Socjologia języka

Zagadnienia egzaminacyjne

1. Językoznawstwo jako nauka. Językoznawstwo a socjologia

Językoznawstwo wśród nauk humanistycznych ⇒ część dociekań językoznawczych należy do nauk przyrodniczych (fonetyka artykulacyjna i akustyczna)

• W tradycyjnym rozumieniu - jest to nauka humanistyczna, o charakterze IDIOGRAFICZNYM (opisuje fakty jednostkowe) i NOMOTETYCZNYM (dążą do opisu pewnych praw, reguł o charakterze ogólnym)

Językoznawstwo:

• WEWNĘTRZNE ⇒ dot. systemu językowego: głoski, ich funkcje, budowa wyrazów, fleksja, składnia np. fonetyka, fonologia, morfologia, semantyka

• ZEWNĘTRZNE ⇒ logopedia, dialektologia, językoznawstwo normatywne, onomastyka, psycholingwistyka, socjolingwistyka (czy też socjo języka), pragmalingwistyka

2. Socjologia języka, socjolingwistyka jako dyscyplina badawcza (dyscypliny badawcze). Powstanie, historia, perspektywy.

• Socjolingwistyka- l. 50. i 60. XX w.: reakcja na strukturalizm

• Język jest zjawiskiem społecznym ⇒narzuca nam pewien sposób myślenia o świecie; jednostki nie mogą go tworzyć dowolnie.

• Językoznawstwo zewnętrzne (KONTEKST SPOŁECZNY a język)

• Prawa socjologiczne odnoszą się także do języka

• Użycie języka, akt mowy, wydarzenia komunikacyjne

• „wewnątrz danego języka istnieje tyle odrębnych systemów ile odrębnych grup w społeczeństwie” (A. Meillet) ⇒ odmiany języka (socjolekty, biolekty, profesjolekty), ich funkcjonowanie w różnych grupach społecznych, ich status

Socjologia języka a socjolingwistyka

• terminy synonimiczne?

• socjologiczny (poziom makrostruktur) a lingwistyczny punkt widzenia: społeczne uwarunkowania komunikacji językowej (poziom mikrostruktur)

• opis językoznawczy: dialekty, gwary miejskie i wiejskie, socjolekty

• opis socjologiczny: zróżnicowanie społeczne użytkowników języka

• Socjolingwistyka, jako osobna dziedzina wiedzy („etnografia mówienia”)

• Socjolingwiści: J. Fishman, B. Bernstein

• W Polsce: pocz. l. 70.: zjazd PTJ, tom „Miejska polszczyzna mówiona”, Władysław Lubaś (czasopismo Socjolingwistyka), Stanisław Grabias (prekursor B. de Courtenay, XIXw.)

Czym zajmuje się socjolingwistyka/socjologia języka?

• ustalenie CECH JĘZYKOWYCH różnych grup społecznych

• elementy języka łączące się ze STATUSEM SPOŁECZNYM:

• rozwój język a DZIEJE NARODU (dyskusje o początkach polszczyzny literackiej)

• język warstw o niższym statusie społecznym: kolokwializmy, rażące błędy, zbyt duże uproszczenia fonetyczne

• - norma językowa - uzus - błąd językowy, wariantywność normy - faworyzowanie jednej odmiany języka

• zachowania językowe w społecznościach dwu- lub wielojęzycznych (język polonii)

• typ kontaktu społecznego a odmiany polszczyzny

3. Koncepcje B. Bernsteina i J. Fishmana.

BASIL BERNSTEIN - KONCEPCJA KODÓW ROZWINIĘTYCH I OGRANICZONYCH

• Pozycja społeczna może wpływać na sposób użycia języka i na odwrót.

• Określona forma relacji społecznej tworzy odrębne formy lub kody językowe - kody przekazują wiedzę kulturową - determinują zachowanie

• kod ograniczony: przewaga informacji przekazywanych środkami niewerbalnymi nad werbalnymi; sytuacyjność, duże prawdopodobieństwo użycia pewnych środków leksykalnych i składniowych (rytualne sytuacje życia społecznego, sytuacja posługi religijnej, rozmowa z przyjaciółmi w kawiarni)

• kod rozwinięty: werbalizacja rzeczywistości; opis jednostkowych doświadczeń ⇒ nie każdy umie go rozwinąć

• obserwacja zachowań językowych społeczeństwa angielskiego

• klasa średnia: posługuje się kodem ograniczonym i rozwiniętym

• klasa niższa: kod ograniczony, wystarczający do komunikacji w życiu rodzinnym, ale nie w życiu publicznym ⇒ przyczyny szkolnych trudności dzieci z klas niższych

JOSHUA FISHMAN - SOCJOLOGIA JĘZYKA

• Aspekt teoretyczny (opis zachowań językowych grup społecznych) i pragmatycznych (polityka językowa) - teoria i praktyka

• Aspekt diachroniczny ⇒ jak się język zmienia w poszczególnych wiekach

• Działy SJ: opisowa, historyczna, stosowana

• Aspekt synchroniczny

• Speech community ⇒ możliwości językowe nadawcy, postawa odbiorcy, typ więzi ich łączącej, temat rozmowy, wybrany język (odmiana języka), oprawa sytuacyjna (typowa i niepowtarzalna)

• „przesunięcie sytuacyjne”- regularność sytuacji komunikacyjnych, zmiana sytuacji powoduje zmianę odmiany języka, tematu lub kodu

⇒ kompetencje socjolingwistyczne: umiejętność przełączania się,

przestrzeganie reguł zachowań językowych

• Stosowana SJ: uczenie języków regionalnych, nauczanie drugiego języka, tłumaczenie tekstów, zmiany systemów pisma
  

4. Język - definicja, cechy.

JĘZYK:
- system znaków konwencjonalnych
- fonicznych lub graficznych
- służących do porozumiewania się o wszystkim (uniwersalny)
- charakteryzujący się gramatyką

wyraz→pojęcie→fragment rzeczywistości

Cechy języka:

• KONWENCJONALNOŚĆ lub ARBITRALNOŚĆ ⇒ brak związku naturalnego pomiędzy znakiem a jego znaczeniem - konwencja, uzus

• FONICZNOŚĆ ⇒ pierwotna postać - ciągi dźwięków

• SEMANTYCZNOŚĆ ⇒ znaki językowe odsyłają do pewnych zjawisk w świecie

• SPOŁECZNOŚCIOWOŚĆ ⇒ służący do porozumiewania się w obrębie pewnej społeczności

• DWUSTOPNIOWOŚĆ ⇒ znaki językowe zbudowane są z diakrytów - fonemów, za pomocą kilkudziesięciu fonemów można tworzyć kilkadziesiąt tysięcy wyrazów

• DWUKLASOWOŚĆ ⇒ wyrazy - I klasa, zdania - II klasa; język= słownik+ gramatyka; korzystając z ograniczonego zbioru wyrazów i ograniczonego zbioru reguł można tworzyć nieskończoną liczbę tekstów

• ABSTRAKCYJNOŚĆ ⇒ znak językowy nie odnosi się tylko do jednostkowego obiektu, ale do klasy obiektów. Język „abstrakcyjny”- język jako narzędzie poznania i utrwalania zdobytej wiedzy np. prawda, miłość

• ZDOLNOŚĆ lub AUTONOMICZNOŚĆ ⇒ możliwość mówienia o zjawiskach przeszłych, przyszłych, odległych w przestrzeni

• PRODUKTYWNOŚĆ ⇒ język musi nadążyć za rzeczywistością; powstawanie nowych słów

• WIELOFUNKCYJNOŚĆ ⇒ synonimy, homonimy

5. Język - jako system i język jako mowa (koncepcja langue i parole F. de Saussure'a).

TEZY STRUKTURALIZMU ⇒ Ferdynard de Saussure - 1916 - Kurs językoznawstwa ogólnego

„Jedynym prawdziwym przedmiotem językoznawstwa jest język rozpatrywany sam w sobie i ze względu na siebie samego” ⇒ nie interesował się aspektem społecznym języka, ale abstrakcyjnym systemem

Język to system znaków, wszystkie składniki są współzależne, każdy znak ma swoją wartość ⇒ znaczenie jest uwarunkowane położeniem znaku w systemie

• reguły porządkujące ustawienie znaków ⇒ znaki, czyli wyrazy mogą układać się liniowo (syntagma) i asocjacyjne (paradygmaty)

• LANGUE + PAROLE = LANGAGE (de Saussure lubi tylko langue)

• język to mowa - mowa jednostkowa

• „w języku istnieją tylko różnice”- opozycyjność

• język jest formą, nie substancją

• synchronia- diachronia

6. Budowa systemu językowego.

System językowy a mówienie (tekst)

JĘZYK (langue, kompetencja)

• ponadindywidualny

• społeczny

• abstrakcyjny

• ograniczony

• psychiczny

• potencjalny

• metafora „szafy”

MÓWIENIE (parole) to użycie systemu językowego:

• jednostkowe,

• konkretne,

• nieograniczone,

• aktualizacja,

• zdarzenie fizyczne.

7. Gramatyka i leksykon języka.

Połączenie: JĘZYK + MÓWIENIE ⇒ GRAMATYKA

GRAMATYKA ⇒ zespół reguł dotyczących sposobu łączenia jednostek językowych w konstrukcje wyższego rzędu. Działa na różnych hierarchicznych poziomach języka:

• składnia (semantyka),

• morfologia (fleksja i słowotwórstwo),

• morfonologia,

• fonologia.

Fonemy ⇒ morfemy ⇒ wyrazy(leksemy) ⇒ grupy składniowe

Morfemy:

• leksykalne - mają odniesienie do rzeczywistości: pies

• słowotwórcze - bez znaczenia, ale dają możliwość tworzenia nowych wyrazów: pies - ek

• fleksyjne - służą do dostosowywania formy wyrazu do odpowiedniej konstrukcji składniowej: końcówka - ps a,

Poziomy gramatyczne
- głoski (najmniejsze elementy języka, nie mające znaczenia) - t, k, o
- ciąg znaczący - kot, kto, tok

- cechy dystynktywne- fonemy (tom - dom, głos - kłos)
- morfemy leksykalne - tam, dom-, pies-
- morfemy słowotwórcze - dom-ek
- morfemy fleksyjne - psa-a

LEKSYKON

• zbiór wszystkich słów, które zostały użyte w języku polskim

• leksemy realno-znaczeniowe ⇒ 6 klas: rzeczowniki, przysłówki, przyimki, liczebniki, zaimki, czasownik

• leksemy funkcyjne ⇒ służące budowie tekstu, ekspresji, impresji, niemające znaczenia: spójniki, przyimki, partykuły, wykrzykniki.

• leksemy tworzą systemy pojęciowe⇒ całości zmagazynowanej wiedzy o świecie

• najważniejsze sfery pojęciowe:

• świat przyrodniczy, natura

• kultura materialna i duchowa

• słownictwo opisujące człowieka

• cechy, stany, procesy, czynności

• lokalizowanie w czasie i w przestrzeni

• relacje między leksemami (pojęciami):

• bliskość (synonimia)

• przeciwieństwa (antonimia)

• nadrzędność (hiperonimia)

• podrzędność (hiponimia)

• pola semantyczne ⇒ grupy wyrazów połączone jakimś wspólnym elementem

8. Podstawowe założenia lingwistyki N. Chomsky'ego.

GRAMATYKA GENERATYWNO-TRANSFORMACYJNA NOAM CHOMSKY

• język to zbiór zdań ⇒ podstawową jednostką językową jest zdanie, a gramatyka ma wyjaśniać, jak powstają zdania.

• zdania powstają w wyniku łączenia lub przekształcenia jednostek niższego rzędu

• transformacja ⇒ wzajemny stosunek między dwiema konstrukcjami składniowymi, który przy pomocy odpowiednich reguł pozwala na przekształcenie jednej w drugą

• rozróżnienie: KOMPETENCJE (nasze zdolności umysłowe, które sprawiają, że człowiek ze skończonej liczby środków językowych produkuje nieskończoną liczbę zdań) oraz PERFORMACJE (indywidualny akt mowy)

• UNIWERSALIA JĘZYKOWE ⇒ struktury gramatyczne wspólne wszystkim językom świata; struktury GŁĘBOKA i POWIERZCHNIOWA (1 zdanie a 2 sensy) - reguły transformacyjne pośredniczą pomiędzy nimi

9. Język a komunikacja niewerbalna.

10. Komunikowanie niewerbalne - cechy, typy, znaczenie komunikacyjno-społeczne.

Komunikowanie niewerbalne

Wszelkie formy komunikowania spoza repertuaru środków językowych ⇒ język ciała, gesty, mimika, pantomimika, timbre (barwa) i wysokość głosu, postawa ciała, posługiwanie się przestrzenią.

Albert Mehrabian

7 % - poziom werbalny

38 % - poziom wokalny (głos, ton)

55 % - mowa ciała

60-70 % całości komunikowania to komunikowanie niewerbalne, o ponad 20 % zwiększa się rozumienie wypowiedzi, gdy towarzyszą jej gesty

Po to ludzie obserwują gesty ciała:

1. przyjaźń - wrogość;

2. dominacja - podporządkowanie.

Komunikowanie niewerbalne a KONTROLOWALNOŚĆ. Czy komunikowaniem jest jedynie to, co wykorzystujemy świadomie? Hierarchia:

1. werbalne, językowe, słowa;

2. mimika twarzy;

3. ciało, ręce, nogi, stopy;

4. właściwości głosu - najmniej to kontrolujemy.

„Typowe” niewerbalne sygnały KŁAMSTWA ⇒ komunikowanie niewerbalne jest bardziej wiarygodne niż mowa:

1. unikanie spojrzenia

2. niepokój

3. (zmniejszenie?) pochylenia ciała do przodu

4. zwiększenie fizycznego dystansu

Czy można się pomylić?

1. Ryzyko Brokawa - brak niewerbalnych sygnałów kłamstwa nie oznacza, że dana osoba mówi prawdę.

2. Błąd Otella - znaki kłamstwa nie oznaczają, że ktoś kłamie (np. jest zestresowany lub zdenerwowany).

3. Casus Clintona (w czasie przesłuchania) - różnice w interpretacji zachowań niewerbalnych prezydenta w komentarzach prasowych.

