1. Przedmiot i uczestnicy stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe - rodzaj stosunków społecznych; muszą mieć dwie strony (podmioty) pochodzące z różnych państw

- ujęcie podmiotowe: kto jest podmiotem stosunków mn.; między kim zachodzą te stosunki

Stosunki zewnętrzne (wykraczające poza granice państw) zorganizowanych grup społecznych i jednostek politycznych

Całokształt więzi i relacji zachodzących między państwami, systemami państw oraz głównymi siłami działającymi na arenie międzynarodowej (~ Ziemowit Jacek Pietraś)

- ujęcie podmiotowo- przedmiotowe: dodaje się elementy dot. czego te stosunki dotyczą

Całość transakcji i przepływów o charakterze transgranicznym

Transgraniczne interakcje społeczne

Cechy SM

- Poliarchiczność - zdecentralizowanie; zorganizowane horyzontalnie (poziome); jest wiele niezależnych od

siebie ośrodków decyzyjnych

- Brak zjawiska władzy (jest wpływ); istnieje pewien wpływ (organizacji międzynarodowych, prawa mn)

- Postępująca złożoność (dynamiczność): jest coraz więcej ośrodków decyzyjnych ; stos. mn. są bardzo

skomplikowane; szybko się zmieniają

- Decyzje międzynarodowe jako wynik oddziaływań co najmniej dwóch suwerennych podmiotów: decyzje

najczęściej są kompromisem

- Wzajemnie przenikanie się środowiska międzynarodowego i wnętrza państwa: coraz trudniej jest oddzielić

to co jest wewnętrzne (narodowe) od tego co zewnętrzne (międzynarodowe); te dwie

dziedziny na siebie wzajemnie wpływają

Uczestnicy SM- stosunki mn. nie są zwykła sumą działań tych uczestników; powstaje efekt synergii (1+1=3) Efekt końcowy tworzy nową jakość, większą od prostej, zwykłej sumy.

(1) państwa,

(2) narody,

(3) zbiorowe podmioty międzypaństwowe - IGOs - org. międzyrządowe (np. ONZ, G7)

(4) zbiorowe podmioty między społeczne (prywatne) o charakterze niekomercyjnym - NGOs,

(5) zbiorowe podmioty gospodarcze (komercyjne) - TNCs, (korporacje transnarodowe)

(6) prywatne i subpaństwowe (terytorialne) podmioty krajowe (regiony, gminy, miasta, org. społeczne, działające w ramach jednego państwa)

Płaszczyzny SM

- Polityczna (dyplomatyczna) oficjalna, urzędowa działalność państwa; przedstawiciele państwa

- Gospodarcza sfera ekonomiczna; gospodarka narodowa, czyli przedsiębiorstwa i

konsumenci razem; gospodarstwa domowe są głównym uczestnikiem

- Wojskowa (militarna) dot. zbrojeń, armii; gł. uczestnikiem jest armia

- Społeczna (kulturalna) zw. z ideologiczną sferą (aksjologiczną); gł. uczestnikiem są zorganizowane grupy społeczne składające się z jednostek

- Sportowa można by ją zmieścić w płaszczyźnie społecznej

- Ekologiczna mieści się po części w płaszczyźnie polit, gosp, społ

- Naukowa mieści się w gosp. raczej

- … i inne

Ekonomiczna płaszczyzna SM rośnie na znaczeniu

- państwa stosują nie raz sankcje gospodarcze jako forma rozwiązywania sporów

- ten rodzaj działań wyparł w dużej mierze interwencje wojskową

- globalizacja spowodowała duży wpływ i przepływ między gospodarkami narodowymi

1. - handel międzynarodowy (wymiana towarowa - wymiana dóbr materialnych)

2. - przepływ usług

3. - przepływ kapitału

4. - przepływ technologii i informacji naukowo-technicznej

5. - przepływ siły roboczej

Ad a) Handel międzynarodowy

- najstarsza, chronologicznie pierwotna, forma wymiany międzynarodowej w zakresie gospodarki.

- ewolucja - od wymiany barterowej (towar za towar) do formy pieniężnej. Wymiana barterowa jest dziś marginalna

- współcześnie wyraźna dominacja artykułów przemysłowych nad surowcami i artykułami rolnymi.

- relatywny spadek wymiany towarowej w całokształcie wymiany gospodarczej na korzyść innych dziedzin obrotu gospodarczego, przede wszystkim usług i kapitału.

Ad b) Usługi

- Działalność o charakterze niematerialnym (nienamacalnym) świadczona na rzecz podmiotów gospodarczych i/lub ludności w celu zaspokojenia ich potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych.

- M.in.: transport (pasażerski i towarowy; lądowy, morski i powietrzny), łączność i telekomunikacja (w tym Internet), ubezpieczenia i reasekuracja, turystyka, hotelarstwo, gastronomia.

Ad c) Kapitał

- kredyty udzielane przez banki oraz pożyczki udzielane przez banki, organizacje międzynarodowe lub państwa

- inwestycje zagraniczne (bezpośrednie lub portfelowe, czyli zakup obcych papierów wartościowych lub tytułów własności za granicą)

- lokaty na rynku walutowym

Ad d) Technologia i informacja naukowo-techniczna

- licencja (prawo do wytwarzania określonego towaru), patent, know-how;

Licencja: np. produkcja fiata w Polsce (Polska wykupiła licencję od Włoch do produkcji Fiata dodano literkę „p”: fiat 126 p); Patent: jest czyjś inny, ale produkcja już pod własną nazwą

- doradztwo, szkolenia, międzynarodowa współpraca badawcza

coraz bardziej znacząca; wartość dodana

Ad e) Siła robocza

- Rożne kategorie pracowników, niezależnie od poziomu kwalifikacji i wykształcenia: menadżerowie, naukowcy, technicy, lekarze, robotnicy niewykwalifikowani, pomoc domowa...

- dot. wszystkich rodzajów pracowników, nie tylko fizycznych

- istnieją ograniczenia dot. przepływu siły roboczej; państwa bronią się przed zbytnim zalewem obcej siły roboczej

- w odróżnieniu od poprzednich 4 kategorii, których przepływ jest mniej ograniczony

Typy uczestników msg

1) - Gospodarki narodowe z instytucją państwa (np. Austria, Bermudy, Chiny, Polska, Tajwan, Włochy); mogą też być gospodarki jednostek geopolitycznych zależnych (nie suwerennych)

Państwo jako uczestnik msp msg:

2) - Korporacje transnarodowe (np. GM, IBM, Fiat); o charakterze komercyjnym

	Gospodarka narodowa / korporacja transnarodowa	GDP / przychód [mld $, 2008]
18	Polska	526,966
22	Szwecja	480,021
23	Arabia Saudyjska	467,601
24	Royal Dutch Shell	458,361
25	Norwegia	449,996
26	Exxon Mobil	442,851
27	Austria	416,380
28	Wal-Mart Stores	405,607
29	Iran	385,143
30	BP	367,053
31	Grecja	356,796
32	Dania	342,672

3) - Grupy państw;

Grupy państw jako uczestnicy msg

a) organizacje międzynarodowe

- międzyrządowe (np. EBRD, IMF) lub - pozarządowe (np. Klub Rzymski, B&MGF)

- powszechne (np. Bank Światowy, WTO) lub - regionalne (np. AfDB, EFTA)

- ogólne (np. ONZ, UE) lub - wyspecjalizowane (np. UNIDO, OPEC)

b) grupy nieformalne

(np. G7/8, Klub Paryski, Grupa Australijska)

G7 siedem najbardziej uprzemysłowionych państw + Rosja (G8) w niektórych kwestiach

c) ugrupowania integracyjne

(np. NAFTA, AFTA, APEC)

UE jest ugrupowaniem integracyjnym oraz organizacją międzynarodową

4) - Inne (organizacje pozarządowe). organizacje pozarządowe to nie są grupy państw !!!

2. Gospodarka światowa i procesy globalizacji

Gospodarka światowa istnieje i tworzy system, ale składa się z wielu podsystemów. Funkcjonują dwa podejścia: I faktycznie istnieje jeden system gospodarki światowej. II jest ogromne zróżnicowanie gospodarek; jest ich wiele

Podmiotowe ujęcie gospodarki światowej:

• ogół uczestników międzynarodowych stosunków gospodarczych (msg) [ujęcie statyczne]

• system trwałych powiązań ekonomicznych między uczestnikami tychże stosunków [ujęcie dynamiczne].

Przedmiotowe ujęcie gospodarki światowej:

całokształt działalności gospodarczej w skali globu, polegającej na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności.

Kryterium mechanizmu gospodarowania i własności środków wytwórczych: cały system gospodarki światowej był podzielony na dwa główne podsystemy; jest to poniekąd podział historyczny, choć pewna tendencja nadal istnieje;

kapitalizm (Zachód) - gospodarka wolnorynkowa, własność prywatna

- pojawienie się kapitalizmu (wiek XVIII) rozpoczęło kształtowanie się gospodarki światowej; głównym czynnikiem zmiany jest postęp naukowo- techniczny

- mechanizmem gospodarowania jest rynek i sprzężenie popytowo- podażowe na nim zachodzące (niewidzialna ręka rynku)

- forma własności: dominuje własność prywatna

socjalizm (Wschód) - gospodarka planowa, własność społeczna (państwowa)

- mechanizm gosp. plan (instytucje publiczne decydują o kształcie rynku)

- forma własności: w teorii miała być społeczna, a w praktyce była państwowa

Kryterium poziomu rozwoju gospodarczego i struktury gospodarki:

Są wyjątki od tego podziału, np. tzw. wschodzące rynki

Północ - gospodarki narodowe wysoko rozwinięte (bogate), postindustrialne

- PKB w przeliczeniu n jednego mieszkańca i w ujęciu całościowym jest wysokie

- podstawą gosp. są usługi (ok. 70% PKB), potem przemysł (kilkanaście %), a rolnictwo zaledwie kilka %

- Kanada, USA, Europa Zachodnia, Australia, Japonia

Południe - gospodarki narodowe słabo rozwinięte (biedne), rolnicze

- niskie PKB (i globalny i w przeliczeniu na jednego mieszkańca)

- struktura gospodarki: na pierwszym miejscu rolnictwo i przemysł (głównie wydobywczy, a nie przetwórczy); najmniej znaczący jest sektor usług (dominują usługi turystyczne - ze względu na dobre położenie)

- większość Afryki i Azji

Kryterium dostępu do nowoczesnych technologii [Jeffrey Sachs- profesor Harwardu]:

Uwzględnia możliwości gospodarek narodowych i zaliczenie ich do różnych regionów pod względem dostępu do nowoczesnych technologii

• regiony technologicznych innowacji 10 lub więcej patentów na 1 mln mieszkańców (Europa Zachodnia, Am. Pn., Japonia, Australia)

• regiony adaptacji zagranicznych technologii mało własnych wynalazków, ale dysponują możliwościami przystosowania obcych technologii do własnej gospodarki (udział eksportu high technology > 10% i przekracza 2% PKB); Europa Śr.- Wsch., Azja Pd.- Wsch., Am. Pd. (Argentyna, Chile, Meksyk), RPA, Indie

• regiony nie posiadające nowoczesnej technologii w żadnej postaci trafiają tu technologie przestarzałe (Afryka, Azja, Am. Śr., część Am. Pd.)

Kryterium więzi geokulturowych:

Jest to podział nie zamknięty; uwzględnia pewne regiony ekonomiczne; pewny wspólny obszar, kulturę, uwarunkowania historyczne, religijne (np. kwestia bogacenia się: grzech czy cnota?)

• zachodnioeuropejska (szerzej europejska lub transatlantycka)

• Azji Południowo-Wschodniej

• latynoamerykańska

• bliskowschodnia

• Afryki Subsaharyjskiej itd.

Tendencje rozwoju współczesnej gospodarki światowej:

- globalizacja;

- regionalizacja (regionalna integracja gospodarcza);

- wzrost znaczenia stosunków finansowych;

- ewolucja strukturalno-jakościowa wymiany międzynarodowej;

- zmiany w dynamice rozwoju gospodarek narodowych i regionów;

- instytucjonalizacja.

Globalizacja

- Ścieżki globalizacji: kulturowa, gospodarcza, informatyczna, polityczna, ekologiczna;

- Kurczenie się świata (czasoprzestrzeni);

- Świat jako „globalna wioska” [Marshall McLuhan];

- Świat jest „jednym miejscem”;

- Globalizacja czy: westernizacja, amerykanizacja, a może macdonaldyzacja? Globalizacja a uniwersalizacja.

Gospodarcza ścieżka globalizacji Istota:

- postępująca internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) życia gospodarczego: produkcji, wymiany i konsumpcji; internacjonalizacja oznacza otwartość świata na obieg ekonomiczny

1. internacjonalizacja wymiany

• produkcja nie jest nastawiona wyłącznie na zaspokojenie rynku wewnętrznego, tylko też z myślą o eksporcie

• import jest nieraz bardziej opłacalny niż nieekonomiczne wytwarzanie produktu przez rynek wewnętrzny prowadzi do konieczności wymiany

2. internacjonalizacja wytwarzania (produkcji)

• coraz większa ilość produktów wytwarzana jest przez korporacje transnarodowe, których docelowym rynkiem jest duża ilość rynków narodowych

• podzespoły produktów wytwarzane są przez wielu podproducentów, a produkt finalny jest wynikiem montażu brak narodowego charakteru

- narastanie współzależności między gospodarkami narodowymi. Współzależność zamiast całkowitej podrzędności lub nadrzędności

Fale globalizacji (Balcerowicz):

- 1850-1914, intensywny rozwój wolnego rynku i handlu (ustabilizowany kapitalizm); dominował przepływ od bogatych do biednych, czyli od gospodarek rozwiniętych (W.B. i Europa finansowała rozwój nowych gospodarek - np. USA); migracja nisko wykwalifikowanej siły roboczej

- 1950-1980, globalizacja ograniczona (wykluczenie państw socjalistycznych i trzeciego świata)

- od lat 80. XX wieku. kontynuacja fali poprzedniej ale w innych realiach; włączenie państw postsocjalistycznych i wschodzących rynków odbijających od Południa; przepływy kapitałowe przechodzą od państw wysoko rozwiniętych do państw wysoko rozwiniętych; następuje migracja wysoko wykwalifikowanych osób

Globalizacja: szansa i zagrożenie

- Konkurencja; - Modernizacja; - Wzrost gospodarczy; - Demokratyzacja; - Zbliżenie kulturowe.

