I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE CYWILNYM

PRAWO CYWILNE

a) w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM- to dział prawa, który reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi, prawnymi i jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej ( acz posiadającymi zdolność prawną ) oparte na zasadzie równorzędności i autonomii stron.

b) w znaczeniu PODMIOTOWYM- pewne uprawnienia lub zespół uprawnień, wynikających z określonego stosunku cywilnoprawnego, a przysługujących podmiotowi prawa na podstawie prawa cywilnego w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo cywilne ( liczba pojedyncza ) w znaczeniu przedmiotowym reguluje cywilne prawa podmiotowe ( liczba mnoga ) w znaczeniu podmiotowym.

Prawo cywilne możemy próbować wyodrębnić na podstawie różnych kryteriów:

a) ze względu na treść regulowanych stosunków

Prawo cywilne reguluje zarówno

- STOSUNKI MAJĄTKOWE- stosunku własnościowe w najszerszym tego słowa znaczeniu, i to nie tylko stosunki powstające na tle przynależności rzeczy i innych dóbr do danego podmiotu, czyli dotyczące korzystania z tych dóbr, lecz również stosunki polegające na wymianie dóbr i usług.

- STOSUNKI NIEMAJĄTKOWE - stosunki, których przedmiotem są dobra nie mające jako takie bezpośredniej wartości ekonomicznej, co jednak nie wyłącza, że stosunki te mogą być niekiedy powiązane ze stosunkami majątkowymi ( ochrona czci i dóbr osobistych, obowiązki małżonków, prawo autorskie, prawo ojcostwa dzieła- zabrania plagiatu, cytowania dzieła ).

b) ze względu na podmiot regulowanych stosunków

- osoby fizyczne,

- osoby prawne

- jednostki organizacyjne nie posiadające zdolności prawnej, ale posiadające osobowość prawną

- w socjalizmie wyróżniano szczególne podmioty zwane JEDNOSTKAMI GOSPODARKI USPOŁECZNIONEJ ( jgu )- osoby prawne zaliczane do sektora publicznego- banki, przedsiębiorstwa publiczne, Koło Gospodyń Wiejskich. Stosunki między nimi podlegały kodeksowi cywilnemu.

Tak więc również to kryterium nie pozwala wyodrębnić wyraźnie prawa cywilnego.

c) ze względu na metodę regulacji. Wyróżniamy:

- STOSUNKI W PIONIE- oparte o zasadę nadrzędności i podrzędności,

- STOSUNKI W POZIOMIE- oparte na zasadzie równorzędności stron.

Stosunek cywilnoprawny jest zawsze ( z założenia ) stosunkiem w poziomie, opartym na zasadach równorzędności i autonomii stron.

- ZASADA RÓWNORZĘDNOŚCI:

Np. Prokuratura Okręgowa w Łodzi zawiera z Panem X umowę o dzieło ( np. wstawienie zbitej szyby )- powstaje stosunek cywilnoprawny, w tym stosunki obie strony formalnie stoją na równych pozycjach. Natomiast, jeśli ta sama Prokuratura ściga tego samego Pana X za przestępstwo, Prokuratura funkcjonuje jako organ państwa i stosunek staje się stosunkiem w pionie i nie podlega już prawu cywilnemu.

- ZASADA AUTONOMII:

Żadna ze stron stosunku cywilnoprawnego nie może w sposób dowolny jednostronnie narzucić drugiej swej woli ( wyjątek- zob. prawa podmiotowe kształtujące ).

Spory między podmiotami prawa cywilnego rozstrzygają niezawisłe sądy powszechne, występujące w roli arbitra. Konsekwencją równorzędnej pozycji stron jest to, że w wypadku niewywiązania się z umowy występuję SANKCJA ODSZKODOWANIA.

- ZASADA WOLNOŚCI ( SWOBODY ) UMÓW- wiążę się ona z zasadą równorzędności. Wyjątki:

- UMOWA ADHEZYJNA ( UMOWA PRZEZ PRZYSTĄPIENIE )- gdy jedna strona narzuca jednostronnie treść umów o charakterze masowym, natomiast swoboda drugiej strony ogranicza się do podjęcia decyzji, czy zawrzeć umowę czy nie. Dotyczy to zwłaszcza umów takich jak: przewóz kolejowy, dostarczenie wody, energii elektrycznej. Nie można negocjować ceny biletu PKP. Mamy jednak możliwość podjęcia decyzji, czy jechać pociągiem czy samochodem. Podobnie z elektrownią- można nie zawrzeć umowy.

Tworząc prawo cywilne ustawodawca wkłada sporu wysiłku aby wyrównać stosunki gospodarcze.

Stąd PRAWO KONSUMENCKIE- chroni obywateli przed nadużyciami prawa ( zob. Art. 385¹ ).

Zakres prawa cywilnego:

Dotyczy to:

a) PRAWA PRACY-

b) PRAWA RODZINNEGO-

c) POSTĘPOWANIE CYWILNE-

d) PRAWO HANDLOWE-

e) PRAWO GOSPODARCZE

Systematyka prawa cywilnego

1) CZĘŚĆ OGÓLNA- są to normy, które- przynajmniej w zasadzie- regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego. Takie "wyjęcie przed nawias" zasad wspólnych ma tę dogodność, że zwalnia od potrzeby ich powtarzania przy regulowaniu poszczególnych instytucji cywilnoprawnych.

2) PRAWO RZECZOWE- normuje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych, które w obrocie traktowane są jako dobra samoistne.

a) przedmiotem KORZYSTANIA są RZECZY w ścisłym tego słowa znaczeniu ( definicja rzeczy- patrz niż. )

b) forma korzystania ukształtowana jest w postaci praw podmiotowych bezwzględnych.

3) ZOBOWIĄZANIA- normy te regulują stosunki prawne, z których powstają WIERZYTELNOŚCI, czyli prawa jednego podmiotu ( WIERZYCIELA ) do żądania od drugiego podmiotu ( DŁUŻNIKA ) ŚWIADCZENIA, to jest pewnego zachowania się pozytywnego ( DZIAŁANIA ) lub negatywnego ( ZANIECHANIA ), mają one charakter praw podmiotowych względnych/

a) część ogólna- zawiera przepisy dotyczące wszystkich stosunków zobowiązaniowych bez względu na źródło ich powstania,

b) część szczegółowa- unormowane są poszczególne źródła zobowiązań.

4) PRAWO SPADKOWE- reguluje zasady przepływu praw i obowiązków, które ciążyły na osobie zmarłej.

5) PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE ( w osobnym kodeksie- kro ). W jego ramach wyodrębnia się:

a) stosunki prawne wynikające z małżeństwa, regulujące zawarcie małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków ( niemajątkowe i majątkowe ) oraz ustanie i unieważnienie małżeństwa,

b) stosunki prawne wynikające z pokrewieństwa i powinowactwa oraz przysposobienia.

c) stosunki prawne wynikające z opieki nad małoletnim, nie jest to w zasadzie stosunek rodzinnoprawny w ścisłym tego znaczeniu, ale ponieważ opieka nad małoletnim jest surogatem władzy rodzicielskiej, przeto powszechnie zalicza się ją do prawa rodzinnego.

Jest także szereg części omawianych odrębnie:

6) PRAWA NA DOBRACH NIEMATERIALNYCH- prawa do niematerialnego produktu twórczej działalności umysłu ludzkiego ( np. utwór naukowy, literacki, artystyczny, ustalony w jakiejkolwiek postaci, wynalazek, wzór użytkowy ).

DOBRO NIEMATERIALNE- wytwór umysłu ludzkiego, niejako w oderwaniu od przedmiotu materialnego, od rzeczy, w której ten utwór został ucieleśniony.

a) PRAWO AUTORSKIE,

b) PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ ( WYNALZCZCE ),

7) PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE ( PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH ),

8) PRAWO SPÓŁDZIELCZE

9) PRAWO UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

Źródła ( w szerokim znaczeniu ) prawa cywilnego:

I STANOWIONE:

1) Kodek cywilny z 23.04.1964, dzieli się na cztery księgi, te na tytuły, działy, rozdziały, artykuły, paragrafy

a) Księga I. Część ogólna ( Art. 1- 125 )

b) Księga II. Własność i inne prawa rzeczowe ( Art. 126- 352 )

c) Księga III. Zobowiązania ( Art. 353- 921¹⁶ )

d) Księga IV. Spadki ( Art. 922- 1088 ).

2) Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964

a) Tytuł I. Małżeństwo ( Art. 1-61⁶ )

b) Tytuł II. Pokrewieństwo ( Art. 62- 144 )

c) Tytuł III. Opieka i kuratela ( Art. 145- 184 )

3) Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 04.02.1994

4) Ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 06.07.1982

USTAWA O KSIĘGACH WIECZYSTYCH I HIPOTECE ( PRAWO HIPOTECZNE )- uregulowanie tej materii w osobnej ustawie jest wynikiem ideologicznych zapatrywań- gdy stanowiono kc wydawało się, że w PRL przeprowadzi się nacjonalizację ziemi, a hipoteka nie miałaby wtedy sensu. Dopiero po zmianie konstytucji i akceptacji własności prywatnej ustawodawca zdecydował się uregulować sprawę hipoteki.

5) Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 06.12.1996

6) Ustawa o własności lokali z 24.06.1994

7) Ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21.08.1997

8) Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.12.2000

PRAWO SPÓŁDZIELCZE- reguluje trzy wymienione prawa spółdzielcze,

9) Prawo o aktach stanu cywilnego z 29.09.1986

10) Prawo prywatne międzynarodowe z 12.11.1965

11) Kodeks postępowania cywilnego z 17.11.1964

II. NIESTANOWIONE:

1) PRAWO ZWYCZAJOWE- reguła stałego postępowania w jakiejś sprawie, nie ustanowiona przez kompetentne organy państwa, lecz ustalona w praktyce obrotu prawnego, która została uznana i zastosowana przez organy stosujące prawo.

2) ZWYCZAJ- powszechnie stosowana w danym czasie, miejscu i środowisku praktyka określonego postępowania.

3) ORZECZNICTWO SĄDOWE

- Sądu Najwyższego

- Trybunału Konstytucyjnego,

- Naczelnego Sądu Administracyjnego

III. ODESŁANIA DO NORM I OCEN POZAPRAWNYCH

1) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

2) DOBRE OBYCZAJE

3) WZGLĘDY SŁUSZNOŚCI

4) DOBRA WIARA

Konflikty norm prawa cywilnego:

Mogą mieć charakter:

1) PRZESTRZENNY - gdy stosunek cywilnoprawny może być rozpatrywany z punktu widzenia różnych państw. Np. Polka wychodzi za mąż za obywatela innego państwa.

Reguluje to PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE- zespół norm kolizyjnych ( w Polsce- ustawa z 12.11.1965- PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE ). Zawiera normy kolizyjne II stopnia, które mówią sędziemu, którego państwa prawo jest właściwe do zastosowania w danej sytuacji.

W prawie francuskim zawarcie małżeństwa nie ma wpływu na nazwisko. W prawie niemieckim małżonkowie wybierają. Co zrobić, gdy Niemka wychodzi za mąż za Francuza? Dlatego niezmiernie trudno jest ujednolicić w Europie prawo rodzinne i spadkowe- łatwiej prawo zobowiązań.

2) CZASOWY- gdy ustawa tego nie reguluje- przepisy intertemporalne:

Jaką ustawę- dawną czy nową- stosować do oceny skutków prawnych, związanych ze stosunkiem prawnym powstałym pod rządami ustawy dawnej, realizujących się pod rządami:

a) ustawy dawnej

Zasada: Art. 3- ustawa nie mocy wstecznej ( LEX RETRO NON AGIT )

Wyjątek: wynika z jej:

- brzemienia,

- celu

Jest to sprzeczne ze stanowiskiem TK, który uznał, że retroakcja ustawy może wynikać tylko z jej brzmienia.

Zasada lex retro non agit- ustawa działa tylko na przyszłość, nie obejmuje więc swoją mocą obowiązującą okresu poprzedzającego jej wejście w życie. O mocy wstecznej ustawy możemy mówić tylko wtedy, gdy w drodze swoistej fikcji przyjmie się jak gdyby ustawa obowiązywała już przed wejściem w życie, w szczególności w chwili, w której nastąpiło dane zdarzenie prawne. Moc wsteczna ustawy nie wchodzi w grę, gdy do stosunku prawnego powstałego przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, ustawa ta ma być stosowana na przyszłość, tj. od dnia wejścia w życie.

Przykład: Załóżmy, że wg dawnej ustawy górna granica odsetek umownych byłą ograniczona do 10%, a nowa ustawa wprowadza obniżenie tej stopy do 6% oraz że pożyczka pieniężna była udzielona w rok przed wejściem w życie nowej ustawy na okres 2 lat, przy czym odsetki płatne były corocznie z góry. Jeżeli ustawa nowa ma moc wsteczną, to odsetki zapłacone za rok przed wejściem w życie nowej ustawy podlegałyby zwrotowo w kwocie przewyższającej stopę 6%, natomiast nie pozostaje w żadnym związku z zasadą retroakcji fakt, że za drugi rok trwania stosunku pożyczki, a więc za rok po wejściu w życie nowej ustawy odsetki będą się należeć tylko w wysokości 6%.

b) ustawy nowej:

Np. zawarto najem w 2000 r., a w 2002 weszła nowa ustawa i co wtedy? Istnieją dwa poglądy:

- ZASADA DALSZEGO DZIAŁANIA USTAWY DAWNEJ- mimo wejścia w życie ustawy nowej należy do skutków stosować ustawę nową

Gwarantuje bezpieczeństwo obrotu i pewność co do treści stosunku prawnego. Np. zawarto umowę pożyczki. W chwili X odsetki wynosiły 5%, co było niezwykle korzystne. Gdyby można było skorzystać z podwyższenia odsetek ( bo zmieniła się ustawowa regulacja ), to rachunek ekonomiczny straciłby sens.

- ZASADA BEZPOŚREDNIEGO DZIAŁANIA USTAWY NOWEJ- od chwili wejścia w życie ustawy nowej należy do tych skutków stosować ustawę nową.

Nowe prawo może zaskoczyć strony i spowodować perturbacje w ich funkcjonowaniu prawnym i ekonomiczny, skoro jednak ustawodawca wprowadza nowe przepisy, to dlatego, iż potrzebują tego stosunki społeczno- gospodarcze. Prawo odzwierciedla przecież pewien poziom rozwoju stosunków społeczno- gospodarczych ( przypomina to marksowską teorię bazy ( stosunków ) i nadbudowy ( prawa ).

Zasada: Art. XXVI pwkc- zasada dalszego działania ustawy dawnej ( dotyczy przede wszystkim zobowiązań ).

Wyjątki- przepisy szczególne stanowią inaczej.

- Art. XXXVIII pwkc- treść praw rzeczowych- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej. Tutaj przepis prawny reguluje treść stosunku prawnego, tj. wynikające z niego prawa i obowiązki samodzielnie w oderwaniu od stanu faktycznego, który wywołał powstanie tego stosunku prawnego,

Przykład: Przed wejściem w życie kc A zawarł z B umowę o przeniesienie własności rzeczy. Ważność tej umowy należy także pod rządem kc ocenić wg prawa wówczas obowiązującego, to samo dotyczy treści uprawnień nabywcy B jako właściciela, jeżeli chodzi o zakres do dnia wejścia w życie kc ( lex retro non agit ).

Skutek umowy o przeniesienie własności, a więc prawo własności B będzie trwało nadal pod rządem kc, ale treść tego prawa będzie od chwili wejścia kc podlegać przepisom tego kodeksu. Jeżeli teraz B przeniesie własność na osobę C, do to tej umowy stosować się będzie kc.

II. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

STOSUNEK PRAWNY to taki stosunek między ludźmi lub jednostkami organizacyjnymi, uznanymi przez normę prawną za podmioty prawa, w którym podmioty te mają wynikające z dyspozycji normy prawnej uprawnienia i obowiązki, realizacja zaś tych uprawnień i obowiązków zagwarantowana jest przymusem państwowym.

- każdy stosunek prawny jest stosunkiem społecznym- nie istnieją stosunki prawne między osobą a rzeczą.

- same strony nie są zdarzeniami prawnymi, ale wpływają na to, aby powstały skutki prawne.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY to stosunek, który jest określany przez dyspozycję norm prawa cywilnego, oparty na zasadzie równorzędności stron.

ZDARZENIE PRAWNE to fakt, z którym norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Np. zawarcie zaręczyn było do dnia wejścia w życie kro z 1950 zdarzeniem prawnym, rodzącym powstanie stosunku prawnego, obecnie przestało być, gdyż prawo rodzinne nie łączy z zaręczynami żadnego skutku prawnego. Inny przykład: wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa.

ZDARZENIE CYWILNOPRAWNE to fakt, z którym prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

W skład stanu faktycznego, od którego norma prawna uzależnia powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, mogą wchodzić elementy, które nie są zdarzeniami prawnymi:

- dobra/zła wiara,

- błąd,

- wina,

- wiedza.

Klasyfikacja zdarzeń cywilnoprawnych ( bazuje na podręczniku niemieckim (

Uzależniając wystąpienie zdarzenia od ludzkiej woli dzielimy je na::

I) FAKTY- zdarzenia niezależne od woli ludzkiej- np.: śmierć, pożar, narodziny dziecka, upływ czasu, wejście w życie nowych przepisów

II) DZIAŁANIA sensu largo- zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli.

1) działania ludzkie sensu stricto,

2) zaniechania

W zależności od tego czy dana osoba chciała wywołać skutki prawne:

1) CZYNNOŚCI ZMIERZAJĄCE DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH

a) OŚWIADCZENIA WOLI jako konieczny, ale nie zawsze jedyny składnik stanu faktycznego zwanego czynnością prawną.

b) ORZECZENIA SĄDOWE I ARBITRAŻOWE

- konstytutywne- wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( np. orzeczenie rozwodu ), działają EX NUNC ( NA PRZYSZŁOŚĆ )

- deklaratoryjne ( deklaratywne )- jedynie stwierdzają pewien istniejący stan faktyczny (np. stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie ), przyczyną powstania skutków prawnych nie jest orzeczenie, ale upływ czasu- działa EX TUNC ( NA PRZESZŁOŚĆ ),- nie są zdarzeniami cywilnoprawnymi,

c) AKTY ADMINISTRACYJNE- tylko te, które wywołują powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego ( np. wywłaszczenie, uwłaszczenie )

2) CZYNY- takie działania, z którymi norma prawna łączy oznaczony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej skierowana była na wywołanie tego skutku.

a) BEZPRAWNE- czyny zakazane przez normę prawną, z którymi ustawa wiąże w zasadzie pewne niekorzystne dla działającego skutki prawne. Mogą polegać na:

- niewykonaniu obowiązku wynikającego z istniejącego już między stronami zobowiązania ( rodzi odpowiedzialność EX CONTRACTU- art. 471 ),

- czyny niedozwolone ( DELIKTY )- następuje bez związku z takim stosunkiem ( np. uszkodzenie ciała ), rodzi odpowiedzialność EX DELICTU- art. 415

BEZPRAWIE w prawie cywilnym to zupełnie co innego niż w prawie karnym! Jeśli nie ma przepisu zabraniającego czegoś, to nie ma kary. W prawie cywilnym nie ma katalogu czynów bezprawnych. Jako bezprawie prawo cywilne traktuje wszystko to, co wyrządza szkodę, gdy przekraczane są zasady współżycia społecznego, naruszone prawa podmiotowe. Nie ma więc ujęcia jak w prawie karnym, nie musi być przepisu- NIE MA FORMALNEJ BEZPRAWNOŚCI.

b) ZGODNE Z PRAWEM- wszystkie inne czyny, a więc działania, które ani nie podpadają pod podjęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych ani nie są czynami bezprawnymi.

- PRZEJAWY WOLI podobne do oświadczeń woli, a różniące się od nich tym, że skutek prawny następuje niezależnie od woli działającego ( np. wezwanie dłużnika do zapłaty powoduje wymagalność wierzytelności ),

- PRZEJAWY UCZUĆ- np. przebaczenie,

- ZAWIADOMIENIA o pewnych zdarzeniach ( np. zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy )

- CZYNNOŚCI CZYSTO FAKTYCZNE ( REALNE )- gdy czynności zmierzającego do osiągnięcia pewnego skutku pozaprawnego, z którymi ustawa łączy następstwa prawne- np. znalezienie rzeczy, stworzenie dzieła literackiego.

- OŚWIADCZENIA WIEDZY- np. piszemy, iż wiemy o długu, chcąc aby wierzyciel nam go umorzył- w rzeczywistości wywołujemy skutek przeciwny, gdyż oświadczenie wiedzy o takim długu przerywa bieg przedawnienia,

Struktura stosunku cywilnoprawnego

1) PODMIOT- są nimi

- OSOBY FIZYCZNE,

- OSOBY PRAWNE,

- JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM USTAWA PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ

ZDOLNOŚĆ PRAWNA to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Tylko ten, kto ma zdolność prawną, może być podmiotem stosunku prawnego.

Z brzmienia Art. 33¹ wynika, że zdolność prawna to co innego niż osobowość prawna, ale wydaje się że podkreślanie różnicy nie ma większego znaczenia praktycznego.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH- zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania.

ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁAŃ ( prawu polskiemu nie jest to pojęcie znane )- zdolność do tego, aby przez własne działanie nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania ( przy czym własnym działaniem jest zarówno czynność prawna jak i inny czyn zgodny z prawem lub bezprawnym

STRONA- może ją stanowić jedna osoba lub więcej osób. Skoro bowiem z każdego stosunku cywilnoprawnego wynikają uprawnienia i skorelowane z nimi obowiązki, to wyodrębnić można stronę uprawnioną i stronę zobowiązaną.

- stosunek prosty- jedna ze stron jest uprawniona, druga zobowiązana- np. darowizna książki,

- stosunek złożony- obie strony są jednocześnie uprawnione i zobowiązane- np. użyczenie książki, sprzedaż książki.

Przykład: Współwłaściciele A, B i C zawierają umowę najmu konkretnego lokalu z lokatorami D, E i F. W powstałym w wyniku tej umowy stosunku najmu występują dwie strony- wynajmujący i najemca, przy czym każdą ze stron stanowią 3 podmioty.

Niektórzy ( jak K. Opałek ) rozbijają stosunki złożone na dwa stosunki proste- np. sprzedaż- sprzedawca jako zobowiązany i kupujący jako uprawniony oraz sprzedawca jako uprawniony i kupujący jako zobowiązany ).

W każdym stosunku prawnym występują co najmniej dwa podmioty, ale może być ich więcej, a w niektórych wypadkach ich liczba może być nieograniczona ( prawa podmiotowe bezwzględne ). Jeśli w jednym i tym samym stosunku prawnym o charakterze majątkowym, występują po jednej stronie dwa lub więcej podmiotów może doprowadzić do powstania jednej z następujących typowych postaci stosunku prawnego:

a( stosunki prawa rzeczowego- WSPÓŁWŁASNOŚĆ

- W CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH ( COMMUNIO PRO PARTE INDIVISA ), każdy z podmiotów ma pewien udział w prawie, wyrażony w postaci ułamka.

- ŁĄCZNA ( WSPÓLNOŚĆ DO NIEPODZIELNEJ RĘKI )- gdy pewne prawo służy kilko osobom łącznie, w ten sposób, że żaden ze współuprawnionych nie ma określonego udziału w tym prawie ( np. majątek spółki, wspólnota ustawowa między małżonkami ).

b) stosunki prawa zobowiązań

- SOLIDARNOŚĆ

- CZYNNA- po stronie wierzycieli ( uprawnionej )- występuje rzadko- kliku wierzycieli ma wierzytelność do jednego dłużnika i każdy z nich może żądać zapłaty całego długu, ale zaspokojenie jednego umarza dług względem wszystkich wierzycieli

- BIERNA- po stronie dłużników ( zobowiązanej )- ( art. 366 )- kilku dłużników odpowiada względem wierzyciela za cały dług, ale zaspokojenie wierzyciela przez jednego z nich zwalnia wszystkich pozostałych

- gdy kilka osób odpowiada za wspólnie wyrządzoną szkodę ( Art. 441. )

- poręczenie ( Art. 881.- poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, wierzyciel może skierować egzekucję do dłużnika i poręczyciela )

- Jeśli wynikające ze stosunku prawnego uprawnienia lub obowiązki są podzielne, wówczas dzielą się one na tyle niezależnych od siebie części, ile jest podmiotów.

Przykład: Jeśli A pożyczył B i C 3000 zł, to tak jakby każdemu z nich pożyczył 1500 zł. Jeśli jednak A pożyczył B i C samochód ( przedmiot świadczenia jest niepodzielny ), to jest odpowiedzialność solidarna.

Prawo polskie nie reguluje w sposób generalny wspólności praw i obowiązków. Na pograniczu prawa rzeczowego i zobowiązań powstają problemy, co do których nie ma jednolitego stanowiska. Np. trzech współwłaścicieli kamienicy, a lokatorzy nie płacą czynszu- nie wiadomo, czy każdy może żądać 1/3 czynszu, czy też jeden wierzyciel działa na rzecz wszystkich.

2) PRZEDMIOT- zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy zakazane, stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień czy obowiązków, jak również niekiedy nadto obiekty istniejące poza człowiekiem, jak rzeczy, dobra niematerialne.

Jednym z kryteriów wyodrębniających tak podstawowy dział prawa cywilnego jak prawo rzeczowe jest właśnie to, iż reguluje ono grupę stosunków społecznych dotyczących rzeczy i tylko rzeczy. Wyodrębnienie prawa autorskiego czy prawa własności przemysłowej opiera się na tym, że przedmiotem uregulowanych w nich stosunków prawnych są dobra niematerialne takie, jak utwory literacki, naukowe czy artystyczne albo wynalazki.

3) TREŚĆ- składają się na nią prawa i obowiązki stron. Jedna ze stron jest zobowiązana do określonego zachowania, a drugiej przysługuje roszczenie aby ta pierwsza zachowała się w określony w ustawie lub umowie sposób. Jeśli A ma wobec B obowiązek, to B ma uprawnienie wobec A. Jeśli A ma wobec A obowiązek wydania książki, to B ma roszczenie wobec A o wydanie tej książki.

Nie ma sensu dyskutować, co jest pierwotne. Np. w common law nie mówi się o uprawnieniach- jest obowiązek, a po drugiej stronie prawo wystąpienia do sądu ( rzymskie actio ). A np. system prawa niemieckiego skonstruowany jest na uprawnieniach.

III. OSOBY FIZYCZNE

Zdolność prawna osoby fizycznej:

Zasada: Art. 8 §1- każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną

- dziecko musi urodzić się żywe, bez znaczenia natomiast jest to, czy jest ono zdolne do życia,

Art. 9- domniemanie, iż dziecko przyszło na świat żywe

Chwila urodzenia- odłączenie od ciała matki.

Wyjątek- zdolność prawna dziecka poczętego nie narodzonego ( NASCITURUSA ).

- Art. 927 §2.- dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe.

- Art. 972- przepisy stosuje się do zapisu- można dokonać zapisu na rzecz dziecka poczętego nie narodzonego,

- Art. 75. kro- można uznać dziecko poczęte nie narodzone za zgodą matki

- Art. 142 kro- forma alimentów dla dziecko poczętego nie narodzonego,

- Art. 182 kro- curator ventris- dla dziecka poczętego nie narodzonego można ustanowić kuratora, jeśli jest to konieczne.

Orzecznictwo:

- dziecko, które w chwili śmierci ojca było już poczęte, może po urodzeniu dochodzić roszczeń z art. 446§ od osoby odpowiedzialnej za śmierć ojca ( SN- 1952, 1971 ). Dodatkowo orzeczenie z 1971 mówi o tym, iż przy ubezpieczeniu dziecko poczęte, nie narodzone, może być prane pod uwagę, jeśli w chwili zajścia upadku ubezpieczeniowego było już poczęte.

-a także odszkodowania za szkodę, jakiej doznało na skutek czynu skierowanego w okresie ciąży przeciwko matce, a uszkadzającego płód lub powodującego zmiany w normalnym jego rozwoju ( SN- 1966 )- wyrządzony ciężarnej czyn niedozwolony, który spowodował wady płodu jest traktowany jako czyn przeciwko dziecku, jeśli urodzi się ono żywe i przysługuje temu dziecku roszczeniu o odszkodowanie.