CECHY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ:

1. trudna do interpretacji, wieloznaczna;

2. wysyłana nieintencjonalnie/intencjonalnie;

3. spontaniczna lub regulowana normami;

4. może oznaczać różne pojęcia w różnych kontekstach;

5. hic et nunc (tu i teraz);

6. wielokanałowość (angażuje nasze zmysły);

7. słabo zarysowana struktura (system mniej „sztywny” niż język);

8. ukazuje głównie stany emocjonalne (często nieuświadomione).

Zjawiska:

1. kinezyka - gesty, ruchy różnych części ciała;

2. mimika twarzy;

3. proksemika (zarządzanie przestrzenią) - wielkość dystansu fizycznego = wielkość dystansu psychicznego.

4. chronemika - zarządzanie czasem jako sygnał komunikacyjny, punktualność, konieczność czekania, długość trwania spotkania.

Dotyk i kontakt fizyczny.

Inwazyjność: w kulturze polskiej odległość wyprostowanej ręki (ok. 90 cm), w kulturze latynoskiej ok. 70 cm. Różny stopień akceptacji dotyku.

Ludzie są bardziej skłonni do spełniania próśb nieznajomych, gdy towarzyszy im lekkie dotknięcie ręki ⇒ złudzenie bliskości fizycznej lub uprawnienia społeczne.

Wygląd fizyczny ⇒ ubiór wyraża:

1. status materialny;

2. szacunek wobec rytuałów;

3. nastrój i zamiary danej osoby;

4. płeć i tożsamość - grupową;

5. zawód i funkcję społeczne.

Brak ubioru - bezbronność (ekshibicjonizm).

Sygnały parawerbalne:

1. głośność i szybkość mówienia;

2. milczenie w czasie rozmowy;

3. wysokość, tonacja, barwa głosu.

Kontakt wzrokowy:

1. spojrzenie i jego długość;

2. intensywna wymiana spojrzeń - oznaka sympatii, flirtu lub przeciwnie - agresji;

3. „unikanie” spojrzenia - oznaka antypatii lub nieśmiałości

Ludzie częściej spełniają prośby, gdy rozmówca utrzymuje z nimi kontakt wzrokowy.

TYPOLOGIA FUNKCJI KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ EKMANA I FRIESENA:

1. emblematy - zastępcze słowa, zdania;

2. ilustratory - np. gest w jakimś kierunku, gdy tłumaczymy drogę;

3. wskaźniki emocji - np. silna gestykulacja;

4. regulatory konwersacyjne - początkują lub kończą komunikację - np. podniesienie ręki;

5. adaptatory, ruchy automanipulacyjne - pomoc w adaptacji do sytuacji - np. w stresie.

Znaczenie społeczne komunikacji niewerbalnej - wymiar mocy (dominacja vs podporządkowanie):

1. bezpośredniość (dotyku, wyrażania uczuć) osób dominujących;

2. osoby dominujące mniejsze zaangażowanie w inicjowanie lub podtrzymywanie kontaktu;

3. podporządkowany zwykle odczuwa pobudzenie, zdenerwowanie;

4. formalność i dystans;

5. aktywność, narzucanie innym działania, ci którzy mają władzę są bardziej aktywni;

6. dominacja nad terytorium (więzienia, przesłuchania, komisje);

7. ciało - podwyższenie: tron i ukłon, przechadzanie się z rękami założonymi w tyle;

8. gesty rąk - ręce uniesione do górę;

9. zdejmowanie nakrycia głowy;

10. wskazywanie palcem;

11. łapanie, całowanie, bicie w pośladki;

12. w języku - „poczuć się dotkniętym”, „poczuć się urażonym”, „być przybitym”;

13. mimiczne sygnały dominacji - kontakt wzrokowy (zerkanie, obserwacja, gapienie się, zmrożenie).

11. Czy milczenie jest aktem komunikacyjnym.

12. Społeczne i kulturowe akty i funkcje milczenia.

Milczenie - cisza - język

• milczenie jako ALTERNATYWA dla języka (alternatywa: albo-albo i relacja naprzemienności)

• konieczny opis milczenia, aby w pełni wyrazić akt mowy (przemilczenie przez konwenanse, tabu)

• milczenie jest wytworem człowieka

• cisza jest nieobecnością szumu (dlatego nauczyciel zwraca się do uczniów - „bądźcie cicho”)

Aksjomat szkoły PALO ALTO: nie ma nie-zachowania ⇒ nie można się nie zachowywać - słowa, cisza, bezczynność - wszystko ma wartość komunikacyjną; stając wobec drugiego człowieka jesteśmy informacyjni

Milczenie a wiedza/niewiedza

∙ Budda - milcząca mądrość

∙ dziecko uczy się sytuacji w których należy milczeć

Milczenie - język - myśl

∙ mowa nigdy nie uzewnętrznia całości naszych myśli

∙ odbiór naszego milczenia może być niejednoznaczny (chory, smutny, zły)

Milczenie a język

- milczymy bo nie potrafimy za pomocą słów wyrazić pewnych myśli

- milczenie transcendentne („cisza”, tło):

• ład świata to milczenie

• zmiana - to mówienie

• świat nigdy nie jest w pełni obecny w wypowiedzi

• chwila narodzin i śmierci

- milczenie jako odpowiedź Bogu przez człowieka (zakon)

- milczenie „znaczące”: wyraz i środek ekspresji; środek taktyczny

Milczenie na różnych poziomach języka

- składnia (FORMA): artykułować/nie artykułować; wyrazić/ nie wyrazić

- semantyka (TREŚĆ): wyrazić/nie wyrazić (na osi: wiedza oczywista - wiedza - niewiedza)

- pragmatyka (WARTOŚĆ): czy na coś powiedzieć/czy nie powiedzieć (co wypada a co nie)

Milczenie jako akt mowy

- brak lokucji („istnieje z niczego” - właśnie z braku dźwięku)

- siła illokucyjna

- efekt perlokucyjny

- milczący akt mowy podlega takiej interpretacji jak akt mówienia

- co możemy za pomocą milczenia? (pytać, zaprzeczać, obrażać)

Milczenie w życiu społecznym:

• milczenie intencjonalne

• milczenie motywowane pragmatycznie ⇒ wahanie się, odmowa odpowiedzi, bunt, zachowanie tajemnicy, rezygnacja z życia społecznego, konwenans towarzyski

• milczenie strategiczne, taktyczne

• jako forma bezradności

• jako okazywanie znużenia, zmęczenia

• eufemizm, aluzja, jako forma zachowania przestrzeni intymnej

• milczenie w reklamie (przemilcza się wady towarów, ich cenę)

13. Narzekanie jako specyficzny akt mowy. Teoria narzekania R. Kowalski. Społeczne funkcje narzekania

Kultura narzekania

∙ nie zawsze sprawy mają się tak, jak nam się wydaje

∙ rzadziej źle mówi się o sytuacji osobistej

∙ fakty, świat, oceniamy według szufladek które w nas istnieją

∙ ludzie różnią się od siebie stopniem narzekania

∙ negatywny efekt narzekania - świat społeczny jawi się jako zły

Trwale niezadowoleni jesteśmy z:

- sytuacji finansowej

- perspektyw na przyszłość

- sytuacji w kraju

TEORIA NARZEKANIA - ROBIN KOWALSKI

∙ rodzaj „autodiagnozy”

∙ stymulator zmian cywilizacyjnych

∙ katartyczna funkcja narzekania

∙ syndrom „białego niedźwiedzia” - staramy się o czymś nie myśleć, ale przez to myślimy jeszcze więcej (efekt ruminacji)

∙ narzekanie tworzy wizję świata wrogiego, ale za to zrozumiałego

AUTOPREZENTACYJNA FUNKCJA NARZEKANIA:

• narzekanie służy pokazaniu pewnych atrybutów (jeśli mówimy że ktoś jest leniwy, to siebie pokazujemy w dobrym świetle) recenzent narzekający

• narzekanie umożliwia zachowanie twarzy (np. skąd mogłem wiedzieć, że dostanę takie pytanie) usprawiedliwianie się

• narzekanie jako „opakowanie informacji” pozytywnej (np. że podróże na konferencje były uciążliwe)

EGOSTYCZNA FUNKCJA NARZEKANIA

• dobre mniemanie o sobie - silna potrzeba porównania z innymi

• narzekanie przed wykonaniem trudnego zadania ⇒ zabezpieczenie przed koniecznością przyznania się do niski kompetencji w obliczu porażki

• podtrzymanie przekonania o własnej wartości

TOŻSAMOŚCIOWA FUNKCJA NARZEKANIA

• narzekanie wyzwala w nas pozytywne myślenie o sobie samym egotystyczna funkcja

• narzekanie przed wykonaniem trudnego zadania, aby zachować twarz (np. „egzamin będzie ustny, nie ma szans żebym go zdał”) strategiczny pesymizm

• narzekanie ma charakter społeczny (wspólnie się narzeka)

• tworzenie więzi społecznych

• narzekanie jako specyficzna cecha kultur kolektywistycznych (Polacy narzekają gł na tematy istotne)

NARZEKANIE JAKO TECHNIKA WPŁYWU SPOŁECZNEGO

• osiągamy zrozumienie - czy moje sądy są słuszne?

• zaproszenie do wspólnoty - czy myślisz jak ja?

• potrzeba bliższego kontaktu - bliscy współtowarzysze niedoli

• skłaniamy innych do pomocy

Czy opłaca się narzekać?

- w kulturze narzekania warto narzekać, „narzekacz” jest oceniany jako mądrzejszy, nam jest bliższy.

ALE - negatywne emocje pochłaniają czas i energię

- działają demotywująco

- uruchamiają samospełniające się przepowiednie

- kultura narzekania - kłopotliwy gość naszych umysłów

14. Plotkowanie jako specyficzny akt mowy. Społeczne funkcje plotki.

R. BAUMENSTER ⇒ plotka jako nauczyciel norm społecznych, możliwość porównywania się do innych

ROBIN DUNBAR:

• mechanizm ewolucyjny - człowiek jako gatunek społeczny

• ALE wspólne dobra i konieczność pełnienia funkcji społecznych - konieczność dokonywania nieustannych wyborów

• plotka jako mechanizm społeczny kontroli zachowań jednostek

• plotka jako forma WŁADZY

• życie społeczne wypełnione KONFLIKTAMI ⇒ konieczność wyboru: ja-społeczeństwo; plotka pokazuje egoistyczne jednostki, te który nie chcą podporządkować się dla dobra grupy

• 2/3 komunikacji ludzkiej to plotki!

15. Polszczyzna współczesna - zmiany w niej zachodzące.

16. Czynniki wewnętrzno- i zewnętrznojęzykowe wpływające na zmiany w języku

Uwarunkowania zmian w polszczyźnie XX/XIX w.

• Język etniczny odzwierciedla zmiany społeczne.

• Zmiany przez czynniki WEWNĘTRZNOJĘZYKOWE (zmiany systemu języka, w obrębie fonetyki, słownictwa) i ZEWNĄTRZNOJĘZYKOWE (systemu społeczne).

• Język polski - czynniki zewnętrznojęzykowe:

• zmiana systemu polit (powstanie nowych partii i ich „języków”, język polityki III i IV RP) ⇒ demokratyzacja języka, dominacja języka potocznego, a nie nowomowy;

• nowy ustrój gospodarczy ⇒ komercjalizacja, supermarketyzacja;

• tworzenie się społeczeństwa informacyjnego - język mediów.

Generalnie 3 tendencje: DEMOKRATYZACJA - MARKETYZACJA - TECHNOLOGIZACJA:

• spadek mocy języka literackiego,

• rozpad - liberalizacja norm językowych- celowe łamanie norm,

• hybrydalność języka - styl potoczny przenika do wszystkich innych stylów,

• powiększanie się liczby osób władających kodem ograniczonym,

• moda na potoczność - reakcja po latach nowomowy,

• zanik gwar polskich - dezintegracja (oprócz Kaszub i Podhala) - trafniejszy termin „język mówiony mieszkańców wsi” - wpływ mediów i języka ogólnego, szkoł; zanik tradycyjnej kultury wiejskiej - przełączanie kodów.

„Pesymistyczny” portret „przeciętnego” współczesnego Polaka:

• ograniczony repertuar środków językowych - ubożenie słownictwa i „śmierć” przymiotnika,

• ograniczona znajomość kodu językowego i gramatyki,

• ograniczona umiejętność rozumienia tekstów - głównie pisanych i tworzenie własnych; 75% Polaków nie rozumie prostego tekstu pisanego,

• analfabetyzm funkcjonalny - nieumiejętny odbiór tekstów pisanych

• uproszczenie etykiety grzecznościowej - przestarzałe: padam do nóg, całuje ręce, najniższe uszanowanie ⇒ sorki, baj, dzięki, thx,

• homo loquens - homo videns - czy widzieć (nie) znaczy rozumieć?

17. Cechy współczesnej polszczyzny potocznej.

Współczesna polszczyzna codzienna:

• CECHY FONETYCZNE (wymowy),

• np.: redukcja „ł” przed „u” lub „o”. - suchaj, gowa;

• zmiany w artykulacji nosówek (asynchroniczność)ę, ą, nie wymawia się już nosowo;

• ujednolicenie akcentu na drugą sylabę od końca

• CECHY FLEKSYJNE - uproszczenie systemu - eliminacja wyjątków:

• odchodzenie od deklinacji; sprzyja temu napływ anglicyzmów: to jest cool, trendy,

• nierespektowanie reakcji czasowników zaprzeczonych i niezaprzeczonych

• upowszechnienie końcówki „a” zamiast „u” - pół punkta;

• a w bierniku lp. (kupił losa, przeczytał maila)

• tą zamiast tę,

• ruchome końcówki czasu przeszłego (czyście powariowali)

• KOLOKWIALIZMY - przenoszą się do polszczyzny publicznej, oficjalnej (olewać, odlotowy, odjechany, totalna wariacja) ⇒ potoczność w języku polskiej polityki:

• metaforyka potoczna:

• metafora skłóconego małżeństwa np. ta koalicja przypomina średnio udane małżeństwo;

• metafora spektaklu, np. koalicyjna telenowela

• metafora militarna, np. bój o Polskę

• CECHY LEKSYKALNO-SEMANTYCZNE - konieczność nazwania tysięcy nowych zjawisk- trzy drogi:

1. napływ wyrazów obcego pochodzenia

2. rodzime procesy słowotwórcze

3. neosemantyzacja - gdy wyraz znany nabiera nowego znaczenia, którego nie posiadał

18. Wyrazy obcego pochodzenia we współczesnej polszczyźnie. Przyczyny i skutki tego zjawiska.

Napływ wyrazów obcego pochodzenia

- anglicyzmy i amerykanizmy: bilboard, chipsy, dealer, leasing, fastfood, lobbing, marketing, sponsoring, monitoring

Skutki napływu wyrazów obcego pochodzenia:

• zamieszanie ortograficzne - design i dizajn, business i biznes, klub i club

• uproszczenie ortografii polskiej w Internecie;

• programowy sprzeciw wobec polskiej ortografii: władcy móch, szkoła óczy, mniej ksionżkuf

• terror znaków diakrytycznych: Gdansk Lech Walesa Airport;

• adaptacje słowotwórcze i fonetyczne transkrypcje: beściak, hicior, cholowy, fulwypas.

