Redakcja techniczna - jako dział wydawnictwa nadzoruje pracę nad sposobem wydania określonych pozycji wydawniczych. Produkcję poligraficzno-wydawniczą dzielimy w następujący sposób:

1. wydawnictwa książkowe - jest to rodzaj druku określonego formatu o objętości powyżej 48 stronic połączonych w jakikolwiek sposób (szycie, klejenie itd.)

2. wydawnictwa gazetowe - rodzaj druków periodycznych, ukazujących się w odpowiednich odstępach czasowych w charakterze zadrukowanych arkuszy połączonych ze sobą w sposób luźny (nie jest to połączenie trwałe). Jeśli gazeta ukazuje się minimum 3x w tygodniu mówimy że jest dziennikiem, czasopisma i periodyki - wydanie ukazujące się w określonych odstępach czasu posiadające swój numer kolejny i katalogowy, w grupie tej rozróżniamy: tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki, kwartalniki i roczniki.

3. druki akcydensowe - do druków tych zaliczamy wszystko to co nie jest książką, czasopismem, gazetą np. katalog reklamowy, wizytówka, druki na poczcie.

Redakcja techniczna dotyczy wszystkich wyżej wymienionych wydawnictw, decyduje ona o : parametrach i sposobie wydania publikacji. Do parametrów technicznych charakteryzujących druk należą:

1. parametry składu - stopień pisma (jest to wielkość pisma i określona jest w punktach typograficznych), krój pisma (jest to rodzaj grupy pism), odmiana pisma (kursywa, pogrubienie, podkreślenie), rodzaje tytułów, wcięć akapitowych, format kolumny, sposób rozmieszczenia ilustracji i tabel, sposób uzyskania form montażowych.

2. parametry druku - format gotowego wyrobu, rodzaje użytego podłoża (np. papier, nalepka), kolorystyka, sposoby prac introligatorskich.

3. parametry ekspedycji

Redakcja techniczna decyduje także o technice druku w jakie dana publikacja będzie realizowana.

TEMAT: Techniki drukowania

Techniką, która miała największy wpływ na rozwój drukarstwa była:

1. technika typograficzna (typografia) polegała ona na tym, że obraz graficzny zostawał przenoszony z wypukłej formy graficznej. Elementy drukujące formy znajdowały się na powyżej jej poziomu i przy docisku przenoszone zostały na zadrukowane podłoże.

2. technika wklęsłodruku (rotograwiura) - obraz zostawał przenoszony poprzez wyssanie odpowiedniej ilości farby i przekazanie jej na podłoże. Elementy formy drukowej różnej głębokości znajdują się poniżej poziomu formy. Techniką tą można wykonywać precyzyjne druki wielobarwne o wysokim stopniu natężenia koloru. Techniką tą wykonujemy wielobarwne, wysoko nakładowe druki (czasopisma, gazety kolorowe)

3. offset - technika druku pośredniego polegająca na zasadzie odpychania się od siebie tłustej farby oraz środka nawilżającego (woda). Forma w druku offsetowym jest płaska a elementy drukujące i nie drukujące znajdują się na jednej powierzchni. Technika ta w chwili obecnej ma najszersze zastosowanie w druku różnego rodzaju wydawnictw, drukuje się nią różnego rodzaju wydawnictwa książkowe oraz ekskluzywne druki wielobarwne.

4. fleksografia - z formy fotopolimerowej lub gumowej obraz przenoszony jest w zależności od zapotrzebowania na tworzywa sztuczne (kubki, torby reklamowe, opakowania na materiały sypkie) oraz folie metaliczne i blachę (puszki na napoje)

5. technika druku sitowego (sitodruk) - formą drukową jest odpowiednio przygotowana siatka o dużej gęstości oczek, metodą tą drukujemy wszelkiego rodzaju wydawnictwa niskonakładowe, istnieje możliwość druku na foliach oraz przedmiotach już wyprodukowanych (pudełka, artykuły reklamowe)

TEMAT: Współczesna książka i jej budowa

Książka - jest wydawnictwem przekazującym poprzez słowo drukowe różnego rodzaju teksty i informacje. Książka jako pozycja wydawnicza dzieli się zasadniczo na dwa rodzaje:

1. broszura - wydawnictwo książkowe o objętości do 48 stronic włącznie + okładka

2. książka - wydawnictwo nieperiodyczne o objętości powyżej 48 stronic

W chwili obecnej oprócz książek w tradycyjnym wydaniu szeroki rozwój odnosi książka w postaci elektronicznej.

Ze względu na budowę książki rozróżniamy w niej dwa zasadnicze elementy:

1. okładka - sprawuje funkcję ochronną, składa się z okładziny przedniej, tylnej i grzbietu. Materiał z którego wykonana jest okładka powinien być trwały lub odpowiednio zabezpieczony by spełnić funkcje ochronne.

2. wkład - tworzą go zadrukowane, złamane arkusze, połączone ze sobą trwale poprzez klejenie, ewentualnie szycie nićmi, drutem oraz spiralowanie. Te dwa elementy tzn. wkład i okładka (oprawa) są połączone ze sobą.