- Ekspansja korporacji i spadek roli państwa; - Rozwarstwienie społeczne; - Deterytorializacja.

Stosunek do globalizacji: Człowiek z ...

- Davos

światowe forum ekonomiczne

globalizacja jest korzystna, jest motorem napędowym

zwolennicy globalizacji

- Seattle (antyglobalista)

podczas konferencji WTO przeprowadzono pierwszy wielki protest antyglobalistyczny

skrajny przeciwnik globalizacji; globalizacja to wyzysk, zagrożenie

- Porto Alegre (alterglobalista)

w Brazylii zorganizowano światowy szczyt społeczny; (aktywiści, pozarządowcy)

mieszane uczucia; globalizacja jest nieuchronnym procesem, ale powinno się minimalizować negatywny wpływ, a wzmacniać pozytywny wpływ globalizacji

Regionalna integracja gospodarcza

Proces zacieśniania więzów gospodarczych na ograniczonym obszarze kuli ziemskiej (regionie), prowadzący do powstania trwałych powiązań ekonomicznych między integrującymi się gospodarkami narodowymi, w wyniku których zachodzą wewnętrzne zmiany strukturalne a gospodarki uzależniają się od siebie.

Wzrost znaczenia stosunków finansowych

- zagraniczne inwestycje bezpośrednie i portfelowe, kredyty, pożyczki;

- banki komercyjne, giełdy walutowe, międzynarodowe organizacje finansowe (np. IMF, Bank Światowy, regionalne banki rozwoju, EIB).

Ewolucja strukturalno-jakościowa wymiany międzynarodowej

- spadek udziału towarów nisko przetworzonych i wzrost udziału artykułów przemysłowych w obrotach międzynarodowych.

- wzrost znaczenia usług.

- spadek udziału artykułów rolnych

Zmiany w dynamice rozwoju gospodarek narodowych i regionów

centrum gospodarki światowej:

1. do wieku XIX - centrum w Europie; różne państwa w ramach Europy dominowały w tym czasie:

• XV wiek - Włochy

• XVI wiek - Holandia

• XVIII i XIX - Wielka Brytania

1. nastąpiło przesuniecie centrum na zachodnie wybrzeże USA; tam ulokowane były główne przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego - co napędzało gospodarkę USA

2. 60 i 70 lata XX wieku przesunięcie centrum na azjatycką część USA (w granicach USA); nowe filary gospodarki: krzemowa dolina (hightechnology), Los Angeles (przemysł rozrywkowy)

3. Przesuwanie się centrum na region Pacyfiku: Chiny + Indie (w stronę tygrysów azjatyckich: Tajwan, Korea, Tajlandia);

potęga azjatycka ma dość kruche podstawy i powoli następuje cofnięcie do USA; na fali obecnego kryzysu wywołanego przez USA, Chiny kilkakrotnie powiększyły wysokość swojego PKB, zyskując 3 mc. na świecie (przed Niemcami, a za Japonią i USA); tempo rozwoju Chin jest zdumiewające, tym bardziej, że posiadają ogromny potencjał demograficzny

utrata znaczenia przez Europę Środkowo-Wschodnią i Rosję

głębokie peryferie gś: Afryka. Są to niezmiennie najsłabiej rozwinięte państwa świata

Instytucjonalizacja

normy i reżimy międzynarodowe

- zasady, umowy, uzgodnienia na skalę międzynarodową; regulacje prawne i polityczne

- wymiana została uregulowana związane jest to z pojawieniem się nowych struktur: organizacji międzynarodowych

organizacje międzynarodowe - regulują sferę ekonomiczną




3. Zagraniczna polityka ekonomiczna

Zagraniczna polityka ekonomiczna to działalność instytucji państwa w sferze stosunków ekonomicznych z zagranicą. Polega na kształtowaniu - za pomocą rozmaitych środków - pożądanych warunków,

kierunków, wielkości i struktury obrotów gospodarczych z zagranicą.

Państwo posiada potrzebne instrumenty wpływające na działalność podmiotów gospodarczych; może decydować o opłacalności pewnych kierunków, sfer gospodarczych (podatki, dotacje itp.); państwo stwarza warunki działalności gospodarczej i wymiany z zagranicą



Uwarunkowania zagranicznej polityki ekonomicznej [koncepcja Z. J. Pietrasia]

Największe znaczenie w polityce ekonomicznej mają uwarunkowania:

1. materialno- społeczne to jak państwo działa w sferze zagranicznej, politycznej i ekonomicznej zależy od potencjału gospodarczego

2. demograficzne potencjał ludnościowy (liczba);ludzie z jednej strony są czynnikami wytwórczymi, a zarazem są konsumentami. Ważna kwestia to też struktura wiekowa (wiek produkcyjny) i zawodowa, społeczna (rolnicy, wykształcenie)

3. geopolityczne zasoby surowcowe, położenie geokomunikacyjne (szlaki handlowe)

4. funkcjonalne stan stosunków międzynarodowych, koniunktura na świecie, kryzys

5. podmiotowo-strukturalne udział danego państwa w strukturach mn., zobowiązania wynikające z umów mn., przynależność do różnych organizacji wpływa na politykę zagraniczną w sferze ekonomicznej

6. potencjału politycznego jak nas widzą inni uczestnicy; wiarygodność kredytowa; atrakcyjność dla inwestorów

Cele zagranicznej polityki ekonomicznej [wg kryterium perspektywy czasowej]

a) Długookresowe (strukturalne [strategiczne]) - zrównoważony rozwój, wzrost potencjału i pozycji międzynarodowej

- kilkanaście, kilkadziesiąt lat

- zwykle wspólna dla wszystkich gospodarka mn.

- zrównoważony rozwój rozwój całościowy: sfera ekonomiczna+ społ +ekologiczna

- wzrost potencjału, przewagi konkurencyjnej i pozycji mn.

b) Średnio- i krótkookresowe (koniunkturalne [taktyczne i operacyjne]) - np. stabilizacja kursu waluty, likwidacja bezrobocia, restrukturyzacja gospodarki, zbilansowanie bilansu płatniczego

- wyznaczane dla każdego państwa osobno, bardzo zróżnicowane; zależą od sytuacji gospodarczej danego państwa i od danego momentu; dopasowane do konkretnej sytuacji

- średniookresowe: kilka lat;

- krótkookresowe: rok

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej:

_ Bezpośrednie - stosowane w kontaktach z zagranicą

_ Pośrednie - wewnętrzne środki, które wpływają na kontakty z zagranicą

_ Finansowe - wpływają na koszty

_ Administracyjne - wpływają na cechy jakościowe, ilość produktów

Dyplomacja gospodarcza - Realizacja działań zmierzających do polepszenia pozycji międzynarodowej państwa poprzez promocję: (1) jego interesów gospodarczych oraz (2) partykularnych interesów jego poszczególnych podmiotów przez przedstawicieli państwa - profesjonalnych dyplomatów [gospodarczych].

dyplomacja gospodarcza formalnie funkcjonuje od 4 lat, a sam departament od 2 miesięcy

państwo ma wspierać gospodarkę narodową jako całość, ale także poszczególnych przedsiębiorców

kształtowanie pewnych norm traktatów i umów mn., które wpływają na gospodarkę wewnętrzną

promocja eksportu, przyciąganie inwestorów zagranicznych

Podział zpe (1) [wg kryterium sposobu podejmowania decyzji]

• Autonomiczna jednostronna; państwo podejmując decyzję nie uzgadnia jej z partnerem zagranicznym; podejmuje decyzję samodzielnie, ale oczywiście biorąc pod uwagę skutki swoich działań i podejmując te najkorzystniejsze; brak konsultacji i negocjacji, ale są takie działania jak przewidywanie

• Konwencyjna (umowna) przewidują negocjacje z drugą stroną (partnerem); w wyniku rozmów, uzgodnień i umów; może być ograniczona do niektórych tylko partnerów albo sfer gospodarczych; istnieje często przesunięcie w czasie; konkretna decyzja jest wynikiem dawnych uzgodnień sprzed wielu lat; nie jest to często decyzja podejmowana w danym momencie; wynika ona z działań podjętych wcześniej

Podział zpe (2) [wg kryterium stopnia zaangażowania instytucji państwa]

• Liberalizm (wolny rynek) polityka stosowana przez państwa wyżej rozwinięte, nie bojące się konkurencji zagranicznej

• Swoboda prowadzenia działań gospodarczych i kontaktów gosp. z zagranicą

• Rola państwa jako nocnego stróża; państwo wycofuje się poza sferę gospodarczą, pozostawiając ją w gestii przedsiębiorców; działa niewidzialna ręka rynku, a państwo jest na uboczu

• Z początku państwo musi stworzyć warunki do swobody i wolności (zdjąć ograniczenia); potem państwo nadzoruje tylko legalności; państwo nie dyskryminuje i nie faworyzuje podmiotów

• Protekcjonizm: wspieranie rodzimych przedsiębiorców (uprzywilejowanie)

• Ochronny

• dla słabiej rozwiniętych państw oraz w dobie kryzysu na krótki okres czasu stosowany przez państwa wysoko rozwinięte;

• Państwo na protekcjonizmie ochronnym początkowo zarabia (np. dochody z ceł), ale w dłuższym okresie traci (utrata inwestorów) bo obroty maleją

• Ekspansjonistyczny (promocyjny):

• wsparcie przedsiębiorstw rodzimych w ich działalności eksportowej (wsparcie organizacyjne)

• Stosowane przez państwa lepiej rozwinięte, gdyż jest on kosztowny

• Państwo stosujące go w krótkim okresie czasu, ponosi koszty (wymaga to sporych nakładów finansowych); natomiast stosując go w dłuższym okresie, państwo zyskuje (wzrost eksportu)

Charakter zpe współczesnych państw

- Selektywna - zróżnicowana przedmiotowo i/lub podmiotowo; dostosowana do sytuacji oraz rodzajów podmiotów i typów państwa

- Regionalna - „wspólna”, inna do wewnątrz i na zewnątrz ugrupowania

- Nietaryfowa - posługująca się innymi niż środki taryfowe (cła) instrumentami; środki inne niż cła; cła na świecie znacząco się obniżyły

Autarkia (samowystarczalność)

~ Ograniczanie stosunków gospodarczych z zagranicą do absolutnie koniecznego minimum; państwo musi wykorzystywać maksymalnie własne zasoby (zasoby ludzkie, surowce itp.);

~ eksport = importowi (bilans zerowy); import dot. produktów niezbędnych, których wytworzenie wewnątrz kraju jest nie możliwe

~ Nie ma uzasadnienia ekonomicznego; ekonomiści określają autarkię jako nie słuszną i mało opłacalną; kontakty z zagranicą są czymś korzystnym, logicznym

~ Przyczyny: ideologia lub sankcje międzynarodowe

1. ideologiczne : wynik przyjętego systemu wartości w stosunku do świata zewnętrznego; np. kapitalizm jest wrogiem państwa komunistycznego, więc trzeba odizolować się od świata kapitalistycznego; np. Albania

2. sankcje międzynarodowe : państwo było by skłonne utrzymywać kontakty z zagranicą, ale zagranica stosuje embargo z jakiejś przyczyny np. Irak

~ Przykłady:

Albania [lata 60. i 70. XX w.; uważała za jedynego oprócz siebie komunistę Chiny i tylko z nimi utrzymywała kontakty], skutkiem tego zamknięcia było ulokowanie Albanii w rankingach na ostatnim miejscu

Korea Ludowo-Demokratyczna [lata 90. XX w.], Irak [1990-2004]

~ czasem rozumiana jako skrajny przykład protekcjonizmu




4. Handel międzynarodowy i jego instytucjonalizacja

Teorie handlu zagranicznego

1) teorie historyczne: doktryna słusznej ceny, merkantylizm, ekonomia klasyczna Adama Smitha, klasyczna i neoklasyczna teoria wymiany międzynarodowej

2) teorie współczesne: neoczynnikowe, neotechnologiczne i popytowo-podażowe.

Teorie historyczne

- tzw. koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów (starożytny Egipt, Fenicja, Rzym, Grecja);

- doktryna słusznej ceny (feudalizm) handel jest korzystny jeśli dokonywany jest po słusznej cenie - to jest takiej, która pokrywa koszty produkcji i zapewnia sprawiedliwy zysk (św. Tomasz z Akwinu); w czasach późniejszych - po cenie, która kształtuje się na rynku;

Merkantylizm

- Bogactwo państwa zależy od korzystnego bilansu wymiany z zagranicą - bilansu handlowego.

- tzw. monetaryzm lub bulionizm: państwo powinno zwiększać zasoby kruszców szlachetnych; tzw. merkantylizm właściwy

- zagranicznych pieniędzy, poprzez stosowanie odpowiedniej polityki ekonomicznej polegającej na wspieraniu eksportu i ograniczaniu importu.

Teoria kosztów absolutnych - Adam Smith (1776 - traktat Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów).

- Podstawą rozwoju specjalizacji i korzyści z handlu są bezwzględne różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładami pracy. Wymiana handlowa zachodzi wtedy, gdy jeden z krajów produkuje pewne dobra mniejszym kosztem, niż drugi, a inne wyższym.

- Jeśli kraj A jest bardziej efektywny w produkcji towaru X, a kraj B w produkcji towaru Y to oba kraje osiągną korzyści, kiedy kraj A wyeksportuje do kraju B całość lub część towaru X, w zamian za import towaru Y z kraju B.

