POSTĘPOWANIE KARNE

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA KARNEGO

POJĘCIE PROCESU KARNEGO - przez proces karny rozumie się przewidziane prawem zachowanie się organów państwowych i pozostałych uczestników procesu zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków albo do uniewinnienia oskarżonego.

Czyli przez proces karny należy rozumieć zespół działań zmierzający do określonego celu. Ustala się:

1. czy czyn był zabroniony?

2. czy jest przestępstwem?

3. kto jest sprawcą?

4. wymierzenie kary

Proces karny to zadanie dla organów procesowych: niezawisłe sądy - rejonowe, okręgowe, apelacje - apelacyjne, kasacyjny - SN. Sądy są organami postępowania sądowego (jurysdykcyjnego) - organu, który ma rozstrzygnąć o przedmiocie sprawy.

Drugim organem państwowym działającym we wcześniejszym stadium jest prokuratura. Zbiera ona materiał dowodowy i prowadzi postępowanie przygotowawcze. Zebranie materiału dowodowego, na podstawie którego podejmuje się decyzję, czy wnieść sprawę do sądu.

Hierarchia:

Rejonowe - prowadzenie spraw, np. zabójstwa

Okręgowe - prowadzenie spraw, np. przestępstwa gospodarcze

Apelacyjne

Krajowe

STRONY PROCESOWE:

Postępowanie przygotowawcze:

strona bierna (ta przeciwko której proces jest prowadzony - podejrzany)

strona czynna (ta która dąży do ukarania sprawcy czynu - pokrzywdzony)

Postępowanie sądowe:

strona bierna - oskarżony (ta sama osoba fizyczna)

strona czynna - pokrzywdzony może wystąpić jako strona procesowa, jak złoży wniosek (jest wtedy oskarżycielem posiłkowym), pokrzywdzony może tez wystąpić jako oskarżyciel prywatny, jak sam wnosi akt oskarżenia (zniesławienie, zniewaga). Najważniejszym oskarżycielem przed sądem jest oskarżyciel publiczny czyli prokurator. Jeśli pokrzywdzony jest oskarżycielem posiłkowym, jest stroną procesową i ma takie same uprawnienia jak prokurator.

Postępowanie wykonawcze:

Te same osoby fizyczne. Oskarżony zmienia się w skazanego. Pojęciem oskarżony obejmujemy podejrzanego, oskarżonego i skazanego. Organy procesowe - prokuratora i sąd.

Proces karny służy realizacji norm prawa karnego materialnego. Sam kodeks postępowania karnego nie określa żadnych kar, tylko mówi, jak karę wymierzyć.

O procesie karnym można mówić w znaczenia ogólnym albo konkretnym. Różnica między nimi jest taka, że proces konkretny to proces faktycznie toczący się przed sądami lub w prokuraturze - proces faktyczny. Proces ogólny to działalność regulowana przepisami kodeksu postępowania karnego - proces modelowy.

Kodeks przewiduje karę pieniężna do 3000 zł przy odmowie składania zeznań. Jeśli nie skutkuje, można aresztować. Po umieszczeniu ten ukarany świadek może złożyć zeznania. Wtedy wychodzi na wolność i kara jest uchylana. Ale nie w każdej sprawie będą świadkowie, wobec których trzeba stosować takie środki.

Moment rozpoczęcia postępowania karnego - jest to uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Stanowi to podstawę postępowania karnego. Postępowanie jest wszczynane dopiero, gdy uzasadnienie jest duże. Jeśli uzasadnionego podejrzenia nie ma, wydaje się postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.

Cel procesu karnego - zadania procesu karnego (po co jest prowadzony?):

1. cel ogólny - dotyczy całego postępowania - art. 2 par 1 KPK

2. cele cząstkowe - dotyczą poszczególnych etapów postępowania, np. cele postępowania przygotowawczego określone w art. 227 KPK

Celem ogólnym jest przede wszystkim prowadzenie po to postępowania karnego, aby sprawca został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła dolegliwości. Jest to taki cel, aby przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczania przestępstw, ale też umacniania przestrzegania prawa i zasad współżycia społecznego.

W 2003 r. wprowadzono uwzględnienie prawnych interesów pokrzywdzonego. Chodzi o to, by zrekompensować pokrzywdzonemu szkodę. Trzeba go pouczyć przed postępowaniem przygotowawczym, że jeśli jest szkoda majątkowa, to na podstawie KC może domagać się odszkodowania już w sądzie karnym.

Cele cząstkowe (art. 227 KPK) - ustalenie, czy popełniono czyn zabroniony, czy jest on przestępstwem, wykrycie sprawcy przestępstwa, zabezpieczenie sprawcy, wniesienia skargi do sądu.

PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

W polskim procesie nie ma jednolitej koncepcji nt. przedmiotu procesu karnego. Teoretycy prawa formułują własne definicje. Kilka koncepcji:

1. przedmiotem procesu karnego jest roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa. Jest to koncepcja dawno sformułowana. Dotyczy tylko sytuacji, gdy ktoś popełnił przestępstwo i państwo ma roszczenie w postaci wszczęcia postępowania. Nie ma tu problemu uniewinnienia oskarżonego.

2. przedmiotem procesu karnego jest to, co ma być dopiero ustalone w procesie i rozstrzygnięte, czyli czyn i odpowiedzialność za ten czyn. Tej koncepcji nie interesuje faktyczne zdarzenie, które zaistniało. Organy procesowe interesują się tym zdarzeniem, jeśli zostanie ustalone, że jest to czyn przestępny, za który należy wymierzyć jakąś karę.

3. przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane lub przypisane jej przestępstwo. Czyli - jaka kara zostanie za dany czyn wymierzona.

W praktyce przedmiot procesu określony jest w postanowieniu o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa. W tym postanowieniu zawsze jest wskazanie - postanowienie o wszczęciu dochodzenia przeciwko Kowalskiemu o dokonanie zabójstwa. Ten akt wszczyna postępowanie przygotowawcze. Nie musi być jeszcze wskazany sprawca czynu.

Przedmiot procesu określa też postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Wydawane, gdy sprawca jest już znany. Aby postawić zarzut, by stał się podejrzanym wydaje się postanowienie o postawieniu zarzutów wobec Kowalskiego.

Przedmiot czynu określa też akt oskarżenia - ostania decyzja wydawana w postępowaniu przygotowawczym. Kierowana do sądu. W nagłówku: akt oskarżenia przeciwko Kowalskiemu o czyn.......

SĄD NIE MOŻE WYJŚĆ POZA GRANICE AKTU OSKARŻENIA.

STRUKTURA PROCESU KARNEGO

Obejmuje elementy procesu i wzajemne powiązania. W ramach tej struktury wyróżnia się statykę procesu czyli to, co jest w procesie niezmienne, np. organ procesowy, strona procesowa. Drugim elementem wchodzącym w skład struktury procesu jest kinetyka procesu, czyli nauka o ruchu procesowym. Jest to to, co się w procesie zmienia, np. etapy postępowania. Na kinetykę wpływ mają fakty procesowe, do których zalicza się czynności procesowe, czyli zachowania się uczestników, np. wniesienie apelacji przez stronę, co powoduje że wszczyna się postępowanie odwoławcze; wniesienie zażalenia, wniesienie kasacji. Drugą grupę faktów procesowych tworzą zdarzenia procesowe - nie zalezą od woli uczestników procesu, np. śmierć strony procesowej - oskarżonego prowadzi do umorzenia postępowania. Na kinetykę wpływ ma również tok procesu - czyli fakty rozgrywające się w czasie, np. stadia procesowe, czyli postępowanie przygotowawcze, sądowe, odwoławcze. Na kinetykę wpływa też nurt procesowy, do którego zalicza się postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej i postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej.

Postępowanie w kwestii odp. cywilnej - czyli roszczenie szkody o charakterze majątkowym. Nazywa się to odpowiedzialnością akwizyjną. Proces cywilny dołączony do karnego.

Postępowanie w kwestii odp. karnej - wyróżnia się proces prosty - proces prowadzony wobec jednego oskarżonego o jeden czyn. Proces złożony - przedmiotowo (liczba czynów popełnionych przez podejrzanego - jeden oskarżony i kilka przestępstw); podmiotowo (liczba sprawców - kilku oskarżonych o popełnienie jednego zabójstwa); mieszany - kilku oskarżonych podejrzanych o popełnienie kilku przestępstw).

W PROCESIE KARNYM MOŻNA WYRÓŻNIĆ:

Postępowanie zasadnicze - do niego należy postępowanie samoistne czyli toczące się o popełnienie określonego czynu. Obok procesu samoistnego wyróżnia się postępowanie pomocnicze, które pozwala na realizację postępowania samoistnego. Postępowaniem pomocniczym może być postępowanie zabezpieczające (np. tymczasowe aresztowanie). Postępowaniem pomocniczym jest też odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt sprawy karnej lub np. sprowadzenie osoby oskarżonej z zagranicy do kraju. Rodzajem postępowania zasadniczego jest też postępowanie właściwe, które dotyczy głównego przedmiotu procesu. Od niego należy odróżnić postępowanie incydentalne. Incydentalne jest prowadzone tylko w celu wydania decyzji dotyczącego jednego wniosku.

Kolejny podział to:

Postępowanie pierwotne - czyli o główny przedmiot procesu

Postępowanie uzupełniające - prowadzone w celu rozstrzygnięcia kwestii niezałatwionej w postępowaniu pierwotnym (okres tymczasowego aresztu zalicza się na poczet wymierzonej kary).

FUNKCJE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:

1. funkcja oskarżenia - proces karny zmierza do ukarania sprawców przestępstwa, realizowany w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora

2. obrony - zmierza do odparcia zarzutu lub wymierzenia jak najłagodniejszej kary, obrońca - adwokat w procesie karnym

3. sądzenia - realizowana przez niezawisły sąd, mówi, że proces karny dąży do wydania rozstrzygnięcia.

Kolejny podział to:

1. porządkująca - proces karny porządkuje poszczególne czynności w celu sprawnego przebiegu postępowania, np. KPK przewiduje stadia procesowe

2. zabezpieczenia celów procesu - prawo procesowe stanowi system norm celowościowych, wytyczających najlepszy tok procesu, w celu osiągnięcia jego celu

3. gwarancji interesów uczestników procesu - wyraża się w zagwarantowaniu określenia praw i obowiązków uczestników postępowania

ANALOGIA W PRAWIE PROCESOWYM - prawo karne nie dopuszcza analogii, procesowe pod pewnymi warunkami dopuszcza:

• że nie można stosować analogii na niekorzyść oskarżonego

• nie wolno przez analogię rozszerzać zakresu środków przymusu, np. środków zapobiegawczych

• nie wolno ograniczać gwarancji procesowych uczestników postępowania

• nie wolno wychodzić poza zakres danego przepisu

MODELOWA KONSTRUKCJA PRZEBIEGU PROCESU KARNEGO:

W konkretnym procesie z taką konstrukcją się spotykamy:

1. moment uzyskania wiadomości o popełnieniu przestępstwa. W związku z tym mogą być podjęte decyzje:

1. postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa

2. czynności sprawdzające zmierzające do ustalenia podstawy do wszczęcia postępowania

3. wszczęcia dochodzenia lub śledztwa, tylko gdy istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że przestępstwo miało miejsce

2. postępowanie przygotowawcze:

1. postępowanie in rem - postępowanie w sprawie np. zabójstwa, kiedy sprawca nie jest jeszcze znany

2. postępowanie in personam - przeciwko określonej osobie, postanowienie o wszczęciu śledztwa przeciwko Kowalskiemu o dokonanie zabójstwa

Postępowanie przygotowawcze może zakończyć się:

• postanowienie o zawieszeniu dochodzenia lub śledztwa, np. gdy oskarżony jest ciężko chory i nie może wziąć udziału w postępowaniu

• wydanie postanowienia o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa - wydaje się np. z braku dowodów potwierdzających winę oskarżonego

• akt oskarżenia - wnoszony do sądu, wniesienie do sądu wszczyna postępowanie przed sądem I instancji (albo przed sądem rejonowym albo okręgowym), a po wniesieniu apelacji od wyroku wszczynane jest postępowanie w II instancji przed sądem apelacyjnym.

3. postępowanie wykonawcze - ma na celu wykonanie kar, łącznie z funkcją egzekucyjną (np. grzywna), funkcja likwidacyjna w postaci zatarcia skazania

OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:

1. miejsce - zasada terytorialności, którą wyprowadza się z art. 1 KPK (wprost nie ma tej zasady): na obszarze państwa polskiego, na polskich statkach morskich i powietrznych, w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i konsularnych w ramach udzielania pomocy prawnej, polskie organy dokonujące czynności na terytorium państwa obcego za jego zgodą, polskie przepisy stosuje się w razie udzielania pomocy prawnej przez polskie organy, przez polskie sądy lub prokuratorów. Od tej zasady są 2 wyjątki od udzielania pomocy prawnej:

1. 588 par 2 KPK - udzielania pomocy prawnej obcym sądom i prokuratorom przez polskie organy - na żądania państwa obcego polskie organy mogą stosować prawo obce, jeśli nie jest sprzeczne z zasadami polskimi lub nie narusza suwerenności Polski

2. świadkowie i biegli wezwani zza granicy, którzy stawią się dobrowolnie przed polskimi organami - nie mogą być tymczasowo aresztowani, zatrzymani ani nie można wykonać kary za przestępstwo popełnione przed stawieniem się w Polsce (art. 589 - wyjątek: jeśli w ciągu 7 dni od poinformowania, że już jest zbędny dla procesu, ochrona przestaje działać i można wykonać karę)

2. czas - takie same reguły jak w każdej innej ustawie

Moment początkowy obowiązywania jest wskazany w ustawie. Jeżeli zmiana ustawy nastąpiła przed wydaniem postanowienia o wszczęciu, do nowo wszczętego postępowania, stosuje się nową ustawę

Wszczęte przed, prowadzone po - ważne jest czy nowa ustawa karna przewiduje przepisy przejściowe. jeśli tak, to stosuje się jej postanowienia.

GWARANCJE PROCESOWE, które wiążą się z zasadami procesowymi - są to środki zabezpieczające oznaczone prawa i interesy w procesie karnym uczestników postępowania:

I grupa gwarancji - gwarancje chroniące interesy wymiaru sprawiedliwości:

• zasada swobodnej oceny dowodów

• zasada niezawisłości sędziowskiej

II grupa gwarancji - skierowana do oskarżonego - chronią oskarżonego w procesie:

• domniemanie niewinności

• prawo do obrony

III grupa gwarancji - gwarancje wynikające z europejskiej konwencji praw człowieka, która przewiduje możliwość wystąpienia z kontrolą orzeczenia sądu polskiego przez organy ponadpaństwowe w Strassburgu

ZASADY PROCESOWE

Są to wzorce, na których opiera się proces karny. Mają zastosowanie w postępowaniach. Samego podziału zasad się nie uczymy. Konieczna jest znajomość istoty. Zasady ułatwiają realizację kolejnych zagadnień.

1. zasada humanitaryzmu - w naszym kodeksie nie jest skodyfikowana. Została wypracowana w Konwencji Europejskiej, w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz w Konwekcji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Ideą wiodącą tej zasady jest traktowanie każdego człowieka w sposób odpowiadający godności ludzkiej w kontaktach z organami procesowymi. W tej zasadzie mieści się zakaz stosowania tortur, co jeszcze ok. 20 lat temu nie było przestrzegane. Kolejnym zakazem jest zakaz nieludzkiego traktowania pod względem fizycznym i psychicznym. Trzecim zakazem jest zakaz poniżającego traktowania: upokarzania, pogardzania, dyskryminacji, zmuszania do podejmowania jakichś decyzji. Bez względu na to musi być jednakowo traktowany przez prokuratora czy sąd. Naruszenie tej zasady daje prawo skarżenia się na policjanta, prokuratora, ale daje też prawo wniesienia skargi do trybunału w Strasburgu. Mamy przepisy, które gwarantują przestrzeganie tych zasad:

1. jawność rozpraw sądowych (art. 355) - gwarantuje, że każdy człowiek może wejść na każdą rozprawę sądową toczącą się przy drzwiach otwartych

2. nakaz przesłuchania zgodnie z prawem (art. 171. par 4,5) - zeznania uzyskane z naruszeniem tego przepisu, powodują brak zeznań. W trakcie przesłuchania nie można stosować przymusu psychicznego, fizycznego ani groźby. Osoby przesłuchiwana musi mieć możliwość swobodnego wyrażenia woli. Przepis chroni też przed stosowaniem hipnozy. Nie można stosować środków psychotropowych, narkotycznych. Problem hagiografu - jest dopuszczalny za zgodą osoby przesłuchiwanej (może sama zgłosić wniosek lub wyrazić zgodę). Swobodę wypowiedzi wyłącza przymus, groźba, składanie obietnic niezgodnych z prawem. Nie można stosować podstępu ani sugestii. Na początku można poprosić o luźną relację, co jej wiadomo w sprawie, a potem przystąpić do zadawania pytań. Długotrwałe przesłuchanie może spowodować, że zmęczenie wpłynie na świadomość zeznań. Ale np. przesłuchania przez kilka dni po 2-3 godziny nie można uznać za zakłócające zeznania.

ZASADY USTROJOWO - ORGANIZACYJNE:

1. zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI - postępowanie sprawiedliwe czyli zgodne z normami prawnymi. Jest to formalne pojęcie wymiaru sprawiedliwości, jak patrzymy na ten wymiar ze strony organów sprawiedliwości. W tym aspekcie jest realizowany przez organy państwowe. Pojęcie organu sprawiedliwości funkcjonuje od rewolucji francuskiej.

W Polsce zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości unormowana jest w art. 175 Konstytucji, który stwierdza, że wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy szczególne i sądy administracyjne. Obecnie ta zasada stwierdza, że wymiar sprawiedliwości sprawują niezawisłe sądy. Jeżeli chciano by przekazać wymiar sprawiedliwości innym organom, to musiałoby to być zawarte w ustawie. W razie konfliktu musiałaby powstać możliwość odwołania do sądu.

Mamy wyjątek w postępowaniu mandatowym. Policja czy straż miejska jako organ stwierdza popełnienie wykroczenia i wymierza mandat.

W pewnym zakresie wymiar sprawiedliwości sprawują urzędy skarbowe. Jest zachowane prawo odwołania do sądu.

2. zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym - działa tylko w postępowaniu przed sądem w I instancji. W II orzekają tylko sędziowie zawodowi. Można stwierdzić, że zasadę tę wyrazić można w postaci dyrektywy, nakazującej rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli z udziałem przedstawicieli społeczeństwa. Udział ten przejawia się w:

1. udział przedstawicieli społeczeństwa w składzie orzekającym sądu - udział ten widoczny jest tylko w sprawach o zbrodnie oraz w sprawach zagrożonym dożywotnim zagrożeniem wolności. W pozostałych sprawach orzekają składy złożone tylko z sędziów. Można wyróżnić składy orzekające złożone wyłącznie z urzędników, czyli sędziów zawodowych. Drugim rodzajem są składy mieszane, złożone z sędziego i ławników (sprawy o przestępstwa zagrożone dożywotnim pozbawieniem wolności - 2 sędziów i 3 ławników). Można wyróżnić składy złożone tylko z czynnika społecznego - funkcjonują w systemie angloamerykańskim (ława przysięgłych). Ze względu na ten udział można wyróżnić:

1. sądy przysięgłych - w systemie angloamerykańskim (składają się z ławy przysięgłych, która jest sędzią faktu, ponieważ orzeka tylko co do winy i z sędziego zawodowego, który przewodniczy rozprawie, wydaje rozstrzygnięcie i stosuje kwalifikacje prawną czynu)

2. sąd ławniczy - sędzia na równi z ławą jest sędzią co do faktu i co do prawa. I sędzia i ławnik orzekają co do winy i co do kary. Udział ławnika wprowadza art. 182 Konstytucji, który stwierdza, że rozpoznawanie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników z wyjątkami określonymi ustawą. Ten przepis wprowadza zasadę równości sędziego i ławnika, która oznacza, że ławnik posiada te same prawa, co sędzia zawodowy, czyli bierze czynny udział w rozprawie, ma niepodlegający ograniczeniom udział w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem i każdym innym rozstrzygnięciem. Podobnie jak sędzia, ławnik podpisuje wyrok. Jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Może zgłosić inny wyrok. Ławnik nie może przewodniczyć rozprawie i ławnik nie podpisuje uzasadnienia wyroku, chyba że zgłosi zdanie odrębne. Wtedy podpisuje uzasadnienie i musi sporządzić uzasadnienia zdanie odrębnego. Ze względu na udział ławnika w składzie orzekającym wyróżnia się różne składy. O składzie liczebnym mówi art. 28,29,30,476,485 w związku z 476, 500 par. 4. Obecnie regułą w sądach I instancji jest skład 1-osobowy. W sprawach o zbrodnie: 1 sąd i 3 ławników. Sądy odwoławcze orzekają w składzie urzędniczym złożonym z 3 sędziów. W sprawach zagrożonych dożywociem: w I instancji - 2 sędziów i 3 ławników, II instancja - 5 sędziów zawodowych.

2. udział podmiotów reprezentujących interes społeczny, czyli tzw. przedstawiciela społecznego - art. 90 KPK, reprezentuje organizację, w której celach statutowych mieści się ochrona przed przestępczością, jest obserwatorem, wypowiada się co do charakteru przestępstwa, jego nasilenia na danym obszarze, nie jest zainteresowany wyrokiem

3. udział społeczeństwa jako publiczności w rozprawie sądowej - nie ma żadnych praw, nie może zabierać głosu, zadawać pytań, może być obecna przy ogłoszeniu wyroku.

3. zasada współdziałania ze społeczeństwem - realizowana w KPK (dozór przy warunkowym umorzeniu) i w procesie karnym. Innym aspektem jest doniesienie o przestępstwie. Z ustawy o postępowaniu z nieletnimi wynika obowiązek zawiadomienia rodziców, opiekunów, sądu rodzinnego o demoralizacji i popełnienia przestępstwa przez nieletnich.

Poręczenie społeczne - środek zapobiegawczy, który pozwala zabezpieczyć oskarżonego dla organów sprawiedliwości. Jest to poręczenie organizacji, że oskarżony nie ucieknie i będzie się stawiał na wezwanie organów ścigania.

Poręczenie osoby godnej zaufania - gwarancji udziela indywidualnie oznaczona osoba, zwykle zajmująca wyższe stanowisko, znana, ciesząca się dobrą opinią (np. biskup).

Instytucja przedstawiciela społecznego - art. 90 KPK, każda organizacja może uczestniczyć w postępowaniu karnym nie przyłączając się do strony procesowej.

4. zasada niezawisłości sędziowskiej - wynika z art. 178 konstytucji, który stwierdza, ż sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Dotyczy sędziego i ławnika biorącego udział w rozprawie. Nie dotyczy kwestii administracyjnych, np. wysokości uposażenia sędziego, wyznaczenia spraw porządkowych. Oznacza to, że sędzia jest zobowiązany do stosowania i przestrzegania przepisów rangi ustawowej, może stosować przepisy wykonawcze, ale pod warunkiem, że są zgodne z ustawą. Niezawisłość oznacza, że sędzia nie jest związany z instrukcjami i wytycznymi organów państwowym. Sędzia orzeka według swego wewnętrznego przekonania i nikt nie może na niego wpływać ani w tej funkcji orzeczniczej go zastępować. Dlatego też na sędziach ciąży obowiązek samodzielnego rozstrzygnięcia wszystkich kwestii dotyczące wykładni przepisów i oceny dowodów. Istnieje zakaz wywierania presji na sędziego. Pomimo niezawisłości jest związany wykładnią TK. Związany jest zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami sądu odwoławczego. Ponadto sędziowie związani są rozstrzygnięciem zagadnieniem prawnego przez SN. W innej sprawie może się tej uchwały nie stosować, chyba że została wpisana do księgi zasad prawnych. Wszystkich sędziów wiążą zasady wpisane do tej księgi. Istnieją gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

1. ustrojowe:

1. odpowiednie warunki pracy (swój kąt w sądzie, komputer) i wynagrodzenie (w sądzie rejonowym ok. 4000 zł)

2. odpowiedni poziom etyczno - moralny sędziego (człowiek praworządny, niekarany)

3. odpowiednie przygotowanie zawodowe (ukończone studia prawnicze, aplikacja i asesura - TK orzekł, że asesura jest niekonstytucyjna )

4. stałość zawodu sędziowskiego (po mianowaniu ma gwarancję, że po odejściu w stan spoczynku będzie zawód wykonywał)

5. niepołączalność zawodu sędziowskiego z innymi zawodami (np. w urzędzie miejskim, może wykonywać zawód nauczyciela akademickiego!!)

6. samorządność sędziowska

7. zakaz przynależności sędziego do partii politycznych i związków zawodowych

2. procesowe (wynikające z KPK):

1. kolegialność składów sędziowskich

2. jawność rozpraw sądowych (zasada publiczności)

3. swobodna ocena dowodów (nie oznacza dowolna)

4. tajność narady sędziowskiej (uczestniczy tylko skład orzekający i protokolant)

5. zasada instancyjności - jest to zasada nieskodyfikowana. Wyraża dyrektywę, wg której decyzja wydana w I instancji może być poddana kontroli co do faktu lub co do prawa przez właściwy organ na skutek zaskarżenia. Każda decyzja, z której strona jest niezadowolona może być zaskarżona do sądu II instancji. Nasze sądy są dwuinstancyjne. Poza nimi funkcjonuje SN, ale nie jest on trzecią instancją.

Kontroli dokonują:
1. organy procesowe - sąd rejonowy, odwołanie do sądu okręgowego
2. organy procesowe - ale w ramach nadzoru (w prokuraturze rejonowej - prokurator okręgowy)
3. samo społeczeństwo

Kontrola procesowa dotyczy rozstrzygnięć nieprawomocnych (przysługują zwyczajne środki prawomocne) i prawomocnych (nadzwyczajne środki odwoławcze: kasacja). Na wniosek przeprowadza się kontrolę i odbywa się ona w ramach zasad skargowości, bo nie tylko akt oskarżenia jest skargą, ale też apelacja, kasacja, wniosek o wznowienie postępowania. Kontrola może następować z urzędu.

Rodzaje środków kontroli:
1. środki zaskarżenia - są to przewidziane prawem sposoby, przy pomocy których strona niezadowolona z rozstrzygnięcia domaga się uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia. Wyróżnia się środki służące na decyzje nieprawomocne, czyli apelacje (od wyroku) i zażalenie (na postanowienia, inna grupa orzeczeń) i środki służące przeciwko decyzjom prawomocnym (nadzwyczajne środki zaskarżenia - kasacja od wyroku prawomocnego wydanego przez sąd odwoławczy, wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu). Charakteryzują się tym, ze są rodzajem skargi. Mają charakter dewolutywny, co oznacza, że ich wniesienie powoduje przeniesienie sprawy do instancji odwoławczej. Suspensywność oznacza, ze wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie prawomocności i wykonalności orzeczenia. Ich wniesienie powoduje zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego, jeżeli skargę wniesiono na jego korzyść. Środki zaskarżenia przysługują przeciwko każdej decyzji przewidzianej przepisami kodeksu.

2. środki nadzoru - są to przewidziane prawem sposoby, za pomocą których organ procesowy I lub II instancji dokonuje zmiany rozstrzygnięcia z urzędu. Strona nie musi podejmować żadnej inicjatywy. np. podjęcie czy wznowienie postępowania bezwarunkowo umorzonego, uchylenie przez prokuratora generalnego postanowienia i umorzeniu.

W sądach i prokuraturach wyróżnia się nadzór służbowy. W sądach tylko nadzór administracyjny, nie dotyczy orzekania. W prokuraturze ten nadzór realizowany jest przez prokuratora nadrzędnego.

ZASADY PROCESOWE, KTÓRE DZIAŁAJĄ W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM (DOTYCZĄ WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA KARNEGO):

1) zasada ścigania z urzędu (zasada oficjalności) - ściganie przestępstw odbywa się przed organem państwa niezależnie od woli pokrzywdzonego, co oznacza, że organy procesowe po uzyskaniu wiadomości o popełnieniu przestępstwa podejmują czynności, które mają służyć ukaraniu sprawcy. Ponad 90% przestępstw jest ściganych w trybie publicznego ścigania sprawcy. Organami państwa jest prokurator i policja. Musi istnieć uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

art. 9 KPK - wyjątkiem jest:
1. warunkowe ściganie z urzędu - art. 13 KPK, wszystkie osoby objęte immunitetami
2. ściganie na wniosek - art. 12 KPK, bezwzględnie np. zgwałcenie; względnie np. osoby najbliższe; musi być złożony wniosek o ściganie przez pokrzywdzonego. Bez wniosków można zbierać materiał dowodowy, ale bez wniosku nie można postawić zarzutów sprawcy. Jak pokrzywdzony nie skorzysta ze swego prawa, odmawia się wszczęcia postępowania. Jeśli zostało wszczęte, a nie ma wniosków, to się umarza (art.17 KPK). Taki wniosek może być złożony już w toku postępowania, aż do wydania wyroku w I instancji.
Bez podawania przyczyn można cofnąć wniosek. Konsekwencją jest umorzenie postępowania karnego.
Jednym przestępstwem nie jest możliwe wycofanie wniosku. Jak wniosek zostanie wycofany, to nie może być złożony ponownie.

Osoby, które mogą złożyć: osoba posiadająca zdolność procesową, nie może samodzielnie złożyć małoletni i ubezwłasnowolnieni, za nich działają przedstawiciele ustawowi. Osoby chore psychicznie mogą złożyć samodzielnie. Może być wielu pokrzywdzonych - wystarczy złożenie wniosku przez jednego pokrzywdzonego, inni mogą się dołączyć bez konieczności złożenie wniosku o ściganiu.
Wniosek musi być wyraźny. Forma jest obojętna, w jakiej formie zostanie złożony, na piśmie lub ustnie do protokołu. Jeśli chodzi o osoby najbliższe, to musi być wniosek imienny, wskazanie sprawcy. Może być tak, że osoba najbliższa nie poniesie odpowiedzialności, a reszta poniesie, bo nie było wniosku imiennego.
Przyjmując wniosek o ściganie należy pouczyć o art. 12 KPK, który wprowadza regułę niepodzielności.
3. ściganie przestępstw prywatnoskargowych - art. 59 i następne KPK. Inicjatywa do ścigania sprawców przestępstwa należy do poszkodowanych. Jest to niewielka grupa przestępstw: zniesławienie, zniewaga, oszczerstwa. Pokrzywdzony samodzielnie wnosi do sądu akt oskarżenia, nazywany uproszczonym aktem oskarżenia. Może wnieść bezpośrednio do sądu. Musi wskazać oskarżonego, określić zarzucany czyn i dowody. Skarga musi być opłacona kwotą 350zł. Przed sądem występuje jako oskarżyciel prywatny, nie ma prokuratora. Można udać się na policję i wnieść skargę za pomocą policji pisemnie lub ustnie do protokołu. Można udać do prokuratora, który przyjmie skargę i może przekazać ją do sądu albo może ingerować w postępowanie prywatnoskargowe ze względu na istnienie interesu społecznego. Po ingerencji prokuratora postępowanie toczy się z urzędu (art. 60 KPK). Możliwa jest zmiana trybu ścigania w postępowaniu przed sądami wojskowymi i w postępowaniu z nieletnimi, które w ogóle nie znają terminu „prywatnoskargowy”.
Ingerencja prokuratora możliwa jest w 3 formach:
1) może podjąć ściganie o przestępstwo prywatnoskargowe, kiedy nie działa jeszcze w sprawie oskarżyciel prywatny, czyli np. pokrzywdzony udaje się ze skargą do prokuratora. Pokrzywdzony może złożyć oświadczenie, że będzie występował przed sądem jako oskarżyciel posiłkowy.
2) przejęcie skargi - staje się od razu oskarżycielem posiłkowym
3) na rozprawie sądowej, toczącej się z oskarżenia publicznego, kiedy to na rozprawie zmienia się kwalifikacja prawna czynu, co pociąga za sobą zmianę trybu na prywatnoskargowy i prokurator może powiedzieć, że dalej będzie ścigał, ale jako przestępstwo prywatnoskargowe

2) zasada legalizmu - jest zasadą skodyfikowaną w art.10 par 1 i polega na obowiązku ścigania przestępstw publicznoskargowych. Nakłada na prokuratora i pozostałe organy ścigania obowiązek wszczęcia postępowania, gdy stwierdzi czyn o znamionach czynu ściganego z urzędu. Nie dotyczy przestępstw ze ścigania prywatnego i wnioskowych. W zasadzie tej chodzi też o przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, wniesienie oskarżenia, obowiązek wniesienia skarg odwoławczych.
Z tą zasadą ściśle wiąże się obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Skierowany jest do społeczeństwa i przybiera różne formy:
1. denuncjacja - art. 240 kk, prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Kontratyp - jak osoba, obywatel, że organy ścigania już objęły postępowaniem.
2. art. 304 par 1 KPK - społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Mamy moralny obowiązek zawiadomienia organów ścigania, ale za niewypełnienie jego nie ponosimy odpowiedzialności karnej.
3. obowiązek ujawniania przez instytucje samorządowe, państwowe - zawiadomić o czynie i zabezpieczyć ślady, obowiązek prawny; może ponieść odpowiedzialność karną za niedopełnienie obowiązku
4. ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich - obowiązek poinformowania rodziców, opiekunów, szkoły, sądu rodzinnego albo policji, także o przejawach demoralizacji nieletniego

3) zasada oportunizmu - jest zasadą przeciwną, która pozwala odstąpić od oskarżenia ze względów celowości, pomimo istnienia uzasadnionego podejrzenia istnienia przestępstw i podstaw wniesienia aktu oskarżenia do sądu

1. np. instytucja świadka koronnego - ustawa z 1997 r. o świadku koronnym, członek grupy przestępczej. Wobec niego postępowanie się umarza. Rezygnuje się z ukarania go. Objęty jest szczególną ochroną.
2. np. zakup kontrolowany - przy handlu narkotykami, bronią
3. np. umorzenie postępowania z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu
4. nieobjęcie przez prokuratora ściganiem przestępstwa prywatnoskargowego
5. art. 11, umorzenie absorpcyjne - kara wymierzona przez poważniejsze przestępstwo w pełni go zresocjalizuje i spełni zadania kary, ale jak postępowanie co do poważniejszego przestępstwa, to można pociągnąć za to pierwsze
6. świadek anonimowy (incognito) - może stać się osoba, która obawia się o zdrowie życia, jej samej albo osoby najbliższej; niezidentyfikowany
7. mediacja (art. 23a) - już w postępowaniu przygotowawczym prokurator może skierować do postępowania mediacyjnego. Prowadzona przez mediatora. Wynik mediacji sąd bierze pod uwagę. Nawet można umorzyć postępowanie.

4) zasada skargowości - działa tylko w postępowaniu sądowym. Jest skodyfikowana w art. 14 KPK. Sąd wszczyna postępowania na żądanie uprawnionego oskarżyciela (prokurator, posiłkowy i pokrzywdzony).
Nie występuje tez w postępowaniu z nieletnimi. Tylko skarga wszczyna postępowanie przed sądem. Główną skargą jest akt oskarżenia, jest to skarga zasadnicza, która rozpoczyna postępowanie przed sądem I instancji i taką skargą zasadniczą jest także pozew cywilny w postępowaniu adhezyjnym.
W procesie występują skargi etapowe: apelacja, zażalenia, kasacja, które inicjują postępowanie odwoławcze. Skarga musi być złożona do sądu przez uprawiony podmiot i tym uprawnionym podmiotem jest oskarżyciel.
Skarga wyznacza ramy procesu, poza które sądowi nie wolno wyjść. Określa granice podmiotowe i przedmiotowe sprawy. Granice podmiotowe wyznaczane są przez sprawcę przestępstwa, a granice przedmiotowe przez kwalifikację prawną i podstawę faktyczną czynu.

Możliwa jest kodyfikacja skargi. Może zmienić się podstawa prawna lub zmiana faktyczna sprawy. Czyn zarzucany w akcie oskarżenia może się zmienić w wyroku. Czyn przestępny: rzeczywisty i hipotetyczny (wyobrażenie organu procesowego o czynie). Dzieje się to na podstawie zebranego materiału dowodowego. Czyn zmienia się w toku zbierania materiału dowodowego. Akt oskarżenia i wyrok sądowy. Modyfikacja też w samej apelacji.

5) niezmienność procesu karnego - związana z zasadą skargowości. Przedmiot procesu karnego nie może ulec zmianie. Wyjątek dla postępowania przygotowawczego, art. 314 KPK. Istnieje np. w postaci postanowienia o zmianie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Niezmienność wiąże się z tożsamością czynu. Ona określa granice dopuszczalnej zmiany przedmiotu procesu. Przez tożsamość rozumieć należy dopuszczalny zakres rozpoznania sprawy przez sąd oraz zakres prawomocności materialnej powodującej zakaz toczenia nowego procesu o ten sam czyn przeciwko tej samej osobie. Bierze się pod uwagę czyny hipotetyczne, jak nie można ustalić, ustalając tożsamość rzeczywistą czynu. Należy kierować się kryteriami negatywnymi. Bierze się pod uwagę dobra ochrony. Ustalając tożsamość czynu należy też wziąć pod uwagę pokrzywdzonych, czy fakty świadczą o tym, że mamy do czynienia z różnymi zdarzeniami.

6) reguła niepodzielności przedmiotu procesu - jest ważna, bo uniemożliwia orzekanie o różnych fragmentach tego samego czynu w różnych postępowaniach. Bierze się pod uwagę powagę rzeczy osądzonej, ponieważ orzeczenie o fragmencie czynu powoduje zakaz toczenia nowego procesu o ten sam czyn. Art. 17 pkt 7 KPK. Z reguły tej wynika zakaz rozdzielania: orzekania o winie i karze w odrębnych postępowaniach, zakaz rozbijania prawnej jedności czynu (nie można przestępstwa ciągłego rozdzielić na czyny jednostkowe).

Proces dodatkowy - można byłoby prowadzić nowy proces o fragment osądzonego czynu, co do którego sąd nie mógł lub nie może orzec z przyczyn prawnych, ale jest to koncepcja nieprzyjęta z naszym ustawodawstwie.
Proces wpadkowy - art. 398 KPK. Dotyczy takich sytuacji, gdy dopiero na podstawie dowodów przedstawionych na rozprawie sąd dochodzi do wniosku, że oskarżony dokonał innego czynu i może go sądzić. Ale tylko za zgodą oskarżonego sąd może ująć w wyroku ten czyn. Możliwe przedmiotowe rozszerzenie przedmiotu oskarżenia.

Wyjątkami od zasady skargowości jest:
- postępowanie z nieletnimi, do wszczęcia skarga nie jest wymagana (sąd może z urzędu wszcząć postępowanie),
- np. zasądzenie odszkodowania z urzędu
- wznowienie postępowania z urzędu (też możliwe jest na wniosek strony).
- art. 46 KPK - oskarżyciel odstępuje od oskarżenia i to nie wiąże od odstąpienia sądu. Dalsze postępowanie toczy się bez skargi.

ZASADY, KTÓRE DOTYCZĄ POSTĘPOWANIA DOWODOWEGO

1) zasada prawdy (inaczej prawdy materialnej albo obiektywnej) - naczelna zasada procesowa. Należy ją odróżnić od prawdy procesowej (sądowej). Dotyczy wyłączenia stanu faktycznego sprawy. Jest kierowana do organu procesowego, aby wszelkie wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych, zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy, czyli z obiektywną rzeczywistością. Wynika z bezpośredniego celu postępowania i z samej budowy procesu karnego.

2) zasada bezpośredniości, ustności - gwarancje realizacji zasady prawdy. Zasada swobodnej oceny dowodów, inicjatywa dowodowa organu procesowego, zasada kontradyktoryjności, zasada kolegialności, środki kontroli: apelacja, zażalenie. Podstawę prawną stanowi art. 2 KPK, który stwierdza, że podstawę wszelkich ustaleń, rozstrzygnięć mają stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Związany jest też z art. 4 KPK - okoliczności przemawiające na korzyść oskarżonego, potwierdza zasadę prawdy. Organ procesowy obowiązany jest do przeprowadzenia procesu. Konieczność poszukiwania dowodów - zasada instrukcyjności, która mówi o tym, że organ procesowy musi badać przedmiot procesu nawet wtedy, gdy strony zostają bierne. Organy procesowe mogą powoływać dowody z urzędu. Można cofnąć sprawę do postępowania przygotowawczego.

Wyjątki od zasady prawdy:
- od zasady prawdy: 1. zakazy dowodowe - np. bezwzględny zakaz dowodowy - przesłuchanie duchownego o materię spowiedzi, względne zasady dowodowe, tajemnica państwowa. Zakazy dowodowe utrudniają dojście do prawdy obiektywnej.
- zakaz przesłuchania świadka anonimowego co do tożsamości
- zakaz reformationis in peius - nie można pogorszyć sytuacji prawnej oskarżonego w porównaniu z wyrokiem w I instancji, jeśli środek odwoławczy wniesiono na jego korzyść. Może uchylić wyrok i przekazać do ponownego rozpoznania.
- zasada ne bis in idem (nie dwa razy to samo) - jak w sprawie do tej samej osoby i ten samy czyn wydano rozstrzygnięcie albo proces już się toczy, nie można go wszcząć po raz drugi
- immunitety procesowe - jak nie zostanie uchylony immunitet, to nie można przeciwko niemu prowadzić postępowania
2. zasad bezpośredniości - wyraża się w postaci 3 dyrektyw:
1) sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie (skodyfikowana w art. 410 w związku z art. 92 KPK) - dotyczy rozprawy sądowej i postępowania przygotowawczego; art. 92 ma charakter ogólny
2) sąd powinien na rozprawie bezpośrednio stykać się z dowodami
3) sąd powinien dawać prymat dowodom bezpośrednim nad pośrednimi. Powinien lepiej oceniać i dawać większą wiarygodność świadkowi naocznemu niż świadkowi, który tylko słyszał od innych osób o danym zdarzeniu.

Wyjątki:

- zawarte w art. 389 KPK, 391-394 i 396. Odnoszą się do sytuacji, gdy sąd nie jest zobowiązany do bezpośredniego pokazania dowodów.
- art. 389 KPK - możliwość odczytania protokołu z wyjaśnień oskarżonego; sąd umożliwia ustosunkowania się oskarżonemu; tylko protokół przesłuchania w charakterze oskarżonego
- możliwość odczytania protokołu zeznań świadka
- odczytanie wszelkich protokołów wyjaśnień, jak bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne za zgodą stron
- odczytywanie wszelkich dokumentów, protokołów, oględzin, przesłuchania, dane z wywiadu środowiskowego
- art. 394 - uznać za ujawnione bez odczytywania na rozprawie, np. dokument o świadku. Uznaje, że treść tego protokołu jest znana. Strony mogą wnieść o przeczytanie, ale wtedy wgląd.
- odnośnie do dowodów rzeczowych
- przesłuchanie w miejscu pobytu świadka, zamieszkania, w szpitalu
Sąd odwoławczy nie prowadzi postępowania dowodowego.

Postępowania szczególne:
- uproszczone - wyrok zaoczny pod nieobecność oskarżonego
- wyrok nakazowy w postępowaniu nakazowym - w sprawach, co do których nie orzeka się kary o pozbawienie wolności, czyli grzywna albo ograniczenie wolności, sąd na posiedzeniu bez stron może wydać wyrok nakazowy

3) zasada koncentracji materiału dowodowego (zasada skupienia materiału procesowego albo zasada ciągłości) - jest to zasada nieskodyfikowana. Stanowi dyrektywę, w myśl której proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności i skupiać środki dowodowe wokół przedmiotu procesu. Zmierzają do przyspieszenia postępowania, aby orzekać na podstawie całości materiału dowodowego i zaoszczędzenie czasu. Odwrotnością tej zasady jest zasada formalnego (etapowego) postępowania dowodowego, która nie występuje w naszym procesie. Osiąga się za pomocą 2 koncepcji:
* prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów - nie występuje w naszym procesie, na początku, od razu przedstawić wszelkie dowody

* za pomocą dyskrecjonalnej władzy sędziego - strony mogą przedstawić fakty i dowody w toku całego postępowania. Występuje w naszym porządku prawnym. Przejawem tej zasady w postępowaniu przygotowawczym jest art. 297 par 1 pkt 5 - zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu. Niespełnienie tych zadań może spowodować zwrot sprawy do uzupełnienie postępowania przygotowawczego przed sądem - art. 338 KPK. Art. 352 KPK opisuje prawo prezesa sądu do działania z urzędu, wezwania świadków niewnioskowanych przez strony i dowodów niewnioskowanych. Art. 439 par 1 pkt 2 KPK - zasada niezmienności składu sądowego.

4) zasada swobodnej oceny dowodów - dotyczy postępowania dowodowego. Skodyfikowana w art. 7 KPK.

W rodzaju historycznym wyróżnia się 3 koncepcje oceny dowodów:

1. legalna (ustawowa) - występuje w dwóch postaciach:

1. pozytywna - kiedy istniały dowody wskazane w ustawie, wtedy sąd musiał pewien fakt uznać za udowodniony

2. negatywna - jeżeli sąd nie odnalazł dowodów określonych w ustawie, wtedy nie mógł uznać pewnych faktów (np. zeznania dwóch dorosłych mężczyzn)

2. swobodna niekontrolowana ocena dowodów - ta koncepcja prowadziła do dowolności orzeczeń. Sąd oceniał dowody według swego przekonania i nie musiał dowodzić słuszności swojej decyzji. Rozstrzygnięcie sądu było ostateczne. Była to niepewna ocena dowodów. Tak jest obecnie w systemie angloamerykańskim co do sądów przysięgłych.

3. w naszym kodeksie istnieje swobodna kontrolowana ocena dowodów, która polega na tym, że sędzia przy ocenie dowodów nie jest wiązany żadnymi regułami dowodowymi, narzucającymi ocenę dowodów, ale ponieważ istnieje instancja odwoławcza, musi umotywować swoje rozstrzygnięcie. Ta swobodna kontrolowana ocena dowodów występuje w dwóch postaciach:

1. aprioryczna - wstępna ocena dowodów pod kątem ich dopuszczenia do procesu. Dla oceny, czy jakiś dowód może pojawić się w procesie, ważny jest art. 170 KPK, wskazujący na powody oddalenia wniosku dowodowego.

2. aposterioryczna - dotyczy oceny dowodów już przeprowadzonych, co oznacza, że świadek został odnaleziony, wprowadzony do procesu i przesłuchany. To, co jest w protokole podlega ocenia sądu lub prokuratora, czy są to wiarygodne zeznania i można się na nich oprzeć przy orzekaniu.