Istotna jest kwestia ustalenia związku przyczynowo- skutkowego. Poważną rolę odgrywa biegły lekarz, musi stwierdzić, czy te czynniki miały negatywny wpływ na rozwój płodu. Gorzej, jeśli opinia brzmi "nie można tego wykluczyć".

- orzeczenie NSA: dziecko poczęte może być obdarowane, jeśli darowizna ma na celu zabezpieczenie przyszłych jego interesów ( w sprawie chodziło o podatek- ojciec dziecka nie był osobą bliską matce, a to oznaczało wyższy podatek, tak więc matka twierdziła, że nie dla niej, ale dla dziecka, które dla ojca jest osobą najbliższą ).

Doktryna:

a) prof. Jerzy Ignatowicz: upoważnia to do obrony tezy, że prawo polskie przyjmuje rzymską zasadę NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR- nasciturus traktowany jest jako narodzony, kiedy jest to dla niego korzystne,

b) prof. Radwański, prof. Grzybowski- we wszystkich przepisach nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa- przepisy traktują o przyszłych prawach dziecka,

c) dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną i warunkową.

- Prof. Szpunar i prof. Wolter twierdzili, że nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem, że urodzi się żywe.

- Prof. Walaszek uważał, że dziecko poczęte nie narodzone ma zdolność prawną pod warunkiem rozwiązującym ( że urodzi się martwe ).

Ustawodawstwo:

16.03.1993 weszła w życie ustawa antyaborcyjna ( Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży ). Wprowadzono do Art. 8 dopisano §2: "Zdolność prawną ma również dziecko poczęte, jednakże prawa i zobowiązania nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe". Mogło to jednak spowodować, że dziecko urodzi się dłużnikiem. Zamiast poprawić sytuację nasciturusa pogorszono ją. Dodano też Art. 446¹ - "z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem". Zmiany te nie obowiązywały długo, natychmiast przegłosowano ustawę o zmianie ustawy. Skreślono art. 8 §2. W art. 446¹ dopisano "dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki". Wprowadzono bowiem dopuszczalność aborcji- a co jeśli matka chciała przeprowadzić aborcję, a lekarz ją źle przeprowadził i spowodował uszkodzenie płodu?. 18.12.1997 w sprawie orzekł TK, uznał to sformułowanie za sprzeczne i zdanie to zostało skreślone.

Nadal więc sytuacja prawna nasciturusa nie jest wyjaśniona. Niewyobrażalne jest jednak, aby SN pozbawił zdolności prawnej nasciturusa, gdy chodzi o jego korzyść.

Problematyka poczęcia i urodzenia się dziecka jaka źródła odpowiedzialności cywilnej dotyczy następujących sytuacji:

a) PRENATAL INJURIES ( SZKODY PRENATALNE )- odpowiedzialność cywilna powstaje za szkodę wyrządzoną dziecku już poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu ( Art. 446¹ ).

b) PRECONCEPTION INJURIES- odpowiedzialność cywilna obejmuje

- zdarzenia mające miejsce przed poczęciem się dziecka i

- powodujące następnie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia i

- zawinione.

CONCIPIENDUS- dziecko nie narodzone, nie poczęte.

Przykład: matka dziecka urodziła dziecko upośledzone. Będąc w drugiej ciąży domagała się badań prenatalnych- wymusiła je i wtedy potwierdzono, iż płód jest uszkodzony i jest ten sam rodzaj wady wrodzonej jak u dziecka pierwszego, ale na aborcję było już za późno. Jest to coś innego niż stan, o którym mówi art. 446^1. Tam chodzi o poczęte zdrowe dziecko- czyjeś działanie powoduje jego upośledzenie po poczęciu, a tutaj mowa jest o dziecko upośledzonym od momentu poczęcia ). Powstaje więc alternatywa:

- usunięcie ciąży,

- urodzenia upośledzonego dziecka.

Nie miejsce tu rozwodzić się, co jest lepsze, bo tym zajmuje się filozofia. W każdym razie rodzice dziecka upośledzonego ponoszą szkodę w postaci większych wydatków. Matka musi w całości poświęcić się dziecku, co przekreśla jej karierę zawodową. Wysokość szkody= koszty utrzymania dziecka chorego- hipotetyczne koszty utrzymania dziecka zdrowego. Odszkodowanie wiąże się jednak z trudnym zagadnieniem, czy dziecko chciałoby istnieć? Jeśli prawo polskie przewiduje możliwość usunięcia ciąży, to zakład opieki zdrowotnej powinien ponieść odpowiedzialność, jeśli nie skierowano kobiety na badania prenatalne w odpowiednim czasie.

Jeśli rodzice czynili starania, żeby nie mieć dziecka, kobieta poddała się zabiegowi sterylizacji, brała środki antykoncepcyjne, a mimo to poczęło się dziecko, to w orzecznictwie zachodnim przyjmuje się, iż za szkodę ( urodzenie się dziecka! ) odpowiada lekarz lub farmaceuta. Współżycie płciowe rodziców traktuje się jako przyczynę szkody.

Na określenie roszczeń rodziców stosuje się następującą terminologię:

a) WRONGFUL BIRTH- roszczenia rodziców upośledzonego dziecka skierowane przeciw lekarzowi, - który w zawiniony sposób nie rozpoznał uszkodzenia dziecka w czasie ciąży ( lub jeszcze przed poczęciem )

- uniemożliwił tym samym przerwanie ciąży ( ewentualnie "doprowadził" do poczęcia ).

Stawiany mu zarzut polega na tym, iż odebrał on powodom ( rodzicom ) prawo do zadecydowania o tym, czy chcą obciążyć się defektywnym dzieckiem,

b) WRONGFUL CONCEPTION- roszczenia rodziców w sytuacji,

- oboje ( lub jedno z nich ) podjęci starania ( najczęściej ze względów ekonomicznych ) mające na celu uniknięcie poczęcia dziecka ( ewentualnie jego urodzenia się)

- ze względu na niewłaściwe postępowanie lekarza do poczęcia ( lub odpowiednio urodzenia ) dochodzi.

W efekcie rodzi się dziecko zdrowe ( ewentualna defektywność nie jest elementem konstrukcyjnym roszczenia! ), ale niechciane.

Koniec zdolności prawnej:

Zasada: Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z jej ŚMIERCIĄ.

Art. 922- z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów Księgi IV.

Śmierć- ustanie funkcji mózgu.

Udokumentowaniem faktu śmierci jset:

1) AKTU ZGONU sporządzanego przez kierownika usc na podstawie ( art. 51 i n. pasc ).:

a) karty zgonu- stwierdzającej zgon i jego przyczynę,

b) po osobistym naocznym stwierdzeniu zgonu przez kierownika,

c) na podstawie pisemnego zgłoszenia właściwego organu państwowego, jeżeli okoliczności zgonu były przedmiotem dochodzenia tego organu.

2) SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU- jeśli mimo braku aktu zgonu

- śmierć danej osoby jest niewątpliwa ( nie musi być absolutnie pewna ) i

- brak jest aktu zgonu.

Ma charakter deklaratoryjny. Postępowanie o stwierdzenie zgonu regulowane jest w kpc. W postanowieniu o stwierdzenie zgonu sąd oznacza chwilę śmierci, a jeżeli nie jest to możliwe przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną ( Art. 538 kpc ). Przykład: Stwierdzenie zgonu następuje w takich przypadkach, jak:

- wspinają się dwaj alpiniści i jeden z nich odpada ze ściany lub zostaje porwany przez lawinę- nie sposób odszukać zwłok,

- wypadek w kopalni, odszukano zwłoki dwóch górników, a trzeciego nie,

- dziewczyna, która utopiła się podczas sztormu na oczach wszystkich,

Wyjątek: z chwilą UZNANIA ZA ZMARŁEGO

I. fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą ( tzn. nie wiadomo, czy żyje czy zmarł ) i

II. upływ czasu od chwili tego zaginięcia

1) wypadki normalne, w których zaginięciu osoby nie towarzyszyły szczególne okoliczności, przemawiające za zwiększonym prawdopodobieństwem śmierci ( Art. 29 )

a) zasada ( 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła,

- wyjątek:- 5 lat, jeśli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70,

- wyjątek: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

2) wypadki kwalifikowane ( , w których zaginięcie nastąpiło wśród okoliczności uzasadniających

wyższy stopień prawdopodobieństwa śmierci zaginionego ( Art. 30 )

a) w warunkach pokojowych,

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży morskiej lub powietrznej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym zdarzeniem szczególnym- 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne znaczenie ( §1 ).

- jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6- miesięcznego zaczyna się z chwilą upływu roku od dnia, w którym statek miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie było, to po upływie 2 lat od dnia, w którym była o nim ostatnia wiadomość ( §2 ).

- jeżeli zaginięcie nastąpiło w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nieprzewidzianym w paragrafach poprzedzających- 1 rok od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo wg okoliczności powinno było ustać ( §3 ).

Jeżeli koniec terminu w wypadkach normalnych lub kwalifikowanych w warunkach pokojowych przypada na okres wojny lub działań wojennych- uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem roku od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( w stosunku do wojny 1939- 1945- od dnia 09.05.1945 ), chyba, że wg okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomość o zaginięciu ( art. XXXI pwkc ).

b) w warunkach wojennych ( regulują to przepisy wprowadzające kc- jeszcze niedawno wydawało się, że nie ma sensu poruszać tego zagadnienia, ale wobec wojny w Iraku, przepisy te mogą znaleźć zastosowanie ).

- zaginiony brał udział w działaniach wojennych ( np. na froncie lub w partyzantce )- art. XXVIII pwkc,

- zaginiony przebywał na obszarze objętym działaniami wojennymi, a istnieje prawdopodobieństwo, że zaginięcie pozostaje w związku z niebezpieczeństwem dla życia wywołanym tymi działaniami ( np. zaginięcie w czasie nalotu )- art. XXVIII pwkc

- zaginiony w czasie wojny lub działań wojennych został pozbawiony wolności przez władze obcego państwa i osadzony w miejscu, gdzie jego życiu groziło szczególne niebezpieczeństwo ( np. osadzenie w obozie koncentracyjnym )- art. XXIX pwkc,

W tych przypadkach- 1 rok od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone. Dla osób, które zaginęły w związku z wojną 1939- 1945 początek tego terminu liczy się od dnia 09.05.1945 ( art. XXXII pwkc )

- zaginiony został w czasie wojny lub działań wojennych wywieziony przymusowo poza granice państwa ( np. wywiezienie na roboty przymusowe )- art. XXX pwkc

W tym przypadku- 3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym zaginiony wg istniejących wiadomości jeszcze żył, a w każdym razie 2 lata od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone ( dla wojny 1939- 1945 również okres ten liczy się od dnia 09.05.1945 ).

Postępowanie o uznanie za zmarłego:

Uznanie za zmarłego tworzy nowy stan faktyczny, postanowienie ma charakter konstytutywny.

Dopiero rok przed upływem terminu niezbędnego do uznania za zmarłego można wystąpić do sądu z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania. Wniosek może zgłosić każdy zainteresowany. Sąd musi dać ogłoszenie w piśmie poczytnym na terenie państwa. Wyznacza termin- od 3 do 6 miesięcy, w którym wzywany ma się zgłosić do sądu. Dopiero po upływie terminu wyznaczonego przez kc następuje uznanie za zmarłego w formie postanowienia. Ma ona charakter konstytutywny. Zgodnie z Art. 31. domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która wg wszelkich okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych- pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli ustalono tylko dzień śmierci, to za chwilę domniemanej śmierci uznaje się koniec tego dnia ( Art. 31 §3 ).

Np. ostatnia wiadomość o Kowalskim była w listopadzie 1982. Termin zaczyna więc biec 01.01.1983. 10 lat mija 31.12.1992. Postanowienie o uznaniu za zmarłego zapada 05.01.1993. Pierwszym dniem terminu jest 01.01.1983, a nie 01.01.1993 ( jest to częsty błąd ). Wymyślono to po to, aby bardziej realne stały się daty śmierci podczas wojny.

Skutki:

a) ustanie małżeństwa ( domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego zostało oznaczona jako chwila jego śmierci ( art. 55 §1 kro )

b) otwarcie spadku,

c) wygasają prawa niemajątkowe.

Co się dzieje, jeśli osoba uznana za zmarłego żyje? Czym można zmienić datę domniemanej śmierci? Zmiana raz ustalonej daty śmierci jest możliwa tylko wtedy, gdy sąd stwierdził jednoznacznie zgon ( np. są zwłoki ).

Art. 542 kpc- w razie przeprowadzenia postępowania, sąd uchyla postanowienie, jeśli jednoznacznie stwierdzi zgon.

Art. 543 kpc- jeśli osoba uznana za zmarłą zjawi się w sądzie i stwierdzi tożsamość, to sąd uchyla postanowienie.

Taka osoba:

a) odzyskuje prawa osobiste,

b) roszczenie o wydanie spadku,

c) małżeństwo- reguluje to Art. 55 §2 kro

- jeśli drugi małżonek nie zawarł drugiego małżeństwa- to pierwsze jest ważne,

- jeśli drugi małżonek zawarł drugie małżeństwo, to

Zasada: nowy związek małżeński nie może być unieważniony.

Wyjątek: drugi związek jest nieważny jako bigamiczny, jeżeli w chwili zawarcia związku małżeńskiego obaj małżonkowie wiedzieli, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu ( zła wiara ).

Art. 32.- domniemanie równoczesności śmierci- gdy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.

Jest to domniemani iuris tantum, które może być obalone dowodem przeciwnym.

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych:

Zdolność ta ma charakter niewątpliwy- takie czynniki jak stan psychiczny, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy czy inne zakłócenia czynności psychicznych nie mają wpływu- okoliczności traktuje się jako nieprawidłowości w funkcjonowaniu mechanizmu woli jako wady oświadczeń woli ( choroba i leczenie się w poradni zdrowia psychicznego nie uzasadniają braku zdolności do czynności procesowych ( a więc także braku zdolności do czynności prawnych- SN, 1999 ).

Osoba fizyczna może:

I) NIE MIEĆ ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 12 )

- osoby, które nie ukończyły lat 13:

- osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

Zasada: czynność prawna, dokonana przez osobę niezdolną do czynności prawnych jest nieważna ( Art. 14 §1 ),

Wyjątek: Art. 14 §2- czynność jest ważna, jeśli:

- należy do umów należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego,

- umowa ta nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych,

- umowa została wykonana ( wtedy staje się ważna ).

II) MIEĆ OGRANICZONĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 15 )

- małoletni, którzy ukończyli lat 13,

- osoby ubezwłasnowolnione częściowo,

- osoby, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie

Zasada: osoba taka dokonuje czynności prawnych sama, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.

Mając na uwadze tą zasadę i szereg wyjątków- zależnie od rodzaju czynności prawnych ograniczony w zdolności do czynności:

1) może sam dokonywać czynności prawnej, ale do jej ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego,

a) czynności rozporządzające lub zobowiązujące ( Art. 17 ):

- jeśli jest to czynność jednostronna, to jest ona nieważna ( Art. 19 ),

- jeśli jest to umowa- negotium claudicans ( Art. 18 ). Potwierdzenia może dokonać

- przedstawiciel ustawowy ( druga strona może wyznaczyć mu termin do potwierdzenia umowy, staje się wolna po jego bezskutecznym upływie ),

- osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych

2) traktowany jest jak osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych,

a) czynności, które nie są ani rozporządzające ani zobowiązujące ( a contrario z Art. 17 ),

b) umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego ( Art. 20 )

c) nawiązanie stosunku pracy z osobą, która ukończyła 15 lat, na określonych zasadach ( np. młodzieniec przygotowujący się do zawodu ),

d) Zasada: rozporządzanie swoim zarobkiem,

Wyjątek: chyba, że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej ( Art. 21 )

e) Zasada: czynności prawne dotyczące przedmiotów:

- oddanych do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego,

- o charakterze majątkowym

Wyjątek: czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza wg ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

e) może posiadać własny rachunek bankowy.

3) traktowany jest jak osoba niezdolna do czynności prawnych

III) MIEĆ PEŁNĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ( Art. 11 )

- osoby pełnoletnie, jeśli nie są ubezwłasnowolnione lub nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego,

PEŁNOLETNIOŚĆ-

Zasada: Art. 10 §1- pełnoletnim jest ten, kto ukończył lat 18

Wyjątek: Art. 10 §2- kobieta nabywa pełnoletniość przez zawarcie małżeństwa ( zob. Art. 10§1 kro

Osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych może dokonywać wszelkich czynności prawnych w granicach swej zdolności prawnej.

Ubezwłasnowolnienie:

UBEZWŁASNOWOLNIENIE to pozbawienie bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych w drodze orzeczenia sądowego.

1) CAŁKOWITE ( Art. 13. §1. )-

a) osoba musi mieć ukończone 13 lat,

b) CHOROBA PSYCHICZNA- można na nią zapaść, można się z niej wyleczyć,

- NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY- człowiek rodzi się z nim i umiera, jeśli został pozbawiony zdolności do czynności prawnych, to pozostanie z tym najprawdopodobniej do końca,

- INNEGO RODZAJU ZABURZENIA PSYCHICZNE, W SZCEGÓLNOŚCI PIJAŃSTWO LUB NARKOMANIA- same przez się nie są podstawą ubezwłasnowolnienia, przesłanką są zaburzenia psychiczne ( zobacz w ustawie "antyalkoholowej" ).,

c) brak zdolności do kierowania swym postępowaniem- miara zaburzeń psychicznych. Osoba nie zdaje sobie sprawy ze skutków swych działań.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna ( Art. 13. §2. )

2) CZĘŚCIOWE- art. 16. §1:

a) osoby pełnoletnia,

b) analogicznie jak przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym,

c) stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzanie spraw ( nie sądowych, tylko spraw o ogóle ).

Orzecznictwo sformułowało wraz z doktryną jeszcze czwartą przesłankę:

d) ubezwłasnowolnienie ma służyć dobru osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie interesom innych osób.

- np. rodzina nie może ograniczyć zdolności do działania jakiejś starszej ciotki, która rozdaje pieniądze,

- pieniactwo- dana osoba przysparza pracy całemu sądowi czy urzędowi, paraliżując pracę urzędu- znany w Polsce pieniacz Jacek B.- każdy sędzia w TK czy SN miał już z nim do czynienia, założył nawet Stowarzyszenie Pracowników Wyższych Uczelni- nie można go ubezwłasnowolnić.

Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora ( art. 16 §2 ).

Procedura ubezwłasnowolnienia:

Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądu okręgowego, który rozpoznaje ją w składzie 3 sędziów zawodowych. W sprawie uczestniczy prokurator ( Art. 544. kpc ). Art. 545. kpc określa krąg podmiotów, które mogą wszcząć postępowanie:

- małżonek,

- krewni w linii prostej,

- przedstawiciel ustawowy

- można też złożyć do sądu wniosek o własne ubezwłasnowolnienie. Dla osoby, która złośliwie złożyła wniosek o czyjeś ubezwłasnowolnienie przewidziano grzywnę.

Sąd musi skorzystać z pomocy biegłych. Art. 553. kpc- osoba, która ma być ubezwłasnowolniona musi być zbadana przez jednego lub więcej lekarzy psychiatrów. Następnie sąd może, jeśli uzna to za niezbędne, skierować osobę na obserwację w zakładzie leczniczym na okres do 6 tygodni.

- jeśli opinia biegłych jest negatywna ( nic nie stwierdzą ), to sąd jest nią związany, nie można wówczas ubezwłasnowolnić,

- jeśli opinia biegłych jest pozytywna, to sąd nie jest związany, nie ma obowiązku orzec ubezwłasnowolnienia, nawet jeśli biegli stwierdzą chorobę. Wynika to z czwartej przesłanka wyprowadzona przez SN ). Nie jest możliwe zaoczne ubezwłasnowolnienie, sąd ma obowiązek osoby wysłuchać, w miarę możliwości przy obecności biegłych. Sąd musi wskazać, z jakiego powodu orzeka, powołuje także opiekuna albo kuratora.

DORADCA TYMCZASOWY- może go powołać sąd na czas postępowania o ubezwłasnowolnieni, jeśli uzna, że jest on potrzebny dla ochrony praw osobistych lub mienia osoby, co do której toczy się postępowanie ). Skutek- osoba ta ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Traci to moc, jeśli:

- zapadła decyzja o ubezwłasnowolnieniu,

- oddalono wniosek

Można uchylić postanowienie o orzeczeniu ubezwłasnowolnienia, zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite lub odwrotnie. Wtedy jednak z kręgu wnioskodawców wyłączony jest sam zainteresowany. Sąd może natomiast wszczęć postępowanie z urzędu, może to zrobić także prokurator. Kiedy zapada postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, można je zaskarżyć i może zrobić to osoba, co do której toczy się postępowanie ( postanowienie nie jest jeszcze prawomocne, więc póki co ma on pełną zdolność do czynności prawnych ).

Pojęcie konsumenta:

KONSUMENT- Art. 22¹:

- osoba fizyczna,

- dokonująca czynności prawnej

- czynność ta jest niezwiązana bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodowa,

IV. OSOBY PRAWME

Pierwsze organizacje, którym można byłoby przypisać status osoby prawnej, powstały w prawie rzymskim ( municypia ). Zaczęto je określać jako odrębny podmiot praw i obowiązków. Konstrukcję tę przeniesiono na różnego rodzaju związku osób, uznając je za tzw. universitas. W średniowieczu były to gildie kupieckie. Rozwój osób prawnych wiąże się jednak dopiero z rozwojem kapitalizmu- rozwój spółek, a celem było rozdzielenie odpowiedzialności związanej z prowadzeniem biznesu a odpowiedzialnością swym majątkiem. Chodziło o to, aby część majątku można było wydzielić na działalność gospodarczą, a reszta majątku nie mogłaby być poddana egzekucji.

W XVIII i XIX w. w okresie burzliwego rozwoju osób prawnych rozwinęły się dwa ich typy:

1) FUNDACJE ( ZAKŁADY ),

2) KORPORACJE

a( korporacje są zbiorowością osób fizycznych, powiązanych z osobą prawną przez członkostwo i realizujących wspólny cel, podczas gdy zakłady zaspokajają potrzeby osób fizycznych nie będących ich członkami ( DESTYNATARIUSZY ).

b) skład członków korporacji da się określić liczbowo, podczas gdy krąg osób korzystających z zakładu nie jest oznaczony,

c) substratem korporacji są ludzie, substratem zakładu- majątek,

d) o celach i działalności korporacji decydują członkowie, cel zaś i kierunek działalności zakładu jest z góry określony przez wolę założyciela, który też wyznacza sposób powoływania organów osoby prawnej.

Teorie wyjaśniające istotę instytucji osoby prawnej:

1) NEGUJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA FIKCJI Savigny'ego- wychodzi ona z podyktowanego naturalizmem założenia, że realnym podmiotem prawa może być tylko człowiek. Osoby prawne zatem jako twór sztuczny są dopuszczone do obrotu na mocy fikcji. Państwowa koncesja jest konieczna dla powstania osoby prawnej ( tylko państwo może zezwolić na istnienie fikcyjnych podmiotów ),

b) TEORIA MAJĄTKU CELOWEGO ( Brinz )- osoba prawna jest bezpodmiotowym majątkiem związanym z pewnym celem, majątek ten zostaje personifikowany. Teoria ta odrywała zarówno majątek jak i cel od żywych ludzi i tworzyła podwójną fikcję..

c) TEORIA INTERESU ( Ihering )- ma to związek z pojmowaniem przez niego prawa podmiotowego- interesy mogą mieć tylko osoby fizyczne, rzeczywistymi podmiotami są członkowie ( korporacje ) albo desynatariusze ( fundacje ). Sama osoba prawna to czysty środek techniki prawniczej

d) TEORIA KOLEKTYWNEJ WŁASNOŚCI ( Planiol )- osoba prawna to szczególna postać własności, której podmiotem jest kolektyw, a gdy chodzi o własność państwa- całe społeczeństwo.

e) TEORIA MAJĄTKU URZĘDOWEGO- również wychodzi z założenia, że podmiotem praw może być tylko człowiek, tak więc rzeczywistym podmiotem są zarządcy- są właścicielami tylko formalnie, materialnie stanowi on majątek urzędoy.

f) TEORIE POZYTYWNE NORMATYWNE ( Kelsen, Jelinek, Rumelin, Wolf )- osoba prawna to po prostu fikcja służąca tworzeniu punktu oparcia dla praw i obowiązków. Podobnie jak osoba fizyczna jako podmiot to tylko punkt zaczepienia.

2) UZNAJĄCE REALNY BYT OSOBY PRAWNEJ

a) TEORIA ORGANICZNA ( Gierke )- osoby prawne realnie istnieją tak samo jak osoby fizyczne, wskazał organy osoby prawnej, porównał dyrektora do głowy ( antropomorfizacja )- osoba prawna posiada organy.

b) INNE TEORIE REALISTYCZNE ( Michoud, Saleilles, F. Zoll )- uznają osobę prawną za realny twór społeczny.

Osoba prawna nie jest osobą w sensie etycznym- nie ma własnej woli, należy rozumieć zdolność prawną jako zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Jest to więc byt odrębny od osób fizycznych. Jej sfera prawna musi być oddzielona od sfery praw i obowiązków osób fizycznych, które ją tworzą.

OSOBY PRAWNE- Art. 33 to:

I) SKARB PAŃSTWA ( FISKUS )- samo państwo w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Państwo działa w dwóch sferach:

a) IMPERIUM ( władczej- nie jest równorzędne z innymi podmiotami )

b) DOMINIUM ( równorzędne z innymi podmiotami ). Tam państwo jest właścicielem określonego majątku- musi tu wchodzić w stosunki cywilnoprawne. Np. Sąd Okręgowy w Łodzie kupuje biurka- zawiera zwykłą umowę o dzieło. Nie ma odrębnej ustawy, która normowałaby od strony obrotu prawnego funkcjonowanie Skarbu Państwa. W okresie XX- lecia istniała Prokuratoria Generalna- jej przedstawiciele zajmowali się obsługą prawną Skarbu Państwa.

Art. 67. kpc- pozywając Skarb Państwa trzeba wskazać jednocześnie jednostkę organizacyjną z działalnością której wiążę się dochodzone roszczenie. Ta jednostka to STACIO FISCI ( jednostka Skarbu ). Jeśli np. sąd nie zapłaci nam za biurka pozywać będziemy Skarb Państwa- Sąd Okręgowy w Łodzi. Problem zaczyna się, gdy chodzi o ministerstwa ( Ustawa o działach administracji rządowej )- osoby odpowiedzialne za działalność. Ustawa o działalności Ministra Skarbu Państwa- jeśli nie ustalimy, do którego ministra, to domniemywa się, że podmiotem reprezentującym powinien być Minister Skarbu Państwa. Nie ma to znaczenia w kwestii wyrażania jednostek finansów publicznych- każda może wystąpić w roli Skarbu Państwa. Pewne funkcje Skarbu Państwa są wykonywane przez jednostki, które mają osobowość prawną odrębną od Skarbu Państwa. Mówimy wtedy o państwowych osobach prawnych. Dziś sfera ta zmniejsza się- np. Narodowy Fundusz Zdrowia.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych ( Art. 40 ):

Zasada: Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych i vice versa.

Wyjątek:

a) przepis szczególny stanowi inaczej

b) §2- odpowiedzialność solidarna Skarbu Państwa i państwowej osoby prawnej:

- w razie nieodpłatnego przejęcia składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa,

- na podstawie obowiązujących ustaw,

- zobowiązania powstały w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej,

- do wysokości tego składnika ustalonej wg stanu z chwili przejęcia w wg cen z chwili zapłaty.

II) JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE, KTÓRYM PRZEPISY SZCZEGÓLNE PRZYZNAJĄ OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ.

2) PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

- państwowe uczelnie,

- PAN,

- przedsiębiorstwa państwowe ( PKO BP, NBP ),

- PKP, PLL LOT,

- fundusze ( krytykowane- jest to wyprowadzanie pieniędzy spod kontroli państwowej ),

- agencje ( mienia wojskowego, rolnej, rozwoju ).

Jeśli taka osoba prawna zostanie zlikwidowana, to majątek wraca do Skarbu Państwa.

3) SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE. Ustawa z 1949 zniosła samorząd terytorialny- do czasu ustawy o samorządzie gminnym z 1990 nie było innych niż państwowe.

Art. 165. K- jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną.

Ustawa z 08.03.1990- każda gmina ma osobowość prawną. Potem powstały powiaty i samorządy wojewódzkie. Mają osobowość prawną.

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje możliwość tworzenia związków gmin- mają one także osobowość prawną.

Ustawy samorządowe przewidują bardzo precyzyjnie organizację samorządowych osób prawnych. Ciągle jednak pojawia się problem, co stanie się, jeśli cofnie się decyzję samorządu, na podstawie której dokonano czynności prawnych- czy są one ważne.

Reprezentacja:

a) łączna- dwa podmioty- jeśli z czynności prawnej mają wynikać zobowiązania finansowe, potrzebna jest kontrasygnata "skarbnika",

Można też tworzyć osoby prawne na podstawie majątku samorządowego- jednostka samorządu jest fundatorem. Wówczas są to:

a) komunalne osoby prawne ( gminne ),

b) powiatowe osoby prawne,

c) wojewódzkie osoby prawne.

W razie likwidacji majątek przejmuje jednostka samorządu terytorialnego, jest on odpowiedzialny.

Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych- jak odpowiedzialność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych ( Art. 40 §3 ).

4) INSTYTUCJE KULTURALNE

- teatry,

- muzea

- inne instytucje kulturalne

5) KOŚCIOŁY- Ustawa z 17.05.1988 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje rejestr kościołów i związków wyznaniowych- prawo wpisu do rejestru kościołów i związków wyznaniowych- złożenie do właściwego ministra deklaracji o założeniu i wpis do rejestru. Jeśli nie zachodzą okoliczności negatywne- 3 miesiące i wpis do rejestru, kościół albo inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną. Reguluje to rozporządzenie w sprawie kościołów i innych związków wyznaniowych. W ustawach o stosunkach do kościołów przewiduje się też, jakie są osoby prawne kościoła.

Np. w Kościele Katolickim:

- Konferencja Episkopatu Polski,

- metropolie,

- archidiecezje,

- diecezje,

- administratury apostolskie,

- parafie,

- kościoły rektoralne ( rektoraty ),

- Caritas Polska,

- Caritas diecezji,

- papieskie dzieła misyjne

6) SPÓŁKI HANDLOWE- art. 1 §2. ksh:

- z ograniczoną odpowiedzialnością,

- akcyjna,

Są to spółki kapitałowe, mają osobowość prawną. Uzyskują ją z chwilą wpisu do rejestru.

Pozostałe:

- jawna,

- partnerska,

- komandytowa,

- komandytowo- akcyjna

To spółki osobowe.

Jest też spółka cywilna, uregulowana w kc- nie jest spółką handlową- w ogóle nie można mówić o jej osobowości, nie jest też nawet ułomną osobą prawną, inaczej niż z punktu widzenia prawa podatkowego- jest traktowana jako odrębny podmiot.

7) SPÓŁDZIELNIE ( Prawo spółdzielcze- Art. 1. SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą ).

8) FUNDACJE

9) STOWARZYSZENIA ( Prawo o stowarzyszeniach- STOWARZYSZENIE jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem w celach niezarobkowych, podlegającym rejestracji we właściwym sądzie, a osobowość prawną uzyskuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu ).

10) PARTIE POLITYCZNE ( Ustawa o partiach politycznych- PARTIA POLITYCZNA to organizacja społeczna występująca pod określoną nazwą, stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy.

Partię zgłasza się do ewidencji prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Sąd dokonuje wpisu niezwłocznie, jeśli statut jest zgodny z przepisami prawa. W razie wątpliwości Sąd wszczyna postępowanie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów działania partii z Konstytucją. Była taka sprawa związana z Samoobroną ale zakwestionowany statut nie wszedł w życie.

11) ZWIĄZKI ZAWODOWE ( Ustawa o związkach zawodowych- ZWIĄZEK ZAWODOWY to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i ochrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych ).

Powstanie osoby prawnej:

Zasada: Art. 37 §1- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru

Wyjątek: wynika z przepisów szczególnych.

Ze względu na wpływ państwa na powstanie osoby prawnej, odróżnia się trzy systemy:

a) SYSTEM AKTÓW ORGANU WŁADZY PAŃSTWOWEJ- osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa. Może być nim:

- akt normatywny ( ustawa- np. państwowoe uczelnie ).

- akt erekcyjny ( do powstania przedsiębiorstw państwowych )

W akcie tym określa się majątek ( państwo występuje w roli fundatora ).

Rejestracja ma charakter konstytutywny.

b) SYSTEM KONCESYJNY- jednostka organizacyjna powstaje z inicjatywy założycieli, którymi zależnie od typu osoby prawnej mogą być osoby fizyczne lub prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa ( KONCESJA ), jeśli założyciele spełnią odpowiednie warunki. Rejestracja ma charakter konstytutywny.

c) SYSTEM NORMATYWNY- przepisy prawa określają warunki tworzenia osoby prawnej- osoby fizyczne zainteresowane stworzeniem danej osoby prawnej starają się spełnić te warunki, występują o rejestrację. Kontrola dokonuje się w momencie rejestracji osoby prawnej, rejestracja ma charakter deklaratoryjny.

Te trzy sposoby wyróżniamy ze względu na wpływ władzy państwowej na tworzenie osoby prawnej:

- w systemie aktów- państwo w całości,

- w systemie koncesyjnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo decyduje,

- w systemie normatywnym- inicjatywa osób fizycznych, państwo kontroluje.

Art. 37 §2- rodzaje rejestrów oraz ich organizację regulują odrębne przepisy. Ustawa z 1997 o KRS ujednoliciła kwestię rejestrowania osób prawnych. Rejestr prowadzą sądy rejonowe. Są to:

a) rejestr przedsiębiorców,

b) rejestr stowarzyszeń,

c) rejestr opieki zdrowotnej.

Wcześniej było to bardzo rozproszone.

Zdolność prawna osób prawnych:

Wszystkie osoby prawne mają zdolność prawną- mogą być podmiotami praw i obowiązków. Art. 36. ( skreślony ) przewidywał specjalną zdolność osób prawnych- osoba prawna nie mogła nabywać praw i zaciągać zobowiązań poza wymienionym zakresem. SN stwierdził np., że PGR nie może zawierać umów dotyczących pocztówek, bo nie ma zdolności prawnej w tym zakresie.

Zdolność prawna osób prawnych- mniejsza niż osób fizycznych, bo osoby prawne nie mają cech psychofizycznych człowieka, osoba prawna nie może zawrzeć małżeństwa czy uznać dziecka, dziedziczyć.

Precyzyjną regulację zdolności prawnej osób prawnych zawiera art. 53 kc szwajcarskiego- osoby prawne mogą być podmiotami wszelkiego rodzaju praw i obowiązków, które nie mają jako przesłanek naturalnych właściwości człowieka, jak płeć, wiek czy pokrewieństwo.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych:

Osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, nie ma takich sytuacji jak w przypadku osób fizycznych- zawsze jest jeden rodzaj zdolności.

Art. 38- osoba prawna działa:

- przez swoje organy i

- w sposób przewidziany w ustawie i

- w opartym na niej statucie.

TEORIA ORGANÓW- organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej tworzą i urzeczywistniają jej wolę. Należy odróżnić dwie sytuacje:

a) gdy działanie osoby fizycznej ( osób fizycznych ) wchodzących w skład organu uważane jest za działanie osoby prawnej ( gdy osoby fizyczne występują- SN, 1972:

- w konkretnej sprawie,

- w sposób wyraźny lub dorozumiany jako organ,

- działają w granicach kompetencji danego organu wynikającej z przepisów o ustroju osoby prawnej.

Np. prezes zarządu spółki działa jako spółka, a nie w imieniu spółki ( wg kz- PRZEDSTAWICIELSTWO ORGANICZNE ).

SN- KONCEPCJA ZARAŻENIA- jeżeli chociaż jedna osoba w organie osoby prawnej działała w złeg wierze, wystarczy to, aby wszystkie uznać za działające w złej wierze.

b) gdy osoba fizyczne jest przedstawicielem i działa w imieniu osoby prawnej ( osobnego podmiotu )

Art. 39- Gdy ktoś zawrze umowę jako organ osoby prawnej w jej imieniu:

- nie będąc jej organem lub

- przekraczając zakres umocowania organu lub

- osoba prawna w imieniu której zawarto umowę nie istnieje

Zobowiązany jest do:

- zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy,

- naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania

Czyli identycznie jak przy falsus procurator, tyle, że umowy takiej nie można konwalidować, gdyż to nie osoba prawna decyduje o kompetencje, ale obowiązujące normy. A potwierdzenie nie może zmienić przepisu ustawy.

Art. 41- siedziba osoby prawnej:

Zasada: miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający.

Wyjątek: wynika:

- z ustawy,

- z opartego na niej statutu.

Art. 42- jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator powinien postarać się:

- niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej,

- w razie potrzeby o jej likwidację.

Art. 416- zdolność deliktowa osób prawnych.

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych

Art. 43.- przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się odpowiednio do osób prawnych:

- nazwa,

- dobra sława ( ktoś napisze, że w UŁ niczego nie uczą ),

- tajemnica korespondencji,

- ochrona siedziby.

Ustanie osoby prawnej:

a) akt powołanego do tego organu państwa

b) okoliczności obiektywne, które z mocy samej ustawy powodują rozwiązanie osoby prawnej,

c) decyzją samych organów osoby prawnej,

d) reorganizacja, może polegać na:

- POŁĄCZENIU dwóch osób prawnych:

- INKORPORACJI ( jedna osoba prawna przejmuje drugą ),

- UNII ( dwie osoby prawne przestają istnieć, na ich miejsce powstaje nowa osoba prawna ),

- PODZIALE jednej osoby prawnej na kilka nowych.

Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE POSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM USTAWA PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ ( kiedyś- UŁOMNE OSOBY PRAWNE ).

Zasada- Art. 33- stosuje się do nich odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Odpowiedzialność- subsydiarna członków, gdy jednostka staje się niewypłacalna.

Np:

Art. 8. ksh: "spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać własność, pozywać, być pozywana, zaciągać zobowiązania". Czego np. nie może spółka komandytowa, a może osoba prawna? Jednym z nielicznych przykładów jest możliwość emitowania obligacji. W zasadzie zdolność prawna tych jednostek jest równa zdolności prawnej osób prawnych.

W identycznej sytuacji są spółki kapitałowe w organizacji ( Art. 11. ksh )- od momentu uchwalenia statutu do wpisu de rejestru. Ich sytuacja jest identyczna jak spółek osobowych.

WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA- na podstawie ustawy o własności lokali- jeśli w danym budynku został wyodrębniony lokal, to właściciele poszczególnych lokali tworzą wspólnotę mieszkaniową. Nie jest to osoba prawna, jej zdolność prawna jest węższa niż spółek handlowych ( nie może nabyć własności ). O ile spółki podlegają obowiązkowi rejestracji i muszą mieć kapitał, który musi być ujawniony, to wspólnota mieszkaniowa z definicja nie ma własnego kapitału- ma za zadanie redystrybutować środki, które mają być dostarczone zakładowi np. wodno- kanalizacyjnemu.

Pojęcie przedsiębiorcy

Zastąpiło pojęcie kupca z kh- Art. 43¹

PRZEDSIĘBIORCA-

- osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej,

- prowadząca działalność gospodarczą lub zawodową

- we własnym imieniu.

V. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH OSÓB FIZYCZNYCH

Dobra osobiste- definicja

DOBRA OSOBISTE ( wg prof. Szpunara ) pewne wartości

- niemajątkowe

- ściśle związane z człowiekiem,

- powszechnie uznane w społeczeństwie.

Inne definicje:

a) Prof. Radawński- pewne wartości, obejmujące psychiczną i fizyczną integralność człowieka.

b) Prof. Grzybowski- indywidualne wartości świata uczuć i przeżyć psychicznych człowieka.

Istniej spór w doktrynie:

a) jedno prawo podmiotowe- jedno dobro osobiste w postaci osobowości ( F. Zoll starszy ), które jest wyrażone w różnych jego przejawach.

b) jedno prawo podmiotowe- wiele dóbr osobistych ( prof. Kopf z Poznania- nikt nie ma prawa nas zniesławić czy pobić, ale obowiązuje zasada numerus classus praw bezwzględnych ( erga omnes- a takimi są prawa podmiotowe )- a katalog dóbr osobistych jest otwarty- tak więc jest jedno prawo podmiotowe, które chroni wszystkie dobra osobiste. Jest to pogląd odosobniony

c) wiele praw podmiotowych- wiele dóbr osobistych, Musimy zgodnie z Art. 23., który mówi o większej ilości dóbr osobistych przyjąć, że jest wiele dóbr osobistych, a każdemu dobru osobistemu odpowiada prawo podmiotowe. Możemy przyjąć, że na straży każdego dobra stoi chroniące go PRAWO PODMIOTOWE OSOBISTE.

Są to prawa:

- niemajątkowe,

- bezwzględne, których przedmiotem których są dobra niematerialne.

- niezbywalne ( choć wydaje się że kto występuje w reklamie zbywa się prawa do wizerunku ).

- niedziedziczne

Historia ochrony dóbr osobistych.

W prawie rzymskim- sankcją za naruszenie było zadośćuczynienie ( actio iniuriam estimatoria ).

Później pojawiło się powództwo rekontatoryjne- osoba, która zniesławiła drugą osobę, miała odwołać to, co powiedziała.

W Landrechcie- Kopfschmerzengeld- "pieniądze za cierpienie", choć nie ma uszczerbku majątkowego.

W prawie francuskim- ( A. Szpunar: "Ochrona dóbr osobistych" )- w ogóle nie przeprowadzono granicy między szkodą majątkową i niemajątkową- nigdy nie powstał problem czy należy zadośćuczynić za szkodę moralną. Początkowo ochrona opierała się na art. 1082 ( nasz Art. 415. ). Sięgano też do wolności konstytucyjnych i naruszania praw proklamowanych w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Obecnie- Art. 9 francuskiego kc stanowi, że "każdy ma prawo do poszanowania jego życia prywatnego". Bardzo szeroko traktuje się szkodę moralną i wymierza się wysokie odszkodowanie.

W prawie niemieckim- zadośćuczynienie mieści się tylko w przypadkach ustawowych. Art. 847. niemieckiego kc wylicza przypadki- szkoda na zdrowiu, kwalifikowana uwiedzenie kobiety, pozbawienie wolności. Jednak orzecznictwo dokonało tu rewolucji - na podstawie Art. 1. niemieckiej konstytucji niemiecki sąd konstytucyjny zakwestionował orzeczenie Trybunału Praw Człowieka ze Strasburga- jest to precedens. TPC kiedyś miał parę spraw rocznie, w tej chwili jest przeładowany sprawami jak sąd krajowy, co powoduje niski poziom stosowania prawa. Sądy niemieckie rozszerzyły zakres ochrony dóbr osobistych. Słynny jest wyrok, gdzie stan faktyczny był następujący- zdjęcie znanego przedsiębiorcy jadącego na koniu wykorzystano w reklamie środków na potencję. Naruszono więc dobro osobiste ( art. 1 niemieckiej konstytucji chroni godność ludzką ).

Przesłanki ochrony dóbr osobistych: ( Art. 24 §1 ):

1) DOBRO POZOSTAJĄCE POD OCHRONĄ PRAWA:

a) wymienione przez kc- Art. 23 ( nie jest to katalog zamknięty ):

- zdrowie,

- wolność,

- cześć,

- swoboda sumienia,

- nazwisko lub pseudonim,

- wizerunek,

- tajemnica korespondencji,

- nietykalność mieszkania,

- twórczość naukową, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,

b) "odkrywane" przez orzecznictwo:

- kult pamięci zmarłego ( SN- 1965, 1968 )

- np. pani Kowalska miała męża, który został stracony za współpracę z okupantem hitlerowskim. Potem wyszła za mąż po raz drugi i pochowała go obok drugiego męża. Aczkolwiek pierwszeństwo przy pochówku przysługuje najbliższym ( a więc małżonce ), jednak rodzina męża wystąpiła o przeniesienia zwłok do innego grobu, aby móc czcić kult pamięci zmarłego.

-pani Kowalska żyła z mężem w fatalnych stosunkach i po jego śmierci na złość teściom pochowała go kilkaset kilometrów od domu. Teściowie poczuli się urażeni i wystąpili o przeniesienie zwłok do grobu, który sami przygotowali.

- mir domowy ( prawo do spokojnego korzystania z mieszkania )- SN 1967

- sfera prywatności jako taka

Była natomiast sprawa, w której powodowie domagali się ochrony korzystania ze środowiska naturalnego- byli to mieszkańcy małego miasteczka, w której środowisko zatruła fabryka. SN nie uznał prawa do nieskażonego środowiska jako dobra osobistego, ale dzisiaj orzeczenie mogłoby być inne.

Inna sprawa- kobieta domagał się nie wydania paszportu ojcu jej dziecka, gdyż chciała żeby uznał ojcostwo zanim odjedzie za granicę. Mąż wystąpił z powództwem, sąd oddalił uznając, że życie intymne nie jest dobrem osobistym. Dziś orzeczenie byłoby inne- bo jeśli sfera prywatności została uznana przez orzecznictwo za dobro osobiste, to tym bardziej sfera intymna.

Należy pamiętać, iż:

- jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych wymienionych w Art. 23., to nie musimy przekonywać sądu, że są to dobra osobiste

- jeśli powołujemy się na naruszenie któregoś z dóbr osobistych, które nie jest wymienione w Art. 23., to sąd ma swobodę rozstrzygnięcia. Zawarty w Art. 23. katalog dóbr osobistych nie jest wyczerpujący ( wskazuje na to jednoznacznie sformułowanie "w szczególności" ). Jakie więc dobra są chronione poza tymi wyliczonymi i kto o tym decyduje? Kształtuje to orzecznictwo. Rozszerzanie dóbr w oparciu o Art. 30 Konstytucji ( przyrodzona i niezbywalna godność ), a przepisy należy interpretować w duchu Konstytucji. Np. wpłynęła sprawa Jacka B., którego skarga wpłynęła na podstawie Art. 30 K. ( przyrodzona i niezbywalna godność )- odpowiednik At. 1 Konstytucji niemieckiej.

c) inne przepisy- zgodnie z Art. 24 §3 przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim i wynalzczym:

- rozporządzanie portretem bez zgody osoby portretowanej, jeśli nie otrzymała zapłaty za portretowanie,

- rozporządzanie listami bez zgody osoby, do której listy są skierowane,

- prawa autorskie ( naruszenie polega na przywłaszczeniu sobie autorstwa, nazwiska lub pseudonimu twórcy, na pomijaniu nazwiska przy wydawaniu lub odtworzeniu utworu ),

- prawo do wynalazku lub uzyskania patentu i świadectwa autorskiego ( naruszenie polega na zgłoszeniu przez osobę nieuprawnioną ),

- prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku/wzoru użytkowego,

- prawo do wyłącznego używania znaku towarowego

2) ZAGROŻENIE LUB NARUSZENIE TEGO DOBRA

Pojawił się problem, czy chodzi o

a) naruszenie w sensie obiektywnym czy subiektywnym- czy wystarcza to, że powód czuje, że naruszone zostało jego dobro osobiste ( subiektywnie )

b) naruszenie w sensie obiektywnym, co wydaje się właściwsze.

Przykład: Powódka została zaproszona do poddania się badaniom mózgu- odmówiła, a biegły powiedział, że odmowa jej jest sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem. Powódka poczuła się dotknięta- iż naruszono jej cześć i wystąpiła o ochronę dóbr osobistych. SN stwierdził, że w rozumieniu obiektywnym nie mamy do czynienia z naruszeniem czci i uznał, że naruszenie nie nastąpiło ( jest to różnica między subiektywnym a obiektywnym aspektem ).

Np. powódka, które nie chciała umieszczenia zdjęcia córki na grobie, ponieważ nie była w stanie na nie patrzeć, gdyż powodowało to u niej żal nie do zniesienia wystąpiła o ochronę dóbr osobistych i usunięcie zdjęcia. SN stwierdził, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

Naruszenie czci takiego dobra osobistego jak cześć człowieka może nastąpić w każdy sposób:

- ustnie,

- w publikacji,

- w liście,

- w piśmie procesowym ( SN- 1970 ),

- w reportażu telewizyjnym ( SN- SN- 1968 )

Naruszenie zdrowia człowieka lub nietykalności osobistej

- zamach na osobę człowieka,

- dokonanie zabiegu lekarskiego bez jego zgody ( wyj.- zob. niżej ).

GODNOŚĆ OSOBISTA- dobre wyobrażenie o nas samych ( można naruszyć w cztery oczy )

DOBRE IMIĘ- nasz wizerunek w społeczeństwie, przy naruszeniu musi być pewien krąg adresatów, informacja, oświadczenie.

Wzajemne naruszenie dóbr osobistych nie znosi się- jeśli dwie panie nawzajem siebie obrażają, to obie mają prawo do ochrony dóbr osobistych.

3) BEZPRAWNOŚĆ ZAGROŻENIA LUB NARUSZENIA

Nie na uprawnionym spoczywa ciężar dowodu bezprawności działania, lecz ten, kto przedsięwziął działanie zagrażając dobru osobistemu, musi wykazać, kto przedsięwziął działanie zagrażające dobru osobistemu.

Okoliczności uchylające domniemanie bezprawności:

a) zgoda pokrzywdzonego

- albo w ogóle nie możemy mówić o naruszeniu dobra osobistego ( np. ktoś zaprasza znajomych na imprezę- nie ma naruszenia nietykalności mieszkania ),

- albo też dobro osobiste zostało naruszone, ale nie ma bezprawności ( np. zabieg lekarski za oświeconą zgodą pacjenta. Zgoda oświecona to taka wyrażona w sposób świadomy, gdy pacjent jest poinformowany o wszelkich konsekwencjach. Podział ten proponuje prof. Grzybowski.

- w przypadku zawodów sportowych ( np. ktoś staje do walki w ringu bokserskim- o ile walka odbywa się zgodnie z zasadami ).

b) działanie w ramach porządku prawnego- pozwany powołuje się na konkretny przepis, który pozwalał mu na dane zachowanie

- Art. 343. §1.- obrona konieczna,

- Art. 343. §2.- dozwolona samopomoc

- ustawy regulujące funkcjonowanie policji, służb granicznych- kiedy można zatrzymać zgodnie z prawem?

- ustawa o zawodzie lekarza- ofiara wypadku musi być natychmiast poddana operacji- lekarz ma obowiązek dokonać tego nawet bez wcześniejszej zgody ( bo jej wyrażenie jest niemożliwe )

- Art. 81. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych- zezwolenia nie wymaga publikacja zdjęcia osoby powszechnie znanej, jeśli jest to związane z pełnioną przez nie funkcją.

- zezwolenia nie wymaga też publikacja zdjęcia, na którym znajdują się osoby prywatne, jeżeli jest to zdjęcie przedstawiające zgromadzenie, pochód czy uczestnictwo w innej masowej imprezie.

c) wykonywanie własnego prawa podmiotowego

d) działanie w celu ochrony interesu publicznego zasługującego na ochronę ( np. dozwolona krytyka )

- jeśli poddaje się krytyce zachowanie, sposób bycia, a nie atakuje się osoby ( czyli krytyka ad rem, a nie ad personam ), to generalnie krytyka jest dozwolona. SN stwierdził, iż za bezprawne w myśl Art. 24 §1. nie może być uznane opublikowanie materiału, jeśli był sprzeczny z rzeczywistością, ale publikujący wypełnił obowiązku przewidziane w ustawie i zachował szczególną staranność przy zbieraniu materiału. Jeśli więc dziennikarz dołożył najwyższej staranności, to choćby materiał zawierał treści nieprawdziwe i naruszał dobro osobiste, to nie można mu zarzucić bezprawności ( Aleksander Kwaśniewski przeciwko "Życiu" ).

Czy dowód prawdziwości uchyla bezprawność? Zasadniczo tak, ale nawet podanie faktów prawdziwych może być bezprawne. Jeśli ktoś kandyduje na wysokie stanowiska, to musi się liczyć z tym, że społeczeństwo chce wiedzieć o jego życiu prywatnym- tak więc publikacje taki nie będą bezprawne. Inaczej w przypadku osoby prywatnej.

Np. krytyka, iż ktoś "jest zadufanym w sobie dyletantem" prof. Waldorfa dotycząca znanego muzyka- SN napisał, że nie jest to naruszenie dóbr osobistych.

Roszczenia w przypadku naruszenia dóbr osobistych: ( Art. 24 §1 i 2 ):

I) ŚRODKI NIEMAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

1) ZANIECHANIE DZIAŁANIA ZAGRAŻAJĄCEGO, gdy:

- nastąpiło zagrożenie dobra

- istnieje obawa naruszenia tego dobra ( SN- 1970 ).

2) DOPEŁNIENIE CZYNNOŚCI POTRZEBNYCH DO USUNIĘCIA SKUTKÓW NARUSZENIA:

- gdy nastąpiło naruszenie dobra

Czynności te muszą być dokonane:

- przez osobę, która naruszenia się dopuściła,

- w szczególności przez złożenie oświadczenia woli odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie

W prawie prasowym z 26.01.1984- na wniosek osoby fizycznej redaktor naczelny zobowiązany jest bezpłatnie opublikować sprostowanie, jeśli istnieje zagrożenie dóbr osobistych. Forma sprostowania powinna mieć taką samą formę, jak naruszenie- np. jeśli obwiniono nas na łamach "Dziennika Łódzkiego", to sprostowanie powinno też się tam znaleźć.

Orzecznictwo:

3) POWÓDZTWO O USTALENIE ( Art. 189. kpc )- wypracowało to orzecznictwo przy akceptacji doktryny- wyrok taki czyni zadość interesom tego, czyje dobro osobiste zostało naruszone.

II) ŚRODKI MAJĄTKOWE OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH

Zależą od tego, jaka SZKODA ( uszczerbek w dobrach prawnie chronionych poszkodowanego ) nastąpiła:

1) MAJĄTKOWA ( da się wycenić w pieniądzu )- NAPRAWIENIE SZKODY NA ZASADACH OGÓLNYCH ( Art. 24 §2 ).

Zasady ogólne- art. 415 i n. Muszą zajść zwykłe przesłanki odpowiedzialności cywilnej

Np. naruszenie zdrowia- ktoś pobije drugiego człowieka i ten pobity nie może przez to pracować- powstaje więc szkodą majątkowa- tyle, ile dostałby za pracę w czasie, w jakim został z niej wyłączony. Jest więc związek przyczynowo- skutkowy. Trudniej jest jednak udowodnić następujący związek: adwokat czy lekarz stwierdza, że wskutek nieprawdziwej publikacji prasowej stracił klientelę.

2) NIEMAJĄTKOWA ( KRZYWDA )- uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, który polega na negatywnych przeżyciach psychicznych ( ból, cierpienie ), wynikająca z naruszenia dóbr osobistych. Przysługuje wówczas ( na zasadach przewidzianych w kodeksie ):

a) w wypadkach szczególnych Art. 445 i Art. 446 §3 )

- ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE za: ( Art. 445 i Art. 446 §3 ):

- uszkodzenie ciała,

- wywołanie ciężkiego rozstroju zdrowia,

- pozbawienie wolności,

- skłonienie za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

- znaczne pogorszenie sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego

Wg prof. Petrykowskiej Art. 445 i 446 §3 chroni dobra najcenniejsze i powinien być traktowany jako lex specialis w stosunku do art. 448 jako generalnej podstawy odpowiedzialności. Do naruszenia dobro osobistego nie jest konieczna wina naruszyciela.

b) w wypadkach pozostałych- Art. 448

- ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE lub

- ZAPŁATA ODPOWIEDNIEJ SUMY NA WSKAZANY CEL SPOŁECZNY

Art. 448 jest generalną podstawą odpowiedzialności. Musi być wina naruszyciela!.

Art. ten został zaatakowany przez Jacka B. jako naruszający prawo do sądu, bo przyznanie zadośćuczynienia jest fakultatywne.