Teoria kosztów względnych (komparatywnych) - David Ricardo (1817 - Zasady ekonomii polit. i opodatkowania).

- korzyści z wymiany handlowej istnieją również wtedy, gdy występują jedynie względne różnice w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.

- Jeśli kraj A ma absolutną przewagę nad krajem B w produkcji towaru X i Y to powinien specjalizować się

w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B, a więc w

przypadku którego jego przewaga mierzona kosztami jest stosunkowo największa. Jednocześnie kraj B

powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego jego niekorzystna

sytuacja ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Teoria obfitości zasobów - B. Ohlin, E. Heckscher i P.A. Samuelson.

- o kierunkach specjalizacji decydują różnice w wielkościach zasobów czynników wytwórczych: pracy i kapitału.

- każdy kraj powinien eksportować te towary, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego (a więc tańszego) czynnika produkcji, a importować te towary, w których produkcji stosowany jest mniej obfity (a więc droższy czynnik). Kraj względnie lepiej wyposażony w kapitał powinien produkować i eksportować

towary kapitałochłonne, a kraj obficiej wyposażony w pracę - towary bardziej pracochłonne.

Współczesne teorie neoczynnikowe

- uwzględniają większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca.

- w przypadku teorii trójczynnikowej chodzi dodatkowo o zasoby naturalne; w teorii wieloczynnikowej jest mowa o różnicach w wyposażeniu w pracę prostą, kapitał ludzki (czyli pracę złożoną), kapitał rzeczowy i zasoby naturalne.

Teorie neotechnologiczne

~ teoria luki technologicznej - korzyści w handlu międzynarodowym osiąga się dzięki różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego;

~ teoria korzyści skali - korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji.

Teoria cyklu życia produktu - handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu innowacji kolejno przez trzy fazy:

1) faza innowacyjna - wprowadzenie produktu na rynek - korzyści czerpie kraj -innowator (producenci

monopoliści) wprowadzający nowy produkt i wyprzedzaj technologicznie konkurencję,

2) faza dojrzewania - produkcja na wielką skalę, ekspansja innowatora, chociaż może pojawić się konkurencja

3) faza standaryzacji - innowator traci przewagę technologiczną, zaostrza się konkurencja ze strony imitatorów, innowator przesuwa środki na uruchomienie nowej produkcji;

kraje posiadające przewagę technologiczną są w stanie tworzyć nowe produkty a kraje opóźnione technologicznie koncentrują się na produktach dojrzałych lub standardowych;

Teorie popytowo-podażowe _ autorzy eksponują znaczenie czynników po stronie popytu: efektem handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów, szczególnie korzystny jest w tej sytuacji handel międzygałęziowy (jednoczesny eksport i import wyrobów i podzespołów tych samych gałęzi i branż).

Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu GATT - General Agreement on Tariffs and Trade

Podpisany 30.10.1947 na konferencji w Genewie przez 23 państwa członkowskie ONZ. Porozumienie

weszło w życie 1.1.1948.

Cele: liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez redukcję ceł importowych i eliminację innych przeszkód, przeciwdziałanie dyskryminacji.

Zasady:

1. niedyskryminacja i równość traktowania -- KNU;;

2. wzajemność (równość korzyści i koncesji);

3. zakaz stosowania nietaryfowych środków polityki handlowej.

Światowa Organizacja Handlu Założona 15.4.1994 na konferencji w Marrakeszu przez 124 państwa członkowskie GATT.. Porozumienie weszło w życie 1.1.1995. Obecnie 153 członków.

Cele:: popieranie wolnego handlu międzynarodowego poprzez znoszenie ceł i innych barier handlowych, usuwanie dyskryminacji w międzynarodowej wymianie towarów, liberalizacja handlu artykułami rolnymi i usługami, ochrona własności intelektualnej.

Funkcje: zarządza porozumieniami zawartymi w ramach rundy urugwajskiej GATT i następnymi;; stanowi forum negocjacji handlowych; rozwiązuje spory handlowe; dokonuje przeglądu polityki handlowej; udziela pomocy technicznej państwom rozwijającym się.

Runda katarska (Ad-Dauha)

decyzję o rozpoczęciu rundy podjęto na IV Konferencji Ministerialnej WTO w listopadzie 2001 r. w stolicy Kataru Ad-Dausze. Planowano zakończenie w 2005 r.

Konferencja w Cancun we wrześniu 2003 r. zakończyła się przed czasem całkowitym fiaskiem. Rozmowy na pewien czas zarzucono, a następnie do nich powrócono przyjmując nowy kalendarz. Kolejne decyzje podejmowano i uszczegółowiano porozumienie w sierpniu 2004 r. podczas posiedzenia Rady Generalnej w Genewie i w grudniu 2005 r. podczas Konferencji Ministerialnej w Hongkongu oraz w Genewie (przełom listopada i grudnia 2009).

Przedmiot negocjacji rundy: handel produktami przemysłowymi, handel artykułami rolnymi, usługi, własność intelektualna, tzw. tematy singapurskie: zamówienia publiczne, reguły konkurencji, inwestycje zagraniczne, spory handlowe

Sprzeczne interesy

• Unia Europejska - stopniowa i jak najmniejsza liberalizacja handlu towarami rolnymi; rozpoczęcie rozmów o stworzeniu międzynarodowych reguł dotyczących inwestycji, zamówień publicznych i konkurencji.

• Stany Zjednoczone - radykalna obniżka ceł na produkty przemysłowe; kompromisowy plan redukcji barier w handlu artykułami rolnymi.

• Grupa Cairns - powstała w 1986 r. koalicja 19 państw eksportujących żywność (m.in. Australia, Kanada, Argentyna, Brazylia, RPA, Indonezja) - radykalna liberalizacja handlu towarami rolnymi.

• Państwa rozwijające się pod przewodnictwem Indii - sprzeciw wobec radykalnej redukcji ceł na towary przemysłowe i nacisk na obniżkę barier w handlu rolnym.




5. Instrumenty zagranicznej polityki handlowej

Instrumenty bezpośrednie - wprost oddziałują na podmioty gospodarcze prowadzące handel zagraniczny;

natychmiastowy skutek

Instrumenty pośrednie - stosowane wewnątrz kraju, ale oddziaływania widoczne są na zewnątrz

Rodzaje bezpośrednich środków polityki handlowej

• taryfowe (cło) - charakter finansowy, stałe; powodują zmianę cen; ściśle określone warunki, upublicznione w postaci taryfy celnej

• parataryfowe - charakter finansowy, zmienne; oddziałują na ceny; mogą być stosowane w sposób zróżnicowany; zależą od miejsca, czasu, sytuacji.

• pozataryfowe - charakter administracyjny; oddziałują albo na jakość produktu albo na ilość; spełnianie standardów

• inne.

Ich zastosowanie pociąga za sobą w sposób bezpośredni (wprost) ograniczenie, bądź odwrotnie - pobudzenie, przepływu towarów pomiędzy państwami.

Cło:

Opłata nakładana przez państwo na towar, który przekracza jego granicę celną. Granica celna nie pokrywa się z granicą państwową, gdy:

• państwa tworzą ugrupowanie integracyjne (co najmniej strefa wolnego handlu)

- likwidują granicę celną ale zostawiają państwową

- brak granicy celnej = brak obowiązku płacenia opłaty gdy jest strefa wolnego handlu

• wewnątrz państwa powstaje wolny obszar celny lub skład wolnocłowy.

- wydzielona przestrzeń w obrębie terytorium państwowego, wyłączona spod obszaru celnego kraju; np. na przejściach granicznych, porty lotnicze i morskie;

Cło zwiększa cenę towaru.

Rodzaje ceł:

Ze względu na kierunek przepływu:

• eksportowe, importowe, tranzytowe. - towary podlegają ocleniu; najczęściej wobec importowanych (gdy zagrażają produktom rodzimym); WTO zabroniło stosowania cła tranzytowego na towary przejeżdżające przez nasz kraj

Ze względu na cel:

• fiskalne, ochronne. - każde cło jest fiskalne (bo cło to spłata); chodzi o przyczyny nałożenia cła:

- wpływ pieniędzy do budżetu (przede wszystkim gdy brak jest rodzimych odpowiedników)

- ochrona rodzimych produktów przed konkurencją


Ze względu na sposób naliczania:

• ad valorem, specyficzne, kombinowane.

Rodzaje ceł ze względu na sposób naliczania:

• ad valorem - pobierane są w określonej stawce procentowej od wartości przewożonego towaru (np. 5%, 10% lub 15%); tendencje do zafałszowywania dokumentacji; ale urzędnicy celni mają prawo do weryfikowania tych kwot

• specyficzne - ustalane są w postaci określonej stawki w jednostce pieniężnej danego kraju za jednostkę miary przewożonego towaru (np. 100 zł za litr, 30 zł za sztukę, 200 zł za tonę itp.); naliczane od wielkości przewozu a nie od wartości; od jednostek miar: kg, baryłka, m2

• kombinowane - jest to połączenie powyższych sposobów naliczania cła (np. 10% + 20 zł za sztukę lub 15%, ale minimum 250 zł).

Środki parataryfowe:

• opłaty wyrównawcze, - stosowane wyłącznie w imporcie w celu wyrównania ceny towaru importowanego z ceną towaru występującego na rynku wewnętrznym (gdy produkty mają cenę gwarantowaną, np. mleko, cukier, mięso, zboże)

• depozyty importowe, - importer wpłaca na nie oprocentowane konto określoną kwotę (% od wartości produktu), wynikającą z określonego kontraktu skutkuje zmniejszeniem tego przepływu

• opłaty manipulacyjne (np. za wykonywanie czynności kontroli celnej, udzielenie wiążącej informacji taryfowej, potwierdzenie pochodzenia lub statusu celnego towaru, objęcie towaru procedurą tranzytu), opłaty sanitarne, skarbowe od dokumentacji towarowej itp.,

• subwencje eksportowe (subsydia):

• bezpośrednie,

• pośrednie.

Dumping

- Nie jest narzędziem polityki państwa! To przedsiębiorstwo decyduje o jego zastosowaniu, w celu zdobycia rynku;

- Nieuczciwa praktyka handlowa, polegająca na sprzedaży towaru odbiorcom zagranicznym po cenie niższej od ceny krajowej a nawet poniżej kosztów. Początkowo traci się na sprzedaży, ale wykańcza się konkurencję, a potem wraca się do cen wyższych i odrabia straty

- W obronie państwo może zastosować cło antydumpingowe.

Środki pozataryfowe: oddziałują na ilość lub jakość

- kontyngent (limit) - może mieć charakter ilościowy lub wartościowy, ustalanie przez państwo górnej granicy , wielkości obrotu danym produktem; stosowane na pewien okres wobec określonego produktu; stosowane w imporcie i eksporcie;

- licencja, konieczność uzyskania zezwolenia na transakcję, każdorazowo lub na rok;

- normy i standardy: przemysłowe o charakterze technicznym, technologicznym; sanitarne; w zakresie miar, wag, oznakowania towarów.

Inne

- ograniczenia dewizowe,

- kontyngenty taryfowe,

- klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU).

Pośrednie środki polityki handlowej

- kurs walutowy,

- stopa procentowa,

- stopa podatkowa,

- polityka budżetowa.




6. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Obrót kapitałowy- wszelki odnotowywany ruch pieniądza przez granicę

Kapitał: publiczny (właścicielem budżet państwa) i prywatny

Inwestycje zagraniczne:

1) portfelowe - polega na nabywaniu zagranicznych papierów wartościowych (udziałowych bądź dłużnych tj. akcje, obligacje i inne) i uzyskiwaniu z tego tytułu uprawnień inwestora pasywnego.

inwestor pasywny nie ma wpływu na inwestycje, nie może zarządzać tymi papierami; brak realnego wpływu; otrzymuje jedynie zysk - odsetki od obligacji; forma lokaty kapitału lub w postaci dywidendy; ryzyko inwestora- można zyskać lub stracić po przez zmiany wartości rynkowej

Uwaga! W przypadku papierów udziałowych nie może to być więcej niż 10% (jeśli jest ponad to nie jest to już zagraniczna inwestycja portfelowa)

2) bezpośrednie - FDI - Foreign Direct Investment - to nabycie prawa własności zagranicznych

aktywów w celu uzyskania nad nimi kontroli i możliwości efektywnego zarządzania firmą

(inwestor aktywny). Podejmowanie bezpośredniej działalności gospodarczej z zagranicą.

daje możliwość wpływu, kontroli i zarządzania; inwestor bezpośredni podejmuje decyzje np. co do wyboru zarządu

Typy FDI

- Greenfield - podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą; tworzenie od podstaw przedsiębiorstwa; oficjalne przywiezienie kapitału do kraju (kapitał założycielski)

- Przejęcie - przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa (wykup udziałów lub akcji, minimum 10%); reinwestowane zyski - gdy przedsiębiorstwo już funkcjonuje, przynosi zyski, które należą do inwestora zagranicznego (może je wywieść do kraju macierzystego- zyski odliczane od FDI; lub dalej inwestować na miejscu - zyski wlicza się do FDI)

- Joint venture - tworzenie nowej spółki mieszanej z partnerem krajowym; wspólne tworzenie przedsiębiorstwa zwykle wkład : fifty - fifty (50% - 50%); pożyczki wewnątrz korporacyjne - gdy firmy należące do jednego przedsiębiorstwa pożyczają sobie pieniądze

Motywy podejmowania FDI

• nasycone rynki macierzyste i krajowa konkurencja

• ominięcie barier celnych i innych ograniczeń

• dążenie do nabycia po dobrej cenie wartościowych zasobów (np. marki, technologii, produktu, sieci sprzedaży)

• wyeliminowanie konkurencji lub wyprzedzenie i zablokowanie ruchu głównego konkurenta

• atrakcyjne warunki działania za granicą

Dochodzi do zmian w prawodawstwie krajowym w zakresie FDI: około 70% zmian (średnia światowa) jest na korzyść inwestycji

Czynniki lokalizacji FDI

1. prawno-polityczne (klimat inwestycyjny państwa: jaka jest polityka państwa i prawo wobec inwestorów)

- czy prawo dopuszcza FDI

- stabilność prawa - jego zmienność; tendencje zmian

- jasność prawa; czy okres vacatio legi jest dostarczającą długi (jeśli tak, to w razie niekorzystnej dla FDI zmiany prawa, inwestorzy mają czas się wycofać)

- polityka: poziom biurokracji, stabilność państwa, stopień upolitycznienia gospodarki, wiarygodność związana z przynależnością do organizacji międzynarodowych (przynależność do WTO, OECD, UE- podnosi wiarygodność i przewidywalność państwa)

2. ekonomiczne (przekonują o stopniu spłacalności inwestycji)

- wielkość rynku wewnętrznego (potencjalni klienci, ich status)

- ceny czynników produkcji (ziemia, siła robocza- praca, kapitał- kredyty, podatki)

- poziom wiedzy i kwalifikacji pracowników ; koszty doszkalania; koszty transportu (eksport + infrastruktura)

3. społeczne (związane ze stosunkiem społeczeństwa i związków zawodowych do inwestycji i kapitału zagranicznego) - np. problemy w państwach arabskich

Co inwestorzy myślą o Polsce: Polacy są wydajni, dobrze wykształceni, średnia znajomość języków obcych; dość wysokie podatki i skomplikowany system podatkowy; kiepskie drogi, duża biurokracja, wolne sądownictwo

Napływ FDI: zdecydowany wzrost napływu FDI nastąpił w II połowie lat 90., a w 2000 roku osiągnął w skali globu 1,4 bln $. W 2007 ponowny wzrost (2 bln $); potem spadek.