Z art. 7 wynika, że sędziowie orzekają na podstawie własnego przekonania. Sędzia musi posiadać wiedzę prawniczą. Oceniając dowody musi brać pod uwagę, czy są one dopuszczalne. Oceniając dowód musi brać pod uwagę wiedzę ogólną i doświadczenie zawodowe.

Zasada ta ukształtowała się po rewolucji francuskiej, zw. wtedy zasadą swobodnego sędziowskiego przekonania. Dotyczy też policji i prokuratora. Jest ściśle związana z art. 410 KPK - podstawę wyroku może stanowić całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Sąd musi wziąć pod uwagę wszystkie dowody, z jakimi się zetknie. Nie może pominąć żadnego dowodu. Ocena sądu musi dotyczyć wszystkich dowodów przeprowadzonych na rozprawie.

Sędziowie powinni się kierować:

• ocena sędziego jest swobodna, co oznacza, że jest nieskrępowana, nikt nie może narzucić sędziemu oceny jakiegoś dowodu

• sędzia kieruje się wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego

• rozumowanie sędziego musi być oparte o reguły logiki

• sąd może jednym dowodom dać wiarę, a innym nie

Zasada ta nie pozwala, by dawać większą wiarę dowodom bezpośrednim nad pośrednimi. Nie można przyjąć, że to co mówi świadek dorosły to prawda, a to co dziecko - nie. Nie można dawać prymatu opinii biegłego nad zeznaniami świadka. Swobodna cena dowodów nie może się zamienić w ocenę dowolną. Nie może być dowolna, bo sędzia musi się opierać na wiedzy i doświadczeniu życiowym i jest kontrolowany przez instancję odwoławczą. Zasada ta oznacza, że wyroki sądów poza wyrokami kształtującymi prawo i stosunki prawne, nie są wiążące dla sądu karnego. Ocena sędziego nie może opierać się tylko na wrażeniu, jakie uzyskuje w czasie oceny dowodów. Np. bezpośrednie zetknięcie ze świadkiem pozwala na prawidłową ocenę.

Zasada swobodnej oceny dowodów nakłada na sędziego obowiązek uzasadnienia decyzji:

• ustne motywy wyroku

• sporządzenie uzasadnienia wyroku na wniosek strony bądź z urzędu

5) zasada kontradyktoryjności - W postępowaniu przygotowawczym: w czystej postaci wyraża ideę, według której proces powinien być walką czyli sporem przeciwstawnych stron. W klasycznej postaci oznacza, że to strony same zbierają i przedstawiają sądowi dowody, a rola sądu ogranicza się do oceny dopuszczalności procesu, do oceny dowodu i wydania rozstrzygnięcia. U nas w klasycznej postaci nie występuje (może bardziej w procesie cywilnym). Zasada ta współwystępuje z zasadą śledczości. ZASADA ŚLEDCZOŚCI - w klasycznej postaci mówi o tym, że dociekanie prawdy oraz badanie dowodowe sprawy należy wyłącznie do organu procesowego. W prawie czystej postaci występuje u nas tylko w postępowaniu przygotowawczym, ponieważ postępowanie przygotowawcze oparte jest na tym, że organy procesowe mają obowiązek dochodzenia do prawdy. Mają obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy. I nałożony jest na nich obowiązek przeprowadzania z własnej inicjatywy dowodów.

Przejawem kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym jest:

• art. 315,316,317,318,321 KPK

W ramach kontradyktoryjności strony mają prawo wnosić o przeprowadzenie dowodu. Organ procesowy musi ten dowód ocenić. Strony mogą wziąć udział w czynnościach niepowtarzalnych. Ponadto strony procesowe mogą wziąć udział w czynnościach innych niż niepowtarzalne, a przede wszystkim w czynnościach przez siebie zawnioskowanych. Prokurator kierując się śledczością może udomowić temu żądaniu i przeprowadzić czynność pod nieobecność wnioskujących. Strona ma prawo zapoznać się z pisemną opinią biegłego. Strony mogą wziąć udział w przesłuchaniu biegłego. Przez zakończeniem śledztwa, przed sporządzeniem aktu oskarżenia, na żądanie oskarżony może być zapoznany z materiałami sprawy.

W postępowaniu przed sądem: widoczna jest jeszcze przed rozprawą, na posiedzeniu. Na podstawie art. 395 par. 5. Przejawami kontradyktoryjności przed sądem jest również art. 385 KPK, 367, 368, 369, 425 i 366 KPK. Uprawnieniami stron jest to, że może brać udział w posiedzeniu sądu. Przed sądem oskarżyciel oskarża. I w związku z tym uprawnieniem oskarżonego jest bronienie się. Strony mogą zadawać pytania oskarżonemu, świadkom oraz biegłym. Obecnie jest postanowione, aby są zadawał pytania na końcu, ale jako kierujący rozprawą, może zadawać w każdym momencie. Strony mają równe prawo do składania środków odwoławczych.

Przed sądem istnieją też pewne elementy zasady śledczości: w związku z inicjatywą dowodową prezesa sądu albo przewodniczącego składu orzekającego. Mają prawo wprowadzać dowody z urzędu. Ta śledczość przejawia się w tym, że przewodniczący składu orzekającego kieruje przebiegiem rozprawy.

ZASADA JAWNOŚCI - dotyczy tylko postępowania sądowego (w drugiej formie - przygotowawczego). Jawność rozprawy wynika też z konstytucji - art. 63.

Występuje w 2 postaciach:

1. jako jawność wobec osób postronnych (nazywana jawności zewnętrznej lub publiczności) - skodyfikowana w art. 355 KPK - rozprawa odbywa się jawnie. Oznacza to, że sama ustawa wskazuje, kto może być obecny na sali rozpraw poza stronami (356 KPK: osoby pełnoletnie, nieuzbrojone, nieznajdujące się w stanie licującym z powagą sądu). O obecności mediów rozstrzyga art. 357 KPK - jako publiczność mogą brać udział w każdej, ale na narywanie, notatki, rysunki muszą mieć zezwolenie całego składu orzekającego. Ustawa sama przewiduje wyłączenie jawności (przy drzwiach zamkniętych bez udziału publiczności). Mowa jest w art. 359, 360, 381 KPK.

Obligatoryjne wyłączenie jawności:

1. sprawy o pomówienie i znieważenie (jeśli pokrzywdzony zażąda jawności, to na jego wniosek może być jawna)

2. jeżeli sąd rozpoznaje wniosek prokuratora o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność oskarżonego

3. sprawy, które mogłyby wywołać niepokój publiczny

4. rozprawa dotyczy tajemnicy państwowej

5. przy przestępstwach wnioskowych w każdej sprawie można zażądać tajności

6. gdy przesłuchuje się świadka in cognito

Fakultatywne wyłączenie jawności:

1. jednym ze wpółoskarżonych jest nieletni

2. na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat

To występuje z urzędu lub na wniosek strony. Wniosek o wyłączenie jawności rozpatrywany jest przy drzwiach zamkniętych. Pomimo wyłączenia jawności, w rozprawie może wziąć udział namiastka publiczności - oskarżony i pokrzywdzony mogą wskazać po 2 osoby godne zaufania. Sąd w to nie ingeruje. Jeśli stron postępowania jest więcej, to mogą wskazać po 1 osobie. Nawet, gdy jawność jest wyłączona, to wyrok ogłaszany jest publicznie. Chyba że dotyczy tajemnicy państwowej, to na czas ustnego uzasadnienia można znowu wyłączyć jawność.

2. jako udział stron i ich przedstawicieli w rozpoznawaniu sprawy (nazywana jawności wewnętrznej, czyli wobec stron) - przejawia się w tym, że proces zawsze odbywa się z udziałem stron procesowych. Działa szerzej w odniesieniu do oskarżonego. Oskarżony ma prawo brać udział we wszystkich czynnościach procesowych. W niektórych wypadkach może być wydalony z sali rozpraw, np. z uwagi na niestosowne zachowanie się (art. 385 i 390):

1. jego obecność działa krępująco na zeznania świadka - po powrocie sąd musi go poinformować o zeznaniach i musi umożliwić wypowiedzenie się oskarżonemu co do tych zeznań

2. z uwagi na niestosowne zachowanie się świadka pomimo upominania przez sąd (tak jak wyżej - poinformowanie)

3. wszelkie przypadki wydalenia przewidziane są w prawie o ustroju sądu powszechnych:

1. każda osoba, która pomimo uprzedzenia zachowuje się w sposób zakłócający przebieg rozprawy (ktoś z publiczności, nie ma już możliwości powrotu na salę, tylko na ogłoszenie wyroku może wrócić)

Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym - ograniczona inkwizycyjnym (śledczym) charakterem postępowania przygotowawczego. Pokrywają się uprawnieniami w ramach kontradyktoryjności: czynności niepowtarzalne, inne niż niepowtarzalne, udział w przesłuchaniu biegłych, zapoznanie się z opinią biegłego. Odpisy można sporządzać tylko za zgodą prezesa sądu.

ZASADA USTNOŚCI - dotyczy wykonywania czynności w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym. Art. 365 KPK - wyraża dyrektywę, aby czynności procesowe miały formę ustną, czyli formę wypowiedzi. Podniesiona jest do rangi ustawowej, z tego powodu, że ustność zapewnia kontakt organu ze stroną. Przeplata się z zasadą pisemności. Obie zasady występują równolegle. Dla niektórych czynności wymagane jest przeprowadzenie ustne, ale utrwalenie na piśmie. Ustność odnosi się głównie do rozprawy. Przy wyjaśnieniach i zeznaniach wchodzi w grę zasada pisemności, bo musi to być utrwalone w formie protokołu. Zasada ustności nie wyklucza wykonania czynności w formie pisemnej. Wniosek dowodowy można złożyć ustnie i pisemnie. Niektóre czynności muszą przybrać wyłącznie formę pisemną:

• apelacja

• akt oskarżenia

ZASADY DOTYCZĄCE SYTUACJI PRAWNEJ OSKARŻONEGO: obie wynikają z prawa międzynarodowego.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI - uregulowana w art. 5. Zasada ta stanowi dyrektywę nakazującą traktowanie oskarżonego jako niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona w trybie przewidzianym przepisami KPK i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądowym. Nie może być uznany za winnego, jeśli to domniemanie nie zostanie obalone prawomocnym wyrokiem. Dotyczy także stron procesowych (pokrzywdzony nie może mówić, że oskarżony jest zbrodniarzem i na pewno popełnił przestępstwo). Można tu mówić o 2 koncepcjach oceny domniemania:

1. koncepcja obiektywna - domniemanie niewinności oskarżonego jest niezależne od subiektywnych zapatrywań na winę oskarżonego. Czyli oskarżony powinien być traktowany jak osoba niewinna aż do wydania prawomocnego wyroku.

2. koncepcja subiektywna wyraża żądanie, aby organy procesowe aż do zakończenia postępowania zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio do tego traktowały go w procesie. Umożliwia wyłączenia zasady domniemanie niewinności do prokuratora i sądu I instancji.

Domniemanie niewinności działa też, jeśli wyrok zostanie uchylony i wróci do ponownego rozpatrzenia.

Można stąd wyprowadzić zakazy:

• domniemanie o winie oskarżonego

• przesądzania o winie przed wydaniem wyroku

• traktowania oskarżonego od początku jak sprawcy

• zakaz konstruowania faktycznego domniemania winy

Konsekwencje procesowe domniemania niewinności:

• rozkład ciężaru dowodu - ciężar dowodu w procesie karnym obciąża organy procesowe, ponieważ oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia niewinności ani dostarczenia dowodów przeciwko sobie. Tylko w przypadku zniesławienia ciężar dowodu jego obciąża, jeśli powołuje się na kontratyp zniesławienia

• obowiązek obiektywnego badania winy oskarżonego - obciąża organy procesowe bez względu na materiał dowodowy w sprawie zgromadzony

• reguła in dubio pro reo - zakaz rozstrzygania wątpliwości na niekorzyść oskarżonego, dotyczy takich procesów, gdzie jest kilka wersji określonego zdarzenia. Trzeba przyjąć wersję najbardziej korzystną dla oskarżonego.

• środki zapobiegawcze mogą być stosowane tylko dla zabezpieczenia celów procesu

ZASADA PRAWA DO OBRONY - nie dotyczy żadnej innej strony procesowej, tylko oskarżonego. Wynika z prawa międzynarodowego. Potwierdzona w KPK. Wyraża się w postaci dyrektywy, wg której oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony. Konwencja europejska przewiduje, że każdy oskarżony ma prawo do niezwłocznego otrzymania informacji o zarzucie w języku dla siebie zrozumiałym. Oskarżonemu należy zapewnić odpowiedni czas i możliwości do przygotowania obrony. 7 dni przed rozprawą należy doręczyć wezwanie (jeśli później, może złożyć wniosek o odrzucenie rozprawy). Oskarżony ma prawo bronić się sam albo przez ustanowionego obrońcę. Może żądać przesłuchania świadków oskarżenia i świadków obrony. Oskarżony, który w słabym stopniu posługuje się językiem polskim ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza. Oskarżony pozbawiony wolności ma prawo kontaktować się z obrońcą pod nieobecność innych osób. Oskarżony ma możliwość podejmowania czynności procesowych. Z naszego KPK uprawnienia z prawa do obrony z tej zasady jest:

• oskarżony ma prawo do składani wyjaśnień

• ma prawo do milczenia

• ma prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania

• chronione jest jego prawo do zaskarżania orzeczeń wynikające z zakazu reformationen in peius

• ma prawo korzystać z pomocy obrońcy, a w niektórych wypadkach musi z niej korzystać, jest to obrona obligatoryjna określona w art. 79,80 KPK (może sam ustanowić obrońcę - jest to obrońca z wyboru, obrońca z urzędu)

• może żądać ustanowienia obrońcy z urzędu ze względu na swoją sytuację materialną

art.17kpk - przesłanki procesu karnego. Oskar Bilot. Ustalenie przesłanek procesowych powinno być ustalone w stadium przedprocesowym, ponieważ są warunkami przeprowadzenia procesu, np. od razu okaże się, że czyn się przedawnił.

2 koncepcje przesłanek procesowych:

1. przesłanki procesowe są to określone stany, z którymi prawo procesowe łączy dopuszczalność lub niedpuszczalność procesu

2. przesłanki procesowe są to warunki pozwalające na prowadzenia procesu i orzekanie o jego przedmiocie

art.17 przesłanki procesowe - rozumie się stany, które w myśl obowiązujących przepisów decydują o prawnej dopuszczalności procesu, a ich brak będzie powodował odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania.

Podział przesłanek procesowych

1. Przesłanki procesowe dzielą się na 1) przesłanki odnoszące się do wszystkich stadiów procesowych, czyli będą istniały i miały znaczenie już w etapie związania się procesu, jeszcze przed jego wszczęciem. Podobną przesłanką jest śmierć oskarżonego. 2) Przesłanki występujące w stadium postępowania sądowego i jest tu skarga uprawnionego oskarżyciela. 3) Przesłanki dot. postępowania wykonawczego. Jest przedawnienie wykonania kary.4) przesłanki dot. wyłącznie postępowania przygotowawczego, np. złożenie wniosku o ściganie

2. syntetyczne (zbiorcze) i analityczne (rozłączne). Syntetyczne charakteryzują się tym, ze niektóre przesłanki mogą stanowić zbiór składników, z których każdy może być ujmowany jako odrębna przesłanka. Taka przesłanka jest np. w art. 17 par 1 pkt 1. Przesłanki analityczne polegają na tym, że żadna przesłanka nie może być rozdzielona, np. śmierć oskarżonego nie można podzielić na 2-3 przesłanki.

3. przesłanki dodatnie (pozytywne) - musza istnieć w chwili wszczęcia i kontynuowania procesu. Należy do nich podsądność, właściwość, istnienie stron procesowych oraz skargę i są to przesłanki ogólne. Musza zawsze istnieć, żeby wszcząć postępowanie karne i je kontynuować. Należy również przesłanka szczególna - wniosek o ściganie, dot. tylko określonej grupy przestępstw. Przesłanki ujemne (przeszkody procesowe) - ich zaistnienie powoduje odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania.

4. Przesłanki bezwzględne i względne. Przesłanki bezwzględne stanową warunki dopuszczalności procesu przeciwko określonej osobie, np. przedawnienie karalności przestępstwa. Względne warunkują dopuszczalność procesu w określonym układzie procesowym np. skarga, bo warunkuje wszczęcie postępowania sądowego.

5. Przesłanki procesowe (formalne) wynikające z kpk, np. brak wniosku o ściganie przesłanki zakotwiczone w prawie materialnym, np. przedawnienie karalności i wykonania kary 3) przesłanki mieszane - uregulowanie kpk i kk,np. wniosek o ściganie.

Konsekwencje zaistnienia przesłanek procesowych

1. odmowa wszczęcia postępowania karnego, wynika z art. 17 kpk ma to miejsce przed wszczęciem procesu. Decyzja zapada w formie postanowienia.

2. umorzenie postępowania, ma miejsce po wszczęciu postępowania, w jego toku. W postępowaniu przygotowawczym umarza się wydając postanowienie. Nieco inne decyzje przed sądem. Jak przesłanki zostaną ujawnione na posiedzeniu to sąd umarza wydając postanowienie, inne decyzje wydaje się już na rozprawie, w przewodzie sądowym. Sąd wydaje wyrok uniewinniający (do pkt 3) lub wyrok umarzający (dalsze punkty).

3. mają znaczenia dla rozpoznawania środków odwoławczych. Strona w apelacji może podnieść, ze istniała przesłanka procesowa do wniesienia apelacji, kasacji.

4. Organ procesowy do którego wpływa sprawa ma obowiązek z urzędu badać istnienie przesłanek procesowych.

1. Podsądność sądom karnym - podleganie określonej osoby jurysdykcji sądów polskich, czyli chodzi o jurysdykcję krajową, sądom karnym powszechnym i wojskowym.

Jurysdykcja sądów polskich oznacza podleganie spraw karnym sądom polskim. Nie jest regulowana przepisami kpk z wyjątkiem immunitetów zakrajowości (dyplomatyczne). Zasady kk - terytorialności, przedmiotowa, podmiotowa, represji wszechświatowej.

Podsądność sądu karnego powszechnego na podstawie kk. Podsądność sądom karnym powszechnym - brak jej będzie powodował odmowę wszczęcia lub umorzenie, art. 439 par 1 pkt 3, który wskazuje na konsekwencje naruszenia podsądności sądu szczególnego przez powszechny lub odwrotnie. Regułą w PL jest to, ze sprawy karne rozpoznają sądy powszechne, a wyjątkami od tej reguły jest orzecznictwo sądów szczególnych, np. sądów wojskowym, art. 647 i następne. Ze względów podmiotowych (żołnierze) i przedmiotowych (rodzaj popełnionego przestępstwa, w szczególności z części wojskowej kk) oddano sprawy sądom wojskowym. Cywile tez będą odpowiadali np. z podżeganie do przestępstwa w cz. wojskowej. Określają właściwość sądów wojskowych. Można określić właściwość sądów garnizonowych i okręgowych.

Podsądność TS. Jest unormowana w Konstytucji. Należy orzekanie o odpowiedzialności osób określonych w ustawie zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Odpowiadają oni przed TS za naruszenie Konstytucji i ustaw, czyli też za popełnienie przestępstwa. Jak TS pociągnie do odpowiedzialności konstytucyjnej równocześnie może orzekać za popełnione przestępstwo. Decyzję o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS podejmuje Sejm. Postępowanie przed sądem powszechnym zostanie zawieszone, jak wcześniej często przed sądem powszechnym to postępowanie Zawisza się, jak nie zostało wszczęte to . Jak TS wyda rozstrzygnięcie to postępowanie przed sądem powszechnym zostaje umorzone z powodu prawomocności materiału. Prezydent odpowiada wyłącznie przez TS. Decyzję podejmuje Zgromadzenie Narodowe. W momencie podjęcia uchwały zostaje zawieszony w pełnieniu swej funkcji.

Wyjątkiem są immunitety, czyli przywileje osobiste przysługujące określonym osobom ze względu na pełnienie ważnych funkcji w państwie labo w stosunkach międzynarodowych. Immunitety materialne (adwokat, radca prawny) i procesowe (formalne) trwałe, bezwzględne - dyplomatyczny i konsularny i względne - uchylony przez organy. Art. 578 i następne - immunitety dyplomatyczne (pełny, jakiekolwiek przestępstwo, chyba że państwo obce zrzekanie się; za popełnione przestępstwo odpowiadają w swoim kraju) i konsularne (ograniczony jest tylko do czynów popełnionych w związku z wykonywanie funkcji, kierownicy urzędów konsularnych; trzeba zawiadomić ministerstwo spraw zagranicznych). Wyjątek od immunitetu dyplomatycznego - dyplomaci obywatele polscy oraz osoby posiadające w PL stałe miejsce zamieszkania.

2. Ustalenie właściwości sądu - który z sądów będzie sprawę rozpoznawał. 3 ogólne i 2 szczególne rodzaje właściwości. Właściwości ogólne:

- rzeczowa (art. 24 i 25 kpk), która pozwala ustalić, który z sądów ma rozpoznać w I instancji, czyli dot tylko sądu rejonowego i okręgowego

- miejscowa - pozwala ustalić, który z sądów rejonowych bądź okręgowych ma ustalić konkretną sprawę, wskazanie imienne sądu (art. 31 i 32 kpk)

- funkcjonalna - pozwala ustalić zakres spraw rozpoznawanych przez dany sąd, jest ona unormowana m. in. w art. 24 par 1 i 25 par 2 i wyprowadza się z poszczególnych przepisów kodeksu

Właściwość szczególna:

- z łączności spraw - pozwala łącznie rozpoznać sprawę kilku osób bądź po kilka przestępstw i o niej mowa w art. 33 i art. 34

- z delegacji (z przekazania sprawy) - art. 36, 37, 43kpk - pozwala przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu

3. Brak wniosku o ściganie. Musi być złożony przy popełnieniu przestępstwa ściganego na wniosek. Nieuzyskanie takiego wniosku i niepodjęcie żadnych działań, np. umorzenie.

4. Skarga - wynika z zasady skargowości. Jest przesłanką pozytywną. Musi posiadać nieodzowne składniki oraz musi pochodzić od uprawnionej osoby (art. 332-334kpk - sposób sporządzenia aktu oskarżenia). brak tego powoduje, zę nie mamy do czynienia ze skargą. Odmowa wszczęcia lub umorzenie postępowania. 1) określenie oskarżonego 2) określenie czynu, opis i wskazanie kwalifikacji prawnej.

5. Istnienie stron procesowych wynika z zasady kontradyktoryjności. Brak odmowa wszczęcia lub umorzenie postępowania. Kodeks przewiduje sytuacje, gdy proces może się toczyć jak nie ma stron, np. postępowanie o wznowienie może toczyć się po śmierci oskarżonego jak zmierza do jego rehabilitacji. 3 elementy charakteryzujące stronę procesową:

1) egzystencjonalne istnienie strony, strona musi istnieć w rzeczywistości (os. fizyczne, osoby prawne, instytucji). Śmierć oskarżonego powoduje zawsze odmowę wszczęcia albo umorzenie postępowania. Śmierć pokrzywdzonego - przed wszczęciem procesu to w jego prawa mogą wstąpić osoby najbliższe, które nazywają się stronami zastępczymi, - w toku procesu, to w jego miejsce mogą wstąpić osoby najbliższe (stron nowe)

2) Zdolność procesowa. Musi występować po stronie biernej i czynnej, czyli zdolność do bycia podmiotem procesu karnego. Zdolność procesowa po stronie czynnej ma każdy. Po stronie biernej - wiek - osoby, które ukończyły 17 rok życia, w niektórych przypadkach 15 lat.

3) legitymacja procesowa - zdolność do występowania w konkretnej roli w konkretnym przypadku

6. Prawomocność materialna - przesłanka wyrażona zasadą niemis im idem - stan rzeczy osądzonej. Uniemożliwienia wszczęcia drugiego procesu, jak jeden się już o ten sam czyn zakończył (został rozstrzygnięty prawomocnym wyrokiem). Chyba, że doszło do wydania orzeczenia w skutek popełnienia przestępstwa.

Ściśle związana jest zawisłość sprawy. Wszczęcie postępowania powoduje zakaz toczenia nowego procesu o ten sam czyn przeciwko tej samej osobie.

7. Przedawnienie - przesłanka o charakterze materialno - procesowym. Upływ terminu karalności przestępstwa powoduje odmowę wszczęcia postępowania albo umorzenia postępowania. W razie przedawnienia karalności żadne inne czynności nie mogą być prowadzone. Niecelowość karania określonej osoby po takim czasie, a procesowe - trudno ustalić dowody. Może ulec zakłóceniu na skutek przerwy bądź spoczywania procesu. Przerwa powoduje to, ze terminy ulegają przedłużenia o 5 lat. Postawą przerwy jest wszczęcie postępowania w sprawie, nawet nie przeciwko osobie. Spoczywanie polega na tym, ze przedawnienia nie biegnie jak przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie albo dalsze prowadzenie procesu. Proces spoczywa z uwagi na immunitet. Jak pokrzywdzony nie złoży wniosku, albo oskarżyciel nie zoży oskarżenia do sądu nie powoduje żadnych konsekwencji do terminów przedawnienia.

Inne przesłanki procesowe - wynikają z innych aktów - amnestia i abolicja. Amnestia to ustawa łagodząca skutki postępowania, abolicja nie pozwala na wszczęcie i prowadzenie postępowania w stosunku do określonego przestępstwa. Są to akty o charakterze generalnym. Od tych aktów należy odróżnić akty o charakterze indywidualnym, czyli akt łaski stosowany przez Prezydenta.

Przesłanki o ch. materialnym określone w art. 17 par 1 pkt 1-4: uznanie, ze czynu nie popełniono albo w ogóle albo nie popełniła go określona osoba.

Przesłanki związane z kontratypami i okolicznościami wyłączającymi winę - obrona konieczna, znikoma społeczna szkodliwość czynu, podżeganie, pomocnictwo, czynny żal.

Przesłanki z art. 17 całkowicie kończą postępowanie karne. Są trwałe. Postępowanie przygotowawcze może być jednak wznowione - dowody przeciwko pierwotnemu oskarżycielowi. Zawieszenie postępowania jest inna sprawą. Są to przeszkody uniemożliwiające prowadzenie procesu, ale tylko tymczasowo - art. 22 kpk.

art. 11, 57 par 2, 60 par 4, 61 - dot. stron nowych, 322 - niewykrycie sprawcy przestępstwa, 60

Umorzenie adsorpcyjne. Postępowanie w sprawie o występek. Oskarżony popełnia 2 przestępstwa - 1. postępowanie karne, 2 - występek do 5 lat pozbawienia wolności. Co do drugiego można postępowanie umorzyć, jak za pierwszy jest karany.

W sprawie z oskarżenia publiczny działa oskarżyciel posiłkowy. Przestaje działać oskarżyciel publiczny, a posiłkowy odstępuje. Prokurator ma 14 dni na przystąpienie do procesu.

UCZESTNICY PROCESU KARNEGO:

Uczestnikiem procesu nazywamy osobę albo podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli, jaką wyznacza mu prawo karne procesowe i która swoim zachowaniem wpływa na bieg tego procesu. Czyli ograny procesowe, strony procesowe, rzecznicy interesu społecznego (występują w imieniu państwa - przedstawiciel społeczny), przedstawiciele procesowi stron (obrońcy i pełnomocnicy), pomocnicy procesowi (protokolanci). W szerokim do uczestników procesu należą też osobowe źródła dowodowe, np. świadkowie, biegli, którzy przez zeznania i opinie wpływają na rozstrzygnięcie sprawy. Do uczestników procesu należą też przedstawiciele ustawowi (rodzice, opiekunowie, kuratorzy, osoby najbliższe). Do uczestników postępowania nie zalicza się publiczności, która bierze udział w rozprawie sądowej (jest na sali, ale swoim zachowaniem nie wpływa na przebieg rozprawy) oraz policjantów, którzy doprowadzili oskarżonego do sądu (są to tylko czynności związane z zabezpieczeniem przed agresywnym zachowaniem oskarżonego).

Najważniejszą grupę stanowią organy procesowe, czyli te podmioty, które prowadzą proces karny. Są to organy państwowe wyznaczone do prowadzenia sprawy. Uprawnione są do kierowania procesem w określonej sprawie, do wydawania rozstrzygnięć, do wykonywania czynności procesowych. Podmioty te wpływają na przebieg postępowania i rozstrzygnięcie odpowiedzialności oskarżonego.

Według roli, jakie spełniają w procesie karnym wyróżniamy:

• organy kierujące procesem

• w post. przygotowawczym - prokurator i policja albo pozostałe organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia

• w post. sądowym - sąd

• organy współpracujące - współdziałają z organem kierującym w określonym etapie

• w post. sądowym - prokurator

Według etapów postępowania karnego:

• organy występujące w postępowaniu przygotowawczym:

• prokurator

• policja

• można tu też wyróżnić organy nadzoru, które kontrolują przebieg postępowania przygotowawczego:

• prokurator, który nadzoruje prowadzone dochodzenie i śledztwo w takim zakresie, jakim sam prowadzi

• organy prowadzące postępowanie sądowe:

• organy kierujące procesem

• sąd pierwszej instancji

• prezes sądu jako drugi organ kierujący procesem

• organy postępowania wykonawczego (kiedy wyrok trafia do wykonania):

• sądy pierwszej instancji, które kierują wykonaniem orzeczeń

• sąd penitencjarny (decyduje np. o warunkowym zwolnieniu)

• sędzia

• prokurator, który może nadzorować wykonywanie tymczasowego aresztowania

• administracja zakładu karnego

• organy egzekucyjne

• komornicy sądowi

• urzędy skarbowe

Modele dotyczące organów prowadzących proces:

• postępowanie sądowe - regułą światową jest, że należy do niezawisłych sądów

• postępowanie przygotowawcze:

• w państwach zachodnich - organ sądowy (Francja - sędzia śledczy)

• w państwach wschodnio-europejskich - organ pozasądowy (Polska - prokuratura)

Pewne czynności postępowania przygotowawczego podlegają kontroli sądu. Np. sąd dokonuje czynności potrzebnych w postępowaniu przygotowawczym (np. tymczasowe aresztowanie) i w tym zakresie dokonuje kontroli. Sąd rozpoznaje też zażalenia na postanowienia wydane przez prokuratora. Np. jeśli prokurator zastosuje poręczenie majątkowe, to zażalenie na wydane przez prokuratora postanowienie przysługuje do sądu.

Sygnalizacja uchybień:

Art. 17 i następne KPK - w toku prowadzone postępowania przygotowawczego czy sądowego prokurator dostrzeże jakieś nieprawidłowości organów rządowych lub samorządowych, może przesłać organowi nadrzędnemu swoje spostrzeżenie. Organ ten jest zobowiązany do przesłania prokuraturze, w jaki sposób te uchybienia zlikwidowano.

ORGANY PROWADZĄCE POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE:

• prokurator

• policja

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

• Agencja Wywiadu

• Centralne Biuro Antykorupcyjne

• organy wymienione w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości

PROKURATURA - funkcjonują różne modele prowadzenie postępowania przez prokuraturę. W modelu typu francuskiego prokuratura jest ściśle powiązana z sądami i ogranicza się do ścigania przestępstw. Podporządkowana jest władzy wykonawczej w tym systemie. Śledztwo prowadzi sędzia śledczy. W systemie środkowo-wschodnim nie są podporządkowane naczelnym organom administracji państwowej. Prokurator Generalny wybierany jest przez Sejm i podlega kontroli Sejmu. Prokuratura jest organem oddzielonym od sądów. Ma większe kompetencje niż w systemie zachodnim. Może występować też w innych postępowaniach (nie tylko ściganie przestępstw). Może występować w post. cywilnym (ubezwłasnowolnienie) czy administracyjnym. Prokuratura podlega kontroli Prokuratura Generalnego. Prokuraturę stanowi Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych. Głównym zadaniem jest strzeżenie praworządności i ściganie przestępstw. Organizacji prokuratury określona jest zasadami, do których zalicza się zasady organizacyjne i procesowe. Wskazują one, w jaki sposób funkcjonuje prokuratora. Jedną z głównych zasad jest zasada niezależności. Odróżnia prokuraturę od sądów, bo sądu są niezawisłe. Prokuratora jest niezależna, co oznacza, że prokuratorzy przy wykonywaniu zadań są niezależni od innych organów państwowych, ale obowiązani są wykonywać wytyczne i polecenie prokuratora przełożonego. Prokurator nie może odmówić, jeśli prokurator nadrzędny wyda mu jakieś polecenie. Może jedynie ubiegać się o wyłączenie od prowadzenia sprawy, ale o tym wyłączeniu decyduje prokurator nadrzędny. Jeśli prokurator nie chce wykonać jakiejś czynności, może wystąpić, by prokurator nadrzędny wydał mu polecenie na piśmie. Kolejną zasadą wskazująca na działanie prokuratury jest zasada jednolitości, co oznacza, że wszystkie jednostki prokuratury stanowią jednolitą całość. Prokurator w wykonywaniu swoich działań występuje w imieniu całej prokuratury, nie tylko jednostki, w której jest zatrudniony. Zasada centralizmu mówi, że wszyscy prokuratorzy podlegają prokuratorowi generalnemu. Podlegają za pośrednictwem prokuratorów przełożonych, o czym mowa w zasadzie hierarchicznego podporządkowania. Całością organów i każdą jednostką organizacyjną prokuratury kieruje zawsze jedna osoba, co wynika z zasady jednoosobowego kierownictwa. Prokuratora rejonowa jest podzielona na wydziały, na czele każdego wydziału stoi jedna osoba. Prokuraturą rejonową też kieruje jedna osoba. Kolejnym zadami, które kierują działaniami prokuratury są zasady procesowe:

• zasada legalizmu

• bezstronności

• działania z urzędu

Ponadto w odniesieniu do prokuratury wyróżnia się inne zasady procesowe:

• zasada współpracy z innymi organami państwowymi, rządowymi i samorządowymi (ścisła współpraca z gminami, państwową izbą sanitarną)

• substytucji (oznacza, że prokurator wyższego rzędu może zlecić prokuratorowi podwładnemu każdą czynność do wykonania)

• dewolucji (prokurator wyższego rzędu może przejąć od prokuratora podwładnego każdą czynność do osobistego wykonania)

• indyferencji ( w skuteczności czynności procesowej nie jest ważne, który z prokuratorów tej czynność dokonał, co jest powiązane z zasadą centralizmu)

Od zasady substytucji i indyferencji przewidziane są wyjątki:

• niektóre czynności muszą być wykonane przez odpowiedniego prokuratora (kasację od wyroku do SN może wnieść tylko Prokurator Generalny, tylko on może uchylić postanowienie o umorzeniu z tego powodu, że było ono niezasadne)

• czynności dokonywane przez asesora prokuratury, który posiada uprawnienia węższe niż prokurator, ponieważ asesor nie może występować przed sądem okręgowym i asesor nie może dokonywać jakichkolwiek czynności przed SN

• aplikant może wziąć udział tylko w rozprawie w trybie uproszczonym

Prokurator jako jedyny jest uprawniony do prowadzenia śledztwa.

POLICJA - w zakresie postępowania przygotowawczego jej uprawnienia wynikają z ustawy o Policji. Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją przeznaczoną do ochrony obywateli i utrzymywania porządku publicznego. Zadaniem policji jest wykrywanie przestępstw i wykroczeń. Policja jest uprawniona do dokonywania czynności dochodzeniowo - śledczych. Wykonuje czynności operacyjno - rozpoznawcze. Policja jest zobowiązana do wykonywania poleceń sądu i prokuratora. Uprawnienia policji do wykonywania dochodzenia wynikają z 325 i nast. KPK.

SĄDY - rozpoznawanie spraw należy do niezawisłych sądów. Są uprawnione do rozstrzygania o przedmiocie procesu. Stanowią odrębny pion organów państwowych. Jeżeli chodzi o system sądownictwa:

• sądy powszechne

• rejonowe - powoływane dla jednej lub większej liczby gmin przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia. Z reguły są sądami I instancji, czyli rozstrzygają sprawy w I instancji, a ponadto dokonują pomocy prawnej, stosują tymczasowe aresztowanie.

• okręgowe - tworzone dla jednego lub dwóch sądów rejonowych. Główna rola sprowadza się do rozpoznawania spraw w I instancji (np. o zbrodnie), a także są sądami odwoławczymi od orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe.

• apelacyjne - tworzone dla dwóch sądów okręgowych. Są sądami odwoławczymi od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe.

• szczególne

• wojskowe

• Trybunał Stanu

• Trybunał Konstytucyjny

• SN (sprawuje nadzór nad wszystkimi sądami w zakresie orzecznictwa. Jest naczelnym organem sądowym, sprawującym nadzór nad działalnością sądów powszechnych i sądów szczególnych w zakresie orzekania. W skład SN wchodzi pierwszy prezes, prezesi poszczególnych izb oraz sędziowie sądu najwyższego. Pierwszego prezesa powołuje prezydent na 6 lat. Kandydatów na sędziów SN zgłasza zgromadzenie ogólne SN. Celem nadzoru jest jednolitość stosowania przepisów prawnych, głównie ich wykładni. SN jako jedyny podejmuje uchwały w celu ujednolicenia stosowania przepisów prawnych. Uchwały są podejmowane na skutek wystąpienia przez sąd z okręgowym z pytaniem prawnym. Każda uchwała wiąże SN. Jeśli uchwała ma postać zasady prawnej wiąże wszystkie izby SN. Pozostałe uchwały są tylko opiniami SN, nie ma to mocy powszechnie obowiązującej. Sądy powszechne powołują się na te opinie ze względu na autorytet SN)

Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego - dotyczy to samodzielności sądu karnego przy rozpoznawaniu sprawy. Sądy karne są samodzielne. Oznacza to, że nie są związane ustaleniami prawomocnego wyroku dotyczącego takiego samego czynu lecz w innej sprawie i nie są związane sądy karne w odniesieniu do rozstrzygnięć zapadłych wcześniej dotyczących współsprawców. Wyjątki od samodzielności: prejudycjalność (art. 8 par. 2) - sąd karny związany jest prawomocnymi rozstrzygnięciami sądu kształtującymi prawo lub stosunek prawny.

Właściwość sądu - zagadnienie dotyczące tego, który sąd jest uprawniony do rozpoznania konkretnej sprawy. Reguluje to art. 24 i nast. KPK. Reguły dotyczące właściwości sądu nie dotyczą organów prowadzących postępowanie przygotowawcze. Można wyróżnić:

• właściwość ogólną

• miejscowa

• rzeczowa

• funkcjonalna

• właściwość szczególną

• łączności spraw

• delegacji czy przekazania sprawy

Sąd, do którego sprawa wpłynęła jest z urzędu zobowiązany do zbadania właściwości (36 KPK). Jeśli stwierdzi, że nie jest właściwy, przekazuje sprawę właściwemu. Decyzję o niewłaściwości sąd podejmuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. Naruszenie właściwości rzeczowej stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia. Jeśli naruszona jest właściwość miejscowa lub rzeczowa (należy do rejonowego, a rozpoznał okręgowy), to można przekazać do rejonowego, tylko wtedy, gdy trzeba odroczyć rozprawę. Istnieje zasada, że sąd nie może odmówić rozpoznania sprawy z powodu nieustalenia swojej właściwości. Właściwość miejscowa musi być ustalona w momencie rozpoczęcia rozprawy głównej. Właściwość rzeczową sąd bada w toku całego postępowania. I jeżeli sąd stwierdzi, że jest niewłaściwy przed rozprawą, to sąd przekazuje właściwemu rzeczowo sądowymi. Jeżeli twierdzi niewłaściwość na rozprawie, to rozprawę przerywa i przesyła do właściwego. Właściwość rzeczowa pozwala ustalić, kto ma rozpoznać sprawę w I instancji. Zgodnie z 24 KPK sąd rejonowy rozpatruje wszystkie sprawy, w z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu okręgowego. Właściwość rzeczowa sądu okręgowa wyrażona jest w art. 25 KPK - można podzielić na stałą (zbrodnie i wymienione w 25.1. występki) i ruchomą (dotyczy sytuacji z art. 25.2., kiedy to sąd apelacji może ze względu na wagę lub zawiłość sprawy może przekazać sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu). Właściwość miejscowa pozwala ustalić, który z sądów tej samej instancji ma rozpoznać sprawę. Ta właściwość uregulowana jest w 31 i 32 KPK, które wskazują trzy kryteria ustalania właściwości miejscowej:

1. sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo (decyduje miejsce popełnienia przestępstwa). Decyduje reguła wyprzedzenia - jeśli w okręgu kilku sądów popełniono przestępstwo, sądem miejscowo właściwym będzie sąd, w którym pierwszym wszczęto postępowanie. Jeśli przestępstwo popełnione na statku morskim lub powietrznym, to sądem właściwym jest sąd właściwy dla macierzystego portu statku.

2. sądem właściwym jest sąd, w którym ujawniono przestępstwo, ujęto oskarżonego albo miejsce w którym oskarżony stale mieszkał lub przebywał. To kryterium bierze się też pod uwagę przy przestępstwach popełnionych za granicą.

3. sądem właściwym jest sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście Miasta Stołecznego Warszawy

Dla przestępstw popełnionych w transporcie (np. pociągiem) - sąd, w którym ujawniono przestępstwo. Przy przestępstwach niealimentacji sądem miejscowo właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pokrzywdzonego.

Właściwość funkcjonalna pozwala określić zakres czynności podejmowanych w danych sądzie. Podejmuje właściwość rzeczową i pozostałe czynności, do których podjęcia kompetentny jest określony sąd.

Właściwość szczególna łączności spraw - zasada łącznego rozpoznania sprawy ze względu na jej złożoność i ekonomikę procesową. Jest wyjątkiem od właściwości miejscowej. W jej ramach wyróżnia się:

• właściwość podmiotową - rozpoznaje się klika przestępstw popełnionych przez tę samą osobę rozpoznaje się w jednym postępowania. Całą sprawę rozpoznaje jeden sąd. Sądem tym jest ten, w którym najpierw wszczęto postępowanie. Nie dotyczy spraw, które toczą się w różnych trybach (zwyczajny i uproszczony). Sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu.

• przedmiotowa - ze względu na popełnione przestępstwo. Kilka osób odpowiada w jednym postępowaniu za to samo przestępstwo, np. podżegacz, pomocnik, paser, współsprawca. Sprawę rozpoznaje w całości sąd właściwy dla sprawcy głównego, pod warunkiem, że postępowanie wobec tych wszystkich osób toczy się jednocześnie.

• mieszaną - przestępstwa osób odpowiadających w jednym postępowaniu pozostają ze sobą w związku przedmiotowym, a zarazem co najmniej jedna osoba odpowiada za kilka innych przestępstw. Regułą jest, że sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego. Łącząc sprawy sąd nie musi wydawać decyzji w formie postanowienia. Przy łączeniu spraw sąd jest uprawniony do wyłączenia do odrębnego postępowania albo kilka czynów albo kilka osób, jeżeli istnieją trudności w rozpoznaniu sprawy.

Właściwość z delegacji - pozwala przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi niż temu, który jest właściwy miejscowo. Zmiana właściwości miejscowe podyktowana jest celowością. Reguluje to art. 36 KPK, który dotyczy sytuacji, gdy większość osób potrzebnych na rozprawie zamieszkuje w innym okręgu. Wtedy sąd ten może wystąpić do sądu przełożonego o przeniesienie sprawy do sądu z okręgu, w który ci zamieszkują. Art. 43 KPK - w sprawie wpływają wnioski o zasadne wyłączenie sędziego (każdego po kolei). Ten sąd może wystąpić do sądu nadrzędnego o zmianę sądu. Art. 39 KPK - między sądem powszechnym a wojskowym.

SPORY KOMPETENCYJNE O WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU - dotyczą wyłącznie właściwości miejscowej. Np. kilka sądów dąży do rozpoznania sprawy lub żaden sąd nie chce rozpoznać sprawy (pozytywna i negatywna).

Składy orzekające, udział czynnika społecznego w procesie karnym. (trzeba o tym pamiętać, uwzględnić przy pytaniu o sądach)

Art. 40 i 41 KPK - regulacje dotyczące wyłączenia organu (sędziego od udziału w sprawie, stosuje się odpowiednio do ławników, oskarżyciela publicznego, protokolanta, stenografa, biegłego, tłumacza, prowadzącego postępowanie przygotowawcze)

Rodzaje wyłączenia sędziego lub organu:

• Bezwzględne - art. 40 KPK, z mocy ustawy

• Względne - art. 41 KPK, na wniosek strony

Konsekwencje niewyłączenia sędziego:

• z mocy ustawy - bezwzględna przyczyna odwoławcza, uchylenie wyroku, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

• na wniosek - podstawa względna, obraza przepisów postępowania, ale pod warunkiem, że to niewyłączenie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia

Przyczyny wyłączenia:

• sprawa dotyczy sędziego osobiście (jest zaangażowany w sprawę lub zainteresowany rozstrzygnięciem)

• sędzia jest osobą najbliższa dla strony lub pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób (krewni, powinowaci, dzieci rodzeństwa); w sprawie osoby najbliższej

• świadek danego czynu, jako świadek wyrobił sobie pogląd, z czyjej winy do zdarzenia doszło, nie będzie obiektywny, np. od innych osób słyszał, jak zdarzenie przebiegało

• sędzia, który wcześnie pracował jako prokurator lub adwokat nie powinien tej sprawy rozpoznawać

• sędzia, który wcześniej wydał rozstrzygnięcie w tej sprawie (wyrok nakazowy lub zaoczny, co do którego wniesiono sprzeciw)

Art. 41 KPK - chodzi tutaj o bezstronność sędziego. Już raz orzekał co do oskarżonego albo coś może spowodować, że jest negatywnie nastawiony co do oskarżonego. Jest to ocenna sytuacja (bliska znajomość sędziego z oskarżonym - sędzia powinien wyłączyć się od udziału w sprawie).

Sposoby wyłączenia sędziego:

• na żądanie sędziego (szczególnie art. 40, sędzia składa oświadczenie do akt sprawy, pisze, która przyczyna go dotyczy, poprzez złożenie oświadczenia wyłącza się od udziały w sprawie)

• z urzędu

• na wniosek

O wyłączeniu z urzędu albo na wniosek orzeka sąd na posiedzenie, I instancji w skaldzie jednoosobowym. Decyzja zapada w formie postanowienia. Na takie postanowienie nie przysługuje zażalenie. Jeżeli sąd wyda o niewyłączeniu sędziego ze sprawy, to decyzja odmowna może być podniesiona w apelacji (zgodnie z 439 albo 438 KPK). Jeżeli dojdzie do sytuacji, że z powodu wyłączenia wszystkich sędziów (wnioski wpływają po kolei) nie można będzie ustalić składu sądu orzekającego, prezes sądu występują do sądu nadrzędnego z wnioskiem o przekazanie sprawy do innego sądu równorzędnego. Wniosek o wyłączenie może być złożony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego. Wyjątek: jeśli powód wyłączenia powstanie lub stanie się stronie wiadomy po rozpoczęciu przewodu.