19. Neologizmy i neosemantyzmy.

Rodzime procesy słowotwórcze:

• konstrukcje bio-, euro, super, psuedo-, eko-,

• produktywność niektórych przedrostków:

- na- (nastrzelać), od- (odpalić), po- (pogiąć), przy- (przynudzać)

• produktywność przyrostków:

- uch (komuch, wykształci uch),

- ocha (taniocha);

- as (smutas)

• derywacja wsteczna (ochrzan od ochrzanić, odjazd, perwers, podryw, demolka).

Neosemantyzacja ⇒ istniejący wyraz nabiera nowego znaczenia: cyfra, metal, sezon (kiedyś czas, teraz np. serial), góral.

20. Wpływ multimediów na współczesną polszczyznę. Polski język internatowy. Co to jest „język polskawy”.

Wpływ multimediów na współczesną polszczyznę:

• media wymuszają nowe formy komunikacji - nowa ekonomia języka, nowe formy wspólnotowych doświadczeń,

• tradycyjne formy przekazu: listy, telegramy, rozmowy telefoniczne wyparte przez maile, blogi, smsy

• język na „nielegalu” - język kontestujący język instytucji oficjalnych

• teksty otwarte, nieskończone, dialogowe

• rezygnacja z rozbudowanej składni, konwencjonalności formuł grzecznościowych, poprawności interpunkcyjnej i ortograficznej

• eliptyczność - składniowa skrótowość komunikatu

• zbliżenie do języka mówionego (potoki składniowe, kaskady słów): e-maile to hybryda mowy i pisma; „rozmowy pisane”- wtórna oralność; nowa piśmienność, telepiśmienność

• łączenie kodów werbalnych z ikonicznymi, emotikony

• dosadność wypowiedzi - „luz” komunikacyjny

„JĘZYK POLSKAWY” ⇒ bez znaków diakrytycznych, używany w smsach oraz w internecie

21. „Archeologia” i „futurologia” języka: przeszłość i przyszłość polszczyzny w kontekście zmian społecznych i kulturowych.

Futurologia polszczyzny:

• śmierć

• dalsza demokratyzacja języka

• dezintegracja językowa na poziomie gwar, dialektów, języków regionalnych

• integracja językowa

• większa rola socjo- i profesjolektów

• język ogólny - staranny i obiegowy

22. Moda językowa. Definicja, przejawy, skutki.

Moda językowa ⇒ używanie i nadużywanie jednych słów „kosztem” innych, ekspansywność wyrazów

Mechanizmy sprzyjające modzie językowej:

• identyfikacja z grupą,

• prestiż w grupie

• odróżnianie się,

• upowszechnianie wartości grupowych,

• wzmacnianie więzi.

Słowa prestiżowe :

• (z) fryzjer ⇒ (na) stylista,

• listonosz ⇒ kurier, doręczyciel

• kwiaciarka ⇒ florystka

Antytendecja - moda na swojskość, nazwy typu: (Rzeczy Ładne, Bar Pierożek)

„Nowości” w codziennej polszczyźnie:

• nacechowane kolokwializmy nabywające wartości neutralnej: ciuchy, facet

• wulgaryzmy: kurwa (i przekształcenia: kurcze, kurka, kurde, kurna), zanik nacechowania semantycznego, funkcjonalność fonetyczno-foniczna (akustyczna ekspresja)

• zastępowanie nazw neutralnych nazwami innych desygnatów o wyraźnym nacechowaniu: bebechy - zamiast wnętrzności, gały - oczy, szlaban - zakaz, browar - piwo

• nowe rzeczowniki powstałe drogą UNIWERBIZACJI: ze złożenia dwuwyrazowego powstaje jeden wyraz - bieżączka (sprawy bieżące), budżetówka (sfera budżetowa)

• przejście czasowników o rodowodzie slangowym do polszczyzny ogólnej, codziennej: bulić, chromolić, kablować, pitolić, pieprzyć, ciepnąć

• czasowniki nowe: beknąć - odpowiadać za coś, siedzieć za coś, zwisać

• nowe związki wyrazowe z czasownikami:

- być - napalonym, rąbniętym,

- być- do tyłu, na topie;

- mieć - doła, farta;

- dać - ciała;

- iść - na całość;

- robić w bambuko

• „nowe przymiotniki”, nowe znaczenia przymiotników: badziewny, porąbany, debilny, frustrujący, cienki, magiczny

• nowe przysłówki: bez wazeliny, na dzień dobry, po pijaku, za friko

• nowe gniazda słowotwórcze:

- szpanować - szpan, szpaner;

- świrować - świr, świrus;

- kolega - koleś, kolo;

- głupi - przygłup, głuptas

- lewy - lewus, lewak

- twardy - twardziel

Moda językowa:

• hit:

• dawniej: szlagier, przebój muzyki rozrywkowej

• obecnie: coś najlepszego, coś co ma powodzenie

• kultowy:

• dawniej: przeznaczony do kultu religijnego

• obecnie: obiekt uwielbienia, coś bardzo znanego

• dawniej zgadza się, dokładnie zamiast obecnie tak, ależ tak, no pewnie, oczywiście

• charyzmatyczny

• lustracja

• korupcja

• bicie piany

• spoko (około 10 znaczeń według językoznawców): w porządku dziękuję, nie ma sprawy, nic nie szkodzi, nie ma o czym mówić

Podsumowanie:

- szybkie tempo tworzenia nowych leksemów

- wprowadzenie elementów obcojęzycznych i slangowych

- ekspresywizmy i wulgaryzmy

- kreatywność języka (np. afery polityczne rodzą nowe wyrazy)

- przenikanie polszczyzny potocznej do pozostałych stylów funkcjonalnych

23. Dynamizm języka. Zmiany cywilizacyjne a rozwój języka.

- TEORIA POWSTANIE INNOWACJI JĘZYKOWYCH: powstają w centrach (umysłowych, kulturalnych, naukowych, władzy)

- TEORIA ZACHOWANIA SIĘ RELIKTÓW JĘZYKOWYCH: na obrzeżach życia publicznego (terytorialnych lub środowiskowych) np. gwary

Życie wyrazu: „narodziny” - adaptacja - wchodzenie w obieg społeczny - pełna stabilizacja i żywotność - obumieranie - zgon (archiwum języka, zasób pasywny języka).

w każdej epoce rozwoju języka:

• warstwa stabilna języka (j. polski 1700 wyrazów)

• warstwa recesywna

• warstwa słownictwa nowego

Jak i dlaczego wyrazy zmieniają znaczenie?

• rozszerzenie znaczenia: piwnica

• zawężenie znaczenia: zboże

• przesunięcie znaczenia: bielizna

• pejoratywizacja: mać

• melioryzacja: kobieta

24. Archaizmy w języku. Konserwatyzm językowy.

Archaizm ⇒ cecha języka odczuwana dziś, jako przestarzała lub taka, która wyszła całkowicie z użycia

CZYNNIKI ZEWNĘTRZE wpływające na powstanie archaizmów:

• zanik desygnatów (dyby, ale: łagiew- butelka)

• historyzmy - wyrazy używane tylko odnośnie do przeszłości: muszkiet, rusznica, karoca

ARCHAIZMY ZNACZENIOWE: miesiąc (na niebie) - księżyc, przytomny - obecny, posromanie → zawstydzenie, presumpcja→ zarozumiałość

Konserwatyzm w języku:

• błędy językowe, które „zakonserwowały” się w języku od XIX w.

• „Nie dochodząc do rogu, jest wędliniarnia”

• „lata pięćdziesiąte”- zamiast „szósty dziesiątek stuleci”

• nieodmienianie nazwisk: błędne do Pana Lato

• nieodmienianie pleonazmy: okres czasu, rok czasu

• błędne „dziś pierwszy styczeń” zamiast „dziś pierwszego stycznia”

25. Pochodzenie i zróżnicowanie języków współczesnych (????)

JĘZYKOWA WIEŻA BABEL:

• Kilka tysięcy odrębnych języków ⇒ problem jak wyodrębnić poszczególne dialekty?

• 90% używanych języków skazanych na wyginięcie

• Języki martwe: język połabski

• Języki wskrzeszone: język hebrajski

• Najwięcej ludzi mówi językiem CHIŃSKIM, ANGIELSKIM I HISZPAŃSKIM

JAK USTALA SIĘ POZYCJĘ JĘZYKA W ŚWIATOWEJ KOMUNIKACJI?

• Liczba naturalnych użytkowników

• Zasięg geograficzny

• Liczba osób uczących się go jako języka obcego

• Pozycja polityczna, ekonomiczna, kulturalna społeczności mówiącej danym językiem

• Używanie danego języka w polityce międzynarodowej

POCHODZENIE I ZMIANY W JĘZYKU:

• Pytanie o przyczyny zróżnicowania i związki między językami????

⇒ metody badań ewolucji językowej:

1. Filologiczne

2. Rekonstrukcji

3. Historyczno-porównawcze: rekonstrukcja prajęzyka

• prajęzyk ⇒ rodzina językowa ⇒ pokrewieństwo językowe ⇒ język przodek znany i zaświadczony ⇒ język przodek nieznany i zrekonstruowany

• POLSZCZYZNA:

język praindoeuropejski ⇒ rodzina bałtosłowiańska ⇒ język prasłowiański ⇒ języki zachodniosłowiańskie ⇒ język polski

26. Socjologia języka a psychologia języka i psycholingwistyka.

Psycholingwistyka

• Językowe funkcjonowanie człowieka w aspekcie wpływu czynników psychologicznych

• Język naturalny :

• funkcja KOMUNIKACYJNA

• funkcja REPREZENTATYWNA ⇒ reprezentacja rzeczywistości w umyśle ludzkim

• Język jest tworem ewolucji biologicznej człowieka

• Wrodzone wyposażenie homo sapiens

• Neurolingwistyka i bioligwistyka

• Neurofizjologiczne podłoże języka; zaburzenia języka związane z uszkodzeniem mózgu

• Biologiczne uwarunkowania języka (pochodzenie):

• Relacje: język - poznanie - komunikowanie się (relacje wzajemne)

27. Społeczne a biologiczne uwarunkowania języka ⇒ wykład 4 ?????

Tutaj to chyba trzeba wziąć pod uwagę wszystkie zagadnienia od 26-37… przykro mi

28. Język a myślenie.

Język a myślenie - wzajemne relacje

• Dwa skrajne stanowiska:

• Język determinuje myślenie (myśl uwięziona w języku) - DETERMINIZM JĘZYKOWY

• Myśl jest wolna - DETERMINIZM POZNAWCZY

• STANOWISKO POŚREDNIE: są niezależne od siebie, ale wzajemnie na siebie wpływają;

• Nie każda myśl wymaga użycia języka ⇒ istnieją inne formy myślenia: myślenie obrazowe, przedwerbalne (u małych dzieci) i intuicyjne (wgląd - olśnienie)

Język a myślenie - wzajemne relacje ⇒ język jest narzędziem wyrażania myśli, nie jest tożsamy z myślą

29. Co to jest Uniwersalna Gramatyka? Na czym polega Teoria Umysłu?

UNIWERSALNA GRAMATYKA to zdolność do mówienia gramatycznego

Cechy UG:

1. Predykatywność języka (orzekanie o czymś, struktury predykatywno-argumentowe).

2. Składnia (struktury frazowe).

3. Gramatykalizacja - elementy gramatyczne w języku - relatywność.

- czas - miejsce - liczba - kierunek - zaimki - role

Zdanie 10-wyrazowe - 3 628 800 kombinacji - najwyżej kilka odpowiada regułom składni.

wrodzona Uniwersalna Gramatyka CHOMSKY

• założenie o istnieniu jakichś wrodzonych zadatków językowych

• utajona, wrodzona wiedza językowa charakterystyczna dla homo sapiens

Argumenty za wrodzonością:

• szybka akwizycja języka przez małe dziecko

• lokalizacja mózgowa funkcji językowych

• odkrycie genu językowego FOXP2

Funkcja komunikacyjna - TEORIA UMYSŁU

• funkcja reprezentatywna - warunek wstępny wszelkiej komunikacji

• unikatową właściwością człowieka jest zdolność DECENTRACJI ⇒ zdolność przyjęcia perspektywy drugiego człowieka

• INTELIGENCJA SPOŁECZNA ⇒ posiadanie Teorii Umysłu (inteligencja inter- i intrapersonalna - H. Gardner)

• Zdolność do rozumienia intencji innych - zmiana w procesie ewolucji, która zdecydowała o naszym człowieczeństwie - język - jako skutek tego (gwałtowna rewolucja kulturowa)

30. Czy mówimy „lewą półkulą mózgową”? Mózgowa lokalizacja funkcji językowych.

Czy zdolności językowe zlokalizowane są w mózgu?

