Jakie są źródła trudności w rozumieniu sytuacji społecznych przez dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim ?

Poniżesze trudności zostały wyodrębnione dzięki badaniom, którym poddano dziewczynki w wieku od 8 do 15 lat, przebywające w Specjalnym Zakładzie Wychowawczym dla dziewcząt pod Warszawą.

Z dziećmi tymi przeprowadzono rozmowę na temat 12 przedstawionych im obrazków, ilustrujących różne sytuacje społeczne i psychologiczne.

1. Trudności związane z identyfikowaniem poszeczgólnych elementów sytuacji:

• trudności o podłożu percepcyjnym (zaburzenia w procesie analizy i syntezy wzrokowej)

Szczególnie wyraźne "trudności wzrokowe" uwypukliły się w powyższej scenie, w której były dwa plany: realny i filmowy. Nazwanie dziecku przedmiotów narysowanych na obrazku mogło w takich przypadkach od razu umożliwić mu zrozumienie całej sytuacji.

Przykłady ćwiczeń usprawniających percepcję wzrokową

(analizę i syntezę wzrokową).

1. Wszelkiego rodzaju układanki, np. puzzle, kolorowe figury geometryczne, domina,

2. Wyodrębnianie różnic między obrazkami (powiedz, czym różnią się te obrazki)

3. Rysowanie konturów wg podanego wzoru - dziecko otrzymuje rysunek o słabo zaznaczonym konturze, zadaniem dziecka jest pogrubienie istniejącego konturu.

4. Układanie wzorów z figur geometrycznych. Podajemy dziecku wzór, dziecko odtwarza ten wzór.

5. Kreślenie kształtów graficznych powstałych za pomocą kreski łączącej wyznaczone uprzednio punkty.

6. Wypełnianie konturów - pokrywanie płaszczyzny farbą, kredką.

7. Uzupełnianie niekompletnych figur - dziecko otrzymuje karton z narysowanymi niekompletnymi figurami geometrycznymi, literami oraz wzór tych figur. Zadaniem dziecka jest uzupełnienie figur.

8. Dziecko otrzymuje karton z rysunkami z kompozycjami składającymi się z kilku figur.

9. Dziecko otrzymuje tablice z literami. Przerysowuje je przez kalkę techniczną.

10. Wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie. Dajemy dziecku duży kartonik z napisaną literą oraz kilka małych kartoników z różnymi pojedynczo wypisanymi literami. Zadaniem dziecka jest znalezienie litery przedstawionej na dużym kartoniku..

11. Wyszukiwanie liter i sylab. Dziecko w otrzymanym tekście wyszukuje poznane litery i sylaby, zamalowuje je.

12. Wyszukiwanie takich samych wyrazów i ich odpoznawanie w tekście.. dziecko otrzymuje na małych kartonikach wyrazy, odszukuje je w podanym tekście (zaczynamy od wyrazów jednosylabowych, stopniowo przechodzimy do dwusylabowych).

13. Stosowanie rozsypanek wyrazowych. Dziecko otrzymuje wzór zadania i na kartonikach pojedyncze wyrazy. Zadaniem dziecka jest ułożenie zdania wg wzoru z rozsypani.

Ćwiczenia usprawniające percepcję wzrokową dziecka

znajdą Państwo w następujących publikacjach:

1. Obserwuje, mówię i rysuję. Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową - E. Waszkiewicz

2. Jeszcze potrenujmy. Ćwiczenia w zakresie wzrokowo-słuchowym - B. Zakrzewska

3. Wzory i obrazki - M. Frostig, D. Horne

4. Zestaw pomocy rozwijających spostrzegawczość wzrokową i myślenie „terapia zabawą” - J. Baran

5. Ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji wzrokowej. Zeszyt 2 - E. Chmielewska

6. Orto-gra - H. Grzelachowska

7. Dobieramy pary wyrazów - H. Grzelachowska

• trudności związane ze słabą reprezentacją poznawczą danego przedmiotu w umyśle dziecka.

Niektóre z dzieci, zwłaszcza młodsze, nie miały kontaktu lub bardzo niewielki z przedmiotami zamieszczonymi na obrazkach. Na przykład rzadko widywały bombonierki z czekoladkami, zarówno w rzeczywistości, jak i na obrazkach. Stąd wystąpiła ponadprzeciętna trudność w samodzielnym rozumieniu sytuacji, w której ten "rekwizyt" odgrywał główną rolę.