STRONY PROCESOWE

Zasada kontradyktoryjności, w odniesieniu do oskarżonego - prawo do obrony.

Stronami procesowymi zajmuje się rozdział III KPK. Świadkowie, biegli uregulowani są w rozdziale V dotyczącym postępowania dowodowego.

Strony czasami pełnią podwójną rolę: raz są stroną procesową, raz źródłem dowodów. KPK nie definiuje pojęcia „strony procesowej”. W doktrynie przyjmuje się, że stronami są podmioty stosunku spornego, występujące w procesie we własnym imieniu i zainteresowane korzystnym rozstrzygnięciem dla siebie sprawy.

Rodzaje strony procesowych wg aktywności:

czynna (podmiot występujący z określonym żądaniem, czyli ukaraniem sprawców przestępstwa: w postępowaniu przygotowawczym - pokrzywdzony, w postępowaniu sądowym - oskarżyciel publiczny, prywatny i posiłkowy oraz powód cywilny, w postępowaniu wykonawczym - prokurator). Pokrzywdzony w post. przygotowawczym, aby być strona procesową w post. sądowym musi złożyć oświadczenie, że będzie działał jako oskarżyciel posiłkowy.

bierna - podmiot, przeciwko któremu proces się toczy (w post. przygotowawczym - podejrzany, w post. sądowym - oskarżony, w post. wykonawczym - skazany). Jest to ta sama osoba - sprawca przestępstwa.

Podział stron wg postępowania pokrzywdzonego:

zastępcze - zastępowanie pokrzywdzonego, który sam nie może brać udziału w procesie, osoby prawne reprezentowane przez uprawnione osoby. Strony zastępcze wstępują w prawa pokrzywdzonego przed zawiązaniem się procesu. Jeszcze przez zawiązaniem postępowania występują jako pokrzywdzony, np. w razie śmierci pokrzywdzonego (osoby najbliższe albo prokurator), osoby małoletnie (przedstawiciel ustawowy).

nowe - te same podmioty, ale mówimy o nich wtedy, gdy proces jest już w toku. Np. w toku procesu umiera pokrzywdzony.

W procesie karnym skarbowym mamy do czynienia ze stronami szczególnymi:

- interwenient uboczny - osoba, która zgłosiła swoje roszczenia do przedmiotów przestępstwa skarbowego podlegających przepadkowi (czyli np. osoba trzecia, od której przedmiot odebrano)

- posiłkowo - na równi z oskarżonym zobowiązana do zwrotu korzyści majątkowej z przestępstwa

Współuczestnictwo w procesie karnym:

bierne - dotyczy sytuacji, gdy w procesie występuje kilku oskarżonych i ich wszystkich obejmuje się jednym aktem oskarżenia, ale nie jest to konieczne (może np. jednego wyłączyć)

czynne - kilku pokrzywdzonych, każdy z nich jest uprawniony do wniesienia i popierania skargi. Jeśli tylko jeden wnosi skargę, to pozostali mogą przyłączyć się do prowadzenia postępowania.

Najważniejszą stroną procesową jest oskarżyciel, czyli taki podmiot, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej osoby za zarzucane jej przestępstwo i żądanie to w toku procesu popiera lub popiera oskarżenie wniesione przez inne podmioty. Oskarżyciel występuje już w postępowaniu przed sądem. W post. przygotowawczym z oskarżycielem nie mamy do czynienia. Jako nadrzędnego oskarżyciela KPK wymienia oskarżyciela publicznego. Wyróżnia też oskarżyciela prywatnego i ubocznego oraz subsydiarnego. Nadrzędną pozycję ma oskarżyciel publiczny. Mówi o nim art. 45 i następne KPK. Jest on stroną o szczególnym charakterze, ponieważ występuje jako rzecznik państwa i działa w interesie społecznym. W post. przygotowawczym jest organem procesowym prowadzącym to postępowanie, natomiast w post. sądowym staje się stroną procesową. Oskarżyciel publiczny - można wyróżnić:

- zasadniczego oskarżyciela, którym jest prokurator

- oskarżyciela drugorzędni, którzy działają zamiast prokuratora albo występują zamiast lub obok prokuratora

Art. 45 KPK - zasadniczym oskarżycielem publicznym jest prokurator. Sama ustawa podkreśla rangę prokuratora.

Nadrzędność prokuratora jest widoczna w tym, że prokurator publiczny jest upoważniony do występowania we wszystkich sprawach. Prokurator swym działaniem wypiera z procesu innych oskarżycieli. Gdy działa prokurator, pozostali już nie oskarżają. W roli prokuratora może wystąpić prokurator, ale także asesor prokuratury, który uzyskał prawa prokuratora (ale nie przed sądem okręgowym i SN), w trybie uproszczonym może wystąpić aplikant prokuratury.

Art. 325d KPK - zobowiązuje ministra sprawiedliwości do wydania rozporządzenia o podmiotach, które mogą występować zamiast prokuratora, ale tylko w post. uproszczonym: policja, organy inspekcji handlowej, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektoraty, Prezes urzędu regulacji telekomunikacji i poczty, straż graniczna (rozporządzenie z 2003 r.). przy każdym z tych organów określa zakres spraw, przy których mogą występować. Mogą one przeprowadzić dochodzenie w post. przygotowawczym. Mogą oskarżać w trybie uproszczonym przed sądem. Mogą wnieść wniosek o sporządzenie uzasadnienia w wyroku. Nie mogą wnosić sprawy do sądu odwoławczego i nie mogą występować przed sądem odwoławczym. Wtedy apelację wnosi prokurator.

Zamiast lub obok prokuratora jako oskarżyciel publiczny mogą występować organy, których uprawnienia wynikają z ustaw szczególnych. Mogą występować przed sądem w post. uproszczonym. Organy te mogą wnosić środki odwoławcze. Czyli w jednej sprawie będzie dwóch oskarżycieli publicznych. Są to organy:

• parków narodowych

• straż leśna

• państwowa straż łowiecka

POKRZYWDZONY

O pokrzywdzonym mowa w art. 49 i następnych KPK. Ustawa bardzo rzadko wskazuje precyzyjne definicje, tutaj mamy w art. 49. (posługiwać się definicjami kodeksowymi, bo są dość precyzyjne!!) Osoba fizyczna lub prawna, której byt został zagrożony przez przestępstwo. Uważa się zakład ubezpieczeń też. Osoba, która w jakiś sposób doznała uszczerbku z uwagi na popełnione przestępstwo. Naruszenie lub zagrożenie musi być bezpośrednie. O tym, kto jest pokrzywdzonym, decyduje też prawo materialne: małoletni, osoby poniżej 15 lat.

Uprawnienia pokrzywdzonego: w postępowaniu przygotowawczym jest stroną z mocy samej ustawy, w post. sądowym nabywa uprawnienia strony, jeśli wykaże inicjatywę. Może być oskarżycielem posiłkowym. Oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który złożył oświadczenie (art. 53-58 KPK). Pozwala to pokrzywdzonemu na wystąpienie przed sądem w roli strony procesowej. Może łączyć swoja rolę z rolą świadka. KPK wskazuje na dwa rodzaje:

• oskarżyciel posiłkowy uboczny - obok oskarżyciela publicznego. Występuje on w sprawach publiczno - skargowych. Akt oskarżenia pochodzi od oskarżyciela publicznego. Pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, może złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Ostateczną decyzję o dopuszczeniu jako oskarżyciel posiłkowy podejmuje sąd. Sąd sprawdza też, czy pokrzywdzony jest uprawniony do wystąpienia w tej roli. Odmówi osobie, która nie jest pokrzywdzona w procesie. Decyzję sąd podejmuje w drodze postanowienia. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie.

• subsydiarny - działający samodzielnie. Regulacja w art. 53 w związku z 55 KPK. Jeżeli prokurator po raz drugi odmówi wszczęcia albo umorzy postępowanie, wtedy pokrzywdzony jako oskarżyciel subsydiarny jest uprawniony do wniesienia własnego aktu oskarżenia do sądu. Pokrzywdzony może to uczynić w terminie 1 miesiąca od doręczenia mu postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Jest to objęte przymusem adwokackim. Ten akt oskarżenia musi być podpisany przez adwokata, a w odniesieniu do osoby prawnej również przez radcę prawnego. Chodzi tutaj o spełnienie wymogów formalnych aktu oskarżenia (art. 332 KPK). Należy wskazać, że oskarżyciel ten może tylko raz wystąpić w tej roli procesowej. Może odstąpić od oskarżenia, wtedy sprawę popiera oskarżyciel publiczny.

Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego - odesłanie do zasady kontradyktoryjności.

OSKARŻYCIEL PRYWATNY - art. 59 i nast. KPK i postępowanie szczególne do oskarżenia prywatnego. Nie odnosi się do tego zasada legalizmu. Oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony, który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigania z oskarżenia prywatnego. Czyli pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej, czyli uproszczonego aktu oskarżenia. Za małoletniego działają przedstawiciele ustawowi. Taka skarga może być przez pokrzywdzonego wniesione bezpośrednio do sądu albo do sądu za pośrednictwem policji, która wówczas zabezpiecza dowody.

POWÓD CYWILNY - jest stroną czynną w zakresie dochodzonego roszczenia cywilnego w procesie karnym, wynikającego bezpośrednio z popełnionego przestępstwa. Gdy złożono powód o to roszczenie, mamy do czynienia z procesem adhezyjnym. Mowa o tym w art. 62 i nast. KPK. Domaga się odszkodowania za szkody wyrządzone przestępstwem. Może być skierowany tylko przeciwko oskarżonemu. Wniesienie pozwu cywilnego jest niedopuszczalne przeciwko nieletniemu. Sposoby wniesienia pozwu o roszczenie cywilne:

• może być złożony w postępowaniu przygotowawczym - prokurator przyjmuje pozew i dołącza do akt sprawy. W akcie oskarżenia zaznacza, że pozew cywilny został wniesiony, a o samym przyjęciu powództwa będzie orzekał sąd.

• do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego - też będzie orzekał sąd. Sąd karny może odmówić przyjęcia powództwa cywilnego z przyczyn z art. 65 KPK.

Powód cywilny może dowodzić istnienia okoliczności tylko związanych z pozwem cywilnym. Powód cywilny może w terminie 30 dni złożyć wniosek o przekazanie sprawy do sądu cywilnego. Także jeśli sprawa karna zostanie zawieszona, może wnosić o przekazania do sądu cywilnego.

NAJWAŻNIEJSZA STRONĄ PROCESOWĄ W POSTĘPOWANIU KARNYM JEST OSKARŻONY. Jest to centralna postać procesu karnego. Pełni podwójną rolę, bo jest stroną, przeciwko której proces się toczy i jest dowodem, pod warunkiem, że chce składać zeznanie. Oskarżonym w czystym tego słowa znaczeniu jest ten, przeciwko któremu wniesiono akt oskarżenia lub wniosek o umorzenie postępowaniu. Od oskarżonego u podejrzanego należy odróżnić osobę podejrzaną, czyli inaczej faktycznego podejrzanego. Co do niego istnieje duże prawdopodobieństwo, że popełniła przestępstwo, ale jeszcze nie postawiono jej zarzutu. Oskarżonym czasami KPK posługuje się na określenie skazanego lub podejrzanego. Oskarżony z zasady kontradyktoryjności i zasady prawa do obrony wywodzi swoje uprawniania. W art. 74 i 75 KPK są wymienione obowiązki oskarżonego:

• stawianie się na każde wezwanie organu procesowego i informowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu powyżej 7 dni

• poddanie się badaniom lekarskim i oględzinom ciała (zewnętrzne oględziny i inne badania nie połączone z integralnością ciała. Oskarżony nie może sprzeciwić się okazaniu innym osobom, pobraniu krwi i włosów)

• poddanie się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym, nawet połączonym w zamkniętym zakładzie leczniczym do 6 tygodni z możliwością przedłużenia

• poddanie się zabiegom (np. wymaz ze śluzówki policzków pod warunkiem niezagrażania zdrowiu oskarżonego)

PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON - przedstawiciele ustawowi, obrońcy oraz pełnomocnicy.

Przedstawiciel ustawowy - może występować po stronie biernej i czynnej. Prz. ust. oskarżonego działa obok oskarżonego i na jego rzecz. Prz. ust. pokrzywdzonego działa zamiast pokrzywdzonego.

Obrońca - art. 82 i nast. KPK. Występuje po stronie biernej - oskarżonego, podejrzanego. Zadaniem obrońcy jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu przez udzielanie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść. Obrońcą w procesie karnym może być tylko adwokat albo aplikant adwokacki. Przy obrońcy należy pamiętać o obronie obligatoryjnej - czyli gdy oskarżony musi posiadać obrońcę (art. 79 i 80 KPK - głuchy, niewidomy, nieletni, niepoczytalny, zbrodnia, pozbawiony wolności). Liczbę obrońców w jednym procesie ustawa określa na 3. jeżeli nie wchodzi w grę obrona obligatoryjna, to może być obrona fakultatywna. Rodzaje obrony:

• z urzędu - obrona obligatoryjna, gdy oskarżony nie ustanowił obrońcy, a także z uwagi na prawo ubogich, czyli jeżeli oskarżony wykaże, że bez uszczerbku dla siebie i rodziny nie jest w stanie ponieść kosztów obrony

• z wyboru - upoważnienia do obrony może udzielić sam oskarżony. Chyba że oskarżony jest pozbawiony wolności - wtedy może osoba najbliższa lub nawet osoba obca. Obrońca ma obowiązek dokonywać czynności na korzyść skarżonego. Jeśli zrobi coś na niekorzyść, to pełnomocnictwo do obrony może być cofnięte. Cofnąć może sam adwokat lub oskarżony.

Pełnomocnik - występuje po stronie czynnej. Może do ustanowić pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy lub subsydiarny. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a także pracownik organu instytucji państwowej lub samorządowej.

Różnice o i p: strony, po których działają. Pełnomocnik jest związany instrukcją mocodawcy, obrońca działa na korzyść oskarżonego. Pełnomocnik nie jest zobowiązany do działania tylko na korzyść. Pełnomocnik może zastępować pokrzywdzonego, obrońca nie.

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO:

• przedstawiciel społeczny - art. 90 KPK - może zgłosić swój udział w procesie karnym i występuje np. po stronie pokrzywdzonego w ochronie jego interesów, ma prawo składać wnioski dowodowe

• prokurator w procesie adhezyjnym - art. 64 KPK - prokurator ze względu na interes społeczny może wytoczyć powództwo cywilne albo może popierać powództwo wytoczone przez powoda cywilnego. Działa po stronie pokrzywdzonego, ale w interesie społecznym.

• RPO - ustawa z 87 r. o RPO - strzeżenie prawa i wolności obywatelskich. Może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w każdej sprawie i może wziąć udział w każdej sprawie karnej na prawach prokuratora i jest uprawniony do wniesienia kasacji.

POMOCNICY PROCESOWI - protokolant, tłumacz (ułatwiają czynności procesowe lub porozumienie się ze stroną).

ŚRODKI PRZYMUSU

Rolą jest:
??uzyskanie i zabezpieczenie dowodów przestępstwa, np. przeszukanie pomieszczenia, odzieży, zatrzymanie rzeczy
??Zabezpieczenia stawiennictwa określonych osób, np. przymusowe doprowadzenie podejrzanego, zastosowanie kary pieniężnej ( w wysokości do 3 tys. Zł)
??Zapobieganie uchylaniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości, np. tymczasowe aresztowanie
??Zabezpieczenie mienia oskarżonego w celu zabezpieczenia wykonania kar majątkowych, np. zabezpieczenie majątkowe (nawet w postępowaniu przygotowawczym)
??Zapewnienie właściwego przebiegu rozprawy, np. środki porządkowe

Rodzaje:
??Zatrzymanie osoby
??Polega na chwilowym pozbawieniu wolności określonej osoby
??Maks. 48 godzin
??Wyróżnia się:
??Zatrzymanie procesowe (kpk rozdz. 27)
??ujęcie na gorącym uczynku (art.243), 
??właściwe zatrzymanie (art.244, zatrzymanie procesowe) 
??zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia (art.247), 
??a także np. zatrzymanie urzędnika konsularnego i warunki takiego zatrzymania
??Zatrzymanie pozaprocesowe (np. ustawa o policji, ustawa o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego)
??Podstawą jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, a także spełnienie podstaw szczególnych
??Ujęcie na gorącym uczynku (obywatelskie prawo zatrzymania)- może nastąpić, gdy osobę schwytano na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa i zachodzi jedna z podstaw: obawa ukrycia się tej osoby albo nie można ustalić jej tożsamości; tego zatrzymania może dokonać każdy, ale zatrzymanego należy niezwłocznie oddać w ręce policji
??Zatrzymanie procesowe- może go dokonać tylko policja albo inny organ ścigania procesowego; 
??warunki: uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa i warunek dodatkowy, tzn. uzasadniona obawa ucieczki albo ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa albo niemożność ustalenia tożsamości; 
??może być zastosowane również do osoby już podejrzanej; 
??decyzja o zatrzymaniu przybiera formę protokoły, w którym musi być określony dzień i godzina zatrzymania; 
??czas zatrzymania wynosi 48 godzin, a jeżeli osoba zostanie przekazana do sądu to sąd ma jeszcze 24 godziny (w sumie 72 godziny); 
??zatrzymanie może nastąpić tylko 1 raz na podstawie tych samych przesłanek; 
??policja musi dokonywać czynności zmierzających do zebrania dowodów i ewentualnie wystąpienia o tymczasowe aresztowanie przez prokuratora do sądu; 
??jeżeli ustanie przyczyna zatrzymania to należy niezwłocznie zwolnić podejrzanego
??protokół zatrzymania musi być doręczony za pokwitowaniem zatrzymanemu; 
??zatrzymanemu przysługują uprawnienia: 
o?zażalenie do sądu na zatrzymanie (można je złożyć niezwłocznie), 
o?prawo do swobodnego kontaktu z adwokatem (może go wskazać sam),  
o?o fakcie zatrzymania na żądanie zatrzymanego zawiadamia się osobę przez niego wskazaną
??zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia
??dokonywane w toku postępowania, ale także wobec podejrzanego; 
??wykonywane jest na zarządzenie sądu lub prokuratora; celem jest doprowadzenie do sądu lub prokuratora; 
??jeżeli osoba jest poszukiwana można zarządzić poszukanie w celu jej odnalezienia; 
??nie ma określonego czasu, na jaki to zatrzymanie może być stosowane; 
??organem zatrzymującym jest policja lub inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, żołnierza doprowadza żandarmeria wojskowa
??Środki zapobiegawcze
??stosowane w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu karnego poprzez zapobieżenie się uchylaniu oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz przed jego działalnością zmierzającą do bezprawnego wprowadzenia zmian w dowodach, a także przed popełnieniem nowego ciężkiego przestępstwa; 
??przełamanie zasady domniemania niewinności; 
??wyróżnia się: 
??tymczasowe aresztowanie, 
??środki o charakterze nieizolacyjnym 
??poręczenie majątkowe, 
??poręczenie społeczne, 
??poręczenie osoby godnej zaufania, 
??dozór policji, 
??zakaz opuszczania kraju, 
??zawieszenie w czynnościach służbowych, wykonywaniu zawodu czy prowadzeniu określonej działalności 
??zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych); 
??podstawy (wspólne dla wszystkich środków): 
??materialne 
??istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej, 
??istnienie podstawy środka zapobiegawczego
??formalne/ procesowe 
??legitymacja organu procesowego
o?może stosować sąd, a w post. przygotowawczym prokurator
??stosowanie tych środków wobec podejrzanego
o?wobec osoby, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (podejrzany-> oskarżony)
o?wcześniej należy przesłuchać podejrzanego (osobiście przez sąd lub prokuratora), przy przesłuchaniu może być obrońca, a musi być gdy wnosi o to oskarżony
??wydanie postanowienia
o?decyzja w formie postanowienia (art.251 kpk)
o?musi być wskazany oskarżony, jaki zarzuca mu się czyn, kwalifikacja prawna czynu, określenie podstaw materialnych stosowania środka zapobiegawczego, a w postanowieniu o tymczasowym aresztowaniu należy wskazać czas zatrzymania i termin końcowy
o?wymagane jest uzasadnienie, nie może ono się ograniczać do przytoczenia podstawy, ale wskazywać jeszcze dowody
o?musi być pouczenie o przysługujących środkach zaskarżenia
??środki zaskarżenia 
o?art. 252 kpk
o?zażalenie- wnoszone na zasadach ogólnych, w terminie 7 dni, do sądu wyższego rzędu, a na środki nieizolacyjne do sądu
o?działanie organu procesowego z urzędu- art. 253- kontrola; prokurator
o?działanie na wniosek oskarżonego- art.254- oskarżony w każdym czasie może złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, 
??warunki materialne określone są w art. 249 i art. 258; 
??podstawy środka zapobiegawczego: leżą po stronie oskarżonego (np. uzasadniona obawa ucieczki) lub zależą od rodzaju popełnionego przestępstwa
??zasada minimalizacji? tymczasowe aresztowanie może być zastosowane dopiero wtedy, gdy pozostałe, łagodniejsze środki zapobiegawcze okazały się niewystarczające
??tymczasowe aresztowanie- art. 257
??środek izolacyjny polegający na pozbawieniu wolności; 
??należy odstąpić:
??gdy spowodowałoby to dla życia lub zdrowia oskarżonego niebezpieczeństwo, 
??jeżeli zastosowanie pociągnęłoby wyjątkowo ciężkie skutki dla jego najbliższych, 
??jeżeli wystarczające jest zastosowanie innych środków, 
??jeżeli z okoliczności można wnioskować, że sąd wymierzy karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania,
?? gdy zagrożenie nie przekracza 1 roku pozbawienia wolności
??okres tymczasowego aresztowania zaliczany jest na poczet wymierzonej kary
??art. 263- maksymalne terminy: 3 miesiące w postępowaniu przygotowawczym (możliwość przedłużenia przez sąd rejonowy do 12 miesięcy, gdy nie zakończono sprawy), 2 lata (w szczególnych przypadkach do czasu wydania wyroku przez sąd I instancji, ale można przedłużyć ponad ten okres przez Sąd Apelacyjny)
??na sądzie ciążą obowiązki:
??art. 262, 264
??niezwłoczne zawiadomienie osoby najbliższej oskarżonego o aresztowaniu, także pracodawcy, uczelni, dowódcy; także Sądu Opiekuńczego (gdy jest taka potrzeba), wydział opieki społecznej (jeżeli trzeba zaopiekować się osobą, którą opiekował się oskarżony)
??zabezpieczenie mieszkania i mienia oskarżonego
??obowiązek informacji konsulatu o fakcie aresztowania cudzoziemca i Ministerstwa Sprawa Zagranicznych w przypadku konsula
??środki nieizolacyjne: nie można stwierdzić, który jest najbardziej dolegliwy;
??poręczenie majątkowe- oskarżony albo poręczyciel składa organowi procesowemu określone wartości majątkowe; można je złożyć w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawów albo hipoteki; należy wziąć pod uwagę sytuację majątkową oskarżonego i poręczyciela, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego przestępstwa; poręczyciel musi być pouczony o tym, jaki zarzut stawia się oskarżonemu, że będzie informowany o każdym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa i że w razie ucieczki lub ukrycia oskarżonego obligatoryjnie będzie orzeczony przepadek przedmiotu poręczenia na rzecz Skarbu Państwa; poręczyciel i oskarżony muszą być pouczeni o możliwości cofnięcia poręczenia majątkowego, które może być cofnięte w każdym czasie i bez podawania przyczyny, ale cofnięcie będzie skuteczne dopiero wtedy, jeżeli zostanie przyjęte nowe poręczenie majątkowe lub zastosowany inny środek zapobiegawczy, terminem końcowym jest ustanie poręczenia, powoduje to jego zwrot
??

Środki przymusu:

Poręczenie społeczne - na wniosek pracodawcy (art. 271) albo kierownictwa szkoły, uczelni, podzespołu, w którym pracuje albo uczy się podejrzany można przyjąć poręczenie, że oskarżony będzie stawiał się na każde wezwanie i nie będzie utrudniał postępowania karnego. Jest to najprostszy rodzaj poręczenia. Taka organizacja musi podjąć chwałę o tym, że będzie poręczycielem. Określa w niej, za kogo będzie poręczała i taka uchwała musi mieć formę protokołu. Ta organizacja ten protokół dostarcza organowi procesowemu i określa jedna osobę, która będzie opiekunem podejrzanego. Organ procesowy od tej osoby wskazanej w uchwale przyjmuje oświadczenie o przyjęciu obowiązków procesowych. Organ procesowy musi pouczyć tę osobę o zarzucie, jaki jest stawiany oskarżonemu, musi pouczyć o obowiązkach, do jakich ten opiekun się zobowiązuje. Opiekun zobowiązuje się, że będzie oddziaływał na oskarżonego, by nie utrudniał postępowania i że nie będzie wpływał na dowody. Jeżeli poręczenie społeczne okaże się nieskuteczne, to organ procesowy zawiadamia organ przełożony nad tą organizacją i może na opiekuna faktycznego nałożyć karę pieniężną do 10 tys. zł za niewywiązanie się z obowiązków opiekuna. Do podejrzanego może być zastosowany środek surowszy niż poręczenie społeczne.

Poręczeniem podobnym do poręczenia społecznego jest poręczeni osoby godnej zaufania (art. 272). Organ procesowy przyjmuje to na wniosek osoby godnej zaufania. Osoba ta musi być znana organowi procesowemu (dziekan, rektor, dyrektor szkoły). Gwarantuje swoją osobą, że będzie opiekował się w trakcie postępowania karnego podejrzanym, aby nie ukrywał się, nie uciekał. Jeżeli podejrzany nie wywiąże się ze swoich obowiązków, to można zaostrzyć środki: poręczenie majątkowe, tymczasowe aresztowanie. Można zawiadomić instytucję, w której poręczający się zatrudniony i nałożyć na niego karę do 10 tys. zł. Poręczający, by uchylić się od sankcji może zawiadomić organ o zamierzeniach ucieczki podejrzanego np.

Tryb przyjęcia poręczeń: osoba poręczająca musi być pouczona o skutkach niewypełnienia swoich obowiązków i jest pouczana o tym, że ma obowiązek niezwłocznych informacji organów procesowych o zamiarach uchylenia się podejrzanego od wymiaru sprawiedliwości.

DOZÓR POLICJI - bardziej surowszy od poręczenia, określony art. 275 KPK. Organem uprawnionym do sprawowania dozoru jest policja, w wobec żołnierza - przełożony wojskowy. Decyzję o ustanowieniu dozoru podejmuje sąd, a w postępowanie przygotowawczym - prokurator. Oskarżony musi wykonywać obowiązki określone w postanowienia, np. ustanowienie zakazu wydalania się z miejsca zamieszkania, obowiązek zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu. Można zobowiązać podejrzanego do informowania o każdym wyjeździe i zamierzonym terminie powrotu. Są to tylko przykłady. Można zobowiązać do powstrzymania od nadużywania alkoholu, zakaz zbliżania się do osoby czy przebywania w jakimś środowisku. Konsekwencją niewypełnienia jest zastosowanie surowszego środka. Te środki mogą być łączone: np. poręczenie majątkowe i dozór policji. Należy pamiętać, że dozór policji jest uciążliwy dla podejrzanego, np. kolidowanie stawiania się na policji z pracą.

ZAKAZ OPUSZCZANIA PRZEZ OSKARŻONEGO KRAJU - art. 277 KPK, do tego środka stosuje się te same podstawy co do środków zapobiegawczych. W 277 jest szczególna podstawa: uzasadniona obawa ucieczki. W takim wypadku wydaje się postanowienie o zakazie opuszczania kraju. Występuje w dwóch postaciach: pełnej i ograniczonej. Pełna - zabranie dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy lub zakaz uzyskania dokumentu, który do tego upoważnia w czasie trwania postępowania. Ograniczony - tylko zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju. Ten jeden środek w cudzysłowie może zastosować także policja lub inny organ uprawniony do prowadzenia postępowania karnego. Policja w sprawach niecierpiących zwłoki może odebrać dokument uprawniający do przekroczenia granicy. W ciągu 7 dni musi być wydane postanowienia o zakazie opuszczania kraju. Dla odebrania tego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy może być zarządzone przeszukanie w celu odnalezienia tego dokumentu. Nie jest to środek bardzo dolegliwy dla podejrzanego. Chyba że np. dotyczy marynarza. Konsekwencją jest uniemożliwienie wykonywania zawodu i zarobkowania. Należy indywidualnie podchodzić do tego, jakie konsekwencje będą dla podejrzanego.

ZAKAZ WYKONYWANIA CZYNNOŚCI SŁUŻBOWYCH, PROWADZENAI OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚĆI LUB POJAZDÓW - art. 286. w toku postępowania karnego można zakazać oskarżonemu. Dotyczy to takich podejrzanych, którzy mogliby dopuścić się kolejnego przestępstwa labo wpływać na zeznania świadków albo zbieranie dowodów. Te zakazy, jeżeli są ustanowione w toku post. przygotowawczego czy sądowego są po orzeczeniu kary w takiej samej postaci, to taki zakaz z postępowania wlicza się na poczet wykonania kary.

Tymczasowe aresztowanie jest środkiem najsurowszym, bo godzi w wolność oskarżonego. Należy zawsze rozważać od tego najłagodniejszego.

Kolejną grupę środków przymusu stanowią kary porządkowe. Stosowane także wobec innych uczestników postępowania. Określone w 285 i nast. KPK. Można je podzielić na 2 rodzaje:

1. w ścisłym tego słowa znaczenia, mają charakter represyjny, stosowane za niedopełnienie jakiegoś obowiązku, np. niestawiennictwo na wezwanie organu procesowego

2. kary wymuszające - mają na celu skłonienia osoby do spełnienia obowiązku procesowego, np. 1000 zł ma skłonić do złożenia zeznania

Wyróżnia się kary (w dziale VI kodeksu):

• pieniężne (art. 285 i nast.)

• aresztowanie porządkowe (art. 287 par. 2)

• przymusowe doprowadzenie (art. 285 par. 2)

• obciążenie osoby dodatkowymi kosztami postępowania (art. 289)

Mamy też inne sankcje:

• uniemożliwienie oddalenia się z sali rozpraw (art. ………)

Ustawą pozakodeksową, gdzie się wymienia takie kary jest ustawa o ustroju sądów powszechnych. Są tu kary stosowane w toku rozprawy sądowej. Np. gdy osoba zakłóca porządek - upomnienie lub wydalenie z sali rozpraw. Na podstawie ww. ustawy może być zastosowana kara pieniężna w wysokości do 2-krotnego najmniejszego wynagrodzenia, jeśli zakłóca porządek, narusza powagę sądu. Jeżeli uporczywie zachowuje się niewłaściwie, może być pozbawiona wolności na czas do 7 dni. Jeśli tak zachowuje się żołnierz, sąd może zwrócić się do przełożonego w celu zastosowaniu kar dyscyplinarnych. Publiczność - po upomnieniu usunięcie z sali rozpraw. Przepisów z ustawy o ustroju sądów nie stosuje się wobec sędziów, prokuratora, adwokata, radcy prawnego, ławnika. Ale na podstawie KPK można go odsunąć od prowadzenia sprawy, jeśli odebrano mu głos, a on dalej narusza porządek rozprawy. Postanowienie o karze jest natychmiast wykonalne i kary te nie podlegają zaskarżeniu. Zastosowanie kary z ustawy nie uchyla odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej.

Jeżeli chodzi o kary z KPK najczęściej stosowaną karą jest kara pieniężna z 285 i nast. Można wymierzyć w wysokości do 10 tys. zł. Może być ukarany świadek, biegły, tłumacz, specjalista, w szczególnie wyjątkowych przypadkach obrońca lub pełnomocnik. Na obrońcę lub pełnomocnika nakłada wyłącznie sąd rejonowy. Na pozostałych może również prokurator. Podstawami jest niestawienie się na wezwanie organu procesowego bez usprawiedliwienia albo wydalenie się z miejsca czynności bez zezwolenia organu procesowego. Na zastosowanie kary pieniężnej przysługuje zażalenie w terminie jednego tygodnia od ukarania karą pieniężną i w tym zażalenie osoba musi usprawiedliwić nieobecność lub wydalenie. Wtedy kara pieniężna zostaje uchylona. Na podstawie 287 można nałożyć na osobą, która bezpodstawnie uchyla się od wykonania obowiązku. Tej kary pieniężnej nie stosuje się wobec stron procesowych, obrońców, pełnomocników i osób, które mogą odmówić złożenia zeznań. Ta kara może być w wysokości do 10 tys. zł.

PRZYMUSOWE DOPWOADZENIA - wobec świadka, biegłego, tłumacza, specjalisty i żołnierza, jeżeli nie stawił się na wezwanie bez usprawiedliwienia lub wydalił się z miejsca czynności bez zezwolenia. Pop pierwsze można ukarać karą pieniężną. Jeśli nie skutkuje, to przymusowe doprowadzenia na wniosek sądu lub prokuratora. Wypełnia policja, wobec żołnierza - żandarmeria.

ARESZTOWANIE PORZĄDKWOE - Uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza, specjalisty. Aresztowanie porządkowe może być zastosowane niezależnie od kary pieniężnej. Nie może trwać dłużej nić 30 dni. Może być zastosowane tylko przez sąd. Jeżeli aresztowany spełni obowiązek musi być niezwłocznie zwolniony z aresztu. Musi być też zwolniony, jeśli zakończono postępowanie przygotowawcze lub w danej instancji. Nie stosuje się wobec stron, pełnomocników, obrońców, osób, które mogą odmówić złożenia zeznań.

MOŻLIWOŚĆ OBCIĄŻENIA OSOBY DODATKOWYMI KOSZTAMI POSTĘPOWANIA - możliwe w stosunku do osoby, która przez niewykonywania obowiązku spowodowało powstanie dodatkowych kosztów postępowania. Może być zastosowane do każdej osoby, również obrońcy lub pełnomocnika. Nie stosuje się wobec żołnierza służby zawodowej, oczywiste, że nie byłoby z czego ściągnąć środków. dotyczy sytuacji, Gdy świadek nie stawia się. Rozprawa jest odraczana. I tak kilkakrotnie. Powstają koszty powstępowania, bo np. świadkowi, który stawił się przysługuje zwrot kosztów podróży, noclegu i utracony zarobek.

TRYB STOSOWANIA KAR PORZĄDKOWYCH - przed wydaniem postanowienia. Organami, które mogą je zastosować jest sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Każdą z tych kar wobec jednej osoby można zastosować tylko jednorazowo. Kary zaskarżalne, na każdą z nich przysługuje zażalenie. Zażalenie nie wstrzymuje wykonania kary porządkowej, ale organ, do którego zażalenie wpłynęło może z urzędu wstrzymać to wykonanie.

PRZYMUSOWE WYKONANIE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH - polega na urzeczywistnieniu pewnego stanu faktycznego, niezależnie od woli i zachowania się tej osoby oraz przy ewentualnym użyciu niezbędnej siły, dla udaremnienia oporu lub przeciw akcji tej osoby. Rodzaje (inne poza karami porządkowi):

• przymusowe doprowadzenie - art. 285, art. 247 KPK

• przymusowe poszukiwanie, wydobycie i odebranie przedmiotu dowodu:

• przeprowadzenie oględzin ciała:

• oskarżonego art. 74 - obowiązek poddania się oględzinom, zewnętrzne, badania (odciski, lustro weneckie), badania psychologiczne i psychologiczne, badania ciała (krwi, innych wydzielin). Można zastosować przymus fizyczny niezbędny do przełamania oporu.

• świadek art. 192 par. 4 - warunek to konieczność dla celów dowodowych. Można przeprowadzić tylko za jego zgodą. Jeżeli dokonano oględzin za jego zgodą, a on potem skorzystał z prawa odmowy składania zeznań, to protokół z oględzin można odczytać. Świadka można tylko przesłuchać z udziałem lekarza, psychologa albo psychiatry. Oględzin ciała świadka nie można wykonać przymusowo.

• pokrzywdzony - obowiązek, jeżeli od stanu jego zdrowia zależne karalność czynu. Oględziny mogą być powiązane z obserwacją w zakładzie leczniczym. Może się to odbyć bez zgody. Nie stosuje się środków przymusu, jeżeli pokrzywdzony skorzysta z prawa odmowy składania zeznań. W innych wypadkach (jeżeli nie przysługuje mu prawo odmowy) można używać siły fizycznej.

• przeszukanie osób, rzeczy i pomieszczeń - art. 219 KPK. Każdy rodzaj tego przeszukania prowadzony jest w celu znalezienia przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie lub zabezpieczenia środka karnego czy roszczenia o naprawienie szkody. Może być zastosowane przymusowe zatrzymanie osoby. Dokumentuje się to w formie protokołu. Przeszukanie osoby powinna dokonać osoba tej samej płci. Jeśli osoba sprzeciwia się przeszukaniu, może być użyty niezbędny przymus fizyczny. Przy pomieszczeniach - dokonuje się na polecenie sądu lub prokuratora. W wypadkach nie cierpiących zwłoki może dokonać policji na polecenie komendanta, a nawet na podstawie legitymacji służbowej, jeśli sytuacja jest wyjątkowa. Przeszukanie powinno odbywać się w porze dziennej. W nocnej 22.00-6.00 wyjątkowo. W porze nocnej można, jeśli rozpoczęło się w porze dziennej. Tryb przeszukania: rozpoczynając przeszukanie należy poinformować osobą o celu przeszukania i umożliwić dobrowolne wydanie osoby. Przy przeszukaniu może być obecna osoba przybrana przez przeprowadzającego czynności (np. sąsiad) i osoba wskazana przez osobę, u której przeszukanie się dokonuje. Warunkiem jest niespowodowanie większych szkód Nito jest naprawdę konieczne. Jeśli odnajdzie się przedmioty mające znaczenie dla post. kar. Należy spisać protokół, opisać przedmioty znalezione. Jeżeli w trakcie przeszukania osoba oświadczy, że odnalezione pismo zawiera informacje objęte tajemnicą państwową lub obrończą, to obrońcy nie można zabrać dokumentu, a jeśli tajemnica państwowa, to w zalakowanym pudełku (?) doręcza się prokuratorowi albo policji. Jeśli przedmiot będę już zbędne, następuje zwrot osobie, której je odebrano, jeśli posiadanie takich przedmiotów jest dozwolone, jeśli nie to przechodzą na rzecz Skarbu Państw i podlegają zniszczenia.

• zatrzymanie korespondencji i podsłuch telefoniczny - art. 237 i nast. KPK. Warunkiem zarządzenia tego jest wszczęcie postępowania. Decyzję podejmuje się formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Ogłoszenia tego postanowienie może być odroczone ze względu na dobro sprawy. Można złożyć podsłuch każdej osobie, z którą podejrzany może się kontaktować. Instytucje, które trudnią się przewozem korespondencji i telefonią mają obowiązek wykonać to postanowienie. Podsłuch może być zarządzony na czas 3 miesięcy z możliwością przedłużenia na dalsze 3 miesiące. Co do korespondencji nie ma ograniczeń czasowych. Jeśli się okaże, że zapisy rozmów są zbędne, podlega niezwłocznemu odwołaniu. O zainstalowaniu podsłuchu zarządza sąd lub prokurator, który musi wystąpić do sądu o zatwierdzenie tej czynności w ciągu 3 dni w sprawach niecierpiących zwłoki.

• przymusowe przeprowadzenie badań - 174 i 65 KPK. Przeprowadzenie badań oskarżonego, świadka, pokrzywdzonego. Pokrywa się z oględzinami ciała.

• przymusowe wykonanie czynności w celach identyfikacyjnych - fotografowanie art. 74, wobec podejrzanego bądź oskarżonego. Może on być poddany rozpoznaniu przez osoby trzecie. Przy tej identyfikacji należy powiedzieć, że oskarżony powinien być umieszczony w grupie co najmniej jeszcze 3 osób o zbliżonym wyglądzie.

• zapewnienie porządku na sali rozpraw (policja sesyjna)

• zabezpieczenia majątkowe - forma przymusowego wykonania czynności polegająca na pozbawieniu oskarżonego swobody dysponowania wartościami majątkowymi. Stanowi formę zabezpieczenia wykonania kar majątkowych lub zobowiązań cywilnych. Przesłanką jest zagrożenie przestępstwa karą majątkową, grzywną, przepadkiem przedmiotu, nawiązką albo zadośćuczynieniem. Może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony. Np. przy powództwie cywilnym przez pokrzywdzonego w celu zabezpieczenia roszczenia. Postacie:

• zabezpieczenie kar majątkowych art. 291 par. 1 - warunkiem jest to, że zarzucane jest popełnienie przestępstwa, za które można orzec grzywnę, nawiązkę lub przepadek przedmiotów

• zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody art. 291 par. 2 - podstawą zastosowania jest popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu i wyrządzenie szkody w mieniu.

W obu postaciach to zabezpieczenie występuje oddzielnie albo razem. Decyzja o zabezpieczeniu zapada w formie postanowienia z uzasadnieniem, na które przysługuje zażalenie. Określa się kwotę zabezpieczenia, sposób zabezpieczenia (zajęcie nieruchomości, zakaz obciążania nieruchomości). Działa domniemanie z KKW: do oskarżonego należą przedmioty, który są w posiadaniu osoby najbliższej dla oskarżonego. Zabezpieczenie majątkowe trwa do wydania i uprawomocnienia się wyroku, a jeżeli w wyroku sąd nie orzeknie kary majątkowej, to zabezpieczenie upada i przedmioty podlegają zwrotowi podejrzanemu.

• tymczasowe zajęcie mienia ruchomego art. 295 KPK - podstawy są takie same jak przy zabezpieczeniu majątkowym. Organami uprawnionymi jest policja albo organy finansowe jeśli ujawniły przestępstwo i mogą tymczasowe zając to mienie na 7 dni przed wydaniem postanowienia o zabezpieczenie majątkowym. Jeśli ono nie zostanie wydane lub gdy prokurator nie potwierdzi zajęcia, tymczasowe zajęcie mienia ruchomego upada. Forma dokumentacji to protokół.

LIST GOŃCZY - art. 279 i 280 KPK - wydaje się wtedy jeśli najpierw wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu i oskarżony ukrywa się. Wydaje się przed wydaniem postanowienia z uzasadnieniem. W tym postanowieni wskazuje się organ, który wydał list gończy, dane o osobie poszkodowanej, zawiera się informacje o tymczasowym aresztowaniu lub wydanym wyroku, wzywa się wszystkie osoby, które mają informacje o oskarżonym o wskazaniu miejsca pobytu i uprzedza się wszystkie osoby o karalności za ukrywanie. Wyjątkowo może być ustalona nagroda i obietnica ukrycia tożsamości osoby, która ujawniła miejsce pobytu oskarżonego. Na to postanowienie o poszukiwaniu oskarżonego listem gończym nie przysługuje zażalenie.

List żelazny - art. 281 i nast. - nie jest środkiem przymusu, ale jest w tym dziel umieszczony. Polega na swoistej umowie między sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, że jeżeli stawi się on dobrowolnie przed sądem lub prokuratorem to będzie odpowiadał z wolnej stopy, czyli pod pewnymi warunkami będzie odpowiadał przebywając na wolności. Oskarżonym odpowiada warunkom:

• stawianie się na wezwanie sądu lub prokuratora

• nie będzie bez zezwolenie wydalał się z wskazanego miejsca pobytu w kraju

• nie będzie dokonywał matactw lub w innym sposób usuwał dowody przestępstwa

Może być wzmocniony poręczeniem majątkowym. Funkcjonuje tak długo, jak funkcjonuje postępowanie karnego, aż do wydania prawomocnego wyroku albo też zostaje uchylony, jeśli oskarżony naruszył obowiązki, do których podporządkowania się zobowiązał. Przy poręczenie majątkowym w razie ucieczki lub ukrycie się oskarżonego lub utrudniania postępowania - orzeczenie przepadku. Co do listu żelaznego naruszenie tych warunków - orzeczenie przepadku. Wydaje się postanowieniem, na które przysługuje zażalenie.

CZYNNOŚCI PROCESOWE

Są to takie sytuacje, kiedy strona aktywnie lub biernie działa w postępowaniu (np. wnosi o przeprowadzenie dowodu albo nie wnosi apelacji).

Zdarzenia procesowe - nie polegają na zachowaniu się uczestnika procesu, np. śmierć oskarżonego, na którą nie ma on wpływu. Zdarzenie to odgrywa rolę w postępowaniu karnym.

Czynność procesowa - jakikolwiek zachowanie się uczestnika procesu mające na celu wywołanie odpowiednich skutków przewidzianych w prawie procesowym, np. wniesienie zażalenia. Taka czynność procesowa zawsze wpływa na przebieg postępowania. Czynności mogą być dokonywane przez strony, zawsze w zakresie określonym w ustawie.

Oznaczenie czynności procesowej w ustawie:

• czynność pozytywna - aktywne zachowanie się, np. wniesienie zażalenie

• czynność negatywna - strona nie podejmuje działania, np. nie wnosi apelacji

• czynność prosta - obejmuje pojedyncze zachowanie się strony procesowej, np. zażalenie na zatrzymanie

• czynność złożona - np. przesłuchanie (obejmuje zeznania świadka i pytania zadawane świadkowi przez organ prowadzący przesłuchanie)

Grupy czynności procesowych:

1. czynności faktyczne - w rzeczywistości przeprowadzana, przebiega w określonym momencie, np. przeszukanie pomieszczenia, przesłuchanie

2. spostrzeżenia procesowe - to, co organ procesowy lub strona procesowa przyjmuje do swojej wiadomości

3. oświadczenia procesowe - przewidziane prawem uzewnętrznienia treści psychicznych uczestnika procesu, w celu przekazania ich innym uczestnikom postępowania. Oświadczenia można podzielić na:

1. oświadczenia wiedzy - mają charakter informacyjny, o czymś informują, np. oświadczenia dowodowe, zeznania świadków, przytoczenia procesowe (tezy wniosków dowodowych), sprawozdania procesowe (protokoły przesłuchania)

2. oświadczenia woli - oświadczenia postulujące, czyli np. wnioski dowodowe stron, które zawierają postulat przeprowadzenia czynności czy dopuszczenia dowodu, czy oświadczenia imperatywne - oświadczenia organu procesowego wiążące dla strony procesowej (niewyłączenie sędziego ze sprawy na wniosek strony). Oświadczenia woli mogą być wyraźne (nie mamy wątpliwości, o co strona wnosi) lub dorozumiane (np. przyłączenie się prokuratora do postępowania prywatnoskargowego przez wniesienie apelacji do II instancji, przez to wniesienie sygnalizuje sądowi, że przyłączył się do postępowania). Należy wziąć pod uwagę to, czy są one ważne. O ważności decyduje istnienie woli w chwili jej wyrażenia, czyli w chwili złożenia oświadczenia. Nieważne są oświadczenia woli złożone z naruszeniem art. 171 par. 6 KPK (przepis dotyczący sposobu przesłuchania i zakazów, w jaki sposób przesłuchanie nie może przebiegać, np. na nieważność zeznań świadka wpływa odebranie zeznać przy użyciu przymusu, wariografu, hipnozy). Na wyłączenie ważności oświadczenia woli wpływa też błąd (art. 118 KPK). W doktrynie przyjmuje się dwa rozwiązania:

1. znaczenie czynności przyjmuje się według woli, a nie według treści

2. znaczenie czynności przyjmuje się według treści, a nie według woli (to przyjmuje się u nas; ważne jest oświadczenie, a nie samo zatytułowanie czynności)

Oświadczenie woli może złożyć:

• strona procesowa

• zastępca (pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy, osoba reprezentująca osobę prawną) - umocowanie musi wynikać z ustawy, czyli z prawa cywilnego

Na ważność oświadczenia woli wpływa to, w jakim stanie psychicznym strona złożyła oświadczenie (np. wyrok wydany przez sędziego chorego psychicznie jest podstawą do uchylenia wyroku). Przedstawiciel ustawowy działa obok oskarżonego. Np. chory psychicznie, ale nieubezwłasnowolniony może skutecznie dokonywać czynności procesowych.

