe w budowie - są to zaliczki na poczet takich inwestycji jak np.: przyszłych dostaw, robót i usług, związanych z nabyciem składników rzeczowego majątku trwałego, nie rozliczone do dnia sporządzenia bilansu.

• Należności długoterminowe - w pozycji tej wykazuje się stan należności niezwiązanych z działalnością operacyjną lub finansową, których termin spłaty jest dłuższy niż rok bilansowy. Są to należności od jednostek powiązanych i pozostałych jednostek.

• Inwestycje długoterminowe - inwestycje rozumiane są jako aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są używane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści.)

Do inwestycji długoterminowych zalicza się:

• Inwestycje w nieruchomości

• Inwestycje w wartości niematerialne i prawne

• Długoterminowe aktywa finansowe ( w tym: udziały i akcje (w obcych jednostkach), inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki na okres co najmniej 1 roku nie zabezpieczone w papierach wartościowych, inne długoterminowe aktywa finansowe)

• Inne inwestycje długoterminowe

• Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują:

• Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• Inne rozliczenia międzyokresowe tzn. koszty poniesione w bieżącym okresie, a przypadające na przyszłe okresy sprawozdawcze

AKTYWA OBRTOWE OBEJMUJĄ:

• zapasy - są to rzeczowe aktywa obrotowe tzn. te, które są nabyte lub wytworzone we własnym zakresie przeznaczone do zużycia (materiały) lub odsprzedaży (produkty gotowe, towary). W ramach zapasów wyróżnia się zapasy materiałów, towarów, produktów gotowych, półproduktów i produktów w toku, przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej jednostki oraz zaliczki na dostawy;

• należności krótkoterminowe, a w tym należności z tytułu dostaw i usług wykonanych w ramach działalności operacyjnej, bez względu na termin ich płatności oraz całość lub część należności z innych tytułów, nie zaliczonych do aktywów finansowych, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, z wyszczególnieniem należności od jednostek powiązanych i pozostałych jednostek (np. należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych, inne należności jak np. z tytułu leasingu, wynajmu dzierżawy, należności od pracowników (z tytułu nie rozliczonych delegacji służbowych) lub inne należności nie zawarte w poprzednich oraz należności dochodzone na drodze sądowej);

• inwestycje krótkoterminowe, z podziałem na krótkoterminowe aktywa finansowe (w tym udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, środki pieniężne w kasie i na rachunkach) oraz inne inwestycje krótkoterminowe;

• krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe - pozycja ta obejmuje koszty i przychody dotyczące przyszłych okresów, np. opłacone z góry prenumeraty, składki ubezpieczeń majątkowych i na życie.

W dobrze prosperującej i rozwijającej się jednostce następuje zjawisko systematycznego wzrostu poziomu aktywów. Oczywiście struktura aktywów w przedsiębiorstwach różni się od siebie, gdyż zależy ona od wielu czynników, np. od branży, czy też od wielkości firmy.

Po stronie pasywnej bilansu również wyróżnia się dwie grupy źródeł finansowania z uwzględnieniem zasady „rosnącej wymagalności”:

• kapitał (fundusz) własny,

• zobowiązania i rezerwy na zobowiązania.

Kapitał własny definiowany jest przez aktywa netto, które równe są aktywom jednostki pomniejszonym o szeroko rozumiane zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Tak zdefiniowany kapitał własny obejmuje kapitał (fundusz) podstawowy, który jest korygowany in minus o należne wpłaty na kapitał podstawowy oraz udział (akcje) własne, kapitał zapasowy, kapitał z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały rezerwowe, zysk (stratę) z lat ubiegłych, zysk (stratę) netto oraz nieaktywną pozycję korygującą odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego. Kapitał własny, zwłaszcza kapitał podstawowy, stanowi najbardziej stabilne źródło finansowania, spełniając równocześnie funkcję gwarancyjną wobec wierzycieli.

Drugą główną pozycją po kapitale własnym są zobowiązania i rezerwy na zobowiązania, na którą składają się takie pozycje jak:

• Rezerwy na zobowiązania,

• Zobowiązania długoterminowe,

• Zobowiązania krótkoterminowe,

• Rozliczenia międzyokresowe.

Rezerwy są to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne, ale istnieje możliwość wiarygodnego oszacowania tej kwoty.

Zobowiązania długoterminowe obejmują wszystkie zobowiązania przedsiębiorstw z tytułów cywilnoprawnych i publicznoprawnych, których termin płatności w całości przypada później, aniżeli w roku następującym po roku bilansowym. Zalicza się do nich długoterminowe pożyczki, kredyty, obligacje i inne papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwo. Łącznie z kapitałem własnym zobowiązania długoterminowe stanowią tzw. kapitał stały przedsiębiorstwa, który powinien zapewnić pokrycie przynajmniej aktywów trwałych.

Kapitały stałe = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe

Następna grupa pasywów obejmuje zobowiązania krótkoterminowe, a więc płatności o terminie nie przekraczającym jednego roku, na które składają się:

• zobowiązania wobec kredytodawców i pożyczkodawców z tytułu kredytów i pożyczek krótkoterminowych oraz płatności odsetek od kredytów i pożyczek długoterminowych przypadające na dany rok;

• zobowiązania bieżące, obejmujące zobowiązania handlowe (wobec dostawców), zobowiązania z tytułu płac, podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych;

• (zobowiązania z tytułu dostaw i usług niezależnie od okresu wymagalności są traktowane jako zobowiązania krótkoterminowe).

Ocena bilansu przedsiębiorstwa powinna odbywać się w ścisłym powiązaniu z rachunkiem zysków i strat. Bilans wykazuje bowiem poszczególne wielkości składników aktywów i pasywów na dany moment oraz tylko łączną kwotę wyniku finansowego, a w rachunku zysków i strat przedstawia się dość szczegółowe elementy wyników osiągniętych za pewien okres (strumienie). Bilans jest więc skumulowanym zestawieniem pokazującym łączny skutek działalności firmy do pewnego punktu czasu, zaś rachunek zysków i strat to sprawozdanie z przepływu dochodów w danym okresie.

Rachunek zysków i strat jest dokumentem zawierającym zestawienie przychodów i kosztów, który dostarcza informacji o operacyjnych wynikach działalności przedsiębiorstwa w danym okresie. Celem tego sprawozdania jest pomiar „prawdziwego wyniku ekonomicznego firmy”.

Zasadniczo można wyróżnić w układzie rachunku zysków i strat 4 podstawowe obszary generowania wyniku finansowego w przedsiębiorstwie:

• wynik na działalności operacyjnej, w tym wynik na pozostałej działalności operacyjnej;

• wynik na operacjach finansowych;

• wynik nadzwyczajny;

• obowiązkowe odpisy wyniku finansowego.

Poszczególne elementy wyniku finansowego można również podzielić na:

• składniki własne (z działalności operacyjnej) i obce,

• składniki regularne (zwyczajne) i nadzwyczajne.

Zastosowanie pierwszego kryterium pozwala ocenić, na ile wynik finansowy pochodzi z własnej działalności podstawowej. Drugie kryterium wskazuje na stałość w uzyskiwaniu przychodów.

Przy zastosowaniu wymienionych kryteriów można podzielić wynik finansowy całkowity na:

• wynik zwyczajny operacyjny (własny),

• wynik z działalności finansowej (obcy), ze szczególnym uwzględnieniem wyniku finansowego z jednostkami powiązanymi.

Ponadto występuje też wynik nadzwyczajny (nieregularny).

Wynik z działalności finansowej (obcy) i wynik nadzwyczajny mają charakter wyniku neutralnego.

Wynik z działalności operacyjnej przedsiębiorstwa (własny, zwyczajny) podlega niewielkim wahaniom i ma charakter długotrwały. Znacznie większym fluktuacjom podlega obcy wynik z działalności finansowej i wynik nadzwyczajny. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwa często nie mają wpływu na kształtowanie się wyników finansowych z udziałów zainwestowanych w przedsiębiorstwach wspólnych lub w innych podmiotach gospodarczych.

Prognozy zysku opiera się w praktyce głównie na wyniku z działalności operacyjnej (własnym).

Rys. 8 Modelowe ujęcie rachunku zysku i strat

Działalność gospodarcza

Działalność operacyjna ogółem Działalność

nadzwyczajna

Podstawowa działalność

operacyjna Działalność finansowa

Przychody i koszty ze sprzedaży produktów

Pozostałe przychody i koszty z działalności operacyjnej

Przychody i koszty finansowe

Zyski i straty nadzwyczajne

Źródło: Rozenberg L., Świecka B., Finanse przedsiębiorstw, materiały dla słuchaczy MBA 2000, Szczecin 2002

Poziomy tworzenia wyniku finansowego przedstawia kolejny rysunek.