Sprawa zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę ma ciekawe podłoże historyczne:

a) Art. 165. i 166. kz- dopuszczano zadośćuczynienie za cierpienie i krzywdę moralną w następujących wypadkach:

- uszkodzenie ciała,

- rozstrój zdrowia,

- pozbawienie wolności,

- naruszenie czci,

- kwalifikowane uwiedzenie ( kobiety, małoletniego lub chorego psychicznie mężczyzny ),

- śmierć osoby najbliższej wskutek czynu niedozwolonego.

b) Doktryna socjalistyczna przyjmowała, że nie da się w przeciwieństwie do społeczeństw kapitalistycznych przeliczyć takiej szkody na pieniądze.

Jednak Art. 445. ( w poprzednim brzmieniu )- zadośćuczynienie w wypadku:

- rozstroju zdrowia,

- pozbawienia wolności,

- uszkodzenia ciała,

- kwalifikowane uwiedzenie kobiety

Wykluczono naruszeni czci. Dzięki prof. Szpunarowi pojawiła się jednak sankcja majątkowa za naruszenie czci- było to konieczne, bo przeprosiny nie wystarczą. Efektem tego był Art. 448. ( w pierwotnej wersji nawiązka na rzecz PCK- uratowano "honor" obrażonych, a osiągnięto cel, jakim było działanie prewencyjne.

VI. PRAWO PODMIOTOWE

Teorie usiłujące wyjaśnić istotę prawa podmiotowego:

Uczeni spierają się, czy prawo podmiotowe było już znane w starożytnym Rzymie. Był tam podział na ius i lex ( prawo podmiotowe i prawo pisane ). Jednak Rzymianie tego tak nie traktowali. Centralnym pojęciem było actio ( roszczenie )- Rzymianie nie koncentrowali się na tym, jakie prawo? tylko czy przysługuje im ochrona procesowa ( actio ). Nadal takie ujęcie jest charakterystyczne dla common law.

Zaczęło pojęcie prawa podmiotowego pojawiać się u glosatorów. Poszukiwano materialnej podstawy dla powództwa.

Niemiecki prof. Jan Schap stwierdził, że poszukiwanie katalogu praw podmiotowych jest bezcelowe- są one wymienione w Dekalogu

- nie kradnij- prawa majątkowe,

- nie cudzołóż- prawa związane z rodziną,

- nie zabijaj- prawo do życia, zdrowia,

- nie mów fałszywego świadectwo- godność ludzka.

1) KIERUNEK NATURALISTYCZNY- , wiąże się z rozwojem koncepcji praw naturalnych. Istnieją pewne przyrodzone prawa podmiotowe, stanowiące prius w stosunku do prawa w znaczeniu przedmiotowym i których ochrona jest najważniejszym zadaniem norm prawnych ( Locke, Rousseau ). Źródłem praw może być Bóg. Państwo ma obowiązek poszanowania tych praw. Prawo podmiotowe ma charakter pierwotny, przedpaństwowy, a prawo przedmiotowe pełni funkcję służebną.

Teoria ta znalazła normatywny wyraz w aktach prawnych z okresu rewolucji francuskiej, a zwłaszcza Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. W tej deklaracji- prawa niezbywalne, niezaprzeczalne, których nie można człowieka pozbawić, zadaniem każdej organizacji jest ochrona tych praw. Są to:

- wolność,

- własność,

- prawo oporu.

Takie sformułowanie pojawiło się w ABGB- §16: Każdy człowiek ma prawa wrodzone, które już rozumem poznać można i dlatego należy uważać go za osobę.

2) TEORIA WOLI- Windscheida ( prawnik niemiecki, kierunek wywodzi się od szkoły historycznej Savigney'ego )- prawo podmiotowe to moc woli, użyczona przez porządek prawny jednostce, skierowana na własne zachowania jak i zachowania innych osób- kryło się za tym przeciwstawienie dwóch typów praw podmiotowych:

- właściciel może zrobić wszystko ze swoją rzeczą,

- wierzyciel może wyegzekwować swoje świadczenie ( swoboda decyzji uprawnionego ).

Przypisuje się mu złamanie rzymskiego pojęcia-

- czym innym jest skarga ( Klage )

- czym innym prawo stanowiące podstawę skargi ( Anspruch ).

Dało to podstawę do rozróżnienia prawa cywilnego materialnego i formalnego.

Koncepcji tej stawiano zarzut, że trudno mówić o mocy woli, skoro prawa podmiotowe przysługują podmiotom, które swojej woli nie są w stanie wyrazić. Odpowiedź jest taka, że porządek prawny przewiduje, żeby takie osoby miały swego przedstawiciela, który wykonuje wolę reprezentowanego.

3) TEORIA INTERESU ( Ihering )- prawo podmiotowe to prawnie chroniony interes. Podważył myśl o swobodnej woli jako centralnym punkcie Istotą jest cel- obiektywnie istniejące interesy osób wymagają ochrony. Interes rozumiany jest szeroko:

- interes materialny ( moc kształtowania własnych zachowań ),

- interes formalny ( można realizować na drodze sądowej swoje interesy ).

Zarzuty bycia uprawnionym leżą nie zawsze w interesie uprawnionego ( np. dziedziczenie spadku z długami ). Pewne interesy są chronione przez prawo, mimo iż nie przysługują prawa podmiotowe ( np. obowiązkowe szczepienia ochronne )- nie znaczy to- aby poszczególny obywatel miał prawo podmiotowe względem innego polegające na możności żądania, by ten poddał się szczepieniu.

Zarzut stawiany tej teorii to utożsamianie prawa podmiotowego z celem prawa. Z tego zastrzeżenia powstały koncepcje kompromisowe- np. w Niemczech Enecceus, Nipendei, Lehman. Połączona koncepcję Windscheida i Iheringa- prawo podmiotowe to moc woli przyznana uprawnionemu w celu realizacji jego interesów.

4) POZYTYWIZM I NORMATYWIZM- prawo podmiotowe wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym, jest czymś wtórnym.

a) Leon Duguit- teoria socjologiczna- zastąpił pojęcia prawa podmiotowego funkcją społeczną- każdy ma określoną sytuację w społeczeństwie, prawa i obowiązki, co determinuje naszą pozycję, prawa podmiotowe nie są nam dane.

b) Hans Kelsen- pojęcie podmiotu jest oderwane od zjawisk społecznych, a twierdzenie, że człowiek ma prawa i obowiązki, oznacza tylko tyle, że postępowanie tego człowieka jest treścią normy prawnej, podmiot, przede wszystkim człowiek, jest tylko punktem powiązania dla kompleksu norm prawnych. Prawo podmiotowe to norma prawna w stosunku do tej osoby, od której decyzji uzależniona jest realizacji zawartej w tej normie woli państwa w zakresie skutków przewidzianych na wypadek naruszenia prawa.

W okresie rozwoju nazizmu miało to poważne konsekwencje. Karl Lorenz w 1935 opublikował artykuł: "osoba prawna i prawa podmiotowe"- zakwestionował istnienie pojęcia prawa podmiotowych, zastępując je pozycją prawną. W okresie nazizmu odrzucono pojęcia prawa podmiotowego, to samo w państwach komunistycznych ( np. u nas K. Opałek ).

5) NEONATURALIZM- prawo podmiotowe to atut, jakim dysponuje jednostka w stosunku do państwa

Odwrót od pozytywizmu zaczął się w nauce niemieckiej. K. Radbruch- mówił o grzechu nadmiernego pozytywizmu ( prawo podmiotowe wynika z woli ustawodawcy ). Koncepcja ta jest dobra, dopóki władza znajduje się w ręku odpowiednich ludzi.

Cahing- zakwestionował pozytywizm prawniczy, cytując ustawę z 1934, w której był tylko jeden artykuł- gdzie ustawodawca postanawiał, że wydarzenia pewnej nocy, gdzie dokonano masakry Żydów, były wynikiem stanu wyższej konieczności państwowej. Pojawiło się pytanie co to jest ustawa i czy ustawodawcy wszystko wolno?

W wyniku rozwoju naturalizmu i praw człowieka nastąpił proces UPOZYTWNIENIA PRAW PODMIOTOWYCH. Wprowadzano je do konstytucji.

a) prawo francuskie- są cztery decyzje francuskiej Rady Konstytucyjnej, w których uznała ona Deklarację Praw Człowieka i Obywatela za źródło prawa powszechnie obowiązującego we Francji. Art. 1 przyznaje jej prawa niezbywalne: wolność, własność i prawo oporu. Stało się to nieco przypadkowo, bo chodziło o kontrolę prewencyjną, a powołanie Deklaracji było jedyną drogą do zakwestionowania.

b) prawo niemieckie- prawa fundamentalne ( Grundrechte ) to coś więcej niż prawa podmiotowe, których przestrzegania może domagać się jednostka. Tworzą one system wartości, który pomocny jest także ustawodawcy. Wynika z tego system skargi indywidualnej- gdy przepis ustawy narusza nasze prawa podmiotowe ). Pojawił się problem współistnienia konstytucji i ustaw zwykłych. Żadna konstytucja nie ustala wysokości odsetek.

c) prawo polskie- normy konstytucyjne są zbyt abstrakcyjne aby stosować je w zwykłych stosunkach cywilnoprawnych ( mimo Art. 8. ust. 2. K mówiącego, iż przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio ). Np. SN odmówił Jackowi B. ochrony godności na podstawie Art. 34 ust. 1. K jasno mówiąc, iż przepis jest zbyt abstrakcyjny. Zasadniczym celem jest ograniczenie ustawodawcy w stanowieniu prawa, które naruszałoby prawa podmiotowe.

Doktryna polska:

1) opierające się na teorii woli

a) Prof. A. Wolter- prawo podmiotowe to funkcjonalna wiązka uprawnień, także wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego i zagwarantowana i przyznana przez porządek prawny sfera możności postępowania w określony sposób.

b) Prof. Grzybowski- też przyjmował, iż prawo podmiotowe to przyznana przez normę prawną sfera możliwości postępowania.

Te koncepcje były pozytywistyczne- ta sfera możliwości jest wyznaczona przez ustawodawcę. Akcentowano przymus państwowy, prawo podmiotowe wynika ze stosunku cywilnoprawnego.

2) opierające się na teorii interesu

a) Prof. Szpunar- opowiadał się za teorią interesu ( rozprawa habilitacyjna z 1947 "Nadużycie prawa podmiotowego" ). Podtrzymał te przekonania w monografii o ochronie dóbr osobistych. Jako jedyny unikał rozdrabniania prawa podmiotowego na uprawnienia. Rację ma Szpunar, gdy twierdzi, że ochrona praw podmiotowych to decyzja podejmowana w oderwaniu od uprawnień- celem jest nie tyle swoboda postępowania, ale ograniczenie sfery interesu- żebyśmy nie wchodzili w sferę uprawnień innych podmiotów.

b) Prof. Radwański- umiarkowany pozytywizm- współcześnie nie można już brać nurtu pozytywistycznego. Razi jednak przesunięcie rozważań w sferę korzystnej sytuacji podmiotu- jak ja się mogę zachować z tytułu, że np. jestem właścicielem kostiumu?

Normatywne postacie prawa podmiotowego:

Podział ten stosujemy także do uprawnień, które w pewnych sytuacjach mogą być tak dominujące, że uprawnienie jest prawem podmiotowym. Kryterium: określenie sfery możności postępowania:

1) PRAWA BEZPOŚREDNIE ( WŁADCZE )- prawnie dopuszczalne zachowania uprawnionego w oderwaniu od odpowiadających temu prawu obowiązku innych podmiotów- jak uprawniony może się zachować abstrahując od powinności innych podmiotów ( Najczęściej postać ta występuje przy prawach podmiotowych bezwzględnych- np. uprawnienia właściciela ).

Prawa władcze- bo chodzi o władzę podmiotu nad przedmiotem, możność uprawnionego bezpośredniego oddziaływania na przedmiot tych praw, bezpośredniego, bez pośrednictwa innej osobie.

Interes podmiotu polega na tym, żeby posiadać i korzystać. Dany podmiot ma wyłączność w eksploatacji i korzystaniu z danego dobra. Wszystkie inne podmioty mają obligację generalną- negatywny obowiązek- nie mogą naruszyć tego prawa- jest to obowiązek negatywnego zachowania. Ten obowiązek jest jednak konstrukcją sztuczną.

Prawami o których mowa są przede wszystkim prawa rzeczowe. Takie prawo przysługuje też twórcą dzieł, różnego rodzaju projektów technicznych ( np. ustawa o własności przemysłowej- zajmuje się tym prof. Promińska ). Uprawniony ma monopol, wyłączność na korzystanie z dobra. Może go używać i korzystać z wyłączeniem innych osób.

2) ROSZCZENIA to możliwość żądania od konkretnej osoby konkretnego zachowania się w danej chwili lub w przyszłości ( wynika z Art. 120 §1- Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne- wynika, że roszczenie istnieje już przed jego wymagalnością )- ukształtowane na wzór drugiej części definicji Windscheida w Art. 353.- jako do cudzego zachowania się. Ustawodawca określa co wolno uprawnionemu a jednocześnie wskazuje obowiązek zobowiązanego. W prawach zobowiązaniowych istotą jest roszczenie- możemy domagać się od drugiej osoby określonego zachowania się. Trudno sobie wyobrazić istnienie roszczenia poza stosunkiem cywilnoprawnym. Może ono wynikać:

- z ustawy ( odpowiedzialność deliktowa )

- z umowy ( odpowiedzialność kontraktowa )

- w postaci roszczenia występują wszystkie prawa podmiotowe względne. Z jednego prawa podmiotowego może wynikać kilka roszczeń.

- roszczenie może stanowić także "emanację" prawa podmiotowego bezwzględnego- np. właściciel został przez inną osobę pozbawiony posiadania rzeczy, przysługuje mu roszczenie o jej wydanie.

Trzeba odróżnić

a) roszczenie materialne

b) ROSZCENIE PROCESOWE ( wg prof. Broniewicza ) jest to twierdzenie, które powód przedstawia w pozwie i które sąd ma zweryfikować w toku postępowania- ma się określone prawa, które podmiotowi nie przysługują.

Roszczenie procesowe może, ale nie musi pokrywać się z roszczeniem prawnomaterialnym, brak np. tego ostatniego roszczenia, gdy roszczeniem procesowym jest żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego lub orzeczenie rozwodu.

3) KSZTAŁTUJĄCE ( wśród nich ZARZUTY )- polegają na tym, iż podmiot przez oświadczenie woli może ukształtować stosunek cywilnoprawny, rozstrzygnąć nie tylko o własnej sytuacji prawnej ale także o sytuacji prawnej innego podmiotu. Wykonanie prawa kształtującego może doprowadzić do

a) USTANOWIENIA- np. Art. 66. ( przed zmianą z 2003 )- od oświadczenia adresata oferty zależy, czy umowa zostanie zawarta

b) ZMIANY- możliwość wyboru świadczenia w zobowiązaniach przemiennych- jeśli określono kilka możliwych świadczeń do dłużnika należy jego wybór,

c) WYGAŚNIĘCIA stosunku cywilnoprawnego.- potrącenie ( Art. 498. )- gdy dwie osoby są jednocześnie dłużnikami i każda ze stron składa oświadczenie "potrącam". Wierzytelności potrącają się do wysokości wierzytelności niższej.

Prof. Szafnicka napisała monografię "Potrącenie w prawie cywilnym". Sądzi, że mamy do czynienie z uprawnieniem, które powstaje w ramach stosunku cywilnoprawnego. Jest to zawsze uprawnienie w ramach stosunku cywilnoprawnego, a nie prawo podmiotowe.

Prawa podmiotowe kształtujące nie rodzą roszczeń. Prawu kształtującemu nie odpowiada obowiązek drugiej strony ( wg Radwańskiego ). Druga strona musi uznać konsekwencji wykonania uprawnienia kształtującego- np. uznać potrącenie.

Są ograniczone terminem- uprawniony ma zawsze pewien termin na wykonanie prawa podmiotowego kształtującego ( np. przy ofercie, jeśli oferent nie ustali terminu, to oferta jest ważna tak długi, dopóki jej nie wycofa ).

Istnieją sytuacje, gdy dany podmiot nie może sam własnym działaniem ukształtować stosunku prawnego, ale może zrobić to sąd:

a) małżonek nie może sam oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa, ale może wystąpić do sądu o unieważnienie małżeństwa.

b) skarga pauliańska- wystąpienie do sądu o spełnienie świadczenia powołując się na własne prawo.

ZARZUTY- sytuacje, gdy uprawniony może odmówić spełnienia świadczenia powołując się na własne prawa.

a) przedawnienia,

b) niespełnienia świadczenia wzajemnego-

c) procesowy- pozwany nie kwestionuje żądań powoda, podnosi jednak pewne okoliczności, które powodują, że nie musi uczynić zadość żądaniom. Radwański traktuje potrącenie jako zarzut.

Klasyfikacja praw podmiotowych:

I) ze względu na stopień ich ochrony:

1) PRAWA BEZWZGLĘDNE ( Absolute rechte )- prawa skuteczne przeciwko wszystkim ( ERGA OMNES ), wg tradycyjnych określeń korelatem tych praw są obowiązki nieograniczonej liczby osób do biernego zachowania się, tj. do zaniechania działań naruszających prawo podmiotowe ( w prawie własności przemysłowej- prawa zakazane ). Prototypem jest własność, na wszystkich poza uprawnionym ciąży negatywne obowiązek nie naruszania.. Jeśli wszyscy mają obowiązek poszanowania, to każdy jest potencjalnym naruszycielem tych praw. Jeśli ktoś naruszy prawa, to przeciwko niemu kieruje się roszczenie, przy czym zasadą jest, że jest to roszczenie o zaniechanie aby przywrócić monopol uprawnionego. Każde naruszenie rodzi reakcję w postaci roszczenia.

- prawa osobiste,

- prawa rzeczowe,

- niektóre prawa na dobrach niematerialnych,

- prawo do spadku,

- niektóre prawa rodzinne

Lista praw podmiotowych bezwzględnych jest zamknięta- numerus clausus- może je tworzyć tylko ustawodawca, aczkolwiek pojawia się problem praw podmiotowych osobistych ( zob. wyż ).

2) PRAWA WZGLĘDNE ( Relative rechte )- prawa skuteczne tylko między stronami ( INTER PARTES )- tylko przeciwko określonym osobom/osobie. Prototypem jest wierzytelność wynikająca ze zobowiązania. Obowiązek ciąży tylko na drugiej stronie czy kilku podmiotach, ale oznaczonych- tylko od nich uprawniony może domagać się spełnienia określonego zachowania. Tylko druga strona może naruszyć prawo. Prawa te wyczerpują się w roszczeniach. Wierzytelność to jedno lub kilka roszczeń. Jest to konsekwencją:

- wierzytelności,

- niektóre prawa rodzinne

Lista praw podmiotowych względnych jest otwarta.

ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ PRAW WZGLĘDNYCH- przełamanie względnego charakteru zobowiązań. Są takie sytuacje, gdy uprawniony domaga się pewnych zachowań od osób trzecich- zakres ochrony wierzytelności spoza Art. 353. Przykłady:

a) ustawa o księgach wieczystych i hipotece- księgi wieczyste służą ujawnieniu praw rzeczowych ( a nie wierzytelności ). Księga składa się z czterech działów ( nieruchomość, prawa związane, prawa ciążące- np. służebność, hipoteka ).

- Art. 16. u.k.w.h.- w drodze wyjątku w dziale III księgi wieczystej ujawnić można prawa osobiste i roszczenia związane z nieruchomością.

- Art. 17. u.k.w.h.- jeśli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej, będzie skuteczne przeciwko każdemu kolejnemu właścicielowi nieruchomości. Każdy następny właściciel będzie musiał nasze prawo uznać.

b) SKRAGA PAULIAŃSKA ( Art. 527. )- OCHRONA PRZED NIEWYPŁACALNOŚCIĄ

Każdy z wierzycieli może żądać za bezskuteczną w stosunku do niego czynności dłużnika, jeśli spełnia ona cztery przesłanki:

- czynność dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli, tzn. wskutek tej czynności i:

- dłużnik stał się niewypłacalny albo,

- dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności

- dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i,

- osoba trzecia uzyskała wskutek tej czynności korzyść majątkową i,

- osoba trzecia o wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, iż dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Domniemywa się wiedzę u:

- osoby będącej w bliskim stosunku z dłużnikiem

- przedsiębiorcy pozostającego z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych

A pożyczył B 100 tys. bez zabezpieczenia, ponieważ B miał bardzo korzystną sytuację majątkową. B przekazał jednak żonie i synom domy i samochody, sam zostając bez grosza. Zbliża się termin płatności i dłużnik jest niewypłacalny, nie ma z czego prowadzić egzekucji ( nie można jej prowadzić z gotówki!- nawet jeśli dłużnik ją posiada ). W tej sytuacji Art. 527.- wierzyciel występuje z powództwem bezpośrednio do osób, które uzyskały korzyść majątkową od dłużnika ( czyli żona i synowie B ). Domaga się aby ta czynność została uznana za bezskuteczną w stosunku do niego. Jeśli sąd uwzględni powództwo, to A może prowadzić egzekucję z samochodu i domów, tak jakby była to egzekucja z majątku dłużnika B. Sam wyrok nie podważa ważności czynności prawnej, tylko jej skuteczność w stosunku do wierzyciela.

c) Art. 59- OCHRONA PRZED NIEMOŻLIWOŚCIĄ SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA.

Osoba może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli

- jest to umowa i:

- wykonanie tej umowy czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu tej osoby i:,

- strony tej umowy o roszczeniu wiedziały lub:

- umowa była nieodpłatna

d) Art. 690.- roszczenie ochrony najemcy lokalu- do ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

e) jeśli ktokolwiek z winy swej narusza więź zobowiązaniową ( np. niszczy przedmiot świadczenia ) możliwa jest ochrona wierzyciela przez roszczenie przeciw osobie trzeciej ( roszczenie odszkodowawcze przez zobowiązanie deliktowe ).

Niektórzy postulują kres omawianego podziału ( np. we Francji- tzw. własność wierzytelności ). Te przełamania nie wydają się jednak upoważniać do takiego twierdzenia. Istotą praw bezwzględnych jest monopol, przy prawach względnych zobowiązaną jest tylko druga strona- należy rozszerzyć zakres ochrony, trzeba znaleźć przepis szczegółowy ( ochrona punktowa a nie generalna ).

II) ze względu na typ stosunków prawnych, z których wynikają prawa podmiotowe:

1) PRAWA PODMIOTOWE MAJĄTKOWE- są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu

- rzeczowe

- obligacyjne,

- spadkowe,

- majątkowe na dobrach niematerialnych,

Tutaj pojawia się problem:

- ZASADA MONIZMU- prawa na dobrach niematerialnych są prawem jednolitym, zawierającym zarówno uprawnienia niemajątkowe jak i majątkowe,

- ZASADA DUALIZMU- w prawach na dobrych niematerialnych należy wyodrębnić prawa majątkowe i niemajątkowe.

- rodzinne o charakterze majątkowym ( np. prawo do świadczeń alimentacyjnych )

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEMAJĄTKOWE- nie są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu uprawnionego.

- osobiste- przysługują osobie fizycznej lub prawnej w celu ochrony jej dóbr osobistych,

- rodzinne o charakterze niemajątkowym- wynikające ze stosunków rodzinnych, małżeństwa lub pokrewieństwa albo ze stosunków ukształtowanych na wzór stosunków rodzinnych ( opieki lub kurateli ), o ile mają charakter niemajątkowy.

- niemajątkowe na dobrach niematerialnych,

Mogą być:

- bezwzględne- ( prawa osobiste ),

- względne ( prawa ze stosunku małżeństwa ),

- łączone- władza rodzicielska jest prawem względnym w stosunku do dziecka podległego tej władzy, a zarazem prawem bezwzględnym w stosunku do osób trzecich, które mają obowiązek nienaruszania tej władzy

1) PRAWA PODMIOTOWE ZBYWALNE- gdy możliwe jest przeniesienie tego prawa na inną osobę.

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZBYWALNE- jeśli powiązanie podmiotu stosunku prawnego z wynikającymi z tego stosunku prawami i obowiązkami może być tak ścisłe, iż nie możliwe jest przeniesienie prawa na inną osobę ( prawa niemajątkowe, użytkowanie, służebności osobiste, prawo odkupu i pierwokupu ).

Zasada: O tym, czy dane prawo jest zbywalne czy nie, decyduje przepis ustawy

Wyjątek:

- strony mogą wyjątkowo nadać prawu zbywalnemu charakter prawa niezbywalnego ( wierzytelność z wyjątkami z art. 514 )

To, że dane prawo jest niezbywalne, nie oznacza, iż nie może ono przejść na spadkobierców.

1) PRAWA PODMIOTOWE SAMOISTNE- mogą istnieć samodzielnie, nie jest wymagane istnienie żadnego innego prawo.

2) PRAWA PODMIOTOWE NIESAMOISTNE ( AKCESORYJNE- nie mogą powstać samodzielnie- zastaw, hipoteka )

1) PRAWA PODMIOTOWE ZWIĄZANE- podmiotem jednego prawa może być tylko osoba, która jest zarazem podmiotem innego prawa ( np. uprawnionym ze służebności gruntowej jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, prawo własności budynku i lokalu przysługujące użytkownikowi wieczystemu )

2) PRAWA PODMIOTOWE NIEZWIĄZANE

Nabycie prawa podmiotowego:

1) NABYCIE POCHODNE- przesłanką jego jest istnienie u innej osoby tego samego lub innego prawa, innymi słowy, jeżeli w skład stanu faktycznego, od którego realizacji zależy nabycie prawa przez dany podmiot, wchodzi jako jeden z elementów to, że innemu podmiotowi przysługuje to samo albo inne prawo.

a) TRANSLATYWNE- dane prawo w całości przechodzi z jednego podmiotu na drugi ( przeniesienie prawa własności ),

b) KONSTYTUTYWNE- dany podmiot nabywa prawo nowe, dotychczas nie istniejące, ale stanowiące pod względem treści jakby wycinek prawa już istniejącego u poprzednika ( przy ustanowienie służebności ).

a) SUKCESJA POD TYTUŁEM OGÓLNYM ( UNIWERSALNA )- nabywca wskutek jednego stanu faktycznego wstępuje w ogól praw stanowiących majątek lud odrębny majątek poprzednika, przy czym nabyciu towarzyszy z reguły wstąpienie przez nabywcę także w długi, które ten majątek obciążają.

b) SUKCESJA POD TYTUŁEM SZCEGÓLNYM ( SYNGULARNA )- gdy przedmiotem sukcesji jest jedno lub więcej konkretnych praw.

Zasada: sukcesja syngularna.

Wyjątek: sukcesja uniwersalna w przypadkach w ustawie określonych ( dziedziczenie, nabycia spadku na skutek umowy, połączenie się osób prawnych ).

Zasada: Istotną konsekwencją nabycia pochodnego jest fakt, iż nabywca nie może uzyskać więcej praw, niż miał poprzednik ( NEMO PLUS IURIS AD ALUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET ).

Wyjątek:

a) art. 83 §2- nabycie prawa przez osobę trzecią w drodze czynności prawnej odpłatnej dokonanej na podstawie czynności prawnej pozornej, a więc nieważnej,

b) nabycie własności rzeczy ruchomej, użytkowania do takiej rzeczy i zastawu od osoby nieupoważnionej do rozporządzania tą rzeczą ( art. 169, 245, 309 )

c) nabycie własności nieruchomości lub innego prawa zgodnie z treścią księgi wieczystej, jeżeli istnieje niezgodność między treścią tej księgi a rzeczywistym stanem prawnym ( rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych ),

d) nabycie prawa należącego do spadku na skutek rozporządzania dokonanego przez osobę, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, lecz spadkobiercą nie jest

e) nabycie weksla lub czeka,

We wszystkich tych wypadkach nabywca musi być w dobrej wierze, aby nabycie było skuteczne.

2) PIERWOTNE- tego rodzaju zależność nie istnieje.

a) w ogóle nie ma uprawnionego ( rzecz jest niczyja ),

- zawłaszczenie

b) jest poprzedni uprawniony, ale nabywca prawa postępuje wbrew jego woli.

- nabycie własności przez zasiedzenie

- nabycie z ustawy ( np. nacjonalizacja ).