• Papirus Smitha - pierwszy opis afazji sprzed 3000 lat

• 1819 - F. J. Gall, neuroanatom - język zlokalizowany jest w płatach czołowych;

• P. Broca - „mówimy lewą półkulą”

AFAZJA BROKI (EKSPRESYWNA)

• Psychiatra francuski : Paul Broca - przypadek pacjenta z zaburzeniem mowy - uszkodzenie bocznej powierzchni płata czołowego lewej półkuli mózgu („afemia” czyli afazja);

• Ośrodek Broca lub ruchowy ośrodek mowy (tworzenie mowy);

• mowa zwolniona ⇒ źle artykułowana, pojedyncze słowa, sylabizacja

AFAZJA WERNICKIEGO (RECEPTYWNA)

• Pruski psychiatra Carl Wernicke - pacjenci potrafiący mówić, ale bez umiejętności rozumienia mowy własnej i innych - uszkodzenie bocznej powierzchni lewego płata skroniowego

• Okolica Wernickiego lub czuciowy ośrodek mowy (odbieranie mowy);

• Mowa płynna, ale potok słowny, słowa niezgodne ze znaczeniem, zniekształcone, zdania nielogiczne, paragramatyzmy

AFAZJA PRZEWODZENIA - uszkodzenie pęczka łukowatego - pacjenci nie potrafią powtórzyć tego co usłyszeli

Neurofizjologiczne podłoże języka - lewa półkula mózgu wraz z ośrodkami mowy

Lokalizacja funkcji językowych

• TEORIA ŚCISŁEJ LOKALIZACJI - system łączący okolice Broki z okolicą Wernickiego;

• TEORIA ROZPROSZENIA FUNKCJI JĘZYKOWYCH - nowsze badania - udział m.in. struktur podkorowych (wyspa, jądro podstawy, jądro ogoniaste, wzgórze)

Specjalizacja półkul mózgowych u kobiet i mężczyzn

• Lateralizacja półkul mózgowych ⇒ u większości ludzi lewa półkula mózgowa odpowiedzialna jest za większość umiejętności językowych.

• Odmienna specjalizacja półkul mózgowych u obu płci.

• mężczyźni ⇒ przewaga w operacjach przestrzennych

• kobiety ⇒ w werbalnych (szybciej przyswajają język, lepsze w testach influencji słownej, rzadziej ulegają zaburzeniom rozwoju językowego; afazja u kobiet rzadziej wiąże się z uszkodzeniem półkuli lewej - mowa częściej zlokalizowana w obu półkulach)

31. Kompetencja językowa i komunikacyjna. Schemat wiedzy językowej.

Kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna

• KJ ⇒ wiedza utajona (proceduralna) i wiedza jawna (metajęzykowa, deklaratywna)

• KK ⇒ umiejętność posługiwania się językiem odpowiednio do kontekstu sytuacyjnego i do innych uczestników interakcji komunikacyjnej;

• UG u podstaw biologicznych kompetencji językowych ⇒ w toku socjalizacji powstaje jawna wiedza metajęzykowa;

• brak UG to specyficzne zaburzenie rozwoju językowego (SZRJ) u dzieci ⇒ trudności z opanowaniem reguł językowych, ze znalezieniem właściwych słów

• TU - podstawy biologiczne kompetencji komunikacyjnej (pragmatycznej) ⇒ wiedza metapragmatyczna

• brak TU - autyzm ⇒ niezdolność do decentracji

Schemat wiedzy językowej

	Podłoże biologiczne	Uwarunkowania społ	Funkcje	zaburzenia
Kompetencje językowe	UG	Wiedza metajęzykowa	Reprezentatywna	SZRJ
Kompetencje komunikacyjne	TU	Wiedza metapragmatyczna	komunikacyjna	autyzm

32. Filogeneza języka.

Pochodzenie języka ⇒ UNIKATOWE CECHY JĘZYKA:

• Dwustopniowość (za pomocą kilkudziesięciu fonemów można tworzyć kilkadziesiąt tysięcy wyrazów i nieskończoną liczbę zdań);

• Dwuklasowość (język = słownik + gramatyka);

• Produktywność (generatywność);

• Arbitralność (konwencjonalność);

• Zdalność (przemieszczanie);

• Transmisja kulturowa (przekazywanie kodu językowego poprzez socjalizację)

Język naturalny człowieka - u szympansów: wąski wrodzony repertuar zawołań i gestów, ale potencjalne zdolności do przyswojenia nowych kodów

PROTOJĘZYK - formy poprzedzające język dzisiejszy

• Język naturalny powstał na drodze ewolucji biologicznej ⇒ dwie hipotezy:

• GRADUALISTYCZNA (stopniowa ewolucja)

• KATASTROFICZNA (nagłe powstanie składni języka na bazie protojęzyka w wyniku mutacji genetycznej)

Protojęzyk - słownik umysłowy (język bez gramatyki);

• Przykłady współczesnych protojęzyków : pidżyn, język dziecka do 2. roku życia, utrudnione warunki dla odbioru mowy

Ewolucja hominidów - 5 mln lat ;

• SKŁADNIA powstała 45 tysięcy lat temu; co było przedtem?

• FORMA PROTOJĘZYKA ⇒ gesty? (uwolnione ręce, konieczność komunikacji grupowej, neandertalczyk - brak samogłosek, niemożność kontroli ruchów artykulacyjnych), dźwięki? ⇒ miał zapewne charakter gestowo-wokalizacyjny (z przewagą pierwszego)

• Stadium mimetyczne

• Dopiero homo sapiens posiadł umiejętność języka dźwiękowego i gramatykalizacji ⇒ gen FOXP2 na 7 chromosomie.

Język ciała i gestów praludzi opracował antropolog Desmond Morris, a słownik bohaterów stworzył angielski pisarz i językoznawca Anthony Burgess, autor m.in. "Mechanicznej pomarańczy".

Po co powstał język?

• Pomysł Darwina: język ułatwia zaloty

• Teza Dawkinsa: język służy oszukiwaniu i manipulowaniu

• Teza Dunbara: zastąpił czynność iskania

• J. rozwinął się na potrzeby niszy poznawczej (przystosowanie środowiska do człowieka)

33. Ontogeneza języka.

Ontogeneza powtarza filogenezę ⇒ akwizycja języka u człowieka powinna przypominać rozwój protojęzyka i języka homo sapiens, a więc:

Protojęzyk (charakter gestowo-wokalizacyjny) ⇒ umiejętność języka dźwiękowego i gramatykalizacji

34. Akwizycja języka i społeczne uwarunkowania tego procesu.

Akwizycja - spontaniczne uczenie się - systematyczny, świadomy proces ⇒ wpływ czynników biologicznych i społecznych (natywizm a empiryzm)

ARGUMENTY NATYWISTÓW:

• fazy rozwoju języka występują powszechnie bez względu na język

• istnienie okresu krytycznego - optymalny czas przyswajania języka - 1. r. ż do okresu pokwitania - po tym okresie pojawiają się trudności w akwizycji języka

• osoby o niskim ilorazie inteligencji również mają możliwość opanowania go

ARGUMENTY EMPIRYSTÓW:

• dzieci do których nikt nie mówi - nie opanują języka (rola matki)

5 Fazy rozwoju języka

0. faza przedjęzykowa (1. rok życia - gaworzenie)

1. wypowiedzi jednowyrazowe (12-16 m.): mama, da, tu

2. wypowiedzi dwuwyrazowe (17-27 m.): mama daj, kasia ciastko, piesek duży, tu miś

3. wypowiedzi kilkuwyrazowe (20-40 m.): mama da lizaka; piesek tu jest

4. pełne zdania (26-46 m.): nie chcę jeść; idźmy tam zaraz

5. pełna kompetencja językowa (4.-9. rok życia):

35. Słownik umysłowy.

• JEAN AITCHISON (1987) - Words in the mind. An introduction to the mental lexicon (prace Pinkera, Millera, P. Blooma);

• Badania słownika umysłowego - metody frekwencyjne, skojarzenia swobodne i kierowane (reakcje paradygmatyczne i syntagmatyczne); dyferencjał semantyczny Osgooda, decyzje leksykalne, torowanie semantyczne

BUDOWA SŁOWNIKA UMYSŁOWEGO:

• teoria sieciowa - skojarzeniowa sieć, w której poszczególne węzły pobudzane są z niejednakową częstością;

• teoria pierwotnych składników semantycznych - lista Wierzbickiej i M. Swadesha (zbiór uniwersalnych `atomów' znaczenia, dalej już nierozkładalnych);

Rozwój słownika umysłowego u małego dziecka

Rozumienie słów poprzedza ich wytwarzanie

• Pierwsze słowa: TREŚCIOWE I KONKRETNE (potem funkcyjne i abstrakcyjne)

• Najgwałtowniejszy przyrost słownictwa : 17-20 rok życia (po opanowaniu pierwszych 50 słów)

Jak dziecko uczy się znaczenia wyrazów?

• Zasada całego przedmiotu;

• Zasada taksonomii (wyrazy dot. całej klasy, nie tylko jednego obiektu);

• Zasada wzajemnego wykluczania się znaczeń (nowe wyrazy - nowe znaczenia);

• Zasada poziomu podstawowego (jamnik - pies - zwierzę)

36. Bilingwizm. Zjawisko, definicje, przyczyny i konsekwencje społeczno-kulturowe (społeczności wieloetniczne, emigracja etc.).

• Różny stopień opanowania L2 ⇒ perfekcyjna dwujęzyczność jest zjawiskiem rzadkim. Im wcześniej zaczniemy, tym lepiej mówimy - małe dzieci w okresie krytycznym (10-12 lat).

• Dwujęzyczność funkcjonalna - biegła znajomość języka, ale tyko w jednej dziedzinie.

• Kontekst przekazywania L2 - formalny lub/i nieformalny.

• Jest to zjawisko typowe: większość ludzi jest do pewnego stopnia dwujęzyczna.

MOTYWACJA:

1. integracyjna ⇒ chęć wejścia w kulturę innych.

2. instrumentalna ⇒ by np. mieć lepszą pracę.

Sposób nabywania L2:

1. dwujęzyczność koordynowana (L2 później niż L1 i w innym kontekście);

2. dwujęzyczność połączona (w rodzinie - L1 i L2 nabywane równolegle i w tym samy kontekście).

Dwujęzyczność u dzieci

• równoczesna (przed 3 rokiem życia) lub sukcesywna

• strategie: osoby, czasu lub miejsca.

• D. ZUBOŻAJĄCA - submersja (wchłonięcie) - L2 wchłania L1 - dziecko traci L1, ale też nie osiąga pełniej kompetencji w L2.

• D. WZBOGACAJĄCA - immersja (zanurzenie) - zanurzenie dziecka z L1 w L2 bez utraty L1

Dzieci dwujęzyczne:

1. wcześniej pojawia się u nich wiedza (meta)językowa ⇒ wyrazy mają charakter konwencjonalny.

2. zjawisko code-switching - potrafią się przestawiać na różne języki;

3. zjawisko language-attrition - aspekt negatywny ⇒ gdy język rodzinny zaciera się

Osoba dwujęzyczna dysponuje dwoma zbiorami pojęć oraz idei kulturowo i językowo odmiennych.

• L1 tematy związane kulturą, socjalizacją, wspomnienia z dzieciństwa

• L2 tematy nieemocjonalne, wspomnienia z dorosłości

⇒bogatszy materiał autobiograficzny niż osoba jednojęzyczna.

Dwujęzyczność dostarcza dowodów dla HIPOTEZY SAPIRA-WHORFA ⇒ ludzie mówiący różnymi językami różnie myślą z powodu różnic w zakresie natury, struktury i funkcji języków jakich używają. Określone własności języka wpływają na to, jak postrzegamy świat.

MODELE WŁĄCZENIOWO-WYŁĄCZENIOWE ⇒ osoba funkcjonuje w jednym lub drugim języku

MODEL INTERJĘZYKA ⇒ stała obecność obu języków.

Dwa języki - dwie osobowości?

Nauczenie się języka kultury dominującej - akt nieneutralny (np. zmiana ról w rodzinie).

37. Na czym polega ponglish?

PONGLISH polish and english

• nowy kod który stanowi zlepek słów polskich oraz angielskich

• hybryda językowa, w której często dochodzi do spolszczenia angielskich słów

• sposób komunikacji, który sytuuje się na granicy dwóch języków

• dialekt polonijny ⇒ mieszanina elementów języka polskiego oraz języka kraju osiedlenia

• Ponglish nie jest w lingwistyce zjawiskiem nowym: spanglish, franglais

CODE-SWICHING ⇒ aktywny proces włączania materiału z obydwu języków w akcie komunikacji. Szybkie „przeskakiwanie” z J1 na J2 (zmiana słowa, wypowiedzenia lub zdania)⇒ przeskok kodowy zależy od:

• osób biorących udział w akcie komunikacji i od ich ról społecznych

• miejsca i czasu aktu komunikacji

• sytuacji społecznej

• kanału komunikacyjnego, środka przekazu (pismo czy mowa)

Ponglish funkcjonuje przede wszystkim w postaci mówionej. Jest odmianą języka potocznego, którą polscy emigranci coraz częściej posługują się na co dzień w kontaktach między sobą.

ADAPTACJA ZAPOŻYCZEŃ ANGIELSKICH:

1. graficzna (niewielka część ang zapożyczeń zachowuje oryginalną pisownię - jestem bizi)

2. fonetyczna (czerdż)

3. morfologiczna (sczardżować)

4. rodzajowo-fleksyjna (mam offa)

5. semantyczna (wyrazy angielskie wprowadzane do polszczyzny wraz z ich znaczeniem - rent)

INTERFERENCJA I KALKI JĘZYKOWE ⇒ błędne użycie elementów danego systemu językowego pod wpływem innego systemu językowego np. mieć sex - ”to have a sex”

Kto posługuje się ponglishem?

- osoby które słabo znają język angielski

- osoby dwujęzyczne, znające język angielski w stopniu zaawansowanym

FUNKCJE PONGLISHU:

- INTEGRUJĄCA, KONSOLIDUJĄCA

- SEPARUJĄCA

38. Pragmalingwistyka jako subdyscyplina językoznawstwa. Pojęcie „języka w działaniu”.

gr. Pragma - czyn, działanie

Językowe działanie jako działanie społeczne.

Skuteczne działanie człowieka poprzez użycie środków językowych.