Rys. 9 Poziomy tworzenia wyniku finansowego

DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA
Podstawowa działalność operacyjna	Pozostała działalność operacyjna
Są to działania związane z procesami gospodarczymi, do realizacji których przedsiębiorstwo zostało powołane np. działania wytwórcze, budowlane, handlowe, usługowe. Jej rezultatem jest sprzedaż produktów, towarów, materiałów i usług. Tak rozumiana działalność ma na ogół charakter ciągły, powtarzalny w czasie i w określonych cyklach produkcji i sprzedaży.	Są to działania pośrednio związane z działalnością operacyjną przedsiębiorstwa. Składają się na nią w szczególności koszty i przychody związane: ze zbyciem środków trwałych ( w tym w budowie), wartości niematerialnych i prawnych; z odszkodowaniami, karami i grzywnami (np. zwrot niesłusznie poniesionych kar, zapłata kar); z przekazaniem lub otrzymaniem darowizny; dotacje, subwencje i dotacje ze środków publicznych i inne.
DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA
Są to działania związane z pozyskiwaniem i zbyciem kapitału. Działalność ta tworzą przychody finansowe z tytułu m.in.: sprzedaży aktywów finansowych czyli akcji i innych papierów wartościowych (przychodem jest tylko zysk, a więc nadwyżka ceny sprzedaży nad ceną nabycia tych aktywów); odsetek od udzielonych pożyczek, należności ( w tym za zwłokę w spłacie), lokat i rachunków bankowych; otrzymania udziałów (akcji) od innego przedsiębiorstwa w zamian za wniesiony aport w postaci aktywów finansowych. Do kosztów finansowych zalicza się w szczególności: wartość sprzedanych aktywów finansowych; straty powstałe w wyniku likwidacji spółki, w której firma ma udziały; odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek; z tytułu zwłoki w spłacie; prowizje związane z uzyskaniem kredytów i inne.
DZIAŁALNOŚĆ NADZWYCZAJNA
Są to działania, które nie zależą od przedsiębiorstwa, ale mają wpływ na wynik finansowy. Działalność tą tworzą zyski i straty nadzwyczajne. Straty nadzwyczajne mają miejsce wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie będzie w stanie uzyskać z danego składnika aktywów korzyści ekonomicznych z przyczyn od niej niezależnych, nie związanych z ryzykiem prowadzenia działalności. Zalicza się do nich m.in.: skutki zdarzeń losowych (pożar powódź, huragan, grad, uderzenie pioruna, eksplozja, tąpnięcie ziemi, rabunek w wyniku napadu), w tym także koszty związane z usuwaniem skutków tych zdarzeń; skutki zaniechania i likwidacji pewnego rodzaju działalności (np. likwidacja zakładu utylizacji odpadów w związku z ochrona środowiska na, które nastąpiły w wyniku decyzji władz lokalnych ( nie dotyczy decyzji organów statutowych przedsiębiorstwa) i inne. Zyski nadzwyczajne wystąpią tylko na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną przedsiębiorstwa oraz nie związanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności. zalicza się do nich m.in.: odszkodowania od zakładów ubezpieczeń z tytułu ubezpieczeń majątkowych; wartość odzyskanych, odnalezionych składników majątkowych, po uprzednim rozliczeniu skutków zdarzenia losowego i inne.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami

Rachunek zysków i strat jest sporządzany „metodą drabinkową” w postaci:

• porównawczej,

• kalkulacyjnej.

W przypadku postaci porównawczej koszty działalności operacyjnej rejestruje się w układzie rodzajowym z pominięciem ewidencji kosztów w układzie kalkulacyjnym. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi koryguje się następnie o zmiany stanu produktów.

W przypadku postaci kalkulacyjnej koszt sprzedanych produktów, towarów i materiałów powiększa się o koszty ogólnego zarządu oraz koszty sprzedaży. Przy tym rozwiązaniu powinno się prowadzić odpowiednio rozbudowaną ewidencję kosztów i sporządzać kalkulację kosztów.

Wielkości strumieniowe wynikające z układu rachunku zysków i strat mają duże znaczenie dla:

• zestawienia i analizy źródeł zysków i strat,

• szczegółowej oceny przepływów środków pieniężnych i zdolności płatniczej,

• ustalenia rzeczywistej pozycji dochodowej przedsiębiorstwa,

• prognozowania wyniku finansowego, a zwłaszcza wnioskowania o przyszłej pozycji dochodowej,

• lepszego poznania zagrożeń.

Jednak informacje zawarte w rachunku zysków i strat są niewystarczające w wewnętrznych analizach finansowych i trzeba je uzupełniać danymi szczegółowymi z ewidencji księgowej. Dlatego też badanie poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat może stanowić tylko etap wstępny i źródło danych do właściwej analizy zysku, która powinna się zakończyć syntetyczną oceną efektywności gospodarowania, czyli analizą rentowności.

Rys. 10 Szeregowa forma prezentacji rachunku zysków i strat - wariant porównawczy

Przychody ze sprzedaży towarów i produktów

-

Koszty działalności operacyjnej (układ rodzajowy)

=

Wynik (zysk/strata) ze sprzedaży

+

Pozostałe przychody operacyjne

-

Pozostałe koszty operacyjne

=

Wynik (zysk/ strata) na działalności operacyjnej

+

Przychody finansowe

-

Koszty finansowe

=

Wynik brutto (zysk/strata) na działalności gospodarczej

+

Zyski nadzwyczajne

-

Straty nadzwyczajne

=

Wynik finansowy (zysk/strata) brutto

-

Obligatoryjne obciążenia wyniku finansowego

=

Wynik finansowy netto - Zysk netto/strata netto

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004

Rys. 11 Szeregowa forma prezentacji rachunku zysków i strat - wariant kalkulacyjny

Przychody ze sprzedaży towarów i produktów

-

Koszty sprzedaży towarów i produktów

=

Wynik (zysk/strata) brutto na sprzedaży

-

Koszty sprzedaży

-

Koszty ogólnego zarządu

=

Wynik (zysk/strata) ze sprzedaży

+

Pozostałe przychody operacyjne

-

Pozostałe koszty operacyjne

=

Wynik (zysk/ strata) na działalności operacyjnej

+

Przychody finansowe

-

Koszty finansowe

=

Wynik brutto (zysk/strata) na działalności gospodarczej

+

Zyski nadzwyczajne

-

Straty nadzwyczajne

=

Wynik finansowy (zysk/strata) brutto

-

Obligatoryjne obciążenia wyniku finansowego

=

Wynik finansowy netto - Zysk netto/strata netto

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004

Podstawową i pierwszą grupę elementów składowych w rachunku zysku i strat stanowią przychody ze sprzedaży produktów i towarów (wyrobów gotowych, usług, towarów, robót np. budowlanych). Przychody ze sprzedaży to kwoty za sprzedane produkty i towary, wynikające z przemnożenia ilości sprzedanych towarów przez jednostkową cenę sprzedaży, skorygowane o należne dopłaty oraz udzielone rabaty, bonifikaty itp.

Od przychodów ze sprzedaży produktów i towarów odejmuje się koszty podstawowej działalności operacyjnej. W rachunku kalkulacyjnym koszty te można zgrupować w sposób przedstawiony poniżej.

Przychody ze sprzedaży pomniejszone o koszty działalności operacyjnej dają wynik (zysk/strata) ze sprzedaży. Osiąganie dodatniego wyniku ze sprzedaży oznacza, że przedsiębiorstwo jest rentowne na poziomie podstawowej działalności operacyjnej, tzn. w działalności, do której prowadzenia zostało powołane. Produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwo znajdują nabywców, a więc przedsiębiorstwo zajmuje określoną pozycje na rynku.

Drugą grupę przychodów w rachunku zysku i strat stanowią pozostałe przychody z działalności operacyjnej (np. przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego), które pomniejszone o pozostałe koszty działalności operacyjnej dają wynik (zysk/strata) n a działalności operacyjnej.

Trzecią grupę przychodów w rachunku zysku i strat stanowią przychody finansowe otrzymywane z operacji finansowych, do których zalicza się między innymi: przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, przychody z udziałów w spółkach, odsetki od udzielonych kredytów i pożyczek, inne.