DOPUSZCZALNOŚĆ I WAŻNOŚĆ CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

Dopuszczalność związana jest z prawnym uwarunkowaniem możliwości dokonania czynności. W KPK przyjmuje się, że czynność jest dopuszczalna, jeżeli nie jest zabroniona przez przepisy kodeksu. Oznacza to, że zakaz dokonania jakiejś czynności musi wynikać z przepisów KPK. Będzie to wynikało wyraźnie (art. 171 KPK) albo w sposób dorozumiany (np. art. 459 KPK - dorozumiany zakaz wniesienia zażalenia). Okolicznościami, które wpływają na niedopuszczalność czynności procesowej będzie:

• wyraźny zakaz przeprowadzenia czynności określony w ustawie

• zakaz dokonania czynności poza zakresem przyznanym ustawą (brak kompetencji Prokuratora Generalnego do uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania po 6 miesiącach od uprawomocnienia się takiego zażalenia)

• dokonanie czynności po upływie terminu prekluzyjnego - są to terminy nieprzekraczalne i nieprzywracalne

• dokonanie czynności przez osobę nieuprawnioną albo bez wymaganego upoważnienia

• niezachowanie wymagań formalnych dla dokonania określonej czynności, np. dla aktu oskarżenia - niezachowanie formy powoduje, że nie wywoła on przed sądem skutków procesowych

SKUTKI DOKONANIA CZYNNOŚCI NIEDOPUSZCZALNEJ

Są różne w zależności od tego, kto takiej czynności dokonał. Jeżeli strona, to organ procesowy stwierdza bezskuteczność czynności i pozostawia ją bez rozpoznania. Inaczej jest w wypadku, gdy organ procesowy dokona niedopuszczalnej czynności. Z uwagi na dokonanie tej czynności przez organ procesowy, może być decyzja odwołalna albo decyzja wadliwa. Decyzja odwołalna oznacza, że może ją odwołać organ, który jej dokonał. Wadliwość decyzji wadliwych jest usuwana przez apelację lub kasację. Jeżeli zostaną inne poza orzeczeniami dokonane niedopuszczalne czynności procesowe, to usunięcie tych wadliwych czynności procesowych, mogą być usunięte albo w toku procesu (np. od świadka nie odebrano przyrzeczenia przed przesłuchaniem, to organ może to naprawić przez ponowne przesłuchanie) albo w tok orzeczenia.

Wadliwość z innych przyczyn:

• prezes sądu I instancji nie doręczy oskarżonemu aktu oskarżenia, a wyznaczy rozprawę

• bezpodstawnie odmówiono przeprowadzenia jakiegoś dowodu (można podnieść już w drodze środków odwoławczych)

Z niedopuszczalną czynnością procesową wiąże się kwestia usuwalności wadliwości czynności procesowej. Usuwalność polega na uzdrowieniu wadliwości, czyli konwolidacji czynności procesowej, pod warunkiem, że nie zachodzi jej nieusuwalność. Nieusuwalność zachodzi, gdy czynności dokonano przy niezachowaniu zakazu ustawowego lub gdy zajdzie stan nieodwracalny. Z mocy samego prawa może być usunięta wadliwość, np. uzyskanie pełnoletniości w toku procesu. Wadliwość może być usunięta prze organ procesowy (ponowne przesłuchanie świadka z zachowaniem przyrzeczenia). Z inicjatywy strony procesowej (np. wezwanie prokuratora to uzupełnienia braków formalnych aktu oskarżenia).

FORMA CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

Mówią o tym dwie zasady:

1. ustności - przepis mówiący, że rozprawa odbywa się ustnie

2. pisemności - wskazanie dla aktu oskarżenia, że musi być sporządzony na piśmie. Niezachowanie formy pisemnej powoduje bezskuteczność czynności procesowej, np. wniesienie apelacji. Jeżeli wymagana jest forma pisemna, to pismo musi zawierać elementy z art. 119 KPK, które określa wymagania procesowe każdego pisma procesowego (osoba wnosząca pismo; data sporządzenia pisma; organ, do którego jest wnoszone; oznaczenia, czego strona się domaga; podpis - bez podpisu pismo uznaje się za projekt). Osoba, która wnosi pismo i nie może samodzielnie wnieść podpisu, to inna osoba może podpisać się pod tym pismem wskazując jednocześnie, dlaczego tamta osoba nie może się podpisać. Art. 119 - złożenie podpisu pod aktem oskarżenia

Jeśli pismo nie zawiera tych wszystkich koniecznych elementów. Wtedy w grę wchodzi ar. 120 KPK - organ wzywa do usunięcia braków w terminie 7 dni. Wtedy pismo wywiera skutki procesowe od chwili wniesienia pisma za pierwszym razem. Jeśli osoba nie uzupełni po terminie tych braków, to pismo uważa się za bezskuteczne. Ten termin jest terminem zawitym. Może zostać ten termin przywrócony. Sąd może odstąpić od wezwania do uzupełnienia braków formalnych ze względu na krótki odstęp czasu (np. dzień przed rozprawą wnosi się jeszcze o powództwo cywilne).

Art. 119 par. 2 KPK - sytuacja, Dy osoba nie może złożyć podpisu albo odmawia złożenia podpisu. Inna osoba wskazuje, że osoba odmówiła złożenia podpisu i podpisuje się albo wskazuje przyczynę braku podpisu osoby, która wnosi pismo.

TERMINY PROCESOWE - art. 120 i nast. KPK

Terminy dzieli się na:

1. ustawowe - określone w KPK

1. stanowcze - zalicza się do nich:

1. zawite - jedyne terminy, których ustawową definicję podaje kodeks w art. 122 par. 2. Są to terminy do wniesienia środków zaskarżenia i inne terminy zawite, jeśli ustawa je za takie uznaje, np. wniesienie żądanie o przewód cywilny. W tym terminie czynność powinna być wykonana pod rygorem bezskuteczności. Nieprzekraczalność terminu zawitego jest jedną z jego cech, ale terminy zawite mogą być przywrócone. Jeśli zostanie przywrócone, obowiązuje przed stronami organami. Wniosek o przywrócenie może złożyć strona, która z przyczyn od niej niezależnych nie zachowała terminu, może zwrócić się w terminie 7 dni od ustania przeszkody. Ten termin też jest zawity. Obowiązek pouczenia o terminie decyduje art. 16 KPK. O przywróceniu terminu orzeka sąd lub prokurator, przez którą należało dokonać czynności. Strona poza wystąpieniem z wnioskiem musi jednocześnie wykonać czynność, której uchybiła. Terminy zawite w KPK najczęściej oznaczone są w dniach (7 dni, 14 dni - wniesienie apelacji, 30 dni - powód cywilny może zgłosić żądanie o przekazanie do sądu cywilnego). Po upłynięciu terminu zawitego czynność jest nieskuteczna z mocy prawa. Zawitość terminu wpływa na to, że termin ten nie może być przedłużany, może być tylko przywrócony.

Pozostałe terminy są określone przez doktrynę.

2. prekluzyjne - zawite mają charakter procesowy, terminy prekluzyjne mają charakter materialno - procesowy (źródła należy szukać w KK i w KPK). Czynność dokonana po upływie tego terminu jest bezskuteczna, a sam termin nie może być przywrócony. Takimi terminami są np. z KK - terminy przedawnienia karalności przestępstwa, terminy przedawnienia wykonania kary, np. w ciągu jednego roku od uprawomocnienia się orzeczenia można złożyć żądanie o zadośćuczynienie za niesłuszne oskarżenie; z KPK - termin 6 miesięcy dla prokuratora o uchylenie postanowienia na niekorzyść oskarżonego.

3. inne (pozostałe) terminy stanowcze - polegają na tym, że czynność dokonana po upływie tego terminu nie jest bezskuteczna, ale wywołuje skutek w sferze prawa procesowego, bo czynność jest wadliwa. Np. obowiązek prowadzenia rozprawy od początku po odroczeniu rozprawy, a wyjątkowo może być prowadzona w dalszym ciągu, czy też po przerwie, gdy zmienił się skład orzekający sądu.

2. niestanowcze - zalicza się do nich:

1. porządkowe inaczej instrukcyjne - są to terminy niestanowcze, jeżeli przy określeniu terminu, ustawa nie podaje, że jest to termin zawity albo z treści przepisu nie wynika nieprzekraczalny charakter terminu, to mamy do czynienia z terminem porządkowym. Ten termin porządkowy podaje czas, w którym czynność powinna być dokonana, np. termin wyznaczony przez organ procesowy do wniesienia kwoty poręczenia majątkowego. Niedokonanie w tym terminie, to środek jest niestosowany. Niezachowanie terminu instrukcyjnego może wywołać skutki dyscyplinarne, np. termin do sporządzenia uzasadnienia wyroku. Jeżeli sąd takie uzasadnienia Ina sporządzi w ciągu 14 dni, to uzasadnienie to może być sporządzone w dalszym terminie, ale sędzia może narazić się na jakieś kary dyscyplinarne. Np.: „niezwłocznie, natychmiast, w każdym czasie”. Mogą być też określone w dniach, np. w terminie 3 dni sąd ma rozpoznać wniosek o zmianę środka wykonawczego.

2. procesowe - określane są przez organ procesowy, np. termin do złożenia przedmiotu poręczenia majątkowego

W związku z terminami powstaje zagadnienie obliczania terminów, art. 123 KPK. Ogólna reguła - do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego należy liczyć termin. Bieg terminu rozpoczyna się od dnia następnego o godz. 0:00, a kończy w ostatnim dniu o godz. 24:00. Jeżeli termin jest określony w miesiącach, tygodnia, latach, to termin końcowy przypada na dzień, na który przypadł pierwszy dzień biegu terminu, np. środa - środa.

Dział Czynności procesowe wskazuje też na miejsce przeprowadzania czynności procesowych. Miejsce jest różne ze względu na organ, który dokonuje czynności. Mogą być dokonywane też poza gmachem, np. oględziny, przesłuchanie, oględziny ciała przez lekarza medycyny sądowej. Podejrzanego pozbawionego wolności można doprowadzić na miejsce czynności (np. oględziny miejsca przestępstwa), jeżeli bez niego nie można przeprowadzić czynności.

W postępowaniu sądowym czynności są z reguły dokonywane w gmachu sądu. Ale mogą też być na sesjach wyjazdowych, np. w jakiejś dali ustawia się ławki, jak na sali rozpraw. Można też wyznaczyć inny organ do przeprowadzenia czynności, np. wyznaczenie innego sędziego do przeprowadzenia przesłuchania świadka.

Dział czynności procesowych reguluje też kwestie orzeczeń, jakie zapadają w postępowaniu karnym. Orzeczenia to decyzje organów procesowych, które mogą przybrać postać orzeczeń i zarządzeń. Do orzeczeń:

• zalicza się wyroki,

• nakazy karne,

• postanowienia

• lub uchwały Sądu Najwyższego.

Zarządzenia to odrębne decyzje procesowe. Orzeczenia zapada w formie postanowienia, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, a wyroki wydaje się rozstrzygając o przedmiocie sprawy. Jeżeli ustawa nie wymaga wydania postanowienia, wtedy wydaje się zarządzenie. Wyrokiem sąd orzeka na rozprawie ustalając winę lub niewinność oskarżonego. Wyjątkiem od wydania wyroku na rozprawie jest tylko wyrok nakazowy, wydawany na posiedzeniu bez udziału stron, tylko gdy orzeka się kary wolnościowe (grzywna i ograniczenie wolności). Wyroki wydawane są w imieniu państwa, mówi się wtedy, że maja postać solenną. Przy ogłaszaniu wyroku wszystkie osoby, poza sądem, stoją. Wymagania formalne wyroku są w art. 413 KPK. KPK wyróżnia szereg wyroków:

• wyrok uniewinniający - uznanie niewinności oskarżonego

• wyrok skazujący - uznanie winy, zawarte jest też rozstrzygnięcie co do kary

• wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne

• wyrok bezwarunkowo umarzający postępowanie karne (inne przesłanki niż z art. 17 KPK)

Mogą być wydane również wyroki łączne, gdy sąd orzeka karę łączną, np. przy realnym zbiegu przestępstw. W postępowaniu uproszczonym może być wydany wyrok zaoczny, gdy oskarżony nie był obecny na rozprawie i w tym wypadku mógł być nieobecny.

Przed sądem w II instancji zapadają wyroki innego rodzaju:

• wyrok utrzymujący w mocy wyrok sądu I instancji (sąd odwoławczy nie dopatrzył się żadnych uchybień)

• wyrok zmieniający wyrok sądu I instancji (np. zmiana części co do kary)

• wyrok uchylający wyrok sądy I instancji (uniewinniający oskarżonego bądź umarzający postępowanie)

• wyrok uchylający i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania

CZYNNOŚCI PROCESOWE

UCHWAŁY SĄDU NAJWYŻSZEGO - zapadają w odpowiedzi na pytania prawne. Jeżeli sąd odwoławczy dostrzega jakiś problem w rozstrzygnięciu odnośnie przepisów, może zwrócić się do SN z pytaniem prawnym. Te uchwały wiążą SN i sąd, który zadał pytanie prawne. Pozostałe sądu są związane tą uchwałą na zasadzie autorytetu. W odniesieniu do sądu, który zadał pytanie prawne, jest on związany tą uchwałą tylko w tej jednej konkretnej sprawie.

POSTANOWIENIA - wydawane są wtedy, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku. Mogą zapadać zarówno na rozprawie, jak i na posiedzeniu. W odniesieniu do posiedzenia można sprawdzić rozstrzygnięcia faktyczne, które mogą służyć do orzeczenia. Służą na nie zażalenia. Art. 459 (?) KPK - zażalenie przysługuje na postanowienie, które zamyka drogę do wydania wyroku, np. postanowienie o umorzeniu postępowania. Jeżeli na dane postanowienie nie przysługuje zażalenie, to można zarzuty podnosić w apelacji. Nie będą one samoistną podstawą do apelacji, ale jeżeli jest apelacja zgodnie z art. 430 KPK, to te zarzuty można dołączyć do apelacji. Organami, które są uprawnione do wydania postanowienia jest:

• sąd

• w postępowaniu przygotowawczym prokurator w śledztwie

• inny organ prowadzący dochodzenie - należy stwierdzić, że niektóre postanowienia są kulające (jeżeli nie zostaną potwierdzone przez prokuratora, nie mają skutków prawnych)

Orzeczenia powinny posiadać uzasadnienie. Wymóg ten wynika z ar. 94 KPK: uzasadnienie powinno być sporządzone na piśmie wraz z samym orzeczeniem, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Większość postanowień i orzeczeń powinna posiadać uzasadnienie. Jeżeli sąd dopuszcza dowód, to nie musi wydawać uzasadnienie, dlaczego taką decyzję podjął. Np. wniosek dowodowy, na który inna strona się nie sprzeciwia - nie musi być uzasadnienie. Jeżeli od tych orzeczeń przysługuje środek zaskrzenie, to wówczas muszą posiadać uzasadnienie. Uzasadnienie poszczególnych rodzajów orzeczeń:

• wyroki - w I instancji sporządza się dopiero na wniosek strony. Złożenie takiego wniosku jest tzw. zapowiedzią apelacji, co oznacza, że jeżeli strona nie wystąpi z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienie, traci prawo do apelacji. Wyjątki od uzasadnienia na wniosek - wyrok uzasadnia się z urzędu:

• sprawy sądów wojskowych

• przy zgłoszeniu zdania odrębnego

W tych dwóch przypadkach strona musi wnieść o uzasadnienie, jeśli chce złożyć apelacją.

W II instancji uzasadnienie jest sporządzane w każdym wypadku 14 dni od ogłoszenia wyroku. W każdym wypadku, gdy wyrok nie jest ogłaszany z uzasadnieniem, należy ustnie przytoczyć główne motywy wydania wyroku. Aby orzeczenie miało moc prawną i wywoływało skutki w prawie procesowym, musi być uzewnętrznione i oznajmione. Dopiero te dwie instytucje powodują, że orzeczenia należy do innych osób. Od chwili uzewnętrznienie orzeczenie wiąże organ, który je wydał. Uzewnętrznienie przy wyroku polega na jego ogłoszeniu. Jeśli chodzi o orzeczenia, które zapadły na posiedzenia, to są one przekazywane do wykonania do sekretariatu organu procesowego, np. wyrok nakazowy pod nieobecność stron jest przekazywany do wykonania do sekretariatu sądu, który przesyła odpis wyroku stronom. W postępowaniu przygotowawczym orzeczenia, które zapadają (postanowienia, zarządzenia) polegają na przekazaniu do wykonania do sekretariatu. Oznajmienie orzeczenia polega na powiadomieniu strony o wydaniu orzeczenia. Co d wyroku jest to analogiczne z uzewnętrznieniem. Jeżeli orzeczenie zapada poza rozprawą, to oznajmienie zapada przez doręczenie odpisu stronie. Zawsze doręcza się stronom te orzeczenia, które są zaskarżalne. Jeżeli na postanowienie służy zażalenie, oznajmia się to orzeczenie przez doręczenie. Jeżeli nie ma zaskarżenia, to zawiadamia się tylko strony o tym, że orzeczenie zostało wydane. Wyrok zaoczny - doręczenie odpisu stronie, bo służy zażalenie.

Prostowanie oczywistych omyłek pisarskich i rachunkowych - art. 105 KPK - dokonywane jest z urzędu lub na wniosek strony w drodze postanowienia. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie. Jeżeli orzeczenie zapadło w drodze zarządzenia, sprostowanie tych omyłek następuje w drodze zarządzenia. Przy tych omyłkach należy powiedzieć, że sprostowanie nie może dotyczyć błędów w rozstrzygnięciu. Do tego służy środek zaskarżenia. Omyłki te muszą być oczywiste, widoczne na pierwszy rzut oka (złe oznaczenia sygnatury, sądu, wieku oskarżonego, błędna numeracja akt sprawy). Sprostowania dokonuje sąd w takim skaldzie, w jakim orzekał, ale nie musi to być ten sam imiennie skład. Jeżeli był skład 3-osobowy, to ponowny skład też musi być 3-osobowy, ale nie muszą to być ci sami sędziowie. Postanowienie o sprostowaniu orzeczenia doręcza się stronom. Omyłki prostuje organ, który popełnił omyłkę. Wyjątek: sąd odwoławczy może z urzędu sprostować omyłkę sądu I instancji, jeśli dopiero on dostrzegł taką omyłkę. W kwestii prostowania błędów w orzeczeniu należy powiedzieć o uzupełnieniu orzeczenia. Uzupełnienie orzeczenia następuje na podstawie art. 420 KPK. Uzupełnienia jest dokonywane, jeżeli nie zaliczono tymczasowego aresztowania lub zatrzymania na poczet orzeczonej kary, nie ma w orzeczeniu rozstrzygnięcia co do kosztów postępowania, nie orzeczono przepadku przedmiotów, które są dowodami, nie rozstrzygnięto o kosztach dla przedstawiciela czy adwokata. Chodzi o takie instytucje, które nie mają wpływu na rozstrzygnięcie, ale które są istotne. Można uzupełnić orzeczenie pod warunkiem, że nie dotyczy to samego rozstrzygnięcia. Takie uzupełnienie orzeczenia wydawane jest w drodze postanowienia. Postanowienie jest wydawane na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział strony, a także oskarżony pozbawiony wolności, chyba że sąd uzna jego obecność za zbędną. Na to rozstrzygnięcie przysługuje zażalenie do tego organu, który wydał orzeczenie.

Zarządzenie - wydaje się w kwestiach niewymagających postanowienia. Wydawane są przez prezesa sądu, przewodniczącego wydziału lub wyznaczonego sędziego w postępowaniu sądowym lub przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym lub inny organ upoważniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Zarządzenia mogą być wydane na rozprawie. Wtedy od tego zarządzenia przysługuje natychmiastowe odwołanie do całego składu orzekającego. Zarządzenia poza rozprawą zapadają także na posiedzenie. A w postępowaniu przygotowawczym również bez posiedzenia. Tam decyzje zapadają jednoosobowo np. przez prokuratora. W odróżnieniu od postanowień, zarządzenie nie musi posiadać uzasadnienia, w z wyjątkiem tych, na które przysługuje środek zaskarżenia. Jeżeli zarządzenie zapada na rozprawie, jest natychmiast ogłoszone. Jeżeli poza rozprawą i przysługuje zażalenie, podlega doręczeniu prokuratorowi i stronie. O pozostałych zarządzeniach strony są informowane o ich wydaniu. Na zarządzenia przysługuje zażalenie, jeśli zarządzenie zamyka drogę do wydania wyroku albo możliwość zażalenia jest wyraźnie przewidziana w rozprawie (odmowa przyjęcia środka odwoławczego, sprostowanie pomyłki). Jeżeli zarządzenie wydał prezes sądu, zażalenie przysługuje do sądu odwoławczego.

Tryb wydawania orzeczeń (w jakim liczebnie składzie zapadają orzeczenia):

Jeżeli zapada na rozprawie, to w takim składzie, jaki jest wymagany dla rozprawy (1 przed sądem rejonowym, 3 osoby, 5 osób). Jeżeli orzeczenie zapada na posiedzeniu poza rozprawą, jest wydawane w takim składzie, jaki jest przewidziany dla posiedzenia (1 sąd rejonowy). Poza składem orzekającym może wziąć udział prokurator oraz strony procesowe, ale strony procesowe pod warunkiem, że się stawią, z wyjątkami, gdy ustawa przewiduje obowiązkowy udział stron. W czasie posiedzenie jeżeli jakieś kwestie budzą wątpliwości, sąd może postanowić o sprawdzeniu we własnym zakresie pewnych okoliczności albo przez jednego sędziego ze swojego składu albo cały sąd. Jeżeli na posiedzeniu stawią się strony, sąd ma obowiązek ich wysłuchania. Mają prawo zabierania głosu.

W postępowaniu przygotowawczym dla wydania orzeczenia nie jest wymagane posiedzenie. Ustawa tego nie przewiduje. Na niektóre postanowienia w postępowaniu przygotowawczym przysługuje zaskarżenie. Np. postanowienie o przepadku przedmiotów poręczenia majątkowego jest zaskarżalne do sądu.

Wyroki zapadają po naradzie i glosowaniu nad orzeczeniem. Regulacje - art. 108 KPK. Należy zaznaczyć, że narada i głosowanie nad wyrokiem są tajne zawsze, bez względu na to, czy rozprawa odbywała się przy drzwiach zamkniętych czy otwartych. W naradzie może brać udział protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną. Z przebiegu narady i głosowania nie sporządza się protokołu. Tajność wpływa, że na osobach, które biorą udział w naradzie i głosowanie ciąży obowiązek tajemnicy. Tajność narady i głosowania nie może być uchylona w żaden sposób. Wykluczone jest przesłuchanie uczestników narady i głosowania co do tych okoliczności. Nad właściwym przebiegiem narady i głosowania kierownictwo sprawuje przewodniczący składu orzekającego. Wątpliwości co do narady i głosowania - o nich rozstrzyga cały skład orzekający. Narada i głosowanie dotycząc wszystkich okoliczności sprawy - osobno glosuje się co do winy i co do kary. Zasady glosowania nad orzeczeniem (jest ustawowo określona kolejność):

1. w skaldzie ławniczym - najpierw najmłodszy wiekiem ławnik, na końcu sędzia

2. w składzie sędziowskim - najpierw sędzia najmłodszy stażem, na końcu przewodniczący

Liczenie głosów - w przypadku braku większości mamy do czynienia z tzw. sztuczną większością (art. 111 i 112 KPK). Jeżeli żaden głos nie uzyska większości, zdanie najmniej przychylne dla oskarżonego przyłącza się do średniego. Przy obliczaniu głosów może być tak, że jeden sędzia czy ławnik będzie za uniewinnieniem. Wtedy korzystne dla oskarżonego przyłącza się do najbardziej zbliżonego. Przyjmuje się w sposób sztuczny, że pozostali zostali przegłosowani.

Przy wydawaniu orzeczenia sędzia albo ławnik mogą zgłosić zdanie odrębne art. 114 - wotum separatum. Może dotyczyć każdej kwestii - winy, kary, kwalifikacji prawnej, uzasadnienia. Może być zgłoszone do czasu podpisania orzeczenia. Wniesienie zdania odrębnego powoduje pewne konsekwencje:

• musi być sporządzone uzasadnienie wyroku z urzędu

• uzasadnienie wyroku podpisuje cały skład orzekający (gdy nie ma zdania odrębnego, podpisuje tylko przewodniczący)

• zgłaszający zdanie odrębne ma obowiązek sporządzenia jego uzasadnienia do czasu wysłania akt do sądu II instancji

• nie ma obowiązku ogłoszenia zdania odrębnego (sąd może ogłosić to zdanie, ale nie musi)

• zdanie odrębne jest sygnalizacją dla sądu odwoławczego, że w sprawie są sporne kwestie

• zdanie odrębne nie może być podstawą do apelacji, ale z reguły skłania do złożenia apelacji, bo sygnalizuje kwestie sporne

PRAWOMOCNOŚĆ ORZECZEŃ - dwa rodzaje:

1. formalna - oznacza niepodważalność orzeczenia za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych. Jest formalnie prawomocne, jeśli nie przysługuje środek odwoławczy. Następuje gdy:

1. upłynął termin na środek odwoławczy

2. sąd odmówił odwołania (osoba nieuprawniona czy po terminie)

3. cofnięto środek odwoławczy

4. strona nie wniosła wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, traci prawo do apelacji i powstaje prawomocność formalna

2. materialna - chodzi o zakaz nebis in idem (niepodważalność wydanego orzeczenia co do przedmiotu, który został już rozstrzygnięty) - nie dwa razy o to samo

NIEWAŻNOŚĆ ORZECZENIA - do 2003 r. KPK przewidywał stwierdzenia nieważności, obecnie nie zawiera. Ale są wyjątki w ustawie o uznanie za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego. Druga sytuacja uznania orzeczenia za nieważne to ustawa o ustroju sądów powszechnych, gdy osoba nieuprawniona wydała orzeczenie.

PROTOKÓŁ - dokumentowanie czynności procesowych. Utrwalanie, by można było je odtworzyć w dalszym postępowaniu. Art. 143 mówi, co musi być udokumentowane. Np.:

• przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie

• przesłuchanie podejrzanego, świadków, biegłego

• przeszukanie pomieszczenia

To wyliczenia nie jest taksatywne. W każdym przypadku prowadzący czynność może postanowić, że dana czynność będzie udokumentowana. Protokół może być odczytany na rozprawie. To odróżnia protokoły od notatek urzędowych, które mają charakter uzupełniającej formy utrwalania dowodu i jest dopuszczalna wtedy, jeśli nie koliduje to z art. 143 KPK. Jako dokumentowanie czynności można wspomnieć o notatkach sporządzanych poza procesem. Mają one charakter tylko informacyjny, że dana sytuacja może mieć znaczenie i jest możliwość przeprowadzenie innego dowodu, pozbawione są wartości dowodowej. Art. 148 wymagania formalne protokołu:

• oznaczenie miejsca czynności, osób biorących udział, przeprowadzający czynność

• przebieg czynności

• oświadczenia i wnioski uczestników

• inne okoliczności mające znaczenie dla procesu

Muszą być sporządzone w liczbie pierwszej z zachowaniem takiego słownictwa, jakim posługuje się oskarżony i świadek: „ja zrobiłem, ja widziałem, ja byłem”. Protokół musi wiernie odzwierciedlać czynność, która w nim została utrwalona. W procesie karnym wyróżnia się 2 grupy:

1. z rozprawy - art. 144 KPK - spisać może aplikant albo pracownik sekretariatu sądu, asesor pod warunkiem, że nie należy do składu orzekającego. Nie może spisać sędzia, choćby nie należał do składu orzekającego. Za treść odpowiada przeprowadzający czynność: przewodniczący składu i protokolant. Te dwie osoby podpisują protokół. Za przewodniczącego może być członek składu. Podpis na protokole musi być złożony natychmiast po zakończeniu rozprawy. Jeśli później musi być data i przyczyna opóźnienia. W praktyce najpóźniej do wysłania akt sprawy sądowi odwoławczemu.

2. z innych czynności - art. 144 par 2 KPK - spisać może przeprowadzający czynność osobiście albo osoba przybrana w charakterze protokolanta, a jeżeli tą osobą przybraną jest osoba spoza organu procesowego, odbiera się od niej przyrzeczenie. Podpisują osoby biorące udział w tej czynności, nie tylko sporządzający protokół. Istnieje wymóg, by przed złożeniem podpisów protokół został podpisany. Po odczytaniu mogą zgłosić swoje zarzuty co do treści. Te zarzuty muszą być wciągnięte do protokołu i omówione. Jeśli zabraknie podpisów, to taki protokół nie może być odczytany na rozprawie. Jeśli się wypisał długopis, są skreślenia, poprawki, uzupełniania, muszą być omówione na końcu protokołu.

Protokół z rozprawy i posiedzenia może być sprostowany - art. 152 i 153 KPK. Sprostować można na wniosek stron. O sprostowaniu decyzję podejmuje prowadzący czynność (przewodniczący składu) po wysłuchaniu protokolanta. Sąd prostuje w takim składzie, w jakim orzekał (liczebnie i imiennie). Jeśli nie można tego odtworzyć, to członkowie i protokolant wypowiadają się co do treści. O sprostowaniu zawiadamia się strony. O odmowie sprostowania sąd zawiadamia osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie.

Czynności mogą być dokumentowane poprzez sporządzenie stenogramu (musi być przetłumaczony na pismo zwykłe z podaniem, jaką techniką się posługiwał. Oryginał stanowi załącznik do protokołu) oraz za pomocą aparatury utrwalającej obraz i dźwięk. Przed użyciem takiej aparatury osoby biorące udział w czynności muszą być poinformowane, że taka aparatura będzie użyta i że zapis obrazu i dźwięku stanowią załącznik do protokołu.

Jeżeli świadek lub podejrzany jest przesłuchany przez prokuratora, nie może być przy tym policjant prowadzący czynności.

DORĘCZANIE PISM PROCESOWYCH STRONOM I INNYM UCZESTNIKOM POSTĘPOWANIA - art. 128 i nast. KPK - jest ogólną regułą, że zarządzenia doręcza się stronom w uwierzytelnionych podpisach. Jeżeli pisma doręcza się oskarżonemu przebywającemu na wolności, to treść pisma musi być niedostępna dla osób postronnych. Doręczać można wezwania i zawiadomienia. Różnica: wezwania doręcza się osobom, które mają obowiązek stawienia się. Jeżeli stawiennictwo nie jest obowiązkowe, strony zawiadamia się o danej czynności. Art. 129 - w treści musi być wskazany organ wysyłający, określenie sprawy, charakter stawiennictwa osoby, czas i miejsce przeprowadzenia czynności, stawiennictwo obowiązkowe (pouczenie o skutkach niestawiennictwa) czy nie.

Pisma doręcza się poprzez operatora pocztowego lub funkcjonariusza organu doręczającego za zwrotnym pokwitowaniem odbioru. Jeżeli pismo doręcza się żołnierzowi lub funkcjonariuszowi policji, to pisma do nich kierowane doręcza się za pośrednictwem ich przełożonych. Do osób pozbawionych wolności - za pośrednictwem zakładu karnego. Obrońcom i pełnomocnikiem - w ich kancelariach. W sądzie - doręczane jest wokandą. Doręczając pisma procesowe należy pamiętać, że wszystkie pisma doręczane stronom, należy doręczyć obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Ustawa rozstrzyga, komu pismo ma być doręczone. Regułą jest, że adresatowi osobiście. Jeżeli adresata nie ma chwilowo w miejscu zamieszkania, to doręcza się dorosłemu domownikowi (nie musi być pełnoletnia, ale musi rozumieć, co to jest i że musi doręczyć). Można zostawić dozorcy domu albo na wsi sołtysowi. Jeżeli jest to nieobecność dłuższa, to pozostawia się w gminie, na policji lub w palcówce pocztowej. O tym gdzie zostało pozostawione pismo na drzwiach mieszkania pozostawia się adresatowi wzmiankę, gdzie jest pismo. Może być pozostawione w miejscu stałego zatrudnienia. Wtedy doręczone jest osobie uprawnionej do odbioru korespondencji. Jeżeli strona przebywa za granicą, to musi zostawić adres dla doręczeń w kraju. Jeśli nie pozostawiła takiego adresu, wtedy pismo doręcza się pod ostatnio znany adres w kraju. Jeśli nie zostało doręczone, to dołącza się do akt sprawy ze skutkiem doręczenia. Podobne reguły jak do tych za granicą stosuje się wobec strony, która zmieniła adres. Osoba, do której pismo ma być doręczone, musi potwierdzić odbiór pisma, czyli na tzw. zwrotce musi nanieść swój podpis oraz datę odbioru pisma. Doręczający po podpisaniu, swoim pismem potwierdza, że doręczenie nastąpiło. Jeżeli adresat nie chce odebrać albo nie może podpisać, doręczający określa przyczynę i pismo zwraca organowi wysyłającemu. Oświadczenie adresata o otrzymaniu pisma skutkuje, że pismo zostało doręczone. Przy doręczaniu należy powiedzieć o doręczeniu zastępczym i fikcyjnym. Zastępcze - procedura, kiedy adresat sam nie odbiera pism (dorosłemu domownikowi, w placówce operatora pocztowego, na policji). Fikcyjne - adresat przebywa poza granicami albo zmienił miejsce zamieszkania i nie podał nowego adresu, dołącza się pismo do akt sprawy ze skutkiem doręczenia.

Zdarza się tak, że akta sprawy giną. KPK przewiduje procedurę odzyskiwania w 160 KPK. Dotyczy postępowania sądowego i przygotowawczego. Organami uprawnionymi jest sąd, przed którym sprawa ostatnio się toczyła, sąd najwyższy, który odtwarza akta tylko tego sądu, sąd I instancji w części koniecznej do zachowania sprawy, prokurator w postępowaniu przygotowawczym. Tryb: prezes sądu lub prokurator wzywają strony do złożenia wniosku o odtworzenie akt, wzywają do złożenia dokumentów sądowi. Jeżeli strona nie chce dobrowolnie wydać dokumentu, może być zarządzone przymusowe odebranie. Zarządza się dokonanie odpisów, a dokumenty zwraca się właścicielowi. Sąd podejmuje decyzję co do odtworzenia akt sprawy albo postanowienia co do niemożności odtworzenia.

Akta sprawy karnej mogą być stronom udostępniane. W postępowaniu sądowym - prokuratorowi, stronom, obrońcom, pełnomocnikom w każdym czasie. Innym osobom za zgodą prezesa sąd. W odniesieniu do oskarżonego - na jego żądanie należy wydać po jednym odpisie każdego orzeczenia.

W postępowaniu przygotowawczym akta udostępnia się za zgodą prowadzącego postępowanie.

DOWODY - dział dotyczący przeprowadzania, sprowadzania, poszukiwania dowodów do postępowania karnego.

Rozumienie nazwy „dowód” jest bardzo szerokie - czynności dowodowe, sam dowód, prawo dowodowe.

Dział V KPK reguluje dowody. Inne przepisy, które dotyczą postępowania dowodowego, ale nie są w dziale V - nadzwyczajne wznowienie postępowania karnego. Np. przepisy dotyczące zabezpieczenia majątkowego, to w tym zakresie również dotyczą dowodów. W przepisach dotyczących rozprawy głównej mamy przepisy mówiące, w jaki sposób należy dowody przeprowadzić.

Prawo dowodowe stanowi część postępowania karnego i opiera się na zasadzie prawdy obiektywnej. Ale zasada pośredniości, kontradyktoryjności pozwalają wzmocnić dochodzenie do prawdy.

Dowody stanowią podstawę ustaleń faktycznych i decydują o podawanych w procesie rozstrzygnięciach i decyzjach. Decydują o treści decyzji procesowych i rozstrzygnięć.

Co może być dowodem?

• Ślady - zmiany w świecie zewnętrznym spowodowane działaniem sprawcy (włosy, odciski palców)

• Ślady zabezpieczone w miejscu przestępstwa (odciski, zwłoki)

• Ślady w psychice osób (zeznanie świadka)

Dowody muszą być pozyskiwane w sposób przewidziany w KPK. Stąd mamy dział V - poszukiwanie dowodów, wprowadzenia do procesu, ustalenia faktyczne.

Art. 410 KPK - dotyczy wyroku. Podstawę wyroku mogą stanowić tylko te okoliczności, które zostały ujawnione w toku rozprawy. Przewodniczący składu orzekającego musi dbać o to, by ujawniono wszystkie okoliczności na rozprawie mające znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Najczęściej używa się nazwy „dowód” na oznaczenie źródła albo środka dowodowego. Kodeks nie podaje definicji dowodu. Nauką zajmującą się dowodami jest kryminalistyka (od strony technicznej zajmuje się materiałem dowodowym).

Źródłem dowodowym jest osoba lub rzecz, która dostarcza środków dowodowych. Do źródeł zaliczamy:

• źródła osobowe - oskarżony, świadek, biegły, specjalista (informacje cenne dla procesu pochodzą od określonej osoby)

• źródła rzeczowe - chodzi o dowody rzeczowe, przedmioty, narzędzia służące do popełnienia przestępstwa

• źródła mieszane - osobowo-rzeczowe, np. dokument, dlatego że dokument zawiera myśl człowieka wyrażoną w formie graficznej. Jeśli zapoznajemy się z treścią dokumentu, to ma on cechy źródła osobowego. Jeżeli weźmiemy dokument przy podrobieniu albo przerobieniu dokumentu, to nadaje mu cechy źródła rzeczowego.

Środki dowodowe są formą przekazu informacji, które uzyskuje się ze źródła dowodowego. Np. oskarżony jest źródłem dowodowym, od niego możemy uzyskać informacje. Środkiem dowodowym będą jego wyjaśnienia. Źródłem jest świadek, środkiem - jego zeznania. Źródłem jest biegły, środkiem - jego opinia lub zeznania. Źródłem jest dowodów rzeczowy, np. siekiera, środkiem dowodowym - cechy tej siekiery, ślady na niej pozostawione i ślady, które ona pozostawiła.

Doktrynalny podział dowodów:

1. według źródła dowodowego:

1. osobowe

2. rzeczowe

3. mieszane

2. według drugiego podziału

1. formalne - przeprowadzane w sposób określony w KPK

2. nieformalne - przeprowadzane w inny sposób, ale mogą dotyczyć tylko kwestii ubocznych, nie mogą dotyczyć bezpośrednio przedmiotu procesu, ale mogą być podstawą do orzeczenia kary porządkowej

3. według trzeciego podziału

1. pojęciowe - zeznania świadka, opinie biegłych, treść dokumentu

2. zmysłowe - uzyskane na podstawie zmysłowej percepcji osób przeprowadzających dowód, np. oględziny miejsca, oględziny rzeczy, ciała

4. według liczby ogniw występujących między organem procesowym a rzeczywistością

1. pierwotne - świadek, który skalda relację o tym, co sam zaobserwował (czyli jedno ogniwo)

2. pochodne - więcej ogniw między organem procesowym a rzeczywistością, np. zeznania świadka, który tylko słyszał relację od innej osoby

5. ze względu na to, czy dowód określa bezpośrednio:

1. bezpośrednie - wskazują bezpośrednio na czyn sprawcy i przedmiot sprawy

2. pośrednie - wykorzystywane w procesie poszlakowym, wskazują na czym pośrednio, dopiero w połączeniu z innymi dowodami, wykorzystywane, gdy nie ma żadnego dowodu bezpośredniego

6. podział szósty:

1. formalne (ścisłe) - dotyczą bezpośrednio sprawstwa określonej osoby, bezpośrednio przedmiotu procesu

2. nieformalne (nieścisłe) - dotyczą kwestii ubocznych, np. możliwości zastosowania kary pieniężnej

7. ze względu na winę:

1. obciążające - wskazują na winę

2. odciążające - wskazują alibi i prowadzą do uniewinnienia

Najważniejsze znaczenie w dziel V mają zakazy dowodowe. W wąskim znaczeniu zakazy dowodowe to tylko zakazy przeprowadzenia określonych dowodów. Natomiast w szerokim znaczeniu - obejmują wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwości wprowadzania i przeprowadzania dowodów oraz ich wykorzystania w procesie. W szerokim znaczeniu zakaz obejmuje niedopuszczalność dowodu w ogóle, zakazy dowodzenia (czyli to wąskie pojęcie, np. zakaz przesłuchania obrońcy), zakaz niezachowania ustawowych warunków co do przeprowadzenia dowodów (np. jeżeli przeszukanie zostanie przeprowadzone w sposób sprzeczny), zakazy w zakresie wykorzystania dowodów przeprowadzonych w procesie karnym (np. gdybyśmy przeprowadzili przesłuchanie przy pomocy środków rozwiązujących język - nie mogą stanowić dowodów).

Z zakazami dowodowymi ściśle związane jest pojęcie dopuszczalności dowodów. Zawiera dwie kwestie: czy to, co chcemy wprowadzić do procesu może być w ogóle dowodem; czy dopuszczalne dowody z mocy ustawy mogą podlegać dalszym wyłączeniom ze względu na konkretną sytuację czy sposób pozyskania? Z kwestią dopuszczalności wiąże się problem dowodów nazwanych i nienazwanych. Nazwane są określone, wymienione przez ustawę. O dowodach nienazwanych kodeks w ogóle nie mówi. Według naszej ustawy dopuszczalne są dowody wymienione w kodeksie. Problem ciągle dotyczy dowodów nienazwanych, np. nowoodkryte przez naukę. Sam kodeks nie rozstrzyga, czy są dopuszczalne i mogą być wykorzystane. W literaturze podnosi się, że mogą być wykorzystane wszystkie, które nie zostały zabronione. SN: dopuszczalne są tylko wymienione w kodeksie. Nienazwane mogą być dopuszczone w procesie pod warunkiem pewności co do metody badawczej i nie mogą naruszać gwarancji przyznanych zasadami procesowymi.

Dowody nowe - dopiero wykryte przez naukę, np. badania poligraficzne (wykrywacz kłamstw). Według kodeksu nie może mieć zastosowania, chyba że dana osoba wyraziła na to zgodę. Narkoanaliza - stosowanie środków psychotropowych - przez naukę szeroko stosowane, KPK wyraźnie zakazuje stosowania. Hipnoza - KPK wyklucza stosowanie w postępowaniu karnym.

ZAKAZY DOWODOWE - wpływają na to, że rzecz lub osoba nie może być źródłem dowodowym. Zakaz dowodzenia oznacza zakaz dowodzenia oznaczonej okoliczności, co oznacza, że określona okoliczność nie może być w ogóle dowodzona ze względu na to, co ma być dowodzone i jeśli KPK takie zakaz przewiduje. Po drugie oznacza zakaz przeprowadzenia określonego dowodu, np. zakaz przesłuchania duchownego. Wśród zakazów dowodzenia wyróżnia się zakazy:

• bezwzględne:

• bezwzględny zakaz dotyczący ujawniania treści narady i głosowania nad wyrokiem (wyjątek: zdanie odrębne - nie ujawnia, jak głosy się rozdzieliły, tylko określa zdanie odrębne)

• zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnym orzeczenia sądu, np. zakaz dowodzenia recydywy, wyrok łączny, kara łączna

• zakaz przesłuchania duchownego - art. 178 pkt 2 - nie wolno przesłuchiwać jako świadków duchownych co do faktów, o których dowiedzieli się w spowiedzi. W innych przypadkach może być przesłuchiwany. Nie może być uchylony przez organ procesowy. Dotyczy również duchownego, który porzucił stan kapłaństwa. Dotyczy każdej religii, w której obowiązuje tajemnica spowiedzi.

• zakaz przesłuchania obrońcy - art. 178 pkt 1 - nie może być uchylone ani przez osoby, które są objęte takim zakazem ani przez organ procesowy. Dotyczy także aplikanta adwokackiego. Wywodzi się z konieczności zagwarantowania zaufania oskarżonego do swojego obrońcy. Dotyczy każdego obrońcy, ale nie pełnomocnika. Obejmuje wszelkie okoliczności związane ze sprawą bez względu na to, od kogo taka informacja pochodzi. Nie dotyczy informacji, o których obrońca dowiedział się przed wstąpieniem do sprawy.

• zakaz dowodzenia treści zeznań świadka, która następnie skorzystał z prawa do odmowy składania zeznań - art. 178 - obejmuje sytuacje, gdy świadek złożył zeznanie, ale nie później niż przed pierwszą rozprawą skorzystał z prawa do odmowy składania zeznań. Takie oświadczenie powoduje, że protokół z postępowania przygotowawczego nie może być odczytany. Wcześniej złożone zeznania nie mogą być wykorzystywane. Jeśli na rozprawę nie stawi się świadek, któremu przysługuje prawo do odmowy składania zeznań, nie można odczytać protokołu z jego zeznań. Musi być ponownie przed sądem pouczony o takim prawie. Jeżeli świadek korzysta z tego prawa, to pomimo tego można odczytać protokół przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie. Zeznań świadka, który korzysta z tego prawa nie można badać przez przesłuchania protokolanta lub osoby, która do przesłuchiwała. Te okoliczności nie mogą być dowodzone.

• zakaz odczytania protokołu zeznań świadka, który następnie stał się podejrzanym - art. 389 - jako świadek miał obowiązek zeznawać zgodnie z prawdą. Naruszałoby to prawo do obrony.