FDI w Polsce

- 1976--1986 dopuszczenie możliwości inwestowania w ograniczonym zakresie (wcześniej pełen zakaz)

[6.02.1976 - rozporządzenie Rady Ministrow w sprawie warunków, trybu i organów właściwych do wydawania zagranicznym osobom prawnym i fizycznym uprawnień do tworzenia przedstawicielstw na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dla wykonywania działalności gospodarczej;

6.07.1982 - ustawa o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne]

- czyli nastąpiło otwarcie drzwi, ale z wieloma ograniczeniami

- dopuszczenie tylko formy Greenfield

- właściciel - osoba pochodzenia polskiego

- 1986--2000 przyciąganie zagranicznych inwestorów [23.04.1986 - ustawa o spółkach z udziałem zagranicznym; 23.12.1988 - ustawa o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych; 14.06.1991 - ustawa o spółkach z udziałem zagranicznym]

- okres szerokiego otwarcia; próby przyciągnięcia kapitału zagranicznego;

- ustawa '88: 3 letnie wakacje podatkowe, brak ograniczeń ile trzeba inwestować

- ustawa '91: wycofanie się z tego; ulgi bardziej wybiórcze

- Od 2001 zrównanie inwestorów zagranicznych z krajowymi przedsiębiorcami

19.11.1999 - Prawo działalności gospodarczej; 2.07.2004 - ustawa o swobodzie działalności gospodarczej]

- brak rozgraniczeń dot inwestorów krajowych i zagranicznych (wspólne ustawodawstwo)

Konsekwencje napływu FDI

1. Finansowe

2. Konkurencja - konkurencja zagraniczna w niektórych przypadkach może być zabójcza

3. Miejsca pracy - przy wykupie firmy negocjuje się często pakiet społeczny (np. okres gwarancji utrzymania miejsc pracy)

4. Unowocześnienie gospodarki - napływ nowoczesnych technologii; zwykle jednak nie są one na najwyższym, poziomie

5. Handel zagraniczny - firma zagraniczna zwykle nie nastawia się tylko na rynek wewnętrzny, ale i eksportuje na rynki zewnętrzne; z drugiej strony często firmy te często zwiększają też import, wytwarzając swoje produkty z półproduktów/ surowców z zagranicy czyli wpływ na handel zagraniczny jest obustronny (zarówno wzrost eksportu jak i importu)




7. Korporacje transnarodowe

Korporacja transnarodowa (TNC) wg UNCTC - to przedsiębiorstwo prywatne, państwowe lub mieszane, mające swe oddziały w dwóch lub więcej państwach, które niezależnie od prawnej formy i dziedziny działalności tych oddziałów funkcjonuje zgodnie z określonym systemem podejmowania decyzji. W tych ramach oddziały te są powiązane między sobą stosunkami własności lub innymi, w ten sposób, że jedno z nich lub niektóre mogą okazywać znaczny wpływ na działalności drugich oddziałów oraz wykorzystywać wspólnie zasoby i ponosić odpowiedzialność.

Najważniejsze cechy definicyjne korporacji transnarodowej:

- definicja ta wskazuje elementy, które nie są ważne:

nieważne forma własności; KT to po prostu przedsiębiorstwo (własność prywatna, państwowa lub mieszana)

nie ważna forma działalności (holding, spółka akcyjna itp.)

nie ważna dziedzina działalności (różne branże, np. bankowa, transportowa itp.)

- definicja zaznacza że KT musi działać w co najmniej 2 państwach

- KT to jeden podmiot (w sensie decyzyjnym), którego oddziały i filie są powiązane

Korporacja transnarodowa wg UNCTAD - Przedsiębiorstwo macierzyste (parent enterprise) wraz z jego zagranicznymi filiami (foreign affiliates). Za wystarczającą uważa się własność 10% udziałów.

definicja ta skupia się na istocie korporacji transnarodowej; ze względu na współwłasność korporacje są zwykle ze sobą bardzo powiązane

Sposoby powstania korporacji

- Koncentracja kapitału - zagraniczne inwestycje bezpośrednie

- Centralizacja kapitału - łączenie (fuzja) dwóch przedsiębiorstw lub nawet korporacji

Korporacje składają się z firmy macierzystej (matki) i filii oraz/lub oddziałów poza krajem (córki)









Działa na podstawie prawa państwa działa na podstawie prawa państwa



goszczącego macierzystego (np. kilka oddziałów


banku greckiego)

Modele organizacyjne TNC wg Bartletta i Ghoshala

Wielonarodowy: federacja samodzielnych filii

- decentralizacja; względnie niezależne filie, które są miniaturami centrali

(robią prawie to samo co centrala, ale w innym państwie)

- działają samodzielnie; słabe kontakty między sobą i centralą

- centrala pełni funkcję koordynatora

Międzynarodowy: skoordynowana federacja

- silna centrala, nadzoruje działania filii

- filie są przedłużeniem działalności przedsiębiorstwa macierzystego (dopełniają działalność)

Globalny: ośrodek centralny

- centralizacja: silna centrala i słabe filie, w pełni podporządkowane

Transnarodowy: zintegrowana sieć

- pełen przepływ produkcji, kapitału; wiele powiązań


Indeksy:

1) transnarodowości (TNI) .

Wskazuje jaka część korporacji transnarodowej jest

prowadzona poza przedsiębiorstwem macierzystym.

Najbardziej transnarodowa firma ma ten wskaźnik na

poziomie 97% (Thomson Corporation)

Skalkulowany jako średnia trzech relacji (%):

- Aktywów zagranicznych do aktywów ogółem

- Wartości obrotów za granicą do obrotów ogółem

- Zatrudnienia za granicą do zatrudnienia ogółem

Elastyczność działania TNC

- Mobilność terytorialna

- Konglomeratowy charakter

mieszanka różnych dziedzin działalności; zwykle prowadzą szeroką działalność z różnych branż

- Efekt internalizacji gospodarowania:

możliwość zmniejszenia obciążeń podatkowych; przerzucanie zysków do filii w rajach podatkowych

możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a przedsiębiorstwem macierzystym; manipulowanie cenami w celu wykończenia konkurencji (dumping)

zmniejszenie kosztów prawnej ochrony własności; związane z zakupem patentów i licencji, które wykorzystuje się od razu we wszystkich filiach

wykorzystywanie cyklu życia produktu. Cykl można przedłużyć wkraczając z linią produkcyjną na nowy rynek, gdzie produkt ten może być innowacyjny, a wycofywanie go z rynków gdzie jest już przestarzały.

Triada TNCs

Liczba 1995 /…………... 2002 …………… / 2009

_ firm europejskich: 155 / 158 / 188 (w tym UE - 163)

_ firm z USA: 151 / 197 / 140

_ firm japońskich: 149 / 88

/ 68

_ inne: ChRL (37), Korea i Kanada (po 14), Australia (9)...

Global 500 wg „Fortune” [2009] - raport czasopisma amerykańskiego

	Firma	Kraj macierzysty	Przychody / zyski [mld $]
1.	Royal Dutch Shell	Niderlandy	458 / 26
2.	ExxonMobil	USA	443 / 45
3.	Wal-Mart Stores	USA	406 / 13
4.	BP	UK	367 / 21
5.	Chevron	USA	263 / 24
6.	Total	Francja	235 / 15
7.	ConocoPhillips	USA	231 / -17
8.	ING Group	Niderlandy	227 / -1
9.	Sinopec	ChRL	208 / 2
10.	Toyota Motor	Japonia	204 / -4




WY 8 2

8. Ugrupowania integracyjne

Integracja gospodarcza: proces zacieśniania więzów gospodarczych, prowadzący do powstania trwałych powiązań ekonomicznych pomiędzy integrującymi się gospodarkami narodowymi, w wyniku których

zachodzą wewnętrzne zmiany strukturalne, a gospodarki uzależniają się od siebie.

ruch w jednym kierunku; nieekonomiczne jest cofanie się na tej drodze integracyjnej

Przesłanki integracji:

Gospodarczo-społeczne:

-Wzrost efektywności gospodarowania i konkurencyjności poprzez obniżenie kosztów wymiany i specjalizację produkcji; swoisty łańcuch skutków: integracja przyczynia się do rozwoju gospodarczego państwa większa rola na arenie międzynarodowej (skutki polityczne) ; likwidowanie barier wymiana staje się tańsza

- Unowocześnienie gospodarki (szybsze) - dzięki wspólnym badaniom; dzielenie się efektami pracy

Polityczne: są to przesłanki wtórne, wynikające z przesłanek ekonomicznych

-Wzrost znaczenia politycznego; (dot. głównie państw małych i średnich)

-Wyższy poziom bezpieczeństwa (w obrębie ugrupowania integracyjnego)

Warunki integracji:

1. Komplementarność struktur gospodarczych

• gospodarki muszą mieć sobie coś nawzajem do zaoferowania (przynajmniej potencjalnie)

• wzajemne uzupełnianie się i dopasowywanie pod względem oferty gospodarczej państw integrujących się

• musi być powód (przesłanki) integracji

• im większa jest komplementarność tym integracja będzie szybsza i mniej kosztowna

2. Niezbędna infrastruktura techniczna

• fizyczne i techniczne możliwości dokonywania tej integracji; kanały przepływu informacji, wymiany, komunikacji, towarów osób, usług, kapitału

3. Odpowiednia polityka gospodarcza

• związany z polityką państwa; polityka prointegracyjna; wspieranie procesów integracyjnych, a nie ich hamowanie; likwidowanie barier (integracja negatywna) i tworzenie nowych wspólnych norm (integracja pozytywna); pogłębianie integracji - przechodzenie na kolejne etapy (na każdym etapie pojawia się nowa jakość z zachowaniem cech etapów wcześniejszych)

Poziomy procesu integracji [wg Bela Balassy'ego]

Cechy Etapy	Zniesienie barier w handlu wewnętrznym	Wspólna zewnętrzna polityka handlowa	Swoboda przepływu czynników wytwórczych	Wspólna polityka gospodarcza. Instytucje
Strefa wolnego handlu	X
Unia celna	X	X
Wspólny rynek	X	X	X
Unia gospodarcza	X	X	X	X

1. strefa wolnego handlu - dotyczy wymiany tylko wewnątrz ugrupowania integrującego się

2. unia celna - zmierzamy w kierunku ujednolicenia; handel wewnętrzny pozostaje wolny, ale pojawia się wspólna polityka celna wobec państw trzecich

3. wspólny rynek - rynek rozumiany szeroko (wymiana nie tylko usług i towarów, ale także kapitału i osób - siły roboczej)

4. unia gospodarcza - prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej pojawiają się instytucje, które taką politykę prowadzą w oparciu o zunifikowane prawo (nadrzędne w stosunku do prawa krajowego); może być wspólny pieniądz

Liczba RTA na świecie [1949-2008] RTA - Regional Trade Agrement - regionalne porozumienia handlowe

Liczba porozumień ogółem: 425; w tym 200 zrealizowanych faktycznie (a nie tylko na papierze)

głównie są to porozumienia dwustronne

zakres przedmiotowy jest różny

mniej lub bardziej sformalizowane

różne jeśli chodzi o głębokość integracji (głównie strefa wolnego handlu), tylko UE jest na poziomie budowania czwartego etapu (unii gospodarczej)

Ugrupowania integracyjne w Europie

UE (27 państw)

EFTA: Lichtenstein, Szwajcaria, Norwegia, Islandia

CEFTA: Bałkany, Mołdawia

UE + (EFTA - Szwajcaria) = EOG (Europejski Obszar Gospodarczy)

Ugrupowania integracyjne na świecie: integrują się państwa na wszystkich kontynentach, ale raczej w obrębie własnego kontynentu; mało jest prób przekroczenia granic kontynentu (ale są: Brazylia, Indie …)

APEC - Największe na świecie! - Forum Współpracy Gospodarczej Australii i Pacyfiku (Chiny, Papua- Nowa Gwinea, Rosja, USA)

…FTA= Free Trade Association/ Agrement/ Area różne zakończenia skrótów

Wolne handlowe stowarzyszenie/ porozumienie/ strefa

………………………………………………………………………………………………………………..