Przychody finansowe pomniejszane są o koszty finansowe, do których zaliczyć można: odsetki od obligacji, odsetki i prowizje od kredytów i pożyczek, wartość nabycia papierów wartościowych, inne.

Po pomniejszeniu przychodów finansowych kosztami finansowymi otrzymuje się wynik brutto (zysk/strata) na działalności gospodarczej.

Pozostałe elementy rachunku strat i zysku to zyski i straty nadzwyczajne. Zyski i straty nadzwyczajne stanowią skutki zdarzeń odbiegających od normalnej działalności przedsiębiorstwa. Zalicza się do nich zyski i straty losowe oraz zyski i straty wynikające z gospodarki przedsiębiorstwa takie jak kary, grzywny, dary, przedawnione lub umorzone roszczenia i należności (straty nadzwyczajne) i zobowiązania (zyski nadzwyczajne).

Po dodaniu do wyniku (zysk/strata) brutto na działalności gospodarczej zysków nadzwyczajnych i odjęciu strat nadzwyczajnych otrzymuje się wynik finansowy (zysk/strata) brutto, który pomniejszony jest o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, do których zalicza się podatek dochodowy oraz dywidendy od funduszu założycielskiego i inne. Po odjęciu obowiązkowych obciążeń otrzymany zysk (strata) netto świadczy o rentownej (nierentownej) działalności danego przedsiębiorstwa i jest ważną

informacją zarówno dla właścicieli (wskazuje na możliwość wypłaty dywidendy) a także dla potencjalnych inwestorów.

Rachunek przepływów pieniężnych

Analiza bilansu (ocena posiadanych zasobów) i rachunku zysków i strat (ocena strumieni) pomimo swoich zalet nie zawiera jednak wielu informacji potrzebnych do oceny rzeczywistej pozycji finansowej przedsiębiorstwa, a zwłaszcza płynności finansowej.

Zysku wykazanego w rachunku zysków i strat nie można utożsamiać z dostępnymi w przedsiębiorstwie środkami pieniężnymi, ponieważ w rachunkowości wynik finansowy jest ustalany memoriałowo, co oznacza, że:

• przychody z tytułu sprzedaży mogą być uznane przed wpływem środków pieniężnych, po wpływie środków pieniężnych lub równocześnie z wpływem środków pieniężnych z tego tytułu;

• koszty uznane w rachunku zysków i strat nie muszą oznaczać wydatków pieniężnych w danym roku obrotowym.

Dlatego też duże podmioty maja obowiązek sporządzać także rachunek przepływów pieniężnych. Wyodrębnia się w nim 3 rodzaje przepływów pieniężnych - z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Przy czym poszczególne rodzaje działalności definiowane są następująco:

• działalność operacyjna to podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności nie zaliczone do działalności inwestycyjnej lub finansowej; działalność operacyjna informuje, czy podstawowa działalność przedsiębiorstwa jest opłacalna

• działalność inwestycyjna (lokacyjna) związana jest z nabywaniem lub zbywaniem składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz związanymi z nimi wszystkimi pieniężnymi kosztami i korzyściami; analizując przepływy z działalności lokacyjnej otrzymuje się informacje, czy przedsiębiorstwo poczyniło nakłady inwestycyjne (przepływy ujemne), czy też dokonuje wyprzedaży składników majątku (przepływy dodatnie)

• działalność finansowa to pozyskiwanie lub utrata źródeł finansowania oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści; dodatnie przepływy finansowe oznaczają zaciąganie kredytów (lub innych obcych form finansowania), zaś ujemne oznaczają spłatę kredytów i innych podobnych form finansowania

Jeżeli zdarzenie zostało zakwalifikowane do określonego rodzaju działalności, wszystkie pieniężne wydatki i pieniężne wpływy związane z tym zdarzeniem powinny być zaliczane do tego samego rodzaju działalności.

Celem rachunku jest dostarczanie informacji o przychodach i rozchodach środków pieniężnych w okresie objętym sprawozdaniem.

Rachunek przepływów pieniężnych może być sporządzony dwoma metodami:

• bezpośrednią,

• pośrednią.

Wybór dotyczy sposobu prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, ponieważ przepływy pieniężne z pozostałych dwóch rodzajów działalności sporządzane są zawsze przy wykorzystaniu metody bezpośredniej.

W metodzie pośredniej punktem wyjścia jest wynik finansowy netto, który podlega odpowiednim korektom:

• korekcie wyniku netto o koszty i przychody, które zaliczają się do innych rodzajów działalności (inwestycyjnej, finansowej), np. zapłacone odsetki od kredyt ów bankowych, otrzymane dywidendy itp.;

• korekcie dotyczącej zmian stanu środków obrotowych netto w ciągu roku obrotowego, tj. faktu, że część przychodów lub zysków nie zmienia się w przychody pieniężne lecz pozostaje w należnościach, lub wydatkowana została na przyrost zapasów, a część kosztów zmieniła się w zobowiązania;

• korekcie dotyczącej kosztów niepieniężnych, które nie są wydatkami, np. amortyzacja, rezerwy;

• pozostałym korektom.

W metodzie bezpośredniej wykazuje się poszczególne tytuły wpływów i wydatków bezpośrednio według danych z ewidencji lub pośrednio, przez skorygowanie wielkości sprzedaży, kosztów wytworzenia produktów sprzedanych oraz innych pozycji rachunku zysków i strat o zmiany stanu zobowiązań, należności i zapasów oraz innych pozycji niegotówkowych lub takich, których efekt w postaci przepływów pieniężnych zaliczono do działalności inwestycyjnej lub finansowej.

Strukturę rachunku przepływów pieniężnych przy uwzględnieniu obu metod przedstawia schemat.

Rys. 12 Struktura rachunku przepływów pieniężnych

Działalność operacyjna
Metoda bezpośrednia	Metoda pośrednia
Wpływy (według tytułów) ... Wydatki (według tytułów) ...	Wynik finansowy netto Korekty ... ...
Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej		A
Działalność inwestycyjna
Wpływy (według tytułów) ... Wydatki (według tytułów) ...
Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej			B
Działalność finansowa
Wpływy (według tytułów) ... Wydatki (według tytułów) ...
Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej				C
Razem przepływy pieniężne netto: A + B + C = X X = Zmiana stanu środków pieniężnych (BZ - BO według definicji środków pieniężnych stosowanych dla przepływów pieniężnych)

Źródło: Waśniewski T., Skoczylas W, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2004

Duża rola poznawcza rachunku z przepływów pieniężnych polega na tym, że wypełnia on lukę w tworzeniu przez rachunkowość wiernego obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa poprzez znaczne wzbogacenie danych informacyjnych o wynikach gospodarki środkami pieniężnymi i pokazanie rzeczywistych możliwości płatniczych firmy.

Zestawienie zmian w kapitale własnym

Drugim sprawozdaniem obowiązującym tylko w dużych podmiotach gospodarczych jest zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym, które charakteryzuje zmiany własności księgowej aktywów netto jednostki. Wprowadzenie tego sprawozdania jest wyrazem dostosowywania zakresu informacyjnego sprawozdania finansowego do wymogów określonych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości. Jest to szczególnie istotne, gdyż ustawa o rachunkowości dopuszcza odnoszenie skutków niektórych zdarzeń bezpośrednio na kapitał własny, w pozycji kapitał z aktualizacji wyceny, co dotyczy różnic między niższą ceną nabycia a wyższą ceną rynkową długoterminowych inwestycji lub na zysk/ stratę z lat ubiegłych, co odnosi się do skutków korekt błędów podstawowych.

W zestawieniu zmian w kapitale własnym przedstawia się zmniejszenia i zwiększenia poszczególnych składników kapitału własnego. Bilans otwarcia kapitału własnego koryguje kwota dokonanych w roku obrotowym, w pozycji zysk / strata z lat ubiegłych, korekt błędów podstawowych, odnoszona na kapitał własny. Sprawozdanie kończy informacja o proponowanym podziale wyniku lub pokryciu straty.

W przedsiębiorstwach, które nie mają obowiązku sporządzania przedstawionego zestawienia, zamieszcza się informacje o zmianach w kapitale zapasowym i rezerwowym w Dodatkowych informacjach i objaśnieniach.

Celem zestawienia zmian w kapitale własnym jest dostarczenie użytkownikom informacji o:

• zmianach i przyczynach tych zmian w poszczególnych składnikach kapitału (funduszu) własnego;

• kosztach i przychodach, które bezpośrednio zostały odniesione na kapitał własny, z pominięciem rachunku zysków i strat.