• względne - od bezwzględnych różnią się tym, że bezwzględne nie mogą być dowodzone ani za pomocą danego dowodu, ani z danej okoliczności. Względne mogą być przeprowadzone pod pewnymi warunkami. Do względnych należą:

• tajemnica państwowa określona w art. 179 - należy zaznaczyć, że ten zakaz nie dotyczy oskarżonego. Oskarżony co do tych okoliczności musi złożyć wyjaśnienia. Jeżeli świadek miałby ujawnić tajemnicę, to ma obowiązek odmówić składania zeznań. Osoby można przesłuchać dopiero po tym, jak organ przełożony uchyli obowiązek wobec danego świadka. Najczęściej te okoliczności ujawniają się w toku przesłuchania. Organ procesowy musi kierować się potrzebami wymiaru sprawiedliwości i tym, czy okoliczności, na które rozciąga się tajemnica państwowa nie może być dowodzona innymi sposobami. Możliwość wyrządzenia poważnej szkody państwa jest podstawą do nieuchylenia tego obowiązku przez organ przełożony. Jeżeli organ przełożony odmawia zwolnienia, można się o to zwrócić do naczelnego organu administracji rządowej. Decyzja tego organu naczelnego jest ostateczna. Jeżeli organ przełożony albo naczelny organ zwolni osobę z obowiązku utrzymania tajemnicy, to przesłuchuje się tego świadka z wyłączeniem jawności. Rozporządzenie ministra sprawiedliwości określa sposób przechowywania protokołu zeznań i innych dokumentów związanych z tajemnicą państwową. Są to dokumenty tajne przechowywane w tajnej kancelarii. O takim protokole czyni się wzmiankę w aktach sprawy. Dostęp do nich mają wyznaczone osoby. Ujawnia się stronom, pełnomocnikom, obrońcom i prokuratorom na zarządzenie prezesa sądu. Przez tym udostępnieniem poucza się te osoby o obowiązku zachowania tajemnicy państwowej. Jeżeli taki protokół jest podstawą rozstrzygnięcia, to w wyroku czyni się wzmiankę o powołaniu się na ten tajny protokół.

• tajemnica służbowa i zawodowa z art. 180 - osoby mogą być zwolnione z obowiązku z zachowania tajemnicy przez sąd lub prokuratora. Rozstrzyga ustawa o tajemnicy państwowej. Tajemnica zawodowa to tajemnica co do życia prywatnego określonych osób uzyskane w związku pełnioną funkcją, np. lekarska, adwokacka. Te okoliczności będą się ujawniały w czasie przesłuchania. Organ procesowy po sprawdzeniu, czy nie można tych informacji uzyskać z innych źródeł, podejmuje decyzję o zwolnieniu z tajemnicy. Następuje to w drodze postanowienia. Przesłuchanie takiego świadka następuje z wyłączeniem tajności. Protokół jest przechowywany w tajnej kancelarii po wyłączeniu z akt sprawy. Tajemnica notarialna, adwokacka, radcy prawnego, dziennikarska, lekarska - osoby te mogą być przesłuchane tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra sprawiedliwości, a nie ma innego dowodu, który mógłby te okoliczności stwierdzić. Dziennikarza nie można przesłuchać co do informatora, adresata listu do redakcji pod warunkiem, że zastrzegli oni sobie nieujawnianie swojej tożsamości.

• prawo do odmowy składania zeznań z art. 182 - przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Z tego względu organ słuchający pierwszy raz świadka, ma obowiązek ustalić jego stosunek do oskarżonego. Jeżeli okaże się, że jest to osoba najbliższa, organ procesowy musi pouczyć o prawie odmowy. Osoba najbliższa - rozstrzyga art. 115 par 11 KK (małżonek, zstępny, wstępny, powinowaty, osoby pozostające faktycznie we wspólnym pożyciu). Jeżeli świadek w postępowaniu przygotowawczym, na rozprawie może zmienić swoje zdanie i skorzystać z prawa do odmowy zeznań. Odmowa złożenia zeznań jest ostateczna przed sądem I instancji. Problem - w sprawie występuje wielu oskarżonych, a świadek jest osobą najbliższą dla jednego z nich. Różne poglądy, przeważa, że nie powinien w ogóle zeznawać. Jeżeli świadek zmarł, to na podstawie art. 182 można odczytać protokół jego zeznań.

• zwolnienie osoby pozostającej z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku wobec osoby składającej zeznania z art. 185 (zwolnienie świadka od złożenia zeznania) - można zwolnić świadka, jeżeli pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba wnosi o takie zwolnienie. Decyduje organ prowadzący przesłuchanie. Świadek musi uprawdopodobnić ten stosunek (konkubenci, osoby sprawujący faktyczną opiekę nad oskarżonym).

• prawo odmowy na poszczególne pytania z art. 183 - jeżeli składający zeznanie może narazić się na odpowiedzialność karną. Problem dotyczy, czy świadek odmawiając odpowiedzi, powinien mówić, dlaczego tak czyni. Świadek nie musi motywować, dlaczego z tego prawa korzysta.

DOWODY

Dla pozyskiwania niektórych dowodów ustawa określa pewne warunki, których przekroczenie powoduje niemożność wykorzystania takiego dowodu. Przewidziane to jest np. dla:

• przesłuchanie - art. 171-174 (ustawa wskazuje, w jaki sposób czynność ma być dokonana, w porze dziennej, w porze nocnej tylko w lokalach dostępnych dla nieokreślonej liczby osób)

• przeszukanie - art. 219 i nast. (jeżeli policja udaje się do określonej osoby, to najpierw musi jej okazać oświadczenie sądu lub prokuratora, określić czego poszukuje i zażądać dobrowolnego wydania przedmiotu; nie może być zbyt uciążliwe dla osoby, u której jest przeprowadzane, nie można np.. zdemolować danego pomieszczenia; osoba musi być pouczona, że ma prawo wskazać osobę, która ma być obecna przy przeszukaniu, jeśli nie będzie to uciążliwe dla tej czynności; przeprowadzający czynność też może wskazać taką osobę; zasady przeszukiwania pomieszczeń wojskowych - tylko z poinformowaniem dowódcy jednostki wojskowej i przy obecności jego lub osoby przez niego upoważnionej)

• podsłuch telefoniczny - art. 238 kpk (nie do każdego przestępstwa można założyć podsłuch, ustawa wskazuje katalog; ustala się termin podsłuchu - do 3 miesięcy z możliwością przedłużenia na kolejne 3 miesiące; o założeniu decyzję podejmuje sąd; po zakończeniu podsłuchu można ogłosić, że podsłuch był w sprawie wykorzystany; może być założony u każdej osoby, co do której można domniemywać, że będzie się kontaktowała z oskarżonym)

Jeżeli te czynności zostaną przeprowadzone wbrew ustawie, to tak ustalone dowody nie mogą być wykorzystane. Ta niemożność wykorzystania związana jest z nielegalnością dowodu (owocem zatrutego drzewa). Nielegalność dowodu oznacza, że dowody są dotknięte istotną wadliwością i nie mogą stanowić podstawy ustaleń faktycznych. Przyczynami nielegalności dowodu jest to, że został uzyskany pomimo jego niedopuszczalności w ogóle albo w zakresie dowodzenia. Powodem nielegalności jest pozyskanie w nielegalny sposób, np. podsłuch bez zezwolenia sądu. Dowód może być nielegalny z powodu jego przeprowadzenia, np. jeżeli od podejrzanego odbierzemy wyjaśnienia podając mu środki psychotropowe. Czynność ta może być w toku procesu uzdrowiona poprzez kolejne przesłuchanie z zachowaniem ustawowych wymogów. Wskazuje to na bezwzględne przyczyny odwoławcze z art. 439 KPK. Sędzia, który nie został z powodu ustawowych warunkowych wyłączony w sprawie, nie będzie mógł orzekać - wyrok będzie musiał być uchylony.

Dowodzenie - proces poznawczy mający na celu zebranie wszystkich śladów popełnionego przestępstwa i rekonstrukcję czynu, co do którego toczy się proces karny. Przez dowodzenie rozumiemy proces rozumowania polegający na wykazaniu, co podlega udowodnieniu. Np. mamy zeznania i nasz proces rozumowania w kierunku, co z zeznań wynika jest dowodzeniem. Po drugie przez dowodzenie rozumie się ogół czynności polegających na przeprowadzaniu dowodów. Np. najpierw kieruje do podejrzanego pytanie: co jest mu w sprawie wiadome. I po jego reakcji mogą być kierowana pytania. Dowodzenia odbywa się na płaszczyźnie intelektualnej - w znaczeniu logicznym i na płaszczyźnie faktycznej - to, co zmierza do wydania wyroku.

ETAPY DOWODZENIA

1. poszukiwanie i zabezpieczanie dowodów - temu celowi służy np. dobrowolne wydanie dowodu, znalezienie go na miejscu przestępstwa, przeszukanie

2. wprowadzanie dowodów do procesu - np. wybór zeznania których świadków mogą wnieść coś do procesu

3. przeprowadzenie dowodu - zeznanie świadków

4. utrwalenie dowodu - po przeprowadzeniu poczynienie ustaleń faktycznych

Przedmiot dowodzenia - to co podlega udowodnieniu w procesie karnym. Najogólniej można powiedzieć, że wina sprawcy podlega udowodnieniu. Wykazaniu w procesie karnym podlegają okoliczności faktyczne, które mogą być podstawą wydania wyroku. Wykazaniu w procesie podlegają także okoliczności normatywne, czyli prawo. Wykazaniu w procesie może podlegać tylko prawo obce, bo prawo polskie sędzia zna. Wykazaniu podlegają także okoliczności niesporne, czyli takie, do których oskarżony się przyznał. KPK nie wyjaśnia, co należy przez te okoliczności rozumieć. Przez te okoliczności rozumie się zachowania ludzkie, poszczególne etapy czynu, stany emocjonalne, fakty, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcie sprawy. Wyróżnia się dwa rodzaje:

Fakty główne - przestępstwo, popełnienie przestępstwa. Jest to ostateczny cel dowodzenia w procesie. Ostatecznie stwierdzenie, że oskarżony popełnił zarzucony czyn.

Fakt dowodowy - okoliczności będące przedmiotem dowodzenia, stanowiące przesłankę w rozumowaniu zmierzającym do udowodnienia faktu głównego.

Istnieją sytuacje, gdy dowód jest niepotrzebny. Są to okoliczności, które z mocy przepisów ustawy nie muszą być dowodzone, art. 168. KPK wyróżnia notoryjność:

• powszechną - fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu, np. nie trzeba dowodzić, gdzie jest al. Wojska Polskiego w Szczecinie. Ma charakter względny, np. fakty znane w Szczecinie, nie muszą być znane w Krakowie. Sąd nie musi na te fakty zwracać uwagi stron.

• urzędową (sądową) - fakty znane sądowi z urzędu, np. jakaś osoba co najmniej raz w tygodniu składa doniesieniu do prokuratury i nie odpowiada to prawdzie; w tym samym sądzie jest prowadzona sprawa o roszczenie wynikające z przestępstwa. O tym, że ktoś kieruje stałe oskarżenia do sądu nie musi być wiadome stronom. Należy o tym strony zawiadomić. Np. powoływanie się na nagminność popełnienia przestępstwa - należy na tę nagminność zwrócić stronom uwagę.

Dowody są zbędne także w przypadku domniemań. Wyróżnia się domniemania:

• prawne - przepis prawa z jednym faktem wiąże istnienie innego faktu, jeżeli zaistnieje X, przyjmuje się, że zaistnieje również Y. Dzielą się na:

• domniemanie znoszące przeciwdowód - dowód przeciwny jest dopuszczalny

• domniemanie nieznoszące przeciwdowodu - dowód przeciwny jest niedopuszczalny

KPK przewiduje np. domniemanie niewinności (dowód przeciwny jest możliwy). Art. 491 par. 1 - sytuacja w trybie prywatnoskargowym, kiedy oskarżyciel prywatny i jego pełnomocnik nie stawiają się na posiedzenie pojednawcze. Ich niestawiennictwo prowadzi do uznania, że odstąpili od oskarżenia. Na tej podstawie sąd może umorzyć postępowanie. Jest to domniemanie znoszące przeciwdowód. Jeżeli strona wniesie zażalenie na to postanowienie i nieobecność na rozprawie zostanie usprawiedliwione, to sprawa będzie rozpatrzona. Art. 496 par. 3 - jeżeli na rozprawę główną nie stawi się pokrzywdzony, oskarżyciel prywatny i jego przedstawiciel, to przyjmuje się, że odstępują od oskarżenia. Można złożyć przeciwdowód przez apelację.

• domniemanie faktyczne - jest rodzaje wnioskowania polegającego na tym, że na podstawie istnienia jednego udowodnionego faktu, wyciąga się wniosek o istnieniu innego faktu z uwagi na istnienie między nimi powiązania przyczynowego. Np. dowody wskazują, że oskarżony był na miejscu przestępstwa (ślady linii papilarnych, zeznania świadków, przedmioty w mieszkaniu), wskazuje to, że jest on sprawcą zarzucanego czynu.

Na kim w procesie karnym ciąży obowiązek dowodzenia? Ciężar dowodu wynika pośrednio z zasady domniemania niewinności.

• formalny ciężar dowodu (prawny obowiązek dowodzenia) - w procesie karnym obowiązek przeprowadzenia wszystkich dowodów na korzyść lub niekorzyść oskarżonego ciąży wyłącznie na organach procesowych. W post. przygotowawczym obciąża policję i prokuratora. W post. sądowym - sąd i oskarżyciela publicznego. Dotyczy również obrońcy oskarżonego w zakresie tych czynności, które ma obowiązek podjąć na korzyść oskarżonego.

• materialny ciężar dowodu (materialny ciężar dowodu) - obciąża stronę, która jest dotknięta niekorzyścią płynącą z braku dowodów lub niedowidzenia określonej czynności. Niekorzyść występuje głównie po stronie czynnej, czyli oskarżającej. Nie dotyczy oskarżonego i jego obrońcy, chociaż w sprawach o zniesławienie i zniewagę, jeżeli oskarżony powołuje się na kontratyp, w tym zakresie powinien wykazać, że działał w ramach tego kontratypu. Brak takich dowodów wpłynie na to, że poniesie odpowiedzialność.

ŚRODKI DOWODOWE I ICH PRZEPROWADZANIE

1. wyjaśnienia oskarżonego - art. 175 i nast. - oskarżony jest stroną bierną, jednocześnie jego źródłem dowodowym, a jego wyjaśnienia są środkiem dowodowym. Można dokonywać: oględziny ciała, przesłuchanie, badanie. Te czynności są czynnościami procesowymi. Istnieje zakaz antycypacji dowodów - nie można wyjaśnień oskarżonego zastępować treścią pism i zapisków, co oznacza, że jego wyjaśnienia muszą być utrwalone w formie protokołu, ewentualnie w post. przygotowawczym może na piśmie złożyć wyjaśnienia i to stanowi załącznik do protokołu. Zakaz antycypacji dotyczy grypsów, listów, zapisków oskarżonego. Np. oskarżony robił szkice i wyliczenia, to stanowi to załącznik do protokołu. Prawo oskarżonego do składania wyjaśnień jest konsekwencją zasady prawa do obrony. O przysługujących z tej racji uprawnieniach musi być pouczony przez organ procesowy przed przystąpieniem do przysłuchania. Art. 171 i 175 - tryb przesłuchania oskarżonego:

1. swobodne wypowiedzenie się oskarżonego

2. pytania od organu procesowego do oskarżonego

3. w ramach tego przesłuchania istnieje możliwość konfrontowania osób przesłuchiwanych (z wyjątkiem świadka anonimowego)

Przesłuchując oskarżonego należy mieć świadomość, że niekiedy pomawia on inne osoby o popełnienie czynu. Takie pomówienie ma być traktowane, jak każdy inny dowód. Oskarżony może kłamać, ale musi dbać, by fałszywie kogoś nie oskarżyć o popełnienie przestępstwa, bo za to poniesie odpowiedzialność.

Pierwszą czynnością przy przesłuchania jest pouczenie oskarżonego o przysługujących mu prawach: odmowy odpowiedzi, do składania wniosków dowodowych, o prawie do obrońcy.

Ile razy podejrzany, czy następnie oskarżony może być przesłuchany?

Pierwszy raz jest przesłuchany po wydaniu postanowienia o postawieniu zarzutów. Potem przy postanowieniu o zmianie postanowieniu o postawieniu zarzutów. Może być przesłuchany, gdy są stosowane środki zapobiegawcze (poręczenie majątkowe, areszt tymczasowy). I słuchany przed zamknięciem post. przygotowawczego.

W post. sądowym po odczytaniu aktu oskarżenia. Po złożeniu każdego dowodu może być przesłuchany, bo ma prawo wypowiedzenia co do każdego dowodu. Na rozprawie przysługuje mu prawo ostatniego głosu. Jeżeli będzie chciał, może jeszcze wtedy złożyć jakieś wyjaśnienie.

Oskarżony w procesie karnym może kumulować role procesowe - może być jednocześnie pozwanym cywilnie. Obowiązki wynikają z art. 74 i 75 KPK.

2. świadek - art. 177 i nast. KPK. Świadkiem może być tylko osoba fizyczna, pokrzywdzony, osoba najbliższa dla stron postępowania, obca tzw. przypadkowa, która wskutek zbiegu okoliczności ma do przekazania relacje na temat przestępstwa. Wyróżnia się świadka:

1. naocznego - bezpośrednio obserwował zdarzenie

2. ze słuchu - od innych osób dowiedział się o zdarzeniu.

Inny podział:

1. dobrowolny - sam stawia się, by udzielić informacji

2. z obowiązku - powołano przez przesłanie wezwania

Świadek nie może kumulować swojej roli. Może być tylko pokrzywdzonym. Nie może być biegłym. W charakterze świadka nie należy przesłuchiwać osoby, która ma stać się podejrzanym. Ponieważ świadek musi składać zeznania zgodnie z prawdą, podejrzany nie ma takiego obowiązku.

W jakim momencie postępowania osoba staje się świadkiem? Sporządzenia wezwania czy doręczenie? Świadkiem staje się osoba w chwili prawidłowego doręczenia wezwania do stawiennictwa w tym charakterze. Jeśli się nie stawia, mogą być zastosowane kary porządkowe (kara pieniężna do 10000zł, przymusowe doprowadzenia, aresztowanie porządkowe). Świadek ma obowiązek stawienia się i zeznawania. Obowiązek stawiennictwa dotyczy wszystkich świadków, z wyłączeniem świadków, które nie mogą stawić się z powodu nie dającej się pokonać przeszkody - mogą być przesłuchani w miejscu zamieszkania. Świadek, który jest pokrzywdzony ma obowiązek poddać się badaniom i oględzinom ciała, wtedy, kiedy od stanu jego zdrowia zależy karalność czynu.

Świadek ma obowiązek złożyć przyrzeczenia pod rygorem zastosowania kary pieniężnej. Nie odbiera się przyrzeczenia od świadka, co do którego można domniemywać, że z powodu zachwiania psychiki nie dociera do niego poważność przyrzeczenia, od świadka, który nie ukończył 17 lat, od osoby, która była karana za składanie fałszywych zeznań, od podejrzanego o popełnienie przestępstwa.

Jeżeli pokrzywdzony był poddany oględzinom, nawet jeśli skorzysta z prawa do odmowy składania zeznań, to protokół z oględzin jest na rozprawie odtwarzany.

Prawem świadka jest prawo do odmowy składania zeznań, jeżeli jest osobą najbliższą oskarżonego. Może żądać utajnienia rozprawy, jeżeli miałoby to narazić na hańbę jego lub osobę najbliższą. Świadek, który nie może się stawić, ma prawo być przesłuchany w miejscu pobytu. Świadkowi przysługuje prawo zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem i ma prawo do wynagrodzenia za stracony zarobek. Procedura przesłuchania świadka jest podobna do przesłuchania podejrzanego. Świadka poucza się o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i o obowiązku zeznawania zgodnie z prawdą.

Świadek in cognito - regulowana w art. 184 KPK. Świadek ten to osoba, co której zachodzi uzasadniona obawa o jej życie, zdrowie lub mienie w znacznych rozmiarach dla świadka lub osoby dla niego najbliższej w związku z czynnością złożenia zeznań. Można wydać postanowienie o utajnieniu danych świadka. Dane pozostają do wiadomości sądu, prokuratora i policjanta prowadzącego postępowania. Przesłuchania odbywa się do protokołu, ale jest on wyłączony z akt sprawy. W przesłuchaniu tego świadka może wziąć udział oskarżony i obrońca, ale wtedy za pomocą środków technicznych na odległość. Na rozprawie takie przesłuchanie odbywa się też przy użyciu takich środków technicznych. Jeżeli zdarzy się, że tożsamość zostanie ujawniona, to protokół się niszczy i świadek przestaje być anonimowy. Może o to ubiegać się sam świadek. Kończy się wówczas ochrona świadka anonimowego.

3. biegły - art. 193 KPK. Biegłego powołuje się, jeżeli istotne dla sprawy okoliczności wymagają wiadomości specjalistycznych. Może być powołana osoba fizyczna lub instytucja badawcza lub naukowa. Mogą być biegli sądowi, ale też każda inna osoba, o której wiadomo, że posiada wiadomości specjalistyczne. Decyzję o powołanie biegłego wydaje się w formie postanowienia. W tym postanowieniu należy określić biegłego, jego specjalność, tytuł naukowy i zakreślić zakres ekspertyzy. W takim postanowienia mogą być zadane szczegółowe pytania do biegłego. Tymi pytaniami może wpłynąć na zakres ekspertyzy. Biegły wydaje opinię, w której wskazuje metody badać, kto oprócz niego brał udział w badaniu, opisuje zakres badań i wnioski, do których doszedł. Nigdy nie można postawić biegłemu pytania co do kwalifikacji prawnej czynu. Jeżeli zdarzy się, że opinia jest niepełna czy niejasna, można po raz drugi powołać tego biegłego albo powołać innego biegłego. Powołuje się innego biegłego, jeżeli ten pierwszy biegły wypowiedział się stronniczo lub organ procesowy utracił zaufanie do tego biegłego.

Inaczej powołuje się biegłych psychiatrów co do stanu zdrowia podejrzanego. Biegłych psychiatrów musi być zawsze powołanych dwóch posiadających co najmniej II stopień specjalizacji. Nie mogą oni pozostawać w stosunku zależności od siebie.

Jego opinia prawie zawsze staje się postawą do dokonania kwalifikacji prawnej czynu.

4. tłumacz - art. 204 KPK. Tłumacza powołuje się, jeżeli należy przełożyć pismo na język obcy lub odwrotnie. Jeżeli potrzebne jest porozumienie między organem procesowym a osobą przesłuchiwaną. Dla przesłuchania niemego lub głuchoniemego. Tłumacz składa przyrzeczenie, że swoją czynność wykona sumiennie i bezstronnie. Oskarżonemu przysługuje prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza.

5. Od biegłego należy odróżnić specjalistę. Art. 205 KPK. Jest pomocnikiem organu procesowego.

6. należy wspomnieć również o eksperymencie. Art. 204 KPK. Przeprowadzany jest przez biegłych wtedy, kiedy należy stwierdzić, że dane zdarzenia mogło zaistnieć w rzeczywistości. Np. dla stwierdzenia, że takim przedmiotem można było otworzyć drzwi do sejfu, czyli stwierdzenie, że w taki sposób można było popełnić przestępstwo czy jakieś zdarzenia.

SZCZEGÓLNY RODZAJ ŚWIADKA uregulowany ustawą z 25.06.1997 r. o świadku koronnym (Dz.U. Nr 114 poz .738). Świadek koronny jest szczególną postacią w post. karnym. Ma swoje korzenie w procedurze włoskiej. Świadkiem koronnym może być ustanowiony oskarżony, który zobowiązuje się do tego, że ujawni wszystko na temat grupy przestępczej, w której uczestniczył oraz popełnionych przestępstw oczekując niekaralności za popełnione przez siebie przestępstwa. Przestępstwami, co do których można wykorzystać świadka koronnego są przestępstwa przeciwko mieniu powodującą znaczną szkodę, przestępstwa skarbowe polegające na uszczupleniu wartości dużej wartości, handlu środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi. Podejrzany może stać się świadkiem koronnym, jeżeli do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi procesowemu istotne okoliczności co do przestępstw i zobowiązał się, że przed sądem złoży wyczerpujące zeznania. Świadkowi koronnemu nie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań i prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania. Świadek koronny nie może być łączony ze świadkiem anonimowym. Świadek koronny musi robić to jawnie. Świadkiem koronnym nie może stać się podejrzany, który usiłował popełnić albo popełnił zabójstwo albo nakłaniał inną osobę do popełniania zabójstwa w celu skierowania przeciwko niej post. karnego. Świadkiem karnego nie może być osoba, która zakładał grupę przestępczą lub nią kierowała. Decyzję o tym, że oskarżony staje się świadkiem koronnym podejmuje sąd na wniosek prokuratora. Przed wydaniem postanowienia o ustanowieniu świadka koronnego sąd musi przesłuchać podejrzanego co do okoliczności związanych z jego obowiązkami. Jeżeli został ustanowiony świadek koronny, postępowanie co do niego zawiesza się i wyłącza do odrębnego postępowania. Po wydaniu wyroku co do pozostałych członków grupy przestępczej, wobec świadka koronnego umarza się. Świadek koronny podlega również ochronie. W razie zagrożenia dla życia albo zdrowia dla niego albo osoby najbliższej mogą być objęci ochroną osobistą. Może być udzielona pomoc w zmianie miejsca pobytu lub zatrudnienia. Można wydać dokumenty pozwalające na posługiwanie się innym nazwiskiem, w tym pozwalające na przekroczenie za granicę. Można ułatwić wyjazd za granicę i udzielić wsparcia finansowego na utrzymanie się za granicą. Jeżeli świadek koronny po 6 miesiącach od wydania wyroku, będzie działał w grupie przestępczej lub popełni z nią przestępstw, postępowanie podlega wznowieniu i prowadzi się postępowanie w celu ukarania.

TEMATYKA POSTĘPOWANIA KARNEGO - ruch procesowy, rozstrzygnięcie

Pierwszym etapem postępowania karnego jest postępowanie przygotowawcze. W obcych ustawodawstwach jak i u nas na przestrzeni czasów mamy różne sposoby prowadzenia tego etapu. Przed wojną było dochodzenie (przez prokuratora dla podjęcia decyzji, czy skierować sprawę do sędziego śledczego) i śledztwo (przez sędziego śledczego). Po wojnie zlikwidowano dochodzenie, pozostało tylko śledztwo prowadzone przez prokuratora. Od 1955 r. ukształtowało się takie postępowanie przygotowawcze jak mamy dzisiaj: dochodzenie i śledztwo. Oba należą do prokuratora.

Postępowanie przygotowawcze jako pierwszy etap procesu normuje dział VII kpk. Stanowi pierwsze stadium postępowania karnego. Zawiązuje się w momencie uzyskania informacji o popełnionym przestępstwie, a kończy podjęciem decyzji o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu lub umorzeniem postępowania bądź warunkowym umorzeniem. Jego celem jest wyjaśnienie podstawy wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Główny cel umożliwiają cele cząstkowe określone w art. 297 KPK. Postępowanie przygotowawcze ma na celu ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i dalej czy jest on przestępstwem. Jeżeli zostanie ustalone, że mamy do czynienia z przestępstwem, kolejnym celem post. przygotowawczego jest wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy. Ujęcie sprawcy - zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie po to, by osobę zabezpieczyć dla wymiaru sprawiedliwości. Jeżeli wiemy, kto popełnił, należy zebrać dane osobopoznawcze (konieczne dla sądowego wymiaru kary) i w razie potrzeby przeprowadzić wywiad środowiskowy. Dane osobopoznawcze mogą wpłynąć na złagodzenie kary. Wywiad przeprowadzają kuratorzy zawodowi (dane podejrzanego przed popełnieniem przestępstwa i po nim) - wpływa na sądowy wymiar kary. Po tym należy wszechstronnie wyjaśnić okoliczności sprawy po to, by następnie sporządzić akt oskarżenie. Tutaj należy też ustalić rozmiar szkody. Np. szkoda ponad 100000 zł powoduje, że nie prowadzi się dochodzenia, tylko śledztwo. Należy ustalić wszystkie osoby pokrzywdzone przestępstwem. Np. oszukanie prze biuro turystyczne - pokrzywdzonych poszukuje się przez ogłoszenia w gazetach, środki masowego przekazu. Może się zdarzyć, że nie ustali się wszystkich pokrzywdzonych, ale należy podjąć wszystkie działania, by tego dokonać.

Kolejnym celem postępowania przygotowawczego jest zebranie dowodów przestępstwa. Służy to temu, by sąd na pierwszej rozprawie mógł wydać rozstrzygnięcie. Dowody należy zabezpieczyć i w niezbędnych zakresie utrwalić. Ma to za zadanie, by zebrane w postępowaniu przygotowawczym dowody mogły wpłynąć na szybkie wydanie rozstrzygnięcia przez sąd.

Postępowanie mediacyjne - art. 33a, a nie dział VII. Może mieć miejsce w postępowaniu przygotowawczym. Jest odstępstwem od rygorystycznego ścigania przestępstw na rzecz pojednania się pokrzywdzonego ze sprawcą. Mediacja ma na celu doprowadzenie do porozumienia pokrzywdzonego z podejrzanym. Mediację prowadzi mediator spoza wymiaru sprawiedliwości (najczęściej psychologie, prawnicy, ale niezatrudnieni w wymiarze sprawiedliwości). Wynik postępowania mediacyjnego ważny jest dla podjęcia decyzji o dalszych losach sprawy. Wynik mediacji może doprowadzić do skazania oskarżonego na wcześniej uzgodnioną karę, może wpłynąć na warunkowe zawieszeni wykonania kary, na wystąpienie prokuratora z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Z posiedzenia mediacyjnego sporządza się protokół ze wskazaniem stosunku stron do pojednania się oraz wynik mediacji.

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE - FORMA

Są dwie formy tego etapu procesu:

• dochodzenie

• śledztwo

Te dwie formy są do siebie podobne, bo wszystkie działy wcześniejsze kodeksu są wykorzystywane zarówno w dochodzeniu jak i śledztwie. Te same strony, środki przymusu, prawie takie same czynności procesowe, takie same dowody.

Podobieństwa: w obu tych formach można wyodrębnić dwa etapy:

- postępowanie in rem - postępowanie w sprawie, najprościej mówiąc jest to ten etap procesu, kiedy sprawca przestępstwa nie jest jeszcze znany. Rozpoczyna się od wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Trwa do przedstawienia zarzutów określonej osobie. Czasami postępowania In rem może nie być - kiedy sprawca od samego początku procesu jest znany.

- postępowanie in personam - postępowanie przeciwko określonej osobie. Rozpoczyna się w momencie postawienia zarzutu określonej osobie, kończy z chwilą zakończenia śledztwa lub dochodzenia. W momencie kiedy sprawca przestępstwa jest znany, to organ procesowy nie powinien tej osoby przesłuchiwać w charakterze świadka. Nawet jeśli był przesłuchiwany jako świadek, to w momencie, gdy staje się podejrzanym, nie odczytuje się protokołu z zeznań jako świadka.

Różnice: waga czynu, czas trwania……………dokonywane czynności (można prowadzić dochodzenie skrócone, które może być ograniczone tylko do ustalenia, czy istnieją podstawy do wniesienia aktu oskarżeniu. Jeśli będą ku temu podstawy, można zaprzestać pozostałych czynności), formalizm procesowy (np. w śledztwie wszystkie czynności dokumentuje się w formie protokołu, w dochodzeniu - może być sporządzony jeden protokół dla kilku czynności).

RÓŻNICE: ŚLEDZTWO

Śledztwo może być obligatoryjne lub fakultatywne. Obligatoryjne wtedy, gdy przepisy ustawy wymagają bezwzględnie tej formy (art. 309 par. 1 KPK). Obligatoryjne prowadzi się w sprawach należących do właściwości sądu okręgowego - sprawy o zbrodnie i wymienione w ustawie występki. Okoliczności podmiotowe ze względu na osobę, która dopuściła się określonego przestępstwo (sędzia, prokurator, funkcjonariusz policji, ABW, AW, służby kontrwywiadu wojskowego) - wymóg prowadzenia śledztwa bez względu na rodzaj popełnionego przestępstwa. Druga grupa osób ze względów podmiotowych (funkcjonariusz straży granicznej, żandarmerii wojskowych, finansowych organów dochodzenia) - śledztwo prowadzone jest wtedy, jeżeli czyn został popełniony w związku z pełnioną funkcją. Śledztwo obligatoryjne poza tym katalogiem prowadzi się również wobec nieletniego, który dopuścił się czynu łącznie z osobą dorosłą i prokurator postanowił prowadzić te sprawy łącznie. W tych sprawach śledztwo jest obligatoryjne. W sprawach o pozostałe występki post. przygotowawcze może być prowadzone w formie śledztwa i wtedy mamy do czynienia ze śledztwem fakultatywnym. Decyzję o tym podejmuje prokurator, biorąc pod uwagę wagę i zawiłość sprawy. Prokurator podejmując taką decyzję, wydaje postanowienie. Kolejna różnica sprowadza się do organów uprawnionych do prowadzenia. Śledztwo prowadzi prokurator albo asesor prokuratury, pełniący obowiązki prokuratora. Prokurator z uwagi na swój urząd, który nie dysponuje technikami kryminalistycznymi, może wyręczać się innymi organami. Może powierzyć policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w części. Takie śledztwo, które zostaje powierzone policji nazywa się śledztwem powierzonym. Prokurator powierza policji przeprowadzenie śledztwa ze względu na to, że sam nie miałby możliwości zebrania wszystkich dowodów, głównie technicznych możliwości. W śledztwie powierzonym policja dokonuje czynności powierzonych przez prokuratora. Z tym że, jeżeli jawi się taka konieczność, może wystąpić poza zakres powierzenia. Prokurator w śledztwie powierzonym może zastrzec jakąkolwiek czynność do osobistego wykonania. Prokurator szczególnie zastrzega do swojego wykonania czynności związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz z zamknięciem śledztwa. Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania każdą czynność, która wymaga postanowienia. Kolejną różnicą między śledztwem a dochodzeniem jest czas trwania. Art. 310 par. 1 KPK wskazuje terminy, w jakich śledztwo powinno być ukończone. Podstawowy termin prowadzenia śledztwa to 3 miesiące. Rozpoczyna się w momencie wszczęcia śledztwa. Termin ten ma charakter instrukcyjny. Czynności dokonane po jego terminie są dopuszczalne i nie muszą być prowadzone od nowa. Termin zostanie zachowany, jeżeli przed jego upływem śledztwo zostanie zamknięte lub bezwarunkowo umorzone. Jeżeli śledztwo nie zostanie ukończone w tym terminie, prokurator nadzorujący śledztwo lub prokurator nadrzędny nad tym, który prowadzi śledztwo może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony nie dłuższy niż jeden rok. Ustawa przewiduje też sytuacje, gdy ten rok nie wystarczy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach prokurator bezpośrednio przełożony może przedłużyć okres śledztwa na dalszy czas oznaczony, na jaki czas - ustawa milczy. Okresy śledztwa się zlicza (prowadzone śledztwo umorzono z powodu niewykrycia śledztwa, po roku wznowiono przeciwko określonej osobie - terminy się zlicza)

DOCHODZENIE

Uregulowane w rozdziale 36a. dochodzenie jest w swojej istocie zbliżone do śledztwa. Do dochodzenia stosuje się przepisy o śledztwie ze zmianami z rozdziału 36a. dochodzenie prowadzi się w sprawach należących do właściwości sądu rejonowego (art. 325a). są to czyny zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności. Jeżeli chodzi o przestępstwa przeciwko mieniu, to szkoda wyrządzona przestępstwem nie może przekroczyć 100000 zł. Art. 325b - w tych sprawach prowadzi się jednak śledztwo, pomimo że należą do kategorii dochodzenia. Dochodzenia nie prowadzi się w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności, chyba że został ujęty na gorącym uczynku i tymczasowo aresztowany. Nie prowadzi się dochodzenia w wypadkach obrony obligatoryjnej. Dochodzenie prowadzi głównie policja, wskazuje to na niższą rangę dochodzenia w porównaniu ze śledztwem. Prokurator zawsze może przejąć dochodzenie od policji. Oskarżyciel publiczny występujący zamiast lub obok prokuratora może prowadzić dochodzenie (funkcjonariusze ABW, CBA, straż graniczna). Terminy dochodzenia - art. 325i KPK, powinno być ukończone w terminie 2 miesięcy od jego wszczęcia. Termin ten ma charakter instrukcyjny. Jeżeli nie zostanie ukończone, prokurator może przedłużyć do 3 miesięcy, czyli tylko o jeden miesiąc, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych na dalszy czas oznaczony. Dochodzenie skrócone - art. 325a. jest to różnica, bo śledztwa nie można skrócić. Dochodzenie skrócone może być ograniczone do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia do sądu lub innego zakończenia postępowania. W dochodzeniu skróconym musi być wykonane: musi być postawiony zarzut podejrzanemu, jeżeli istnieje konieczność zmiany tego zarzutu, musi być zmieniony. W tym dochodzeniu należy koniecznie przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego. Ponadto jeżeli są czynności, których nie można powtórzyć na rozprawie, należy je utrwalić w protokołach. Z innych czynności można sporządzić protokół, ale ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób uczestniczących w czynności. Różnice co do formalizmu procesowego - można sporządzić wspólny protokół (ustne zawiadomienie o przestępstwie, wszczęcie dochodzenie, przesłuchanie świadków, umorzenie dochodzenia). W śledztwie wszystkie te czynności powinny być w odrębnych protokołach.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Kiedy rozpoczyna się post. przygotowawcze? Post. przygotowawcze rozpoczyna się od jego wszczęcia. Zasada legalizmu nakładana organy procesowe obowiązek wszczęcia post. przygotowawczego, kiedy organy dowiedzą się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Podstawa wszczęcia - art. 303 KPK. Wszczyna się, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. zasada ta nie musi graniczyć z pewnością. Co wpływa na podjęcie decyzji o wszczęciu? Wszelkie informacje, które docierają do organów ścigania co do popełnionych czynów. Podstawowym źródłem są wszystkie zawiadomienia o przestępstwie wpływające do organów procesowych. Informacje mogą też pochodzić z anonimów. Anonim nie może stanowić samodzielnej podstawy do wszczęcia post. Anonim jest podstawą do podjęcia czynności sprawdzających. Czynności własne organów ścigania także mogą być podstawą wszczęcia postępowania. Czasami źródłem informacji o przestępstwie jest samo oskarżenie. Należy do tego pochodzić ostrożnie, bo ludzie się sami oskarżają, np. osoby psychiczne.

CZYNNOŚCI SPRAWDZAJĄCE - art. 307 KPK

Wchodzą w grę wtedy, jeżeli stopień informacji o przestępstwie zawarty w zawiadomieniu o przestępstwie jest niewystarczający do podjęcia decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania. Czynności sprawdzających można dokonać w takim przypadku, w którym istnieje zawiadomienie o przestępstwie. Mogą być prowadzone przez 30 dni od uzyskania informacji o czynie. Trzy sposoby prowadzenia czynności sprawdzających:

1. można żądać uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie. W tym celu organ procesowy wyznacza tej osobie określony czas, w którym osoba zawiadamiająca powinna przedstawić inne dowody. Jeśli to zrobi i te dane będą uprawdopodabniające, organ wydaje post. o wszczęciu postęp. Jeśli brak, to odmowa.

2. zarządzenie sprawdzenia określonych faktów przez organ procesowy

3. przesłuchanie osoby zawiadamiającej w charakterze świadka

W czynnościach sprawdzających nie dokonuje się czynności procesowych przewidzianych przepisami kodeksu. Nie sporządza się protokołu (z wyjątkiem przesłuchania osoby zawiadamiającej w charakterze świadka), nie powołuje się biegłego. Jeżeli organy ścigania z własnej inicjatywy podejmują czynności sprawdzające informacje o przestępstwie, ten przepis też ma zastosowanie.

Jeżeli istnieją podstawy do wszczęcia, wydaje się decyzję o wszczęciu. Decyzję o wszczęciu wydaje prowadzący postępowaniu. Postanowienia o wszczęciu dochodzenia nie musi zatwierdzać prokurator. O wszczęciu dochodzenia nie trzeba zawiadamiać prokuratora. Odmowa wszczęcia post. przygotowawczego wchodzi w grę również w razie istnienia zawiadomienia o przestępstwie. Przyczyną odmowy jest brak podstawy do wszczęcia postępowania, a także przyczyny z art. 17 KPK. Decyzje o odmowie wszczęcia postępowania przybiera postać postanowienia, które powinno być uzasadnione. Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje prowadzący je, z tym, że postanowienie wydane przez policję wymaga zatwierdzenie prokuratora. Do czasu zatwierdzenia jest to czynność niepełna, nierodząca skutków procesowych. Po wydaniu postanowieniu o odmowie wszczęcia zawiadamia się osobę, która zawiadomiła o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Tym osobom przysługuje prawo zażalenia wnoszone do sądu. Sąd rozpoznając zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia może:

• podtrzymać to postanowienie i ta decyzja jest ostateczne

• uchylić postanowienie i wskazać temu, który odmówił, jakie czynność powinny być jeszcze podjęte. Jeżeli prokurator po raz drugi odmówi wszczęcia ma zastosowanie art. 330. w takim wypadku pokrzywdzonemu przysługuje prawo wniesienia do sądu subsydiarnego aktu oskarżenia (czyli wnieść prywatny akt oskarżenia w sprawie publicznoskargowej). Ten akt oskarżenia objęty jest przymusem adwokackim - wymaga podpisu adwokata.

WSZCZĘCIE POSTEPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - jeśli z informacji wynika, że czynu nie popełniono albo nie miał miejsca, to odmawia się wszczęcia postępowania karnego.

Wszczęcie postępowania karnego następuje niezwłocznie po otrzymaniu informacji o przestępstwie, jeżeli nie zaistnieją przesłanki z art. 17 KPK. Wówczas wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

Organy, które wydają postanowienie o wszczęciu śledztwa: prokurator jako prowadzący śledztwo lub prowadzący dochodzenie. Obecnie nie jest obowiązkowe zawiadomienie prokuratora o wszczęciu dochodzenia. Postanowienie to powinno zawierać:

• określenie czynu (w jaki sposób popełnione, jaka szkoda wyrządzona)

• kwalifikację prawną czynu

• jeśli od razu przy wszczęciu jest znany sprawca, to również osobę sprawcy w fazie in personam - wówczas wydaje się postanowienie „przeciwko” i „w sprawie”

O decyzji o wszczęciu postępowania zawiadamia się osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Jeśli się nie zawiadomi osoby zawiadamiającej o przestępstwie w ciągu 6 tygodni, ma ona prawo złożyć zażalenie na bezczynność do organu wyższego stopnia.

FAKTYCZNE WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - stanowi dochodzenie w niezbędnym zakresie (art. 308 KPK). Dotyczy przypadków, kiedy zachodzi pilna potrzeba zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa, gdy każda zwłoka może doprowadzić do ich zniszczenia lub zniekształcenia. Dochodzenie to ma miejsce w wypadkach niecierpiących zwłoki, np. wypadek drogowy. Może być prowadzone w każdej sprawie (zarówno w tej, która następnie będzie się toczyło jako dochodzenie, jak i śledztwo), pomimo tego, że nazwa brzmi „dochodzenie w niezbędnym zakresie”. Warunkiem przeprowadzenia tego dochodzenia jest istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa. W dochodzeniu, jako że faktycznie się toczy, można już wykonywać czynności procesowe. Można powołać biegłego dla umożliwienia wyciągnięcia wniosków ze śladów i dowodów na miejscu przestępstwa. Początek biegnie od dokonania pierwszej czynności procesowej. Mamy bardzo krótki czas, w jakim musi być zakończone - 5 dni od dokonania pierwszej czynności procesowej. Okres ten liczy się następnie do śledztwa i dochodzenia. W ramach tego dochodzenia można dokonywać oględzin (z działem biegłego, który nie wydaje opinii, a jest pomocnikiem organu procesowego), można dokonać przeszukania, oględzin ciała osoby podejrzanej, wszelkich innych niezbędnych czynności w stosunku do osoby podejrzenie (pobrać krew, włosy, wydzieliny). Po tym wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa czy dochodzenia. W odróżnieniu od czynności sprawdzających, dochodzenie może zakończyć się dalszym prowadzeniem dochodzenia lub śledztwa. Czynności sprawdzające mogą zakończyć się albo decyzją o wszczęciu albo o odmowie wszczęcia postępowania karnego.

Różnice dotyczące stawiania zarzutu osobie podejrzanej:

W czynnościach sprawdzających tego zarzutu się nie stawia. W tym dochodzeniu można osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa przesłuchać w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o postawieniu zarzutów. Takie stawianie zarzutów polega na tym, że osobie podejrzanej stawia się zarzut ustnie, jego treść wciąga się do protokołu przesłuchania i przesłuchuje osobę w charakterze podejrzanego. Ta osoba podejrzana staje się podejrzanym w momencie przystąpienia do stawiania zarzutów. W momencie ustnego przedstawienia zarzutów staje się podejrzanym. Po takim ustny postawieniu zarzutów w terminie 5 dni prokurator wydaje stanowienie o przedstawieniu zarzutów w formie pisemnej albo umarza postępowanie wobec osoby przesłuchanej. W dochodzeniu takie postanowienie wydaje policja, ale to postanowienie musi być zatwierdzone przez prokuratora.

Instytucja przedstawienia zarzutu (w normalnym trybie) - art. 313 KPK:

Ta instytucja stanowi zespół czynności rozgraniczających postępowanie in rem od postępowania in personam, co oznacza, że postępowanie zostaje skierowane przeciwko określonej osobie. W zależności od tego ,czy sprawca jest znany od razu, czy nie, to przedstawienie zarzutów, jeżeli sprawca jest znany od początku, będzie następowało niezwłocznie po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania. Przedstawienie zarzutów ma miejsce wtedy, gdy dane istniejące w momencie wszczęcia śledztwa albo zebrane w jego toku uzasadniają dostatnie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba. Jeżeli jest uzasadnione podejrzenie co do tej osoby, to organy procesowe nie mogą jej przesłuchać w charakterze świadka. Instytucja przedstawienie zarzutów składa się z następujących po sobie czynności. Wyróżnia się wśród nich czynności zasadnicze i czynności uzupełniające.

Czynności zasadnicze:

1. sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów w formie pisemnej

2. niezwłoczne ogłoszenie treści postanowienia podejrzanemu

3. przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego

Jeżeli podejrzanego nie ma w kraju albo ukrywa się, tych dwóch końcowych czynności można nie dokonywać.