Jaki charakter ma nabycie przez gminy własności komunalnej?. Przyjmuje się, że są następcą prawnym Skarbu Państwa ( na podstawie Przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym ).

ZMIANA PRAWA PODMIOTOWEGO- następuje wtedy, gdy zmieniają się pewne elementy jego treści przy utrzymaniu identyczności samego prawa ( np. prawo zostaje wzmocnione przy uzyskaniu lepszego pierwszeństwa albo osłabione wskutek odroczenia terminu wymagalności świadczenia albo zmianie ulega miejsce wykonania świadczenia ).

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO- może być następstwem:

a) wygaśnięcia tego prawa,

b) przejścia go na inną osobę.

Wykonywanie prawa podmiotowego:

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO- podejmowanie działań mieszczących się w sferze możności postępowania określonej tym prawem.

a) stałe ( prawo własności ),

b) jednorazowe ( przyjęcie świadczenia pieniężnego od dłużnika ).

a) przez czynności faktyczne ( przechodzenie na cudzy grunt- służebność ),

b) przez czynności prawne ( wynajęcie rzeczy przez właściciela )- w tym wypadku potrzebna jest zdolność do czynności prawnych, jeżeli uprawniony jej nie ma, reprezentuje go przedstawiciel ustawowy.

a) osobiście,

b) przez inne osoby, które niekoniecznie muszą być przedstawicielami uprawnionego.

Nadużycie prawa podmiotowego ( Misbrauch ):

Czy dokonanie czynności, która formalnie mieści się w granicach danego prawa podmiotowego ( a więc jest wykonywaniem tego prawa ), lecz wykracza poza jego cel, jest jeszcze wykonaniem czy też nadużyciem.

a) QUIS SUO IURE UTITUR NEMINEM LEDIT ( w prawie rzymskim )- Kto wykonuje własne prawo nikomu nie szkodzi. Przyjmowały tak Kodeks Napoleona i ABGB ( §1305- Kto używa swego prawa w granicach prawnych, nie odpowiada za szkody, wynikające stąd dla innych ).

b) TEORIA ZEWNĘTRZNA- nadużywa prawa ten, kto działa w granicach swego prawa, a jedynie z uwagi na to, że pobudki jego działania były niedozwolone, nadużycie prawa staje się czynem niedozwolonym pociągającym za sobą obowiązek naprawienia szkody.

- uprawniony działa ZŁOŚLIWIE ( by szykanować )- TEORIA SZYKANY.

Słynnym przykładem jest tu wystawienie przez właściciela na swoim dachu bez żadnej potrzeby wysokiego komina jedynie w tym celu, aby uniemożliwić dostęp światła do mieszkania sąsiada. W tej sprawie orzekał sąd we Francji w Colmar. Sąd orzekł, iż wprawdzie własność jest prawem absolutnym ( art. 547 Kodeksu Napoleona ), ale ze względu na pobudkę działania właściciel może być zobowiązany do naprawienia szkody jaką sąsiad poniósł.

- uprawniony działa niezgodnie z celem prawa ( KRYTERIUM OBIEKTYWNE NADUŻYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO

Rok 1915, sprawa również we Francji. Inżynier sterowców ( budowniczy balonów ) wypuszczał je- eksperymenty prowadził na własnej nieruchomości, ale balony zlatywały na nieruchomość sąsiada. Sąsiad wybudował więc drewnianą konstrukcję najeżoną ostrymi widłami, o którą balony się rozdzierały. Sąd uznał, że nastąpiło nadużycie prawa podmiotowego, sięgnął nie do pobudek działacza, ale przeznaczenia prawa własności ( tę koncepcję rozbudował francuski uczony Jessermand ). Przeniesiono ciężar z okoliczności subiektywnych na przeznaczenie ( cel prawa ).

Obie koncepcje przyznały, że nadużycie prawa jest wykonywaniem prawa, nie jest działaniem bezprawnym. Nie można więc żądać zaniechania wykonywania prawa. Sądy obciążały konsekwencjami finansowymi, ale nie mogły zakazać działania, bo było to wykonywaniem prawa

c) TEORIA WEWNĘTRZNA ( Planiol, Szpunar- rozprawa habilitacyjna "Nadużycie prawa podmiotowego"- 1947 )- nadużycie prawa zachodzi wówczas, gdy uprawniony, wykonując swoje prawa, działa sprzecznie z zasadami dobrej wiary lub używa prawa niezgodnie z jego celem, ze względu na który prawo mu służy. Nadużycie prawa jest działaniem bezprawnym, mającym tylko pozory wykonywania prawa.

W związku z tym, że nadużycie jest bezprawne:

- można domagać się zaniechania,

- powstaje odpowiedzialność odszkodowawcza.

Teorię tę przyjęto w kc niemieckim:

- § 226. niemieckiego kc- wykonywanie prawa jest niedopuszczalne, kiedy jako jedyny cel możemy wskazać wyrządzenie szkody innej osobie,

- § 242.- wykonywanie zobowiązań zgodnie z zasadami dobrej wiary- stało się to podstawą do teorii nadużycia prawa. Ten, kto nadużywa, nie korzysta z prawnej ochrony.

Granice wykonywania prawa:

I) PRZEPISY- uprawnienia wynikające z definicji- np. z definicji prawa własności ( granica formalnoprawna ),

II) KLAUZULE GENERALNE- odsyłają- w zakresie interpretacji przepisów- do rodzajowo określonych norm i ocen pozaprawnych, z reguły mających aksjologiczne uzasadnienie moralne.

1) DOBRA WIARA

2) ZASADY SŁUSZNOŚCI

3) PRZEZNACZENIE PRAWA

4) CEL PRAWA

5) UCZCIWOŚĆ KUPIECKA

6) ZASADY WSPÓŁZYCIA SPOŁECZNEGO

Ustawodawstwo polskie:

1) KZ- Art. 135- teoria wewnętrzna- Kto rozmyślnie lub przez niedbalstwo wyrządził drugiemu szkodę, wykonywając swe prawo, obowiązany jest do jej naprawienia, jeżeli wykroczył poza granice zakreślone przez dobrą wiarę lub przez cel, ze względu na który prawo mu służyło.

2) popc ( 1950 )- Art. 3- nie można czynić ze swego prawa użytku, który naruszałby zasady współżycia społecznego w państwie ludowym.

3) W kc z 1964- Dwa kryteria oceny:

- zasady współżycia społecznego,

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie prawa

Nadużycie nie jest wymysłem prawa socjalistycznego! Tylko w common law odrzucono tę koncepcję. W systemach kontynentalnych przyjmuje się rzymską zasadę:

SUMMUM IUS SUMMA INIURIA- najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.

Sądy tymczasem stosowały przepisy o nadużycia prawa do wszelkiego rodzaju praw podmiotowych:

- oddalanie powództw windykacyjnych wytaczanych przez właścicieli nieruchomości rolnych w związku z nieformalnym obrotem nieruchomościami ( żądanie zwrotu stanowiło wg sądów nadużycie prawa własności ),

- sąd odmówił wydania krowy od PGR,

- sąd odmówił eksmisji j.g.u. ( sprzeczne z moralnością socjalistyczną )

TECHNIKA KLAUZUL GENERALNYCH- analiza orzecznictwa wskazała, że zbyt szerokie i liberalne stosowanie przepisów o nadużyciu prawa prowadzi niekiedy do przechodzenia do porządku dziennego nad obowiązującymi przepisami, do traktowania przepisów o nadużyciu prawa jako normy nadrzędnej w stosunku do innych norm.

Inny przykład: . w nazistowskich Niemczech obowiązywał tak znakomity kodeks jak BGB, a sądy odmawiały stosowania przepisu twierdząc, że stosowanie przepisu wykracza poza dobre obyczaje czy dobrą wiarę.

4) Te tendencje zostały przełamane po wejściu w życie kc- odpadł argument w postaci niedostosowania doktryny do stosunków społecznych. Podkreślano, że stosowanie art. 5 należy ograniczyć. Ocena w sprawie nadużycia prawa podmiotowego musi być oparta na dokładnym zbadaniu stanu faktycznego. Nie można stosować żadnych stereotypów. Art. 5 ma zastosowanie także do oceny działań osób prawnych.

Zgodnie z art. 5- nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze:

1) SPOŁECZNO- GOSPODARCZYM PRZEZNACZENIEM TEGO PRAWA lub:

2 ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO.

W okresie socjalizmu zastąpiły wszystkie poprzednio występujące klauzule. Obowiązek ich przestrzegania zawarty był w Art. 72. Konstytucji PRL. Jest to bez wątpienia pojęcie ocenne. Wprowadza się je, aby uelastycznić stosowanie prawa. Odpowiadają one zasadom moralnym, odnoszącym się do stosunków międzyludzkich ( z punktu widzenia dobra i zła ). Mogą to też być pewne reguły obyczajowe ( np. orkiestra na pogrzebie zamiast grać marsz pogrzebowy gra oberka ). W latach 90. powstał problem: czy wyeliminować zasady współżycia społecznego i powrócić do wcześniej stosowanych?- np. prof. Stępski z UJ. Treść tej klauzuli zmieniło jednak orzecznictwo. Pojęcie to jest powoli zastępowane przez pojęcie względów słuszności ( Art. 417.- odszkodowanie od władzy publicznej ).

Ze względu na funkcję, którą w ramach odwołujących się do zasad współżycia społecznego przepisów, przepisy te mają spełniać:

a) przepisy, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezaprobatą ze strony ustawodawcy, w tym sensie, że wiąże on ujemne skutki prawne z tym zachowaniem się:

- art. 5 ( zob. wyż. ),

- art. 58 §2 ( nieważność czynności prawnej- patrz. niż )

- art. 93 ( fikcja ziszczenia się warunku,

- art. 754 ( prowadzący cudze sprawy bez zlecenia ),

- art. 1008 ( uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego uznane jest za potencjalną przyczynę wydziedziczenia ),

- art. 56 §2 kro ( wyłączenie dopuszczalności rozwodu, jeśli byłby on sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

b) przepisy, w którym powstanie, zmiana lub ustanie konkretnych praw czy obowiązków uzależnione są od oceny danego stosunku prawnego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.

- art. 411 pkt 2- wyłączający roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia, jeżeli spełnione świadczenie odpowiadało zasadom współżycia społecznego,

- Art. 417^2.- władza publiczna ( zastąpiono względami słuszności ) odpowiada za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy, nawet jeśli było zgodne z prawem, ale powstała szkoda na osobie. Poszkodowany może domagać się odszkodowania, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

- art. 419, 428 i 431 §2- wypadki, w których odpowiedzialność za szkodę oparta zostaje na wymaganiach zasad współżycia społecznego.

- z kro- Art. 144. §2.- alimenty między powinowatymi, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego,

c) przepisy, które korzystają z zasad współżycia społecznego jako kryterium służącego bezpośrednio lub pośrednio ( poprzez wykładnię oświadczenia woli ) do bliższego sprecyzowania treści stosunku prawnego.

- Art. 56 ( skutki czynności prawnej )

- Art. 65 ( wykładnia oświadczenia woli ),

- Art. 140 ( granice prawa własności )

- Art. 354- obowiązek obu stron stosunku zobowiązaniowego wykonania zobowiązania bądź współdziałania przy jego wykonaniu m. in. w sposób odpowiadający zasadom współżycia społecznego.

Takie działanie lub zaniechanie:

- nie jest uważane za wykonywanie prawa,

- nie korzysta z ochrony.

Przykład: Wynajmujący ( A ) lokal mieszkalny wypowiada najem ( a więc wykonuje swoje prawo podmiotowe kształtujące ) w taki np. sposób, że wypowiedzenie zostaje dokonane i termin wypowiedzenia upływa w okresie, w którym znalezienie innego lokum przez najemcę B i opuszczenie zajmowanego dotychczas mieszkania byłoby szczególnie uciążliwe dla B i mogłoby narazić na szwank jego interesy zasługujące, także w świetle zasad współżycia społecznego, na ochronę. Np. B jest obłożnie chory, czy też jest to student, który wynajmuje lokal w czasie sesji egzaminacyjnej i przygotowuje się do egzaminów. W tego rodzaju sytuacjach zachowanie wynajmującego, formalnie mieszczące się w granicach jego uprawnienia do wypowiedzenia najmu, mogłoby zostać uznane na podstawie art. 5 za nadużycie prawa- zachowanie nie będące już wykonywaniem prawa, a więc za nie podlegające ochronie prawa.

Kiedy nie można się powoływać na Art. 5

a) gdy stan faktyczny jest wyczerpująco uregulowany w konkretnym przepisie prawnym ( SN- 1964 )- np. przedawnienie, kara umowna, potrącenie.

b) ZASADA CZYSTYCH RĄK- nie może się powoływać na nadużycie ten, kto sam ich nadużywa ( SN- 1958 )

c) gdy nadrzędny interes społeczny wymaga ścisłej i bez żadnych ograniczeń realizacji przepisów ustawy ( np. w sprawach o prawa stanu )- SN 1957-

Np. ujawnienie biologicznego ojca- jest to tak ważne, że powoływanie się na zasady współżycia społecznego jest niedopuszczalne. Jeśli mąż wyraził zgodę na sztuczne zapłodnienie żony nasieniem innego mężczyzny, to nie może domagać się zaprzeczenia ojcostwa. Stosowanie art. 5 nie może doprowadzić do utraty prawa podmiotowego.

Zasada: Art. 5 nie może być samodzielną podstawą nabycia czy utarty prawa podmiotowego, a jego celem jest jedynie ograniczenie jego wykonywania, aby nie zostały naruszone: społeczno- gospodarcze przeznaczenie tego prawa i zasady współżycia społecznego.

VII. CZYNNOŚCI PRAWNE

CZYNNOŚCI PRAWNE

CZYNNOŚĆ PRAWNA- stan faktyczny, w skład którego wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli i który powoduje powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki ( art. 58 ):

- wyrażone w tym oświadczeniu woli,

- wynikające z ustawy,

- wynikające z zasad współżycia społecznego,

- wynikających z ustalonych zwyczajów.

OŚWIADCZENIE WOLI

OŚWIADCZENIE WOLI- jest to element konstytutywny czynności prawnej

a) Wolter ( "Instytucje", prawo niemieckie ): przejaw woli ludzkiej, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Nie jest to wypowiedź informacyjna. Liczy się psychologiczne nastawienie podmiotu woli.

b) Są też teorie socjologizujące, kwestionujące istnienie woli- tu liczy się to, co oświadczone ( np. Radwański )- jest to wypowiedź lub zachowanie, które wg reguł znaczeniowych przyjętych w społeczeństwie wywołuje skutki prawne, czynności konwencjonalne.

Podział oświadczeń woli:

a) oświadczenia woli sensu stricto- celem ich jest zakomunikowanie woli innej osobie

b) czynności woli- służą wprost do realizacji woli w kierunku wywołania skutku prawnego

a) skierowane do oznaczonej osoby ( takie, które mają być złożone innej osobie )

- oferta, jej przyjęcie, wypowiedzenie,

b) takie, które nie mają określonego adresata

- testament

Oświadczenie woli nie jest jednolite, jest wynikiem procesu.

1) AKT WOLI- WOLA WEWNĘTRZNA ( psychologiczna )

a) POBUDKA- wyobrażenia ( "trzeba by dokonać konkretnej czynności prawnej"- myśl )

b) MOTYWACJA- rozważanie za i przeciw,

c) DECYZJA,

2) WOLA ZEWNĘTRZNA

d) PRZEJAW WOLI- WYRAŻENIE DECYZJI NA ZEWNĄTRZ.

W zasadzie akt woli i jego uzewnętrznienie tworzą nierozerwalną całość, zwaną oświadczeniem woli, które z punktu widzenia stanowi realizację woli osoby, oświadczenie to składającej.

Wykładnia oświadczeń woli-

Może się jednak zdarzyć, że pomiędzy aktem woli i jego przejawem istnieje niezgodność. Powstaje pytanie, co w takim wypadku ma znaczenie decydujące?

a) wg teorii woli- rozstrzyga akt woli.

b) wg teoria oświadczenia- rozstrzyga przejaw woli

c) wg kompromisowej teorii zaufania przejaw woli decyduje wtedy, gdy wymaga tego bezpieczeństwo obrotu, przede wszystkim ochrona zaufania adresata oświadczenia woli, który nie zna nieujawnionego na zewnątrz rzeczywistego aktu woli, tam natomiast , gdzie powyższe względy nie odgrywają roli ( np. przy testamencie ), rozstrzyga akt woli,

d) Carl Lorenz- koncepcja doniosłości aktu prawnego- trzeba odejść od tradycyjnego podziału na wolę wewnętrzną i zewnętrzną, wszystkie poprzedzające oświadczenie etapy ująć w całość w postaci oświadczenia woli w momencie kiedy oświadczenie jest składane, odrywa się ono od autora, zaczyna żyć swoim własnym życiem. Tylko wyjątkowych przypadkach, gdy ustawa przewiduje inaczej, autor może kwestionować ważność powołując się na pewne okoliczności dotyczące podejmowania oświadczeń woli. Sytuacje gdy ustawa przewiduje wzruszenie oświadczeń woli, to WADY OŚWIADCZEŃ WOLI.

Np. porównano oświadczenie woli do aktu normatywnego. Faza wewnętrzna to etapy procesu legislacyjnego, następna faza- publikacyjna- potem nie interesuje już nas, jak została ona uchwalona. Gdy akt jest opublikowana, już obowiązuje.

Zasada: : należy oświadczenie woli tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności ( Art 65§1 ):

- zasady współżycia społecznego,

- ustalone zwyczaje

Kryteria te pozwalają na wyprowadzenie następujących wytycznych:

a) przy oświadczeniach woli bez adresata element akt woli będzie wysuwał się na plan pierwszy, skoro nie zostają przez to narażone na szwank zasługujące na ochronę interesy innych osób ( np. testament ) ( SN- 1949 ),

b) przy oświadczeniach woli skierowanych do oznaczonego adresata, należy mieć na uwadze sytuację adresata i uwzględniać przede wszystkim taki sens oświadczenia, jaki był lub powinien być dostępny adresatowi ( SN- 1960 )

c) przy umowach ( Art. 65 §2 )

- CEL UMOWY ( a nie dosłowne brzmienie ).( a więc przeważający jest akt woli )- najszerzej pojęty cel społeczno- gospodarczy konkretnej umowy, czyli cel zindywidualizowany ( np. inny jest cel sprzedaży roweru jako środka komunikacji a inny gdy nabywca jest sportowcem wyczynowym biorącym udział w zawodach kolarskich ). Cel umowy nie pokrywa się z kauzą, bo kauza jest zawsze jest jednakowa dla danego typu umowy!

- ZGODNY ZAMIAR STRON- wszystkie inne okoliczności, co do których strony w jakichś sposób uzgodniły swe stanowiska ( SN- 1950 ).

Składanie oświadczeń woli:

Art. 60- Zasada: Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowania się tę osoby, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Musi ono spełniać trzy warunku.

a) SWOBODNE- tzn. nie będące następstwem przymusu fizycznego ( np. w czasie głosowania na walnym zgromadzeniu członek danej organizacji zostaje siłą zmuszony do podniesienia ręki- nie jest to oświadczenie woli tej osoby ).

b) NA SERIO- z rzeczywistym zamiarem wywołania skutków prawnych, winno być oczywiste dla wszystkich, nie składa więc oświadczenia woli wykładowca dając przykład w czasie wykładu albo aktor na scenie.

c) ZROZUMIAŁE ( przynajmniej w normalnej interpretacji można ustalić rzeczywistą wolę autora oświadczenia woli ),

- wyraźne- mową, pisemnie, znakami ,

- dorozumiane ( PER FACTU CONCLUDENTIA )- wszelkie inne zachowania mające być w danych okolicznościach rozumiane jako oświadczenia woli,

Wyrok SN z 1977- zakład gastronomiczny odpowiada za szkodę, gdy z charakteru zakładu wynika, że ludzie w szatni pozostawiają odzienia ( Szpunar w aprobującej glosie- dorozumiane oświadczenie woli. Tabliczka o nie odpowiadaniu przez szatnię za szkodę nie zwalnia zakładu z odpowiedzialności! ).

Należy odróżnić dwie sytuacje:

a) milczenie- czy może być uznane za oświadczenie woli?

Zasada: Nie

Wyjątek: UBI LOQUI POTUIT ET DEBUIT- w wypadkach gdy dana osoba powinna była i mogła mówić, można w milczeniu dopatrzeć się oświadczenia woli.

b) sytuacje, gdy ustawodawca łączy skutki prawne z brakiem jakiegokolwiek oświadczenia, traktują to bierne zachowanie się jak oświadczenie woli ( np. niezłożenie przez spadkobiercę żadnego oświadczenia w terminie wyznaczonym do przyjęcia lub odrzucenia spadku uważa się za przyjęcie spadku wprost ).

Powstaje problem, z jaką chwilą należy uznać oświadczenie woli za złożone ( dotyczy to tylko oświadczeń skierowanych do oznaczonej osoby ). Możliwe są teoretycznie cztery rozwiązania:

- decyduje chwila przejawu woli ( np. napisanie listu )- TEORIA OŚWIADCZENIA

- decyduje moment wysłania oświadczenia woli ( wysłanie listu )- TEORIA WYSŁANIA,

- decyduje chwila doręczenia oświadczenia adresatowi ( doręczenie listu przez listonosza )- TEORIA DORĘCZENIA

- decyduje chwila zapoznania się przez adresata z jego treścią ( przeczytanie listu )- TEORIA ZAPOZNANIA SIĘ

Zasada: Art. 61- prawo polskie stoi na stanowisku TEORII DORĘCZNIA. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią ( §1 ),

Wyjątek: jeśli jest złożone w postaci elektronicznej, to złożone jest innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią ( § 2 ).

Odwołanie oświadczenia woli:

Zasada: odwołanie dojdzie jednocześnie z oświadczeniem lub wcześniej ( Art. 61 §1 ).

Co się dzieje, jeśli składający oświadczenie woli zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych?- Art. 62:

Zasada: nie ma to wpływu na moc oświadczenia woli,

Wyjątek- wynika z:

- ustawy,

- treści oświadczenia,

- okoliczności.

Zdarzają się takie sytuacje, iż strona zobowiązana do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści, uchyla się od wykonania tego obowiązku, wówczas:

Art. 64- prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

1. Kryterium: czy do dokonania danej czynności prawnej wystarcza oświadczenie woli jednej tylko strony, czy też potrzeba oświadczeń woli dwu lub więcej stron.

a) JEDNOSTRONNE- oświadczenie woli jednej strony

- testament,

- przyrzeczenie publiczne,

- przekaz .

Nie są natomiast takimi czynnościami darowizna czy zwolnienie z długu!

b) DWUSTRONNE ( UMOWY )- zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron ( np. umowa spółki cywilnej ), potrzebny jest konsens ( zgodność zamiarów stron ). Wszystkie strony muszą złożyć zgodne oświadczenia woli. Pamiętać należy, że chodzi o oświadczenia woli stron, a nie osób!

c) WIELOSTRONNE ( UCHWAŁY (- nie wymaga się konsensu, na ogół przepisy przewidują określoną większość- nie ma wymogu jednolitej zgody.

2. Kryterium: kiedy czynność wywołuje skutki prawne?

a) NA WYPADEK ŚMIERCI ( MORTIS CAUSA )- skuteczność ich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przy czym osoba, która ma odnieść korzyść z tej czynności, musi istnieć w chwili tej śmierci-

- jedyną taką czynnością w prawie polskim jest testament, nie ma darowizny na wypadek śmierci

b) MIĘDZY ŻYJĄCYMI.( INTER VIVOS )- wszystkie inne

3. Kryterium: co jest potrzebne do ważności umowy?

a) KONSENSUALNE- czynność prawna jest dokonana, gdy strona ( przy czynnościach prawnych jednostronnych ) albo strony ( przy umowach ) złożą oświadczenie woli.

Większość to czynności konsensualne. Samo porozumienie oznacza, że umowa jest zawarta ( strony dochodzą do porozumienia solo consensu ).

b) REALNE- w skład stanu faktycznego czynności prawnej wchodzą jeszcze inne elementy poza oświadczeniem woli.

- przechowanie ( Art. 835 )- przez umowę przechowania, przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Oznacza to, że stosunek przechowania powstaje nie z chwilą zgodnych oświadczeń woli składającego i przechowawcy, lecz dopiero wtedy, gdy rzecz zostanie oddana przechowawcy na przechowanie.

- zastaw ręczny ( pignus )- nie powstanie dopóki nie zostanie wydana rzecz będąca przedmiotem zastawu, przechowanie.

- zadatek ( art. 384 )

- nabycie spłaconej wierzytelności ( art. 518 §1 ),

- użyczenie ( art. 710 ),

- skład ( art. 853 §1 ),

c) Istnieje trzecia grupa czynności- nie wymagają wydania rzeczy, ale nie dochodzą do skutku solo consensu- wydanie rzeczy często zastąpione jest wpisem do rejestru publicznego

- hipoteka- nie można jej ustanowić bez ujawnienia wierzyciela w księdze wieczystej ). Kiedyś była hipoteka tajna ( przysługiwała Skarbowi Państwa ).

- Jest też Rejestr Zastawów- zastaw ten to nie pignus. Jest to zastaw na ruchomościach, których dłużnik pozbyć się nie może, bo nie zarobiłby na spłatę długów- ustanowienie zastawu następuje przez wpis do Rejestru Zastawów, który działa w systemie informatycznym.

4. Kryterium: efekt, jaki wywołuje czynność w majątku osoby składającej oświadczenie

Majątek osoby- aktywa + pasywa. To co mamy to aktywa, to co jesteśmy winni, to pasywa

a) ROZPORZĄDZAJĄCE ( O SKUTKU RZECZOWYM/ROZPORZĄDZENIA )- celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Zmajątku rozporządzającego wychodzi aktyw albo wartość aktywu się zmniejsza ( przeniesienie własności, obciążenie nieruchomości prawem na rzecz osoby trzeciej ).

- zbycie prawa majątkowego

- przeniesienie własności rzeczy- art. 155,

- przelew wierzytelności- art. 510,

- zbycie spadku- art. 1052

- obciążenie prawa majątkowego,

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego- art. 245,

- zniesienie prawa majątkowego

- zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej- art. 179,

- porzucenie rzeczy ruchomej- art. 180,

- zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego- art. 246,

- zwolnienie z długu- art. 508

b) ZOBOWIĄZUJĄCE ( O SKUTKU OBLIGACYJNYM )- powiększa pasywa osoby dokonującej czynności, polega ona na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia.

- umowa przedwstępna,

- umowa najmu

- umowa przeniesienia

W przyszłości czynność zobowiązująca może ( ale nie musi ) doprowadzić do rozporządzenia. Takie czynności mają bardzo duże znaczenie gospodarcze.

- umowa sprzedaży ( Art. 535.- przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę ).

- umowa zamiany ( Art. 603.- przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy )

- darowizna- zobowiązuje do bezpłatnego świadczenia.

Jeśli chodzi o przeciwstawienie czynności rozporządzających i zobowiązujących:

a) doktryna niemiecka- ostro przeciwstawia czynności prawne rozporządzające i zobowiązujące- konstrukcja UMÓW RZECZOWYCH. Np. umowne przejście własności z majątku zbywcy do majątku nabywcy odbywa się z reguły w drodze dwóch czynności prawnych:

- najpierw umowa zobowiązująca ( np. sprzedaż, zamiana ),

- potem następuje druga czynność prawna, której celem jest wykonanie tego zobowiązania- przeniesienie własności rzeczy.

Z czynności zobowiązującej wynika tylko skutek zobowiązujący, aby powstało rozporządzenie konieczna jest druga czynność prawna ( zobowiązać się można tysiąc razy, a rozporządzić tylko raz )

b) doktryna francuska ( podobnie angielska )- tego rodzaju czynności, jak sprzedaż, zamiana czy darowizna od razu ( przynajmniej w zasadzie ), powodują skutek rzeczowy, tzn. przejście prawa własności ze zbywcy na nabywcę. Czynność zobowiązująca do przeniesienia własności powoduje więc dwa skutki prawne:

- zobowiązujący

- rozporządzający

c) w prawie polskim:

-Zasada: Art. 155 §1- czynność zobowiązująca pociąga za sobą również skutek rozporządzający( czynność o podwójnym skutku ), ale ustawodawca czyni ustępstwa na rzecz rozdarcia skutku zobowiązującego i rozporządzającego. Potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Można traktować to jako warunek rozporządzenia. Strony bądź ustawa mogą przewidzieć rozbicie skutków.