CH. MORRIS

• semiotyka powinna stanowić podstawę badań nad związkami między wszelkimi działaniami ludzkimi i ich odzwierciedleniem w systemie znaków

• pragmatyka jako dział semiotyki ⇒ badanie relacji znak - nadawca/odbiorca

(oprócz pragmatyki w semiotyce: (1) syntaktyka - relacja między znakami,

(2) semantyka - relacja znak a rzeczywistość)

JOHN AUSTIN - Oxfordzka Szkoła Analityczna

• 1952-55 wykłady „How to do things with words?”

• Badanie języka w użyciu codziennym ⇒ KONTEKST (osoba mówiąca tworzy społeczną rzeczywistość osadzona w danym kontekście)

Test „czystej kartki” ⇒ kartka z napisem „Przyjdę do ciebie jutro”.

• Semantyka mówi o znaczeniach wyrażeń i zdań: „ktoś chce przyjść do kogoś w dniu następnym” - TYLKO TO CO ZNACZY TEN PRZEKAZ

• Pragmalingwistyka: Kto chce przyjść do kogo? W jakiej intencji? Jakie skutki u odbiorcy? W jakich okolicznościach? - iNTERAKCJE I SKUTKI

39. Teoria aktów mowy (J. Austin, J. Searle).

J.L. AUSTINA - TEORIA PERFORMATYWÓW (I wersja)

• Konstatacje ⇒ orzekanie o czymś, można je oceniać jako prawdziwe, bądź fałszywe.

• Performatywy ⇒ nie podlegają ocenie prawdziwościowej, tworzenie pewnych stanów rzeczy za pomocą słów - można ocenić tylko czy są szczere, czy nie

Wykładniki formalne performatywów:

• czas. w 1os. l. poj.

• wskazówki typu: niniejszym, tymi słowami, Chrzczę Ciebie, Obiecuję, Ogłaszam…

AKT MOWY = wypowiedź + sytuacja + zdanie

⇒ akt mowy ma czynnościowy, sprawczy charakter, najmniejsza jednostka porozumiewania się

II WERSJA TEORII AUSTINA - PODZIAŁ AKTÓW MOWY (AM)

• lokucja - fonetyczna i semantyczna zawartość zdania - to, że mówię

• illokucja - realizacja intencji nadawcy - w jakim celu mówię?

• perlokucja - skutek wywołany u odbiorcy - jaki efekt osiągam mówiąc?

Ta sama wypowiedz może posiadać różną moc illokucyjną ⇒ „Bardzo dziś gorąco”

- illokucja - konstatacja

- perlokucja - podtrzymywanie konwersacji

- illokucja- prośba o otwarcie okna

- perlokucja- otwarcie okna

AM PROSTE (1 wypowiedzenie) i AM ZŁOŻONE (więcej niż 1 wypowiedzenie wypowiedziane przez 1 uczestnika dyskursu, które łączy ta sama intencja)

Tezy Austina - zaburzenia aktu komunikacji:

• niewypał - któryś z warunków aktu mowy nie został spełniony

• nadużycie - nie został spełniony warunek szczerości

TEZY SEARLE'A - PODZIAŁ AM (5 typów):

1. asertywny (zdania orzekające: odpowiedzi, wyjaśnienia; perlokucja: poinformowanie)

2. dyrektywy (prośby, rozkazy, żądania, pozwolenie; cel: zmuszenie kogoś do działania)

3. komisywy (obietnice, zobowiązania, wyrażenie zgody)

4. ekspresywy (podziękowania, przeprosiny, gratulacje, życzenia, kondolencje)

5. deklaratywny (stwarzanie pewnych stanów w rzeczywistości społecznej: mianowanie, odwołanie, ogłoszenie)

Akt mowy:

♦ bezpośredni - intencja jest jawna, odczytywana jednoznacznie np. „podaj mi sól”

♦ pośredni - intencja nie jest wyrażona wprost; Czy masz zegarek? Ale jesteś dowcipna! ⇒ KONTEKST

⇒ pośredni AM to taki akt illokucyjny, który dokonywany jest za pomocą innego aktu illokucyjnego

Illlokucję mierzy się nie prawdziwością, ale skutecznością - zestaw warunków skuteczności:

• warunek wstępny ⇒ nadawca musi mieć prawo do wypowiedzenia danego AM

• warunek szczerości ⇒ N musi być szczery

• warunek zasadniczy ⇒ N musi to wypowiedzieć z określoną intencją

40. Teoria implikatur H. P. Grice'a.

ODCZYTYWANIE SENSÓW NIEWYPOWIEDZIANYCH WPROST - MAKSYMY KONWERSACYJNE H.P. GRICE'A

• dlaczego mówimy nie wprost?

aluzje, ironia, metafora

informacje sugerowane, implikowane

• podstawowe założenie: ludzie porozumiewają się racjonalnie (konwersacja jest pewnym aktem współpracy zmierzający w określonym kierunku)

MAKSYMA OGÓLNA: Uczyń swój wkład w konwersację takim, jaki zakłada cel lub kierunek rozmowy

4 maksymy:

• Ilości (mów tyle, ile trzeba, nie mów więcej)

• Jakości (mów prawdę, mów to, czego jesteś pewny)

• Odniesienia (relewancji) - mów na temat

• Sposobu (mów zrozumiale, unikaj niejasności, unikaj wieloznaczności)

⇒ Teoria implikatur - jak odczytywać intencję nie wyrażoną wprost, jak czytać ukryte akty mowy?

Mniej lub bardziej jawne ale świadome łamanie maksym Grice'a:

• Złamana maksyma ilości - implikatura: to nas nie dotyczy

1. Jan wyjechał z kraju

2. Wyjechał to wyjechał

• Złamana maksyma jakości - implikatura: A jest ignorantem

1. Bagdad jest w Turcji

2. A Londyn w Armenii

41. Reguły uprzejmości w języku (R. Lakoff, G. Leech).

PROPOZYCJA ROBINA LAKOFF'A

formalność ⇒ nie narzucaj swojej woli, pozostań z boku (reguła obowiązująca w formalnych kontaktach)

zastanowienie ⇒ pozwalaj adresatom dokonywać wyboru (nie przypieraj do muru)

równość (przyjacielskość) ⇒ działaj tak, jakbyście byli równi, czyń tak, aby adresat czuł się dobrze

PROPOZYCJA GEOFFREYA LEECHA ⇒ grzeczność językowa przyczynia się do powstania „przyjaznych stosunków”, dzięki czemu konwersacja toczy się we względnej harmonii

6 maksym:

1. TAKTU (w dyrektywach i obietnicach) - pokaż, że koszt dla innych jest niewielki, a korzyść duża

2. SZCZODROŚCI (w dyrektywach i obietnicach - pokaż, że Twoja korzyść jest niewielka, a koszt jest duży

3. APROBATY (w ekspresywach i deklaratywach) - jak najmniej krytykuj innych,

4. SKROMNOŚCI (w ekspresywach i deklaratywach) - nie chwal samego siebie

5. JEDNOMYŚLNOŚCI (w deklaratytach) - brak różnic

6. SYMPATII ( w deklaratywach)

-pierwsza maksyma jest ważniejsza niż druga (w danej grupie)

-maksymy taktu i szczodrości; wdzięczność??

-maksyma aprobaty a wyrażanie krytyki?

-przyjmowanie komplementów a maksyma jednomyślności?

-maksyma jednomyślności w polskiej dyskusji?

Reguły Grice'a a reguły uprzejmości?

• maksymy Grice'a- maksymy jasności

• maksymy Leecha- maksymy grzeczności

⇒ w pewnych przypadkach rezygnujemy z jednych kosztem drugich; balans pomiędzy nimi

42. Czym zajmuje się onomastyka? Nazwy własne, ich typy i funkcje w społecznej i kulturowej przestrzeni (przykłady).

ONOMASTYKA- zajmuje się badaniem nazw własnych ze względu na ich pochodzenie, źródłosłów; budowa nazw własnych, funkcjonowanie nazw własnych w tekstach w różnych kontekstach

ONIEMIA- zbiór wszystkich nazw własnych, które funkcjonują w języku

Nazwy własne (NW) - jedna z zasadniczych warstw leksykalnych (obok nazw pospolitych NP)

PODZIAŁ NAZW WŁASNYCH:

• Osobowe nazwy własne ⇒ ANTROPONIMY

• Nazwy geograficzne ⇒ GEONIMY, TOPONIMY

• CHREMATONIMY ⇒ nazwy wytworów, efekty działalności kulturowej, cywilizacyjnej człowieka, nazwy obiektów, instytucji, przedmiotów

• Nazwy zwierząt

• Nazwy własne w tekstach literackich

powstawanie NW ⇒ poprzez jednostkowy akt nominacyjny:

1. przez wybór

2. kreację

3. dziedziczenie

RÓŻNICA MIĘDZY NW A NP:

• NW duża litera, NP mała litera

• NW wyznacza jednostkowy obiekt: funkcja identyfikacyjno-dyferencjacyjna

• NP wyznacza klasę obiektów: funkcja kategoryzująca

• związek referencyjny między nazwą a obiektem: wskazywanie, wyróżnianie

• NP ma znaczenie, sens; odsyła do jakiegoś wycinka rzeczywistości

• NW nie ma znaczenia, sensu

• NW są nieprzekładalne na inny język

Nazwy jednodenotatowe: np. Dąb Bartek

Nazwy wielodenotatowe: Ewa, Kasia

⇒ tylko niektóre kategorie spełniają obie cechy definicyjne NW (nie mają znaczenia i wyznaczają tylko jeden obiekt) ⇒ nazwy idealne, prototypowe

Istnieje wiele nazw własnych znajdujących się na pograniczu nazw własnych i pospolitych.

PROCES ONIMIZACJI ⇒ NP przechodzi do kategorii NW, np. „Nasz Dziennik”.

PROCES APELATYWIZACJI ⇒ NW do NP np. pampersy, adidasy

43. Zróżnicowanie języka polskiego a czynniki społeczne i kulturowe

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZRÓŻNICOWANIE POLSZCZYZNY:

• Sfera społecznego komunikowania się

• Rodzina, znajomi, życie zawodowe, udział w życiu odrębnych grup społecznych i subkultur, urzędy, nauka, polityka, religia, reklama

• Zakres tematyczny wypowiedzi ⇒ ogólny czy specyficzny

• Charakter socjalny uczestników komunikacji

• Płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, stopień zażyłości

ZRÓŻNICOWANIE JĘZYKA POLSKIEGO - S. GAJDA

• Niestabilność

• Odmiana centralna - język ogólny

• Wpływ żargonów i gwar ludowych

• Ekspansja języka potocznego

• Zawężony zakres użycia tzw. języka literackiego

• Odmiany funkcjonalne mieszają się ze sobą (o gwarach i dialektach zagadnienie 45)

44. Język narodowy i jego funkcje ⇒ wykład 7.

45. Język ogólny a dialekty i gwary, polszczyzna regionalna i gwary miejskie

JĘZYK OGÓLNY ⇒ dialekt kulturalny, język ogólnonarodowy, odmiana ponadregionalna

⇒ życie publiczne: nauczanie w szkole, skodyfikowane w słownikach i gramatykach

⇒ najszerszy zakres i największa przydatność

⇒ podstawa uczestnictwa w życiu zawodowym

⇒ odmiana pisemna i mówiona

DIALEKT ⇒ skupiska gwar na stosunkowo dużym terytorium

GWARY ⇒ język ograniczony stosunkowo do małego terytorium

Dialekty i gwary ⇒ nieostre granice (dezintegracja gwar); bogate słownictwo związane z życiem codziennym

ZANIK GWAR ??? ⇒ migracje do miast, wykształcenie, przemiany gospodarcze, ekspansja mediów

Przenikanie wyrazów gwarowych do polszczyzny (ok. 600): tyrać, watra, żeniaczka

Regionalizm ⇒ cecha językowa nie mająca zasięgu regionalnego

Dialekty polskie:

1. małopolski

2. wielkopolski

3. mazowiecki

4. śląski

5. kaszubski

Przyczyny:

Zespoły plemienne: Pomorzan, Mazowszan, Polan, Wiślan, Ślężan

Czynniki fizjograficzne:

Administracyjne i kulturowe

DIALEKTY POLSKIE:

• mazurzenie (zaba, desc) ⇒ Mazowsze, Małopolska, Podlasie, Śląsk, Suwalszczyzna

• udźwięcznienie (brad ojca, gloz ludu, koż malin) ⇒ Wielkopolska, Małopolska, część Śląska

dialekt małopolski

• gwary: podhalańskie, sądecko-żywieckie, orawsko-spiskie, łowickie

• centralna i południowo-wschodnia Polska

• cechy: mazurzenie i udźwięcznienie, samogłoski pochylone (jo, tako trowa, brzyg rzyki)

• gwary podhalańskie konserwują w sobie wiele archaizmów, akcent inicjalny

dialekt śląski

• archaizmy

• charakterystyczny akcent i słowa

• wpływy niemieckie

• słowotwórstwo

• intonacja opadająca

• ścieśnianie samogłosek

gwary miejskie:

• język niewykształconej ludności miasta

• Warszawa - „Wiecha” (Stefan Wiechecki)

• Kraków - język ogólny z domieszką regionalizmów

46. Odmiany środowiskowe języka - socjolekty. Ich rodzaje i funkcje

SOCJOLEKTY:

• Odmiany społeczne języka

• Odmiana języka ogólnego, używana w grupie ludzi połączonych jakimś rodzajem więzi społecznej

• Czynnik chronologiczny i geograficzny ⇒ zmienność i dynamizm

Kategorie socjolektów:

• zawodowość (profesjonalność)/niezawodowość

• tajność/jawność

• ekspresywność/komunikatywność

1. języki zawodowe - profesjolekty ⇒ lekarzy, wojskowych, marynarzy, sędziów

• słownictwo: wyrazy oficjalne/nieoficjalne, słowa żargonowe, neologizmy znane tylko w danym środowisku

języki środowiskowe ⇒ młodzieży szkolnej, fanów, grup przestępczych, wędkarzy

języki tajne ⇒ świadoma izolacja od społeczeństwa: język przestępczy ,więzienny

słownictwo socjolektów - 2 tendencje:

• skrótowość

• peryfrastyczność (forma opisowa)

2 funkcje socjolektów:

• komunikatywna i ekspresywna

socjolekty jako INDEKSY STRUKTURY SPOŁECZEŃSWA ⇒ funkcjonują w kontaktach bezpośrednich i instytucjonalnych, zawodowych (legalnie lub nielegalnie)

47. Co to jest familiolekt i idiolekt.

FAMILIOLEKT ⇒ język familijny, charakterystyczny dla rodziny

IDIOLEKT ⇒ język osobniczy; ogół cech charakteryzujących język pojedynczego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, kształtujący się pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, gustu stylistycznego. Innymi słowy jest to swoisty język danego użytkownika języka. Człowiek jest nosicielem i użytkownikiem wielu socjolektów, a jeden z nich jest dla jednostki najważniejszy.