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association, EFTA)

- Traktat podpisano w Sztokholmie 4 stycznia 1960 r., wszedł w życie 3 maja tegoż roku.

- powstało z inicjatywy W. Brytanii; wszystkie państwa (7) były zdecydowane zachować autonomię ekonomiczną i skłonne tylko do liberalizacji handlu.

- utworzenie strefy wolnego handlu tzw. artykułami przetworzonymi (bez rolnych) - 1966.

- 21 czerwca 2001 r. w Vaduz znowelizowano traktat o EFTA; nowy traktat wszedł w życie 1 czerwca 2002 r. EFTA jako wspólny rynek (bez unii celnej!).

miała się nie integrować głęboko i szeroko; skłonna była do 1-ego etapu; strefa wolnego handlu obejmowała tylko artykuły przetworzone

zrealizowanie założeń: 2001 rok przełom - państwa EFTA weszły w układ z UE (która była dwa poziomy wyżej w integracji); państw EFTA podpisały każda oddzielnie traktat z UE, oparty o idee wolnego rynku

EFTA pominęła etap 2, gdyż nie ma unii celnej, ale buduje wspólny rynek; Szwajcaria nie jest w EOG, ale relacje z UE podobne jak innych państw EFTA

Kalendarium zmian zasięgu terytorialnego EFTA

EFTA jest zastygła (na strefie wolnego handlu), dlatego państwa przechodziły z tego ugrupowania do UE (dziś zostało jedynie 4 członków EFTA); miała odejść z EFTA Norwegia, ale społeczeństwo w referendum nie zgodziło się (gdyby odeszła to EFTA raczej przeszła by do historii)

- 1960: 7 Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, W. Brytania

- 1970: 7 + Islandia = 8

- 1973: 8 - Dania, Wielka Brytania = 6 (ważny rok, gdyż odeszła Wielka Bryt., która była inicjatorem integracji EFTA)

- 1986: 6 + Finlandia - Portugalia = 6

- 1991: 6 + Liechtenstein = 7

- 1995: 7 - Austria, Finlandia, Szwecja = 4

Struktura organizacyjna EFTA

- Rada - spotyka się 2 razy w miesiącu na szczeblu szefów przedstawicielstw państw członkowskich i dwa razy do roku (czerwiec i grudzień) na szczeblu ministerialnym

- Komitety (8, podlegają Radzie) - m. in. Komitet Ekonomiczny, Komitet do spraw Ceł i Reguł Pochodzenia,

Komitet do spraw Barier Technicznych w Handlu, Komitet do spraw Stosunków z Państwami Trzecimi; mogą być również tworzone ad-hoc

- Sekretariat na czele z Sekretarzem Generalnym - Genewa + Bruksela + Luksemburg (biuro statystyczne)

………………………………………………………………………………………………………………..

Środkowoeuropejska Strefa Wolnego Handlu (Central European Free Trade Area, CEFTA)

Początkowo było to FT Agrement, a teraz Area

- Porozumienie podpisane w Krakowie 21.12.1992; weszło w życie tymczasowo 1.03.1993, formalnie - 1 lipca 1994.

- Założyciele: Trójkąt Wyszehradzki (teraz Czworokąt- więc nazywa się Grupa Wyszehradzka); w oczekiwaniu na wejście do EWG; są to państwa postsocjalistyczne; natychmiast zgłosiły swój akces do EWG; w oczekiwaniu na przyjęcie uznano, że państwa te powinny rozpocząć najpierw własną integrację między sobą (CEFTA)

- Strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi - 1997

- po wejściu niektórych państwa CEFTA do UE, podpisano nowe porozumienie (2006)

- 19 grudnia 2006 w Bukareszcie podpisano „poprawione”, rozszerzające porozumienie CEFTA, nazywane CEFTA 2006; weszło w życie 26 lipca 2007 r. - pełna strefa wolnego handlu (do 31 grudnia 2010), wzbogacona o nowe elementy: liberalizacja przepływu usług, współpraca w zakresie zamówień publicznych, ochrona własności intelektualnej, zbliżenie standardów technicznych i fitosanitarnych

Kalendarium rozwoju CEFTA:

- 1992: 3 Czecho-Słowacja, Polska, Węgry

- 1993: 3 = 4 (podział Czecho-Słowacji)

- 1996: 4 + Słowenia = 5

- 1997: 5 + Rumunia = 6

- 1998: 6 + Bułgaria = 7

- 2002: 7 + Chorwacja = 8

- 2004 (1.05): 8 - Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry = 3 (odeszły państwa założycielskie)

- 2006: 3 + Macedonia = 4 + (19.12) Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogora, Kosowo (UNMIK), Mołdawia, Serbia = 10

- 2007 (1.01): 10 - Bułgaria, Rumunia = 8

Struktura organizacyjna CEFTA 2006 - państwa nie rozbudowują zbyt tego ugrupowania, z myślą przystąpienia w przyszłości do UE

- Wspólny Komitet - ministrowie ds. handlu zagranicznego państw członkowskich; spotkanie raz w roku; prezydencja (2010 - Serbia)

- Subkomitety (3): ds. rolnictwa (1999r - stworzenie wolnego handlu w rolnictwie), ds. ceł i reguł pochodzenia, ds. handlowych barier technicznych i barier nietaryfowych

- Sekretariat z siedzibą w Brukseli! Dziwna lokalizacja, gdyż sekretariat poza granicami państw CEFTA

………………………………………………………………………………………………………………..

Połnocnoamerykańska StrefaWolnego Handlu (North American Free Trade Area, NAFTA)

- 17 grudnia 1992 r. (trzy oddzielne ceremonie); weszło w życie 1 stycznia 1994 r.

- Z inicjatywy USA, objęło 3 państwa Ameryki Północnej

- odbyły się trzy równoległe uroczystości akcesyjne (każdy podpisał u siebie: Waszyngton, Meksyk, Oktawa); trzy umowy o strefie wolnego handlu z różnymi rozwiązaniami. Wsparcie Meksyku było w interesie USA i Kanady. Do realizacji strefy wolnego handlu doszło w 2008 roku

- Trzy dwustronne strefy wolnego handlu (2008) plus współpraca w zakresie energetyki, rolnictwa, zamówień publicznych, inwestycji, usług, w tym telekomunikacji i usług finansowych, polityki konkurencji, swobody poruszania się biznesmenów, własności intelektualnej, stosunków pracy i ochrony środowiska.

Struktura organizacyjna NAFTA

- Komisja Wolnego Handlu na szczeblu ministrów, spotkanie raz w roku

- Sekretariat składający się z trzech sekcji narodowych

- Komitety i grupy robocze

………………………………………………………………………………………………………………..

FTAA (Free Trade Area of the Americas)

- celem było utworzenie strefy wolnego handlu do 2004 roku; odbywały się spotkania ministrów handlu

- Pierwszy szczyt Ameryk w Miami w grudniu 1994 r., 34 państwa (bez Kuby)

- przyjęcie Deklaracji zasad i Planu działania w celu utworzenia FTAA do 2005 r.

- Coroczne spotkania ministrów handlu

- Drugi Szczyt Ameryk w Santiago de Chile w kwietniu 1998 r. - decyzja o rozpoczęciu oficjalnych negocjacji w 9 obszarach; był to punkt przełomowy;

- Czwarty szczyt Ameryk w Mar del Plata (Argentyna) w listopadzie 2005 r. zakończył się niepowodzeniem; w związku z antyamerykańskimi nastrojami Ameryki Południowej wstrzymano prace

………………………………………………………………………………………………………………..

Strefa Wolnego Handlu ASEAN (ASEAN Free Trade Area, AFTA)

- ASEAN: Association of Southeast Asia Nations (Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo-Wschodniej)

powstało na mocy deklaracji podpisanej 8 sierpnia 1967 r. w Bangkoku; 20 listopada 2007 r. w Singapurze podpisano Kartę ASEAN (weszła w życie 15 grudnia 2008 r.); była to typowo organizacja o charakterze politycznym; na I szczycie zdecydowano o rozpoczęciu współpracy o charakterze gospodarczym:

- 24 lutego 1976 - I szczyt ASEAN w Bali - Układ o wzajemnych preferencjach handlowych (PTA)

- 28 stycznia 1992, Singapur - porozumienie o AFTA- porozumienie o strefie wolnego handlu (początek działalności jako ugrupowania integracyjnego)

- 7-8 października 2003 - tzw. Bali II -Wspólnota Ekonomiczna (wspólny rynek do 2015); integracja zmierza w stronę dalszych rozszerzeń;

- 2007 rok: karta ASEAN - formalny traktat, który zmienia osobowość ASEAN, status organizacji: wspólnota polityczna + ekonomiczna + kulturowa

Rozwoj terytorialny ASEAN - charakteryzuje się ciągłym rozszerzaniem granic; ciągły rozwój, powiększanie liczby państw

• _ 1967: 5 Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia

• _ 1984: 5 + Brunei = 6

• _ 1995: 6 + Wietnam = 7

• _ 1997: 7 + Laos i Birma = 9

• _ 1999: 9 + Kambodża = 10

Struktura organizacyjna ASEAN

• Szczyt ASEAN - dwa razy do roku, spotkanie szefów państw lub rządów

• Rada Koordynacyjna - na szczeblu ministrów spraw zagranicznych (2 x w roku)

• Rady Wspólnoty - Rada Polityczno-Bezpieczeństwa, Ekonomiczna i Społeczno-Kulturalna

• Organy sektorowe (w ramach każdego z trzech filarów Wspólnoty)

• Sekretariat na czele z Sekretarzem Generalnym z siedzibą w Dżakarcie

• Komitet Stałych Przedstawicieli




9. System Narodów Zjednoczonych

System (rodzina) Narodow Zjednoczonych

1. organy główne - karta z '45 roku ; 6 głównych organów:

1. Rada Powiernicza

2. Rada Bezpieczeństwa

3. Zgromadzenie Ogólne

4. Rada Gospodarczo- Społeczna

5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

6. Sekretariat

2. organy specjalne - są tworzone przez organy główne; zależne finansowo od ONZ; w ich pracach uczestniczą państwa członkowskie (czyli prawie wszystkie państwa świata)

3. organy wyspecjalizowane - nie muszą w nich uczestniczyć wszystkie państwa ONZ

Funkcje systemu NZ

• koncepcyjno-programowa: opracowywanie wieloletnich planów i programów działania (wytyczanie celów); co chcemy osiągnąć w dłuższej perspektywie: Agenda 21 (1992 roku przyjęto jako globalny program dot. XXI wieku - deklaracja milenijna)

• operacyjna: konkretne działania, w tym pomoc finansowa bądź techniczna; podejmowanie konkretnych czynności: pomoc gospodarcza, finansowa, techniczna (doradztwo, informacja)

• koordynacyjna: nadzorowanie działań prorozwojowych podejmowanych przez poszczególne państwa, organizacje międzynarodowe i inne instytucje. Koordynacje działań bardzo wielu podmiotów; nadzorowanie w celu nie pozostawienia nikogo bez pomocy, a po drugie, aby nie marnować zasobów i nie dublować pomocy; powołano w 1946 roku Komitet ADMINISTRACYJNY ds. koordynacji (przewodniczący wszystkich organizacji wchodzących w skład organizacji)

Dwa podstawowe organy ONZ:

1) Zgromadzenie Ogólne i

2) Rada Gospodarczo- Społeczna.

Dzisiaj dominuje sfera gospodarczo- społeczna, a nie polityczna

Ad. 1) Zgromadzenie Ogólne

pracuje w trybie sesyjnym (sesje zwyczajne raz do roku- sesja jesienna)

Sesje specjalne ZO - sesje nadzwyczajne; wybór dokonywany większością kwalifikowaną; inicjatorem może być Rada Bezpieczeństwa albo wniosek członka ONZ, poparty większością

6 najważniejszych sesji:

_ S VI: 9 kwietnia - 2 maja 1974 r., „Surowce i rozwój” - zainicjowana przez Algierie (dot. surowców energetycznych, przyjęto przez aklamację- bez głosowania; bardzo ważny dokument deklaracyjny - „O nowym międzynarodowym ładzie ekonomicznym” + program działania dla wprowadzenia deklaracji)

_ S VII: 1-16 września 1975 r., „Rozwój i międzynarodowa współpraca ekonomiczna”

_ S XI: 25 sierpnia - 15 września 1980 r., Nowy międzynarodowy ład ekonomiczny”

_ S XVIII: 23-27 kwietnia 1990 r., „Międzynarodowa współpraca ekonomiczna”

_ S XIX: 23-27 czerwca 1997 r., „Szczyt Ziemi + 5”

_ S XXIV: 26-30 czerwca 2000 r., „Rozwój społeczny”

Sesje w latach 90. były bardziej szczegółowe: o narkotykach, równości, rozwijających się państwach wyspiańskich

Zrównoważony rozwój (sustainable development): gospodarka + społeczeństwo + środowisko (sprawiedliwy, znośny i realny)

- rozwój zrównoważony nie może powodować degradacji środowiska, powinien powodować ekonomiczny rozwój państwa (bogacenie się państwa, zwiększenie PKB), nie może być oparty na wyzysku, nie może być skierowany przeciwko społeczeństwu (nie może godzić w człowieka); pojedyncza osoba jest w centrum uwagi - patrzenie na rozwój przez pryzmat pojedynczych osób

Zgromadzenie i Szczyt Milenijny obrady odbyły się w 4 grupach reprezentujących rynki wschodzące

1. tygrysy azjatyckie (Singapur)

2. Afryka

3. Europa Wschodnia (przewodniczył Aleksander Kwaśniewski)

4. Ameryka Łacińska (Wenezuela)

_ Raport Sekretarza Generalnego (Kofi A. Annan): My,, ludy - Rola Narodów Zjednoczonych w XXII wieku,, A/54/2000

_ 55 sesja zwyczajna ZO NZ: 5(6)-8 września 2000 r., Nowy Jork

_ Deklaracja Milenijna NZ,, A/RES/55/2

Milenijne cele rozwoju

- Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód.

- Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym.

- Promować równość płci i awans społeczny kobiet.

- Ograniczyć umieralność dzieci.

- Poprawić opiekę zdrowotną nad matkami.

- Ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób.

- Stosować zrównoważone metody gospodarowania zasobami naturalnymi.

- Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju.

„Szczyty Ziemi”

I. Szczyt Ziemi „Środowisko i Rozwój” (UNCED), Rio de Janeiro (1992) agenda 21

II. „Światowy Szczyt na temat Zrównoważonego Rozwoju” (WSSD), Johannesburg (2002) nie tylko ekologia, ale i element społeczny (wykluczenia, dyskryminacja)

Ad. 2. Rada Gospodarczo-Społeczna (ECOSOC)

54 członków wybieranych przez ZO większością 2/3

kadencja 3 lata; co roku wymieniana 1/3 składu

klucz geograficzny (sprawiedliwa reprezentacja): 14 Afryka, 11 Azja, 10 Ameryka Łacińska, 6 Europa Wschodnia, 13 Europa Zachodnia i reszta świata

Prezydent ECOSOC - 2010 Hamidon Ali, Malezja

sesje zwyczajne jednego roku nowy Jork, a w drugim w Genewie; w spotkaniach uczestniczą głównie ministrowie

Komisje regionalne ECOSOC

dyskutowanie i rozwiązywanie problemów konkretnych regionów świata

_ Europejska Komisja Gospodarcza (ECE, 1947, Genewa);

_ Komisja Gospodarczo-Społeczna dla Azji i Pacyfiku (ESCAP, 1947, Bangkok);

_ Komisja Gospodarcza dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów (ECLAC, 1948, Santiago);

_ Komisja Gospodarcza dla Afryki (ECA, 1958, Addis Abeba);

_ Komisja Gospodarczo-Społeczna dla Azji Zachodniej (ESCWA, 1973, Bejrut).

Komisje funkcjonalne ECOSOC

charakter problemowy, wspólny dla całego świata, a nie tylko regionów

_ Statystyczna


_ Ludności i Rozwoju

_ Rozwoju Społecznego

_ Statusu Kobiet

_ Narkotyków

_ Zapobiegania Przestępczości

_ Nauki i Technologii dla Rozwoju

_ Zrównoważonego Rozwoju

_ Forum na rzecz Lasów

Organ specjalny

UNDP - Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych

powstał w roku 1965 z połączenia Rozszerzonego Programu Pomocy Technicznej (EPTA, 1950) oraz

Funduszu Specjalnego (SF, 1959); częściowo finansowanie z dotacji ONZ

program ekonomiczno - społeczny

pomoc techniczna i przedinwestycyjna w zakresie:

- likwidacji ubóstwa,

- demokratyzacji życia politycznego,

- ochrony środowiska naturalnego,

- zapobieganiu rozprzestrzenianiu się epidemii HIV/AIDS

- poprawy sposobu zarządzania publicznego - przekazywanie dobrych praktyk.

biura krajowe są w 132 krajach; biuro wykonawcze - 3 letnia kadencja

Organ specjalny przekształcony w odrębny organ wyspecjalizowany:

Organizacja NZ ds. Rozwoju Przemysłu UNIDO

• Utworzona 17 listopada 1966 r. jako organ specjalny NZ (Rez. 2152(XXI)); 1979/1985 przekształcona w organizację wyspecjalizowaną; był to organ pomocniczy (specjalny, tak jak UNDP); działalność tego organu była bardzo żywiołowa i wartościowa

• Przekształcenie na bazie organizacji specjalnej, w samodzielną organizację (nowy statut- konstytucja organizacji)

• '79 - podpisanie statutu przez państwa członkowskie ONZ

• '85 - ratyfikacja i początek działalności

• 173 członków (ale bez USA i Australii!- wystąpiły z organizacji po jej przekształceniu)

• Podwyższenie jakości życia w najbiedniejszych państwach świata poprzez zrównoważony rozwój przemysłowy. Obszary działalności:

• Redukcja ubóstwa poprzez wsparcie działalności produkcyjnej

• Budowanie potencjału w zakresie handlu (umożliwienie sprzedaży)

• Energia i środowisko (głównie energia odnawialna)

• Koncentracja geograficzna (najsłabiej rozwinięte państwa, zwłaszcza Afryka), sektorowa (przetwórstwo płodów rolnych) i podmiotowa (małe i średnie przedsiębiorstwa, SMEs)

• Pomoc głównie techniczna: jak tworzyć przedsiębiorstwo, kierować i zarządzać nim; szkolenia kadr, podnoszenie kwalifikacji, programy rozwoju całej branży, obszaru gospodarczego

• Siedziba w Wiedniu

Struktura organizacyjna UNIDO

• Konferencja Generalna (General Conference, GC):

• wszystkie państwa członkowskie, obraduje raz na 2 lata

• Zarząd Rozwoju Przemysłowego (Industrial Development Boarrd, IDB):

• 53 członków wybieranych przez GC na 4 lata; Spotkania raz w roku w okresie GC i dwa razy w pozostałych latach

• Organ wykonawczy

• Komitet Programowy i Budżetowy (Programme and Budget Committee, PBC):

• 27 członków wybieranych przez GC na 2 lata, spotkania raz w roku

• Sekretariat na czele z Sekretarzem Generalnym (Kandem K. Yumkella, Sierra Leone) wybieranym przez GC na 4 lata z siedzibą w Wiedniu

UNIDO ściśle współpracuje z UNDP

w państwach w trakcie transformacji funkcjonują

- centra czystej produkcji (ponad 30 na świecie),

- biura promocji, inwestycji i technologii (20)




10. Międzynarodowy system walutowy

Międzynarodowy system walutowy

zbiór reguł, zasad, instrumentów i instytucji umożliwiających dokonywanie płatności w skali międzynarodowej

określa warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w stosunkach międzynarodowych

system walutowy:

1. normy - skodyfikowane (w prawie, traktatach) i wynikające z prawa zwyczajowego

2. instrumenty

3. instytucje

Kurs walutowy: cena jednej waluty wyrażona w jednostkach innej waluty; jest to cena, a nie wartość

1. system stałych kursów walutowych - system, w którym występuje parytet danej waluty ustalany i podtrzymywany przez rząd danego kraju

1. to państwo ustala kurs centralny (wg określonego parytetu) i stara się utrzymywać ten sam kurs, na tym samym poziomie

2. system płynny kierowany - swoboda kształtowania się kursu w ściśle określonych przez rząd granicach (powyżej i poniżej parytetu)

1. jest pomiędzy sztywnym, a płynnym; kurs podlega wahaniom rynkowym; może się zmieniać pod wpływem popytu i podaży, ale mieści się on w pewnych granicach ustalonych przez państwo: od kursu centralnego ustala się pewne wahania +/- (tunel)

3. system płynny - system, w którym ceny walut zależą od podaży i popytu na nie na rynku

1. rząd nie miesza się; to rynek kształtuje cenę; taki kurs jest bardzo zmienny (duże wahania)

Parytet: ustalony stosunek wartości danej waluty do wybranego miernika (wartość ustalana wg jakiegoś miernika, np. złota albo innej waluty; koszyk walutowy może zawierać wiele walut)

Parytet złota - zawartość czystego złota przypadająca na daną jednostkę pieniężną

- np. 1 USD = 0,888671 g

Parytet walutowy -wartość danej waluty ustalona w stosunku do innej jednostki walutowej lub „koszyka” walut

- np. 1PLZ = 0,0125 USD (dawny parytet PLN)

„Koszyk” polskiego złotego (1991-1998)

USD (45%) - dolar amerykański

DEM (35%) - marka niemiecka

GBP (10%) - funt brytyjski

FRF (5%) - frank francuski

CHF (5%) - frank szwajcarski

Kształtowanie się kursu PL złotego wobec USD

- do końca 1981 roku był parytet oparty na złocie

- 1982 rok: parytet dolara amerykańskiego (oparty ja jednej walucie)

- 1991 rok: parytet oparty na koszyku 5 walut, z wahaniem- tunelem +/- 7

- 1995 rok: przejście na system płynny kierowany

- 1998 rok: tunel rozszerzony

- 1999 rok: koszyk 2 walutowy (dolar 45% i euro 55%) w UE weszło euro (wahania w tunelu 15% +/-, było to ostatnie rozszerzenie tunelu)

- 2000 rok: zniesienie parytetu; 12 kwietnia przejście na płynny system

Wahania kursów

System kursów stałych: (pod wpływem działań politycznych- rząd)

1. dewaluacja - obniżenie przez władze monetarne parytetu walutowego danej waluty

2. rewaluacja - wzrost parytetu danej waluty w wyniku decyzji władz monetarnych

System kursów płynnych: (pod wpływem działań rynku)

1. deprecjacja - spadek wartości danej waluty w stosunku do innej

2. aprecjacja - wzrost wartości danej waluty w stosunku do innej

zjawiska równoznaczne ale wynikające z innych działań:

dewaluacja = deprecjacja

rewaluacja = aprecjacja

Działania polityczne Działania rynkowe

Zmiany mogą być dokonywane

1. skokowo (1992 - z dnia na dzień obniżono parytet złotego o 12% w stosunku do $)

2. pełzająco (krocząco) - zmiany rozbite na dłuższy okres czasu np. miesiąc (1998 - dewaluacja 0,8/ miesięcznie, a 1999 0,3/mc)

Międzynarodowe systemy walutowe

1) ok. 1880-1939 - system waluty złotej (gold standard) pierwszy międzynarodowy system walutowy (II połowa XIX wieku, czyli w okresie ugruntowania kapitalizmu

• do 1914 - w czystej postaci do wybuchu I wojny, potem zmodyfikowany

• okres międzywojenny - równoległe modyfikacje: system waluty sztabowo-złotej (gold bulion standard) oraz waluty dewizowo-złotej (golld exchange standard)

2) 1944-1972/1976 - system z BrettonWoods system skodyfikowany w umowie mn.

• 1972 - rzeczywisty koniec; załamanie systemu

• 1976 - oficjalne ogłoszenie końca systemu i podwaliny nowego

3) od 1972/1976 - system wielowalutowy

Ad. 1) System waluty złotej

- był to system powszechny (41 państw)

• system kursów stałych

• parytet złota

• pełna wymienialność walut na złoto i na waluty innych krajów

• wahania kursu bieżącego wokół parytetu +/-1% (tzw. punkty złota)

• pełna swoboda transferu złota w skali międzynarodowej

• kontrola wielkości podaży pieniądza odpowiednio

• proporcjonalnej do zasobów złota zabezpieczenie papierowych pieniędzy po przez utrzymywanie odpowiednich rezerw w złocie, gromadzonych przez Skarb Państwa

I modyfikacja systemu waluty złotej: sztabowo złota

Sztaba złota Waga: ok. 400 uncji trojańskich (1 uncja = 31,1 g)

Wymiary: 7 x 3 i 5/8 x 1 i 3/4 cala

Ograniczenie pełnej wymienialności walut na złoto; określono minimalną sumę wymiany waluty na złoto (min. równowartość 1 sztaby złota), poniżej której nie można było wymienić waluty

państwa nie musiały już utrzymywać tak dużych rezerw złota w Skarbie Państwa

prowadziło to do demonetyzacji złota (zmniejszenie roli złota w wymianie walutowej)

II modyfikacja systemu waluty złotej: dewizowo-złota

Do pierwszej modyfikacji dodano konieczność wymiany wpierw waluty A na walutę z systemu sztabowo złotego (np.$), a dopiero potem na złoto

W dwudziestoleciu międzywojennym waluty tych 41 krajów zaczęły się znacznie różnicować

ad. 2) System z Bretton Woods

Henry Dexter White (USA, polityk) vs. John Maynard Keynes (UK, ekonomista): konferencja w lipcu 1944 roku w Breton Woods (w tym też Polska, ogółem jakieś 45 państw)

ustalono instytucję, która miała kontrolować fundusz walutowy (IMF)

system ten był próbą przywrócenia systemu waluty złotej

- system kursów stałych

- parytety określone w złocie lub w USD; jedynie $ był wymieniany bezpośrednio na złoto (czyli podobne jak po modyfikacji dewizowo złotej)

- USA gwarantowały wymianę każdej waluty na złoto (i odwrotnie) po cenie 35$ za uncję trojańską

- wahania kursu bieżącego wokół parytetu +/-1%; interwencja mogła być dokonywana gdy wahania kursu zbliżały się do +/- 1% jeśli państwa nie miały instrumentów do tej interwencji można było zaangażować IMF, która pożyczała pieniądze

- polityka interwencji władz monetarnych na rynkach pieniężnych

- pomoc IMF

- dewaluacja lub rewaluacja wyższa niż 10% możliwa jedynie za

zgodą władz IMF

W momencie, gdy europejskie państwa odbiły się od dna po wojnie zaczęły naciskać na USA by wprowadzić pewne modyfikacje do systemu walutowego:

Modyfikacje systemu

- 1968 r. amerykanie zgodzili się na częściowe uwolnienie ceny złota; wprowadzenie dwóch cen złota: oficjalnej (transakcje międzyrządowe) i wolnej (transakcje prywatne, np. przemysł jubilerski);

- 1 stycznia 1970 r. utworzenie w ramach IMF rezerw walutowych w postaci specjalnych praw ciągnienia (Speciiall Drrawiing Riightts - SDR); przyznano państwom IMF prawo do SDR, którymi mogli się posługiwać, spłacać i zaciągać pozyczki

- 15 sierpnia 1971 r. oficjalne zawieszenie wymienialności dolara na złoto oraz dewaluacja dolara o 8%

- reakcją było rewaluacja innych podstawowych walut (DEM i NLG) zyskały na wartości inne waluty europejskie np. marka niemiecka

- porozumienia Smithsoniańskie - zwiększenie amplitudy wahań walut do +/-2,25%

- czyli 1972 system już upadł, ale dopiero w 1976 Rada Gubernatorów oficjalnie zakończyła system i utworzyła nowe ramy systemu

Ad. 3. System wielowalutowy

- swoboda wyboru systemu kursu walutowego (przewaga kursu płynnego);

- wymienialność walut narodowych na inne; dominującymi walutami wymienialnymi są dolar, euro, jen, funt brytyjski oraz SDR (to w tych walutach państwa najczęściej utrzymują rezerwy budżetowe, lub ustalają parytety

- spadek roli złota na korzyść walut wymienialnych ($, €, \, ￡) oraz SDR złoto nie jest już pieniądzem, jest produktem

- pomoc IMF (trzeba poinformować o wyborze systemu)

~ funkcja nadzorcza

~ funkcja pomocowa

Strefa euro europejski system walutowy (system regionalny)

• początek 1958 (powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej)

• 1999 - euro funkcjonowało wirtualnie (obieg bezgotówkowy)

• Styczeń 2002 - funkcjonowało już na papierze obok innych walut (system obiegu dwuwalutowego -okres przejściowy (obieg pieniężny)

• Od lutego 2002 - drugie waluty przestają istnieć i zostaje jedynie euro (u 16 państwa na razie)




11. Organizacje finansowe systemu NZ

Głosowanie ważone

Poszczególni członkowie organizacji dysponują rożną (a nie identyczną) liczbą głosów.