Wyjątki:

- Art. 157 §2- jeśli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Np. kupujemy mieszkanie pod warunkiem, że dostaniemy kredyt- z mocy ustawy tylko skutek zobowiązujący- nie ma rozporządzenia. Strony muszą zawrzeć drugą umowę, w której przeniosą własność nieruchomości. Nie może być przeniesienia własności nieruchomości na podstawie umowy warunkowej!

- przeniesienie wierzytelności ( Art. 410. ).

- umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej- własność przechodzi w momencie zapłacenia ceny ( tylko ruchomości ). Z umowy powstają tylko zobowiązania, a jeśli zapłacono cenę, to nie potrzebna jest już dodatkowa umowa. Rozwiązanie to przyjęło prawo niemieckie. Francuzi nie mogli przez długi czas ominąć swego Art. 1083., aby wyjaśnić tę konstrukcję.

5. Kryterium: efekt, jaki czynność prawna wywołuje w majątku kontrahenta ( a nie własnym!- jak poprzednio ).

a) PRZYSPARZAJĄCE ( PRZYSPORZENIA )- zamierzonym przez dokonującego tej czynności skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść ta może polegać czy to zwiększeniu pasywów ( przez nabycie prawa własności ) czy też na zmniejszeniu pasywów ( zwolnienie z długu ).

Chodzi tu o korzyść w rozumieniu prawnym, a nie gospodarczym ( np. ten, kto sprzedał "za pół ceny" gospodarczo rzecz biorąc stracił, gdyż saldo czynności prawnej wypada dla niego ujemnie, jednakże z punktu widzenia prawa nastąpiło na jego rzecz przysporzenie w postaci nabycia prawa własności pewnej sumy pieniędzy przy równoczesnej utracie innego aktywu, jakim było prawo własności sprzedanej rzeczy.

b) INNE

CZYNNOŚCI UPOWAŻNIAJĄCE- daje się tylko możliwość działania, wykonania pewnej czynności ( pełnomocnictwo, przekaz- podwójne upoważnienie, przekazujący, odbiorca przekazu ). Nie ma przysporzenia po stronie adresata, tylko upoważnienie!

Jeśli teraz zestawi się podział czynności prawnych na rozporządzenia i zobowiązania, z czynnością przysparzającą, to łatwo stwierdzić, że zmienił się kąt patrzenia. Przy rozporządzeniu i zobowiązaniu były brane pod uwagę skutki, jakie czynność prawna wywołuje w majątku dokonującego czynności prawnej, przy przysporzeniu chodzi o skutki, które czynność ma wywołać w majątku drugiej osoby.

6. Kryterium: po ilu stronach nastąpiło przysporzenie

a) ODPŁATNE- strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia ( czyli przysporzenie nastąpiło po obu stronach ).

Czynnością odpłatną jest również sprzedaż za symboliczną opłatą. Interesuje nas konstrukcja prawna, a nie efekt materialny, bo tym zajmuje się prawo podatkowe ).

b) NIEODPŁATNE- przysporzenie nastąpiło po jednej stronie, ekwiwalentu brak.

Podział ten możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

a) formalnego- za punkt wyjścia bierzemy treść prawną stosunku prawnego wynikającego z danej czynności prawnej, przy takim założeniu:

- pewne typy czynności prawnych są zawsze odpłatne

- sprzedaż ( jeśli nie ma ekwiwalentu, to nie ma umowy sprzedaży ),

- najem,

- umowa o dzieło

- pewne typy czynności prawnych są zawsze nieodpłatne,

- darowizna,

- użyczenie,

- pewne typy czynności prawnych są zależnie od woli stron odpłatne albo nieodpłatne

- pożyczka oprocentowana lub nieoprocentowana,

- zlecenie czy przechowanie za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia

b) merytorycznego- za punkt wyjścia bierzemy stosunki gospodarcze- za czynność nieodpłatną możemy uznać sprzedaż za symboliczną złotówkę, a za odpłatną- darowiznę obciążoną poleceniem.

UMOWA WZAJEMNA ( Art. 487. §2.- świadczenie jednej ze stron ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej ( świadczenie jednej strony stanowi kauzę- patrz niż. świadczenia strony drugiej ).

Dokonanie czynności nieodpłatnej wymaga specjalnej formy. Np. oświadczenie darczyńcy powinno mieć formę aktu notarialnego. Jeżeli świadczenie już jednak nastąpiło, to umowa mimo to jest ważna ( konwalidacja ). Akt służy zmuszeniu podmiotu do refleksji- aby pochopnie nie podejmować decyzji o przysporzeniu na rzecz drugiej osoby!

Łagodzenie odpowiedzialności darczyńcy za wady rzeczy ( Art. 891 )- odpowiada tylko w przypadku winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa. Normalnie- odpowiedzialność za niedochowanie należytej staranności. Sprzedawca odpowiada obiektywnie. Jeśli np. kupimy buty, to jeśli mają dziurę, to odpowiedzialność ponosi sprzedawca, a jeśli dostaniemy je jako przedmiot darowizny od cioci, to odpowiada tylko wtedy, jeśli sama tą dziurę zrobiła lub powstała ona w wyniku jej rażącego niedbalstwa.

Jeśli jest konkurencja między osobą, która uzyskała korzyść nieodpłatnie, a osobą, która uzyskała korzyść odpłatnie, to ustawodawca chroni tą, która zapłaciła ( np. skarga Pauliańska ).

7. Podział dotyczy tylko czynności przysparzających

"Tylko idioci i dzieci dokonują przysporzeń bez podstawy prawnej".

KAUZA to podstawa prawna przysporzenia, element, który powtarza się stereotypowo przy wszystkich czynnościach prawnych danego rodzaju. Za każdym przysporzeniem stoi jakaś kauza. Np. podstawą prawną przysporzenia w umowie sprzedaży po stronie sprzedawcy jest uzyskanie wierzytelności do kupującego o zapłatę ceny, po stronie kupującego- uzyskanie wierzytelności do sprzedawcy o przeniesienie sprzedanego prawa.

Rodzaje kauza:

a) SOLVENDI- celem jest tu zwolnienie się od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli ZMNIEJSZENIE JEJ PASYWÓW ( np. zapłata długu ),

b) OBLIGENDI VEL ACQUIERENDI- celem przysporzenia jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenie, czyli ZWIĘKSZENIE JEJ AKTYWÓW ( sprzedaż, najem ),

c) DONANDI- dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby bez żadnego ekwiwalentu ( darowizna ).

d) CAVENDI- celem przysporzenia jest zabezpieczenia wierzytelności, np. ktoś z nas stara się o kredyt i prosi o poręczenie ( przysporzenie dla banku! ).

e) W CELU USTALENIA

Ze względu na związek czynności prawnej z ważnością kauza czynności prawne dzielimy na:

a) KAZUALNE ( PRZYCZYNOWE,)- jeśli ważność przysporzenia ZALEŻY OD PRAWIDŁOWOŚCI KAUZY

Kazualność może być:

- MATERIALNĄ ( zależność przysporzenia od kauza ) lub

- FORMALNA ( ujawnienie treści kauza w treści prawnej )

b) ABSTRAKCYJNE ( ODERWANE )- jeśli ważność przysporzenia NIE ZALEŻY OD PRAWIDŁOWOŚCI KAUZY

Przykład: Nawiązując do podziału czynności prawnych na rozporządzające i zobowiązujące załóżmy, że A jako sprzedawca zawiera z B jako kupującym umowę sprzedaży rzeczy ruchomej indywidualnie oznaczonej, przy czym zgodnie z wolą stron sprzedaż ma mieć tylko skutki czynności prawnej zobowiązującej, tzn. przeniesienie prawa własności rzeczy sprzedanej ma nastąpić później w drodze samoistnej czynności prawnej rozporządzającej, w drodze umowy o przeniesienie własności ( umowa zobowiązująca ze skutkiem rozporządzającym ). W umowie sprzedaży A dokonuje na rzecz B przysporzenia w postaci nabycia przez B wierzytelności do A o przeniesienie prawa własności rzeczy sprzedanej. Przysporzenie to nastąpiło acquirendi causa, skoro A kierował się zamiarem nabycia wierzytelności o zapłatę ceny kupna.

Umowa sprzedaży jest czynnością kauzalną. Jeśli z jakiegokolwiek powodu nie było prawidłowego porozumienia co do kauza, umowa sprzedaży jest nieważna ( np. A miał na myśli sprzedaż, podczas gdy B mniemał, że chodzi o darowiznę ).

W wyniku zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży A zawiera z B umowę o przeniesienie własności rzeczy sprzedanej ( czyli ta rozporządzająca ). Po stronie A w te drugiej umowie podstawą prawną przysporzenia jest kauza solvendi, skoro A dlatego przenosi własność na B, aby zwolnić się ze zobowiązania.

- jeżeli umowa o przeniesienie własności jest czynnością kauzalną, to jej ważność zależy od prawidłowości kauza, czyli o tego, czy rzeczywiście istnieje zobowiązanie, które ma być wykonane. Jeżeliby umowa sprzedaży, z której wynika zobowiązanie do przeniesienia własności, była nieważna, to umowa o przeniesienie własności będzie również nieważna. Skutki:

- A nie przestanie być właścicielem rzeczy,

- przysługuje mu roszczenie windykacyjne ( rei vindicatio ) zarówno od swego kontrahenta jak i od osoby trzeciej, której w tym czasie B zbył rzecz.

- jeżeli umowa o przeniesienie własności jest czynnością abstrakcyjną, to niezależnie od ważności kauzy- umowy sprzedaży, to:

- B nabyłby własność rzeczy,

- A może żądać od B zwrotu rzeczy, ale będzie to roszczenie o charakterze obligacyjnym, a nie rzeczowym )- roszczenie kondykcyjne i to tylko względem B. Zwrot świadczenia odbędzie się wg zasad bezpodstawnego wzbogacenia.

Jak to wygląda w różnych systemach prawnych:

1) prawo francuskie nieco inny podział, nie na 5 rodzajów causy.

a) wzajemnego świadczenia ( causa solvendi, obligendi vel acquirendi i w celu ustalenia ),

b) nieodpłatnego świadczenia ( donandi, cavendi ).

Kodeks Napoleona w zasadzie nie zna czynności abstrakcyjnych.

2) prawo niemieckie- bardzo dużo czynności prawnych ma charakter abstrakcyjny

- rozporządzenia prawami rzeczowymi

- niektóre czynności prawne z zakresu zobowiązań ( abstrakcyjne przyrzeczenie zapłaty i uznanie długu ).

Istota abstrakcyjności w prawie niemieckim polega na tym, że jeśli rozporządzenie zostało dokonane to choćby causa odpadał, to rozporządzenie pozostaje ważne.

Istota kauzalności polega na tym, że jeśli odpada causa, przysporzenie także nie ma racji bytu, związek causy i przysporzenia.

3) prawo angielskie nie zna pojęcia causy- „causa” jest tam bardziej zbliżona do pojęcia francuskiego.

4) W prawie polskim

a) czynności materialnie i formalnie kauzalne

- większość umów uregulowanych w księdze III kc ( sprzedaż, darowizna, zamiana, najem, dzierżawa ). Tutaj kauza jest nie tylko przesłanką ważności czynności prawnej, ale musi być objęta treścią czynności prawnej, gdyż inaczej czynność nie dochodzi do skutku,-

- umowa przenosząca własność nieruchomości

b) czynność materialnie kauzalne, ale formalnie abstrakcyjne- ważność zależy od prawidłowości kauza, ale nie musi ona być ujawniona w treści czynności prawnej

- umowa o przeniesienie własności rzeczy ruchomej ( Art. 156 )

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na rzeczach ruchomych ( Art. 245 §1 )

- umowa przelewu ( Art. 510 §2 ),

- zbycie spadku ( Art. 1052 §2 )

c) czynności materialnie abstrakcyjne- nieprawidłowość kauza nie ma wpływu na ważność czynności prawnej- zobowiązanie wynikające z:

- weksla,

- czeku

- przejęcie długu,

- przyjęcie przekazu

- gwarancja bankowa na pierwsze żądanie

d) czynności formalnie abstrakcyjne- co do których brak w ustawie wskazówki, czy są one również materialnie abstrakcyjne

- zwolnienie z długu- Art. 508,

W sytuacji, gdy ktoś dokonał przysporzenia, a odpadła causa przysługuje roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia ( Art. 405. ), a w szczególności roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego ( Art. 410. ).

SANKCJE WADLIWEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ:

SANKCJE WADLIWEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ- polegają na tym, że jeżeli czynności prawna z tych, czy innych powodów jest wadliwa, czynność taka bądź w całości, bądź częściowo nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych.

1) NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA- mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.

- może na nią powołać się każda osoba zainteresowana,

- istnieje z mocy prawa,

- sąd musi ją uwzględnić z urzędu,

- czynność ta nie może być konwalidowana, tzn. nie może stać się czynnością ważną, jeśli strona chce osiągnąć zamierzony skutek, to musi dokonać nowej, niewadliwej czynności prawnej.

KONWERSJA- w przypadku nieważności konkretnej czynności prawnej przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności czynności prawnej innego rodzaju przyjmuje się w braku odmiennej woli strony, iż dokonana została tylko druga ważna czynność ( np. uznanie testamentu nieważnego z powodu naruszenia formy określonej w art. 951 za testament z art. 952 ).

Nieważność bezwzględna może dotyczyć:

a) CAŁEJ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Bezwzględnie nieważne są czynności:

- jeśli strona dokonująca czynności prawnej nie ma prawem wymaganej zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych,

- jeśli nie zachowa formy ad solemnitatem,

- w wypadku niektórych wad oświadczeń woli ( brak świadomości lub swobody- z wyłączeniem znania dziecka i pozorności, przy testamencie- wszystkie wady oświadczenia woli ),

- jeśli czynność prawna

- jest SPRZECZNA Z USTAWĄ ( CONTRA LEGEM )- niezgodność treści czynności prawnej z nakazem lub zakazem, zawartym w obowiązującym przepisie prawa, o ile przepis ten ma charakter iuris cogentis,

- ma NA CELU OBEJĆIE USTAWY ( IN FRAUDEM LEGIS )- jest to czynność nie objęta zakazem, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo ( CONTRA LEGEM FACIT, QUID ID FACIT, QUOD LEX PROHIBET, IN FRAUDEM VERO, QUI SALVIS VERBIS LEGIS SENTIAM QUIS CIRCUMVENIT )

chyba że właściwy przepis przewiduje ten skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy ( konwersja )- art. 58 §1

- jeśli czynność jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego- art. 58 §2

b) CZĘŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Art. 58 §3- Zasada: jeśli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części,

Wyjątek: z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

2) NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA:,

- może się na nią powołać tylko oznaczony w ustawie krąg osób,

- nie istnieje z mocy prawa,

- sąd może uwzględnić ją na wniosek upoważnionej do tego osoby,

- czynność ta może być konwalidowana

Do czasu unieważnienia czynności wywiera ona w pełni skutki prawne tak, jak czynność niewadliwa, z chwilą jednak, gdy unieważnienie nastąpiło, czynność traktuje się tak samo, jak czynność prawną bezwzględnie nieważną, czyli uważa się ją za nieważną od chwili jej dokonania, a nie unieważnienia ( ex tunc )

3) BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA- gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej, czyli osoby, która czynności nie dokonuje, a zgody tej brak.

Oświadczenie zgody osoby trzeciej- Art. 63 - osoba taka może:

- wyrazić zgodę przed złożeniem woli, w momencie składania oświadczenia a także po jego złożeniu przez osobę dokonującą oświadczenia. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty ( ex tunc ).

Forma zgody:
Zasada: może być złożona w dowolnej formie

Wyjątek: Art. 63 §2- jeśli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, to taka sama forma.

Do czasu wyrażenia zgody czynność nie wywołuje skutków prawnych, jest to czynność "kulejąca" ( NEGOTIUM CLAUDICANS )- tym różni się ta sankcja od nieważności względnej.

- jeśli zgoda zostanie wyrażona, czynność staje się ważna,

- jeśli zgoda nie zostanie wyrażona, czynność staje się nieważna

4) BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA- czynność tylko w stosunku do niektórych osób nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, względem innych jest w pełni skuteczna ( zob. art. 59, skarga pauliańska - art. 527).

FORMA ZAWARCIA UMOWY

UMOWA- zgodne oświadczenie woli stron. Może być zawarta na drodze:

1) OFERTY ( Art. 66- 70, 71 )

Oferta ( Art. 66 §1 );

- oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy,

- zawiera essentialia negotii tej umowy

Ten, kto ofertę składa to oferent/autor oferty.

Ten, do kogo oferta jest składana to adresat ofert/oblat.

Oferta może być skierowana do:

a) konkretnego adresata,

b) nieograniczonej liczby adresatów.

Ofertą nie są:

- ogłoszenia,

- reklamy,

- cenniki,

- inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób

gdy istnieją wątpliwości- poczytuje się je jako zaproszenie do zawarcia umowy.

Związanie ofertą oferenta: ( art. 66 §2 )

Zasada: jest związany- do kiedy?

a) jeśli oznaczył w ofercie termin, w ciągu którego będzie oczekiwać odpowiedzi- do upływu tego terminu

b) jeśli nie oznaczył w ofercie terminu, to przestaje wiązać:

- jeśli oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość- gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie,

- jeśli została złożona w inny sposób- z upływem terminu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Wyjątek 1: w stosunkach między przedsiębiorcami: ( Art. 66² ):

- może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty

Wyjątek od wyjątku: oferty nie można odwołać, jeśli:

- wynika to z jej treści lub,

- określone w niej termin przyjęcia

Wyjątek 2: oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

UZASADNIONE OPÓŹNIENIE ( Art. 67 )-

Zasada: oświadczenie o przyjęciu oferty, które nadeszło z opóźnieniem, ale z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, to umowa dochodzi do skutku

Wyjątek: składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za niezawartą.

Przyjęcie oferty-

Zasada: przez wyraźne oświadczenie woli.

Wyjątek:

a) per facta concludentia- art. 69- umowa dochodzi do skutku, jeśli:

- druga strona w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania,

- oświadczenie oblata o przyjęciu oferty nie jest wymagane ( w szczególności oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy ) według;

- ustalonego w danych stosunkach zwyczaju,

- treści oferty

b) przez brak niezwłocznej odpowiedzi- w stosunkach między przedsiębiorcami- Art. 68², jeżeli przedsiębiorca otrzymał:

- ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności,

- oferentem jest osoba, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych.

Kontroferta:

Zasada: Art. 69 aby zawrzeć umowę, oblat musi przyjąć ofertę bez zmian. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnieniem jej treści poczytuje się za nową ofertę ( "zasada lustrzanego odbicia" ).

Wyjątek: Art. 68¹- w stosunkach między przedsiębiorcami:

- odpowiedź nie zmienia istotnie treści oferty

Strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią ( " zasada ostatniego strzału" )

Wyjątek od wyjątku ( "klauzula defensywna" ):

- w treści oferty wskazano, że może być ona przyjęta bez zastrzeżeń,

- oferent niezwłocznie przeciwstawił się włączeniu zastrzeżeń do umowy,

- druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcia od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała.

Czas zawarcia umowy ( Art. 70 §1 ):

Zasada: w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu

Wyjątek: w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy,.

Miejsce zawarcia umowy ( Art. 70 §2 ):

Zasada: w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu,

Wyjątek: w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy, jeżeli:

- jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane lub

- oferta jest składana w postaci elektronicznej

Oferta elektroniczna ( Art. 66² ):

Zasada:

Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej zobowiązany jest w sposób:

a) jednoznaczny,

b) zrozumiały

poinformować o:

- czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,

- skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty,

- zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,

- metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest obowiązany udostępniać drugiej stronie,

- językach, w których umowa może być zawarta,

- kodeksach etycznych, które stosuje oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

Wyjątek: nie stosuje się ( §3 )

- do umów zawieranych za pomocą poczty elektronicznej albo podobnych środków indywidualnego porozumiewanie się na odległość ( czyli umowa, a nie oferta ),

- między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.

2) AUKCJI LUB PRZETARGU ( 70¹ - 70⁵ )

Ogłoszenie przetargu/aukcji- musi być określone- ( Art. 70¹ ):

- czas,

- miejsce,

- przedmiot,

- warunku aukcji/przetargu albo sposób udostępnienia tych warunków

Ogłoszenie, a także warunki aukcji lub przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.

Związanie warunkami aukcji/przetargu:

- organizator- od chwili udostępnienia warunków,

- oferent- od chwili złożenia oferty

Aukcja- Art. 70²

Zasada: Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji ( licytant ) złożył ofertę korzystniejszą,

Wyjątek: w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej

Zawarcie umowy- z chwilą udzielenia przybicia.

Jeśli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, to dochodzić zawarcia umowy mogą:

- organizator aukcji,

- uczestnik, którego oferta została przyjęta.

Przetarg- Art. 70³

Zasada: Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy

- została wybrana inna oferta albo

- przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert,

Organizator zobowiązany jest w obu przypadkach powiadomić na piśmie uczestników przetargu.

Wyjątek: w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej.

Zawarcie umowy

Zasada: analogicznie jak przy przyjęciu oferty,

Wyjątek- w warunkach przetargu postanowiono inaczej.

Dochodzenie zawarcia umowy- jak w aukcji.

Wadium- art. 70⁴

Wadium- suma, którą przystępujący do aukcji/przetargu, pod rygorem niedopuszczenia do nich, powinien zapłacić określoną sumę albo też odpowiednie zabezpieczenie zapłaty tej sumy.

Zasada: po zakończeniu aukcji/przetargu wadium zostaje zwrócone, ustanowione zabezpieczenie wygasa,

- jeśli uczestnik aukcji/przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji/przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia,

- jeśli organizator aukcji/przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.

Unieważnienie umowy zawartej na drodze aukcji lub przetargu - Art. 70⁵

Podmioty uprawnione:

- organizator aukcji/przetargu, jeżeli:

- strona tej umowy,

- inny uczestnik,

- osoba działająca w porozumieniu z nimi

wpłynęła na wynik aukcji/przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami

- ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie, jeśli umowa została zawarta na cudzy rachunek.

Termin prekluzyjny- miesiąc od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później niż 1 rok od dnia zawarcia umowy.

3) NEGOCJACJI ( Art. 72- 72¹ )

Umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacjo.

Odpowiedzialność strony prowadzącej negocjacje:

- gdy strona rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy- naprawienie szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy ( "culpa in contrahendo" ),

- gdy strona niewykonała lub wykonała nienależycie obowiązek nieujawniania i nieprzykazywania innym osobom udostępnionych jej przez drugą stronę informacji z zastrzeżeniem poufności oraz do niewykorzystywania tych informacji dla własnych celów ( chyba że strony inaczej postanowiły )- naprawienie szkody albo wydanie uzyskanych korzyści.

4) UMOWY PRZEDWSTĘPNEJ ( Art. 389- 390 )

Umowa przedwstępna ( Art. 389 §1 ): umowa,

- przez którą jedna za stron lub obie zobowiązują się do zawarcia umowy przyrzeczonej,

- zawiera essentialia negotii umowy przyrzeczonej.

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej Art. 389 §2 )- jeśli strony go nie określiły:

- termin wyznacza strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej

- jeśli obie strony są uprawnione i obie wyznaczyły termin- to wiążący jest termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie.

- wyznaczenie terminu opatrzone jest terminem prekluzyjnym 1 roku- po jego upływie wygasa roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej.

Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej ( Art. 390 ):

Gdy strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia druga strona może żądać:

- naprawienia szkody, jaką poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania ( "skutek słabszy" ),

- zawarcia umowy przyrzeczonej, jeśli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy ( " skutek mocniejszy" ).

Termin przedawnienia- roszczenia z umowy przedwstępnej - 1 rok od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, z upływem 1 roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

WADA OŚWIADCZENIA WOLI- nieprawidłowość, która zaszła w toku procesu, którego głównymi etapami są akt woli i jego uzewnętrznienie i dotyczy albo:

- aktu woli ( wadliwe funkcjonowanie mechanizmu woli ),

- przejawu tego aktu na zewnątrz ( niezgodność między aktem woli a jego przejawem ).

A) powodujące bezwzględną nieważność czynności prawnej

1) BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY ( Art. 82 )

- osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli ( do nieważności testamentu wystarczy tylko ta przesłanka - art. 945 §1 pkt 1 ) i:

- BRAK ŚWIADOMOŚCI- osoba nie potrafi wyobrazić sobie skutków, nie kojarzy następstw ( zob. art. 15¹ kro- wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa )

- BRAK SWOBODY- nie ograniczone, ale całkowite z przyczyn wewnętrznych, np. jakaś choroba psychiczna.

- z jakichkolwiek powodów, w szczególności:

- choroby psychicznej,

- niedorozwoju umysłowego,

- innego, chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych ( np. wskutek nadużycia alkoholu, wysokiej gorączki, narkozy, uwiąd starczy- Sn- 1964 )

Na czym polega różnica między wypadkiem:

a) gdy oświadczenie woli zostanie złożone przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, a wypadkiem,- oświadczenie woli będzie zawsze nieważne.

b) gdy oświadczenie woli składa osoba chora psychicznie lub dotknięta niedorozwojem umysłowym- ale nie ubezwłasnowolniona- oświadczenie woli będzie nieważne tylko wtedy, gdy osoba składająca oświadczenie woli znajdowała się w chwili jego składania w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, w razie sporu okoliczność ta musi być udowodniona.

2) POZORNOŚĆ ( Art. 83 )

Zasada: oświadczenie woli złożone jest drugiej stronie dla pozoru, tzn.:

Druga strona musi wyrazić zgodę na pozorność, musi być:

- niewątpliwa,

- adresat musi o niej wiedzieć,

- nie może być złożona później niż w momencie składania oświadczenia woli

a) POZORNOŚĆ ABSOLUTNA- strony są zgodne co do tego, że oświadczenie albo w ogóle nie ma wywołać żadnych skutków prawnych ( np. dłużnik przenosi pozornie własność rzeczy na inną osobę za jej zgodą po to, aby w ten sposób uniemożliwić swym wierzycielom prowadzenie egzekucji z tej rzeczy ),

b) POZORNOŚĆ RELATYWNA- strony wprawdzie chcą wywołać skutek prawny, ale inny, aniżeli wynika z treści pozornej czynności prawnej ( np. strony chcą zawrzeć umowę darowizny, lecz pozornie nadają umowie charakter umowy sprzedaży ). Strony symulują więc czynność prawną dla ukrycia innej ( dyssymulowanej ). Ważność czynności dyssymulowanej ocenia się wg właściwości tej czynności.

Art. 83 §2- Czynność prawna dokonana na podstawie pozornego oświadczenia jest skuteczna, jeśli:

- jest czynnością odpłatną,

- wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku,

- osoba ta działa w dobrej wierze.

Rozróżnić trzeba czynności pozorne od:

a) OŚWIADCZENIA NIE NA SERIO świadomość otoczenia, brak zamiaru wywołania skutków pranych, przy pozorności- dążenie do wywołania pozorów, dążenie do wywołania skutków prawnych, pozór, że czynność została dokonana, nie musi być zamiar oszukania otoczenia.

b) RESERVATIO MENTALIS ( ZASTRZEŻENIE POTAJMNE ) - składający oświadczenie woli nie ma wprawdzie zamiaru wywołania skutków prawnych, ale braku tego zamiaru nie ujawnia, a więc tym samym druga strona na złożenie oświadczenia woli zgody nie wyraża, oświadczenia woli wiąże tego, który je złożył ( a contrario z art. 83 ).

c) CZYNNOŚCI POWIERNICZE- istota polega na tym, że jedna strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia prawa w celu osiągnięcia takiego celu gospodarczego, do jakiego prawo to w zasadzie nie jest potrzebne, druga strona zaś zobowiązuje się do niekorzystania z tego prawa w zakresie wykraczającym poza ten cel ( przywłaszczenie na zabezpieczenie- dłużnik przenosi na wierzyciela własność rzeczy ruchomych, ale jedynie celem zabezpieczenia długa, wierzyciel zobowiązuje się do zwrotu przeniesienia własności rzeczy na dłużnika z chwilą zaspokojenia długu ).

d) CZYNNOŚCI FIDUCJARNE ( contracta ), następuje przeniesienie własności dla zabezpieczenia wierzytelności- jest rzeczywisty zamiar, a nie pozór, przeniesienie własności jest rzeczywiste. W common law- TRUST- przekazanie majątku w celu jego zarządzania, przeniesienie własności w celu prawnego zarządu majątku powiernika z powierzającym pozostają w pactum fiduciae, czynności przeniesienia własności dotyczy innych celów niż zwykłe, normalne

B) powodujące względną nieważność czynności prawnej

1) BŁĄD ISTOTNY ( Art. 84 ) i zrównane z nim w skutkach ZNIEKSZTAŁCENIE OŚWIADCZENIA WOLI PRZEZ POSŁAŃCA ( Art. 85 ).