Wkład - (środek) głównymi elementami wkładu są:

1. karty tytułowe

1. 2-tytułowa

2. 4-tytułowa

2. materiały wprowadzające

1. dedykacja

2. motto

3. wstęp

4. przedmowa

5. życiorys autora

3. tekst główny

4. materiały uzupełniające tekst główny

1. przypis (notki)

2. ilustracje

3. tabele

4. różnego rodzaju aneksy

5. materiały informacyjno-pomocnicze

1. paginacja

2. errata

3. wykaz skrótów

4. skorowidz nazwiskowy

5. spis treści

Karty tytułowe - są elementami układu, które następują bezpośrednio po okładce, rozróżniamy dwa rodzaje kart tytułowych:

1. 2-tytułowa - dwójkę tytułową stosuje się w pozycjach nie rozbudowanych objętościowo, gdzie wskazana jest tzw. Oszczędność wydawnicza, składa się ona z jednej kartki o dwóch stronicach. Stronica pierwsza zwana inaczej tytułową składa się z tytułu dzieła, który jest mocno zaakcentowany oraz nazwiska autora, nazwy wydawnictwa i roku wydania. Stronica druga nosi nazwę strony redakcyjnej lub inaczej kolofonu. Zawarte w niej są wszystkie informacje o sposobie wydania danej pozycji. Do najważniejszych z tych informacji należą:

1. nazwiska autorów i współautorów

2. informacje o wydaniach poprzednich

3. przy przekładach podany jest tytuł oryginału, numer międzynarodowy książki

4. informacje o zastrzeżeniach

5. przy podręcznikach informacja o dopuszczeniu książki do nauczania

6. w pozycjach przeznaczonych na eksport powinien znajdować się wyraz printed in Poland

7. nazwisko osób współtworzących książkę, poza autorem powinien to być: redaktor techniczny, projektor, plastyk, tłumacz, konsultant w danej dziedzinie o której mówi książka oraz tzw. Metryka książki czyli ilość arkuszy wydawniczych, drukarskich, nazwa i miejsce drukarni w której została wydrukowana, format, rodzaj papieru, gramatura papieru, cena.

2. 4-tytułowa - stosowana jest w pozycjach rozbudowanych objętościowo, w wydaniach seryjnych, w wydawnictwach o wysokiej wartości merytorycznej i historycznej. Stronica pierwsza tzw. tytuł ochronny, zawiera ona najczęściej tylko tytuł dzieła lub jego skrót, imię i nazwisk autora albo sam znak graficzny. Stronica druga inaczej zwana przytytułową najczęściej jest wakatem, a jeśli występuje to tylko w wydawnictwach seryjnych oraz wielotomowych zbiorach dzieł w których każdy tom ma własny tytuł serii, nazwę instytucji przygotowującą wydanie, imię i nazwisko redaktora prowadzącego. Stronica trzecia, strona tytułowa (tytuł zasadniczy lub główny) reprezentacyjna zawierająca takie dane jak: tytuł i podtytuł dzieła, imię i nazwisko autora, numer kolejny wydania, znak i nazwę wydawnictwa, rok wydania. Jeśli powyższych danych jest dużo to część z nich przenosimy na stronicę czwartą. Stronica czwarta, redakcyjna (kolofon) - patrz strona 2 dwójki tytułowej.

TEMAT: Układy graficzne stosowane przy kompozycji kart tytułowych.

1. Układ symetryczny

2. Układ blokowy

3. Układ asymetryczny

4. Układ asymetryczny blokowy

TEMAT: Miary typograficzne

W projektowaniu i składzie tekstu należy stosować miary typograficzne. Podstawową jednostką jest tu 1 punkt typograficzny, który wynosi około 0,376 mm. Pochodnymi jednego punktu typograficznego są:

• 1 c. (cycero) - zawiera w sobie 12 punktów typograficznych

• 1  (kwadrat) - największa jednostka służąca do obliczeń, zawiera w sobie 48 punktów typograficznych lub 4c.

Miary typograficzne ze względu na swą precyzję znajdują zastosowanie przy ustalaniu następujących parametrów składu i typografii stron.

1. Określenie formatu kolumny (szerokość i wysokość), przedstawiamy te wymiary najczęściej w cycerach lub kwadratach.

2. Określenie stopnia pisma (wyrażamy w punktach typograficznych lub nazwach dla nich odpowiednich)

Punkty typograficzne	Nazwa
4	diament
5	perl
6	nonparel
7	kolonel
8	petit
9	borgis
10	garmond
12	cycero
14	mytel
16	tercja

3. Ustalanie wszelkiego rodzaju wcięć, upustów przy składach tekstowych

4. Określanie grubości linii

5. Ustalanie długości linii

6. Ustalanie interlinii

Przy składzie kart tytułowych stosowana jest szeroka rozpiętość stopni pisma (wielkość). Tytuł ochronny składamy najczęściej pismem max 12 pkt., tytuł główny (zasadniczy)w zależności od jego objętości tekstowej składamy od16-24 pkt. Imię i nazwisko autora składane jest najczęściej pismem 12-16 pkt. Stronicę 4 czwórki tytułowej lub stronicę 2 dwójki tytułowej składamy pismem 8-10 pkt. - w zależności od objętości tekstu. Natomiast samą metryczkę czyli informację techniczną o sposobie wydania składamy pismem 6-7 pkt.

DEDYKACJA - jako tekst wprowadzający umieszczana jest na nieparzystej kolumnie bezpośrednio po kartach tytułowych, dedykację składa się najczęściej pismem 8-10 pkt., można stosować odmianę jako kursywa, natomiast podpis pod dedykacją składamy wersalikiem lub kapitalikiem. Dedykacja umieszczona jest w prawym górnym lub dolnym brzegu kolumny.

MOTTO - cytat najczęściej z obcego utworu wybrany przez autora w celu podkreślenia myśli przewodniej dzieła. Motto do całej książki umieszcza się bezpośrednio na nieparzystej stronicy po kartach tytułowych, składamy je pismem najczęściej 8 pkt. (petit) na szerokości max 2/3 szerokości kolumny. Jeśli motto dotyczy poszczególnych rozdziałów wtedy składamy je bezpośrednio po tytule rozdziału, jeśli występuje w danej pozycji i motto i dedykacja wtedy dedykację możemy umieścić na stronicy pierwszej i pełni ona wtedy funkcję tytułu ochronnego.