Liczba ta może zależeć, w zależności od charakteru organizacji, od:

- wniesionego wkładu do kapitału założycielskiego organizacji,

- potencjału gospodarczego, liczonego najczęściej PKB,

- potencjału demograficznego (liczba ludności),

- udziału w obrotach handlu zagranicznego ogółem lub określonego surowca.

Przy głosowaniu stosuje się procedurę większościową

Głosy w IMF

Każdy członek ma 250 głosów oraz jeden głos dodatkowy za każdą część udziału stanowiącą równowartość 100 tysięcy SDR

Polska z udziałem 1 369 000 000 SDR ma 13 tysięcy 940 głosów 250 + 13 690 = 13 940

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund, IMF)

Utworzony na konferencji w BrettonWoods (USA)22 lipca 1944 r. Rozpoczął działalność 1 marca 1947 r. W konferencji brało udział 45 państw, w tym Polska. Obecnie liczy 186 członków.

Siedziba: Waszyngton.

Struktura organizacyjna IMF

Rada Gubernatorów - przedstawiciele 186 członków

w randze ministra finansów

Rada Dyrektorów - 24, z czego 5 mianowanych i 19 wybieranych w grupach członkowskich, liczących od

1 do 23 państw

Dyrektor Generalny (od 1 XI 2007) - Dominique Strauss-Kahn (Francja)

„Polska” grupa w IMF

składa się z 8 członków: Serbia, Szwajcaria oraz Azerbejdżan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i

Uzbekistan

ma 61 827 głosów (2,78%) - dyrektor grupy

dyrektorem jest Szwajcar, jego zastępcą Polka Katarzyna Zajdel-Kurowska (od 2009 r.)

Zadania IMF

Nadzorowanie przyjętych reguł międzynarodowego systemu walutowego (funkcja regulacyjna)

Pomoc techniczna (doradztwo) i finansowa umożliwiająca stabilizację waluty, bilansu płatniczego i gospodarki państw członkowskich (funkcja kredytowa). Pomoc ma głownie formę kredytów stand-by (utrzymanie zrównoważonego deficytu, gdy en pojaia się nieprzewidzianie, np. po klęsce w Haiti), przeznaczonych na realizację programów równoważenia bilansów płatniczych (na okres od 3

do 5 lat; przekazywane w transzach, a nie jednorazowo)

Udzielenie pomocy jest uwarunkowane realizacją programu gospodarczego uzgodnionego z IMF (funkcja kontrolna).

pomoc udzielona przez IMF jest uzależniona od wniesionego wkładu

pomoc udzielana jest bardzo szybko (kwestia kilku dni)

Grupa Banku Światowego

Bank Światowy: IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

IDA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

IFC - Międzynarodowa Korporacja Finansowa

MIGA -Wielostronna Agencja ds. Gwarancji Inwestycyjnych

ICSID - Międzynarodowe Centrum ds. Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych

Struktura organizacyjna Banku Światowego

Rada Gubernatorów - przedstawiciele 186 członków w randze ministra finansów lub szefa

banku centralnego

Rada Dyrektorów - 24, z czego 5 mianowanych i 19 wybieranych w grupach członkowskich, liczących

od 1 do 23 państw

Dyrektor Generalny (od 1 VII 2007) - Robert B. Zoellick (USA)

„Polska” grupa w IBRD

dyrektorem jest Szwajcar, jego zastępcą Polak Michał Tomasz Krupiński

Zadania IBRD:

udzielanie pożyczek na realizację programów rozwoju gospodarczego i społecznego oraz na finansowanie

dostosowań strukturalnych i sektorowych (przekształcenia); przedsięwzięcia muszą być rentowne i zgodne z biznesplanem

kredytowanie działalności inwestycyjnej (szczególnie w zakresie infrastruktury),

pomoc techniczna (doradztwo, ekspertyzy, pomysły).

Z pomocy mogą korzystać państwa o średnich dochodach (Middle--Income Countries, MICs), których PKB per capita mieści się w przedziale 1000-10 000 USD. Jest ich 86.

Zadania pozostałych elementów Grupy Banku Światowego

_ IDA - udzielanie pomocy finansowej krajom najbiedniejszym (GNI per capita poniżej 1135 USD) na bardzo dogodnych warunkach (na okres do 40 lat, z dziesięcioletnią karencją (spłacany dopiero po 10 latach), bez oprocentowania, jedynie opłata manipulacyjna 0,75% kredytu).

- powstanie 1960 rok, Polska od 1988

- 160 członków

- tylko ok. 40 członków wnosi udziały, a reszta jest beneficjentem

- podstawowe przedsięwzięcia: wodociągi, kanalizacja, itp.

_ IFC - promowanie inwestycji w sektorze prywatnym krajów rozwijających się: udziela pożyczek długoterminowych, nabywa udziały w przedsiębiorstwach (działa jako inwestor), współfinansuje projekty z innymi kredytodawcami (może dokładać się do innego kredytu), udziela gwarancji, świadczy pomoc techniczną.

- 1956 rok

- 181 członków, Polska 1987

- członkami są państwa, a beneficjentami przedsiębiorstwa (dlatego pomoc nie wymaga zgody rządu)




12. Pomoc gospodarcza

Ekonomiczne instrumenty polityki zagranicznej

- Henry Kisenger: wykorzystywanie kapitału do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe

Pozytywne („marchewka”) - pomoc gospodarcza (zachęty)

Negatywne („kij”) - sankcje gospodarcze (groźby, kary)

Pomoc gospodarcza: wszelki przepływ zasobów kanałami państwowymi na warunkach bardziej dogodnych niż rynkowe;

Dawca (donator) i biorca (beneficjent): strona rządowa

nie wynika z działań rynku, nieracjonalna ekonomicznie (zasoby „marnują się”); beneficjenci często nie potrafią wykorzystać otrzymanych środków tak dobrze jak zrobiłby to wyżej rozwinięty dawca

Rodzaje pomocy:

Podmiot udzielający pomocy: bilateralna (dwustronna), multilateralna (wielostronna)

Podział ze względu na donatora, a nie beneficjenta; może to być formalna lub nie formalna struktura

Forma pomocy: finansowa, rzeczowa, techniczna

Czyli co przekazujemy i w jakiej postaci;

- Finansowa: darowizna, kredyt/ pożyczka

- Rzeczowa: gotowy produkt, towar; np. surowce, żywność; nieodpłatnie lub odpłatnie [po cenie - niższej niż rynkowa

- Techniczna: doradztwo, szkolenia, usługi eksperckie, stypendia naukowe

Stopień swobody wykorzystania: wiązana, niewiązana

- Wiązana: dawca formułuje pewne warunki, na których pomoc ma być wykorzystana

- Niewiązana: brak warunków

Przeznaczenie pomocy: na konkretne przedsięwzięcie, programowa

- Na przedsięwzięcie: Na jakąś inwestycję, przedsięwzięcie jednostkowe, np. budowa fabryki

- Programowa: długofalowa, kilka kilkanaście przedsięwzięć, modernizacja, restrukturyzacja, reforma, np. program unowocześniania armii

Motywy deklarowane: Są motywy upublicznione (państwo się nimi chwali) i motywy rzeczywiste (którymi faktycznie państwo się kieruje)

- Etyka pomagamy z solidarności, tego wymaga sumienie, moralność, sprawiedliwość społ., tak wypada

- Bezpieczeństwo międzynarodowe dbanie o bezpieczeństwo świata demokratycznego

- Wspólnota interesów ekonomicznych wspomaganie najsłabszych elementów systemu dla dobra całości

podkreślanie:

- interesów większej wspólnoty wspólny = ludzki

- altruizmu działania nie działa dla siebie

Oficjalne cele polityki pomocy USA

• Wspieranie praw i wolności człowieka;

• Działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju gospodarczego i redukcji rozpowszechnionego ubóstwa;

• Promocja i wsparcie dobrze zarządzanych, demokratycznych państw;

• Zwiększenie dostępu do dobrej jakościowo edukacji, walka z chorobami, poprawa zdrowia publicznego;

• Reakcja na pilne potrzeby humanitarne;

• Zapobieganie i reagowanie na konflikty;

• Przeciwdziałanie zagrożeniom transnarodowym.

Motywy rzeczywiste:

Partykularne interesy donatora o charakterze:

 militarno-strategicznym (w ramach i poza formalnymi sojuszami) wykorzystywanie terytorium sojusznika do działań wpływowych, np. budowa bazy wojskowej

 politycznym umocnienie wpływów politycznych, kupowanie głosu po przez pomoc gospodarczą

 ekonomicznym rodzą inwestycje na przyszłość

European Recovery Plan (ERP) - Plan Marschalla

- Program Odbudowy Europy

- USA - Europa

- G. C. Marshall, Harvard, 5 czerwca 1947 r. (dostał pokojową nagrodę Nobla)

- Konferencja w Paryżu, powołanie OEEC (1948)

- Ustawa Kongresu (Foreign Assistance Act), zatwierdzona przez prezydenta USA 3 kwietnia 1948 r.

- realizowany do lipca 1951 r. (3 lata)




ERP

Formy

1. Finansowa:

• Bezzwrotne pożyczki (do wydania tylko w USA)

• Pożyczki długoterminowe (na odbudowe infrastruktury)

• Gwarancje rządowe (udzielanie pomocy przedsiębiorcom amerykańskim, aby nie bali się inwestować w Europie

2. Techniczna - poprawa organizacji pracy, doradztwo

USA: pomoc dla Izraela (1968- 73), Jugosławii (1950-56) , ZSRR, Europy Śr- Wsch (PHARE, TACIS), NRD

Utworzono OEEC (Org, Eu. Wsp. Gosp): transatlantycka struktura, określenie reguł przekształcone w OECD

Administracja amerykańskiej pomocy gospodarczej

1948-1951: ECA - Economic Cooperation Administration

1951-1961: MSA - Mutual Security Administration

Od 1961: USAID - US Agency for International Development

Alliance for the Progress (Alianza para el Progreso)

Sojusz dla Postępu

USA - dla Ameryka Łacińska (bez Kuby); gł. beneficjenci to : Kolumbia, Brazylia, Chile, Dominikana

J. F. Kennedy, Waszyngton, 13 marca 1961 r.

Karta z Punta del Este, OPA, 17 sierpnia 1961 r.

Zaplanowany na 10 lat, realizowany do 1973 r.; pomoc na 100 mld $ (w tym 1/5 od USA)

Cele Sojuszu dla Postępu

- „zaspokojenie podstawowych potrzeb kontynentu amerykańskiego jeśli chodzi o mieszkania, pracę i ziemię, zdrowie i szkolnictwo”. Podniesienie poziomu życia

- modernizacja rolnictwa (w tym reforma rolna), przyspieszenie rozwoju przemysłu, transportu, oświaty, ochrony zdrowia, budownictwa mieszkaniowego, poprawa warunków materialnych i socjalnych ludności, rozwój regionalnej integracji ekonomicznej.

Oficjalna pomoc rozwojowa (Official Development Assistance, ODA)

- Darowizny (co najmniej 25% ogólnej wartości pomocy) i pożyczki mające na celu wsparcie rozwoju gospodarczego państw rozwijających się (nie obejmują celów militarnych!); unowocześnianie

- Dawca: oficjalne instytucje rządowe państw lub organizacje międzynarodowe

- Biorca musi znajdować się na liście Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD (Development Assistance Committee, DAC)

Pomoc humanitarna

• Pomoc doraźna mająca na celu ratowanie i ochronę życia oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb ofiar klęsk, kataklizmów i katastrof spowodowanych warunkami naturalnymi lub wywołanych działalnością człowieka. Woda do picia, środki higieny, żywność, koce, łóżka polowe

• Bezzwrotna, o charakterze darowizny (w całości)

• Obowiązują reguły dobrego świadczenia pomocy humanitarnej (Good Humanitarian Donorship, GHD- nie oczekuje się niczego w zamian): humanitaryzm, bezstronność (bez faworyzowania stron), neutralność, niezależność (a nie z powodów gospodarczych)

• Biorcą są ludzie-ofiary. Bezpośredniość pomocy




13. Sankcje gospodarcze

Sankcje gospodarcze: działania, które przez stworzenie sytuacji zagrożenia dla gospodarki innego państwa

i/lub wyrządzenie mu konkretnych szkód gospodarczych zmierzają do wywarcia na nie wpływu politycznego.