Elementami zestawienia zmian w kapitale własnym są następujące składniki:

• kapitał (fundusz) podstawowy,

• należne wpłaty na kapitał podstawowy,

• udziały (akcje) własne,

• kapitał (fundusz) zapasowy,

• kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny,

• pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe,

• zysk (strata) z lat ubiegłych,

• wynik netto.

Informacja dodatkowa

Informacja dodatkowa składa się z:

• wprowadzenia do sprawozdania finansowego - zawiera ono opis przyjętych zasad rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzania sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru, oraz przedstawienie przyczyn skutków ich ewentualnych zmian w stosunku do roku poprzedniego;

• dodatkowych informacji i objaśnień, a w nich:

• uzupełniające dane i wszelkie informacje pomocne w zrozumieniu treści pozycji bilansowych, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych i zestawienia zmian w kapitale własnym;

• proponowany podział zysku lub pokrycia straty;

• podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki;

• informacje o znaczących zdarzeniach dotyczących lat ubiegłych, ujętych w sprawozdaniu finansowym;

• informacje o wspólnych przedsięwzięciach, które nie podlegają konsolidacji;

• informacje związane z połączeniem metodą nabycia lub metodą łączenia udziałów;

• opis niepewności co do możliwości kontynuowania działalności i podejmowanych lub planowanych działań mających na celu ich eliminację;

• inne informacje mające istotny wpływ na ocenę sytuacji majątkowej, finansowej i wyniku finansowego.

Obowiązek sporządzania „Sprawozdania z działalności jednostki”, które uzupełnia sprawozdanie finansowe, dotyczy spółek kapitałowych, towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielni oraz przedsiębiorstw państwowych. Zawiera ono istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskanych w okresie sprawozdawczym efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożenia, a w szczególności informacje o zdarzeniach istotnie wpływających na działalność jednostki, jakie nastąpiły w roku obrotowym, a także po jego zakończeniu, do dnia zatwierdzenia sprawozdania, przewidywanym rozwoju jednostki, ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju oraz aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej.

3. Wskaźnikowa ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa

1. Zasady i ograniczenia analizy wskaźnikowej

Istotnym zagadnieniem w procesie zarządzania przedsiębiorstwem jest analiza jego kondycji finansowej. Dokonanie kompleksowej oceny sytuacji podmiotu wymaga zbudowania i zastosowania takiego pakietu określonych indykatorów, który odzwierciedlałby osiągnięte wyniki i stan kondycji finansowej podmiotu. W ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw powszechnie wykorzystuje się wskaźniki. Wskaźniki to relacje celowo powiązanych wielości, ustalone dla uzyskania założonych wartości poznawczych.

Analiza finansowa i wskaźnikowa w przedsiębiorstwie powinna być wykorzystywana w celu:

• uzyskania obrazu przedsiębiorstwa, który będzie punktem wyjścia do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji gospodarczych;

• przeprowadzenia kontroli rzeczywistego przebiegu zdarzeń gospodarczych z przyjętymi założeniami.

Z uwagi na możliwość rozpatrywania przedmiotu analizy ekonomicznej w ujęciu statycznym i dynamicznym można wyróżnić:

• wskaźniki statyczne - charakteryzujące stan ekonomiczny badanej jednostki na dany moment;

• wskaźniki dynamiczne - charakteryzują one wyniki ekonomiczne - strumienie, np. przychody, koszty, zyski.

Stopień agregacji (pojemności) wskaźników pozwala wyróżnić:

• wskaźniki syntetyczne - wyrażają pewną liczbę zdarzeń (np. zysk, rentowność) i charakteryzują się dużą pojemnością;

• wskaźniki cząstkowe - mające małą pojemność (np. wskaźniki płynności, szybkości obrotu).

Możliwość wyrażenia wskaźników w wielkościach bezwzględnych i względnych Stopień agregacji (pojemności) wskaźników pozwala wyodrębnić:

• wskaźniki kwantytatywne - ilościowe, wyrażające absolutne rozmiary stanów (np. stan środków trwałych, stan zatrudnienia);

• wskaźniki kwalitatywne - jakościowe, określające relacje między wiążacymi się merytorycznie wskaźnikami kwantytatywnymi (np. rentownosć).

Wartość poznawcza wskaźników jest uzależniona od zachowania przedstawionych poniżej zasad ich konstrukcji:

• zasada celowości - wskaźniki należy konstruować dla pomiaru określonego, istotnego obszaru działalności gospodarczej, co oznacza, że przedmiotem analizy nie jest wskaźnik, a zakres działalnosci objęty tym wskaźnikiem;

• zasada odpowiedniości - oznacza obowiązek wiązania tylko takch wielkości, które pozostają ze sobą w logicznym związku i umożliwiają dokonywanie sensownej interpretacji (zasady odpowiedniści brak jest np. w związku między ilością bocianów a liczbą urodzeń);

• zasada porównywalności - poznawcza wartość wskaźników finansowych jest uzależniona również od możliwości przeprowadzenia ich oceny i interpretacji na tle innych porównywalnych wielkości zewnętrznych (np. porównania w przestrzeni);

• zasada współmierności - traktuje o konieczności odpowiedniego sposobu wyrażenia powiązanych ze sobą wartości.

Istotnym problemem w procesie zarządzania przedsiębiorstwem jest budowa i stosowanie takiego pakietu wskaźników finansowych, który odzwierciedlałby osiągnięte wyniki oraz stan kondycji finansowej podmiotu. Obecnie w ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstw powszechnie wykorzystuje się wskaźniki zaliczane do czterech obszarów analizy:

• wskaźniki płynności,

• wskaźniki zadłużenia (wspomagania finansowego),

• wskaźniki obrotowości (sprawności działania),

• wskaźniki rentowności,

• dodatkowo mogą być one uzupełniane o wskaźniki rynku kapitałowego oraz wskaźniki niefinansowe.

Analiza wskaźnikowa to szybka i efektywna metoda oceny sytuacji finansowej, należy jednak pamiętać, że nie jest ona pozbawiona pewnych ograniczeń, z których najważniejsze dotyczy opierania się głównie na przeszłości przedsiębiorstwa (dane do analiz pochodzą przede wszystkim ze sprawozdań finansowych z lat ubiegłych). Aby analiza wskaźnikowa mogła służyć do kształtowania przyszłości przedsiębiorstwa nie może się ona ograniczać wyłącznie do danego podmiotu, lecz musi być połączona z analizą otoczenia i uzupełniona innymi narzędziami analitycznymi.

1. Analiza płynności finansowej

Każdy podmiot prowadząc działalność gospodarczą, chcąc zachować jej ciągłość, musi zachować płynność finansową. Dla samego przedsiębiorstwa ale również innych grup zainteresowanych (dostawcy, odbiorcy, aktualni i potencjalni kredytodawcy itd.) ważnym celem analizy jest więc uzyskanie odpowiedzi na pytanie o płynność przedsiębiorstwa. Konsekwencje utraty płynności finansowej dla firmy są zazwyczaj poważne (np. utrata możliwości uzyskania kolejnych kredytów, utrata dobrej opinii wśród dostawców, co może spowodować wcześniejszą wymagalność zobowiązań, pogorszenie pozycji wobec odbiorców, którzy znając powstałą sytuację będą mieli większe możliwości przyjęcia korzystnych dla siebie ustaleń przy negocjacjach ceny, warunków dostaw i płatności). W sytuacji braku gotówki firma zmuszona jest często do sprzedaży części produkcji po kosztach własnych lub nawet ze stratą. Aktualni i potencjalni wierzyciele udostępniają swój kapitał na krótki okres, dostawcy, klienci i pracownicy chcą natomiast sprawdzić pewność należności z tytułu udzielonych kredytów, dostaw, zamówionych towarów i stosunku pracy. Dlatego też muszą oni znać ryzyko braku płynności, by w porę podjąć odpowiednie kroki, mające na celu ograniczenie zagrożeń wskazujących na możliwość poniesienia strat.

W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznej definicji płynności. Wśród najczęściej pojawiających się definicji należy wyróżnić:

• płynność finansową, rozumianą jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań bieżących / zdolność do regulowania zobowiązań w zapadających terminach;

• długoterminową płynność finansową, niekiedy utożsamianą z wypłacalnością przedsiębiorstwa, oznaczającą zdolność do pokrycia łącznych długów posiadanym majątkiem;

• długoterminową płynność finansową, nazywaną równowagą dochodową, występującą w sytuacji posiadania przez przedsiębiorstwo zdolności do dokonywania zakupów i do regulowania zobowiązań finansowych.