48. Style funkcjonalne, rodzaje, społeczne uwarunkowania.

łac. stilus, rylec, którym pisano na woskowych tabliczkach

STYL ⇒ charakterystyczny sposób ukształtowania wypowiedzi wynikający z wyboru określonych środków językowych ze względu na cel przyświecający nadawcy i typ tekstu

Decyzja: co i jak powiedzieć?

Kto? Do kogo?

W jakiej sytuacji?

W jakim celu?

Na jaki temat?

Dokonanie wyboru a decyzje:

• wybory stylistyczne a decyzje indywidualne i konwencje językowe

• wybory stylistyczne a odmiana mówiona lub pisana

MOWA:

• doraźny, naturalny, wrodzony sposób komunikacji

• ściśle związana z odmianą potoczną języka

• porozumiewamy się w odniesieniu do odpowiedniego kontekstu sytuacyjnego

• charakteryzuje ją swoistość składniowa

• podstawowe słownictwo dotyczące nas, naszego otoczenia, o prostej budowie

• słowo wypowiedziane już jest nie do cofnięcia

• w mowie istnieje ton dźwięku z dłuższą lub krótszą przerwą. Pojawiają się wyrażenia retardacyjne (opóźniają mowę, wtedy gdy szukamy jakiegoś słowa yyyy, hm) i powtórzenia

PISMO:

• wyuczony sposób przekazywania i utrwalania informacji, osiągnięcie cywilizacyjne

• wyraźna segmentacja na wyrazy, zdania, akapity

• staranniejszy dobór środków językowych

• tekst możemy wielokrotnie zmieniać, udoskonalać, modyfikować

Style funkcjonalne współczesnej polszczyzny:

• Styl Funkcjonalny- utrwalony w społeczeństwie sposób używania języka w podobnych sytuacjach komunikacyjnych i w podobnych celach

• Style: potoczny, oficjalny, urzędowy, naukowy, artystyczny, religijny, publicystyczny

Neutralne a nacechowane stylistycznie środki językowe: że/iż, albo/lub, ale/lecz, bo/ ponieważ -możliwość wyboru

Charakterystyka stylu funkcjonalnego w oparciu o odpowiedzi na konkretne pytania:

• Jakie sytuacje komunikacyjne?

• Jakie środki językowe?

• Jakie gatunki wypowiedzi?

49. Czym wyróżnia się styl potoczny? Kategoria potoczności i oficjalności w języku - społeczne implikacje.

STYL POTOCZNY:

• Podstawowa odmiana języka funkcjonuje w ramach :

• komunikacji ustnej

• występuje w codziennych rozmowach

• charakteryzuje go: antropocentryzm, konkretność, praktycyzm, dialogowość, swoboda i neutralność

• minimalny słownik wyrazów, którym posługujemy się w stylu potocznym (mowie) to 1500-2000 słów

• środki językowe stylu potocznego:

• ekspresywizmy: ironia, lekceważenie, żart, rubaszność, wulgarność

• fajny, super, kozak, cham

• deminutiwa (zmiękczenia np. chlebuś, kiciuś) i augmentatiwa (zgrubienia np. taniocha )

• ciągi synonimów ekspresywnych określające sytuacje w których się znajdujemy np. klapa, kanał, co za nie fart

• wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze np. ojej, a tam, fru

• formy służące nawiązaniu kontaktu np. słuchaj, wiesz, no ona

• ruchome końcówki czasu przeszłego np. aleście narobili, czyście zwariowali, żeśmy jechali

• wykolejenia gramatyczne

• gatunki języka potocznego:

• rozmowa, dialog - ciąg naprzemiennych wypowiedzi dwóch osób na określony temat

• ma silny wpływ na inne style funkcjonalne np. publicystyczno-dziennikarski

STYL OFICJALNY:

• posługujemy się nim, gdy dwie osoby dzieli dystans społeczny wynikający np. z wieku, roli społecznej, sytuacji

• służy do porozumienia się na szerszym forum między ludźmi nie znającymi się prywatnie, ale utrzymującymi ze sobą kontakty wynikające z pełnionych funkcji zawodowych lub społecznych.

• służy do przekazywania informacji, opinii i sądów

• język staranny, dostosowany do normy wzorcowej

• środki ekspresji są ograniczone, ograniczona spontaniczność i dowolność

• podporządkowanie się oczekiwaniom odbiorcy

• niekiedy (niepotrzebne) słownictwo

50. Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa - założenia, cele.

JĘZYK JAKO PODSTAWOWY WYTWÓR KULTURY ⇒ jak za pomocą języka wyrażamy świat? W jaki sposób jesteśmy od niego zależni?

Wzajemne i dwukierunkowe relacje pomiędzy JĘZYKIEM i KULTURĄ (zagadnienie 51)

• język odzwierciedla kulturę, historie, warunki naturalne, w których żyje społeczność i przechowuje elementy tradycji, wartości, doświadczenia wspólnoty (MAGAZYN, REZERWUAR)

• utrwalone w postaci tekstów, ale także w samym systemie językowym: sŁowa, znaczenia, połączenia wyrazowe, frazeologizmy, powiedzenia, przysłowia

• system pojęciowy w języku - wytwór zbiorowej świadomości wspólnoty

• pragmatyka, gramatyka, leksyka, frazeologia, paremiologia

POLE BADAWCZE ETNOLINGWISTYKI

• kulturowe funkcje języka jako instytucji społecznej

• stylowa dyferencjacja języka

• słownictwo jako klasyfikator doświadczeń społecznych

• nazwy własne a kultura

• gatunkowe wzorce wypowiedzi w aspekcie funkcjonalnym

• kulturowe funkcje języka i tekstów: f. akumulatywna, poznawcza, symboliczna, narodowa, tożsamościowa, perswazyjna i ideologiczna, per formatywna, magiczna

51. Język a kultura - podstawowe relacje.

Język a kultura ⇒ wzajemne, dwukierunkowe relacje:

• Język odzwierciedla warunki życia i kulturę danej społeczności

• Język jako forma myśli i ujmowania świata wpływa na sposób myślenia, postrzegania rzeczywistości, determinuje granice poznania.

52. Język a kategoryzacja świata. Kulturowe ukształtowanie pojęć ⇒ wykład 9 ???

(Średnio wiadomo o co w tym chodzi, ale myślę, że może oto)

• 20 nazw lodu i 40 nazw śniegu czy reniferów w językach Eskimosów

• Nazwy mgieł w angielkim: fog, mist, haze

• W językach indoeuropejskich rodzaj męski, żeński i nijaki ⇒ POZOSTAŁOŚĆ ANIMISTYCZNEGO SPOJRZENIA NA ŚWIAT (ten stół, ta szafa, to okno)

• W językach australijskich rodzaj wskazuje na przedmioty ostre i długie lub okrągłe i miękkie

• W języku indiańskim kwakiutt gramatyczne odróżnienie widoczności od niewidoczności zdarzenia

• W języku węgierskim inna nazwa na starszego brata, a inna na młodszego

• W języku malajskim „sudara” - „rodzeństwo” bez względu na płeć i wiek

• Nazwy barw

• LOS (pl) - to co się przydarza ludziom bez ich woli, przypadkowość

SUD'BA (ros) - nieprzypadkowość, przeznaczenie, postawa akceptacji

• POKORA (pl) - poczucie małości, ograniczoności, poczucie niższości, służalczość

SMIRENIJE (ros) - poczucie własnej małości, ale prowadzące do uspokojenia i pogodzenia się z losem….

53. Hipoteza uniwersalizmu językowego.

KONCEPCJA ANNY WIERZBICKIEJ

• istnieje uniwersalny język myśli ludzkiej

• istnieje zestaw prostych pojęć elementarnych i uniwersalnych, istniejących we wszystkich językach:

• ja, ty, ktoś, coś, ludzie, dobry, zły, duży, mały, myśleć, dziać się, ten (ta, to), inny, gdzieś, czuć, móc, wiedzieć

54. Hipoteza relatywizmu językowego.

HIPOTEZA „RELATYWIZMU JĘZYKOWEGO” SAPIRA-WHORFA

• Lingwistyka antropologiczna

• Język ma istotny wpływ na kulturę

• Widzimy i rozumiemy świat przez pryzmat języka, nie ma możliwości dotarcia do świata obiektywnego

⇒ języki kształtują sposób percepcji i rozumienia świata (`SŁABA WERSJA')

⇒ wszelkie myślenie zachodzi w języku - języki różnią się tym, na jakie myślenie pozwalają - niemożność (pełnego) porozumienia miedzy ludźmi mówiącymi rożnymi językami (`WERSJA MOCNA ')

(misplaced knowledge - ani hipoteza ani Sapira ani Whorfa to taki mit, oni tego nie sformułowali tylko inni, sformułowali zasadę metanaukową a nie hipotezę relatywizmu językowego)

NIEMIECKA MYŚL LINGWISTYCZNA I FILOZOFICZNA

WILHELM VON HUMBALDT

⇒ twierdzenia o kulturowy, gnoseologicznym, duchowym, dialektywnym i świadomościowym charakterze języka

⇒ energetyczny charakter języka

⇒ każdy język zawiera określony światopogląd

LEO WEISGERBER

⇒ każdy język jest pewnym sposobem dotarcia do świata

⇒ pojecie językowych BYTÓW POŚREDNICH jako duchowych przedmiotów myślenia, istnieje językowy byt pomiędzy mówiącym a światem zewnętrznym

55. Językowy Obraz Świata i jego rekonstrukcja.

Językowy obraz świata (JOS)

• zawarta w języku interpretacja rzeczywistości (sądy zawarte w słownictwie, gramatyce)

• rekonstrukcja obrazów świata istniejącego w danej wspólnocie z gramatyki, ze słownictwa, frazeologizmów, przysłów

• potoczna interpretacja rzeczywistości z punktu widzenia przeciętnego użytkownika ⇒ antropocentryczny i etnocentryczny, naiwny i potoczny obraz świata

• dotarcie do sposobów postrzegania i konceptualizowania świata, do mentalności mówiących

56. Uprzedzenia i stereotypy w języku (przykłady).

gr. stereos -twardy - kopia formy drukarskiej

W. Lippmann - „Public Opinion” 1922r.

• “obraz w głowie ludzkiej”

• jednostronny, cząstkowy i schematyczny

• funkcja psychiczna (ekonomizacja wysiłku poznania świata) i społeczna (stabilizacyjna i obronna)

Adam Schaff - „Stereotypy a działanie ludzkie” 1981r.

• uogólniona wizja rzeczywistości przed doświadczeniem

• oporność na zmiany, powtarzalność

• niesłuszne stwierdzenia partykularne

• wartościowanie, emocjonalność

• f. integrująco-obronna, ideologio-twórcza, polityczna

stereotyp w ujęciu językoznawczym:

• Ustabilizowane (reprodukowane a nie tworzone na nowo) połączenia językowe utrwalone w pamięci zbiorowej

• Modyfikatory: prawdziwy, zwyczajny, typowy, przeciętny, wszyscy, każdy

• Wykładniki stereo typizacji:

• Powtarzalność charakterystyki przedmiotu w różnych wypowiedziach

• Cecha jest tym silniej utrwalona, im częściej jest przypisywana przedmiotowi w wypowiedziach spontanicznych

• Stereo typizacje: rasowe, etniczne, genderowe, zawodowe, regionalne; sytuacje społeczne, postawy, zachowania, wytwory ludzkiej ręki, najbliższe otoczenie człowieka

Trzy typy stereotypów:

1. TOPIKA ⇒ zdanie quasi-opisowe, normatywne, wierzeniowe: Żydzi zawsze potrafią zrobić dobry interes

2. FORMUŁA ⇒ ustabilizowane połączenie semantyczne: patrzeć jak sroka w kość

3. IDIOM

Odmiany stereotypów:

• OBRAZY ⇒ cechy realne obiektu: Każda Francuska jest elegancka.

• WZORY ⇒ cechy idealne obiektu: Prawdziwy mężczyzna powinien zbudować dom.

• WYOBRAŻENIA MITOLOGICZNE ⇒ Wampiry żywią się świeżą krwią.