PRZEDMOWA - w niektórych publikacjach często spotyka się jedną a czasami kilka przedmów mogą one być napisane przez autora pracy, wydawcę lub redaktora prowadzącego, dlatego też mogą nosić różne tytuły jak: słowo wstępne do autora, do wydawcy lub przedmowę.

• Przedmowę autorską traktujemy jako tekst główny i stosujemy te same parametry tzn. krój i stopień pisma.

• Przedmowy nie autorskie są zazwyczaj krótsze i opatrzone na końcu miejscami i datą w którym została napisana. Przedmowę umieszcza się po kartach tytułowych od strony nieparzystej.

WSTĘP - (wprowadzenie) jest traktowany bardzo często jako początek tekstu publikacji. Składa się go tym samym krojem i stopniem pisma co tekst zasadniczy. Często w publikacjach występuje także wstęp krytyczny autorem którego jest inna osoba i stanowi wydzieloną całość tekstową.

TEKSTY INFORMACYJNO-POMOCNICZE - pomagają czytelnikowi w szybkim dotarciu do określonej grupy tekstów, zaliczamy do nich:

• Skorowidze

• Spis treści

• Paginację

• Bibliografię, przypisy

SKOROWIDZE (indeksy) - występują w książkach naukowych, popularno-naukowych i ściśle tematycznych, ułatwiają one szybkie odszukanie interesujących czytelnika tematów. Są one zestawione w porządku alfabetycznym. Rozróżniamy skorowidze: nazwiskowe, rzeczowe oraz nazw (np. geograficznych). Łamane są najczęściej w dwóch lub trzech łamach gdzie odstępy między łamami wynoszą 6-12 pkt. Skorowidze składane są czcionką najczęściej o jeden stopień mniejszą niż tekst główny. Hasła w indeksach składamy zawsze do lewej krawędzi łamy, natomiast w wypadku większej ilości cyfr odcinamy je w następnych wierszach o około 1 ½ firetu.

WYKAZ SKRÓTÓW - spotykamy w pracach technicznych, naukowych, słownikach i encyklopediach. Wykaz ten zawiera stosowane w tekście skróty wraz z ich objaśnieniami. Skróty są oddzielone od objaśnień myślnikiem, znakiem równości (rzadko) lub tylko odstępem. Wykazy skrótów składa się z dwóch lub trzech łamów, gdzie odległości między łamami wynoszą 6-12 pkt.

WYKAZ ILUSTRACJI MAP, TABEL - wykazy te zawierają kolejne liczby, opisy ilustracji map lub tabel, ich pochodzenie oraz cyfrę, która mówi nam na której stronicy można odnaleźć interesujące nas tematy.

Składając powyższe wykazy stosujemy ten sam stopień pisma co tekst zasadniczy. Temat kolejnego wykazu rozpoczynamy od lewej krawędzi łamu lub kolumny, natomiast następne wiersze podcinamy o półtora do dwóch firetów.

SPIS TREŚCI - pozwala on czytelnikowi szybko dotrzeć do interesującego go działu lub podrozdziału. Składamy go pismem tym samym co tekst zasadniczy, a jeśli jest rozbudowany objętościowo wtedy dopuszczalne jest zmniejszenie stopnia pisma o jeden. Istotnym w spisie treści jest przyporządkowanie odnośników cyfrowych do poszczególnych tytułów, rozdziałów i podrozdziałów. Cyfra oznaczająca stronicę powinna być zawsze na poziomie ostatniego wiersza tytułu, rozdziału czy podrozdziału.

PAGINACJA - rozróżniamy paginę martwą (zwykłą), gdzie jest to tylko cyfra określająca nam numer strony. Paginy zwykłe w zależności od życzenia redakcji umieszcza się najczęściej na górnym lub dolnym marginesie do lewej, prawej strony lub centralnie. Pagina żywa składa się z cyfry i tekstu, którym jest tytuł dzieła, rozdziału, podrozdziału.

Temat: Materiały wydawnicze

1. Pierwodruk

2. Maszynopis wydawniczy

3. Szkic wydawniczy

4. Makieta

5. Cromaline lub wydruk cyfrowy

6. Znaki adiustacyjne

SKRÓTY

Pkt.­ - punkt

Cyc. - cycero

Kw. - kwadrat

Spac - spacja

Gr. - gruby

Zw. - zwykłe (pismo)

Inic. - inicjał

Wers. - wersaliki

Kap. - kapitaliki

Int. - interlinia

Kurs. - kursywa

Il. - ilustracja

Szp. - szpalta

c. - cienkie (pismo)

Materiały wydawnicze - opracowania instytucji wydawniczych w postaci pierwodruków, makiet oraz innych niezbędnych materiałów do wytworzenia określonego produktu poligraficznego.

• Pierwodruk - stronica z poprzedniego wydania przeznaczona do ponownego składu, łamania lub reprodukcji.

• Maszynopis wydawniczy - materiał wydawniczy w chwili obecnej w postaci elektronicznej, poparty wydrukiem, sprawdzany, zaadiustowany, przeznaczony do łamania, zawierający część tekstową, tabelę, wzory matematyczne i chemiczne, ilustracje oraz inne załączniki potrzebne do szybkiego złamania danej pozycji wydawniczej.

• Szkic wydawniczy - dyspozycja rysunkowa lub prowizoryczny wydruk komputerowy, obrazujący układ graficzny danej pozycji.

• Makieta - kartki określonego formatu, projektowanych kolumn wydrukowanych lub wyklejanych w skali 1:1. Makieta jest wzorem do montażu w drukarni.