- Kara (odwet)

- Środek zapobiegawczy (obrona interesów ekonomicznych)

- sankcje symboliczne - działania werbalne, nie idą za słowami czyny

- związane z trudnymi sytuacjami społecznymi, niezadowolenia społecznego; np. za nieprzestrzeganie praw człowieka, nieprzestrzeganie zasad humanitarnych

Inicjatorzy nowych sankcji	1970-1989	1990-1998
USA	52 - gł. w stos do Kuby	25
Europa Zach.	7	19
ZSRR/FR	0	6
ONZ	- (2)	11

„Użycie tego gospodarczego, pokojowego i cichego środka uczyni zbędnym zastosowanie siły. Jest to środek straszny, lecz oszczędzający życie ludzkie.” ~ WoodrowWilson, 1919

Sankcje ekonomiczne w polityce USA

Wprowadzane dla ochrony bezpieczeństwa lub w interesie USA, gdy inne państwo prowadzi działalność sprzeczną z ich polityką, tzn.:

• dokonuje konfiskaty (np. nacjonalizacji) własności amerykańskiej;

• współpracuje z krajami arabskimi w bojkocie Izraela;

• dokonało zamachu stanu wobec legalnie wybranej władzy państwowej;

• nie współdziała z USA w zwalczaniu narkotyków;

• popiera terroryzm;

• nie respektuje praw człowieka i swobód religijnych;

• prowadzi nielegalny handel bronią i chroni międzynarodowych zbrodniarzy wojennych.

Urząd odpowiedzialny: Office of Foreign Assets Control (OFAC) w Departamencie Skarbu. - nakłada i monitoruje skuteczność sankcji

Ogólne cele sankcji

zmiany w polityce (wewnętrznej bądź zagranicznej)- by państwo coś zrobiło lub nie zrobiło

destabilizacja/obalenie władzy

osłabienie potencjału wojskowego - przechylenie szali zwycięstwa na drugą stronę

Szczegółowe cele sankcji (przykłady)

Dopuszczenie do władzy czarnej większości (ONZ: Rodezja, 1965-1979)

Liberalizacja przepisów emigracyjnych (USA:ZSRR, 1978-1980)

Wycofanie wojsk z Afganistanu (USA: ZSRR, 1980-1981)

Wstrzymanie prób nuklearnych na Pacyfiku (Australia: Francja, 1983)

Przyznanie praw mniejszości rosyjskiej (Rosja:Estonia, 1992-1999)

Wydanie agentów podejrzanych o dokonanie zamachu na samolot PANAM (ONZ: Libia, 1992-2003)

Karta Narodow Zjednoczonych

Art. 39: Rada Bezpieczeństwa stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji oraz udziela zaleceń lub decyduje, jakie środki należy zastosować w myśl artykułów 41 i 42 w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju lub bezpieczeństwa.

Art. 41: Środki te mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych.

działania ekonomiczne i dyplomatyczne

Formy sankcji

Sankcje handlowe: embargo (sensu largo i sensu stricto), bojkot towarów lub firm;

Sankcje finansowe: zamrożenie kont, konfiskata kapitału i majątku, cofnięcie kredytów;

Sankcje administracyjne: blokada ekonomiczna, zamknięcie lądowych przejść granicznych, portów i lotnisk, zakaz połowów w morskiej strefie wyłącznego rybołówstwa itp.

Warunki skuteczności (efektywności) sankcji (obecnie 1/3 sankcji skuteczna)

• Poparcie: innych uczestników stosunków międzynarodowych (państw, organizacji), własnych przedsiębiorstw (korporacji) oraz społeczeństwa państwa sankcjonowanego (popracie społeczne); lub przynajmniej neutralność

• Zależność ekonomiczna

• Uderzenie w „czuły punkt” gospodarki

• Dopasowanie środków do zakładanych celów

Gospodarcze i społeczne skutki sankcji

• trudności w zaopatrzeniu i zubożenie ludności kraju sankcjonowanego;

• osłabienie systemu ochrony zdrowia i edukacji w kraju sankcjonowanym;

• negatywny wpływ na życie kulturalne;

• powstawanie lub nasilanie się konfliktów wewnętrznych (etnicznych, religijnych i innych).

• inflacja

Sankcje amerykańskie na PRL

23 XII 1981 r. - 19 II 1987 r.

reakcja na uchwałę Rady Państwa o wprowadzeniu stanu wojennego

warunki cofnięcia:

- zniesienie stanu wojennego

- zwolnienie więźniów politycznych

- rozpoczęcie rozmów ze społeczeństwem

• Zawieszenie dostaw produktów rolnych wspieranych przez rząd USA

• Wstrzymanie rządowych zabezpieczeń kredytowych

• Nieprzedłużenie umowy o komunikacji lotniczej

• Zawieszenie prawa do połowów na wodach amerykańskich

• Sprzeciw wobec przyjęcia Polski do IMF

• Zawieszenie udziału firm amerykańskich w targach poznańskich

• Ograniczenie eksportu nowoczesnych technologii

• Wstrzymanie finansowania badań naukowych w ramach funduszu Marii Curie-Skłodowskiej

• Cofnięcie KNU (27 X 1982 r.)

Skutek:

• spadek eksportu z 320 mln $ (1981) do 95 mln $ (I połowa 1983)

• spadek importu odpowiednio z 850 mln $ do 70 mln $

• spadek wielkości połowów o ok. 30%

• spadek produkcji drobiu o ok. 250 tys. ton

• pozbawienie wpływów PLL LOT na sumę ok. 1,5 mld zł i 1,3 mln $ rocznie

• spadek woluminu kredytów zagranicznych z 4,5 mld $ (1981) do 0,3 mld $ (I połowa 1983)

14. Problemy globalne

Człowiek i jego środowisko

Raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta (1961--1971) przedstawiony na XXIV sesji ZO NZ w 1969 r.. zgodnie z rezolucją ZO nr 2398/XXIII z 3 grudnia 1968 r.: „Członkom ONZ pozostało może jeszcze 10 lat na uregulowanie zastarzałych waśni i podjęcie wspólnej ogólnoświatowej inicjatywy w celu zahamowania wyścigu zbrojeń, poprawy warunków środowiskowych człowieka, zlikwidowania groźby eksplozji demograficznej oraz nadanie należytego rozmachu wysiłkom w dziedzinie rozwoju. Jeżeli w ciągu 10-lecia nie zorganizuje się takiego współdziałania w skali światowej,, to obawiam się, że wspomniane przeze mnie problemy osiągną tak zatrważające rozmiary, że ich opanowanie nie będzie już w naszej mocy”.

- konieczność współdziałania bo natura sama sobie nie poradzi



Istota problemów globalnych:

Zasięg: ogólnoświatowy (globalny);

Skutki: kryzysy, upadek cywilizacji;

Rozwiązanie: międzynarodowa współpraca; działanie wielotorowe;

Przyczyny: obiektywne następstwo rozwoju gospodarczego;

Złożoność : równoczesne występowanie, powiązanie z innymi, wiele uwarunkowań.

Istota problemu demograficznego

Eksplozja demograficzna - gwałtowny choć nierównomierny przyrost ludności w skali globu w drugiej połowie XX w. Centralny problem globalny, bo wiąże się (jest jedną z przyczyn) z problemem żywnościowym, surowcowym, ekologicznym, migracjami, konfliktami politycznymi.

- pierwszy miliard ludzi około 1804 roku, w dwudziestoleciu międzywojennym 2 mld, a pół wieku później już 4 mld (lata 70.); obecnie 7 mld. Przyrost ok. 1 miliarda na dekadę (10 lat)

Niewłaściwa struktura wiekowa ludności określana jako starzenie się społeczeństw - wiek XXI (w

najmniejszym stopniu dotyczy Ameryki Łacińskiej i Afryki).




Przyczyny eksplozji demograficznej:

- postęp w medycynie

- postęp w dziedzinie infrastruktury społecznej i ekonomicznej


Konsekwencje eksplozji demograficznej:

- wyczerpywanie się zasobów

- degradacja środowiska naturalnego

- trudności w zaspokojeniu potrzeb w zakresie oświaty, służby zdrowia i miejsc pracy

Sposoby rozwiązania: - walka z biedą

- oświata w zakresie antykoncepcji

- podwyższenie statusu kobiet (edukacja)

- administracyjne ograniczanie rozrodczości (ChRL, Indie) brak akceptacji środ. mn. na takie działania

Konsekwencje niewłaściwej struktury wiekowej ludności

- Brak rąk do pracy zmniejszenie wpływów do budżetu i spowolnienie rozwoju

- Załamanie się systemu emerytalnego (dużo osób w wieku poprodukcyjnym, a mało zarabiających na emerytury)

- Wzrost wydatków na służbę zdrowia (opieka ludzi starszych)

Sposoby rozwiązania:

- polityka prorodzinna - świadczenia pieniężne, zmiany w prawie pracy, infrastruktura społeczna

- reforma systemów emerytalnych - wydłużenie czasu pracy, zrównanie czasu przejścia na emeryturę kobiet i mężczyzn

- zgoda na masową imigrację

33

Oddział

- Nie posiada osobowości Prawnej

- Jest niesamoistną częścią przedsiębiorstwa macierzystego

2) internacjonalizacji (II) .

Skalkulowany jako wynik dzielenia liczby

zagranicznych filii przez ogólną liczbę filii.

- Bierze pod uwagę jedynie filie, w których firma jest właścicielem większościowym (ponad 50%).

Royal Dutch Shell

- Niderlandy (1907/2005), początkowo Wielka Brytania (1833 - sklep z muszelkami; potem synowie właściciela przekształcili w firmę transportową; potem fuzja z firmą holenderską z branży petrochemicznej; wydobywała ropę naftową na Sumetrze; pozostawiono logo: muszelkę)

- Petrochemia, energetyka

- Przychody: 458 mld $ (wzrost o 29%)

- Zyski: 26 mld $ (spadek o 16%)

- Aktywa: 282 mld $

- Zatrudnienie: 102 tys.

Exon Mobile

- USA (1882/1999) 1999 doszło do fuzji Exon + Mobil

- Wydobycie, przetwórstwo i sprzedaż ropy naftowej i gazu

- Przychody: 443 mld $ (wzrost o 19%)

- Zyski: 45 mld $ (wzrost o 11%)

- Aktywa 228 mld $

- Zatrudnienie: 105 tys.

- Marki: Exxon, Mobil, Mobil 1, Esso …

Wal-Mart Stores

- USA (rok powstania-1962/ 1991- pierwsza filia zagraniczna)

- Sieć sprzedaży/ handlowa

- nazwa od założyciela

- Przychody: 406 mld $ (wzrost o 7%)

- Zyski: 13 mld $ (wzrost o 5%)

- Aktywa: 163 mld $

- Zatrudnienie: 2,1 mln

Najwięksi Eksporterzy

1. USA - 311,8 mld $ 6. Szwajcaria - 86,3 mld $

2. Francja - 220,0 mld $ 7. Kanada - 77,7 mld $

3. RFN - 156,5 mld $ 8. Hiszpania - 77,3 mld $

4. Japonia - 128,0 mld $ 9. Belgia - 68,3 mld $

5. UK - 111,4 mld $ 10. Hong Kong - 59,9 mld $

Najwięksi odbiorcy

1. USA - 316,0 mld $ 6. Hiszpania - 65,5 mld $

2. Francja - 117,5 mld $ 7. Hong Kong - 63,0 mld $

3. ChRL - 108,3 mld $ 8. Belgia - 59,7 mld $

4. UK - 97,0 mld $ 9. Australia - 46,8 mld $

5. Rosja - 70,3 mld $ 10. Brazylia - 45,0 mld $

* Państwa rozwijające się

* Polska : 16,5 mld $

Filia

- Posiada osobowość prawną państwa goszczącego

- Jest samodzielną częścią przedsiębiorstwa macierzystego

Przedsiębiorstwo macierzyste sprawuje kontrolę

- Instytucje władzy (prezydent, rząd,

minister spraw zagranicznych)

- Dyplomacja, negocjacje

- Suwerennie równe

- Gospodarka narodowa (przedsiębiorstwa + gospodarstwa domowe)

- Kontakty gospodarcze - przepływy, transakcje

- Nierówność wynikająca z różnic w potencjale (głosowanie ważone - silniejszy ma większą siłę decydowania)

w msg nie jest najistotniejsza instytucja państwa; to nie państwo kupuje i sprzedaje (zazwyczaj), ale podmioty gospodarcze takie jak przedsiębiorcy i konsumenci

Wewnętrzne:

_ Materialno-społeczne

_ Ideologiczne

_ Demograficzne

_ Geopolityczne

_ Subiektywne

Zewnętrzne:

_ Strukturalne

_ Funkcjonalne

_ Podmiotowo-strukturalne

_ Podmiotowo-funkcjonalne

_ Potencjału politycznego

- wyraz „stosunki” zastępowany jest przez: oddziaływanie, związki, kontakty, więzi, interakcje, przepływy, wymiana, transakcje

Liczba państw (states) na świecie: 194 (suwerenne jednostki geopolityczne)

Liczba gospodarek narodowych (countriies): 225? (kraje, niekoniecznie państwowe;

np. terytoria autonomiczne: Hongkong jest analizowany oddzielnie od Chin)

- praca legislacyjna (przygotowywanie projektów)

- praca statystyczna, naukowa, ekspercka

- zajmowanie się problemami merytorycznie, a nie politycznie

Beneficjenci

Ogołem 13,3 mld $, w tym:

• W. Brytania 3389,8 mln $

• Francja 2713,6 mln $

• Włochy 1508,8 mln $

• Niemcy Zach. 1390,0 mln $

• Holandia: 1083,5 mln $...

- niedostatki oświaty seksualnej

- bieda i ograniczony dostęp do środków antykoncepcyjnych

- względy kulturowe i religijne

- poprawa jakości odżywiania

- migracje (wewnętrzne i zewnętrzne)

- konflikty gospodarcze i polityczne

cechy konieczne

---