BŁĄD- mylne wyobrażenie u osoby składającej oświadczenie woli

- SENSU STRICTO o rzeczywistym stanie rzeczy lub równoznaczny z takim mylnym wyobrażeniem brak wyobrażenia o tym stanie, jeśli stało się ono przyczyną sprawczą oświadczenia woli ( np. A kupuje kopię obrazu w przekonaniu, że to oryginał ).

- POMYŁKA- mylne wyobrażenie o treści składanego oświadczenie ( np. A pisze w ofercie 1000 zł zamiast 100 zł- wola zostaje powzięta prawidłowo- ale oświadczona wadliwie- przejaw woli jest niezgodny z aktem ).

a) musi dotyczyć treści czynności prawnej- taki błąd, który dotyczy okoliczności objętych tą treścią, chociażby dotyczyły sfery motywacyjnej, jak również co do okoliczności wyraźnie treścią nie objętych, lecz zgodnie z zasadami współżycia społecznego lub ustalonymi zwyczajami do treści jej należących.

Wcześniej wyróżniano:

- BŁAD CO DO POBUDKI -błąd dotyczący sfery motywacyjnej, a więc błąd co do przeżycia psychicznego, które skłoniło do złożenia oświadczenia woli ( np. A kupuje książkę dlatego, że mniema, iż nie ma jej w swojej bibliotece, w istocie już ją ma, tylko o tym zapomniał ).

- BŁAD CO DO TREŚCI ( pomyłka oraz taka postać błędu sensu stricto, która dotyczy okoliczności należącej do treści oświadczenia woli ( np. bład co do osoby, co do przedmiotu lub jego właściwości, co do natury czynności prawnej )

b) musi być istotny- taki, gdzie uzasadnione jest przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie ( element obiektywny ), nie złożyłby oświadczenia woli tej treści ( element subiektywny ).

c) jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie a czynność jest odpłatna, to jedna z trzech przesłanek:

- błąd został wywołany przez adresata, chociażby bez jego winy ( np. w sklepie włókienniczym przez przeoczenie oznaczono materiał 60% jako 100% ),

- adresat o błędzie wiedział ( klient oświadcza, że chce kupić materiał 100%, ale wybiera materiał 60%, a adresat milczy )

- adresat mógł z łatwością błąd zauważyć ( w sklepie z antykami sprzedawca- fachowiec powinien odróżnić oryginał od falsyfikatu )

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu:

- oświadczenie woli adresatowi na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od wykrycia błędu

Sytuacje podobne do błędu, ale błędem nie będące:

a) DYSSENS- brak porozumienia-

- jawny- strony nie dogadały się, nie dochodzi do zawarcia umowy- brak consensu,

- ukryty- nie jest błędem.

b) wadliwe nazywanie czynności prawnej ( wada źle nazwana )- FALSA DEMONSTRATION NON NOCET- złe, fałszywe nazwanie, nie szkodzi, złe nazwanie nie ma wpływu na ważność, prawną relewantność czynu ( np. zła nazwa umowy ).

c) PODPISANIE TREŚCI OŚWIADCZENIA WOLI PRZY NIEZAPOZNANIU SIĘ Z JEGO TREŚCIĄ- skutki obciążają tego, który złożył oświadczenie bez zapoznania się z treścią. Staranność i uwaga są podstawą. Inaczej, gdy strony prowadzą negocjacje, a sekretarka notuje i dokument wypracowany przedstawiony do podpisy ma usterki techniczne.

d) BŁĘDNE WNIOSKI z prawidłowo, należycie postrzeganych faktów- strona zna stan rzeczy, ale wyobraża sobie, że on może się zmienić.

Przypadki szczególne:

- Art. 15¹ kro- unieważnienie małżeństwa ze względu na błąd co do tożsamości drugiej osoby,

- Art. 913- ugoda- strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w celu uchylenia sporu. Błąd musi być dwustronny u musi dotyczyć okoliczności faktycznych, obie strony były w błędzie.

- testament- Art. 945.

2) PODSTĘP ( Art. 86 )

PODSTĘP- celowe wprowadzenie w błąd drugiej strony po to aby sama złożyła oświadczenie woli danej treści.

a) podstęp strony

Zakładając, że podstęp to rodzaj błędu, błąd taki:

- nie musi dotyczyć treści czynności prawnej,

- nie musi być istotny

b) podstęp osoby trzeciej jest równoznaczny z podstępem strony:

- jeśli strona o podstępie wiedziała i

- nie zawiadomiła o nim drugiej strony

albo:

- czynność prawna była nieodpłatna.

Czy milczenie może być podstępem? Wyjątkowo tak, gdy na osobie, która milczy, ciąży obowiązek informacji, np. np. ubezpieczyciel, jak stawia się mu szereg pytań- przemilczenie to jak skłamanie.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu::

- oświadczenie woli adresatowi na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od wykrycia błędu.

3) GROŹBA ( Art. 88 )

GROŹBA- sytuacja, gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, na wypadek, gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone.

Musimy odróżnić:

- przymus fizyczny- nie ma w ogóle oświadczenia woli,

- przymus psychiczny- czyli właśnie groźbę.

a) groźba musi być bezprawna, tzn:

- BEZPRAWNOŚĆ ŚRODKA- zagrożono użyciem środka bezprawnego ( np. groźba zabójstwa- SN 1957, groźba samobójstwa ),

- BEZPRAWNOŚĆ CELU- zagrożono użyciem środka przez prawo dozwolonego, którym jednak nie wolno posługiwać się w celu wymuszenia oświadczenia woli

Przykład: jeśli wierzyciel grozi dłużnikowi egzekucją sądowa na wypadek niezapłacenia długu, groźba nie jest bezprawna, jeżeli wierzyciel w tej samej sytuacji grozi, że zawiadomi prokuraturę o wiadomym mu przestępstwie, to wprawdzie samo zachowanie się wierzyciela, który grozi, jest prawnie dozwolone, ale nie może być użyte jako środek presji celem wymuszenia zapłaty długu )

b) groźba musi być poważna- z okoliczności wynika, że składający oświadczenie woli mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

). Badamy więc dwa aspekty:

- obiektywny

- subiektywny ( ważniejszy )

Będziemy badać czym straszył?, jaka była możliwość realizacji zła? Jeśli ktoś grozi myszą, to nie jest to groźba poważna. Albo ktoś grozi nam czymś, co nie jest od niego zależne ( jeśli nie zapłacisz mi, to piekło cię pochłonie ). Realizacja nie zależy tu od grożącego.

c) działanie adresata oświadczenia woli lub osoby trzeciej ( chociażby nawet adresat nie wiedział o groźbie- SN- 1952 ).

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby:

- złożenie adresatowi oświadczenia woli na piśmie,

- termin prekluzyjny- 1 rok od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Należy pamiętać o tym, iż:

- testament sporządzony pod wpływem groźby jest bezwzględnie nieważny ( art. 945 §1 pkt 3 ),

- groźba taka jak w art. 87 jest przyczyną unieważnienia małżeństwa ( Art. 15¹ kro ).

4) WYZYSK ( Art. 388 )

WYZYSK- przypadek wykorzystania szczególnego położenia drugiej strony w celu uzyskania świadczenia.

Doktryna:

a) kz- wyzysk to jedna z wad oświadczenia woli ( Art.42 kz/ ),

b) popc- wyzysk pominięto wśród wad oświadczenia woli,

c) Alfred Ohanowicz ( z Poznania )- wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli, lecz czynnością niezgodną z zasadami współżycia społecznego.

d) Prof. Petrykowska- ( monografia o wadach oświadczeń woli )- wyzysk jest wadą oświadczenia woli. Argumenty za:

- konstrukcja zbliżona jest do konstrukcji wad ( przyczyną stosowania sankcji jest nieprawidłowość po stronie osobie składającej oświadczenie woli ),

- jeśli wyzysk nie byłby wadą oświadczenia woli, to ( zgodnie z koncepcją Ohanowicza ), należałoby go traktować jako czynność sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Takie czynności są w ogóle nieważne, tymczasem wyzysk- zależy od woli wyzyskanego. Czemu więc wyzysk jest w przepisach o zobowiązaniach ogólnych? Bo wyzysk może wystąpić wyłącznie w umowach wzajemnych.

Konstrukcja:

- wartość jednego świadczenia przewyższa w rażącym stopniu wartość drugiego- w chwili zawierania umowy,

- po stronie wyzyskanego:

- przymusowe położenie- sytuacja spowodowana okolicznościami zewnętrznymi- jeśli ktoś działa pod wpływem narkotyków czy np. matka kupuje lekarstwo dla chorego dziecka przepłacając 10- krotnie.

- niedołęstwo,-( zarówno psychicznie i fizyczne. Nie ma legalnej definicji. Niedołężna osoba nie zdaje sobie sprawy z relacji i wartości. Nie ma możliwości skorzystania z innych osób )

- niedoświadczenie ( nie chodzi o niedoświadczenie w zawarciu konkretnego typu umowy. Każdy zawiera w życiu po raz pierwszy np. umowę sprzedaży nieruchomości. Chodzi o ogólne niedoświadczenie życiowe, przeważnie spowodowane wiekiem młodzieńczym. Np. student prawa nie może raczej powołać się na niedoświadczenie w sytuacji, gdy kupował mieszkanie i argumentuje, iż nie wiedział, iż trzeba rozejrzeć się na rynku nieruchomości.

Niedoświadczenie może wynikać także z tego, że ktoś długo przebywał za granicą i zawarł jakąś transakcję nie będąc obeznany w warunkach gospodarczych, bo przebywał przez dłuższy czas w zupełnie innych )

- wyzyskujący musi wiedzieć o wyzysku

Wyzyskany może domagać się:

- zmniejszenia swego świadczenia lub,

- zwiększenia należnego jej świadczenia,

- gdy i jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione- unieważnienia umowy.

Termin prekluzyjny- 2 lata od dnia zawarcia umowy.

SKŁADNIKI TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

A. ESSENTIALIA NEGOTII ( ELEMENTY PRZEDMIOTOWO ISTOTNE- bez których czynność prawna danego typu nie mogłaby dojść do skutku i które ją indywidualizują pod względem prawnym.

B. NATURALIA NEGOTII ( ELEMENTY NIEISTOTNE )- ich nieobjęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku. W braku odpowiednich postanowień w treści czynności prawnej wejdą w zastosowanie przepisy ustawy ( na tym polega przede wszystkim rola przepisów iuris dispositivi ) lub zwyczaje.

C. ACCIDENTALIA NEGOTII ( ELEMENTY PODMIOTOWO ISTOTNE )- bądź należące w zasadzie do grupy naturalia negotii, bądź w ogóle dla danego rodzaju czynności prawnej nietypowe, które jednak z woli stron podniesione zostały do rangi elementów istotnych.

1. WARUNEK

WARUNEK- ( Art. 89 )- zastrzeżenie w treści czynności prawnej uzależniające powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Zasada: warunek jest dopuszczalny w każdej czynności prawnej

Wyjątek: wynika z:

- ustawy,

- właściwości czynności prawnej.

Warunkiem nie jest:

a) samo zdarzenie przyszłe i niepewne,

b) CONDITIO IURIS- stan, gdy ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wskazanych przez siebie zdarzeń ( np. wpis do rejestru )- klasyczny przykład warunku prawnego- wpis do księgi wieczystej- bez niego nie ma hipoteki,

przy conditio iuris- skutek narzuca ustawodawca,

przy warunku- strony

c) sytuacja, gdy strony uzależniają skuteczność czynności od zdarzenia, które miało już miejsce,

d) zastrzeżenie zdarzenia przyszłego i pewnego ( terminu )

Są 4 reguły, wg których oceniamy:

a) DIES INCERTUS AN, INCERTUS QUANO- czysty warunek ( nie wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- jeśli skończysz studia

b) DIES CERTUS AN, CERTUS QUANDO ( wiadomo że, wiadomo kiedy )- np. na Trzech Króli,

c) DIES INCERTUS AN, CERTUS QUANDO ( nie wiadomo że, wiadomo kiedy )- na moje 50 urodziny

d) DIES CERTUS AN, INCERTUS QUANDO ( wiadomo że, nie wiadomo kiedy )- po mojej śmierci

Decyduje moment zdarzenia! Nie ma to znaczenia w praktyce, bo skutki warunku i terminu są bardzo podobne.

Rodzaje warunku:

a) ZAWIESZAJĄCY- gdy strony uzależniają powstanie skutków czynności prawnej od warunku- zbuduję dom, jeśli zaliczysz drugi rok,,

b) ROZWIĄZUJĄCY- uzależniają ustanie skutków prawnych od warunku- rozwiążę umowę najmu, jeśli nie skończysz drugiego roku

a) KAZUALNY ( nie "kauzalny", bo kazus, a nie kauza )- na którego ziszczenie się strony nie mają wpływu ( jeśli spadnie deszcz ),

b) POTESTATYWNY- ziszczenie zależy od woli strony lub stron ( jeśli do mnie przyjdziesz ),

c) MIESZANY- ziszczenie się zależy zarówno od woli stron jak i od przypadku- jeśli poślubisz Marię,

a) DODATNI- uzależnia się skutki od trwania jakiegoś stanu, czynności ( jeśli będziesz dalej pił ),

b) UJEMNY- uzależnia się skutki od ustania jakiegoś stanu, czynności ( jeśli przestaniesz pić ).

Sytuacja stron:

Dopóki warunek się nie ziści, istnieje stan zawieszenia ( PENDENTE CONDITIONE ), strony są związane czynnością prawną i muszą się powstrzymać od działań, które by naruszały prawa strony uprawnionej na wypadek ziszczenia się warunku.

Art. 91- warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa. Jest to tzw. EKSPEKATYWA PRAWA

- gdy ziści się warunek zawieszający skutek prawny następuje ( w razie przeniesienie własności rzeczy ruchomej pod warunkiem zapłaty ceny kupna nabywca staje się właścicielem z momentem zapłaty ),

- gdy ziści się warunek rozwiązujący- skutek prawny ustaje ( nabywca własności rzeczy ruchomej pod warunkiem rozwiązującym przestaje być właścicielem z chwilą ziszczenia się warunku.

Art. 92-

Zasada: Jeżeli dokonane zostało rozporządzanie prawem warunkowym, to:

- rozporządzenie to traci moc z chwilą ziszczenia się warunku o tyle, o ile udaremnia lub ogranicza skutek ziszczenia się warunku.

Wyjątek: gdy na podstawie takiego rozporządzenia osoba trzecia:

- nabywa prawo lub

- zostaje zwolniona od obowiązku

Stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem ( nabycie rzeczy od nieuprawnionego ).

Zasada: Art. 90 Skutki ziszczenia się warunku następują ex nun, czyli od chwili ziszczenia się warunku, a nie od chwili dokonania czynności prawnej.

Wyjątek: zastrzeżono inaczej.

Art. 93- nie można przeszkadzać ziszczeniu albo nieziszczeniu się warunku w sposób sprzeczny z zasadami społecznego. W takim wypadku:

- jeżeli strona, której zależało na nieziszczeniu się warunku, przeszkadza ziszczeniu się- skutki takie, jakby warunek się ziścił,

- jeżeli strona, której zależało na ziszczeniu się warunku, doprowadza do jego ziszczenia się- skutki takie, jakby warunek się nie ziścił.

Art. 94- jeśli warunek jest:

- niemożliwy,

- przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego

wówczas

- nieważność czynności prawnej- jeśli jest zawieszający,

- uważa się za niezastrzeżony- jeśli jest rozwiązujący.

2. TERMIN

TERMIN- zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie.

a) DIES A QUO- termin początkowy- skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu ( stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym- Art. 116 §1 )

b) DIES AD QUEM- termin końcowy- skutek prawny ustaje z chwilą nadejścia terminu ( stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym- Art. 116 §2 )

Obliczanie terminu:

Art. 110- Zasada: stosuje się przepisy Tytułu V kc,

Wyjątek: sposób obliczania określa:

- ustawa,

- orzeczenie sądu,

- decyzja innego organu państwowego,

- czynność prawna.

a) najkrótszą jednostką jest doba, do której obliczania stosuje się computatio civilis ( od północy do północy ),

b) Art, 111- termin obliczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się tego dnia, w którym nastąpiło zdarzenie będące początkiem terminu ( np. dnia 5 maja o godz. 13 A zobowiązał się zwrócić dług w ciągu 5 dni, termin kończy się 10 maja o godz. 24 ).

c) Art 112- Zasada: termin określony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniu tego miesiąca ( np. termin tygodniowy ustalony we wtorek kończy się we wtorek następnego tygodnia, termin miesięczny ustanowiony 31 stycznia kończy się 28 lutego w roku zwykłym, a 29 lutego w roku przestępnym ).

Wyjątek: przy obliczaniu wieku osoby fizycznej ( termin upływa z początkiem ostatniego dnia )- urodzony 08.05.1952 o godz. 10 uzyska pełnoletniość już 08.05.1972 o godz. 0 a nie 24.

d) Art. 115- jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień ustawowo uznany za dzień wolny od pracy, termin upływa dnia następnego ( np. termin miesięczny ustalony do wykonania świadczenia w dniu 1 kwietnia upływa w dniu 2 maja ).

3. POLECENIE

4. ZADATEK

5. KARA UMOWNA

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zasada: dowolność formy ( Art. 60 ).

Wyjątek: FORMY SZCZEGÓLNE

A. W ZNACZENIU TECHNICZNYM- ze względu na to, jak wyrażone ma być oświadczenie woli?

1) FORMA PISEMNA ( PISMO ZWYKŁE ):

- jeśli czynność jednostronna- złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli,

- jeśli umowa- wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany

PODPIS- ma identyfikować osobę, która złożyła oświadczenie woli, ma być pod oświadczeniem, bo oznacza on, że oświadczenie woli zostało zakończone. Musi być to przynajmniej nazwisko. Parafy albo inicjały nie są podpisem, aczkolwiek przy akcie notarialnym strony muszą parafować każdą stronę.

FAKSYMILE- podpis powielony w sposób mechaniczny, Art. 921¹⁰- opatrzenie nim papierów wartościowych, to samo przy akcjach ( ksh )- faksymile, bo jest ich tak dużo, że nie dałoby się podpisać wszystkich.

FORMA ELEKTRONICZNA

Wg Art. 78 §2 równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej jest oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej

- opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym

- weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu

PODPIS ELEKTRONICZNY to niepowtarzalne, przyporządkowane osobie fizycznej dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis ( Art. 3 ust. 1. ustawy o podpisie elektronicznym ). Jest to pewien kod składający się z wielu cyfr, który identyfikuje nas i tylko nas. Do tego żeby składać podpis elektroniczny nie wystarczy zwykły komputer, trzeba mieć urządzenia certyfikowane.

a) 1996- Komisja ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego opracowała modelową ustawę związaną z elektronicznym przekazywaniem danych ( "EDI" ).

b) organy europejskie- dyrektywa 1999 PE i Rady 93/99 ( 13.12.1999 ) w sprawie Wspólnotowych warunków ramowych dotyczących podpisu elektronicznego. W Polsce ustawa o podpisie elektronicznym z 18.09.2001. Wcześniej w prawie bankowym i publicznym obrocie papierami wartościowymi przewidywano podpis elektroniczny- na równi z podpisem odręcznym

W doktrynie jest spór, czy forma elektroniczna z podpisem elektronicznym jest:

a) po prostu formą pisemną- prof. Kocot- "to po prostu pismo tak jak każde inne".

b) inną formą- prof. Radwański- zrównana w skutkach z pismem zwykłym

Gdy osoba nie może pisać, a może czytać ( Art. 79 )- składa oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób:

- uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis,

- zamiast składającego oświadczenie podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta ( burmistrza/prezydenta miasta ), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać

Gdy osoba nie może czytać ( Art. 80 )

- oświadczenie woli na piśmie powinno być złożone w formie aktu notarialnego.

2) DATA PEWNA ( Art. 80 )- to urzędowe poświadczenie daty, jeśli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od tego poświadczenia, skuteczne także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu tej czynności.

Czynność prawna ma datę pewną także w wypadkach następujących:

- stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym- od daty dokumentu urzędowego,

- w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego albo przez notariusza- od daty wzmianki,

- gdy osoba, która złożyła podpis z datą na dokumencie umrze- od daty śmierci tej osoby.

3) PISMO Z PODPISEM URZĘDOWO POŚWIADCZONYM- dokonują notariusze, poświadczają własnoręczność podpisu. Art. 101. prawa o notariacie- wyjątkowo Minister Sprawiedliwości może w drodze rozporządzenia upoważnić organy samorządu terytorialnego lub banki do poświadczenia podpisu w miejscowościach, gdzie nie ma kancelarii notarialnych

4) AKT NOTARIALNY ( prawo o notariacie- Art. 91. i następne )- notariusz musi sprawdzić tożsamość osób, które stają do aktu, na żądanie stron musi oznaczyć godzinę i minutę, wskazać datę, miejsce, każdy akt ma odpowiedni numer. Istotą jest spisanie oświadczenia woli stron. Następnie akt powinien być odczytana przez notariusza albo przez inną osobę w jego obecności- czy to zostało spisane odpowiada woli stron- i czy strony są świadome skutków. Oryginały aktów zostają o notariusza, po 10 latach przekazuje je do archiwum ( Art. 95. ), strony otrzymują tylko wypisy aktów.

B. W ZNACZENIU PRAWNICZYM ( ze względu na skutki jej niezachowania )

1) AD SOLEMNITATEM ( POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI )- Art. 73 §1- taka forma szczególna, której niezachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Obowiązek jej zachowania może wynikać:

a) z ustawy- Art. 73 §2-

- Zasada: gdy wymagana jest inna forma szczególna aniżeli pismo zwykłe, chyba, że

- Wyjątek: jej zachowanie jest zastrzeżone jedynie dla wywołania oznaczonych skutków prawnych ( forma ad eventum- zob. niż ),

- gdy wymagana jest forma pisemna zwykła, o jest ona formą ad solemnitatem tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności

b) z woli stron- Art. 76 ( UMOWA CO DO FORMY- PACTUM DE FORMA )

- Zasada: gdy strony zastrzegły w umowie, że czynność powinna być dokonana w szczególnej formie

- Wyjątek: gdy strony zastrzegły dokonanie czynności

- w formie pisma zwykłego,

- nie określając skutków niezachowania tej formy, wówczas- ad probationem.

2) AD PROBATIONEM ( DLA CELÓW DOWODOWYCH )- Art. 74- forma pisemna, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza- w razie sporu- skorzystania z niektórych środków dowodowych. Obowiązek jej zachowania może wynikać:

a) z ustawy

- ustawa zastrzega dla czynności formę pisemną

- zachowanie formy pisemnej jest konieczne dla wywołania całości skutków czynności prawnej, a nie skutków określonych ( wtedy ad eventum )

- czynność nie jest dokonywana miedzy przedsiębiorcami

b) z woli stron- zob. pactum de forma.

Zasada: wówczas nie jest dopuszczalny dowód ze:

- świadków,

- z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności

Wyjątek: jest on dopuszczalny, gdy:

- obie strony wyrażą na to zgodę,

- żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,

- fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma

3) AD EVENTUM ( DLA WYWOŁANIA OKREŚLONYCH SKUTKÓW CZYNNOŚCI PRAWNEJ )- Art. 73 §2- polega na tym, że ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn., że mimo niezachowania formy czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie.

Przykład: Art. 590- sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej. Sprzedawca A sprzedaje kupującemu B daną rzecz, jednak zastrzega sobie jej własność aż do uiszczenia ceny. Jeśli wydaje kupującemu tą rzecz, to powinna być zachowana forma pisemna. Ustawa wymaga formy pisemnej i nie wskazuje sankcji nieważności, więc jest to forma ad probationem. Dodatkowo, jeśli pismo ma datę pewną, to wówczas wydanie będzie skuteczne także względem wierzycieli kupującego. Jest to forma ad eventum- w wypadku jej niezachowanie czynność nie będzie opatrzona żadną sankcją, natomiast nie nastąpią określone skutki prawne.

Uzupełenienie, zmiana, odstąpienie, rozwiązanie, wypowiedzenie umowy: Art. 77:

- uzupełnienie lub zmiana- wymaga takiej formy jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia,

- rozwiązanie,

jeśli forma pisemna- to również forma pisemna,

- jeśli inna forma szczególna- taka forma, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia

- odstąpienie, wypowiedzenie- jeśli umowa została zawarte w formie szczególnej, to forma pisemna.

VIII. PRZEDSTAWICIELSTWO

PRZEDSTAWICIELSTWO polega na tym, ze jedna osoba ( PRZEDSTAWICIEL ) dokonuje w imieniu drugiej osoby ( REPREZENTOWANEGO ) czynności prawnej, a czynność ta, o ile mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu ( UMOCOWANIE ) pociąga za sobą skutek bezpośrednio dla reprezentowanego ( Art. 95 §2 ).

Rodzaje przedstawicielstwa:

1) CZYNNE- przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego

2) BIERNE- przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią ( np. A składa osobie B, która jest przedstawicielem C, ofertę dla C ).

Art. 109- przepisy o przedstawicielstwie czynnym stosuje się odpowiednio do przedstawicielstwa biernego.

Art. 96- Ze względu na źródło umocowania

1) PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE- gdy umocowanie do działania w cudzym imieniu opiera się na ustawie

a) źródło umocowania- ustawa- rodzice- małoletnie dzieci, opiekun- ubezwłasnowolniony całkowicie, kurator- ubezwłasnowolniony częściowo,

b) zakres umocowania- wynika z ustawy- określają przepisy,

c) przedstawiciel ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustawowego działania,

d) ustanie- w przypadkach wskazanych w ustawie ( pozbawienie władzy rodzicielskiej, odwołanie opiekuna, np. sankcja za niewykonanie obowiązku, pełnoletniość dziecka

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność bezwzględnie nieważna

f) zdolność do czynności prawnych- musi być pełna,

2) PEŁNOMOCNICTWO- gdy umocowanie do działania w cudzym imieniu opiera się na oświadczeniu reprezentowanego.

a) źródło umocowania- wola mocodawca ( MANDANTA ),

b) zakres umocowania- treść pełnomocnictwa- wola mocodawcy,

c) przedstawiciel ma prawo działania w imieniu mocodawcy- z pełnomocnictwa nie wynika obowiązek działania,

d) ustanie- decyduje wola mocodawcy- np. traci zaufanie do pełnomocnika ( a na tym opiera się pełnomocnictwo ),

e) przekroczenie zakresu umocowania- czynność może być konwalidowana,

f) zdolność do czynność prawnych- nie musi być pełna

Odróżnienie przedstawicielstwa od instytucji zbliżonych:

1) POSŁANIEC- osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresata, sama więc żadnego oświadczenia woli nie składa.

a) posłańcem może być nawet osoba niezdolna do czynności prawnych, natomiast przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną, a pełnomocnik- co najmniej ograniczoną,

b) posłaniec nie musi się znać, ani rozumieć przekazywanego przez siebie cudzego oświadczenia woli, podczas gdy przedstawiciel jest osobą, składającą własne oświadczenie woli,

c) zob. art. 85, przy przedstawicielstwie oświadczenie woli jako pochodzące od przedstawiciela ocenia się według okoliczności istniejących po jego stronie.

