Skład

• jajniki

• jajowód

• macica

• pochwa

• wzgórek łonowy

• wargi sromowe większe i mniejsze

• łechtaczka

Rozwój gonady żeńskiej

Do 7 tygodnia życia wewnątrzmacicznego gonady nie wykazują różnic zależnych od płci, mają postać podłużnych fałdów, grzebieni płciowych, powstających z proliferacji nabłonka jamy ciała i zagęszczenia podścieliska. Pierwotne komórki płciowe - gonocyty pojawiają się wśród komórek endodermy ściany pęcherzyka żółtkowego i stąd ruchami pełzakowatymi wędrują wzdłuż krezki jelita tylnego w stronę gonad, a w 6 tygodniu wnikają do grzebieni płciowych. Komórki nabłonka jamy ciała pokrywającego te grzebienie proliferują i wnikają do mezenchyy podścieliska tworząc pierwotne sznury płciowe. Część rdzenna takiej niezróżnicowanej gonady ma potencjał kształtowania jądra, a część korowa - potencjał kształtowania jajnika. Komórki nabłonka gonady żeńskiej proliferują i w 7 tygodniu dają drugą generację sznurów, sznury korowe (sznury Pflügera) z gonocytami, wnikające do mezenchymy podścieliska.

Rekrutacja i selekcja pęcherzyków jajnikowych: W 4 miesiącu sznury korowe rozpadają się na grupy komórek otaczających jedną lub kilka komórek płciowych. Gonocyty przekształcają się w oogonie, a otaczające je komórki nabłonkowe w komórki ziarniste. Podziały oogonii powodują narastanie ich liczby do 7 milionów w II trymestrze ciąży, po czym rozpoczyna się ich podział mejotyczny i zatrzymanie podziału oocytu I rzędu w profazie pierwszego podziału mejotycznego (diploten - meiosis preventing substance), atrezja pęcherzyków jajnikowych, apoptoza odpowiednich komórek (przy urodzeniu ok. 2 x 10⁶, przed dojrzewaniem 4 x 10⁵ (400 tys.) pęcherzyków jajnikowych, z czego ok. 420 - 480 może osiągnąć stadium jajeczkowania).

W kolejnych cyklach miesiączkowych po kilka pęcherzyków pierwotnych ulega rekrutacji do dalszego rozwoju i postępu mejozy oocyta, w wyniku selekcji jeden pęcherzyk osiąga owulację (pęcherzyk dominujący), a wszystkie pozostałe pęcherzyki ulegają atrezji na różnych stadiach rozwoju. Menarche - pierwsza miesiączka i rekrutacja do dojrzewania pierwszego pęcherzyka pierwotnego, menopauza - ostatnia miesiączka i rekrutacja ostatniego pęcherzyka pierwotnego. Mechanizm rekrutacji pozostaje niejasny. W rozwoju żeńskich narządów płciowych kluczową rolę gra gen DAX1 [dosage sensitive sex revesal (DSS), adrenal hypoplasia congenita (AHC) critical region on the X chromosome, gene 1] kodowany przez chromosom X, podczas gdy geny SRY i MIF to najważniejsze geny sterujące różnicowaniem się męskich narządów płciowych i zanikiem przewodów Müllera (Müllerian Inhibiting Factor wydzielany przez komórki Sertoliego).

U zarodków żeńskich przewody Wolffa zanikają: resztki w nadjajniku, ścianie macicy, pochwie (torbiel Gartbera).

Jajowody, macica, górne 4/5 pochwy pochodzą z przewodów przyśródnerczowych Müllera, rozwijających się na wolnych brzegach fałdów otrzewnej, leżących w sąsiedztwie kanałów Wolffa (przewodów śródnercza Wolffa). Dogłowowo odcinki przewodów Müllera leżą po stronie zewnętrznej kanałów Wolffa, biegnąc równolegle z nimi. Na poziomie zatoki moczowo - płciowej przewody Müllera krzyżują się z kanałami Wolffa i przyjmują wobec nich położenie przyśrodkowe. Przed wniknięciem do miednicy małej przewody Müllera zlewają się w jeden przewód maciczno - pochwowy. W końcu II miesiąca życia płodowego z dogłowowych odcinków przewodów Müllera powstają jajowody.