Czynności uzupełniające:

1. pouczenie podejrzanego o prawie żądania sporządzenia uzasadnienia postanowienia o postawieniu zarzutów a także o podstawie ustnego motywu wydania postanowienia - takie żądanie podejrzany może złożyć do czasu końcowego zapoznania z materiałami sprawy

2. jeśli skorzysta z (1), sporządzenie uzasadnienia postanowienia i doręczenie podejrzanemu i jego obrońcy w terminie 14 dni

Organem wydającym takie postanowienie jest organ prowadzący postępowania przygotowawczy. Wyjątek: w śledztwie potwierdzonym zastrzeżenie postawienia zarzutów dla prokuratora.

W postanowieniu o przedstawieniu zarzutów należy wskazać osobę podejrzanego, zarzucany mu czyn i kwalifikację prawna czynu.

Art. 325g KPK - uprawienie prowadzącego dochodzenie do postawienia zarzutu ustnego i przesłuchania podejrzanego do protokołu. Jeśli zmienia się kwalifikację prawną, wydaje się nowe postawienie o przedstawieniu zarzutów - postanowienie o zmianie postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Tutaj należy dopełnić wszystkich czynności koniecznych przy instytucji postawienia zarzutu.

CZYNNOŚCI KOŃCOWE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:

Dla przeprowadzenia wszystkich czynności stosuje się działy I-VI KPK. W zależności od zebranego materiału dowodowego wydaje się jedną z czynności końcowych:

1. postanowienie o zamknięciu śledztwa - tylko przed wniesieniem aktu oskarżenia do sądu

2. postanowienie o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa

3. wystąpienie do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania karnego

4. wystąpienie do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności podejrzanego i o zastosowanie środka zabezpieczającego

Te decyzje kończą postępowanie w sposób trwały.

5. zawieszenie dochodzenie lub śledztwa - kończy w sposób nietrwały

6. zamknięcie śledztwa - dokonywane, jeżeli istnieją podstawy do wniesienia akt oskarżenia do sądu. Wówczas prowadzący postępowania zawiadamia oskarżonego i jego obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami sprawy, pod warunkiem, że podejrzany lub obrońca o to wnosili (o tym uprawnieniu są pouczani przy postawieniu zarzutów).

Prowadzący postępowanie poucza podejrzanego i jego obrońcę o prawie przejrzenia akt sprawy w odpowiednim czasie do wagi i zawiłości sprawy. Ustawa z 1969 r. nie przewidywała takiego terminu. Ten termin końcowego zapoznania powinien być tak ustalony, by pomiędzy zawiadomieniem o terminie a samym terminem upłynęło co najmniej 7 dni. Wynika to z zasady prawa do obrony. Jeżeli dojdzie do tego końcowego zapoznania, to przebiega to w następujący sposób:

1. przedstawiciel organu procesowe ustnie zapoznaje podejrzanego z materiałami postępowania

2. prowadzący postępowanie zezwala podejrzanemu i jemu obrońcy na samodzielne zapoznanie się z materiałami

3. w tej czynności może wziąć udział obrońcy. Jeżeli obrońca się nie stawi, nie hamuje to czynności.

4. końcowe zapoznanie musi być utrwalone w protokole. Musi być oświadczenie podejrzanego, że czynność się odbyła i został zapoznany. Od tego momentu zaczyna biec 3-dniowy termin do składania przez strony wniosków dowodowych. Te wnioski dążą do uzupełnienia dochodzenia albo śledztwa. Jeżeli wnioski zostaną złożone i będą zasadne, to te czynności muszą być przeprowadzone i znowu następuje końcowe zapoznanie z materiałami sprawy. Jeżeli nie ma potrzeby uzupełnienia postępowania przygotowawczego, wydaje się postanowienie o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia. Zawiadamia się o tym podejrzanego i jego obrońcę. Od terminu postanowienia o zamknięciu śledztwa, zaczyna biec 14-dniowy termin do sporządzenia aktu oskarżenia. Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, ten termin skraca się do 7 dni. Po sporządzeniu aktu oskarżenia, jest on wnoszony do sądu i w momencie wniesienia do sądu następuje rozpoczęcie postępowania sądowego.

Drugą decyzją, jaką może zakończyć się postępowania przygotowawcze jest UMORZENIE - jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesieniu aktu oskarżenia i nie zachodzą podstawy niepoczytalności sprawcy i środka zabezpieczającego. Nie ma potrzeby końcowego zapoznania z materiałami sprawy. Decyzja o umorzeniu może zapaść wtedy, jeżeli wtedy, gdy nie podstaw do aktu oskarżenia, jak również z przyczyn z 17 KPK (np. kontratyp). Decyzja o umorzeniu zapada w formie postanowienia, które poza wymaganiami z art. 94 musi zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej. W tym postanowieniu musi być wskazana przyczyna umorzenia. Jeżeli postępowanie toczyło się po postawieniu zarzutów, w postanowieniu musi być zawarte imię i nazwisko podejrzanego. Należy wskazać też najważniejsze dane dotyczące oskarżonego. Postanowienie o umorzeniu musi posiadać uzasadnienie. W tym uzasadnieniu należy określić, jaki czyn był przedmiotem postępowania i dokładnie omówić podstawę umorzenia. Na postanowienie o umorzeniu przysługuje zażalenie podejrzanemu i jego obrońcy oraz pokrzywdzonemu, którzy musza być pouczeni o wydaniu takiego postanowienia. Razem z postanowieniem o przedstawieniu zarzutów, prokurator wydaje postanowienie co do dowodów rzeczowych (np. przekazanie na rzecz Skarbu Państwa, zniszczenie). Na to postanowienie co do dowodów rzeczowych przysługuje zażalenie. W związku z decyzją o umorzeniu postępowania przygotowawczego, istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie przepadku. Z takim wnioskiem występuje wyłącznie prokurator. Można z nim wystąpić także wtedy, jeżeli zostało umorzone z powodu niewykrycia sprawcy. Postanowienie o umorzenie z powodu niepoczytalności może wydać prowadzący postępowanie. Chyba że jest decyzja o zastosowaniu środka zabezpieczającego - występuje prokurator do sądu. Jeżeli sąd nie znajdzie podstawy do umorzenia, przekazuje sprawę prokuratorowi do dalszego prowadzenia. Przysługuje mu na to zażalenie.

UMORZENIE DOCHODZENIA - podstawy takie same jak w śledztwie (brak podstaw do wniesienia aktu oskarżenia do sądu lub art. 17 KPK). Postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydaje prowadzący dochodzenia. Postanowienie o umorzeniu dochodzenia może być zamieszczone w protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania osoby zawiadamiającej w charakterze świadka i ewentualnie przyjęcia wniosku o ściganie. Postanowienie o umorzeniu dochodzenia musi zatwierdzić prokurator. Dochodzenie rejestrowe (art. 325f KPK) - może być umorzone, gdy dane uzyskane w toku czynności sprawdzających albo w dochodzeniu w niezbędnym zakresie albo w prowadzonym przez co najmniej 5 dni dochodzeniu, nie dają podstaw do wykrycia sprawcy przestępstwa. W takim wypadku policja jest uprawniona wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisuje sprawę do rejestru przestępstw. Policja dąży do ujawnienia sprawcy i w momencie, gdy sprawca zostanie ujawniony, wydaje się postanowienie o podjęciu dochodzenia na nowo i po podjęciu na nowo dochodzenia jest prowadzone w dalszym ciągu, ale w fazie in personam.

WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO - o winie określonej osoby może decyzję podjąć wyłącznie niezawisły sąd. Jeśli prokurator widzi podstawy, może wystąpić do sądu z wnioskiem o warunkowe zawieszenie postępowania karnego. Taki wniosek prokuratora musi spełniać wymagania aktu oskarżeniu, czyli zawierać te same elementy (określenie oskarżonego i zarzucanego mu czynu oraz wniosek o określony okres próby). Wniosek prokuratora nie wiąże sądu, może się z nim nie zgodzić. Jeżeli nie przychyla się do wniosku, kieruje sprawę na rozprawę i wniosek prokuratora zastępuje akt oskrążenia.

Kończące w sposób nietrwały:

ZAWIESZENIE DOCHODZENIA LUB ŚLEDZTWA (art. 22 KPK) - przyczyny długotrwałe:

• oskarżony ukrywa się poza granicami kraju

• cierpi na chorobę psychiczną albo inna długotrwałą chorobę

Ustawa nie określa terminu, na który można zawiesić postępowanie. Często się zdarza, że takie zawieszone postępowania leżą do przedawnienia karalności przestępstwa.

UZUPEŁNIENIE TRWAJĄCEGO ŚLEDZTWA LUB DOCHODZENIA: może być zarządzone albo w czasie trwania postępowania przygotowawczego albo już w postępowaniu sądowym. Może to dotyczyć postępowania niezakończonego albo zakończonego. Uzupełnienie niezakończonego postępowania ma miejsce w ramach art. 321 par. 5 KPK. Uzupełnienie zakończonego dochodzeniu lub śledztwa ma miejsce po otrzymaniu akt przez prokuratora, który w materiale dowodowym znajduje luki (art. 321 par. 1 KPK). Zwraca wówczas sprawę policji, jeszcze przed sporządzeniem aktu oskarżenia, wskazuje, jakie czynności powinny być dokonane. W postępowaniu sądowym uzupełnienie postępowania przygotowawczego zarządza sąd. To zarządzenie przybiera postać zwrotu całej sprawy do postępowania przygotowawczego. Decyzję o tym zwrocie sąd może podjąć przed rozprawą. Prokurator wówczas w terminie 7 dni musi wnieść poprawiony akt. Kiedy na rozprawie okazuje się, że z powodu luk nie jest możliwe wydanie rozstrzygnięcia, wtedy sąd może wyznaczyć prokuratorowi odpowiedni termin do uzupełnienia materiału dowodowego. Może też nastąpić w apelacji. Sąd może podjąć decyzję, że błędy wyroku są wynikiem postępowania przygotowawczego.

Kontrola postępowania przygotowawczego

Wniesienie aktu oskarżenia

Kontrola postępowania przygotowawczego

Przez kontrolę rozumie się sprawdzanie czynności mające na celu zapewnieni ich prawidłowości. W postępowaniu przygotowawczym wyróżnia się kontrolę dokonywaną:

• z urzędu - z samej inicjatywy organu procesowego. Obejmuje kontrolę prowadzoną w ramach nadzoru prokuratora oraz kontrolę nas prawomocnymi orzeczeniami umarzającymi postępowanie przygotowawcze. Zakres nadzoru prokuratora reguluje art. 326 i następne KPK. Obejmuje dochodzenie i śledztwo w takim zakresie, w jakim sam go nie prowadzi. Nadzorem prokuratora nie jest objęte tylko to postępowania, które on sam prowadzi. W zakresie powierzonego śledztwa kontroluje czynności podjęte przez policję. Sprawowanie faktycznej kontroli nad postępowaniem przygotowawczym jest możliwe od momentu wszczęcia. W ramach nadzoru prokurator zobowiązany jest czuwać nad sprawnym i prawidłowym przebiegiem postępowania przygotowawczego. Co ramach nadzoru może uczynić prokurator, stanowi art. 326 KPK (może uczynić wszystko). Prowadzącemu postępowanie prokurator może wydawać polecenia. Te polecenia mogą dotyczyć całości sprawy.

• na wniosek - na skutek zaskarżenia przez stroję, np. przez wniesienie zażalenia. Inicjowana jest przez złożenie zażalenia przez strony. Wniesienie takiego zażalenia rozpoczyna kontrolę albo przed samym prokuratorem albo przed sądem. W KPK są wymienione czynności dla postępowania przygotowawczego możliwe tylko dla sądu. Strony mogą się skarżyć w drodze zażalenia (art. 459 KPK):

• postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, np. postanowienia o umorzeniu postępowania

• postanowienia co do środka zabezpieczającego

• inne postanowienia wskazane w ustawie

Zażalenia przysługują także na bezczynność organu (jeżeli w ciągu 6 tygodniu nie pozostanie poinformowana o losach swojego zażalenia). Zażalenia przysługują również na zarządzenia. Zażalenie mogą wnieść strony, ich przedstawiciele, ale także osoby, których postanowienia bezpośrednio dotyczy oraz osoby niebędące stronami, jeżeli postanowienie narusza ich prawa. W postępowaniu przygotowawczym organem rozpoznającym zażalenie na postanowienie prokuratora jest prokurator nadrzędny, a na postanowienie organu innego niż prokurator jest prokurator nadzorujący postępowanie. Obecnie bardzo mało jest zażaleniem rozpatrywanych w prokuraturze. Większość przysługuje sądowi.

Kontrola organizowana przez sąd w postępowaniu przygotowawczym

Można to podzielić na dwie grupy:

• czynności, których dokonuje sąd w postępowaniu przygotowawczym, np. orzeka o przepadku przedmiotów, wydanie listu żelaznego, wyznaczenie obrońcy z urzędu, postanawia o kontroli i utrwalaniu rozmów, obserwacja oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym. Sąd w tym zakresie kontroluje tę czynność.

• rozpoznawanie zażaleń na postanowienia wydane przez prokuratora - czynność jest dokonana przez prokuratora, ale ustawa postanawia, że zażalenie na to postanowienie rozpoznaje sąd, np. postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym, utajnienie świadka.

Kontrola postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego

Ustawodawca wprowadził:

• podjęcie postępowania - art. 327 par. 1 - pierwotnie umorzone postępowanie może być podjęte przez prokuratora, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, czyli dotyczy takich postanowień, które zostały wydane bezpośrednio przez prokuratora albo przez policję i potwierdzone przez prokuratora. Postanowienie o podjęciu może być wydane w każdym czasie, ale do upływu okresu przedawnienia karalności przestępstwa. może być podjęte pod warunkiem, że to nowe postępowanie nie będzie się toczyło przeciwko osobie, która w poprzednim postępowaniu przesłuchano w charakterze podejrzanego. Podjęcie postępowania może nastąpić, kiedy to pierwsze umorzono w fazie in rem lub w fazie in personam, ale nowe postępowanie będzie się toczyło przeciwko nowej osobie.

• wznowienie postępowania - art. 327 par. 2 - forma kontynuacji procesu w tych sytuacjach, gdy postępowanie umorzone toczyło się przeciwko określonej osobie, przeciwko której zamierza się prowadzić proces dalej. Decyzję o wznowieniu podejmuje prokurator nadrzędny, nad tym który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Podstawą takiego wznowienia jest ujawnienie nowych faktach lub dowodów albo też okoliczność związana z umorzeniem absorpcyjnym, w sytuacji gdy przy tym umorzeniu absorpcyjnym (art. 11 par 3 KPK) można umorzyć postępowanie co do występku.

• uchylenie postanowienia przez prokuratora generalnego - art. 328 - do uchylenia postanowienia o umorzeniu jest uprawniony wyłącznie prokurator generalny. Może on uchylić postanowienie w stosunku do osoby przesłuchanej w charakterze podejrzanego, a podstawą uchylenia postanowienia przez prokuratora generalnego jest stwierdzenie, że umorzenie postępowania było niezasadne. Prokurator generalny może uczynić to w ramach nadzoru z urzędu, ale także na wniosek. Ocena niezasadności jest wyłączną kompetencją prokuratora generalnego. To uchylenia postanowienia jest możliwe przez 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu, ponieważ po upływie tych 6 miesięcy uchylić postanowienia prokurator może tylko na korzyść podejrzanego.

Nadzwyczajny akt oskarżenia - kończy postępowanie przygotowawcze, inicjuje postępowanie przed sądem po wniesieniu do sądu. Akt oskarżenia jest skargą wnoszoną do sądu przez uprawnionego oskarżyciela, w której jest zawarte żądanie wszczęcia postępowania sądowego i ukarania oznaczonej osoby za określone przestępstwo. Zasada skargowości!! Ta skarga może być modyfikowana przed sądem co do kwalifikacji prawnej czynu. Akt oskarżenia musi być sporządzony na piśmie. Wyjątkiem jest uproszczony Akt oskarżenia w postępowanie prywatno-skargowym, który może być zgłoszony ustnie do protokołu. Akt oskarżenia zwyczajny musi zawierać elementy określone w art. 119 par.1 pkt 4 KPK oraz określone w art. 332-334 KPK (wyłączają albo rozszerzają art. 119). Akt oskarżenia musi być podpisany przez prokuratora.

Przepisy szczególne określają ogólny wygląd aktu oskarżenia. W akcie oskarżenia należy dokładnie opisać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn, wskazać jego kwalifikację prawą oraz sporządzić uzasadnienie. Określenie osoby oskarżonego - imię i nazwisko oraz inne dane o jego osobie; można podać pseudonimy, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, nazwisko panieńskie matki, stan cywilny, dzieci, dochody miesięczne, z czego się otrzymuje, wykształcenie, podanie numeru PESEL, warunki osobiste, stosunki majątkowe (ważne dla orzeczenia kary grzywny). Po określeniu osoby oskarżonego, wskazuje się, czy w sprawie były stosowane środki zapobiegawcze, czy stosowane jest poręczenie majątkowe. Po wskazaniu tych danych następnie określa się zarzucany czyn przez wskazanie czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienie. Po opisaniu tego czynu wskazuje się wysokość wyrządzonej szkody. Wysokość szkody musi się pojawić w akcie oskarżenia, bo ma wpływ na zasądzenie odszkodowania z urzędu lub roszczenia z powództwa cywilnego. Następnie wskazuje się, czy czyn popełniony był w ramach recydywy (wpływa to na zastrzeżenie odpowiedzialności karnej oskarżonego). Po tym wskazuje się kwalifikację prawną czynu, może ona ulec zmianie. Po wskazaniu kwalifikacji określa się sąd właściwy do rozpoznania sprawy, wskazując właściwość miejscową i rzeczową tego sądu. Akt oskarżenia musi zawierać uzasadnienia. Obligatoryjne uzasadnienie musi posiadać akt oskarżenia sporządzony przez prokuratora. W dochodzeniu jest to pozostawione uznaniu prowadzącego. Potem zamieszcza się listę osób, których wezwania na rozprawę oskarżyciel żąda oraz wskazuje się dowody, które na rozprawie muszą być przeprowadzone. Zamieszcza się listę ujawnionych pokrzywdzonych w sprawie. Akt oskarżenia musi być doręczony sądowi w odpowiedniej liczbie odpisów (jeden dla sądu i po jednym dla każdego oskarżonego). Sporządzając wykaz dowodów, oskarżyciel może wnosić o zaniechanie wezwania na rozprawę i poprzestanie na odczytaniu protokołu zeznań świadków, którzy przebywają za granicą oraz świadków, których zeznaniom oskarżony nie zaprzeczył, a które nie są tak doniosłe, laby bezpośrednio przesłuchanie świadka przez sąd było konieczne. Często uzasadnienie sporządza się tak, jak wygląda pozew w procesie cywilnym.

Doktryna wypracowała dwie metody sporządzania uzasadnienia aktu oskarżenia:

1. chronologiczną - polega na tym, że w uzasadnieniu przedstawia się okoliczności sprawy w takiej kolejności, w jakiej były one ujawniane w toku postępowania przygotowawczego

2. systematyczną - w uzasadnieniu przedstawia się okoliczności tak, jak one przebiegały w rzeczywistości (bardziej oddaje obraz całego zdarzenia). Jest to skrót akt sprawy karnej.

Wyjątki (inne rodzaje) od zwyczajnego aktu oskarżenia:

1. ustny akt oskarżenia w procesie wpadkowym (art. 398 KPK) - ma miejsce na rozprawie, kiedy na rozprawie okazuje się, że oskarżonemu trzeba zarzucić jeszcze popełnienie innego czynu niż objętego aktem oskarżenia. W takim wypadku mamy do czynienia z ustnym aktem oskarżenia. Prokurator oświadcza, że obejmuje ściganiem to nowe przestępstwo. Na rozpoznanie tego nowego czynu na tej samej rozprawie musi wyrazić zgodę oskarżony, z uwagi na prawo do obrony.

2. uproszczony akt oskarżenia w postępowaniu prywatnoskargowym (art. 487 KPK) - wnoszony przez oskarżyciela prywatnego do sądu. Musi zawierać wskazanie oskarżenia, zarzucany mu czyn, dowody, na których opiera się oskarżenie. Jest znaczenie uproszczony w porównaniu ze zwyczajnym aktem oskarżenia. Nie musi posiadać uzasadnienia.

3. akt oskarżenia składany przez oskarżyciela posiłkowego (art. 55 KPK) - musi spełniać wymagania zwyczajnego katu oskarżenia. Musi być ta skarga podpisana przez adwokata. Dotyczy go przymus adwokacki.

Surogaty aktu oskarżenia:

Spotykamy się z tym przy warunkowym umorzeniu postępowaniu karnego. Jeżeli sąd się do tego nie przychyli, to ten wniosek zastępuje na rozprawie akt oskarżenia. Uzasadnienie we wniosku może być organiczone do wskazania przesłanek warunkowego umorzeniu i wskazania propozycji co do okresu próby i obowiązków oskarżonego.

Uprawniony do sporządzenia aktu oskarżenia:

- prokurator w śledztwie

- w dochodzeniu prowadzący dochodzenia

W obydwu wypadkach akt oskarżenia do sądu wnoszony jest przez prokuratora. Policja może sporządzić, ale do wniesienia do sądu przekazuje prokuratorowi.

Akt oskarżenia sporządza się w terminie 14 dni od wydania postanowienia o zamknięciu postępowania. A jeżeli oskarżony jest tymczasowy aresztowany, wtedy w terminie 7 dni.

Dobrowolne poddanie się karze (art. 335 KPK) - wniosek musi być umieszczony w akcie oskarżenia. Polega na tym, że prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionej kary lub środka karnego za zarzucany oskarżonemu występek zagrożony karą do 10 lat pozbawienia wolności bez przeprowadzania rozprawy. Okoliczności popełnienia przestępstwa nie mogą budzić wątpliwości. W postępowaniu przygotowawczym prokurator za zgodą albo na wniosek oskarżonego zawiera to w akcie oskarżenia. Wyznaczane jest posiedzenie i na posiedzeniu sąd skazuje oskarżonego na tę uzgodnioną karę. Sąd nie jest obligatoryjnie wiązany wnioskiem prokuratora. Może np. zaproponować inną karę. Na propozycję sądu co do kary zgodę musi wyrazić i prokurator i oskarżony.

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania - muszą zostać spełnione przesłanki z KK, okoliczności popełnienia czynu nie mogą budzić wątpliwości, istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna. Wtedy prokurator występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie (art. 336). Musi mieć analogiczną budowę jak akt oskarżenia. Różnica dotyczy tylko uzasadnienia - we wniosku może być ograniczone do wskazania przesłanek z KK.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZED SĄDEM I INSTANCJI (dział VIII KPK)

- dotyczy jak przebiega postępowanie po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu, co z aktem się dzieje,

do wydania wyroku.

Postępowanie przed sądem określane jest w literaturze jako „oddanie pod sąd”, co rozumiane jest w znaczeniu szerokim i wąskim. W znaczeniu szerokim - jest aktem procesowym określonej władzy lub osoby, na podstawie którego obywatel zostaje postawiony w stan oskarżenia za zarzucany mu czyn i odpowiada przed sądem na rozprawie sądowej, mającej na celu orzeczenie o przedmiocie sprawy. W znaczeniu wąskim - oddanie pod sąd to akt sądowy polegający na kontroli przez sąd zasadności oskarżenia przed rozprawą główną. To określane jest jako „oddanie przez sąd pod sąd”. Chodzi o kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia, a po drugie wstępne badanie sprawy pod kątem stwierdzenia, czy można ja rozpoznać na posiedzeniu czy na rozprawie. Kontrola warunków formalnych dokonywana jest w ramach art. 337 KPK. Tej kontroli dokonuje prezes sądu albo przewodniczący wydziału albo wyznaczony sędzia. Te osoby są wskazane alternatywnie. Jeżeli się okaże, że akt oskarżenia nie spełnia wymagań formalnych, wtedy prezes sądu zwraca akt oskarżenia oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni. Zapada to w formie zarządzenia, na które przysługuje zażalenie. W terminie 7-dniowym prokurator, który nie wnosi zażalenia, powinien wnieść poprawiony akt oskarżenia i wtedy dalej toczy się postępowanie przed sądem. Jeżeli prokurator nie poprawi tych braków, przyjmuje się, że mamy brak skargi uprawnionego oskarżyciela i sąd umarza postępowanie. Prezes sądu musi podjąć taką decyzję, bo poprzez wpłynięcie aktu oskarżenia do sądu sprawa przed sądem zawisła, więc brak decyzji sędziego skutkowałby istnieniem sprawy przed sądem. Jeżeli akt oskarżenia spełnia wymagania formalne albo braki zostały usunięte w terminie 7 dni, to prezes sądu zarządza doręczenie odpisu aktu oskarżenia oskarżonemu. Jednocześnie wzywa go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni. Poucza też przy tym przesłaniu odpisu oskarżonego o prawie złożenia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. Jeżeli akt oskarżenia zawiera wniosek o dobrowolne poddanie się akrze, wtedy odpis aktu oskarżenia prezes sądu doręcza również pokrzywdzonemu. Są to kompetencje prezesa sądu. 7-dniowy termin do składania wniosków dowodowych przez oskarżonego - uprawnienie oskarżonego, aby wszelkie dowody przed rozprawą zostały rozpoznane przez sąd. Jeżeli oskarżony w tym terminie nie przedstawi żadnych wniosków, to nie traci prawa do złożenia tych wniosków później, np. na rozprawie. Oskarżony ma także możliwość ustosunkowania się do aktu oskarżenia poprzez złożenie pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia. Jeżeli uzasadnienie zawiera okoliczności objęte tajemnicą państwową, w takim wypadku można doręczyć akt bez uzasadnienia, a oskarżony ma prawo przyjść do sądu i tam pod rygorem zapoznać się z uzasadnieniem. Zakres kontroli przez prezesa idzie w kierunku stwierdzenia, czy sprawa musi być wniesiona na posiedzenie, czy od razu na rozprawę. Art. 339 KPK - wskazuje na obligatoryjne oraz fakultatywne wniesienia sprawy na posiedzenie. Jeżeli obligatoryjne to prezes sądu nie może podjąć innej decyzji, fakultatywne - może to uczynić po zapoznaniu ze sprawę. Fakultatywne - gdy akt oskarżenia zawiera wniosek o dobrowolne poddanie się karze, wniosek o środek zabezpieczający, warunków umorzenia postępowania karnego, gdy oskarżony przebywa za granicą, co jest podstawą do zawieszenia postępowania.

Kto może wziąć udział w posiedzeniu sądu?

• prokurator (w każdym posiedzeniu, obligatoryjnie: gdy wpłynął wniosek o środek zabezpieczający)

• pełnomocnicy - mogą wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią. We własnym zakresie muszą się dowiedzieć o posiedzeniu.

• oskarżony - jeżeli sąd orzeka o warunkowym umorzeniu postępowania to obligatoryjnie

Prezes sądu może wnieść sprawę na posiedzenia ze względu na zawiłość i jeśli to przyczyni się rozwiązaniu sprawy. Na posiedzeniu sąd wydaje rozstrzygnięcie w postaci postanowienia.

Jeżeli nie ma podstaw do rozpoznania sprawy na posiedzeniu, wtedy prezes sądu podejmuje czynności związane z organizacją przyszłej rozprawy. Rozpoczyna się od tego, że po doręczeniu odpisu aktu oskarżenia prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej (po doręczenie i odczekaniu 7 dni na składanie wniosków dowodowych). Potem prezes sądu wskazuje sędziego albo sędziów składu orzekającego, dzień, godzinę i salę rozprawy. Wskazuje strony i osoby, które należy wezwać lub zawiadomić o terminie rozprawy. W takim zarządzeniu ewentualnie zamieszcza inne czynności, np. wezwanie innych osób na rozprawę. Jeżeli chodzi o wyznaczenie składu orzekającego, to na podstawie art. 351 KPK sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listu sędziów. Chodzi o to, że obecnie prezes sądu prowadzi listę sędziów z podziałem na wydziały. Ta lista jest jawna dla stron. Sędziowie do orzekania w sprawie wyznaczani są według tej listy i według wpływu sprawy do danego wydziału. Jest możliwe odstępstwo od tej kolejności z powodu choroby sędziego albo innej ważnej przyczyny. Wtedy bierze się kolejnego sędziego z listy. Odchylenie od tej kolejności musi być określone w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy. Wyjątek dotyczący wyznaczenia składu orzekającego - co do przestępstw zagrożonych karą 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnim pozbawieniem wolności - wówczas skład orzekający może być wyznaczony w drodze losowania. Wniosek o to może złożyć prokurator. Rozporządzenie ministra sprawiedliwości określa przebieg takiego losowania - bierze udział prezes, prokurator i osoba, która los wyciąga.

Na rozprawę wzywa się osoby, które maja obowiązek stawiennictwa (oskarżony, biegły, świadek). Pokrzywdzony ma prawo bycia, ale sam o tym decyduje. Prezes sądu w zarządzeniu może wskazać inne czynności, np. o dopuszczeniu dowodów z urzędu lub ich sprowadzeniu na rozprawę. Może to uczynić z urzędu lub na wniosek stron. Zawiadomienie o terminie rozprawy głównej powinno być doręczone co najmniej na 7 dni przed terminem rozprawy. Jest to postanowienie ważne w szczególności dla oskarżonego. Jeżeli uchybiono by temu terminowi, oskarżony ma prawo wnieść wniosek o odroczenie rozprawy, który jest wiążący dla sądu. Wniosek musi być w tym wypadku uwzględniony. Chodzi tu o prawo do obrony.

Jeżeli nie ma przeszkód do przeprowadzenia rozprawy, rozpoczyna się rozprawa główna.

Przebieg rozprawy głównej:

Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego. Niektóre czynności należą jednak do całego składu. Przewodniczący sprawuje kierownictwo formalne i materialne nad rozprawą. Kierownictwo formalne oznacza, że przewodniczący czuwa nad prawidłowym przebiegiem rozprawy. Materialne - dąży do wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy.

Uprawnienia przewodniczącego:

• otwarcie i zamknięcie rozprawy,

• sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych o terminie rozprawy,

• kieruje i decyduje o przebiegu postępowania dowodowego,

• samodzielnie przyjmuje wniosek dowodowy, któremu inna strona się nie sprzeciwia,

• sprawuje policję sesyjną (dba o to, by był zachowany porządek i żeby rozprawa przebiegała zgodnie z powagą sądu. Może stosować kary porządkowe.),

• zarządzenie przerwy w rozprawie,

• udziela głosu stronom,

• kieruje przebiegiem narady i glosowania nad wyrokiem,

• ogłasza wyrok.

Czynności całego składu orzekającego dotyczące kierowania rozprawą:

• rozstrzygnięcie natychmiastowego odwołania od zarządzenie przewodniczącego

• wyłączenie jawności rozprawy

• zezwolenie na udział przedstawiciele prasy, radia i telewizji. Chodzi o zezwolenie na utrwalanie przebiegu rozprawy.

• odroczenie rozprawy

• oddalenie wniosku dowodowego

ETAPY PRZEBIEGU ROZPRAWY GŁÓWNEJ:

1. część wstępna rozprawy

2. przewód sądowy

3. przemówienia stron

4. wyrokowanie

CZĘŚĆ WSTĘPNA - najbardziej widoczna. Część wstępna jak i cała rozprawa rozpoczyna się od wywołania sprawy. Dokonuje woźny sądowy albo protokolant na zarządzenie przewodniczącego składu. Od momentu wywołania rozprawy zaczyna działać zasada ciągłości rozprawy, która oznacza, że rozprawa powinna zakończyć się w pierwszym terminie. Są wyjątki co do przerwy, odroczenia, odroczenia wyroku, które pozwalają na przeprowadzenie rozprawy w kilku terminach. W części wstępnej sprawdza się obecność osób wezwanych i zawiadomionych o terminie. Potem sprawdza się, czy istnieją przeszkody do rozpoznania sprawy. Ponadto dokonuje się czynności, których termin upływa z rozpoczęciem przewodu sądowego i ewentualnie załatwia się jeszcze inne kwestie związane z biegiem rozprawy. Zawsze rozpoczyna się od sprawdzenia obecności. W przypadku stwierdzenia nieobecności, rozprawa nie może się toczyć. W przypadku nieobecności strony lub przedstawiciela, należy sprawdzić prawidłowość zawiadomienia i doręczenia o terminie. Jeżeli zajdą w tym uchybienia, to na tym rozprawa się kończy. Jeżeli doręczenie było prawidłowe, to należy stwierdzić, czy osoba usprawiedliwiła swoją nieobecność na rozprawie. Należy stwierdzić, czy nieobecności nie spowodowały przyczyny wyjątkowe czy np. przeszkody żywiołowe. Po stwierdzeniu tych faktów rozprawa ulega odroczeniu. Jeżeli nie stawił się oskarżony, to jest to ZAWSZE powód do odroczenia rozprawy. Od niestawiennictwa oskarżonego mamy wyjątki: rozprawę można przeprowadzić w postępowaniu uproszczonym i wydać wyrok zaoczny, również wtedy, gdy wydaje się wyrok łączny. Oraz jeżeli oskarżony z własnej winy wprawił się w stan niezdolności do uczestnictwa w rozprawie. W tych wypadkach można prowadzić rozprawę nawet pod nieobecność oskarżonego. Niestawiennictwo obrońcy powoduje odroczenie rozprawy. Zawsze odracza się rozprawę, jeżeli w grę wchodzi obrona obligatoryjna oraz jeżeli oskarżony oświadczy, że chce korzystać z pomocy obrońcy. Natomiast jeżeli jest to obrona z wyboru i oskarżony oświadczy, że nie musi korzystać z obrony, to rozprawa się toczy. Jeżeli nie stawi się prokurator (w postępowaniu zwyczajnym jego udział jest obowiązkowy, nieobecność powoduje odroczenie rozprawy) w trybie uproszczonym, to rozprawa może się toczyć. Najczęściej nieobecność prokuratora wynika z pomyłki. Wówczas przerywa się rozprawę, dzwoni do prokuratury i przychodzi inny prokurator. Wówczas rozprawa w tym terminie się odbędzie. Jeżeli nie stawi się oskarżyciel prywatny i jego pełnomocnik, to przyjmuje się, że odstąpili od oskarżenia i umarza postępowanie. Ale musi zaistnieć łącznie nieobecność oskarżyciela i pełnomocnika. Niestawiennictwo powoda cywilnego powoduje pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania, chyba że powód wnosił o rozpoznanie powództwa podczas jego nieobecności. Nieobecność świadka w zależności od ważności dla sprawy tego świadka: jeżeli jest istotny, to rozprawa ulega odroczeniu. Nieobecność biegłego zawsze prowadzi do odroczenia rozprawy. Stwierdza się ponadto inne okoliczności uniemożliwiających przeprowadzenie rozprawy, np. przesłanka do zawieszenie postępowania w sytuacji, gdy oskarżony wyjechał za granicę; uchybienie 7-dniowemu terminowi między wezwaniem oskarżonego a rozprawą. Sprawdza się również, czy nie ma podstaw z art. 17 KPK do umorzenia postępowania. W części wstępnej po stwierdzeniu, że nie ma przeszkód do przeprowadzeniu rozprawy, muszą być dokonane czynności przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Do tego czasu można wnieść powództwo cywilne, inny pokrzywdzony może przyłączyć się do postępowania. W tym samym czasie może być dopuszczony do udziału przedstawiciel społeczny. Może wpłynąć wniosek o wyłączenie sędziego od udziału w sprawie. Jeżeli zostanie stwierdzone, że nie ma przeszkód do przeprowadzenia rozprawy, dokonuje się czynności związanych z biegiem i organizacją przyszłej rozprawy. W końcowej części wstępnej sąd podejmuje decyzję o dopuszczeniu mediów do utrwalania mediów, czy też zarządzenie o niemożliwości oddalenia się oskarżonego z sali rozpraw, czy też wyłączenie jawności. Na sam koniec części wstępnej przewodniczący ustala, czy któryś ze świadków jest osobą najbliższą dla oskarżonego. Potem poucza świadków o obowiązku mówienia prawdy i uprzedza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Może być od świadków odebrane przyrzecznie. Ostatnią czynnością jest zarządzenie opuszczenie sali rozpraw przez świadków i biegłych. Co do biegłych sąd postanawia, czy biegli mogą pozostać na sali rozpraw. Przyjmuje się w doktrynie, że przyrzeczenie powinno być od każdego świadka osobno.

Przebieg postępowania przed sądem I instancji - ciąg dalszy

Rozpoczyna się przewód sądowy. Jest to drugi etap rozprawy. Rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia, a kończy zamknięciem przewodu przez przewodniczącego. Można wyróżnić podobnie jak na rozprawie etapy:

1. odczytanie aktu oskarżenia - następuje na zarządzenie przewodniczącego rozprawy. Osobą odczytującą jest oskarżyciel publiczny, ale w postęp. z oskarżenia prywatnego - protokolant w razie nieobecności oskarżyciela. Nie odczytuje się uzasadnienia aktu oskarżenia. Ustnie przytacza się powody oskarżenia. Jak uzasadnienie nie jest obszerne to można przeczytać w całości. Jak oskarżony wniósł pisemną odpowiedź na akt oskarżenia, to przewodniczący ustnie informuje o treści tej wypowiedzi oskarżonego. Akt oskarżenia nie jest tylko 1 raz odczytywany na rozprawie. Jak jest kilka rozpraw(?), jak zawieszono na 7 dni (?) i jak sprawa trafiła do instancji odwoławczej na ponownym posiedzeniu(?). Upływa termin, co do których kończą się czynności.

2. wyjaśnienia oskarżonego. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie do składania wniosków dowodowych, wyjaśnień, prawie do milczenia, prawie odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania i po tym pouczeniu pyta oskarżonego, czy zrozumiał zarzut, czy przyznaje się do popełnienia zarzucanego czynu i czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Potem zadawane są mu pytania jak składa wyjaśnienia, w kolejności przewidzianych w ustawie. Zakończenie składania wyjaśnień jest ważny - oskarżony może złożyć wniosek, o którym mowa w art. 387kpk - wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, umówiony z reguły z oskarżycielem publicznym. Jak oskarżony w takim wypadku nie ma obrońcy, to może złożyć wniosek o obrońcę z urzędu. Wniosek podlega badaniu sądu (o nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego). Sąd nie jest związany propozycją co do kary. Zgodę co do kary musi wyrazić prokurator i pokrzywdzony. Jak sąd przychyla się do wniosku oskarżonego, wtedy uznaje za ujawnione dowodowy ujawnione w akcie oskarżenia. Jak sąd nie przychyla się do wniosku oskarżonego , to prowadzi się postępowanie dowodowe.

3. dalsze postępowanie dowodowe. Przewodniczący po przesłuchaniu oskarżonego poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym i prawie składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzonego dowodu. Po złożeniu wyjaśnień może opuścić salę rozpraw. Jak tak zrobi, to prowadzi się rozprawę w dalszym ciągu, wydaje się wyroku, ale nie jest to wyrok zaoczny. Przebiegiem postępowania kieruje przewodniczący składu. Pewne uprawnienia mają strony i ich przedstawiciele - mogą składać oświadczenia co do każdego przeprowadzonego dowodu. Ustawa nie stanowi o kolejności. Dowody oskarżenia powinny być przeprowadzone przed dowodami obrony. Dowody przeprowadza się zgodnie z zasadą bezpośredniości. Jako pierwsze przeprowadza się dowody z przesłuchania świadków. O kolejności przesłuchania świadków decyduje przewodniczący składu orzekającego. Świadkowi umożliwia się złożenie spontanicznej relacji, a następnie zadawane są świadkowi pytania. O kolejności zadawania pytań świadkom decyduje ustawa - jako pierwsi pytania zadają oskarżyciele i pełnomocnicy, powód cywilny i jego pełnomocnik, ewentualnie biegły jak został powołany w sprawie, obrońca, oskarżony i na końcu członkowie składu orzekającego (są upoważnieni w każdej chwili zadać pytania). Świadkowie powinni być przesłuchani pod nieobecność świadków, którzy jeszcze nie złożyli zeznań. Chodzi o niesugerowania się zeznaniami. Świadkowie są proszeni o opuszczenie sali rozpraw. Po złożeniu zeznań, zostają na sali. Po świadkach przesłuchiwani są biegli, jak są powołani. Pozostałe dowody - dokumenty, dowody rzeczowe w kolejności przewidzianej przez przewodniczącego. Z przewodu sądowego sprawa może być zwrócona do postępowania przygotowawczego; jeżeli materiał dowodowy zawiera braki, wtedy na podstawie art. 399 sąd może wyznaczyć prokuratorowi termin do przedstawienia dowodów, ale pod warunkiem, że braki postępowania przygotowawczego będą potrzebne do przedstawienia dowodów. Może dojść do tzw. procesu wpadkowego. Jest o nim mowa w art. 398kpk. Jest to przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia, tzn. rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn. Możemy mieć z nim do czynienia wyłącznie na rozprawie. Na podstawie tego samego materiału dowodowego oskarżony popełnił jeszcze inny czyn. Prokurator wstaje i ustnie oświadcza, że obejmuje oskarżeniem też ten nowy czyn. Domaga się natychmiastowego rozszerzenia oskarżenia. Nowy czyn może być rozpoznany na tej samej rozprawie i ujęty w tym samym wyroku, ale pod warunkiem, że oskarżony wyraża na to zgodę nie ma potrzeby przeprowadzenia w całości postępowania przygotowawczego co do tego nowego czynu. 3 elementy: 1) materiał rodowody 2) ustne rozszerzenie oskarżenia 3) zgoda oskarżonego (z uwagi na prawo do obrony). Rozprawę odracza się, a prokurator wnosi nowy akt oskarżenia. Rozprawa toczy się po odroczeniu od początku.

Może dojść do zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Musi wynikać z materiału dowodowego z rozprawy. Sąd o możliwości zmiany uprzedza obecne strony. Uprawnienia uzyskuje oskarżony - może złożyć wniosek o odroczenie rozprawy powodując się na prawo do obrony.

4. zamknięcie przewodu. Po przeprowadzeniu wszystkich dowodów następuje zamknięcie przewodu sądowego na podstawie art. 405. Jest to kompetencja przewodniczącego i jest równoznaczne z zamknięciem postępowania dowodowego. Przewodniczący powinien zapytać strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego. Jak wpłyną zasadne wnioski, to nie zamyka przewodu jak nie wnoszą, to zamyka.

Wznowienie zamkniętego przewodu sądowego. Odbywa się na podstawie art. 409 kpk. Oznacza cofnięcie sprawy do fazy przewodu sądowego. To cofnięcie może wystąpić z fazy wyrokowania lub fazy przemówień stron. Ustawa nie wylicza przyczyn wznowienia zamkniętego przewodu sądowego. Z doktryny wynika, ze może to być potrzeba uprzedzenia stron o zmianie kwalifikacji prawnej czynu, czy też należy dodatkowo udzielić głosu stronom, lub w fazie wyrokowania jest możliwość warunkowego umorzenia, lub warunkowe zawieszenie. Najczęściej jest to konieczność przeprowadzenia nowego lub ponownego dowodu. Dokonuje się tylko tych czynności, dla których nastąpiło wznowienie, np. tylko zadaje się kilka pytań świadkowi lub świadkom. Przewodniczący znowu pyta strony, czy wnoszą o wznowienie, jak nie to zamka.

5. przemówienia stron. Kolejność przemówień jest w art. 406 kpk. Sama reguła przemówień wynika z zasady kontradykcyjności. Pierwsi zabierają głos oskarżyciele: publiczny, posiłkowy, prywatny; powód cywilny; obrońca oskarżonego i na końcu oskarżony.

6. wyrokowanie. Następuje po przemówieniach stron. Celem jest wydanie rozstrzygnięcia co do przedmiotu sprawy. W fazie można wskazać następujące po sobie etapy

- narada i głosowanie nad wyrokiem. Narada jest tajna. Może wziąć udział protokolant. Co do winy, potem do kary. Możliwość odroczenia wydania wyroku na podstawie art. 411kpk (sprawa zawiła lub inne ważne powody). Na okres do 7 dni. Określa miejsce i termin, gdzie będzie wyrok odroczony. Jak przejdzie okres 7 dni, to sprawa tyczy się od początku.

- sporządzenie wyroku na piśmie. Niezwłocznie się to robi. Art. 420 kpk. Wyrok podpisując wszyscy członkowie składu orzekającego. Brak choćby jednego podpisu robi niemożność wydania wyroku. Art. 413 kpk - wymagania formalne wyroku. Należy oznaczyć sąd, sędziów, oskarżyciela, protokolanta, data i miejsce rozptrzenia sprawy i wydania wyroku, wskazuje się oskrązonego, zarzucony czyn, czyn przypisany przez sąd, rozstrzygnięcia co do kary i przepisy. Wyrok skazujący - rozstrzygnięcie co do kary, środek karny. Jak jakiś członek nie może się podpisać, to podpisuje się inny i wskazuje, czemu się nie podpisał.

- ogłoszenie wyroku. Jest niezwłoczne. Art. 418 kpk. Termin jest ważny, bo od tego terminu zaczyna biec 7 dniowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku.

- ustne przytoczenie motywów wyroku. Wyrok jest jawny, nawet jak sprawa była niejawna. Ogłoszenie polega na odczytaniu wyroku. Podaje ustne motywy wydania wyroku. Utajnione może być podanie motywów wyroku przy rozprawie odbywającej się za zamkniętymi drzwiami.

- pouczenie o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku. Przewodniczący informuje ze w terminie 14 dni od daty daręczenia wyroku z uzasadnieniem może być wniesiona apelacja. Po podaniu tej informacji następuje zamknięcie rozprawy głównej, co przybiera postać zarządzenia przewodniczącego, ale niekiedy może się zdarzyć, że między mogą być podejmowane jeszcze inne czynności, np. jak w sprawie była zastosowany tymczasowy areszt a jest wyrok uniewinniający - wydawane jest zarządzenie o natychmiastowym zwolnieniu z aresztu.

Czynności końcowe przed sądem I instancji - doręczenie odpisów wyroku oskarżonemu, złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Jak taki wniosek wpłynie, to sporządza się uzasadnienie wyroku na piśmie. Czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku, ewentualnie przed sądem I instancji może dojść do uzupełnienia wyroku i sprostowania oczywistych pomyłek pisarskich i rachunkowych.

Doręczenie... Oskarżony powinien być obecny przy odczytaniu wyroku i nie ma potrzeby wysyłać do niego tej informacji. Czasem jest w areszcie lub zakładzie karnym. Doręczenie wyroku jest konieczne jak oskarżony nie został doprowadzony na ogłoszenie wyroku. Doręcza się wyrok zaoczny i wyrok nakazowy.