• Cromalin - odbitka najczęściej wielobarwna sporządzona z diapezytywów (klisz), z których ma być wykonany montaż. Rozdzielczość między drukiem a cromalinem powinna zawierać się w 3-5%.

• Wydruk cyfrowy - wydruk z drukarni cyfrowej obrazujący w dużym przybliżeniu gotowy wydruk poligraficzny, nie należy go jednak używać jako wzór dla drukarza.

• Arkusz wydawniczy - w branży wydawniczej jest jednostką obliczeniową pozwalającą po ustaleniu wszystkich parametrów składu i druku określić objętość i czas wykonanej pozycji wydawniczej. Arkusz ten zawiera:

• 22 stronice znormalizowanego maszynopisu tj. 40000znaków wraz z odstępami.

• 3 tys. cm² materiałów ilustracyjnych tabel, map, nut.

• 700 wierszy poezji lub utworów dramatycznych

• Znaki adiustacyjne - znaki branżowe stosowane w redakcjach, studiach graficznych i drukarniach, które pozwalają w sposób szybki i przejrzysty wykonać daną pozycję wydawniczą. Znaki te stosujemy bezpośrednio pod wierszem lub wyrazem ich dotyczących.


- likwidacja spacjowania


- zastosowanie spacjowania


- likwidacja spacjowania


- zastosowanie kursywy


- zastosowanie kursywy pogrubionej


- zastosowanie pisma pogrubionego


- zastosowanie pisma grubego


- zastosowanie wersalika


- zastosowanie wersalika pogrubionego


- precyzyjne określenie odstępów między cyframi lub wyrazami. Stosowane w składzie.


- zastosowanie kapitalika

Temat: Korekta

Korekta - jako proces wydawniczy jest etapem niepożądanym i należy w miarę możliwości skrócić czas jej trwania. Sam proces korekty polega na sprawdzeniu zgodności składania tekstu, doboru i rozmieszczenia grafiki z wyjściowymi materiałami wydawniczymi takich jak: makieta i maszynopis. Ponadto do zadań korekty należy również osiągnięcie prawidłowej formy językowej i gramatycznej złożonego tekstu. Przeprowadzanie korekty opieramy na takich dokumentach jak: maszynopis wydawniczy, szkice wydawnicze, makieta czy też przed procesem łamania wydruki szpaltowe. Korekta powinna być przeprowadzana przez dwie osoby, z których jedna jest lektorem czytającym maszynopis, natomiast osoba druga powinna śledzić wydrukowany tekst do korekty. Procesy korekty należą do żmudnych i długich, dlatego też powinni je przeprowadzać ludzie o następujących wymaganiach:

• Wykształceni co najmniej średnie

• Znajomość języka tekstu przeznaczonego do korekty, znajomość jego zasad składu, zasad przenoszenia wyrazów, ortografii, stylistyki, znakowania wyrazów, itd.

• Znajomość zasad typografii strony

• Przynajmniej podstawowy zasób wiadomości w tej dziedzinie wiedzy, którego dotyczy korekta

• Posiadanie wyczucia krytycznego na układy graficzne

• Poczucie ładu estetycznego w kompozycjach graficznych

• Czytelne pisanie i nanoszenie poprawek . Znajomość znaków korektorskich.

Temat: Rodzaje korekty

Korektę dzielimy na:

1. własną (domową)

2. wydawniczą

Korekta własna - przeprowadzona jest przez zespół składająco - łamiący daną pozycję i wykonywana jest ona przez osoby studia graficznego. W korekcie tej następuje eliminacja błędów naniesionych przez nas samych i w procesie składu i łamania. Po naniesieniu korekty poprawione materiały przekazujemy do korekty wydawniczej. W wydawnictwie korekta przeprowadzana jest wielotorowo i dzieli się na:

1. korektę autorską

2. korektę merytoryczną (specjalistyczna)

3. korektę techniczną

Korekta autorska - polega na naniesieniu poprawek przez samego autora danej pozycji. Poprawki te nie mogą być jednak większe niż 5-10% zakładanych objętości danych pozycji.

Korekta merytoryczna - polega natomiast na sprawdzeniu danej pozycji przez osoby związane tematycznie z branżą, której dotyczy dane wydawnictwo, np. książki techniczne powinni sprawdzać inżynierowie z danej branży, książki w językach obcych - filologowie danego języka.

Korekta techniczna - przeprowadzana jest przez redakcję techniczną, następuje tutaj skontrolowanie zgodności z założeniami technicznymi.

Czas i wielokrotność korekt wydawniczych jest trudna do określenia, gdyż zależy on od objętości oraz charakteru danej pozycji. Większą ilość korekty będą posiadały np. książki matematyczne czy też techniczne niż powieści współczesne pisane potocznym językiem.

Temat: Źródła omyłek w procesach przy składzie i łamaniu tekstu.

Rozróżnia się dwa rodzaje błędów tj.:

1. z winy operatora są to:

1. opuszczone wyrazy lub przestawione litery

2. złe przenoszenie wyrazów

2. błędy wynikające ze źle przygotowanych materiałów wydawniczych (maszynopis, makieta), wtedy operator komputera nie ma na nic wpływu.

Błędy operatora - wynikają najczęściej z nieuwagi, roztargnienia, nieznajomości zasad składu i łamania, lecz procentowo jest ich najmniej. Główną natomiast przyczyną nadmiaru korekty są źle przygotowane materiały wydawnicze.

W celu uzyskania przejrzystości korekty wskazane jest stosowanie znormalizowanych znaków korektorskich. Znaki te nanosimy na błędnych partiach tekstu a następnie powtarzamy jako poprawkę na prawym marginesie.