Przedmiotem analizy płynności finansowej są następujące zagadnienia:

• analiza prawidłowości finansowania aktywów trwałych,

• analiza statycznej płynności finansowej,

• ocena wielkości i zmian kapitału pracującego.

Analiza prawidłowości finansowania aktywów trwałych

Zgodnie ze złotą zasadą bilansową (omówioną w rozdziale „Analiza wstępna sprawozdania finansowego”) aktywa trwałe powinny być finansowane kapitałem własnym, a w sytuacji gdy, jest to niemożliwe - kapitałem obcym długoterminowym. Taka sytuacja odzwierciedla niezależność finansową przedsiębiorstwa i w momentach trudności finansowych stwarza warunki do korzystnej pozycji.

Przedmiotem badań w ocenie prawidłowości finansowania aktywów trwałych są:

• Wskaźnik pokrycia Iº

• Wskaźnik pokrycia IIº

Wskaźnik pokrycia Iº na poziomie równym lub większym niż 100% informuje, iż aktywa trwałe w przedsiębiorstwie są (mogłyby być) w całości finansowane kapitałem własnym. Często jednak wartość tego wskaźnika kształtuje się na poziomie poniżej 100% i wówczas należy wyznaczyć wartość wskaźnika pokrycia IIº. Wartość tego wskaźnika na poziomie równym lub większym niż 100% informuje o finansowaniu trwałych aktywów kapitałem stałym (kapitał własny + zobowiązania długoterminowe).

Na nieprawidłowości w sposobie finansowania aktywów trwałych wskazywałby wskaźnik pokrycia IIº na poziomie poniżej 100%, niedopuszczalne jest bowiem finansowanie zobowiązań inwestycyjnych z kredytów krótkoterminowych.

Analiza statycznej płynności finansowej

Ważnym i powszechnie stosowanym narzędziem w ocenie krótkoterminowej płynności finansowej są wskaźniki płynności, które określa się jako stopnie płynności. Tworzone są one przez porównanie określonych pozycji aktywów i krótkoterminowych zobowiązań. Wynik tego porównania powinien określać zdolność płatniczą przedsiębiorstwa, tj. informować stopniu zgodności krótkoterminowych zobowiązań (ich wysokość i wymagalność) ze stanem środków płatniczych i innych krótkoterminowych źródeł pokrycia.

W zależności od treści licznika poszczególnych wskaźników, wyróżnia się wskaźniki płynności pierwszego I, drugiego II i trzeciego III stopnia.

Ustalenie przedstawionych wskaźników i późniejsza ich ocena poprzedzona być musi klasyfikacją aktywów obrotowych według stopnia ich płynności. Podstawą dla tego podziału może być kryterium ekonomiczne lub rachunkowe. W analizach zewnętrznych jak i wewnętrznych najczęściej stosowane jest kryterium rachunkowe, według którego podział środków obrotowych jest następujący:

• I stopień płynności (najwyższy)- inwestycje krótkoterminowe,

• II stopień płynności (naturalny)- należności krótkoterminowe,

• III stopień płynności (opóźniony) - zapasy oraz krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Należy pamiętać, iż przedstawiona tu klasyfikacja aktywów obrotowych ma charakter uproszczony i często jest niewystarczająca dla oceny płynności w warunkach gospodarki polskiej.

Przedstawiony podział aktywów bilansu według kryterium rachunkowego jest podstawą konstrukcji wskaźników:

• 
  płynności finansowej I stopnia (gotówkowej)

Wskaźnik płynności gotówkowej określa jaka część zobowiązań może być uregulowana w oparciu o aktywa, które nie są już związane w procesie operacyjnym (mające postać gotówki lub jej substytutów).

Jednak brak środków pieniężnych na rachunku nie musi oznaczać utraty płynności finansowej, zwłaszcza w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ma zagwarantowany dopływ środków pieniężnych z inkasowanych należności. Ponadto firmy rentowne, o określonej wiarygodności, mogą korzystać z krótkoterminowego kredytu bankowego. W tej sytuacji trudne jest więc ustalenie wzorcowej wielkości dla tego wskaźnika. Spotykane są poglądy, że powinien on oscylować w granicach 10 - 20%.

Niski poziom tego wskaźnika może wynikać z reguł zarządzania gotówką w przedsiębiorstwie, w myśl których zasoby kapitału gotówkowego powinny być ograniczone do minimum, gdyż tylko kapitał zaangażowany w obrocie przynosi zysk, co może w pewnych sytuacjach prowadzić do powstawania strat spowodowanych brakiem możliwości zawierania szybkich transakcji. Nadmiar gotówki (nadpłynność) powoduje natomiast powstawanie kosztów utraconych korzyści, gdyż środki te mogłyby być zainwestowane w inny sposób i przynosić przedsiębiorstwu większe korzyści.

• płynności finansowej II stopnia (Quick ratio)

Wskaźnik płynności finansowej II stopnia (quick ratio) służy do oceny stopnia pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. Wielkość tego wskaźnika w granicach 100% uważana jest za wzorcową, ponieważ świadczy o zdolności przedsiębiorstwa do pokrycia w krótkim czasie wymagalnych zobowiązań. Wielkości wskaźnika niższe od postulowanych mogą wskazywać na niedostateczne wyposażenie przedsiębiorstwa w płynne środki zabezpieczające spłatę zobowiązań. Natomiast wysoki wskaźnik płynności II stopnia wskazuje na gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności (nie zawsze terminowych).

• płynności finansowej III stopnia (Current ratio)

Wskaźnik III stopnia płynności (current ratio) traktuje się w przedsiębiorstwie jako wskaźnik bezpieczeństwa w zakresie płynności środków - informuje on o zdolności przedsiębiorstwa do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych w oparciu o aktywa bieżące. Ustalone wartości wskaźnika można porównywać w czasie, w przestrzeni oraz z wielkościami standardowymi. Przy określaniu wielkości wzorcowej tego wskaźnika wychodzi się z założenia, że z uwagi na rozbieżności czasowe pomiędzy terminami płatności zobowiązań, a uzyskiwanymi wpływami z działalności, środki obrotowe powinny z odpowiednim nadmiarem pokrywać bieżące zobowiązania. Na tej podstawie przyjęto, iż powinien on oscylować w granicach 120-200%. Zbyt wysoka lub zbyt niska wielkość wskaźnika powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się przedstawionej relacji. Jeżeli wskaźnik spada poniżej 120%, to stanowi on dla przedsiębiorstwa sygnał informujący go o konieczności przeprowadzenia analizy kapitału obrotowego i oceny przyczyn obniżenia jego wysokości. Niski poziom wskaźnika może oznaczać, że firma nie posiada wystarczających środków dla spłacania bieżących zobowiązań. Wskaźniki płynności finansowej III stopnia przyjmujące wielkości powyżej 200% wskazują na nadmierną płynność, co z kolei może mieć niekorzystny wpływ na rentowność firmy.

W przypadku stopni płynności na pozytywną ocenę zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica między wskaźnikami II i III stopnia płynności nie jest zbyt duża. Wskazuje to wówczas na efektywne gospodarowanie kapitałami zaangażowanymi w zapasach. Duża rozpiętość wielkości tych wskaźników może być sygnałem występowania zapasów nadmiernych lub zbędnych, np. produkty gotowe nie mające zbytu.

Kapitał pracujący

Podmioty podejmujące działalność gospodarczą określają najczęściej wielkość zapotrzebowania na kapitał w oparciu o szacowane wydatki na zakup majątku trwałego. Jednakże prowadzenie bieżącej działalności gospodarczej wymaga również posiadania odpowiednich środków zaangażowanych w aktywach obrotowych.

Kapitał pracujący jest różnicą pomiędzy aktywami obrotowymi (krótkoterminowymi) a zobowiązaniami bieżącymi. Wyraża więc wielkość kapitałów stałych (kapitałów własnych i długoterminowych kapitałów obcych) finansujących majątek obrotowy. Jako najbardziej płynna część kapitału może być rozumiany jako rodzaj zabezpieczenia dla zobowiązań, które wynikają z bieżącego cyklu obiegu gotówki w przedsiębiorstwie.

Analizę finansową kapitału pracującego wykorzystuje się do badania dwóch problemów:

• zmian płynności - w tym znaczeniu wartość poznawcza kapitału pracującego pokrywa się z funkcjami wskaźnika płynności III stopnia, chociaż nie jest on równie wymierny i porównywalny (kapitał ten jest wyrażony bowiem w wielkościach absolutnych);

• zmian w długoterminowym potencjale finansowym - zgodnie ze złotą zasadą bilansową kapitał pracujący odzwierciedla składniki aktywów obrotowych finansowane długoterminowo.