• STEREOTYPY IDEOLOGICZNE ⇒ lewica i prawica, komunista, anarchista, braterstwo, miłość

57. „Czy mówimy metaforami”? Co to są metafory pojęciowe (przykłady)

G. LAKOFF & M. JOHNSON (1980) „Metaphors we live by”

• Metafora nie jest dziedziną języka artystycznego, występuje w języku codziennym

• Pospolitość, przyzwyczajenie, wszechobecność

• Metafory POJĘCIOWE a JĘZYKOWE:

• Te drugie są odbiciem tych pierwszych

• MP pomagają nam myśleć o świecie, czasami nie zauważamy, że ich używamy

• Dzięki MP wyrażamy pojęcie skomplikowane czymś, co jest proste

• Przykłady MP:

• MIŁOŚĆ TO WOJNA: podboje miłosne, zdobyć czyjeś uczucia, poddać się czyjemuś urokowi

• ŻYCIE TO PODRÓŻ: droga życiowa, zakręty losu

• DOBRO TO W GÓRĘ: skakać z radości, unosić się nad ziemią, piąć się na szczyty

58. Tekst językowy a tekst kultury. Teksty sieciowe

JURIJ ŁOTMAN - SZKOŁA TARTUSKA (Estonia lata 60.)- „Struktura tekstu artystycznego”

• tekst: każda sekwencja znaków danego systemu, uporządkowana wg reguł tego systemu, wyraźnie odgraniczona od innych struktur

• tekst: utwór literacki, teatralny, muzyczny, obraz, budynek, taniec, zachowanie rytualne

• wyrażony w jakiś znakach, gramatyczny, ma swoją wewnętrzną organizację

• KULTURA: system semiotyczny przekształcający bezpośrednie doświadczenie człowieka w systemy znaków za pomocą języka naturalnego

• Kultura w opozycji do NIE-kultury (natury)

• Kultura posługuje się językiem i bez niego nie istnieje

• TEKST KULTURY:

• Zadaniem kultury organizowanie świata, porządkowanie w systemy zachowań, tradycje, rytuały

• Język narzędziem strukturyzowania chaotycznej rzeczywistości

• Przekształcenie życiowych doświadczeń w teksty kultury

• PANSEMIOTYZM - uznanie nawet człowieka za twór znakowy

JACQUES DERRIDA - POSTSTRUKTURALIZM

• U źródeł znaczenia leży PISMO (nie mowa jak u de Saussure)

• Nie można myśleć o wiedzy, czy kulturze bez pisma

• Słowa są zawsze ukontekstowione ⇒ ślady innych znaczeń innych słów z innych kontekstów

• Niestabilność znaczenia

• Język nie stanowi bezpośredniego znaczenia świata

• Wszystkie pojęcia to tylko opisy w języku

• „nie ma nic poza tekstem” ⇒ nie oznacza to, że nie istnieje świat zewnętrzny, ale że teksty ustanawiają praktyki znaczące

• DEKONSTRUKCJE ⇒ rozłożenie tekstu w celu wyszukania i ujawnienia w nich ukrytych założeń

• Demontaż hierarchicznych opozycji typu: mowa - pismo, pozór - rzeczywistość, natura - kultura, kobieta - mężczyzna

CECHY TEKSTU SIECIOWEGO:

• Polisemiotyczność

• Otwartość

• Brak celowości

• Czytanie linkowe

• Wiele równoległych tekstów

• Interaktywność

• Wielowariantywność

• Wymienność ról autorsko-czytelniczych

• Znaczenie nigdy nie jest ostatecznie domknięte

59. Jak czytamy teksty? Procesy interpretacyjne

Czytanie obrazu:

• Czytanie - percepcja wzrokowa i semiotyczne przetwarzanie

• Lektura nie tylko językowa - wykresy, schematy, diagramy, plany, mapy

• Bierna recepcja: widzieć, gapić się, obejrzeć… ⇒ czy wszystko co da się oglądnąć da się też czytać?

• WIZUALNOŚĆ WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA ⇒ znaki wizualne są bardziej synonimiczne i polisemiczne niż znaki językowe

Interpretacja tekstu:

• SZKOŁA PROCESU KOMUNIKACYJNEGO

„otwieranie puszki” ze znaczeniem ⇒ nadawca przesyła odbiorcy pewien tekst, w którym są już zamknięte wszystkie znaczenia

• SZKOŁA SEMIOTYCZNA

Odczytywanie jest procesem odkrywania znaczeń, które objawiają się gdy czytelnik współpracuje z tekstem.

60. Tekst, kontekst, dyskurs.

Ich definicje mają charakter wieloznaczeniowy.

TEKST:

• to skończony i uporządkowany ciąg elementów językowych stanowiących pewien jeden globalny znak i pełniący funkcje komunikatywną

• musi mieć znaczenie

• makroznak mający określone nacechowanie gatunkowe i stylowe

• ciąg zdań ułożonych linearnie, porządkowych pod względem semantycznym i podporządkowanych tematowi

• tekst jest ponad-zdaniową jednostką oznacza, że tekst powinien być złożony z więcej niż dwóch zdań.

• funkcjonalność, celowość i intencjonalność tekstu

• obligatoryjnie posiada wymiar językowy, tematyczny (semantyczny), komunikacyjno-prakseologiczny (celowość) i INTERAKCYJNY ⇒ wymaga odbiorcy i nadawcy

CECHY TEKSTU:

• spójność semantyczna (sensowność) ⇒ intencjonalna i obiektywna

• intencjonalność

• informacyjność

• Sytuacyjność

SZERSZE POJĘCIE TEKSTU:

• Nie tylko słowo pisane

• Wszystkie praktyki które mają znaczenie

• Obrazy, dźwięki, przedmioty, czynności

• Jeden tekst kulturowy - różne odczytanie

• POLISEMICZNOŚĆ ⇒ zawierają potencjał wielu różnych znaczeń

• Znaczenia powstają w grze między czytelnikiem a tekstem

Tekst w KONTEKSCIE ⇒to struktura obejmująca wszystkie właściwości sytuacji społecznych, które są istotne dla wytwarzania i odbierania tekstu

• Lokalne czynniki: czas, miejsce i konkretne okoliczności w jakich tekst powstaje, uczestnicy i ich role komunikacyjno-społeczne (nadawca - odbiorca), intencje i cele

• Globalne czynniki: wszelkie formy wiedzy, normy i wartości społeczne, ideologie społeczne, które maja wpływ na kształt, formę, strukturę i tematykę tego tekstu

TEKST + KONTEKST = DYSKURS

DYSKURS ⇒ to całość danego aktu komunikacji, a więc zarówno określona WERBALIZACJA (tekst), jak i CZYNNIKI POZAJĘZYKOWE, które jej towarzyszą, tj. przede wszystkim określona sytuacja użycia oraz jej uczestnicy, ale i cały kontekst psycho-socjo-kulturowy

• językowy fakt społeczny, rodzaj interakcji społecznej dokonującej się przy udziale języka

• ZJAWISKO INTERTEKSTUALNOŚCI ⇒ intertekstualny charakter dyskursu

3 POJĘCIA DYSKURSU:

1. wypowiedź zrygoryzowana logicznie dotycząca poważnego tematu (w opozycji do wypowiedzi ekspresywnej)

2. działanie komunikacyjne, całość aktu komunikacyjnego

3. wypowiedź pewnej wspólnoty komunikacyjnej, zawężona do pewnego tematu (dyskurs polityczny, religijny, feministyczny)

cechy dyskursu:

• referencja (odniesienie przedmiotowe)

• działanie (użycie języka)

• interakcja ⇒ nie jest wyizolowany

61. Dyskurs jako narzędzie konstruowania świata. Dyskursy a ideologie społeczne.

dyskurs służy nie tylko oznaczaniu („mapowaniu”) świata, ale i jego KONSTRUOWANIU

⇒ metafora „krzywych luster”: koncentruje się na jednych sprawach, a inne pomija, uprzywilejowuje pewne postawy, a inne degraduje

MICHAEL FOUCAULT - „Dyskurs i władza”

• język rozwija się pod wpływem i w określonych warunkach historycznych

• uporządkowana sfera języka wytwarza „reżim prawdy”

• dyskurs ⇒ uporządkowana forma mówienia o obiektach, narzucona przez warunki historyczne i reguły społeczne

• dyskurs dostarcza sposobów mówienia o konkretnym temacie; FORMACJA DYSKURSYWANA ⇒ ustalony sposób mówienia o pewnych obiektach

• dyskurs nie tylko reguluje wypowiedź, ale również ją dyscyplinuje

• władza ma wpływ na dyskurs

62. Krytyczna analiza dyskursu (tezy van Dijka).

KRYTYCZNA ANALIZA DYSKURSU (KAD):

• odkrycie i odsłonięcie społecznych, politycznych, ideologicznych, często ukrytych, niewypowiedzianych wprost założeń

• bada związki i relacje pomiędzy strukturami tekstowymi a społecznymi, politycznymi, kulturowymi i ideologicznymi strukturami.

• jawne wyrażenie swojego zdania przez badacza ⇒ jego zadaniem jest jawna krytyka, która może zostać dostrzeżona przez innych, co wpłynie na zmiany

⇒często ważne badania tekstów przybierają pozór obiektywnych, bezstronnych, neutralnych: NIEWIDZIALNE IDEOLOGIE CZĘSTO BEZKRYTYCZNIE PRZYJMOWANE

• krytyczna analiza dyskursu wychodzi założenia że język jest NARZĘDZIEM WŁADZY. uważają, że należy badać teksty, które znajdują się w sferze publicznej

⇒ badanie dyskursów rasistowskich, antyfeministycznych, antymigracyjnych, antysemickich

⇒ analiza artykułów prasowych, publicystycznych, także rysunków, komiksów, audycji radio i TV

• KAD uznawana za odrębną od socjolingwistyki (sl bada raczej to co na wierzchu)

• Van Dijk chciał, żeby była INTERDYSCYPLINARNA: socjologia, psychologia społ i polit, lingwistyka

63. „Głód fabuły” a narracje w życiu i w literaturze (i w serialach ). Narracja jako sposób rozumienia rzeczywistości.

(ja myślę, że odpowiedź na to pytanie należy skompilować z pytań 64-67)

łac. narrare- opowiadać

gnarrus- posiadający wiedzę, wiedzący

• pojęcie maksymalnie interdyscyplinarne

• bezgraniczność tej kategorii w humanistyce

• termin z teorii literatury do opisu fikcji literackiej

• szkoła narratologii francuskiej lata 60' (R. Brathes, A.J. Greimas): pierwotność i uniwersalizm narracji

Myślenie a narracja:

• myślenie paradygmatyczne (do rozwiązywania problemów np. naukowych)

• myślenie narracyjne -opowiadanie o zmienności, ludziach, intencji w odniesieniu do ludzkich potrzeb oświadczeń i celów

• Autonarracja- wybór zdarzeń i ich łączenie: całościowa interpretacja naszego życia

NARRACJE JEDNOSTKOWE A KULTURA:

• Odtwarzanie pewnych wspólnych, powszechnych, znanych narracji

• Popularność seriali ⇒ głód narracji, chęć podglądania cudzego życia i osadzenia w swoim

• Wspólnota narracji wiedzy

64. Na czym polega „zwrot narratywistyczny” we współczesnej humanistyce?

• zwrot narratywistyczny nastąpił pod koniec XX wieku

• uznanie wszelkich form aktywności społecznej, religijnej, duchowej i kulturowej człowieka za rodzaj narracji

• model Tik-Tak (model mikrofabuły)

• nauka jako STORY (filozofia, teoria literackiego, antropologia) ⇒ brak obiektywnego języka naukowego, forma opowiadania, pisane z jakiegoś punktu widzenia ⇒ nie ma uniwersalnych teorii

Narracja w Humanistyce:

• definicja ⇒ wypowiedź monologowa prezentująca ciąg zdarzeń, powiązanych z postaciami i światem przedstawionym

• definicja rozszerzona ⇒ opowiadanie o zmienności ludzkich intencji w czasie, odniesienie do ludzkich potrzeb, doświadczeń, celów; reprezentacja świata i antroprezentacja podmiotu

65. Narracje osobiste a narracje społeczne. Przekazy narracyjne jako łącznik pomiędzy kulturą a osobowością.

Narracje społeczne i jednostkowe:

• Im ważniejszy dla życia społecznego jest wytwór kulturowy, tym pewniejsze, że będzie miał on formę opowieści

• Ideologie, religie, mitologie zbiorowa świadomość historyczna, wiedza moralna, ontologia, pochodzenie świata

• Przejaw szczególnej, uniwersalnej cechy umysłu ⇒ tworzymy historię, gdy chcemy coś wyjaśnić

• Historia: początek - sensowny logiczny ciąg zdarzeń - koniec

• Intuicyjna gramatyka narracyjna, niezależna od socjalizacji jednostki. Jest naturalnym biologicznym jej wyposażeniem

Uniwersalna struktura narracji:

• Bohater mający określone intencje, cele, zamiary życia, napotyka na trudności które w wyniku toczących się zdarzeń związanych z zagrożonymi celami zostają bądź nie zostają przezwyciężone.

• Historie:

• odzwierciedlają potrzebę sensu

• logiczny ciąg zdarzeń

• początek - koniec

• sposób poznania rzeczywistości, określenie uczuć, postaw, motywów

• dużo lepiej reagujemy na historie o chorobie konkretnego człowieka niż na wiedzę medyczną

• własne życie jako historia

• homo-narrator

Narracja w praktyce psychologicznej:

• forma rozumienia rzeczywistości

• komunikacja za pomocą opowieści

• analizy lingwistyczne -struktura narracyjna - badanie psychologiczne

• narracyjne metody badania psychologicznego: nurt idiograficzny (przypomnienie sobie faktów z przeszłości, badanie poglądów i postaw, więzi świata i siebie)

• narracyjna terapia (terapeutyczne zdarzenia przeżywanie emocji pod wpływem opowiadania - autorefleksja)

• narracje w życiu psychicznym

spory dotyczące narracji:

• naturaliści ⇒ narracja jest pierwotną podstawą procesów poznawczych

• kulturaliści ⇒ doświadczenie zyskuje formę narracji dzięki „obróbce kulturowej”

• realiści ⇒ fakty istnieją obiektywnie, niezależnie od narracji

• konstruktywiści ⇒ nie ma istniejących niezależnie od narracji tożsamości człowieka, to jest jego opowieść o nim samym

66. Funkcja autonarracji (teoria McAdamsa i Hermansa).

Definicja autonarracji ⇒ wybór zdarzeń z naszego życia i ich łączenie, całościowa interpretacja naszego życia w ramach opowieści pomaga zrozumieć nam sens naszego życia.

Autonarracje -dlaczego?

1. potrzeba integracji osobowości ⇒ zintegrowanie niespodziewanych zdarzeń z własną historią życia- utrzymanie spójności

2. potrzeba ciągłości ⇒ wyjaśnienie gwałtownych decyzji jak i braku zmian.