Oto poszczególne z nich:

1. 
   

2. 
   

3. 
   

4. 
   

5. 
   

6. 
   

7. 
   

8. 
   

9. 
   

10. 
    

11. 
    

12. X - anulowanie wcześniej naniesionej poprawki

Linie pisma występujące w krojach

1. podstawowa linia pisma - linia wyznaczająca dolne zakończenia liter bez dolnych wydłużeń

2. linia wyznaczająca miejsce zakończenia liter podrzędnych bez górnych wydłużeń

3. linia wyznaczająca zakończenia liter wersalikowych oraz górne zakończenia liter podrzędnych

4. dolna linia pisma - linia wyznaczająca miejsce zakończenia dolnych wydłużeń

5. linia akcentowa - wyznacza miejsca zakończenia górnych akcentów




Ze względu na budowę pisma dzielimy na:

1. jednoelementowe - mają w każdym miejscu taką samą grubość kresek tworzących litery, cyfry i znaki. Do grupy tej zaliczamy również pisma zwane egipcjankami - są to pisma, których linia tworząca jest jednakowej grubości, zakończona jednak szeryfami tej samej grubości.

2. pisma dwuelementowe - maja w różnych miejscach różną grubość kresek tworzących litery, cyfry i znaki.

3. pisma kaligraficzne - są krojami zbliżonymi pod względem wyglądu do pisma podręcznego.

Powstała specjalna grupa pism, są to pisma przeznaczone do akcydensów (składu ich) (np. różne grubości, zniekształcone, mniejsze, większe).Jest to nieliczna grup.

np.

a ² - frakcje górne (indeksy górne)

a ₂ - frakcje dolne (indeksy dolne)

Kroje pism dzielimy na:

1. odmiana normalna - rodzaj liter o wielkości właściwej dla danego stopnia pisma, umieszczonych na podstawie linii pisma.

2. odmiana górna (frakcja) - rodzaj liter w oczku zmniejszonym dla danego stopnia pisma i umieszczonym na równi z górną linią pisma.

3. odmiana dolna (frakcja) - rodzaj liter o oczku zmniejszonym i umieszczonym na dolnej linii pisma.

Ligatury - są to litery stworzone z dwóch lub trzech pojedynczych liter np. fi; ffi; fl; ffl; fe

Rodzaje ilustracji i ich podział:

1. grupy w zależności od barwy na pojedyncze i wielobarwne

2. typy w zależności od tonalności rozróżniamy:

• jednotonalne, kreskowe w postaci rysunku kreskowego o jednolitym nasileniu barwy bez względu na grubość kreski

• wielotonalne (półtonalne), w postaci rysunku lub produktu fotograficznego o zmiennym nasileniu koloru na całej powierzchni.

W zależności od techniki wykonania rozróżniamy materiały fotograficzne, maszynowe, drukarskie itd.

Przygotowanie do druku może polegać na kadrowaniu, retuszowaniu i wymiarowaniu oryginałów. Wymiary oryginałów mogą być ustalone procentowo przez podanie proporcji lub wymiaru liniowego w milimetrach najczęściej powstałych.

Zasady składania tekstu

Akapit - jest to część tekstu rozpoczynająca się wierszem akapitowym, a kończąca wierszem końcowym.

Wiersz akapitowy - może być składany z wcięciem lub bez. Jeżeli wielkość wcięcia nie została określona, to przyjmuje się jego wielkość w składzie do 25 cycero - 1 firet, powyżej - 1,5 firetu. Wszystkie uzupełnienia występują w składzie tj.: notatki, uwagi itd. Składane odmiennymi stopniami pisma powinny być takiej samej wielkości jak w tekście podstawowym.

Ilość tekstu w wierszu końcowym akapitu musi być co najmniej 2 x większa od wcięcia akapitowego. Jeśli tekst składany jest bez wcięć akapitowych, wiersz końcowy nie może być wierszem pełnym, musi być krótszy w składzie do 25 cycero - 1 firet, a powyżej - 1,5 firetu.

Najbardziej popularny krój czcionki to Times New Roman - używany przy składzie książek

W tekstach składanych pismami zwykłej grubości i normalnej szerokości odstępy międzywyrazowe ok. 1/3 firetu.

Wielkość odstępów w wierszach sąsiadujących ze sobą muszą być w miarę możliwości porównywalne.

Należy unikać przypadkowego łączenia się odstępów międzywyrazowych (korytarze) w kolejnych wierszach, oraz unikać przypadków, w których jednakowe wyrazy znajdują się pod sobą w kolejnych wierszach.

Znaki interpunkcyjne

1. Stosowanie znaków interpunkcyjnych:

• Przy składaniu liczb oznaczających minuty

• Przecinek w wartościach określających ceny 25

Wielokropek (...) składamy przed i po wyrazie, używamy trzech kropek bez odstępów miedzy nimi

Cudzysłowy „” - polskie, << >> - francuskie (ostrokątne) bez odstępów przy wyrazach występujących jako cudzysłowy I i II stopnia. II-pojedynczy, przecinek otwierający i przecinek zamykający drugi.

Jeżeli występuje obok siebie I i II stopień oddzielamy je odstępem stałym ¼ firetu, jeśli końcowa część zdania ujęta jest w cudzysłów, znaki interpunkcyjne po cudzysłowiu, jeśli całe zdanie ujęte jest w cudzysłów, znaki interpunkcyjne przed cudzysłowem zamkniętym.

4. Inne znaki - % (procenty), promile ‰, ułamki, stopnie, minuty składa się bez odstępów, po liczbach przy których występują

Tytuły - oddzielają tekst, dzielą go na mniejsze partie.

Kolumna szpicowa - ostatnia kolumna tekstu książki składana dawniej przez drukarza w szpic.