Macica powstaje z dolnego odcinka połączonych przewodów Müllera. Otacza je warstwa mezenchymy, z której powstanie błona mięśniowa (myometrium) i pokrywająca je otrzewna (perimetrium).

Pochwa powstaje w górnych 4/5 z kanału macicy, w dolnej 1/5 z zatoki moczowo - płciowej.

Jajnik - pokryty osłonką białawą, mezothelium, zbudowany z 2 części:

• kora

• rdzeń

Rdzeń zbudowany jest z tkanki łącznej wiotkiej z naczyniami krwionośnymi o spiralnym przebiegu, unerwienie autonomiczne współczulne (przekaźnikiem jest noradrenalina), komórki mięśniowe gładkie, komórki śródmiąższowe. Także pozostałości układu kanalików - rete ovarii (siatka jajnika). Małe, wysłane nabłonkiem sześciennym. Homologiczne z siatką jądra.

Kora. Zrąb z komórek ściśle ułożonych, wydłużonych, tworzących nieregularne sznury. Nieliczne włókna elastyczne i komórki mięśniowe gładkie. U noworodków około 2 miliony oocytów umieszczonych w zrębie. Z nich 420 - 480 dojdzie do owulacji. W czasie każdego cyklu wzrasta 15 - 20 pęcherzyków, lecz tylko jeden ulega owulacji, pozostałe degenerują, ulegają atrezji. Rozpoczyna się ona w czasie życia wewnątrzmacicznego i trwa przez cały okres reprodukcji.

Pęcherzyki jajnikowe pierwotne

W korze jejnika pod osłonką białawą, średnica 25 - 30 μm. Duży oocyt otoczony warstwą komórek sześciennych lub walcowatych, otoczonych błoną podstawną. Oocyt - duże, jasne jądro komórkowe. Otoczka jądrowa z porami. Silnie rozwinięty AG, mitochondria owalne. Brak osłonki przeźroczystej.

Wzrost pęcherzyków jajnikowych

Wzrost oocytu, komórki sześcienne przechodzą w walcowate i gwałtownie proliferują tworząc warstwę ziarnistą. Otoczona jest ona błoną podstawną PAS+. Poza nią osłonka pęcherzyka - theca folliculi - stąd komórki tekalne. Pojawia się osłonka przeźroczysta, grubość 5 μm, pomiędzy oocytem a komórkami warstwy ziarnistej. W niej liczne wypustki z oocytu i komórek ziarnistych, kontakty z błoną oocytu.

Pęcherzyki wzrastające dzieli się na:

• preantralne (bez płynu)

• wczesnoantralne - z ciałkami Call - Exnera

• 
  przedowulacyjne (antralne, Graafa) - oocyt otoczony jest wieńcem promienistym (corona radiata) komórek ziarnistych, tworzących wzgórek jajonośny (cummulus oophorus), osłonka pęcherzyka dzieli się na osłonkę wewnętrzną (theca interna) utworzoną z komórek tekalnych i osłonkę zewnętrzną (theca externa), łącznotkankowo - naczyniową. W dominującym pęcherzyku dojrzewaniu towarzyszy odblokowanie mejozy oocytu (46 chromosomów) tak, że przy końcu owulacji oocyt staje się oocytem II rzędu wchodząc w II podział mejotyczny. Zakończenie II podziału mejotycznego z powstaniem II ciałka kierunkowego i haploidalnego przedjądrza może zajść tylko wtedy, gdy doszło do zapłodnienia oocyta - powstała zygota.