• zgodnienie równoległych kontrastów

• potrzeby społeczne:

• dzielenie doświadczeń (więzi i wsparcia)

• uczestnictwo kulturowe

• punkt widzenia jednostki

• potrzeby tożsamościowe:

• określenie swojego stosunku do świata

• umieszczanie własnego życia w szerszym kontekście

• niepowtarzalność

• nadanie sensu życia (morał, przesłanie)

TEORIA NARRACYJNEJ TOŻSAMOŚCI Dana McAdamsa (2001):

⇒ teoria autonarracji monolitycznej - mamy tendencję do opowiadania naszego życia, jako 1 spójnej historii

• nadanie życiu sensu i spójności

• interpretacja doświadczenia w pewnej praktyce

• elementy mitu osobistego (prawdziwe i fikcyjne)

• historia „wcześniaka” ⇒ fikcyjna historia jako trzon tożsamości, wpływająca na zachowanie, myślenie, postrzeganie innych

• historia człowieka zbudowana jest z szeregu elementów z różnych okresów rozwojowych

• sekwencja kontaminacyjna (od historii pozytywnej do negatywnej)

• sekwencja zbawienia (od historii negatywnej do pozytywnej)

• główny temat - motyw władzy , siły, motyw intymności, miłości

• IMAGO ⇒powstawanie wzorców osobowych

• bilans i integracja osobistej historii

TEORIA DIALOGOWEGO JA (narracji polifonicznej) HUBERTA HERMANA (2002):

• podejście dynamiczne

• umysł ludzki funkcjonuje dialogowo ⇒ dyskusyjne myślenie: konfrontowanie różnych punktów widzenia, kontynuowanie niedomkniętych rozmów, wewnętrzne dialogi różnych części naszego Ja lub z wymyślonymi postaciami

• „WEWNĘTRZNE GŁOSY” ⇒ przyjmowanie różnych pozycji

• dynamiczna wielość pozycji „ja” obdarzonych głosem, funkcjonujących w przestrzeni umysłu

• Polifonia ja - wiele niespójnych autonarracji

• Ja-optymista, ja-pesymista

• Ja-racjonalne, ja-marzyciel

• Ja-krytyk, ja-dawca pochlebstw

• Aktywizacja w trudnych momentach naszego życia

• Dialogowe ja jako demokratyczna „społeczność umysłu”

• Dialogowy umysł:

• dominacja jednego głosu

• tłumienie wewnętrznych głosów prowadzi do wewnętrznych napięć i konfliktów

• trzeba pozwolić naszym głosom do wewnętrznego dialogu, do debaty

AUTONARRACJA - DWIE MOŻLIWOŚCI:

1. tożsamość narracyjna to zinternalizowana historia życia, która spaja przeszłość, teraźniejszość i przyszłość nadając naszemu życiu sens, spójność i ciągłość (FUNKCJA INTEGRUJĄCA)

2. tożsamość jako rezultat dialogowego „Ja” ⇒ pobieżne głosy uzgodnione przez Ja w metapozycji - oznacza giętkość i zmienność naszej tożsamości (CHARAKTER ADAPTACYJNY)

67. Autonarracje proaktywne i defensywne. Styl autonarracji a postawy społeczne.

Dwa typy autonarracji (opowieści o swoim życiu):

1. Pro-aktywna

2. Defensywna

Uniwersalny schemat narracji:

Bohater




Jego cele




Trudności, które się pojawiają




Toczące się zdarzenia w wyniku wcześniej pojawiających się trudności




Osiągnięcie lub też nie osiągnięcie celu

AUTONARRACJA PRO-AKTYWNA:

Schemat ⇒ intencje, cele > próba realizacji celu > komplikacje > nowa próba realizacji > rozwiązanie (nie zrażamy się)

AUTONARRACJA DEFENSYWNA:

Schemat ⇒ komplikacje, trudności > reakcja zagrożonego > obrona status quo

Opowiadania defensywne;

• powstają w sytuacji zagrożenia

• opowiadanie sobie tego, co się dzieje w tej trudnej sytuacji może pełnić funkcję adaptacyjną.

Jakie czynniki społeczne mogą wpływać na naszą narrację:

• wykształcenie ⇒ Im wyższe wykształcenie tym narracje pro-aktywne są częstsze

• płeć ⇒ Polki są bardziej defensywne niż Polacy nie zależnie od wykształcenia czy wieku

• wiek ⇒ Starsze osoby mają skłonność do defensywnej narracji. U młodych ludzi występuje pro-aktywna narracja. Wyjątkiem są kobiety 25-35 lat

• miejsce zamieszkania ⇒ defensywne zachowania u mieszkańców małych i średnich miast

Wady i zalety autonarracji:

Pro-aktywne: mobilizuje do naszej realizacji celów

Defensywne: funkcja adaptacyjna

68. Pojęcie kultury języka

KULTURA JĘZYKA ⇒ „dbałość o język, jego stan obecny, rozwój i przyszłość”

• Działania zmierzające do udoskonalenia języka i umiejętności posługiwania się nim

• Stopień umiejętności posługiwania się językiem przez konkretną osobę ⇒ ocena przez reakcję innych

• Dziedzina językoznawstwa stosowanego

• Metafora OGRODU ⇒ w którym językoznawcy muszą zajmować się nowymi słowami (chwastami?)

• Kultura języka jako nauka stosowana:

• Doskonalenie oceny stanu polszczyzny (Rada Języka Polskiego)

• Sformułowanie aktualnych zaleceń normatywnych

• 2 aspekty: stabilizacyjny (aby zapobiec dowolności zmian językowych) i modyfikacyjny (wprowadzenie potrzebnych zmian)

• Dokonanie kodyfikacji normy poprzez spisanie zaleceń w formie reguł poprawnościowych (słowniki, gramatyki, poradniki)

• Dbanie o upowszechnienie normy językowej, dokonywanie na bieżąco oceny

• Ostateczny cel: PODNIESIENIE POZIOMU SPRAWNOŚCI KOMUNIKACYJNO-JĘZYKOWEJ

69. Warunki udanej komunikacji językowej

• Opanowanie kodu językowego, znajomość słownictwa i gramatyki - SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA

• Rozpoznanie typu relacji społecznej łączącej rozmówców wzajemnego układu - SPRAWNOŚĆ SPOŁECZNA

• Dopasowanie zachowania językowego do konkretnej sytuacji, miejsca, czasu, tematu rozmowy, oczekiwań odbiorcy, aktualnego stanu psychicznego - SPRAWNOŚĆ SYTUACYJNA

• Umiejętność osiągania celu komunikacyjnego - SPRAWNOŚĆ PRAGMATYCZNA

sprawność językowa + społeczna + sytuacyjna + pragmatyczna = SPRAWNOŚĆ KOMUNIKACYJNA

70. Pojęcie poprawności językowej. Kryteria poprawności językowej

KRYTERIA POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ:

• wystarczalności języka ⇒ OK: bankomat, konsumpcjonizm, NIE: kurort

• ekonomiczności języka ⇒ czy innowacja pozwala skutecznie przekazywać informację przy mniejszym wysiłku

• uzualne ⇒ zwyczaj językowy

• autorytetu kulturowego ⇒ sposób mówienia/pisania ludzi cieszących się wysokim prestiżem kulturowym

• narodowe ⇒ od puryzmu do liberalizmu: postęp > progres, prąd > trendy

71. Norma (użytkowa, wzorcowa i potoczna).

• definicja NORMA JĘZYKOWA⇒ zbiór wszystkich środków języka, które powinny być używane przez osoby posługujące się tym językiem, aby ich wypowiedzi uznane zostały za poprawne

• Norma ⇒ zgodność sposobów użycia języka z powszechnym zwyczajem językowym w danym okresie.

• Źródła normy: powszechny i aprobowany obowiązujący zwyczaj językowy.

• NORMA SKODYFIKOWANA- ustalenia i zapisy językoznawców; oficjalny zapis normy językowej.

≠ NORMA UŻYTKOWA

• Wariantyczność normy dla różnych stylów funkcjonalnych

Zróżnicowanie normy:




72. Społeczny uzus języka a norma.

• Norma wzorcowa ⇒ w kontaktach i wypowiedziach oficjalnych, wzoro- i kulturotwórczych. Norma wysoka, rygorystyczna, ponadśrodowiskowa.

• Usus (norma potoczna) ⇒ w kontaktach, w których jest przede wszystkim narzędziem przekazu. Norma mniej rygorystyczna, zróżnicowana regionalnie i środowiskowo.

73. Innowacja a błąd językowy.

• INNOWACJA JĘZYKOWA ⇒ to każdy nowy element pojawiający się w tekście, uzusie, normie lub systemie.

• INNOWACJE W TEKŚCIE ⇒ powstają nieświadomie lub świadomie, ze względów funkcjonalnych lub stylistycznych. Aby wyszła poza tekst musi być używana przez innych.

DROGA i przebieg innowacji:

Innowacje powszechne




Uzus




aprobata innowacji uzualnych




akceptacja w obrębie normy




wejście do systemu językowego (zmiany językowe)

• BŁĄD JĘZYKOWY ⇒ nieświadome odstępstwo od obowiązującej w danym momencie normy językowej, innowacja nie mająca uzasadnienia funkcjonalnego.

Innowacje językowe, które nie mają statusu błędu:

• Innowacje uzupełniające ⇒ neologizmy i neosemantyzmy np. dekomunizacja, walentynki, pager, zawetować, szczyt, promocja, oszołom

• Innowacje regulujące (usuwanie wyjątków)

• Innowacje nawiązujące np. protokół z zebrania zamiast sprawozdanie z zebrania, wysprzedaż zamiast sprzedaż

• Innowacje skracające np. wahadłowiec, budżetówka, komórka

• Innowacje precyzujące np. dziecięcy - od dziecinny, wieczorny- od wieczorowy

74. Przyczyny i typy błędów językowych (przykłady).

Przyczyny błędów językowych:

• nieznajomość zasad gramatycznych i norm

• naśladownictwo niewłaściwych zachowań językowych

• językowa moda

• lekceważenie zasad językowych

• zawierzanie własnej intuicji językowej zamiast sprawdzać poprawność językową w słownikach

Błędy Fleksyjne:

• wybór niewłaściwej postaci wyrazu np. nienawidzieć zamiast nienawidzić

• wybór niewłaściwego wzorca odmiany np. lubiał zamiast lubił

• wybór niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego np. przyjacielami zamiast przyjaciółmi, gwiaździe zamiast gwieździe

• wybór niewłaściwej końcówki fleksyjnej np. diabłowi zamiast diabłu, rozumią zamiast rozumieją

• błędny wybór wartości kategorii gramatycznej np. tych torbiel zamiast ta torbiel, ten pomarańcz zamiast ta pomarańcza

• nieodmienne wyrazy, które maja swój wzorzec deklinacyjny np. nazwiska

• odmienianie wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany np. wypić kubek kakaa (dopuszczalne w mowie potocznej)

Błędy Leksykalne:

• używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu, czyli zbędna neosemantyzacja np. dywagacja zamiast rozważania (odbieganie od tematu, rozwlekłe mówienie)

• mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie

Błędy Frazeologiczne:

• Zmiana formy frazeologizmów wskutek wymiany, redukcji lub uzupełnienia składu związku np. wywrzeć piętno zamiast odcisnąć piętno

• Zmiana formy frazeologizmu wskutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników np. wiadomość wyssana z palca

• Zmiana znaczenia frazeologizmu w niewłaściwym kontekście powodującym odżycie znaczenia dosłownego

Błędy składniowe:

• naruszenie związku zgody

• naruszenie związku rządu np. używam dobre kosmetyki zamiast dobrych kosmetyków

• błędne użycie spójników, zaimków względnych np. żyjemy w czasach, gdzie ( zamiast kiedy)

• błędne użycie wyrażeń spójnikowych

Błędy stylistyczne:

• niewłaściwy dobór środków językowych np. używanie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych

• naruszenie zasady jasności stylu np. niezachowanie logicznego porządku w budowie zdania

• naruszenie zasady prostoty stylu np. zawiłość, ozdobność, stosowanie skomplikowanych składni

• naruszenie zasady zwięzłości stylu np. rozwlekłość, używanie elementów zbędnych w danej wypowiedzi, nie pełniących niej żadnej jasnej funkcji

75. Funkcje języka według Karla Ludwiga Bűhlera (1934)

• komunikacja przebiega: ZNAK -NADAWCA -ODBIORCA -RZECZYWISTOŚĆ

• Funkcje języka:

• ekspresywna (wyrażanie emocji, uczuć, postawy, sympatii ⇒ przez znak przebija się NADAWCA

• impresywna (nacisku, stygmatu) ⇒ ukierunkowanie znaku na ODBIORCĘ

• reprezentowania RZECZYWISTOŚCI (symboliczna, przedstawieniowa)

• wątpliwości: system czy tekst? (raczej tekst)

• skutki: zamierzone celowe czy niezamierzone (zamierzone dominuje)

76. Funkcje języka według Romana Jakobsona (1960 ⇒ „Poetyka w świetle językoznawstwa”

6 elementów aktu komunikacji	6 odpowiadających im funkcji
nadawca odbiorca kontekst ⇒ rzeczywistość komunikat ⇒ wypowiedź kontakt ⇒ fizyczny/psychiczny kod ⇒ system językowy	emotywna konatywna poznawcza (przedstawieniowa) poetycka fatyczna metajęzykowa (mówienie o języku za pomocą języka)

• Niejasności:

• podobne jak u Buhlera

• termin kontekst zamiast rzeczywistość

• pojawia się funkcja metajęzykowa i poetycka ⇒ czy one są rzeczywiście potrzebne? Zwłaszcza funkcja poetycka.

77. Funkcje języka (jako systemu) i funkcje tekstów.

Koncepcja L. Zawadowskiego i H. Kurkowskiej:

• System językowy i tekst mają różne funkcje:

• funkcja systemu językowego ⇒ GENERATYWNA (podstawa tworzenia tekstu)

• Funkcje tekstu:

⇒ konwencjonalne :

1. prezentatywna (charakterystyka socjolingwistyczna nadawcy)

2. komunikatywna (przekazywanie informacji o świecie z punktu widzenia nadawcy)

⇒ niekonwencjonalne: ekspresywna i impresywna

78. Retoryka - tradycja i współczesność.

79. Retoryka a językoznawstwo i literaturoznawstwo.

80. Retoryka w praktyce: propaganda, kaznodziejstwo, reklama.

81. Tropy i figury retoryczne. Topika. Sztuka argumentacji.

82. Biolekty we współczesnej polszczyźnie. Zachowania językowe kobiet i mężczyzn ⇒ wykład 14

83. Biologiczne, neurofizjologiczne i kulturowe podstawy istnienia biolektów. Biolekty w świadomości społecznej ⇒ wykład 14




1

---