Tytuły ułatwiają przyswojenie sobie treści książki jednocześnie dzielą je na części. W książkach popularnonaukowych i podręcznikach występują hierarchie tytułowe, które oprócz rodzajów pisma są określone miejscem ich umieszczenia. Najbardziej wyeksponowany tytuł to tytuł umieszczony na oddzielnej kolumnie. Drugi w hierarchii to tytuł umieszczony na górze kolumny nieparzystej. Niższym będzie tytuł umieszczony na kolumnie kolejnej spuszczonej parzystej lub nieparzystej. Następny tytuł umieszczony w tekście w oddzielnym wierszu oraz tytuł umieszczony na początku wiersza tekstowego.

Składając tytuł, którego treść nie mieści się w formacie wiersza nie dzielimy wyrazów, a jego treść dzielimy na wiersze stanowiące logiczną całość.

Marginalia - np. tytuł umieszczony na marginesie

Poezja i Utwory Sceniczne

Składanie poezji - stosujemy stałe odstępy międzywyrazowe, jeżeli wiersze utworu nie mieszczą się w określonej szerokości kolumny, końcowe wyrazy tych wierszy można przenieść do wiersza następnego. Muszą to być co najmniej 4 znaki. Do przeniesień można wykorzystać wolne miejsce w wierszu poprzednim lub następnym oddzielając przeniesiony wyraz nawiasem kwadratowym.

Wyrazów nie dzielimy na sylaby,.

W przypadku kilku przeniesień wyrazy przeniesione powinny rozpoczynać się w równej linii pionowej. Skład poezji podzielony na człony można składać stosując tzw. wcięcia wiązane, każdy następny człon rozpoczyna się w miejscu gdzie kończy poprzedni.

Zwrotek czterowersowych nie dzielimy, przy większej ilości wersów w zwrotkach możemy dzielić co dwa wiersze (pamiętać o zasadzie registru)

Te same zasady obowiązują przy składzie utworów scenicznych, a utwory sceniczne pisane prozą możemy składać 3 sposobami:

1. skład na pełny format - pierwszy wiersz z wcięciem akapitowym.

2. skład na pełny format - pierwszy wiersz bez wcięcia, pozostałe z wcięciem.

3. nazwa postaci w oddzielnym wierszu, wygłaszane sekwencje na format pełny

Spis Treści

Składanie spisu treści - najczęściej wykonujemy go pismem o 2 punkty mniejszym niż tekst podstawowy. Jeżeli przed tytułami występuje numeracja rzymska to cyfry rzymskie wyrównujemy z prawej strony ze stałym odstępem od tekstu. Niższe stopnie tytułów np. z numeracją cyfrową lub literową składamy w ten sposób, że wiersze są wcinane, a wielkość wcięcia jest taka aby wiersz rozpoczynał się równo z początkiem tekstu wiersza poprzedniego. Wiersze niepełne można uzupełnić kropkowaniem o gęstości od ½ firetu do 2 firetu. Kropki powinny być umieszczone w linii pionowej.

Składanie Bibliografii

Powinien zawierać: nazwisko autora, tytuł, oznaczenie kolejnego wydania, części wydawnicze, miejsce i rok wydania. Najczęściej wyróżnia się nazwisko i tytuł. Cyframi arabskimi składamy: wydanie, część, stronica, paragraf, cena, zeszyt. Cyframi rzymskimi: tom i rozdział.

Składanie Skorowidzów

Ze względu na sposób składania rozróżniamy dwa rodzaje skorowidzów:

1. skorowidze zwykle, zawierające hasła wraz z numerami stronic

2. skorowidze rozumowane, zawierające oprócz haseł, podhaseł, które zwykle poprzedzone są myślnikiem w celu oznaczenia powtarzających się wyrazów początkowych - myślniki te oddziela się odstępem stałym.

Składanie Druków Akcydensowych

Okładki w książce są akcydensami (okładka, kolofon, errata)

W gazecie - reklamy

W produkcji prasowej - są to ogłoszenia i reklamy

4 sposoby składania akcydensów:

1. układ osiowy klasyczny - wiersze są dobrze czytelne, wszystkie wiersze umieszczamy na osi symetrii, najlepszymi są antykwy dwuelementowe.

2. układ blokowy symetryczny - wiersze składamy w ten sposób, aby były one zgrupowane w bloki w kształcie prostokąta i umieszczone były na osi symetrii.

3. układy blokowe asymetryczne - sposób składania jak poprzednie. Bloki nie posiadają osi symetrii. Najbardziej odpowiednie pisma to antykwy linearne (modyfikowane) czyli np. pisma groteskowe.

4. układ asymetryczny dowolny - całkowita swoboda dla składacza, który uwzględnia przeznaczenie akcydensu i zasad estetyki, zalicza się tu również układ tzw. chorągiewkowy, charakteryzujący się tym, że wszystkie wiersze bez względu na szerokość zaczynają się równo z lewym bokiem lub kończą równo z prawym bokiem, nie dzielimy wyrazów.

Zasada złotej proporcji głosi, że odcinek jest wtedy podzielony na dwa mniejsze odcinki z zachowaniem złotej proporcji, kiedy odcinek mniejszy w stosunku do większego jest równy stosunkowi większego do całości.

W wartościach liczbowych złoty podział odpowiada w przybliżeniu następującym proporcjom:

3:5, 5:8, 8:13, 13:21, ... itd.

Zastosowanie złotego podziału - do ustalenia wielkości kolumny, miejsca umieszczenia tytułów, wyznaczenia wielkości opuszczeń pierwszych kolumn, nowych rozdziałów i wyznaczenia miejsca umieszczenia ilustracji.