2) ORGANY OSOBY PRAWNEJ ( zob. osoby prawne )

3) ZASTĘPCA POŚREDNI- osoba, która dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, ale na rachunek innej osoby- zastępowanego. W stosunku do osób trzecich pozostaje jedynie zastępca pośredni, a ten, na czyj rachunek działa, pozostaje nieujawniony. Skutki prawne wynikające z dokonanej przez zastępcę pośredniego czynności prawnej realizują się w jego osobie, on nabywa prawa i zaciąga zobowiązania. Dopiero w dalszym stadium zastępca pośredni ma obowiązek przenieść nabyte prawa na osobę, na której rachunek działał, a osoba ta ma obowiązek zwolnić o od zaciągniętych zobowiązań. Typowym przykładem zastępcy pośredniego jest komisant ( Art. 765

4) POWIERNICTWO ( zlecenie powiernicze )- zleceniobiorca może być zarówno przedstawicielem jak i zastępcą pośrednim,

5) PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE ( Art. 86. i następne kpc )- jest przedstawicielstwem,

6) PROKURA ( zob. niż. )- jest przedstawicielstwem.

PEŁNOMOCNICTWO- źródłem umocowana jest wola reprezentowanego. Przedstawiciela nazywa się PEŁNOMOCNIKIEM, reprezentowanego- MOCODAWCĄ ( MANDANTEM ), oświadczenie woli zaś, którym mocodawca udzielił umocowania pełnomocnikowi- PEŁNOMOCNICTWEM ( nieściśle w życiu codziennym pełnomocnictwem nazywa się dokument stwierdzający udzielenie pełnomocnictwa ).

Pełnomocnictwo jest czynnością jednostronną. Oświadczenie woli o udzieleniu pełnomocnictwa powinno być złożone pełnomocnikowi, nie potrzeba przyjęcia pełnomocnictwa przez pełnomocnika.

Czy pełnomocnik musi wiedzieć, że jest pełnomocnikiem?

a) Szpunar- powinien wiedzieć,

b) Gawlik- z ustawy nie wynika, że pełnomocnictwo skierowane jest do pełnomocnika- wystarczy, że osoby trzecie wiedzą,

c) Radwański za Szpunarem- by być pełnomocnikiem musi poinformować kontrahenta, że występuje w imieniu innej osoby- kontrahent musi wiedzieć, z kim dokonuje czynności prawnej ( względy logiczne )- musimy wymagać aby oświadczenie woli o udzieleniu umocowania było złożone bezpośrednio pełnomocnikowi.

Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika.

Rodzaje pełnomocnictwa ( Art. 98 ):

a) OGÓLNE- obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu,

b) określające rodzaj ( RODZAJOWE )- wymagane do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, takich, które mają istotny wpływ na stan majątku, jeśli ustawa nie wymaga pełnomocnictwa szczególnego ( zob. niż. ).

c) SZCZEGÓLNE- do poszczególnej czynności

Forma pełnomocnictwa:

Zasada: forma dowolna.

Pełnomocnictwo dorozumiane-

a) art. 97- osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa.

b) Art. 734 §2. ( zlecenie )- w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Domniemywa się, że zleceniobiorca jest umocowany do wykonywanie czynności objętych zleceniem- np. adwokat na umowę zlecenia. Z faktu zlecenia wynika umocowanie do dokonania czynności prawnych,

c) Art. 29 kro

Wyjątki:

- pełnomocnictwo ogólne- forma pisemna zwykła ad solemnitatem ( Art. 99 §2 )

- pełnomocnictwo szczególne- taka forma jak czynność, do której jest ono wymagane ) Art. 99 §1 )

- Art. 1018.- oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku- pełnomocnictwo powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym,

- małżeństwo.

Ustanawianie innych pełnomocników:

Art. 106- Zasada: pełnomocnik nie może ustanawiać dla mocodawcy innych pełnomocników

Wyjątek: SUBSTYTUCJA- podstawienie innej osoby na swoje miejsce, gdy umocowanie wynika z:

- treści pełnomocnictwa,

- ustawy,

- stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa ( jest to stosunek wewnętrzny między mocodawcą a pełnomocnikiem, należy go odróżnić od samego pełnomocnictwa ).

Ilość pełnomocników:

Pełnomocnictwo może być udzielone nie tylko jednej osobie, ale także kilku osobom jednocześnie z takim samym zakresem umocowania lub też pełnomocnik mógł ustanowić innych pełnomocników.

Zasada- Art. 107: każdy z nich działa oddzielnie

Wyjątek- wynika z treści pełnomocnictwa- mają one działać łącznie ( PEŁNOMOCNICTWO ŁĄCZNE ),

Zakończenie pełnomocnictwa:

a) odwołanie ( Art. 101 §1 )-

Zasada- możliwe w każdym czasie, chyba

Wyjątek: mocodawca zrzekła się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa,

b) śmierć pełnomocnika lub mocodawcy ( Art. 101 §2 )-

Wyjątek: w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

c) z samego pełnomocnictwa wynika sposób ustania umocowania

d) gdy udzielone jest na określony czas,

e) gdy pełnomocnik się go zrzeknie

Skutki zakończenia- Art. 102- Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik obowiązany jest zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa. Może żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu, wygaśnięcie umocowania powinno być na odpisie zaznaczone.

PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA:

I) PRZEDSTAWICIEL MUSI MIEĆ UMOCOWANIE I DZIAŁAĆ W GRANICACH TEGO UMOCOWANIA.

Zasada: działanie w cudzym imieniu przez osobę, które nie ma umocowania jak również przez przedstawiciela, który przekracza granice swego umocowania, jest działaniem bezskutecznym.

Wyjątek:

PEŁNOMOCNIK RZEKOMO UMOCOWANY ( FALSUS PROCURATOR ):

O PEŁNOMOCNIKU RZEKOMO UMOCOWANYM mówimy wtedy, gdy:

1) Art 103- zawierający umowę jako pełnomocnik:

- nie ma umocowania albo,

- przekroczy jego zakres

To

a) umowa- Art. 103- ważność umowy zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta ( negotium claudicans ). Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy,

Jeżeli potwierdzenie nie nastąpi:

- po upływie terminu druga strona staje się wolna,

- pełnomocnik rzekomo umocowany obowiązany jest do:

- zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy,

- naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu

b) czynność jednostronna- Art. 104

Zasada: czynność jest nieważna

Wyjątek: ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu może zgodzić się na działanie bez umocowania, wówczas stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.

2) Art. 105- Gdy zawierający umowę jako pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania:

Zasada: czynność jest ważna,

Wyjątek: druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Czy przedstawiciel może zawrzeć umowę z sobą samym?

Tzn. umowę, w której jedną stroną byłby przedstawiciel działający w imieniu reprezentowanego, drugą zaś ten przedstawiciel działający we własnym imieniu lub w imieniu innego reprezentowanego:

1) przedstawicielstwo ustawowe- zasada: nie

Wyjątek: czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu reprezentowanego.

2) pełnomocnictwo- Art. 108: zasada: nie

Np. X upoważnia mnie do zakupu nieruchomości. Nie mogę jej kupić od siebie w imieniu X. Nie mogę reprezentować X i być jednocześnie stroną umowy z X.

Wyjątek- wynika z:

- treści pełnomocnictwa,

- treści czynności prawnej- wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy

) np. kasjerka może sobie sprzedać bilet ( bo ma taki przywilej ). Ekspedientka może sobie coś kupić w sklepie. )

1990- wyrok 7 sędziów SN- art. 108 ma także zastosowanie do organów osoby prawnej- dyrektor przedsiębiorstwa nie może sobie sprzedać przedsiębiorstwa.

II) PRZEDSTAWICIEL MUSI MIEĆ ZDOLNOŚĆ DO REPREZENTOWANIA

Natomiast zgodnie z Art. 100 okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy.

III) PRZEDSTAWICIEL MUSI DZIAŁAĆ W IMIENIU REPREZENTOWANEGO

IV) CZYNNOŚĆ PRAWNE MUSI BYĆ TEGO RODZAJU BY MOGŁA BYĆ DOKONANA PRZEZ PRZEDSTAWICIELA

Zasada: Nie trzeba dokonywać czynności prawnych osobiście, można dokonać ich przez przedstawiciela.

Wyjątek:

a) z ustawy,

b) z właściwości czynności prawnej

- uznanie dziecka przez mężczyznę pozamałżeńskiego,

- sporządzenie i odwołanie testamentu,

- czynność prawne o charakterze osobistym ( np. małżeństwo może być zawarte per procura- przez pełnomocnika, lecz sąd musi się zgodzić ).

Jak oceniamy strony podmiotowe ( subiektywne )- wady oświadczenia woli, dobrą wiarę- czyja strona nas interesuje- pełnomocnika czy mocodawcy?

1) TEORIA REPREZENTACYJNA ( Ihering )- przy przedstawicielstwie podmiotem działającym jest przedstawiciel.

Prawo polskie przyjęło tę teorię- ponieważ art. 95 §2- czynności dokonuje przedstawiciel, a jedynie skutki tej czynności realizują się w osobie reprezentowanego, przeto w zasadzie decydujące są okoliczności istniejące po stronie przedstawiciela.

- przy przedstawicielstwie ustawowym- nie budzi to wątpliwości,

- przy pełnomocnictwie- wątpliwości, bo nie powinna mieć miejsca sytuacja, gdy reprezentowany, który był w złej wierze, mógł korzystać z uprawnień wynikających z dobrej wiary tylko dlatego, że czynności prawnej dokonał w jego imieniu pełnomocnik będący w dobrej wierze. Przy pełnomocnictwie należy ustalać więc niejednokrotnie okoliczności istniejące po stronie reprezentowanego.

2) TEORIA FIKCJI ( Savigny )- przy przedstawicielstwie podmiotem właściwym podmiotem czynności prawnej dokonanej przez przedstawiciela jest reprezentowany i liczyć się należy przede wszystkim z jego wolą ( zawodzi to przy przedstawicielstwie ustawowym ).

PROKURA

PROKURA ( Art. 109¹ )-pełnomocnictwo udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającemu obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Jest to pełnomocnictwo handlowe- jest przedstawicielstwem, było regulowane w kodeksie handlowym z 1934, gdy wszedł ksh, uchylono kh oprócz firmy i prokury. W 2003 wprowadzono je do działu 6 ksh.

Zasada: obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie może być ograniczone ze skutkiem względem osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Wyjątki

a) ( Art. 109³ ): pełnomocnictwo szczególne wymagane gdy:

- zbycie przedsiębiorstwa,

- dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania,

- zbycie i obciążanie nieruchomości

b) Art. 109⁵ -( PROKURA ODDZIAŁOWA )można ją ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorców.

Rodzaje prokury ( ze względu na ilość prokurentów ):

a) ŁĄCZNA- Art. 109⁴ udzielona kilku osobom. Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury łącznie.

b) JEDNOOSOSOBOWA- udzielona jednej osobie.

Wymogi ( Art. 109² ):

- forma pisemna ad solemnitatem

- prokurent musi być osobą fizyczną mającą pełną zdolność do czynności prawnych.

- nie może być przeniesiona, prokurent nie może ustanawiać pełnomocnika szczególnego lub rodzajowego ( Art. 109⁶ )

- Art. 109⁸ udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Zgłoszenie o udzieleniu prokury powinno określać jej:

- rodzaj,

- sposób wykonywania ( przy prokurze łącznej ).

Zakończenie prokury: ( Art. 109^{7 ):}

- przez odwołanie w każdym czasie,

- wskutek

- wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru,

- ogłoszenia upadłości,

- otwarcia likwidacji

-przekształcenia przedsiębiorcy

- przez śmierć prokurenta

IX. PRZEDAWNIENIE

DAWNOŚĆ- wszystkie instytucje prawa cywilnego, które określają skutku prawne będące następstwem niewykonywania uprawnień przez czas w ustawie określony,

A. PRZEDAWNIENIE- prowadzące od ograniczenia możności dochodzenia roszczenia, jeżeli nie było ono realizowane przez czas w ustawie określony.

Konstrukcja ( Art. 117 §2 ): Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia przed upływem jego terminu jest nieważne.

Zarzut upłynięcia terminu przedawnienia można podnieść do momentu uprawomocnienia się wyroku.

Jest:

a) dług ( obowiązek określonego zachowania się dłużnika ),

b) odpowiedzialność ( podległość egzekucyjna majątku dłużnika egzekucji prowadzonej przez wierzyciela/gotowość majątku dłużnika do spełnienia świadczenia ).

Po upływie terminu przedawnienia- tylko dług ( nie ma odpowiedzialności )- zobowiązanie naturalne.

Roszczenie istnieje, ale jest bezskuteczne.

- wierzyciel nie może świadczenia wyegzekwować za pomocą przymusu państwowego ( bo nie ma już podległości egzekucyjnej ! ),

- jeśli mimo to dłużnik świadczenie spełni, to nie może domagać się jego zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wierzyciela.

Kodeks powojenny- rozróżniał dwa rodzaje przedawnienia:

a) OGÓLNE

b) ARIBTRAŻOWE- pomiędzy jgu podlegającymi Państwowemu Arbitrażowi Gospodarczemu- w istocie prekluzja - 1 rok i roszczenie wygasa. Jgu nie działały zgodnie z rachunkami ekonomicznymi- nie zależało im na dochodzeniu roszczeń. Choćby po terminie jgu chciała spełnić świadczenie, to wierzyciel musiałby je zwrócić jako nienależne.

Do 1990 był inny tryb postępowania:

- sąd uwzględniał upływ terminu przedawnienia z urzędu- z własnej inicjatywy, jeśli stwierdził upływ terminu przedawnienia, oddalał powództwo,

Mógł go nie uwzględnić, gdy:

- termin przedawnienia krótszy niż 3 lata

- opóźnienie było nieznaczne,

- opóźnienie było usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami.

Np. była sprawa, gdzie powódka wywróciła się na lodzie przed sklepem optycznym i doznała poważnych szkód. Za oblodzony chodnik odpowiadał właściciel nieruchomości. Był on ubezpieczony. Powódka żądała więc wypłaty ubezpieczenia, ale zakład odmówił, więc wystąpiła z powództwem. Okazało się jednak, że minęły 3 lata i roszczenie przedawniło się. SN uwzględnił ww. argumenty i rozpatrywał sprawę mimo upływu terminu przedawnienia.

Czy wierzyciel , przeciw któremu dłużnik podnosi zarzut przedawnienia może sparaliżować ten zarzut powołując się na nadużycie prawa podmiotowego?

Problem ten rozpatrywany był przed 1990- bo skutek przedawnienia był bezwzględny. To nie dłużnik czynił użytek ze swego prawa, tylko sąd brał pod uwagę to prawo z urzędu. Wskazywano, że już art. 117 §2 zdanie 2 łagodzi sytuację wierzyciela. Nie trzeba więc pozostawiać mu ostatniej deski ratunku, jakim jest art. 5, bo wierzyciel jest już chroniony przez art. 117.

Obecnie- dłużnik podnosząc zarzut przedawnienia wykonuje swoje prawo podmiotowe, stosujemy więc art. 5. Jak wygląda to od strony praktycznej? Czy można dochodzić roszczenia przedawnionego? Można, tylko nie będzie najprawdopodobniej skuteczne- wszystko jest w rękach pozwanego.

Przedawnieniu ulegają

Zasada: roszczenia majątkowe. ( Art. 117 §1 )

Wyjątki: ustawowe

- roszczenie windykacyjne i negatoryjne chroniące własność nieruchomości,

- roszczenie o ustalenie nieważności umowy,

- roszczenie posesoryjne,

- roszczenie o wydanie

- roszczenie o zaprzestanie naruszeń nieruchomości

a contrario:

- roszczenia niemajątkowe,

- prawa podmiotowe władcze,

No. przedawnienie roszczenia windykacyjnego nie pociąga za sobą utraty prawa własności, skoro prawo to przedawnieniu ulec nie może, mimo przedawnienia właściciel pozostaniem nim nadal, dopóki ktoś inny nie nabędzie własności tej rzeczy ( np. przez zasiedzenie ).

- prawa podmiotowe kształtujące.

Termin przedawnienia ( Art. 118- 119 )

Zasada- 10 lat,

Wyjątki:

- 3 lata:

- roszczenia o świadczenia okresowe,

- roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

- gdy przepis szczególny stanowi inaczej,

- 3 lata przy deliktach od momentu gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej,

- krócej niż 3 lata w umowach,

- gdy roszczenie stwierdzone zostało prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym- 10 lat, jeśli świadczenie okresowe należne w przyszłości- 3 lata. ( Art. 125 ).

Są to normy o charakterze iuris cogentis - terminy nie mogą być skracane ani wydłużane przez czynność prawną.

Początek biegu terminu przedawnienia ( art. 120 ):

Zasada- od dnia, kiedy roszczenie stało się wymagalne

Wyjątki:

- jeśli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego- z dniem, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie,

Termin wymagalności pokrywa się z terminem spełnienia świadczenia, a jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Przykład: Została zawarta umowa pożyczki na takich warunkach, że biorący pożyczkę obowiązany jest ją zwrócić w ciągu tygodnia od chwili, w której wierzyciel zażąda zwrotu. Bieg 10- letniego terminu przedawnienia rozpocznie się w zasadzie po upływie tygodnia od zawarcia umowy, skoro wierzyciel mógł zażądać zwrotu najwcześniej już w dniu zawarcia umowy, gdyby takiego przepisu nie było przedawnienie roszczenia zależałoby zupełnie od woli wierzyciela ( np. zażądałby zwrotu dopiero po wielu latach ).

- roszczenie o zaniechanie- od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści roszczenia.

Przykład: lokator zobowiązał się względem innego lokatora w danym domu, że nie będzie korzystał z hałaśliwego urządzenia w pewnych godzinach, bieg przedawnienia powstałego stąd roszczenia rozpocznie się dopiero z dniem, w którym dłużnik wbrew swemu obowiązkowi uruchomi urządzenie w porze objętej umową.

- od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia,

- co do osób, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych lub co do których istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia,

- termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

- inne wyjątki wynikające z ustawy

Bieg przedawnienia rozpoczyna się często wg przepisów szczególnych A TEMPORE SCIENTIAE- początek jest uzależniony od elementów subiektywnych, zwłaszcza od wiedzy wierzyciela o jakimś zdarzeniu ( np. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat 3 od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia ).

Zawieszenie biegu przedawnienia ( Art. 121 )-bieg przedawnienia:

- nie rozpoczyna się,

- rozpoczęty ulega zawieszeniu ( po ustaniu okoliczności biegnie dalej )

a) roszczenia dzieci- przeciwko rodzicom ( czas trwania władzy rodzicielskiej ),

b) roszczenia osoby nie mające pełnej zdolności do czynności prawnych- przeciwko osobom sprawującym opiekę/kuratelę ( czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli ),

c) roszczenia małżonek- małżonek ( czas trwania małżeństwa )

d) roszczenia, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju ( czas trwania przeszkody ).

SIŁA WYŻSZA- takie zdarzenie pochodzące z zewnątrz, które ma charakter nadzwyczajny, nie da się go przewidzieć, a którego skutkom nie można zapobiec przy dołożeniu najwyższego stopnia staranności ( nie jest siłą wyższą wg SN pobyt za granicą czy choroba ).

PRZEPISY MORATORYJNE- wydawane w okolicznościach wyjątkowych ( np. w okresie wojny )- same ustalają okresy, których nie wlicza się do biegu przedawnienia.

Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia ( Art. 122 )- w razie istnienia przewidzianych przez prawo okoliczności przedawnienie wprawdzie biegnie, ale może zakończyć się po upływie pewnego czasu od ustania tych okoliczności.

Względem osoby,

a) która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych-

b) co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia

Nie wcześniej niż 2 lata od:

- ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo,

- ustania przyczyny jego ustanowienia,

Przerwanie biegu przedawnienia ( Art. 122 )

1) AKTWYNOŚĆ WIERZYCIELA- każda czynność

a) przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym

Co do zasady- sąd powszechny. Jeśli jest zapis na sąd polubowny- jeśli strony w umowie zawarły zapis na sąd polubowny ( klauzula, że właściwym sądem będzie np. Trybunał Arbitrażowy przy Polskiej Izbie Handlu ). Co należy więc zrobić, jeśli w takiej sytuacji powództwo wytyczono przed sądem powszechnym?

- jedni mówią, że nie przerwie ( bo sąd powszechny nie jest właściwy ),

- inni, że tak,

Inny problem: właściwy był sąd okręgowy, a powództwo wytyczono przed sądem rejonowym? Przerywa to bieg przedawnienia, bo sąd i tak skieruje sprawę do odpowiedniej właściwości. Natomiast jeśli ktoś idzie do przedsiębiorstwa windykacyjnego, to nie przerywa to biegu przedawnienia.

b) przedsięwzięta w celu:

- dochodzenia ( powództwo o zasądzenie ).

- ustalenia ( powództwo o ustalenie )

- zaspokojenia ( wniosek o wszczęcie egzekucji )

- zabezpieczenia roszczenia ( wniosek o zabezpieczenie roszczenia )

Nie przerywają biegu przedawnienia

- czynności przygotowujące ( np. wystąpienie o zwolnieni od kosztów sądowych ),

- przypozwanie ( sąd zawiadamia inną osobę, że mogłaby wziąć udział w procesie, ale osoba ma wybór )

Przerywają:

- dopozwanie ( wezwanie przez sąd do udziału w sprawie w charakterze pozwanego- art.194- 195 kpc )-

- zawezwanie do próby ugodowej ( art. 185 kpc )-

Pojawia się problem, kiedy następuje przerwanie biegu przedawnienia? Czy decyduje:

- data stempla pocztowego,

- można przecież złożyć w biurze podawczym sądu.

Art. 130 kpc- przewodniczący wydziału, do którego pismo wpłynęło, wzywa stronę do uzupełnienia braków formalnych, wyznaczając 7 dni, jeśli są braki formalne w piśmie. Jeśli ktoś uzupełni te braki, to pismo powoduje skutki, jakby było wniesione poprawnie. Jeżeli termin jest przekroczony, to roszczenie się przedawnia ( jeśli braki nie zostały uzupełnione, a termin minął ).

c) czynność musi być podjęta bezpośrednio w jednym z celów powyższych.

d) czynność musi być skierowana przeciwo właściwej osobie. Problem ten ma znaczenie w wypadkach gdy stroną zobowiązaną jest Skarb Państwa, a trudności nastręcza określenie właściwej jednostki ( statio fisci ). SN 1970- nawet mylne orzeczenie takiej jednostki reprezentujące Skarb Państwa i następnie zmiana tego oznaczenia na jednostkę właściwą przerywa bieg przedawnienia.

2) AKTYWNOŚĆ DŁUŻNIKA- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

a) UZNANIE WŁAŚCIWE- czynność prawna, umowa jednostronnie zobowiązująca, w której dłużnik potwierdza swój dług.

- ugoda- każda ze stron potwierdza swe zobowiązanie,

- odnowienie- nowe zobowiązanie w wyniku umorzenia poprzedniego zobowiązania ( art. 506 )- częste w stosunkach kredytowych, gdy dłużnik ma problemy ze spłatą kredytu,

Prawo polskie nie zna abstrakcyjnego uznania długu ( jak prawo niemieckie ). Nie jest ono więc konstytutywne i przy uznaniu właściwym uznający nie traci możliwości udowodnienia, iż uznany dług nie istnieje. Znaczenie prawne uznania właściwego polega więc przede wszystkim na przerzuceniu ciężaru dowodu. W wypadku uznania to nie wierzyciel będzie musiał prowadzić dowód, że dług istnieje, lecz uznający będzie musiał wykazać, że uznany dług nie istnieje.

b) UZNANIE NIEWŁAŚCIWE- każde zachowanie dłużnika, z którego wynika jego świadomość, że jest zobowiązany, z tym że dłużnik nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych:

- spłata części długu,

- spłata odsetek,

- ustanowienie zabezpieczenia,

- prośba o rozłożenie na raty, o zwolnienie z długu, o odroczenie terminu płatności.

Nie można traktować uznania niewłaściwego jako oświadczenie woli, bo strona nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych.

Szpunar uważał, że jest to jednostronna czynność prawna.

Wolter- że jest to nie oświadczenie woli, ale przejaw woli,

Radawński- oświadczenie wiedzy.

Czy uznanie niewłaściwe:

- wymaga zdolności do czynności prawnych ( wystarczy chyba właściwe rozeznanie ),

- czy ma być skierowane do wierzyciela ( musi dotrzeć do wierzyciela, nie musi być skierowane ),

- czy można się powoływać na wady oświadczenia woli (nie ),

- kto ma wyrazić takie uznanie, jeśli osoba jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych. Wg Szpunara i Woltera stosuje się odpowiednio przepisy o czynnościach prawnych.

Orzeczenie SN- sprawa między 2 przedsiębiorstwami. Na zakończeniu roku obrachunkowego księgowy powinien wysłać do wierzycieli stan salda. Księgowy przedsiębiorstwa A wysłał przedsiębiorstwu B informacje o saldzie, że A jest dłużnikiem B. Po jakimś czasie przedsiębiorstwo A stwierdziło, że roszczenie się przedawniło. A stwierdziło, że księgowa nie byłą uprawniona do występowania w imieniu przedsiębiorstwa. Szpunar- krytykował, uważając, że jest to pełnomocnictwo dorozumiane ( zob. Art. 97 ).

Jeżeli uznanie niewłaściwe zostało złożone po upływie biegu terminu przedawnienia, to nie przerywa ono oczywiście biegu przedawnienia, ale w drodze wykładni można dopatrzeć się w takim uznaniu dorozumianego oświadczenia o zrzeczeniu się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Uznanie nie ma skutku konstytutywnego w tym znaczeniu, żeby mogło stanowić samoistną podstawę prawną zobowiązań. Tym samym uznanie nie wyłącza dowodu, że uznanie roszczenie nie istnieje.

Termin przedawnienia po każdym przerwaniu:

Zasada biegnie na nowo

Wyjątki:

- gdy czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym- biegnie na nowo gdy postępowanie zostanie zakończone.

B. TERMINY ZAWITE ( PREKLUZYJNE )- przepisy prawa cywilnego niejednokrotnie przewidują różnego rodzaju terminy, w ciągu których powinna być dokonana taka czy inna czynność. Jeżeli terminy te nie mają tylko charakteru instrukcyjnego, lecz ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, wówczas mówimy o terminach zawitych.

Konstrukcja: Po upływie terminu prekluzyjnego roszczenie wygasa, nie można go dochodzić, a jeżeli dłużnik je zaspokoi, to może domagać się zwrotu świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia osoby będącej wierzycielem przed upływem terminu zawitego. Sąd bierze je pod uwagę z urzędu, nie ma nadużycia prawa podmiotowego, nie ma zawieszenia, przerwania. Terminy te działają ( wg Joseranda ) "jak gilotyna".

- terminy do dochodzenia roszczeń,

- terminy do wytaczania powództw, których przedmiotem jest dochodzenie roszczeń,

- terminy wykonywania praw podmiotowych kształtujących,

- terminy po upływie których niewykonywanie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje jego wygaśnięcie,

- terminy do dokonania różnego rodzaju zawiadomień.

Czy do terminów prekluzyjnych należy stosować przepisy o przedawnieniu?

Wydaje się, że tak, ale w drodze ostrożnej analogii ( brak reprezentacji, siła wyższa ).

Argumentem za nie jest to, że kodeks tylko do biegu zasiedzenia każe odpowiednio stosować przepisy o biegu przedawnienia ( Art. 175 ), a wskazówki tej nie zamieszcza przy terminach prekluzyjnych, szeroko rozsianych w jego przepisach,

C. ZASIEDZNIE ( zob. niż. )

D. PRZEMILCZENIE- prowadzące do nabycia prawa przed daną osobę na skutek niewykonywania tego prawa przez uprawnionego ( zob. niż.- art. 187 ).

Art. 385¹ §1- NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA UMOWNE- postanowienia:

- umowy zawieranej z konsumentem,

- nieuzgodnione indywidualnie,

- kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- rażąco naruszające jego interesy

Zasada: nie wiążą one konsumenta.

Wyjątek: wiążące są postanowienia:

- określające główne świadczenia i,

- sformułowane w sposób jednoznaczny.

51

---