Wniesienie wniosku… Termin biegnie albo od ogłoszenia wyroku, albo od doręczenia wyroku Termin wynosi 7 dni o tych momentów. Termin do sporządzenia uzasadnienia jest terminem zawitym. Może być przywrócony. Złożenie wniosku jest ważne, bo jest to tzw. zapowiedź apelacji. Bez uprzedniego wystąpienia z takim wnioskiem nie jest możliwe wniesienie apelacji od wyroku. Jeżeli sąd sporządza uzasadnienie wyroku z urzędu (przy wniesieniu zdania odrębnego), nie zwalnia strony o wniesienia wniosku o sporządzenie i doręczenie jej wyroku z uzasadnieniem. Jak wniosek będzie zożony po terminie lub nie przez tę stronę, to prezes sądu odmawia przyjęcia wniosku. Niezłożeni wniosku czy nieuwzględnienie wniosku powoduje uprawomocnienie się wyroku. Przechodzi do etapu wykonawczego.

Sporządzenie uzasadnienia wyroku. Art. 423 kpk. Musi być uzasadnione w terminie 14 dni od daty wpłynięcie wniosku, jest to termin instrukcyjny, porządkowy. Należy wskazać fakty udowodnione i nieudowodnione, n gzymsie oparł, podstawa prawna wyroku, podnieść okoliczności dot. wymiaru kary i okoliczności, które sąd wziął pod uwagę, wymierzając kare. Uzasadnienie może sporządzić każdy członek składu orzekającego. Od daty doręczenie wyroku zaczyna bieg 14-dnowy termin do wniesienia apelacji.

Czynności związane z uprawomocnieniem wyroku. Podstawą do stwierdzenie prawomocności wyroku - strony nie wniosły wniosku o sporządzenie uzasadnienia lub wniesienia apelacji. Przekazuje się do wykonania.

Czynności związane z uzupełnienie wyroku. O tym już mówiliśmy.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego. Postępowanie przygotowawcze kończy się wnioskiem prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Jak przychyla się do wniosku to … (?). Jak nie przychyla się do wniosku to kieruje sprawę na rozprawę, alb tez w sytuacji gdy sam oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu. Wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie zastępuje wniosek oskarżenia. Prokurator w terminie 7 dni musi wskazać wykaz dowodów wnioskowanych do przeprowadzenia na rozprawie. Decyzja o warunkowym umorzeniu zapada w formie wyroku, nawet jak zapada na posiedzeniu.

Skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Art. 343 kpk. Jak sąd uwzględnia wniosek to może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, poza przesłankami z kk. Może warunkowo zawiesić wykonanie kary poza przyczynami określonymi w kk. Może orzec wobec oskarżonego wyłącznie środek karny. Wniosek rozpoznawany jest na posiedzeniu, nie dochodzi do rozprawy sądowej. Sąd orzeka z wyrokiem jak się przychyla do wniosku o dobrowolne podanie się karze, jak nie - to sprawa trafia na rozprawę.

POSTĘPOWANIA SZCZEGÓLNE - odstępstwa od postępowania zwyczajnego

Są to przebiegi procesu karnego, które zmierzają do rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej oskarżonego i są odstępstwem od przebiegu procesu uznanego za zwyczajny.

Wykształciły się różne podziały. Wyróżnia się:

• postępowania szczególne od wzbogaconym przebiegu (do postępowania zwyczajnego dodaje się pewne czynności nieznane postępowaniu zwyczajnemu). W naszej ustawie to nie występuje. Występowały w KK z 1928 r.

• postępowania szczególne o zredukowanym przebiegu (występują u nas) - nie dokonuje się pewnych czynności typowych dla procesu zwyczajnego, np.:

• postępowanie uproszczone (art. 468 i nast. KPK)

• postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 485 i nast. KPK)

• postępowanie nakazowe (art. 500 i nast.)

• postępowanie przyspieszone (art. 517a i nast.) - te sądy 24-godzinne

• postępowanie równoważne - w porównaniu z postępowaniem zwyczajnym nie wprowadza się żadnych różnic w tych trybach (uregulowane w odrębnych ustawach: karne skarbowe, z nieletnimi)

Modyfikacje następują dwustopniowo, żeby utworzyć tryby szczególne:

1. tak tworzy się postęp. uproszczone - upraszcza się postępowanie zwyczajne

2. modyfikacje innych trybów - wprowadza się dalsze zmiany, ale już do postępowania uproszczonego

POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE (art. 468 i nast. KPK) - modyfikacja I stopnia w postępowaniu zwyczajnym. Przesłanki postępowania uproszczonego:

• pozytywna - można wprowadzić tryb uproszczony w sprawach, w których prowadzono dochodzenie. Postępowanie uproszczone nie występuje w postępowaniu przygotowawczym, dopiero w postępowaniu sądowym.

Różnice pomiędzy trybem uproszczonym a zwyczajnym:

• postępowanie w tym trybie rozpoznaje jeden sędzia, ale prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników

• oskarżyciel publiczny - w zwyczajnym: prokurator, w uproszczonym: prokurator, policja i pozostałe organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego (szczególnie dochodzenia na podst. Rozporządzenia ministra sprawiedliwości). Mogą działać tylko przed sądem I instancji, nie mogą wnieść apelacji.

• formalizm postępowania sądowego - uproszczenie pewnych czynności charakterystycznych dla postępowania uproszczonego. W uproszczonym: odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę. Jest to uprawnienie sądu, bo może też postąpić tak samo, jak w zwyczajnym. W zwyczajnym: najpierw przesyła się odpis AO, po ustaleniu rozprawy - wezwanie.

• niestawiennictwo oskarżyciela na rozprawie - w uproszczonym: sprawa może być rozpoznana, akt oskarżenia odczytuje protokolant. Zwyczajny: powoduje odroczenie rozprawy.

• niestawiennictwo oskarżonego - w uproszczonym: sąd może wydać wyrok zaoczny. W zwyczajnym: odroczenie rozprawy.

• okres, na który może być zarządza przerwa - zwyczajny: do 35 dni. Uproszczony: nie dłuższy niż 21 dni.

• uchybienie terminu przerwy - zwyczajny - uważa się rozprawę za odroczoną. Uproszczony: sąd rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu, ale w postępowaniu zwyczajnym.

• postępowanie odwoławczy - uproszczony: może prowadzić jeden sędzia na zarządzenie prezesa sądu.

Cecha charakterystyczna dla tego trybu - wyrok zaoczny. Wydanie wyroku zaocznego możliwe jest wtedy, gdy prowadzone jest postępowanie uproszczone. Drugą przesłanką jest, że na rozprawę nie stawił się oskarżony ani jego obrońca. Wyjątkiem, kiedy nie można wydać wyroku zaocznego z powodu niestawiennictwa oskarżonego, jeżeli wniósł on o odroczenie rozprawy i uargumentował swoje niestawiennictwo. Trzecią przesłanką jest to, że można odczytać wyjaśnienia oskarżonego.

Jeśli nie stawił się oskarżony, ale stawił się obrońca, to można wydać wyrok (i jest to wyrok normalny, nie zaoczny), poprzestając na odczytaniu wyjaśnień oskarżonego.

Co do kar nie ma różnicy. Tylko przepadek rzeczy można orzec wyrokiem zaocznym!! Dla pozostałych konieczna jest obecność oskarżonego. Wydanie wyroku oskarżonego jest uprawnieniem sądu.

Zaskarżanie wyroku zaocznego: musi być obrońcy i oskarżonemu doręczony. Termin doręczenia jest ważny z tego powodu, że od daty doręczenia wyroku zaocznego zaczyna biec 7-dniowy termin do wniesienia sprzeciwu. Sprzeciw jest formą skargi na wyrok zaoczny. W sprzeciwie oskarżony musi usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie. W związku z wnoszeniem sprzeciwu, pozostaje uprawnienie oskarżonego do połączenia sprzeciwu z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu. Sąd nie uzna sprzeciwu, jeśli uzasadnienie nieobecności uzna za niewiarygodne. Wyrok zaoczny traci moc prawną z mocy prawa, dopiero wtedy, jeżeli oskarżony i obrońca stawią się na nowo wyznaczoną rozprawę. Wniesienie sprzeciwu ma charakter kasacyjny. Traktuje się tak, jakby wyrok zaoczny nigdy nie został wydany.

Drugim sposobem zaskarżenia wyroku zaocznego jest wniesienie normalnej apelacji w terminie 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

MODYFIKACJA II STOPNIA (wprowadza się zmiany do postępowania uproszczonego)

POSTĘPOWANIE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO

Przesłanki pozytywne: * ściganie przestępstwa w trybie prywatnoskargowym

• wniesienie i popieranie skargi przez oskarżyciela prywatnego

• uiszczenie zryczałtowanej równowartości wydatków (ta opłata musi być wniesiona razem z wnoszeniem uproszczonego aktu oskarżenia do sądu)

Skarga musi być wniesiona albo bezpośrednio do sądu prze oskarżyciela prywatnego albo do sądu za pośrednictwem policji.

Przeszkody do prowadzenia postępowania w tym trybie:

1. przedawnienie karalności - terminy przedawnienia reguluje art. 101 KK. Ten termin wiąże również prokuratora. Jeżeli zostanie wniesiona skarga do sądu, to przerywa się bieg terminu przedawnienia i wydłuża o 5 lat.

2. ściganie przestępstwa w trybie publicznoskargowym - mamy z tym do czynienia z uwagi na ingerencję prokuratora. Wszystkie przestępstwa prywatnoskargowe w postępowaniu z nieletnimi i w postępowaniu wojskowym są ścigane jako publicznoskargowe.

3. odstąpienie oskarżyciela prywatnego od ścigania - formami odstąpienia oskarżyciela prywatnego od ścigania jest wyraźne oświadczenie oskarżyciela prywatnego o odstąpieniu od ścigania (na piśmie lub ustnie do protokołu). Ważny jest moment złożenia tego oświadczenia. Jeżeli złoży do rozpoczęcia przewodu sądowego, to sąd umarza postępowanie. Jeżeli wpłynie po rozpoczęciu przewodu sądowego, wtedy na odstąpienie od ścigania konieczne jest wyrażenie zgody przez oskarżonego. Drugą formą jest odstąpienie dorozumiane. Może mieć miejsce na posiedzeniu pojednawczym albo na rozprawie. Jest to rodzaj domniemania prawnego, polegającego na tym, ze jeżeli na posiedzenie pojednawcze lub na rozprawę nie stawi się oskarżyciel prywatny i jego pełnomocnik, uznaje się, że odstąpili od oskarżenia i sąd umarza postępowanie. Jest to domniemanie wzruszalny, bo mogą usprawiedliwić nieobecność i rozprawa będzie się toczyła dalej. Obejmuje to również pojednania i ugodę. Pojednanie jest dwustronnym oświadczeniem woli, w którym strony stwierdzają, że zobowiązują się nie wysuwać w stosunku do siebie żadnych roszczeń z powodu popełnionego przestępstwa. w ramach tego pojednania mogą się porozumieć co d wszystkich roszczeń albo poszczególnych. Jeśli dotyczy jednej, to mamy do czynienia z pojednaniem prostym. Ugoda może być zawarta razem z pojednanie. Dotyczy wszelkich innych roszczeń związanych z oskarżeniem, np. sposobu naprawienia szkody, zadośćuczynienia. Jeżeli sąd ugodzie nada klauzulę wykonalności, to staje się ona tytułem egzekucyjnym (wykonawczym).

4. niepewność sprawcy

Cechą charakterystyczną trybu prywatnoskargowego jest oskarżenie wzajemne. Instytucja wprowadzona w RP w 1968 r. (?). do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego oskarżony może wnieść przeciwko oskarżonemu prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym wzajemnym akt oskarżenia o ściganiu z oskarżenia prywatnego o czyn pod warunkiem, że pozostaje on w związku z czynem mu zarzucanym. Na jednej rozprawie mamy dwie osoby, które jednocześnie są oskarżonymi i oskarżycielami prywatnymi. Najpierw na ławie oskarżenia zasiada ten pierwszy oskarżony, przeciwko któremu wniesiona AO. Pierwsze pytania zadaje ten, który był pierwszym oskarżycielem prywatnym. W ramach oskarżenia wzajemnego może zdarzyć się, że obie strony odstąpią od oskarżenia. Wtedy sąd umarza postępowanie. Jeżeli odstąpi tylko jeden z oskarżycieli, wtedy sąd umarza postępowanie, ale tylko w części dotyczącej jego roszczenia. A z oskarżenia przeciwnika postępowanie toczy się dalej. Nie można wnieść oskarżenia wzajemnego, jeżeli wpierw do sprawy przyłączył się prokurator. Może się zdarzyć, że prokurator wstępuje do sprawy i przyłącza się do jednej strony, to sprawę przeciwną sąd wyłącza do odrębnego postępowania. Prokurator ze względu na interes społeczny może objąć ściganiem całe oskarżenie czyli przyłączyć się do obu stron. Wówczas postępowanie dalej toczy się z urzędu, a w związku z tym oskarżeni stają się oskarżycielami posiłkowymi.

Przebieg postępowania prywatnoskargowego:

Nie ma obligatoryjnego postępowania przygotowawczego. Można wskazać jego namiastkę, gdy skarga jest wniesiona do sądu przez policję. W takim wypadku policja po przyjęciu skargi może zabezpieczyć ślady i dowody przestępstwa. jest to pewną formą postępowania przygotowawczego. Drugą sytuacją namiastki jest to, że policja może przeprowadzić czynności niecierpiące zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów. Trzecią formą namiastki postęp. przygotowawczego jest zlecenie przez sąd policji wykonanie pewnych czynności dowodowych.

Jeżeli chodzi o postępowanie przed sądem, to postępowanie w tym trybie rozpoczyna wniesienie uproszczonego aktu oskarżenia do sądu. Wskazuje się oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz dowody. Skargę składa się albo do sądu bezpośrednio albo przez policję do sądu.

W sprawie prywatnoskargowej przed rozprawą obligatoryjnie odbywa się posiedzenie pojednawcze. Ewentualnie sprawa może być skierowana do mediacji. Mediacja i posiedzenie pojednawcze mają doprowadzić do pojednania się stron, do zawarcia ugody, by po tym umorzyć postępowanie. Posiedzenie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania. Sporządza się z tego protokół, w którym zawiera się stanowisko stron wobec wezwania do pojednania. Jeśli się pojednają, to protokół podpisują również strony. Brak pojednania powoduje wyznaczenie rozprawy. Różnica między mediacją a postępowaniem pojednawczym: mediację prowadzi mediator, który nie może być związany z wymiarem sprawiedliwości.

Rozprawa przebiega tak samo, jak w postępowaniu zwyczajnym. Rozprawę prowadzi jeden sędzia. Wyjątek: pomówienia rozpoznaje jeden sędzia i dwóch ławników. Na rozprawie też może dojść do zawarcia pojednania lub ugody. Wtedy wydaje się postanowienie o umorzeniu.

POSTĘPOWANIE NAKAZOWE - stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym. Charakteryzuje się tym, że sąd może orzec o przedmiocie sprawy wyrokiem nakazowym bez przeprowadzania rozprawy. Jest dopuszczalne w sprawach o przestępstwa rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym, wtedy, gdy można orzec karę ograniczenia wolności lub karę grzywny (do 100 stawek dziennych lub 200000 zł). Można orzec środek karny obok tych kar albo zastosować sam środek karny. Można orzec przepadek przedmiotów, nawiązkę. NIE MOŻNA w ogóle orzec kary pozbawienia wolności. Wyrok nakazowy jest wydawany na posiedzeniu bez udziału stron. W ogóle nie przeprowadza się tutaj rozprawy. Wyrokiem nakazowym może być rozpoznane powództwo cywilne. Pozew cywilny może być pozostawiony bez rozpoznania. Jeżeli chodzi o wymagania formalne wyroku nakazowego: oznaczony sąd i sędzia, data wydania, imię i nazwisko określające tożsamość oskarżonego, czyn przypisany oskarżonego, przepisy, kara. Może być wydany bez uzasadnienia. Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, oskarżonemu i jego obrońcy oraz prokuratorowi. Postępowanie nakazowe prowadzone jest w trybie uproszczonym, więc oskarżycielem może być inny organ niż prokurator. Od wyroku nakazowe przysługuje sprzeciw!! Wyroku nakazowego NIE można skarżyć apelacją. Wnosi się go w terminie 7 dni od daty doręczenia wyroku nakazowego. Od wyroku nakazowego sprzeciw może wnieść oskarżony i oskarżyciel. Sprzeciw charakteryzuje się tym, że nie trzeba w nim podnosić żadnych zarzutów. Sprzeciw od wyroku nakazowego ma charakter kasacyjny. Jego wniesienie powoduje, że wyrok nakazowy traci moc prawną. Jeżeli zdarzy się, że sprzeciw zostanie wniesiony na wyrok na powództwo cywilne, to wyrok traci moc tylko w części dotyczącej tego powództwa i sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania. Sprzeciw do wyroku nakazowego może być cofnięty. Wyrok nakazowy po cofnięciu sprzeciwu pozostaje w mocy, mimo że po wniesieniu sprzeciwu utracił moc prawną. Taką sytuację nazywa się odwołaniem wyroku z prawnego niebytu. Jeżeli sprzeciw zostanie cofnięty, wyrok nakazowy się uprawamacnia i podlega wykonaniu.

POSTĘPOWANIE PRZYSPIECZONE - prowadzona w listopadzie 2006 r. Stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, pod warunkiem, że rozdziała 57a nie stanowi inaczej. Można przeprowadzić postępowanie przyspieszone w sprawach rozpoznawanych w trybie uproszczonym, pod warunkiem, że sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, w ciągu 24 godzin doprowadzony do sądu. Ponadto, gdy złożono wniosek o rozpoznanie sprawy w tym trybie. Mogą być rozpoznane sprawy prywatnoskargowe o charakterze chuligańskim. Przeszkody: postępowanie przed sądami wojskowymi.

Postępowanie przygotowawcze: można go w ogóle nie przeprowadzić. Można nie przeprowadzić dochodzenia. Można poprzestać na przeprowadzeniu dochodzenia w niezbędnym zakresie. Pozostaje to w uznaniu prowadzącego postępowanie przyspieszone. Jeżeli prowadzi dochodzenie, może nie wydawać postanowienia o wszczęciu, może nie stawiać zarzutu, może nie wykonywać czynności związanych z zamknięciem dochodzenia. Może policja nie przesłuchiwać osoby podejrzanej. Dokona tego dopiero prokurator.

Skarga wnoszona do sądu: wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. Takiego wniosku nie może wnieść policja. Jeżeli widzi podstawę do tego, przedstawia sprawę prokuratorowi. Ten wniosek prokurator zatwierdza i wnosi do sądu. Jeżeli prokurator nie widzi podstawy do wniesienia wniosku, decyduje o dalszym przebiegu sprawy. Prokurator przed wniesieniem tego wniosku przesłuchuje osobiście podejrzanego.

Pewne uprawnienia w tym trybie ma pokrzywdzony. Policja doręcza mu pisemne pouczenie o jego prawach oraz o tym, że może działać jako oskarżyciel posiłkowy. Po wpłynięciu wniosku do sądu, prezes sądu doręcza odpis wniosku oskarżonemu i obrońcy i wyznacza im czas na przygotowanie obrony. Sąd musi niezwłocznie rozpoznać sprawę. Orzeka jeden sędzia, w trybie odwoławczym również może jeden sędzia.

W postępowaniu przed sądem jest krótszy termin przerwy - na okres DO 14 dni. Zarządzając przerwę, sąd może zastosować środek zapobiegawczy. Jeżeli czyn miał charakter chuligański, sąd stosuje środek zapobiegawczy i jest to jedyna podstawa to stosowania środka zapobiegawczego. W trybie przyspieszonym może nastąpić zwrot sprawy do postępowania przygotowawczego. Jeżeli w czasie rozprawy okaże się, że są luki w postępowaniu dowodowym i sąd może z własnej inicjatywy te luki uzupełnić, to może przekazać prokuratorowi.

Postępowanie odwoławcze: wniosek o uzasadnienie wyroku może być zgłoszony w terminie 3 dni od ogłoszenia wyroku. Taki wniosek może być zgłoszony ustnie. Apelacja może być wniesiona w terminie 7 dni od doręczenia uzasadnienia wyroku. Sąd odwoławczy musi w terminie jednego miesiąca rozpoznać apelację.

W trybie przyspieszonym oskarżony musi korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli nie z wyboru, to wyznacza się obrońcę z urzędy.

POSTĘPOWANIE KARNE - wykład

20.04.2009 r.

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

Środki nadzwyczajne przysługują od wyroków prawomocnych. Od nieprawomocnych przysługuje apelacja, od postanowień - zażalenia.

Postępowanie odwoławcze reguluje rozdział 48 KPK.

ŚRODKI ZASKARŻENIA

Stanowią skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej. Taką cechę mają wszystkie środki zaskarżenia bez względu na ich rodzaj. W momencie wniesienia rozpoczyna się postępowanie odwoławcze.

Zaskarżone mogą być wyroki i postanowienia, zarządzenia, ale również czynności procesowe, np. zatrzymanie - przysługuje zażalenie do sądu. Niekiedy można skarżyć brak czynności, czyli bezczynność organu, np. po wniesieniu zawiadomienia o przestępstwie osoba nie zostanie powiadomiona o losach tego zawiadomienia.

Cechą charakterystyczną jest, że impulsem koniecznym do przeprowadzenia kontroli jest wniesienie skargi, czyli skarga etapowa. Skargi etapowe rozpoczynają etap postępowania odwoławczego.

Cechy środków zaskarżenia: są wspólne dal apelacji, zażalenia, kasacji i wniosku o ponowne wszczęcie postępowania:

• skargowość - ponieważ kontrola rozpoczyna się po wniesieniu skargi, z wyjątkiem wszczęcia postępowania z urzędu

• suspensywność - wniesienie skargi wstrzymuje prawomocność i wykonalność decyzji

• apelacja i zażalenie. Ich wniesienie powoduje, że wyrok nie staje się prawomocny i nie może być wykonany.

• Apelacja - bezwzględny, wstrzymuje wykonanie wyroku

• Zażalenie - względny, organ procesowy decyduje, czy zażalenie będzie wykonane czy nie.

• Nie dotyczy kasacji i wniosku o ponowne postępowanie, ponieważ te stały się już prawomocne.

• dewolutywność - wniesienie skargi powoduje przeniesienie sprawy do wyższej instancji:

• Bezwzględny - przy apelacji, organ I instancji nie może z urzędu zmienić wyroku, który sam wydał. Zawsze wniesienie apelacji powoduje, że trafia ona do II instancji.

• Względny - organ I instancji decyduje, czy sprawa trafi do instancji odwoławczej. Organ z urzędu ma prawo zmienić lub uchylić postanowienie.

Sprzeciwy:

• skargowość - bo sprzeciwy są też postacią skargi

• nie mają dewolutywności - sprzeciw wywołuje skutki prawne przed tym organem, który wydał zaskarżony wyrok, wywołuje skutki w I instancji

• kasacyjność - wniesienie i uwzględnienie sprzeciwu powoduje utratę mocy prawnej przez zaskarżony wyrok

Wszystkie środki zaskarżenia mają tzw. reformacyjność - co oznacza, że zniesienie skargi powoduje wydanie decyzji w przedmiocie zaskarżonego wyroku czy postanowienia.

Rodzaje środków odwoławczych:

1. zwyczajne - dotyczą badania decyzji nieprawomocnych

1. apelacja

2. zażalenie

2. nadzwyczajne - dotyczą decyzji prawomocnych

1. kasacja

2. wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu

Różnica: zwyczajne dotyczą badania decyzji nieprawomocnych - apelacja (kontrola wyroków) i zażalenie (kontrola postanowień, zarządzeń, czynności), nadzwyczajne dotyczą decyzji prawomocnych - kasacja i wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu.

Szczególnym środkiem jest natychmiastowe odwołanie. Nie mieści się w podziale na zwyczajne i nadzwyczajne. O odwołaniu tym mówi art. 373 KPK. Działa ono na rozprawie sądowej, gdy przewodniczący składu orzekającego wydaje zarządzenie i od tego zarządzenia przysługuje natychmiastowe odwołanie do całego składu orzekającego, np. odwołanie na karę porządkową.

W KPK pierwsze przepisy regulują normy wspólne dla apelacji i zażalenie, a potem stanowi o nich oddzielnie.

PRZEPISY WSPÓLNE DLA APELACJI I ZAŻALENIA,

czyli dla zwyczajnych środków odwoławczych: Kodeks posługuje się „środki odwoławcze”. Wniesienie powoduje wszczęcie postępowania odwoławczego przed II instancją bądź przed organem.

Dopuszczalność środka odwoławczego - art. 425 par. 1 KPK, który wprowadza ogólna regułą, że środek odwoławczy przysługuje od orzeczeń wydanych w I instancji (ogólna reguła). Wyjątki: w toku postępowania odwoławczego od niektórych orzeczeń przysługuje środek odwoławczy do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego. Sprawa nie trafia do instancji odwoławczej. Np. gdy sąd odwoławczy odsyła oskarżonego na badania w zamkniętym zakładzie, to oskarżonemu przysługuje odwołanie do innego składu tego sądu. Podobnie jest przy zastosowaniu środka odwoławczego. Drugi wyjątek dotyczy zażaleń. W drodze zażalenie skarżyć można tylko określone kategorie postanowień i zarządzeń - art. 459 KPK. Z tego art. Wyprowadza się, że zażalenie przysługuje na postanowienie np. o umorzenia, na postanowienia co d ośrodków zabezpieczających i inne wskazane w ustawie. To co nie może być przedmiotem zażalenia, może być podniesione w apelacji.

Przeciwko czemu może być skierowany środek odwoławczy?

Środek odwoławczy może być wniesiony w całości albo w części przeciwko orzeczeniom wydanym w I instancji. Jeżeli wnosimy apelację od wyroku, to można kwestionować uznanie winy i orzeczenie co do kary - czyli przeciwko całemu wyrokowi. Można wnieść apelację tylko w części dotyczącej kary. Można skarżyć również samo uzasadnienie orzeczenia!! Oskarżony może skarżyć również wyrok uniewinniający!! Jeżeli np. jest wydane postanowienie o umorzeniu postępowania, to ważne może być dla oskarżonego, na jakiej podstawie (inaczej postrzegamy, jeżeli na podstawie, że nie popełnił czynu, inaczej, jeżeli np. na braku dowodów winy). Można to skarżyć tylko, jeżeli po stronie skarżącego istniało gravamen - czyli uciążliwość po stronie skarżącego. Skarżący musi wykazać gravamen. Gravamen nie dotyczy tylko oskarżyciela publicznego, bo nie jest osobiście zainteresowany rozwiązaniem sprawy. Jeżeli okaże się, że nie ma tej uciążliwości, uznaje się, że skarga jest niedopuszczalna i prezes sądu I instancji odmawia jej przyjęcia.

W jaki sposób środek odwoławczy powinien być sporządzony?

Wymaga formy pisemnej, nawet jeżeli oskarżony po ogłoszeniu wyroku będzie kwestionował wyrok. Apelacja musi być wniesiona na piśmie. Jako pismo procesowe musi zawierać wymagania określone w art. 119 KPK (osoba wnosząca, podpis, data, organ, do którego kieruje, treść wniosku ewentualnie z uzasadnieniem). Poza tymi elementami skarga odwoławcza musi zawierać wniosek odwoławczy, czyli wskazywać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie i skarżący musi podać, czego się domaga. Wniosek odwoławczy pozwala ustalić już w samej skardze odwoławczej, czy wniosek został wniesiony przeciwko całości czy części orzeczenia w I instancji. Ponadto w apelacji, która pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy albo pełnomocnika, w skardze tej muszą być zawarte zarzuty, czyli twierdzenia o uchybieniach. Np. zarzuca obrazę przepisów KPK, ujemna ocena, wskazanie błędów w rozstrzygnięciu. W skardze odwoławczej można podnosić wszystkie zarzuty, nie ma ograniczeń. Żeby ubiegać się o zmianę lub uchylenie zaskarżonego wyroku powinniśmy brać pod uwagę art. 438 KPK. Zawiera on względne przyczyny odwoławcze, jest adresowany do sądu odwoławczego i nakazuje temu sądowi, jeśli potwierdzą się zarzuty, uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

Jeżeli zdarzy się, że skarga nie będzie spełniania wymagań formalnych, postępuje się w myśl art. 120 KPK, czyli prezes sądu wezwie skarżącego do uzupełnienia braków. Po uzupełnienie skarga wywołuje skutki przed sądem, jeżeli nie usunie, skargę uznaje się za bezskuteczną.

Gdzie kierować skargę odwoławcze?

Jest regułą, że wnosi się ją do tego Oranu, który wydał zaskarżone orzeczenie. W apelacji zamieszcza się - „apelacja od wyroku do Sądu Okręgowego, za pośrednictwem Sądu Rejonowego”. Skarga odwoławcza może być cofnięta zgodnie z art. 431 par. 1 KPK aż do wydania orzeczenia przez organ odwoławczy. Ogólna regułą jest, że skargę może cofnąć osoba, która ją wniosła. Od tej reguły przewidziane są wyjątki. W niektórych wypadkach na cofnięcie skargi wymagana jest zgoda oskarżonego i ta zgoda dotyczy wniesienia środka odwoławczego na korzyść oskarżonego przez oskarżyciela publicznego, obrońcę oraz w ramach obrony obligatoryjnej z art. 79 KPK. Drugi wyjątek dotyczy wycofania skargi przez oskarżonego. Ponieważ jest regułą, że oskarżony może cofnąć każdy środek wniesiony na jego korzyść. Od tego jest wyjątek: oskarżony nie może cofnąć skargi wniesionej przez oskarżyciela publicznego oraz w wypadkach określonych w art. 79 KPK. Przy cofnięciu skargi mamy ochronę oskarżonego, gdy środek jest wniesiony na jego korzyść (wymagana jest korzyść, może cofnąć apelację obrońcy). Konsekwencją cofnięcia środka odwoławczego jest pozostawienie skargi bez rozpoznania, ale jeżeli zachodzą przyczyny z art. 439, czyli bezwzględne przyczyny odwoławcze lub z art. 440, czyli rażąca niesprawiedliwość orzeczenia, wtedy sąd pomimo cofnięcia skargi dalej ją rozpoznaje. O pozostawieniu skargi do rozpoznania decyduje sąd odwoławczy. Mimo wycofania skargi, jeżeli te dwa przepisy wchodzą w grę, to sąd ją rozpozna.

Względne przyczyny odwoławcze art. 438 KPK. Względne, bo to strony w apelacji mogę podnieść uchybienia. Stanowią one kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Te przyczyny mogą istnieć w ramach środka odwoławczego lub pod adresem skargi odwoławczej (art. 439 i 440).

Bezwzględne przyczyny odwoławcze sąd musi wziąć pod uwagę z urzędu (art. 439), nawet jeśli nikt o nich nie wspomniał.

Art. 438 - cztery kategorie uchybień:

1. obraza prawa materialnego - każda obraza. W grę wchodzi każde prawo materialne, nie tylko kodeks karny, choć głównie dotyczy KK. Ale dotyczy też prawa cywilnego, prawa obcego, jeżeli miało zastosowanie w danej sprawie karnej. O oczywistym naruszeniu prawa materialnego można mówić tylko wtedy, jeśli nie ma błędów co do sfery dowodowej. Inne uchybienia: co przestępczości czynu, np. sprawca działał w ramach kontratypu, czyn nie wypełniał znamion przestępstwa. uchybienia w kwalifikacji prawnej: kara mniejsza lub większa od tej przewidzianej w kodeksie. Sąd uwzględnia tę obrazę z urzędu.

2. obraza przepisów postępowania - ale tylko te, które mogły mieć wpływ na treść orzeczenia. Np. nie zawiadomiono stron o terminie rozprawy, bez postanowienia sądu zastosowano podsłuch telefoniczny (czyli uzyskanie nielegalnych informacji), czynność została dokonana przez nieuprawniony podmiot, błędna wykładania przepisów KPK.

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia - pod warunkiem, że mógł mieć wpływ na treść orzeczenia. Przyczyną błędów może być niewiarygodność źródeł dowodowych, błędne wnioski wyciągnięte z dowodów.

4. w największej ilości podnoszone - rażąca niewspółmierność kary albo niesłuszne zastosowanie lub niezastosowanie środka zabezpieczającego lub innego środka. Dotyczy oceny, że wobec sprawcy niekaranego, utrzymującego rodzinę zastosowano karę zbyt surową.

Zakres kontroli odwoławczej - jak szeroko sąd bada.

1. system rewizyjny - kontrolna całego orzeczenia, nie tylko uchybień podniesionych w skardze.

2. system kasacyjny - kontrolę przeprowadza się w zakresie podniesionych zarzutów, wyjątkowo w zakresie szerszym. U nas obowiązuje ten system.

Zakres kontroli odwoławczej określają granice środka odwoławczego, kierunek środka odwoławczego i bezwzględne przyczyny odwoławcze. Granice środka odwoławczego określane są przez zakres zaskarżenia i zarzuty odwoławcze. Zakres zaskarżenia wyznaczony jest przez te składniki orzeczenia sądu I instancji, przeciwko którym jest skierowany środek odwoławczy. Skarżący może skarżyć całość lub część orzeczenia. Jeżeli całość, to sąd będzie badał skargę odwoławczą. Jeżeli jako część, to tylko co do tych modyfikacji. Jeżeli apelacja jest wniesiona tylko co do winy, to uważa się ją za skierowaną przeciwko całemu wyrokowi. Jeżeli apelacja wniesiona jest tylko co do kary, to uznaje się, że jest skierowana przeciwko całemu rozstrzygnięciu o karze.

Zarzuty odwoławcze, który wyznaczają zakres środka odwoławczego:

Na podstawie art. 433 par. 2 sąd odwoławczy zobowiązany jest rozważyć wszystkie zarzuty wskazane w skardze. Wyjątek: art. 436 KPK - sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego do poszczególnych uchybień, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe. Sąd odwoławczy może wyjść poza granice środka odwoławczego z urzędu. To wychodzenie poza granice możliwe jest w ramach art. 439, czyli z powodu bezwzględnych przyczyn odwoławczych, na podstawie art. 440 - rażąca niesprawiedliwość, art. 445. Sąd może uchylić wyrok, zmienić, czy może z urzędu poprawić bezwzględną kwalifikację prawną.

Kierunek środka odwoławczego - związany jest z tym, że kodeks nie zna skargi neutralnej. Każda skarga musi zmierzać albo do polepszenia albo do pogorszenia sytuacji prawnej oskarżonego. Określenie, czy skarga jest wnoszona na korzyść czy niekorzyść należy zamieścić w skardze. Jest to cecha, w jakim kierunku składa się środek odwoławczy. Właściwie tylko oskarżyciel publiczny może działać zarówno na korzyść, jak i nie korzyść. Jeżeli strona nie wskaże kierunku, to postępuje się zgodnie z zasadą in dubio pro reo. Kierunek jest ważny, bo sąd odwoławczy powinien orzekać zgodnie z kierunkiem środka odwoławczego.

Wyjątki:

- jeżeli środek odwoławczy jest wniesiony na niekorzyść oskarżonego, to może to spowodować orzeczenie na jego korzyść

- jeżeli środek odwoławczy jest wniesiony tylko na korzyść, to przełamanie kierunku skargi jest zakazane, bo obowiązuje zakaz reformationis in peius, który oznacza zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego w porównaniu z zaskarżonym wyrokiem. Reformiationis in peius występuje w dwóch postaciach:

* zakaz bezpośredni, który jest skierowany do sądu odwoławczego (art. 434 KPK). Z zakazem tym związana jest reguła ne peius, o której mowa w art. 454 KPK. Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy na jego niekorzyść wniesiono środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia, a jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, to tylko wtedy może orzec na niekorzyść, jeżeli potwierdzą się zarzuty wskazane w środku odwoławczym. Z zakazem bezpośrednim związana jest reguła ne peius:

- sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który w I instancji został uniewinniony lub w stosunku, do którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie

- sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

- sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie dożywotniego pozbawienia wolności. Wtedy może uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

* zakaz pośredni, który obowiązuje w postępowaniu ponownym czyli tym po uchyleniu wyrku przez sąd odwoławczy i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania (art. 443 KPK). W razie ponownego rozpoznawania sprawy sąd I instancji może wydać orzeczenie surowsze tylko, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego.

POSTĘPOWANIE KARNE - wykład

27.04.2009 r.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze obejmują wszystkie sytuacje, kiedy sąd odwoławczy jest uprawniony i zobowiązany do orzekania z urzędu niezależnie od granic środka odwoławczego. Wchodzi to w rachubę, gdy istnieją bezwzględne przyczyny odwoławcze 439, rażąca niesprawiedliwość orzeczenia 440. sąd odwoławczy może poprawić błędną kwalifikację prawną i w takim wypadku orzeka poza granicami środka odwoławczego. Sąd odwoławczy nie bada związku uchybienia z treścią orzeczenia (względne przyczyny odwoławcze).

Konsekwencją bezwzględnej przyczyny jest to, że sąd odwoławczy jest zobowiązany zaskarżone orzeczenie uchylić i umorzyć postępowanie lub przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Uchylić może na posiedzeniu (nie musi być na rozprawie).

Art. 440 - rażąca niesprawiedliwość orzeczenia pozwala na zmianę orzeczenia, ale tylko na korzyść oskarżonego albo prowadzi do uchylenia orzeczenia.

Błędna kwalifikację prawną można poprawić tylko wtedy, gdy sąd nie zmienia ustaleń faktycznych. Gdy trzeba zmienić ustalenia faktyczne sprawa musi być ponownie rozpatrzona.

Sąd odwoławczy musi rozpoznać sprawę w ograniczonym zakresie. Może ograniczyć rozpoznanie sprawy do podniesionych zarzutów i do zarzutów podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie sprawy jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałe byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe.

Sąd odwoławczy może wystąpić z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego, jeśli ma jakieś problemy. Sąd I instancji nie może samodzielnie wystąpić do sądu odwoławczego z pytaniem prawnym. SN podejmuje uchwałę. Może pozostawić pytanie bez odpowiedzi, jeśli uzna, że wcześniej problem został rozwiązany. Może odmówić, jeżeli pytanie nie dotyczy istoty kwestii. SN może udzielić odpowiedzi na pytanie prawne. Sąd, który zadał pytanie prawne, udzielona odpowiedzią przez SN jest związany. Odpowiedź wiąże tylko w tej jednej konkretnej sprawie.

Przed sądem odwoławczym mogą zapadać rozstrzygnięcia. Zapadają w formie wyroku dotyczącego zaskarżonego orzeczenia. Sąd odwoławczy może:

1. utrzymać w mocy wyrok sądu I instancji

2. może zmienić zaskarżone orzeczenie, np. co do kary, ale zakaz reformationis in peius

3. uchylić orzeczenie i:

1. przekazać sprawę do ponownego rozpoznania

2. umorzyć postępowanie albo uniewinnić oskarżonego

3. przekazać sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego

Postępowanie ponowne - toczy się po wydaniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Ma miejsce tylko wtedy, jeżeli sąd odwoławczy uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Sąd I instancji może orzekać tylko w takich granicach, w jakich nastąpiło przekazanie, ale jeżeli uchylono wyrok co do kary albo co do środka karnego, to przed I instancja może to doprowadzić do uniewinnienia oskarżonego. Sąd I instancji przeprowadza na nowo rozprawę, ale jeżeli strony wyrażą zgodę, może poprzestać na ujawnieniu dowodów. Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego są wiążące dla sądu I instancji. Obowiązuje pośredni zakaz reformationis in peius. W sprawie, która toczy się ponownie nie może orzekać sędzia, który wydał zaskarżone orzeczenie.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA APELACYJNEGO I ZAŻALENIOWEGO

Postępowanie apelacyjne jest postępowaniem kontrolnym w stosunku do wyroku. Przebiega przed dwoma instancjami:

• I instancją - ad quo

• II instancją - ad quem

Mówiąc o przebiegu post. apel. należy wskazać podmioty uprawnione do wniesienia apelacji:

1. strona

2. podmiot określony w art. 52 kodeksu karnego (podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej w toku przestępstwa)

Termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Jest to termin zawity, czyli może być przywrócony. Jest możliwość, aby wnieść apelację w terminie przewidzianym do wniesienia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. Wtedy jednocześnie spełnia żądania wniosku o uzasadnienie wyroku. Wniosek o uzasadnienie wyroku jest zapowiedzią o wniesienie apelacji. Strona, która nie wniosła o uzasadnienie, traci uprawnienie do apelacji. Apelację wnosi się do I instancji, tego organu, który wydał wyrok. Do wniesienia apelacji uprawnieni są przedstawiciele stron (obrońcy, pełnomocnicy).

Przebieg postępowania przed sądem I instancji

Rozpoczyna go wniesienie skargi apelacyjnej. Po wniesieniu skargi podlega badaniu przez prezesa sądu I instancji (czy wniosła w terminie osoba uprawniona, wymagania formalne). Jeżeli skarga nie odpowiada wymaganiom formalnym, to art. 120 (uzupełnienie braków w ciągu 7 dni, jeżeli nie uzupełnienie, to skargę uznaje się za bezskuteczną). Jeżeli po terminie i przez niewłaściwą osobę, prezes sądu odmówi jej przyjęcia. Jeżeli nie przeszkód do przyjęcia apelacji, prezes sądu wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji i o przyjęciu apelacji zawiadamia prokuratora, obrońców, pełnomocników i strony. Jeżeli apelacja pochodzi od prokuratora lub adwokata, to zawiadomienia dołącza się odpis apelacji. Strona od momentu zawiadomienia o przyjęciu apelacji może złożyć pisemną odpowiedź na apelacje. Po wydaniu tego zarządzenia o przyjęciu i zawiadomieniu stron, następuje niezwłoczne przekazanie akt sprawy do sądu odwoławczego. Wówczas rozpoczyna się postępowanie przed sądem odwoławczym.

Można je podzielić na 3 etapy:

1. przygotowanie do rozprawy apelacyjnej

2. rozprawa apelacyjna albo posiedzenie

3. czynności końcowe

Do postępowania odwoławczego stosuje się przepisy obowiązujące przed sądem I instancji.

Przygotowanie do rozprawy apelacyjnej rozpoczyna się badaniem skargi przez prezesa sądu odwoławczego. Bada w tym samym celu, jak prezes sądu I instancji (termin, osoba, wymagania formalne, bada, czy zasadnie przywrócono termin do wniesienia apelacji). Jeżeli uzna, że są uchybienia, wnosi sprawę na posiedzenie. I na posiedzeniu sąd pozostawia apelację bez rozpoznania. Jeżeli nie ma uchybień, wtedy prezes sądu odwoławczego ustala, czy apelacja ma być rozpoznana na rozprawie czy na posiedzeniu. Apelacja jest rozpoznawana na rozprawie, ale gdy wystąpią bezwzględne przyczyny odwoławcze lub rażąca niesprawiedliwość, to mogą być rozpoznane na posiedzeniu.

W rozprawie apelacyjnej bierze udział prokurator i obrońca obrony obligatoryjne. Strony, pełnomocnicy i obrońca spoza obrony obligatoryjnej, biorą udział, jeśli sąd odwoławczy uzna to za konieczne. Jeżeli strony nie stawią się, to nie tamuje to rozpoznania sprawy i rozprawa odwoławcza odbędzie się pod ich nieobecność.

Na rozp. odwoławczą należy pozbawionego wolności oskarżonego sprowadzić, jeżeli apelacja jest wniesiona na jego niekorzyść co do winy albo jeżeli apelacja wnosi o zaostrzenie albo …. pozbawienia wolności.

Jeżeli prezes określił, że ma trafić na rozprawę, to rozprawa apelacyjna rozpoczyna się od wywołania sprawy. Pierwszym etapem rozprawy odwoławczej jest część wstępna. Sprawdza się obecność, jeżeli któraś ze stron się nie stawiła, sprawdza się prawidłowość zawiadomienia o rozprawie. W tej części wstępnej strony mogą zgłaszać wnioski dowodowe.

Pewne różnice dotyczą przewodu sądowego. Obejmuje:

1. sprawozdanie sędziego sprawozdawcy - sprawozdawcą nie musi być przewodniczący składu orzekającego, może być członek (referuje, czego dotyczył wyrok, zarzuty podniesione w apelacji, bezwzględne przyczyny odwoławcze)

2. ewentualne postępowanie dowodowe, bo sąd odwoławczy nie przeprowadza w całości tego postępowania. Może ewentualnie przeprowadzić jakiś dowód, jeżeli nie utrudni to zakończenia rozprawy.

Kolejnym etapem są przemówienia stron, które różnią się od przemówień rozprawy w I instancji. W instancji odwoławczej o kolejności przemawiania decyduje przewodniczący składu orzekającego. Niepisana reguła, że jako pierwszy glos powinien zabierać skarżący się (czyli wnoszący apelację). Oskarżony i jego obrońca po przemówieniach wszystkich stron.

Wyrokowanie - narada, sporządzenie na piśmie, ogłoszenie, pouczenie o sposobie zaskarżenia.

Po tym następuje zamknięcie rozprawy odwoławczej. W instancji odwoławczej wyróżnia się czynności końcowe, które mają miejsce po zamknięciu rozprawy, a przed przesłaniem akt I instancji:

• sporządzenie z urzędu uzasadnienia wyroku w terminie 14 dnia. Jest to termin porządkowy. W uzasadnieniu sąd musi wskazać, na czym się opierał, wydając wyrok.

• orzeczenie co do środków zapobiegawczych - np. uniewinnienie oskarżonego, a był stosowany tymczasowy areszt uchylenie tymczasowego aresztowania.

Kończy się postępowanie odwoławcze przesłaniem akt I instancji.

POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE - zażalenia na postanowienia, zarządzenia.

Podobne fazy, jak w postępowaniu apelacyjnemu (przed I instancją, przed odwoławczą).

Zażalenie jest środkiem odwoławczym przysługującym na postanowienia, zarządzenia, czynności procesowe, a nawet czynności organu.

Art. 459 KPK - wynika, że zażalenie przysługuje na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, co do środków zabezpieczających i inne wskazane w ustawie. Jeśli jest niedopuszczalne, to zarzuty można podnieść w apelacji.

Do wniesienia zażalenia uprawnione są strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli postanowienia narusza ich prawa. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa wymaga doręczenia, to od daty doręczenia.

Jeżeli wpłynie zażalenie, prezes sądu I instancji sprawdza po wniesieniu zażalenia, czy zażalenie spełnia wymagania formalne, czy wniosła je osoba uprawniona i czy wniesiono w terminie. Jeżeli są uchybienia, wtedy prezes sądu odmawia przyjęcia zażalenia. Przy zażaleniu istnieje konsekwencja - po wpłynięciu zażalenia może je z urzędu uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym imiennie składzie. Jeżeli organ I instancji uwzględni, to sprawa nie trafia do II instancji.