Przykład umieszczenia kolumny rozdziałowej

POCHODZENIE FORMATÓW PAPIERU

Format B - wymiary arkusza B0 powstały przez poprowadzenie przekątnej przez arkusz papieru o powierzchni 1m², przekątna ta wynosi 1.414.

Wymiar arkusza B0 - 1000 x 1414 co w przybliżeniu daje proporcje boków 5:7

Arkusz A0 - ma powierzchnię 1m², a wymiary boków liczone w proporcji 5:7 daje nam 841 x 1189 mm

Format C - jest formatem pomocniczym, a wymiary odpowiednich boków są średnią boków formatu A i B.

W akcydensach dopuszcza się nieznaczne zmiany maszynopisu np. zamiast „rachunek” zrobić r - k, „ulica” ul., „telefon” tel.

TABELE

Tabela - zestaw tekstów albo liczb, albo zestaw tekstów i liczb rozmieszczonych w polach rubrykowych według układu określonego przez główkę i (lub) boczek.

Tabela składa się:

• z główki - jest to górna wydzielona część tabeli, objaśniająca treść rubryk pionowych.

• z boczku - jest to wydzielona boczna lub wewnętrzna część tabeli objaśniająca treść rubryk poziomych.

• z pola rubryk - główna część tabel posiadająca rubryki poziome i pionowe.

• z numeracji rubryk - tzw. drabinka, stosujemy ją w tabelach nie mieszczących się na jednej stronie (kolumnie), unikamy w ten sposób powtarzania rozbudowanej główki lub boczku.

Podział Tabel

• tabele dziełowe - są to zestawienia zawierające treść we wszystkich występujących częściach: główce, boczku i polu rubrykowym

• tabele formularzowe - zawierają treść objaśniającą w główce lub boczku, pole rubrykowe przeznaczone jest do wypełniania.

W wydawnictwach zwartych stosuje się również tablice - jest to ilustracja lub zestaw ilustracji z tekstami objaśniającymi rozmieszczone według określonego układu wydawniczego.

Formaty Tabel

Tabele dziełowe - dostosowane są do szerokości kolumny lub łamu. Tabele z mała ilością treści i rubryk mogą być składane na formaty węższe i obłamywane podobnie jak ilustracje. Tabele o dużej liczbie rubryk nie mieszczące się w szerokości kolumny można umieszczać na dwóch kolumnach sąsiadujących lub w układzie poprzecznym, wówczas główka tabeli powinna być umieszczona zawsze po lewej stronie kolumny bez względu na to czy jest to kolumna parzysta czy nieparzysta. Linie zamykające tabelę powinny być przedłużone o 12 punktów w kierunku marginesów grzbietowych.

Tabele formularzowe - mają formaty dostosowane zwykle do tekstu jakie będą wpisywane, wykonujemy je na formatach szeregu A. Ustalają szerokość rubryk, bierzemy pod uwagę ile znaków będzie w nie wpisywane - 1 znak około 8 punktów. Treść główki składamy poziomo, przy bardzo wąskich rubrykach i dużej ilości tekstu dopuszczalny jest układ tekstu pionowy, poziomo składamy jedynie treść objaśniającą boczek. W przypadku składania treści boczku szerokim jego formacie i małej ilości treści można stosować wykropkowania w odstępach od ½ do 1 ½ firetu.

Zasady Składania Treści Pola Rubrykowego

1. słupki liczbowe składamy w ten sposób, że jednostki utrzymujemy pod jednostkami, dziesiątki pod dziesiątkami, w przypadku liczb dziesiętnych przecinek utrzymany jest w linii pionowej.

2. znaki matematyczne +, -, % składamy bezpośrednio przy liczbach do których się odnoszą.

3. liczby mianowane różnymi jednostkami miar składamy po środku rubryki nie przestrzegając zasady jednostek pod jednostkami, itd.

4. znaki od - do lub myślnik występujące jeden pod drugim składamy w linii pionowej z zachowaniem zasady ustawienia jednostek pod jednostkami oraz znaków pod znakami. Dopuszcza się pominięcie tej zasady w przypadku występowania liczb o znaczeniu zróżnicowanej liczbie cyfr.

5. ułamki zwyczajne składamy bezpośrednio za liczbami całkowitymi, a ułamki występujące w rzędzie składamy pionowo.

6. znaki stopnia, minut i sekund przy liczbach występujących w słupkach składamy tylko w pierwszym wierszu

7. liczby rzymskie występujące przed tekstem lub stanowiące kolejne numery składamy równo do prawej strony ze stałym odstępem od tekstu. Pojedyncze liczby rzymskie składamy pośrodku rubryki. Liczby rzymskie połączone znakami od...do lub myślnikami występujące w rzędach składamy tak, aby znaki te znajdowały się w pionie.

8. nawiasy figurowe (wąsy) umieszczamy w rubryce zawierającej większą liczbę wierszy, ostrze jego powinno być skierowane w stronę wiersza lub mniejszej grupy wierszy.

Tabele bez linii - zwane również układami tabelarycznymi. W tabelach takich mogą znajdować się jedynie linie poziome oddzielające główkę. Minimalne odległości pomiędzy słupkami liczb nie mniejsze niż 1 firet stopnia pisma.

Arkusz wydawniczy - jest jednostką obliczeniową pozwalającą po ustaleniu wszystkich parametrów składu i druku określić objętość i czas wykonywanej pozycji wydawniczej. Arkusz ten zawiera:

• 22 stronice znormalizowanego maszynopisu tj. 40 tys. Znaków wraz z odstępami

• 3 tys.cm² materiałów ilustracyjnych, tabel, map, nut

• 700 wierszy poezji lub utworów dramatycznych

Arkusz autorski - jest jednostką obliczeniową zawierającą:

• 40 tys. znaków typograficznych

• 700 wierszy poezji

• 3 tys.cm² materiałów ilustracyjnych

w arkuszach autorskich obliczana jest objętość dzieła oryginalnego, czyli napisanego przez autora, oraz dzieła przetłumaczonego z języka obcego na polski.