Zupełnie inna sytuacja ma miejsce, gdy kapitał pracujący jest ujemny, czyli kapitał krótkoterminowy finansuje długoterminowe części aktywów. Taki stan rzeczy z reguły świadczy o trudnościach finansowych i płatniczych, gdyż aktywa obrotowe nie wystarczają na spłatę zobowiązań bieżących, co może być dla przedsiębiorstwa niezwykle niebezpieczne.

Rys. 13 Kapitał pracujący

Przypadek I

kapitał własny > majątek trwały

Przypadek I I

kapitał własny < majątek trwały

Przypadek III

kapitał własny < majątek trwały

1. Wskaźniki zadłużenia/wspomagania finansowego

Ocenę struktury kapitałowej i poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa można prowadzić w ujęciu kapitałowym lub dochodowym.

Wskaźniki struktury kapitałowej są podstawą do oceny udziału kapitałów własnych i obcych w finansowaniu aktywów firmy. Oprócz szeroko wykorzystywanych w ramach analizy wstępnej wskaźników struktury, przedmiotem oceny w zakresie badania wspomagania finansowego są wskaźniki:

• zadłużenia ogólnego,

• dźwigni finansowej,

• wskaźnik zadłużenia długoterminowego,

• pokrycia odsetek.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia może przyjmować postać:

Wskaźnik ogólnego zadłużenia, w przedstawionej postaci, określa udział obcych źródeł w finansowaniu aktywów przedsiębiorstwa wyrażonych w wartości bilansowej lub też rynkowej. Często traktowany jest on jako indykator ryzyka finansowego.

W praktyce poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany. Jego wielkość uzależniona jest od rodzaju prowadzonej działalności i zmienności przepływów pieniężnych. Wierzyciele oczekują, by wskaźnik ten nie był większy niż 0,5%. Wówczas bowiem aktywa firmy mogą zmniejszyć swoją wartość do połowy, nim zagrożą bezpieczeństwu kapitału obcego. Jeżeli wskaźnik ten jest większy niż 0,5, może powstać sytuacja, że wypracowane środki pieniężne okażą się niewystarczające do spłaty zadłużenia.

Drugim wskaźnikiem uważanym za podstawowy wskaźnik oceny struktury kapitałowej, jest wskaźnik dźwigni finansowej:

W liczniku tego wskaźnika mogą wystąpić kapitały obce ogółem (oprocentowane), kapitały obce długoterminowe lub też zobowiązania ogółem. Kapitał obcy oraz kapitał własny może być wyrażony w wielkościach księgowych lub w wartościach rynkowych. Określa on wielkość długu, a jednocześnie zdolność lub niezdolność przedsiębiorstwa do dalszego zaciągania kredytów niezbędnych w przeprowadzaniu pożądanych zmian gospodarczych.

Uznawana często reguła, według której pożądana relacja kapitału własnego do kapitału obcego powinna wynosić 2:1 czy 1:2 zależy m.in. od ryzyka występującego na rynku. Natężenie kapitału obcego na złotówkę kapitału własnego, wyrażające się w wielkości dźwigni finansowej mniejszej od 1 może być celem dla firm działających na rynkach wysokiego ryzyka, podczas gdy w przypadku firm działających na rynkach o niskim ryzyku wskaźnik ten może przyjmować wielkości większe od 1. Reguła ta ulegała zmianom w czasie. Obecnie przyjmuje się, że dobra struktura finansowa powinna charakteryzować się zmniejszeniem zadłużenia, zwiększeniem rentowności i wzrostem własnych źródeł finansowania.

Szczegółową postacią tego wskaźnika jest wskaźnik zadłużenia długoterminowego (wskaźnik długu):

Wskaźnik ten nosi miano wskaźnika zadłużenia lub też ryzyka. Jako zobowiązania długoterminowe przyjmowane są wszystkie zobowiązania z terminem płatności przekraczającym 1 rok (np. kredyty i pożyczki długoterminowe, wyemitowane obligacje).

Pożądana wielkość tego wskaźnika wynika z relacji zobowiązań długoterminowych do kapitału własnego, równej 1:2 i wynosi 0,5. W racjonalnie zarządzanych przedsiębiorstwach wskaźnik ten powinien kształtować się w przedziale 0,5 do 1. Za poważnie zadłużone uważane są przedsiębiorstwa, w których wskaźnik przekracza wartość 1, czyli zobowiązania długoterminowe przewyższają kapitał własny.

Charakterystyka czynników określających docelową strukturę kapitału pozwala ustalić, że nie można formułować żadnych wzorcowych relacji między kapitałem własnym i obcym. Proporcje te są w gospodarce rynkowej określonym aktem wyboru, realizowanym zgodnie z zasadą, iż firma powinna pożyczać tak dużo, aby osiągnąć jak największe korzyści z powiększania długu, ale nie na tyle dużo, aby utracić zdolność kredytową, bowiem w tym wypadku średni ważony koszt jest najmniejszy, a wartość firmy największa.

Zdolność zadłużania się przedsiębiorstwa nie jest uzależniona tylko od struktury kapitałowej, ale też od zdolności bieżącej obsługi i spłaty zadłużenia (terminowego regulowania zobowiązań odsetkowych i spłaty rat kredytu). W praktyce zdarza się, że przedsiębiorstwa o znacznym poziomie zadłużenia generują tak wysoki poziom gotówki, że posiadają dobrą zdolność do obsługi długu, zaś inne mimo niewielkiego udziału kapitałów obcych takiej zdolności nie posiadają. Dlatego pełna ocena struktury kapitałowej w ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa powinna obejmować więc oba aspekty.

Narzędziem służącym ocenie zdolności bieżącej obsługi zadłużenia jest wskaźnik pokrycia odsetek:

Informuje on o tym, ile razy kwota wypracowanych środków przewyższa wymagane odsetki lub też ile razy zysk brutto może ulec obniżeniu żeby zagrozić obsłudze zadłużenia.

Im wyższe wartości osiąga ten wskaźnik, tym mniejsze jest ryzyko wynikające z zaangażowania kapitału obcego. Często przyjmuje się za normę dla tego wskaźnika wielkość na poziomie 4-5.

3. Wskaźniki sprawności działania - rotacji

Wskaźniki sprawności działania służą do pomiaru aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa w zakresie wykorzystania posiadanych zasobów materialnych, ale również kapitału intelektualnego. Wśród wskaźników sprawności działania można wyodrębnić 3 grupy:

• wskaźniki oparte na kosztach przedsiębiorstwa,

• wskaźniki rotacji,

• wskaźniki gospodarowania zasobami.

Przedmiotem dalszych rozważań w niniejszym module będą wskaźniki rotacji.

Wskaźnik produktywności (rotacji) zapasów (w dniach) przybiera następującą postać:

Wskaźnik produktywności zapasów jest miarą efektywności wykorzystania kapitału zaangażowanego w zapasach danego przedsiębiorstwa. Wielkość tego wskaźnika informuje o czasie pozostawania kapitału w zapasach. Im krótszy jest ten okres, tym większa płynność kapitału zaangażowanego w zapasach - jest to na ogół korzystne dla przedsiębiorstwa, ponieważ pozwala na zmniejszenie kosztów „zamrożenia” kapitału, kosztów magazynowania oraz spadek ryzyka związanego z utratą wartości użytkowych zgromadzonych produktów. Poziom tego wskaźnika należy oceniać na tle wielkości optymalnych, porównań w czasie, a także na tle wyników analizy sektorowej. Niska wielkość tego wskaźnika może też oznaczać brak środków na odtworzenie zapasów.

Wydłużenie okresu pozostawania kapitału w zapasach może być spowodowana szeregiem czynników, np. sezonowość dostaw; zwiększenie partii dostaw, powodujące obniżenie kosztów zużytych materiałów; wahania kursów walut; słaba pozycja konkurencyjna w stosunku do dostawców; wydłużenie się cyklu produkcyjnego lub pogorszenie organizacji procesu produkcyjnego; słaba pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa w stosunku do odbiorców; zerwanie sieci dystrybucyjnych; przygotowywanie ekspansji rynkowej; oczekiwanie na wzrost cen lub też wystąpienie korzystniejszych warunków na rynku

Jak więc wynika z przedstawionych czynników, wzrost tego wskaźnika może być wynikiem działań zamierzonych, celowych, jak i niegospodarności. Prawidłowa ocena jego wielkości wymaga więc dodatkowych danych pochodzących z informacji wewnętrznych przedsiębiorstwa, które nie tylko są przedmiotem obowiązującej sprawozdawczości finansowej.