Stożek wzrostu

Wzrastając, pęcherzyk przesuwa się w głąb kory, a otaczające komórki tworzą osłonkę pęcherzyka. Następnie kieruje się do powierzchni - kieruje tym stożek wzrostu. Osłonka wewnętrzna jest bogato unaczyniona i posiada charakter gruczołowy, natomiast osłonka zewnętrzna to tkanka łączna, granica między nimi jest niewyraźna. Osłonka wewnętrzna - komórki podobne do fibroblastów, proliferują tworząc koncentryczne warstwy. Jądro owalne, liczne krople lipidowe. Budowa ultrastrukturalna typowa dla komórek wydzielających hormony steroidowe. Po owulacji szybko degenerują. Gdy warstwa ziarnista ma 6 - 12 warstw komórek pojawiają się między komórkami substancje PAS+ - ciałka Call-Exnera, które się zlewają i w wyniku tego procesu powstaje jama pęcherzykowa. Płyn pęcherzykowy - lepki, dużo kwasu hialuronowego. Powstaje pęcherzyk jajnikowy wtórny. Od momentu pojawienia się jamki pęcherzykowej - jest on wrażliwy na FSH - rekrutacja. Pojawia się wzgórek jajonośny. Wydziela on estrogeny i gestageny. Wieniec promienisty - corona radiata. Po 12 - 14 dniach powstaje dojrzały pęcherzyk jajnikowy, czyli pęcherzyk Graafa.

Mejoza - rozpoczyna się w życiu wewnątrzmacicznym. Po urodzeniu chromosomy w diplotenie - faza spoczynkowa mejozy. Pozostają tak przez całe życie. Komórki ziarniste wydzielają czynnik hamujący dojrzewanie oocytów (OMI - oocyte maturation inhibitor), który jest polipeptydem. Jego działanie hamowane jest przez LH.

W czasie wzrostu pęcherzyka - mejoza jest ponownie „podejmowana”. Tworzenie się pierwszego ciałka kierunkowego. Jądro przesuwa się do błony komórkowej, chromosomy - chromatydy jeszcze połączone w chiasmach ulegają kondensacji i są widoczne. Zanika błona jądrowa, formuje się wrzeciono. Chromatydy w metafazie. Połowa materiału genetycznego do pierwszego ciałka kierunkowego. Pojawia się drugie wrzeciono, ponownie płytka metafazalna. Jak w czasie owulacji. Tworzenie dojrzałego ciałka kierunkowego zachodzi po wniknięciu plemnika w jajowodzie.

Pęcherzyk Graafa jako narząd dokrewny

Początek wzrostu pęcherzyka - proces autonomiczny lub nieznane czynniki hormonalne. Jego wzrost uzależniony od FSH, który działa na komórki ziarniste, posiadające specyficzny receptor błonowy FSH. Komórki te posiadają także specyficzne receptory estrogenów i androgenów.

Pod wpływem LH komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzykowej wydzielają androgeny, głównie androstenedion i testosteron. Przez błonę podstawną są one transportowane do komórek ziarnistych, gdzie ulegają aromatyzacji do estrogenów. Aromatyzacja inicjowana jest przez FSH. Estrogeny, głównie 17 β-estradiol, przechodzą do płynu pęcherzykowego, gdzie wpływają na syntezę swych własnych receptorów i stymulują proliferację komórek ziarnistych, a więc wzrost pęcherzyka.

Jajeczkowanie (owulacja)

Mechanizmy zewnątrzjajnikowe: rosnące poziomy FSH, szczytowe stężenia LH

Mechanizmy wewnątrzjajnikowe: wielkość 2,5 cm średnicy, zawartość 5600 mg płynu o rosnącym poziomie PGF₂. Gonadotropiny + cAMP + prostaglandyny indukują wytwarzanie aktywatora plazminogenu przez komórki ziarniste, aktywacja plazminogenu w plazminę ułatwia pęknięcie pęcherzyka i jajeczkowanie.

Ciałko żółte

Komórki luteinowe ziarniste - pochodzą z komórek ziarnistych, duże, 80% komórek ciałka żółtego, ultrastruktura typowa dla komórek wydzielających hormony steroidowe. Syntetyzują i wydzielają progesteron oraz transformują androgeny wydzielane przez komórki luteinowe tekalne do estrogenów.