Część dzieci nie kojarzyła przedmiotu w ręku chłopca z czekoladkami - mówiły: "Chłopiec ma pudełko z farbami" albo "Chłopiec coś trzyma".

Pamiętaj, że warto przeznaczać niektóre zajęcia na zaznajamianie wychowanków z różnymi przedmiotami - cyz to na obrazkach cyz w rzeczywistości. Ta forma zajęć na pewno umożliwi im prawidłowy rozwój kompetencji społecznych i ułatwi rozumienie wielu sytuacji społecznych w życiu.

2. Nieznajomość niektórych symboli, brak odpowiednich pojęć.

Pełne zrozumienie tej scenki wymagało domyślenia się kłopotów "babci" związanych ze słabym wzrokiem, te kłopoty sygnalizowały okulary na jej nosie.

Dla niektórych badanych ten szczegół rysunku nie miał sygnalizującego znaczenia, ponieważ nie znały pojęcia "słabego wzroku" i nie wiedziały, po co nosi się okulary.

W pracy z dziećmi staraj się zaznajamiać je z różnymi pojęciami i symbolami, dzięki temu

3. Trudności intelektualne

• Trudności polegające na niezdolności do równoczesnego zwracania uwagi na wszytskie dane zawarte w sytuacji.

Prowadzi to często do tak zwanego pochopnego wnioskowania, wadliwego diagnozowania sytuacji: nie na podstawie wszystkich ważnych informacji, lecz tylko z uwzględnieniem wybranych, niektórych danych.

A oto przykłady takich błędów:

"Pani wiesz pranie" - następywało pominięcie

kropel deszczu i oznak wichury sygnalizujących

pilną potrzebę zdejmowania bielizny

"Na ulicy leży paczka, chłopiec idzie zobaczyć co tam jest" - pominięcie pana, który dopiero co tę paczkę zgubił i jest widoczny w bliskiej odległości

• Trudnośći związane z nową, niejasną i skomplikowaną sytuacją

Ze względu na szczególne warunki życia zakładowego badane dzieci miały nietypowy, a pod wielona względami mały zasób doświadczeń. Równocześnie zaś niska sprawność intelektualna ograniczała ich możliwości rozumienia sytuacji nowych i złożonych.

Szczególnym przykładem trudności intelektualnych była niemożność antycypacji zdarzeń. Ten rodzaj trudności szczególnie uwypuklił się w powyższej scenie, która miała inną od pozostałych konstrukcję. Zrozumienie tej sytuacji wyjątkowo nie polegało tu na określeniu tego, co się dzieje, ale na przewidzeniu tego, co się stanie.

W tym przypadku kilka badanych dziewczynek nie mogło wyjść poza sferę danych percepcyjnych. Mówiły: "Chłopiec stoi, trzyma nożyczki".

--> Jak myślisz... Czy istnieje zależność pomiędzy wiekiem życia, rozwojem umysłowym i ilorazem inteligencji a rozwojem kompetencji społecznych ?

Stwierdzono silne zależności statystyczne pomiędzy stopniem rozumienia sytuacji a takimi zmiennymi indywidualnymi, jak wiek życia, wiek rozwoju umysłowego i iloraz inteligencji.

Dzieci, które najlepiej rozumiały sytuacje rekrutowały się przede wszystkim spośród starszych i lepiej rozwiniętych umysłowo.

Dzieci, które nie rozumieły dużej liczby sytuacji, były i najmłodsze, i najgorzej umysłowo rozwinięte.

Ale pamiętaj, że.... Istnieją wyjątki od reguły. Przykładem są badane bliźniaczki w wieku 11,7 lat o stosunkowo niskim poziomie rozwoju umysłowego mirzonym testami (Iloraz inteligencji = 53 i 47, wiek rozwoju = 6,2 i 5,8), które posiadały wyjątkowo duże (jedne z najwyższych w grupie) umiejętności rozumienia przedstawionych sytuacji społecznych

Taką rozbieżność w tym względzie mogą tłumaczyć czynniki pozaintelektualne. Jednym z nich jest wyjątkowo silne uwrażliwianie i ukierunkowanie uwagi dziecka na sprawy społeczne, a zwłaszcza interakcje międzyludzkie

Pamiętaj, że warto uwrażliwiać dzieci na "sprawy ludzkie" i uczyć zwracać na nie uwagi jako wartość szczególną

O ile otwartość na sprawy personalne sprzyja rozwojowi rozumienia sytuacji społecznych, o tole jej brak ujemnie wpływa na funkcjonowanie badanych w przedstawionych sytuacjach

---