Cykl rozrachunkowy należności krótkoterminowych wyznacza się za pomocą wzoru:

Wskaźnik ten informuje o przeciętnej liczbie dni upływającej od powstania należności do chwili spływu środków pieniężnych od dłużnika do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. Jego poziom zależy od bardzo wielu czynników, jednak najistotniejszym elementem jest polityka kredytowa przedsiębiorstwa wobec odbiorców.

Ocena wielkości tego wskaźnika powinna być dokonywana w kontekście całej polityki marketingowej przedsiębiorstwa. Wydłużenie okresu windykacji może być elementem świadomej polityki przedsiębiorstwa. Restrykcyjna polityka kredytowa w stosunku do odbiorców wyrażała się będzie w niskich wartościach tego wskaźnika. Przedsiębiorstwo będzie posiadało zwiększoną płynność, lecz niską rentowność. Przy krótkim okresie kredytowania lub sprzedaży wyłącznie za gotówkę z reguły maleją przychody i obniża się zysk, gdyż nie wszyscy odbiorcy mogą zapłacić gotówką.

Ze względu na znaczenie należności z tytułu dostaw i usług często analizę sprawności działania w tym zakresie ogranicza się do badania ich rotacji, wykorzystując następującą postać wskaźnika:

Trzecim elementem określającym cykl konwersji gotówki jest produktywność (rotacja) zobowiązań krótkoterminowych:

Analogicznie jak poprzednio, wskaźnik ten można ustalać i oceniać dla zobowiązań z tytułu dostaw i usług, który wówczas równa się:

Przedstawiony wskaźnik informuje o przeciętnej liczbie dni od momentu dokonania zakupu materiałów, towarów, robót i usług na kredyt do chwili jego spłaty. Ocena tego wskaźnika jest podobna do interpretacji wskaźnika produktywności należności z tytułu dostaw i usług. Oba te wskaźniki należy rozpatrywać we wzajemnym związku, bowiem ich niekorzystne rozejście się może oznaczać poważne problemy z płynnością finansową. Poziom tego wskaźnika uzależniony jest od pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku w stosunku do dostawców oraz panujących zwyczajów, a także od kosztu zobowiązań z tytułu dostaw i usług. W przypadku, gdy zobowiązania z tytułu dostaw i usług stanowią nieoprocentowane źródło finansowania działalności gospodarczej, okres spłaty zobowiązań należy wydłużać. W ten sposób zwiększ się bowiem płynność i rentowność firmy. Jeśli natomiast źródło to jest oprocentowane, a stopa procentowa jest wyższa niż kredytu bankowego, wykorzystanie zobowiązań w finansowaniu potrzeb w obrocie należy ograniczać, skracając cykle rozrachunkowe. Wówczas poprawie ulega rentowność przedsiębiorstwa. Stąd też trudno jest określić, kiedy wskaźnik ten przyjmuje wielkości niekorzystne.

3. Pomiar rentowności w przedsiębiorstwie

Wskaźniki rentowności bazują na wielkości osiągniętego przez firmę zysku w badanym okresie. Zysk jest odzwierciedleniem, najogólniej to formułując, efektywności decyzji inwestycyjnych i finansowych. Jeśli firma nie uzyskuje wymaganej przez inwestorów stopy zwrotu, nie znajduje ich uznania i pozytywnej oceny. Jednocześnie może być ona niezdolna do samodzielnego zwiększenia własnej bazy majątkowej. Wskaźniki rentowności mierzą efektywność działalności firmy przez odniesienie osiągniętego zysku do wartości wybranego kapitału, czy majątku firmy .

W ocenie rentowności wykorzystywane są dwie grupy wskaźników:

• wskaźniki opłacalności zaangażowania kapitałów (rentowność finansowa),

• wskaźniki efektywności zużycia czynników produkcji (rentowność handlowa).

W pierwszej z wymienionych grup dużą wartość poznawczą i przydatność praktyczną mają wskaźniki:

• wskaźnik rentowności kapitału całkowitego,

• wskaźnik rentowności aktywów,

• wskaźnik rentowności kapitału własnego.

Wskaźnik rentowności kapitału całkowitego ROC

W tej postaci wskaźnik ten jest miarą efektywności całości zainwestowanego kapitału, niezależną od struktury kapitałowej (finansowej). Nadaje się więc do porównań firm o zróżnicowanych poziomach zadłużenia. Ponieważ w liczniku uwzględnione zostały zarówno wyniki przynależne właścicielom, jak i odsetki od kapitału obcego należne wierzycielom za udostępnienie kapitału (długo- i krótkoterminowego oprocentowanego) jest wskaźnikiem wewnętrznie spójnym. Im większe wartości przybiera ten wskaźnik, tym bardziej efektywnie wykorzystywany jest kapitał zaangażowany w tym przedsiębiorstwie.

W analizie rentowności istotne są nie tylko porównania w czasie czy porównania z planem, ale też porównania w przestrzeni. Poziom tego wskaźnika można też oceniać na tle średniego ważonego kosztu kapitału. Jeżeli wskaźnik rentowności kapitału całkowitego przewyższa średni ważony koszt kapitału, wówczas przedsiębiorstwo powiększa swoją wartość, co równocześnie oznacza, że podstawowy cel działalności gospodarczej firmy jest realizowany.

Wskaźnikiem o zbliżonym polu recepcji jest wskaźnik rentowności aktywów:

Rentowność ekonomiczna wyraża więc wielkość zysku netto przypadającego na jednostkę zaangażowanych w przedsiębiorstwie aktywów. Tym samym określa on efektywność zarządzania przez firmę swoimi zasobami trwałymi i obrotowymi. Im większe wartości przyjmuje ten wskaźnik, tym efektywność wykorzystania aktywów jest większa.

Dla uzyskania bardziej obiektywnej opinii przy interpretacji tego wskaźnika należy porównać uzyskane wyniki z wielkościami uzyskiwanymi przez inne przedsiębiorstwa sektora. Może bowiem wystąpić sytuacja, że firma poprawia wprawdzie efektywność zaangażowanych aktywów, ale robi to wolniej w stosunku do poziomu dynamiki całego sektora lub też wybranych, znaczących, dynamicznie rozwijających się konkurentów.

Podczas gdy wskaźnik rentowności kapitału całkowitego przedstawia obraz zdolności przedsiębiorstwa do generowania zysku z każdej złotówki kapitału całkowitego (własnego i obcego długo- i krótkoterminowego oprocentowanego) to wskaźnik rentowności kapitału własnego ROE jest miernikiem oceny wyników działalności bardziej użytecznym dla akcjonariuszy, gdyż ilustruje zdolność firmy do generowania zysku z każdej złotówki kapitału własnego. Dlatego też wielkością tego wskaźnika zainteresowani są przede wszystkim akcjonariusze i udziałowcy.

W przedstawionej postaci wskaźnik rentowności kapitału własnego odzwierciedla efektywność zaangażowania kapitałów nie tylko podstawowych, ale też kapitałów, które wnieśli właściciele w formie nadwyżki ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, dopłat do kapitału czy też wypracowanego zysku, którego wielkość zasiliła kapitał własny.

W ocenie wielkości tego wskaźnika istotne są nie tylko porównania w czasie i z planem ale też badania porównawcze na tle innych alternatywnych form krótkoterminowego inwestowania. W gospodarce rynkowej pieniądz płynie bowiem ze sfer o niższej do sfer o wyższej efektywności gospodarowania.

Dlatego też tam, gdzie stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału przewyższa przeciętną stopę zwrotu, obserwuje się szybkie narastanie konkurencji i związane z tym obniżanie się poziomu rentowności.

W drugiej grupie wskaźników rentowności (rentowności handlowej) na uwagę zasługują:

• wskaźnik rentowności sprzedaży,

• wskaźnik rentowności sprzedaży towarów i produktów,

• wskaźnik poziomu kosztów.

Wskaźnik rentowności sprzedaży:

Jest on miarą sukcesów przedsiębiorstwa na rynku. Uwzględnienie w liczniku wskaźnika zysku netto powoduje, że przedmiotem oceny jest nie tylko efektywność działalności operacyjnej bezpośredniej i pośredniej, ale też operacji finansowych (m. in. poziom zadłużenia), zdarzeń nadzwyczajnych i polityki podatkowej.