Po wpłynięciu zażalenia do instancji odwoławczej, organ ten rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu. W posiedzeniu mogą wziąć udział strony i ich przedstawiciele, ale wtedy, gdy mieli prawo udziału w posiedzeniu organu I instancji lub gdy sąd odwoławczy na to zezwolił. Na posiedzeniu mogą być przeprowadzane konieczne dowody. Decyzjami zapadającymi co do rozpoznania zażalenia są takie same jak w apelacji:

• utrzymać w mocy zaskarżone zażalenie

• zmienić

• uchylić i przekazać do ponownego rozpatrzenia

Nadzwyczajne środki zaskarżenia:

1. kasacja - prowadzona w 1995 r., przysługuje od prawomocnych wyroków lub orzeczeń. Podstawy do wniesienia kasacji określa art. 523 KPK:

1. bezwzględne przyczyny odwoławcze z art. 439 KPK

2. inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło mieć wpływ na treść orzeczenia

Nie można wnieść kasacji co do niewspółmierności kary. Kasacja na korzyść oskarżonego może być wniesiona jedynie w razie skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia. Natomiast kasacja na niekorzyść może być wniesiona tylko w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania, ale tylko na podstawie pktu 3 i 4 art. 17 KPK albo umorzenia z powodu niepoczytalności oskarżonego. Ograniczenia te nie dotyczą kasacji w powodu uchybień bezwzględnych przyczyn odwoławczych, kasacji wniesionej przez RPO, Prokuratora Generalnego lub Ministra Sprawiedliwości.

Tryby wniesienia kasacji ze względu na organ, który wnosi:

• kasacja wnoszona przez strony. Strona, która nie skarżyła orzeczenia sądu I instancji (nie wniosła apelacji) jest pozbawiona prawa do wniesienia kasacji, jeżeli orzeczenie sądu I instancji utrzymano w mocy lub zmieniono na jej korzyść. Wyjątek dotyczy art. 439 KPK - jeżeli odnosi tylko uchybienie z tego art., pomimo że nie wniosła apelacji, może wnieść kasacja od wyroku.

• Kasacja wniesiona przez Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora generalnego

• Kasacja RPO

Kasacją może być objęty każdy wyrok sądu odwoławczego, z wyjątkiem wyroku uchylającego i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, ponieważ taki wyrok nie kończy postępowania sądowego. Termin do wniesienia kasacji dla stron - 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Pomimo tego, że sąd odwoławczy z urzędu sporządza uzasadnienie wyroku, nie zwalnia strony z wystąpienia z wnioskiem o doręczenie wyroku z uzasadnieniem (to w terminie 7 dni). RPO i Min.Spr. mogą wnieść kasację w każdym czasie. SN nie może uwzględnić kasacji na niekorzyść oskarżonego, po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Przy wnoszeniu kasacji obowiązuje przymus adwokacki. Kasacja, która nie pochodzi od prokuratora, RPO i Min.Spr. musi być podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika, będącego adwokatem lub radcą prawnym.

Kasację kieruje się do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego. Dotyczy to stron. Min.Spr. i RPO wnoszą bezpośrednio do SN.

Wniesienie kasacji podlega opłacie w wysokości 450 zł od wyroku SR, 750 zł od orzeczenia SO. Do kasacji dołącza się dowód opłaty. Opłaty nie ponosi prokurator oraz osoba pozbawiona wolności i żołnierz. Będzie podlegała zwrotowi, jeżeli kasacja zostanie uwzględniona w całości lub w części.

Strony mogą wnieść kasację tylko od wyroku. Min.Spr. i RPO od każdego prawomocnego orzeczenia, czyli również od postanowień.

Superkasacja - pewne ograniczenie. Nie jest dopuszczalne kasacja od orzeczenia, które zapadło w wyniku rozpoznania kasacji. Nie jest dopuszczalna kasacja od kasacji. Kasacja jest ostatecznym środkiem zaskarżenia. Kończy się postępowanie przed SN.

Przebieg postępowania kasacyjnego. Organem uprawnionym do rozpoznania kasacji jest SN. Jeżeli kasację wniosły strony, to o jej przyjęciu decyzję podejmuje prezes sądu odwoławczego. Po przyjęciu kasacji odpis kasacji doręcza pozostałym stronom. Prokurator w związku z przyjęciem kasacji, musi wnieść pisemną odpowiedź na kasację. Po dokonaniu tych czynności niezwłocznie przesyła akta sprawy SN. Prezes SN bada kasację (wymagania formalne, termin, osoby uprawnione). Uchybienia w tej mierze powodują odmowę przyjęcia kasacji.

Prokurator udzielając pisemnej odpowiedzi może uznać kasację za zasadną bądź bezzasadną. Jeżeli uznaje za zasadną, wtedy prezes sądu doręcza odpis odpowiedzi prokuratora stronom, obrońcom i pełnomocnikom. Jeżeli prokurator uznaje kasację za oczywiście bezzasadną, odpis odpowiedzi przesyła się tym podmiotom, które mogą na piśmie przedstawić sądowi swoje stanowisko.

Po wpłynięciu sprawy do SN, rozpoczyna się postępowanie przed tym organem. SN rozpoznaje w składzie 1-osobywm. Na zarządzenie Prezesa SN - w składzie 3. Kasacja od wyroku rozpoznawana jest na rozprawie, od postanowienia - może być na posiedzeniu. Sąd najwyższy może oddalić kasację w razie jej oczywistej bezzasadności. Jeżeli SN oddala kasację, to nie musi uzasadniać swojego stanowiska. SN rozpoznaje kasację w ramach granic tego środka odwoławczego. Może ją rozpoznać pod kątem bezwzględnych przyczyn odwoławczych, może z urzędu poprawić kwalifikację prawną i uwzględnić kasację na korzyść współoskarżonego, który kasacji nie wniósł. Decyzje, które zapadają przed SN są takie same, jak w sądzie odwoławczym. Ponadto w SN można wydać decyzję o oddaleniu kasacji z uwagi na oczywistą bezzasadność.

2. wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu.

Wznowić można postępowania dotyczące wyroku i postanowienia. Jedynym ograniczeniem są roszczenia o charakterze majątkowym - wznowienie następuje wyłącznie przed sądem cywilnym.

Trzy grupy przyczyn wznowienia postępowania (art. 540 KPK):

1. art. 540 par. 1 pkt 1 - ex delicio (dają możliwość wznowienia postępowania na korzyść i niekorzyść oskarżonego. W poprzednim postępowaniu popełniono przestępstwo i istnieje uzasadnione podejrzenie, że miało to wpływ na rozstrzygnięcie. Konieczne jest ustalenie przestępstwa i związku między przestępstwem a treścią orzeczenia. Popełnienie tego przestępstwa musi być ustalone w odrębnym postępowaniu. Musi być prawomocny wyrok skazując, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu umorzenia postępowania, ale tylko z przyczyn z 17 od punktu 3 albo z powodu zawieszenia postępowania. Wniosek o wznowienie postępowania musi wskazywać albo wyrok skazujący za popełnienie przestępstwa albo orzeczenie o umorzeniu postępowania, z którego wynika, że wyrok nie może być wydany.)

2. art. 540 par. 1 pkt 2 - de notis (prowadzą do wznowienia postępowania wyłącznie na korzyść. Chodzi o nowe fakty lub dowody, które ujawniły się po wydaniu orzeczenia i wskazują albo na to że skazany nie popełnił zarzucanego czynu albo czyn nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze albo nowe fakty wskazują, że oskarżonego skazano za przestępstwo zagrożone wyższa karą albo nie przyjęto okoliczności o nadzwyczajnym złagodzeniu albo błędnie przyjęto okoliczności o obostrzeniu kary albo nowe fakty i dowody wskazują, że sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego czynu.

3. art. 540 par. 2 i 3 - nie ma nazwy - chodzi o orzeczenie TK lub międzynarodowego, na podstawie którego przepis będący podstawą skazania utracił moc prawną albo uległ zmianie.

Art. 540a - oskarżony, wobec którego zastosowano nadzwyczajne złagodzenie kary nie potwierdził w dalszym postępowaniu informacji będących podstawą stosowania tej instytucji albo wznowienie przy umorzeniu absorpcyjnym (art. 11 par. 3).

Tryb postępowania

POSTĘPOWANIE KARNE - wykład

04.05.2009 r.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W PRZEDMIOCIE WZNOWIENIA

Jest to zawsze wyższa instancja (rejonowy->okręgowy, okręgowy->apelacyjny, apelacyjny i SN->SN). Te sądy - zawsze wyższa instancja orzeka o wznowieniu postępowania. Wszystkie te sądy o wznowieniu orzekają w składzie 3-osoobowym na posiedzeniu bez udziału stron. Jeżeli Prezes sadu lub sąd postanowi, że strony powinny wziąć udział, to udział stron jest obowiązkowy.

Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem:

• strony

• w razie śmierci skazanego - osoby najbliższe

mogą wnieść wniosek o wznowienie na korzyść. Oskarżyciel publiczny może złożyć wniosek na korzyść jak i na niekorzyść.

Przy składaniu wniosku o wznowienie obowiązuje przymus adwokacki. Elementem koniecznym wniosku jest wskazanie jedenj z przyczyn wznowienia. Wniosek o wnoziwnie jest środkiem odowąłwczym nadzwyczajnym. Wniosek może dotyczyć całości lub części orzeczenia, można skarżyć prawa skarżącego. Nie dotyczy to oskarżyciela publicznego, bo może działać na niekorzyść również.

Wniosek o wznowienie może być cofnięty. Ustawa nie wprowadza terminu, w jakim można złożyć wniosek o wznowienie postepowania. Może być złożony pomimo wykonania kary, zatarcia skazania, zaistnienia aktu łaski.

Jeżeli w wyniku wznowienia postępowania wyrok zostanie uchylony, to nie wykonuje się kary rozeczonej tym wyrokiem. Ewentualnie tę kare, która została wykonana, to zalicza się ja na poczet w przyszłości wykonanej kary. Orzekając o wznowieniu sąd jest uprawniony do zastosowaia środka zapobiegawczego.

Na posiedzeniu w przedmiocie wniosku o wznowienie jest możliwe srpwdznie okoliczności faktycznych. Czyni to sędzia wyznaczony ze składu orzekającego albo sąd wezwany.

Orzekając o wznowieniu na podstawie wniosku, który pochodzi od jednego oskarżonego, sąd może orzec o wniowieniu do pozostałych współoskarżonych, którzy wniosku nie złożyli, ale okoliczności świadczą, że w stosunku do nich też powinno być wznowione.

Sąd może:

• pozostawić wniosek bez rozpoznania, np. wtedy, gdy złżyła go osoba neupraniona lub nieuzupełniono braków formalnych pomimo wezwania. Ta decyzja zapda w formie postanowienia, na które służy zażalenie, z wyjątkiem podstanowienia wydanego rpzez SN lub sąd apelacyjny.

• Oddalenie wniosku - jeżeli nie stwierdzi się podstaw do wnoziwniea postępowania. Również w formie postanowienia, na które sluży zażalenie, z wyjątkiem posatwnoeinia wydne przez SN lub sąd apelacyjny.

• Orzeczenie o wznowieniu - sąd idzie dalej. Może:

• Orzec o wnoziwniu i Uchylić orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznanai. Na taką decyzje sądu nie przysługuje żadne srodek zaskarżenia.

• Orzec o wznowieniu i uchylić orzeczenie i uniewinnic skazanego lub umorzyć postępowanie. Od takiego rozbeczenia przysługuje apelacja. Z wyjątkiem orzeczenia wydanego rpzez SN.

POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE STWIERDZENIA NIEWAŻNOŚCI ORZECZEŃ WYDANYCH WOBEC OSÓB REPRESJONOWANYCH ZA DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ NIEPODLEGŁEGO BYTU PAŃSTWA POLSKIEGO - reguluje ustawa z 1991 r. o taki samym tytule. Dotyczy wyroków wydanych w latach 1944-1956 lub zapadlychpóźniej, ale dotyczących tego okresu. Uzania na podatnie tej ustawy za nieważne podlegają rozeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz przez organypozasądowe, a nawet przez organy władzy radzieckiej, jeżeli czyn związany był z działalnością na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego albo orzeczenie wydano za opór przeciwko kolektywizacji wsi lub obowiązkowym dostawom. To postepowanie rozpoczyna się poprzez złożenie wniosku. Do złozenia wniosku uprawnione są strony, sądem, do którego należy kierować wniosek jest sąd okregowy lub wojskowy sąd okręgowy. Sprawa w przedmiocie stwierdzenia neiwazności jest rozpoznawana na posiedzeniu z obowiązkowym udziale prokuratora. W tym posiedzeniu mogą wziać udział strony i ich soby najbliższe w razie ich smeirci. Sąd opiera się na swobodnie zgromadzonych dowodach, na posiedzeniu można przeprowadzić postępowanie dowodowe, można też odtworzyć akta sprawy. O stiwrdzeniu neiwazności sąd orzeka postanowieniem. Stwierdzenie nieważności jest równoznaczne z uniewinnieniem. To zrównanie ma takie znaczenie, że mienie objęte przepadkiem lub konfiskatą podlega zwrotowi, również przedmioty podlegają zwrotowi. Orzekając o nieważności jest zobowiązany do podania treści postanowienia do wiadomości publicznej. Postanowienie sadu jest zaskarżalne w drodze zażalenia. Jeżeli sąd stwierdzi nieważność orzeczenia, jest zobowiązany pouczyc stronę o prawie żądania odszkodowania za poniesioną szkodę i zadouśćuczycienie za doznaną krzywdę. To żądanie o odszkodowania zgąlsza się również w sądzie okręgowym lub wojskowym okręgowym w terminie 1 roku od uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności orzeczenia jest wolne od kosztów. Koszty procesu ponosi Skarb Państwa.

POSTĘPOWANIE PO UPRAWOMOCNIENIU SIĘ ORZECZENIA

Regulowane działem XII KPK art. 544 i nast.

PODJĘCIE POSTĘPOWANIA WARUNKOWO UMORZONEGO

Jest możliwe gdy zaistniały podstawy określone w kodeksie karnym. Organem, który orzeka o podjęciu jest sąd działający na wniosek oskarżyciela lub pokrzywdzonego albo z urzędu lub na wniosek kuratora sądowego. Sądem, który jest właściwy jest sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy. O podjęciu sąd orzeka na posiedzeniu, w który mogą wziąć udział strony. Na postanowienie w przedmiocie wniosku przysługuje zażalenie. Sąd musi powiadomić poręczyciela o podjęciu postępowania.

Postępowanie po podjęciu toczy się na zasadach ogólnych - wniosek o warunkowe umorzenie postępowania prokuratora zastępuje akt oskarżenia na rozprawie.

WYROK ŁĄCZNY

Wydawany jest przez sąd z urzędu lub na wniosek skazanego lub prokuratora. Organem uprawnionym do wydania wyroku łącznego są sądu. Sądem właściwym dla wyroku skazującego jest sąd który wydał ostatni wyrok skazujący - dla sądów równego rzędu. Dla sądów różnego rzędu wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. Jeżeli orzekają sądy powszechne i szczególne - wyrok łączny wydaje ten sąd, który wymierzył karę surowszą.

Wyrok łączny wydawany jest na rozprawie. W tej rozprawie na swój wniosek może uczestniczyć skazany pod warunkiem, że złożył wniosek o doprowadzenie na rozprawę. Może wziąć udział również obrońca skazanego. Rozprawę przeprowadza się na zasadach ogólnych. Sprawę rozpoznaje sędzia i dwoje ławników, a na zarządzenie prezesa w składzie 3 osobowym.

Przewód sądowy rozpoczyna odczytanie wniosku o wydanie wyroku łącznego albo od stwierdzenia, że postępowanie zostało wszczęte z urzędu. W toku przewodu sądowego odczytuje się informacje od zakładu karnego o skazanym, te części sprawy karnej, które mogą mieć wpływ na wysokość kary łącznej. Strony mogą składać wnioski dowodowe.

Wyrok łączny może być zaskarżony apelacją. Po uprawomocnieniu się wyroku łącznego wykonaniu podlega tylko kara łączna. Zaprzestaje się wykonywania kar, które złożyły się na karę łączną. Jeżeli orzeczono karę równą albo niższą od kar wykonanych to następuje zwolnienie skazanego.

Jeżeli ulegnie zmianie jeden z wyroków skazujących będących podstawą wyroku łącznego to wyrok łączny traci moc prawną a w miarę potrzeby sąd wydaje nowy wyrok łączny.

Wykonanie wyroku łącznego powoduje wykonanie kar jednostkowych.

ODSZKODOWANIE ZA NIESŁUSZNE SKAZANIE, TYMCZASOWE ARESZTOWANIE LUB ZATRZYMANIE.

Są to przepisy szczególne do przepisów KC regulujących roszczenia odszkodowawcze.

Podstawą ubiegania się o odszkodowanie jest wykonanie w całości lub w części kary, niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego albo odbycia niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

• fakt wydania niesłusznych decyzji musi być stwierdzony orzeczeniem w trybie kasacji, bądź stwierdzeniem nieważności orzeczenia bądź wznowienia postępowania

Odszkodowanie możliwe jest gdy - skazany w wyniku orzeczeń został uniewinniony lub skazany na karę łagodniejszą albo postępowanie umorzono w skutek okoliczności, których wcześniej nie uwzględniono. Konieczne jest istnienie prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie i stwierdzenie, że decyzja była niewątpliwie niesłuszna.

Roszczenie o odszkodowania nie może ubiegać się osoba, która w zamiarze wprowadzenia organów procesowych w błąd złożyła fałszywe zawiadomienie o przestępstwie albo złożyła fałszywe wyjaśnienia - chyba, że naruszono przepisy odnośnie przesłuchiwania.

Celem odszkodowania jest wyrównanie szkody wyrządzonej oraz zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę. Sąd bierze pod uwagę pogorszenie się sytuacji materialnej poszkodowanego.

Procedura postępowania rozpoczyna się od złożenia wniosku przez poszkodowanego a w razie jego śmierci temu, który utracił utrzymanie należne mu od uprawnionego z mocy ustawy albo temu, który utracił stale dostarczane przez zmarłego utrzymanie.

Organy orzekające o odszkodowaniu

• sąd okręgowy, z którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji

• w razie tymczasowego aresztowania lub zatrzymania - sąd okręgowy, w którego okręgu zwolniono tymczasowo aresztowanego lub zatrzymanego

Terminy przedawnienia roszczenia o odszkodowanie

• w przypadku niesłusznego skazania - 1 rok od uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do orzeczenia odszkodowania

• w przypadku tymczasowego aresztowania - 1 rok od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie

• w przypadku zatrzymania - 1 rok od zwolnienia

• w razie śmierci poszkodowanego - 1 rok od jego śmierci

Sąd okręgowy w przedmiocie wniosku orzeka

• w składzie 3 osobowym

• na rozprawie

• postępowanie jest wolne od kosztów procesowych

• sąd orzeka wyrokiem, na który służy apelacja

W razie zasądzenia odszkodowania Skarbowi Państwa służy roszczenie regresowe od osoby w wyniku, której nastąpiło wydanie orzeczenia będącego podstawą odszkodowania.

UŁASKAWIENIE

Stosuje jedynie prezydent.

Postępowanie na wniosek:

• prośbę o ułaskawienie może złożyć skazany, osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych, krewni w linii prostej, przysposabiający i przysposobiony, rodzeństwo skazanego i jego małżonek, osoba pozostające we wspólnym pożyciu

• może być cofnięta aż do wydania orzeczenia w przedmiocie prośby

• wniosek składa się w sądzie, który wydał wyrok w I instancji. Sąd ma 2 miesiące na rozpoznanie prośby. Sąd orzeka w przedmiocie wniosku w takim składzie w jakim wydał wyrok. Prośba podlega badaniu przez prezesa sądu

• gdy wniosła osoba nieuprawniona lub niedopuszczalna z mocy ustawy - sąd pozostawia prośbę bez rozpoznania

• sąd bierze pod uwagę zachowanie się oskarżonego po wydaniu wyroku, bierze pod uwagę stan zdrowia, czy kara została wykonana, warunki rodzinne skazanego, naprawienie szkody, szczególne wydarzenia, które się ujawniły pod wydaniu wyroku

• jeżeli sąd uzna, że prośba nie zasługuje na uwzględnienie, pozostawia prośbę bez dalszego biegu. Kolejna prośba może być wniesiona w każdym czasie - jeżeli przed rokiem to też może być pozostawiona bez rozpoznania.

• Jeżeli sąd uznaje, że prośba zasługuje na uwzględnienie i w sprawie orzekał tylko sąd I instancji to sąd przesyła sprawę wraz z aktami do prokuratora generalnego

• jeżeli w sprawie orzekał sąd w I i II instancji wtedy sąd I instancji po uznaniu, że prośba zasługuje na uwzględnienie to przesyła do sądu odwoławczego wraz ze swoją opinią, a sąd odwoławczy może pozostawić prośbę bez biegu - jeżeli wydaje opinie negatywną. Jeżeli sąd odwoławczy wydaje opinie pozytywną to przesyła do prokuratora generalnego.

• Jeżeli za prośbą wypowiedział się chociaż jeden sąd, wtedy prokurator generalny musi przedstawić prośbę prezydentowi. W pozostałych wypadkach prokurator generalny przedstawia prezydentowi prośbę o ułaskawienie jeżeli uznaje, że są podstawy do ułaskawienia.

Postępowanie wszczęte przez prokuratora generalnego.

• jeżeli postępowanie wszczyna prokurator generalny z urzędu, wtedy może żądać przedstawienia przez sądu opinii, albo przedstawić prośbę prezydentowi bez zwracania się do sądów.

• jeżeli do wykonania kary pozostał krótki okres czasu sąd może wstrzymać wykonanie kary.

Prośba o ułaskawienie może wpłynąć bezpośrednio do prezydenta.

• może pominąć procedury w KPK

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH ZE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE

Dyplomaci - są całkowicie zwolnieni z odpowiedzialności karnej przed polskimi organami. Konsulowie są zwolnieni tylko za czyny popełnione podczas i w związku z pełnieniem funkcji. Dyplomaci nie mogą być zatrzymani ani tymczasowo aresztowani, konsulowie mogą tylko w razie popełnienia zbrodni.

• o aresztowaniu czy zatrzymaniu konsula należy powiadomić ministra spraw wewnętrznych

• oboje odpowiadają gdy państwo wysyłające zrzeknie się immunitetów

Dyplomaci są zwolnieni ze składania zeznań, bycia biegłymi i tłumaczami - chyba że się zgodzą. Konsulowie nie muszą tylko w sprawach związanych z pełnieniem ich funkcji.

Przeszukanie placówek może odbyć się tylko za zgodą kierowników tych placówek, na przeszukanie konsulatu może wyrazić szef przedstawicielstwa dyplomatycznego.

Dyplomaci i konsulowie ponoszą jednak odpowiedzialność gdy stale zamieszkują w Polsce.

POMOC PRAWNA I DORĘCZENIA

Obejmuje:

• doręczanie pism za granicą

• przesłuchanie oskarżonego, świadków i biegłych

• oględziny, zajęcie przedmiotów, przeszukanie

• wzywanie osób przebywających za granicą do dobrowolnego stawienia się przed polskimi organami

• udostępnianie akt, dokumentów, danych o karalności oskarżonego

• informacje o prawie

Wobec obywatela polski czynności następują za pośrednictwem polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub konsularnego, a gdy ich nie ma to tych czynności dokonuje się przed organem państwa obcego. Dokumenty sporządzone przez obce państwa podlegają odczytaniu w postępowaniu głównych w ramach odstępstw.

Polskie organy udzielają również pomocy państwom obcym, czynności dokonuje się na wniosek państwa obcego. Można odmówić gdy

• czynność jest sprzeczna z polskim porządkiem prawnym

• czynność nie należy do zakresu działania polskich organów

• państwo obce nie zapewnia wzajemności

• czyn nie jest przestępstwem wg prawa polskiego

Dokonując tych czynności stosuje się polskie przepisy, ale można na wniosek państwa obcego zastosować ich procedurę, jeżeli nie jest to sprzeczne z polskim porządkiem prawnym.

Ochrona dla wezwanego z zagranicy świadka lub biegłego gdy dobrowolnie stawił się przed organami:

• osoby te nie mogą być ścigani, tymczasowo aresztowani ani zatrzymani

• nie można wykonać kary za popełnione przestępstwo co do którego toczy się postępowanie ani za przestępstwo popełnione przed przyjazdem do polski

Ta ochrona trwa jeszcze 7 po oświadczeniu przez sąd, że są zbędni.

Przyjazd do polski osób pozbawionych wolności za granicą

• sąd okręgowy umieszcza osobę w polskim zakładzie karnym lub areszcie śledczym na czas jej pobytu w Polsce

• termin aresztowania nie może być dłuższy niż pozbawienie wolności przez państwo obce

EKSTRADYCJA

Gdy przestępstwo za granicą popełnia obywatel polski, osoba stale zamieszkująca na terytorium polski, osoba odbywająca lub mająca w przyszłości odbywać karę pozbawienia wolności i podejrzany.

O przekazanie do Polski do organów obcych zwraca się minister sprawiedliwości - minister może również przyjąć taki sam wniosek od organu obcego.

Jeżeli nastąpi przejęcie ścigania przez polskie organy - jest to równoznaczne z wszczęciem postępowania.

Po wydaniu wyroku minister sprawiedliwości jest obowiązany zawiadomić państwo obce.

Gdy cudzoziemiec popełnia w Polsce przestępstwo :

• o przejęcie ścigania zwraca się polski minister sprawiedliwości

• państwo obce również może wystąpić o przekazanie - może to nastąpić tylko za zgodą polskiego pokrzywdzonego. Wyjątkiem jest sytuacja gdy takiej zgody uzyskać nie można. Co do wniosku może wypowiedzieć się również sam ścigany.

• Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany w Polsce to jego przekazanie następuje po pozytywnych rozstrzygnięciu wniosku i niezwłocznie wraz z aresztowanym przekazuje się akta sprawy.

• Na wniosek polskiego ministra sprawiedliwości państwo obce informuje w jaki sposób zakończyło się postępowanie.

Jeżeli państwo obce umorzy postępowanie to w Polsce można dalej prowadzić.

Gdy wobec tej samej osoby zostanie wszczęte postępowanie w Polsce i za granicą:

• polski minister sprawiedliwości konsultuje się z państwem obcym i może wystąpić z wnioskiem o przejęcie ścigania lub przekazanie ścigania

• jeżeli czyn stanowi przestępstwo wg umowy międzynarodowej to minister sprawiedliwości postępuje w taki sam sposób bez względu na to czy w państwie obcym wszczęto postępowanie.

Jeżeli za granica przestępstwo popełnia obywatel polski to ms występuję.

Występują organy polskie za pośrednictwem ministra sprawiedliwości - dołącza się odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu lub wyrok skazujący i w odniesieniu do tej osoby istnieje pewna ochrona - nie może być ścigana bądź pozbawiona wolności za inne przestępstwo niż to za które została wydana.

• osoby wydane podlegają aresztowaniu w Polsce

Tryb postępowania w sprawie tych wniosków

• jeżeli państwo obce występuje o wydanie ścigane - prokurator przesłuchuje tę osobę, zabezpiecza dowody i wnosi sprawę do sądu okręgowego. Sąd okręgowy na posiedzeniu wydaje postanowienie co do wniosku państwa obcego, przesłuchuje osobę, przyjmuje jej ustne wyjaśnienia i przeprowadza dowody znajdujące się w kraju.

• W posiedzeniu sądu okręgowego może wziąć udział obrońca.

• Jeżeli sąd odmówi wydania państwu obcemu - wydanie nie następuje. Sąd przekazuje sprawę MS który informuje państwa obce.

Wydawanie osób tymczasowo aresztowanych :

• wniosek o tymczasowe aresztowanie zastępuje wniosek o wydanie

• jeżeli wpłynie wniosek o tymczasowe aresztowanie to prokurator informuje osobę ściganie o możliwości wyrażenia zgody na wydanie. Po jej wyrażeniu sprawa trafia do sądu okręgowego, który na posiedzeniu podejmuje decyzję w kwestii tymczasowego aresztowania.

• Sąd po rozpoznaniu wniosku przekazuje postanowienie do MS, który rozstrzyga o wydaniu osoby państwu obcemu

• Osoby ścigane co do których zachodzi tymczasowe aresztowanie podlegają ochronie - jeżeli jest to obywatel polski, a czyn nie stanowi przestępstwa wg polskiego prawa, nastąpiło przedawnienie, lub kara śmierci - odmawia się

TRANZYT OSÓB PRZEZ TERYTORIUM POLSKI

Przewóz drogą lądową odbywa się za zgodą ministra sprawiedliwości. Jeżeli przewóz następuje bez lądowania w Polsce wtedy państwo obce jedynie informuje, że taka osoba będzie leciała nad naszym terytorium.

WYDAWANIE DOWODÓW

Następuje na wniosek państwa obcego. O wniosku rozstrzyga polski sąd lub prokurator. Przy wydawaniu tych przedmiotów można zastrzec, że po zakończeniu postępowania przedmioty będą zwrócone Polsce.

PRZEKAZYWANIE PRAWOMOCNYCH ORZECZEŃ DO WYKONANIA

Jeżeli skazano za granicą obywatela na środek polegający na pozbawieniu wolności - Polski MS występuje do państwa obcego z wniosek o przejęcie skazanego w celu wykonania kary w Polsce. W razie skazania za granica na kary wolnościowe - MS może wystąpić do państwa obcego do przekazania do wykonania w Polsce.

Jeżeli wniosek pochodzi od państwa obcego - minister sprawiedliwości zwraca się do właściwego sądu o wydanie postanowienia w przedmiocie dopuszczalności wykonania orzeczenia na terytorium polski. MS zwróci taki wniosek jeżeli osoba nie jest obywatelem polskim lub orzeczenie nie jest prawomocne.

Jeżeli cudzoziemiec został skazany na karę pozbawienia wolności - MS występuje do państwa obcego o przejęcie kary do wykonania. Przed wystąpieniem musi wystąpić do sądu o dopuszczalności przekazania. Podobnie postępuje MS gdy państwo obce wystąpiło. Gdy cudzoziemca skazano na kary wolnościowe - sąd właściwy do rozpoznania sprawy za pośrednictwem ministra sprawiedliwości zwraca się do organu obcego o wykonanie orzeczenia. Jeżeli o to samo zwróci się państwo obcego to MS zwraca się do sądu o wydanie orzeczenia o dopuszczalności wykonania orzeczenia.

Sądem właściwym do tych orzeczeń jest sąd okręgowy co do kary i środków pozbawienia wolności, a co do kar wolnościowych sąd rejonowy. Kwestie dopuszczalności sąd rozstrzyga na posiedzeniu, w którym ma prawo wziąć udział obrońca - gdy oskarżony nie przebywa w Polsce to wyznacza się obrońce z urzędu.

Nie przekazuje się orzeczenia do wykonania:

• gdy jest nieprawomocne

• gdy nie ma zgody oskarżonego

Przejęcie do wykonania z zagranicy do Polski:

• określa się polską kwalifikację prawną czynu

• określa się polską karę i środek do wykonania

• gdy skazano na karę grzywny to przelicza się wg kursu bankowe

• gdy za granicą zabezpieczono majątek skazanego - a mienie tam się znajduje to sąd lub prokurator za pośrednictwem MS występują do państwa obcego o zabezpieczenie. Gdy mienie znajduje się w Polsce to zabezpieczenie może nastąpić na wniosek państwa obcego.

Taką samą procedurę stosuje się gdy skazany opuścił państwo skazania i przyjedzie do państwa, którego jest obywatelem.

O aresztowaniu cudzoziemca należy niezwłocznie powiadomić konsulat.

Przepisy tego działu stosuje się przed Trybunałami międzynarodowymi.

Jeżeli umowa międzynarodowa stanowi inaczej to stosuje się tę umowę.

EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA

Jest to decyzja sądowa wydana przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary albo zastosowania środka zabezpieczającego.

ENA - może zostać wydany w przypadku czynu, który w świetle obowiązującego prawa w państwie wydającym nakaz zagrożone są karą pozbawienia wolności, lub środkiem zabezpieczającym o maksymalnym wymiarze 12 miesięcy, albo w którym zapadł wyrok lub wydano środek zabezpieczający w wymiarze co najmniej 4 miesięcy.

Decyzja ramowa określa przestępstwa co do których jest to możliwe

• zagrożone co najmniej 4 lat pozbawienia wolności

Obligatoryjnie nie wykonuje się wykonania nakazu:

• Odmawia wykonania właściwy organ ze względu na amnestie w państwie wykonującym nakaz

• w stosunku do osoby której wniosek dotyczy zapadło orzeczenie państwie członkowskim unii co do tych samych czynów - z zastrzeżeniem, że muszą już być wykonywane kary w stosunku do tej osoby

• osoba ze względu na wiek nie ponosi odpowiedzialności w danym państwie

Fakultatywnie odmawia się wykonania nakazu:

• jeżeli czyn nie stanowi przestępstwa w państwie wykonującym nakaz

• jeżeli osoba jest w państwie do którego nakaz skierowano jest ścigana za ten sam czyn

• jeżeli w państwie do którego skierowana nakaz kara jest już wykonywana

• jeżeli w państwie do którego wniosek skierowano dowie się, że tę osobę za ten czyn ukarano w państwie trzecim

• jeżeli osoba jest obywatelem państwa wykonującym nakaz lub przebywa tam

Gwarancje wobec osoby wydanej na podstawie nakazu:

• jeżeli postanowienie zapadło pod nieobecność osoby wydanej - musi mieć zagwarantowaną możliwość ponownego rozpatrzenia sprawy

• jeżeli czyn jest zagrożony dożywotnim pozbawieniem wolności - osoba musi mieć zagwarantowane prawo wniesienia rewizji od wyroku albo możliwość wystąpienia o prawo łaski.

• jeżeli osoba aresztowana w ramach nakazu zostanie skazana przez państwo wykonujące nakaz to zostanie przekazana do kraju którego jest obywatelem.

Organem wykonującym nakaz jest organ sądowy - działają wg przepisów własnego państwa. Organem wykonującym nakaz na wniosek państwa obcego jest również organ sądowy. Każde państwo członkowskie unii ma obowiązek poinformować Sekretariat Generalny UE które sądy będą się zajmowały nakazem.

Każde państwo może powołać organ centralny - właściwy do urzędowego przekazywania i odbioru europejskiego nakazu aresztowania i korespondencji. Jeżeli zostanie powołany to należy zawiadomić sekretariat UE.

Wymagania formalne europejskiego nakazu aresztowania:

• tożsamość i obywatelstwo osoby, której wniosek dotyczy

• dane organu wydającego nakaz

• dowody istnienia podlegającego wykonania wyroku -

• charakter i kwalifikacja prawna czynu

• opis okoliczności popełnienia przestępstwa - czas, miejsce i sposób

• musi być wskazanie orzeczonej kary albo kara grożąca za przestępstwo

• musi być przetłumaczony na język urzędowy lub jeden z nich państwa do którego się zwraca o wykonanie

Procedura przekazywania osób w ramach europejskiego nakazu aresztowania

• jeżeli znane jest miejsce pobytu osoby, której wniosek dotyczy - organ wystawiający nakaz przekazuje do bezpośrednio do organu wykonującego nakaz

• można przekazać za pośrednictwem systemu informacyjnego SIS - wpis jest równoznaczny z wydaniem nakazu

Prawa osoby co do której wniosek został wystawiony

• osoba musi być powiadomiona o nakazie i o jego treści oraz o możliwości wyrażenia zgody na przekazanie

• zgoda musi być wyrażona przed państwem wykonującym nakaz, musi być dobrowolnie i w pełni świadomie, musi być zaprotokołowana, nie może być cofnięta - chyba, że przepisy prawa krajowego przewidują możliwość cofnięcia zgody

• korzystanie z pomocy prawnej i z pomocy tłumacza

• osoba której wniosek dotyczy musi być przesłuchana przez organ sądowy państwa wykonującego nakaz

Decyzję o przekazaniu osoby dokonuje organ sądowy.

Gdy o wydanie osoby wystąpi dwa lub więcej państw - decyzje o tym któremu państwu zostanie wydana podejmuje organ sądowy państwa który wykonuje nakaz. Podobnie gdy wpłyną wioski o ekstradycję.

Terminy w których przekazanie musi nastąpić:

• stosuje się tryb dla spraw niecierpiących zwłoki

• gdy osoba wyraziła zgodę na przekazanie - decyzję wykonuje się w terminie 10 dni

• gdy nie wyraziła zgody to musi nastąpić w terminie 30 dni od aresztowania

Gdy nie doszło do tego to przedłuża się o dalsze 30 dni, a gdy i tego terminu się nie da to państwo zawiadamia Radę Unii Europejskiej.

Przed podjęciem decyzji trzeba osobę przesłuchać. Można wyrazić zgodę na czasowe przekazanie osób. Osobę przesłuchuje organ sądowy w asyście drugiej osoby. Następuje to zgodnie z przepisami państwa wykonującego nakaz. Jeżeli nakaz dotyczy osoby objętej przywilejem albo immunitetem to bieg terminu zaczyna się od uchylenia immunitetu lub przywileju.

Można odroczyć przekazanie osoby - może być sądzona w państwie wykonującym nakaz. A jeżeli osoba została skazana to może być wykonana kara.

Tranzyt - każde państwo zezwala przez swoje terytorium, pod warunkami :

• przekazanie informacji o tożsamości i obywatelstwie osoby

• o tym, że został wydany europejski nakaz aresztowania

• informacja charakterze i kwalifikacji prawnej czynu, jego opis

• jeżeli osoba jest obywatelem państwa tranzytu - pod warunkiem, że osoba zostanie przekazana do odbycia kary w państwie tranzytu

Razem z aresztowanym może być przekazane mienie - gdy jako dowód w sprawie, czy osoba zdobyła w związku z popełnieniem przestępstwa.

Wydatki - obciążają państwa wykonujące nakaz.

BIEGŁY

Biegły - jeżeli określona okoliczność ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i wymagane są specjalnie umiejętności to powołuje się biegłego. Może nim być

• osoba fizyczna - ewentualnie zespół osób (osoby muszą być zindywidualizowane)

• powołana do konkretnej sprawy w celu wydania opinii w zakresie wiadomości specjalnych właściwych danemu biegłemu

• posiada umiejętności specjalne

Doktryna:

• biegły to osoba, która w związku z wykształceniem i nabytym doświadczeniem przy wykonywania zawodu osiągnęła zdolność służenia sądowi takimi wiadomościami, bez których sąd nie mógłby rozstrzygnąć sprawy

• biegły to osoba, która dzięki wiedzy lub doświadczeniu w zakresie wykonywanego zawodu powołana jest do rozstrzygnięcia powstających w toku procesu zagadnień przekraczających zakres kompetencji sędziów

• biegły to osoba wezwana w postępowaniu karnym w celu spostrzeżenia pewnych faktów, których poznanie wymaga wiadomości fachowych oraz wypowiedzenia o tych faktach swej opinii

Biegły może wydawać opinie abstrakcyjne - bez konieczności szczególnych badań.

Biegły musi posiadać wiadomości specjalne nabyte w drodze wykształcenia lub doświadczenia w wyniku wykonywanego zawodu oraz musi być powołany w procesie karnym przez organ procesowy.

Biegły może stać się pomocnikiem procesowym - wypowiada opinie na temat np. innych źródeł osobowych.

Biegły jest osobą zaufania procesowego - o powołaniu decyduje swobodny wybór organu procesowego spośród osób wpisanych na listę biegłych. Organ procesowy powołując bierze pod uwagę kwalifikację fachowe jak i moralne.

Wiadomości specjalne -

• wszelkie wiadomości dotyczące określonej dziedziny życia.

• wiadomości z zakresu różnych dziedzin nauki, sztuki, rzemiosła, obrotu gospodarczego

• to nie tylko wiadomości jako rezultat wiedzy, lecz także umiejętności określonej osoby

• które nie są znane przeciętnemu ogółowi, a które biegły nabył w toku studiów specjalistycznych i w związku z długotrwałym doświadczeniem, bądź przez samo doświadczenie przy wykonywaniu swego zawodu

• mogą wchodzić pewne czynności zabronione przez prawo - biegli stwierdzają np. rodzaj narkotyku

Biegły w zakresie prawa - niedopuszczalne jest wypowiadanie się biegłego co do prawa krajowego. Sędzia czy prokurator musi posiadać wiadomości specjalne dot. prawa polskiego. Przedmiotem dowodu może być prawo zwyczajowe, oraz prawo międzynarodowe.

Podstawy prawne powołania biegłego

Decyzja zapada zawsze w formie postanowienia. Wniosek może złożyć również strona (musi odpowiadać wymaganiom wniosku dowodowego). Strona może zaproponować konkretną osobę aby była powołana w tym charakterze - nie jest to wiążące dla organu procesowego.

Postanowienie może być zmienia i uzupełniane na wniosek lub z urzędu.

Strony mogą sformułować listę pytań do biegłego - nie mogą one nigdy dotyczyć winy oskarżonego, czy oceny prawnej.

Zlecenie opracowania opinii - do instytucji skierowane zastępuje wniosek o powołanie biegłego. O osobach fizycznych będących biegłymi decyduje sama instytucja.

• do tych instytucji należy zwracać się wtedy gdy problem ze względu na złożoność wymaga wybitnych specjalistów, skomplikowane badania laboratoryjne

• mogą to być instytucje państwowe jak i niepubliczne - w instytucjach państwowych powoływana jest przez zlecenie, a w niepublicznych powoływani poszczególne osoby fizyczne

Dla ważności opinii nie ma znaczenia kto taką opinię wydał.

Może się okazać konieczne dla wydania opinii biegłych z różnych dziedzin - o tym czy ma to być wspólna czy odrębne opinie decyduje organ procesowy.

Kodeks nie przewiduje ekspertyz prywatnych - nie mogą mieć one zastosowania w postępowaniu karnym.

• taka ekspertyza może jedynie wskazywać na dowód - organ powoła tę osobę jako biegłego.

Postanowienie powinno odpowiadać art 94 i 194 kpk

• imię, nazwisko i specjalność biegłego

• określić zakres ekspertyzy - jakie wiadomości powinien posiadać

• pytania szczegółowe do biegłego

• uzasadnienie - okoliczności będące przedmiotem ekspertyzy mają istotne znaczenie dla sprawy i do ich rozstrzygnięcia wymagane są wiadomości specjalne

OPINIA SĄDOWO-PSYCHIATRYCZNA

Do wydania opinii musi być powołanych co najmniej 2 biegłych psychiatrów, a przedmiotem opinii jest poczytalność oskarżonego w chwili czynu, aktualny stan zdrowia psychicznego, także zdolność do udziału w postępowaniu i w razie potrzeby wypowiedzenie się co do konieczności stosowania środków zabezpieczających.

Badanie zdrowia psychicznego może być zarządzony tylko na podstawie 202 kpk.

Ustalenie stanu psychicznego w postępowaniu

• gdy biegły nie może brać udziału to postępowanie należy zawiesić

Opinia ma znaczenie tylko dla danego czynu.

Opinia wydawana przez biegłych

• tylko przez zespół - 2 biegłych lekarzy psychiatrów, co najmniej I stopnień specjalizacji w zakresie psychiatrii

Wzywa się biegłych tylko gdy strony o to wnoszą. Przesłuchuje się wszystkich lekarzy niezależenie od tego kiedy mają wydać opinię.

Innych lekarzy powołuje organ procesowy na wniosek lekarzy psychiatrów.

Bezwzględny zakaz pozostawania biegłych w związku małżeńskim, nie mogą też pozostawać w innym stosunku, który mógłby wywołać wątpliwość co do ich samodzielności.

Obserwacja w zakładzie leczniczym - jest możliwa na wniosek lekarzy psychiatrów.

• orzeka o tym sąd

• termin podstawowy to 4 tygodnie, z możliwością przedłużenia o kolejne 4 tygodnie - łączny termin nie może przekroczyć 8 tygodni. Przedłużenie tylko gdy jest to podyktowane koniecznością procesową.

Prawa i obowiązki biegłego

prawa

• przeglądanie akt sprawi i organizowanie sobie ekspertyzy - przekazuje się akta tylko w zakresie niezbędnym do wydania opinii; organizowanie ekspertyzy polega na wszelkich czynnościach niezbędnych do jej przeprowadzenia, organ procesowy może ograniczać poprzez zadawanie pytań do biegłego. Nie może dokonywać czynności należących do organu procesowego

• prawo do obecności na rozprawie i zadawania pytań - jeżeli biegły bierze udział to stosuje się przepisy dot. świadka

• biegły może pozostać na sali rozpraw chyba, że sąd zarządzi inaczej

• prawo do odmowy wydania opinii w przypadku istnienia niedostatecznego materiału do jej wydania

• prawo do wynagrodzenia za opinię - wysokość określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości

Obowiązki

• przyjęcie i pełnienie funkcji biegłego - jest to obowiązek publiczny, dotyczy zarówno biegłych sądowych jak i powołanych w indywidualnych sprawach; zwolnić się od bycia biegłym można na podstawie art 156; obowiązek powstaje z chwilą doręczenia postanowienia o powołaniu biegłego

• stawiennictwa i pozostawania do dyspozycji organu procesowego - może być kara porządkowa

• złożenie przyrzeczenia - dotyczy każdego biegłego. Biegły sądowy składa przed prezesem i się na nie powołuje. Pozostali składają na rozprawie przed sądem. Od odebrania przyrzeczenia można odstąpić gdy strony wyrażą na to zgodę. poucza się o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań

• obowiązek zeznawania prawdy i wydania opinii odpowiadającej prawdzie

• obowiązek przeprowadzenia czynności osobiście przez biegłego

• przeprowadzenie badań zgodnych z instrukcją organu procesowego - sąd lub prokurator może zastrzec swoją obecność przy badaniach

• przedstawienie sprawozdania i opinii z przeprowadzenia badań

Przesłuchanie biegłego

Biegły słuchany jest głównie na rozprawie - wzywany jest przez sąd wtedy gdy strony chcą zadać biegłemu pytania na rozprawie, czy jeżeli strony zgłaszają krytykę pod adresem opinii.

• wzywani są gdy złożyli opinię na piśmie

• również gdy opinia jest niejasna

Biegły a specjalista

Specjalista nie jest samodzielnym źródłem dowodowym, ponieważ jego wiedza specjalna pozwala na wykonanie czynności technicznych o charakterze pomocniczym w toku dokonywania np. oględzin.

Specjalistę wzywa się przez wydanie zarządzenia, a biegły przez postanowienie.

Specjalista może być wezwany do sprawy na wniosek biegłego.

Specjalista nie wydaje opinii, tylko jego udział jest odnotowany w protokole.

Od biegłego i specjalisty można odebrać przyrzeczenie, a do specjalistów stosuje się niektóre przepisy dotyczące biegłych.

56

---