Komórki luteinowe tekalne - na obwodzie ciałka żółtego, około 20% komórek ciałka żółtego, ciemne, małe komórki, wydzielają progesteron i androgeny.

Podział na prawdziwe, czyli ciążowe oraz rzekome, czyli miesiączkowe. Oba typy mają podobną budowę. Ciążowe - stymulowane gonadotropiją kosmówkową HCG, po przejściu funkcji (wydzielanie progesteronu) przez łożysko - zanika.

MACICA

Podział: dno, trzon, szyjka.

Błona śluzowa (endometrium): pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, który podlega zmianom cyklicznym w cyklu miesiączkowym, zbudowany jest z komórek wydzielających śluz i mniej licznych komórek migawkowych. Wyróżnia się warstwę wierzchnią - czynnościową i warstwę głębszą - bazalną. W błonie śluzowej, głównie w warstwie czynnościowej zawarte są gruczoły cewkowe, w trzonie i dnie proste lub lekko powyginane, prostopadle do powierzchni, w szyjce o wysokich komórkach śluzowych, mocno rozgałęzione. Czasem gruczoły te zatykają się tworząc tzw. pęcherzyki Nabotha.

CYKL MIESIĄCZKOWY

Faza miesiączkowa (krwawienia) (1 - 5 dzień): warstwa czynnościowa błony śluzowej macicy zostaje złuszczona. Z pozostałych elementów gruczołów warstwy podstawnej rozpoczyna się odnowa nabłonka. Niski poziom estrogenów i progesteronu w jajniku i krwi. Endometrium: złuszczanie się, reorganizacja. Przysadka: niska produkcja FSH i LH.

Faza folikularna (proliferacja błony śluzowej macicy (6 - 13 dzień):

Jajnik: dojrzewanie pęcherzyków, rozwój pęcherzyka dominującego;

Estrogeny: wydzielanie 17-β estradiolu rośnie do owulacji;

Progesteron: mało.

Endometrium: proliferacja nabłonka + zmiany w podścielisku, pseudostratyfikacja jąder komórkowych.

FSH: pulsacyjne, niskie wydzielanie.

LH: do szczytu przedowulacyjnego niski poziom.

Faza owulacyjna (14 dzień):

Jajnik: jajeczkowanie + luteinizacja komórek ziarnistych pękniętego pęcherzyka jajnikowego;

estrogeny: gwałtowne zmniejszenie się syntezy 17-β estradiolu;

Progesteron: stały wzrost.

Endometrium: bogate w glikogen wodniczki w elementach gruczołowych.

LH: po gwałtownym zwiększeniu się wydzielania 17-β estradiou przez pęcherzyk dominujący pojawia się ostry szczyt LH i nieco niższy FSH, co indukuje owulację.

Faza lutealna (sekrecyjna błony śluzowej macicy) (15 - 28 dzień):

Jajnik 15 - 17 dz: unaczynienie luteinizowanych komórek ziarnistych, formowanie się ciałka żółtego, zanik pęcherzyków wzrastających. 16 - 28 dzień: zanik ciałka żółtego miesiączkowego, rekrutacja pęcherzyków pierwotnych do następnego cyklu.

Estrogeny: stopniowe zwiększanie się wydzielanie 17-β estradiolu przez ciałko żółte z maksimum (niższym niż przed owulacją) w później fazie lutealnej. 26 - 28 dzień: spadek poziomu, główny estrogen: pozajajnikowy estron.

Progesteron: wysokie wydzielanie z gwałtownym spadkiem w późnej fazie lutealnej.

Endometrium: gruczoły poskręcane spiralnie, obrzęk, dezintegracja podścieliska, nacieki leukocytarne.

FSH: spada do poziomu fazy folikularnej, nieco rośnie przed miesiączką.

LH: niskie.

Wykład z histologii 2006 - Układ płciowy żeński

- 5 -
www.stomka.prv.pl

---