Wskaźnik w tej postaci jest najbardziej syntetyczną wersją, ale jego porównawcze oceny natrafiają jednak na znaczne trudności przy zachowaniu zasady porównywalności. Duże pole recepcji powoduje bowiem, że ilość czynników zakłócających porównywalność pomiędzy wskaźnikami jest też znaczna.

Dla bezpośredniej oceny efektywności podstawowej działalności należy wykorzystać szczegółową postać wskaźnika rentowności sprzedaży, tj. wskaźnik rentowności sprzedanych produktów towarów i materiałów:

Ocena ustalona w przedstawionej formie ma wiele zalet, gdyż informując o poziomie rentowności, osiągniętej bezpośrednio z działalności podstawowej, operacyjnej, charakteryzuje się dużym stopniem porównywalności i to nie tylko w ramach jednego przedsiębiorstwa ale i w analizach międzyzakładowych. Jej wyniki mogą więc stanowić podstawę dla ujawnienia rezerw występujących w przedsiębiorstwie, i tym samym poprawy jego pozycji konkurencyjnej. Poziom rentowności sprzedaży wiąże się z udziałem w rynku danego przedsiębiorstwa. Im większa rentowność sprzedaży, tym przedsiębiorstwo jest bar

dziej konkurencyjne na rynku. Wyższy poziom rentowności to większa płynność finansowa, która umożliwia prowadzenie szerszych inwestycji, wypłatę dywidend czy też obsługę i spłatę zadłużenia.

Kolejnym istotnym wskaźnikiem w grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników produkcji jest wskaźnik poziomu kosztów:

Wskaźnik poziomu kosztów oblicza się i ocenia w przedsiębiorstwach rentownych, niskorentownych oraz deficytowych. W tych pierwszych będzie on przyjmował wielkości mniejsze niż 100, w drugich w granicach 100 i w trzecich powyżej 100. Pozytywnie oceniona zostanie działalność tego przedsiębiorstwa, które uzyskuje wskaźnik poziomu kosztów mniejszy niż 100, a ponadto w przeanalizowanym okresie ma on tendencję malejącą.

Bibliografia

1. L. Bednarski, Zasady oceny rocznej działalności przedsiębiorstw w systemie anglo-amerykańskim, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 1990, nr 18

2. L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998

3. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000

4. S. Flejterski, B. Świecka (red.), Elementy finansów i bankowości, CeDeWu.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2006

5. W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2002

6. I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2002

7. R. Piotrowski, Bilans źródłem wstępnej oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa, Serwis FK, nr 28 (378) 2002

8. L. Rozenberg, B. Świecka, Finanse przedsiębiorstw, materiały dla słuchaczy MBA 2000, Szczecin 2002

9. M. Rzepnikowska, E. Śnieżek, Przepływy środków pieniężnych, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1995

10. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004

11. L. Szyszko, J. Szczepański (red.), Finanse przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2003

12. G. Świderska red., Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, Difin, Warszawa 2003

13. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, PWN, Warszawa 2005, t. 2

14. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami

15. T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997

16. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Kierunki analizy w zarządzaniu finansami firmy, Wydawnictwo ZPSB, Szczecin 1996

17. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2004

18. U. Wojciechowska, Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw okresie transformacji gospodarki. Aspekty mikroekonomiczne i makroekonomiczne, SGH, Warszawa 2001

19. D. Zarzecki, Wykorzystanie wskaźników finansowych w ocenie przedsiębiorstwa. Podstawowe zagadnienia, Interbook, Szczecin 1997

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, PWN, Warszawa 2005, t. 2, s. 53

por. W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2002, s. 15; T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2004 s. 4

T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 16

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria… op..cit., s. 17

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Kierunki analizy w zarządzaniu finansami firmy, Wydawnictwo ZPSB, Szczecin 1996, s. 10

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 14-15

Ibidem, s. 15-16

Sierpińska M., Jachna T., Ocena… op.cit., s. 21

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…op.cit., s. 47

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza…op.cit., s. 21-22

G. Świderska red., Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, Difin, Warszawa 2003, s. 1-15

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami

Ibidem

R. Piotrowski, Bilans źródłem wstępnej oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa, Serwis FK, nr 28 (378) 2002, s. 4

I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2002, s. 175

Ibidem, s. 168

L. Szyszko, J. Szczepański (red.), Finanse przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2003, s. 324

Opracowanie własne na podstawie: Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 z późniejszymi zmianami

W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000, s. 79

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowosci w Polsce, Warszawa 2004, s. 158

Ibidem s. 158

Ibidem, s. 158

D. Zarzecki, Wykorzystanie wskaźników finansowych w ocenie przedsiębiorstwa. Podstawowe zagadnienia, Interbook, Szczecin 1997, s. 9-13

zob. L. Bednarski, Zasady oceny rocznej działalności przedsiębiorstw w systemie anglo-amerykańskim, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 1990, nr 18

por. M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2004, s. 145-146; M. Rzepnikowska, E. Śnieżek, Przepływy środków pieniężnych, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1995, s. 22-25; U. Wojciechowska, Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw okresie transformacji gospodarki. Aspekty mikroekonomiczne i makroekonomiczne, SGH, Warszawa 2001, s. 253-255

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria… op.cit., s. 172, 436-441

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Kierunki analizy w zarządzaniu finansami firmy, Wydawnictwo ZPSB, Szczecin 1996, s. 80-81

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria… op.cit., s. 172-174; 438-443

zob. M. Sierpińska. T. Jachna, op.cit. s. 151-152

część autorów za satysfakcjonujący uznaje wskaźnik wyższy niż 100%

według niektórych autorów 150-200%

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 111-113

M. Sierpińska, T. Jachna, s.166-171

Wg standardów zachodnich, w przedsiębiorstwie, w którym zachowana została równowaga między kapitałem własnym a obcym, wskaźnik ten powinien mieścić się w przedziale 0,57- 0,67

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria… op.cit., s. 451-457

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria… op.cit., s. 245-256

1

2

Majątek trwały

Majątek obrotowy

Kapitał własny

Kapitał obcy długoterminowy

Kapitał obcy krótkoterminowy

Kapitał pracujący

Kapitał własny

Kapitał obcy długoterminowy

Kapitał obcy krótkoterminowy

Kapitał pracujący ujemny

Kapitał własny

Kapitał obcy długoterminowy

Kapitał obcy krótkoterminowy

Majątek trwały

Majątek obrotowy

Majątek trwały

Majątek obrotowy

Kapitał pracujący

PRZYDATNOŚĆ

WIARYGODNOŚĆ

PORÓWNYWALNOŚĆ

ZROZUMIAŁOŚĆ

NAJWAŻNIEJSZE CECHY JAKOŚCIOWE SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH

sprawozdawczość

zapisy w analitycznych i syntetycznych urządzeniach ewidencyjnych

dokumentacja pierwotna lub wtórna

POZAEWIDENCYJNE

EWIDENCYJNE

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

ANALIZY EKONOMICZNEJ

Analiza

decyzyjna

Analiza

bieżąca

Analiza

ogólna

Analiza

szczegółowa

Analiza

kompleksowa

Analiza

funkcjonalna

ze standardami

wypracowanymi w gospodarce

Analiza

wewnętrzna

Analiza

zewnętrzna

ze wskaźnikami

różnych klas

w czasie

ze średnimi wielkościami

danej klasy

z danymi kilku

przedsiębiorstw w klasie

z wielkościami

postulowanymi

z danymi średniego

przedsiębiorstwa

w klasie

Analiza

retrospektywna

Analiza

prospektywna

ZASTOSOWANE

METODY BADAWCZE

Rodzaje porównań

zewnętrzne

wewnętrzne

SZCZEGÓŁOWOŚĆ

OPRACOWANIA

CZAS, KTÓREGO

DOTYCZĄ ANALIZY

PRZEZNACZENIE

ANALIZ

ANALIZA EKONOMICZNA

kierownictwo, władze, zarząd, pracownicy przedsiębiorstwa

społeczeństwo

konkurenci

instytucje rządowe i samorządowe

inwestorzy, kapitałodawcy

dostawcy,

odbiorcy, kooperanci

analitycy,

doradcy finansowi, ekonomiści

instytucje finansowe np. banki,

fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe

Analiza powiązań

przedsiębiorstwa z

otoczeniem

Analiza otoczenia

szczegółowego

Analiza otoczenia ogólnego

Analiza

techniczno-ekonomiczna

Analiza finansowa

Analiza otoczenia

przedsiębiorstwa

Analiza

ekonomiczna

ANALIZA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

---