S

Arkusz drukarski - (arkusz druku) jest jednostka zadruku stanowiącą 16 stron formatu A5, która powstaje przez jednostronne zadrukowanie papieru formatu A1 czyli formatu o wymiarach 594 x 841 mm lub dwustronnie zadrukowanego papieru formatu A2.

Równoważnikiem arkusza druku (liczącego 16 stron formatu A5) są więc:

1 strona (arkusz) druku formatu A1

2 strony druku formatu A2

4 strony druku formatu A3

8 stron druku formatu A4

16 stron druku formatu A5

32 strony druku formatu A6

64 strony druku formatu A7

itd.

RODZAJE KOLUMN

Szpalta - skład wykonany na określony format przeznaczony do łamania, dowolnej długości.

Łam - tworzy określona liczba wierszy tekstu dostosowana do długości kolumny, stanowiąca kolumnę w układzie jednołamowym lub jej część w układzie wielołamowym.

Kolumna - jest to tekst złamany na ustalony format, jedno lub dwułamowa odpowiadająca stronicy druku.

Rodzaje Kolumn

• kolumna pełna - wypełnia całkowicie format tekstem podstawowym

• kolumna niepełna od góry - pierwsze kolumny nowych rozdziałów, opuszczona o określoną stałą dla danej książki liczbę wierszy

• kolumna niepełna od dołu (szpicowa) - kolumna końcowa rozdziałów, a ich długość nie może być mniejsza niż 1/6 kolumny pełnej

• kolumna wypuszczona - to kolumna w której element drukujący najczęściej ilustracja mieści się w formacie i zajmuje część jednego marginesu

• kolumna spadowa - to taka, w której element drukujący najczęściej ilustracja nie mieści się w formacie i zajmuje w całości co najmniej jeden z marginesów

• kolumna na rozwarciu - dwie kolejne kolumny (parzysta i nieparzysta) umieszczone obok siebie

• kolumna rozkładowa - są to dwie kolejne kolumny odpowiadające środkowym stronicom składki introligatorskiej, sąsiadujące ze sobą, można zlikwidować marginesy grzbietowe i wykorzystać je jako tzw. kolumnę rozkładówkę (można wmontować np. mapę lub dużą ilustrację)

Składka introligatorska - jest to zadrukowany lub czysty arkusz papieru złożony jedno lub wielokrotnie na określony format.

Zasada registru - jest to zgodność padania na siebie wierszy kolumn wydrukowanych po przeciwnych stronach arkusza.

Tytuły i Marginalia

1.Miejsce zajęte przez tytuł w kolumnie tekstowej wraz z odstępami powinno stanowić wielokrotność wierszy tekstu podstawowego. Nad tytułem od góry kolumny i pod tytułem u dołu kolumny co najmniej trzy wiersze tekstu. Jeżeli po tytule u dołu trzy wiersze nie mieszczą się, tytuł przeniesiony na następna stronę. Odstępy nad i pod tytułem w książce w miarę zbliżone do siebie podzielono 2/3 nad, 1/3 pod tytułem.

2.Marginalie są to tytuły lub noty umieszczone na specjalnie powiększonych marginesach, składamy je pismem 6 - 8 pkt. Dobierając stopień pisma do tytułów trzeba wziąć pod uwagę, że pismo mniejsze (wersaliki) będzie lepiej czytelne od pisma większego podręcznego.

Inicjały - mogą być umieszczane w tekście w następujący sposób:

• włamane - ustawia się je na początku pierwszego wiersza tekstu

• obłamane - kilka pierwszych wierszy tekstu złożonych na większy format, w miejsce to wpuszczony jest inicjał. Składając w ten sposób, pierwszy wyraz może być złożony wersalikami

• wypuszczane - tekst złożony na pełny format, inicjał umieszczony na marginesie

Wielkość inicjału zwykłego ok. 2 (wielkość litery nie stopnia pisma) x większa od tekstu podstawowego.

Przypisy (Notki):

1. W kolumnach wielołamowych na dole łamu, w którym występuje odnośnik

2. W tabelach przypisy dotyczące treści tabel pod tabelą, dotyczące tytułu tabeli na dole kolumny

Sposób oznaczenia:

• gwiazdkami w ramach kolumny - do trzech

• numeracją w ramach strony jeżeli umieszczone są na dole, ciągłą gdy są umieszczone na końcu rozdziału lub książki

• w tekście jedna gwiazdka, w objaśnieniach wyraz powtórzony bez gwiazdki jako rozstrzelony (zwiększenie odległości)

Sposoby oddzielania przypisów od tekstu

• linią szerokości 24 - 60 pkt.

• linią na całą szerokość kolumny

• odstępem około 1 wiersza

Jeżeli przypis nie mieści się w formacie kolumny, w którym znajduje się odsyłacz jego część można przenieść na kolumnę następną, przeniesiona część nie może rozpoczynać się od nowego zdania, a najlepiej przenieść go na podzielonym wyrazie.

Paginy i Sygnaturki

Paginy zwykłej nie umieszcza się na 4 lub 2 tytułowych, na wakatach, kolumnach niepełnych od dołu (końce rozdziałów) oraz ostatniej kolumnie publikacji.

Paginy żywej nie umieszcza się na 2 i 4 tytułowych, wakatach oraz kolumnach niepełnych od góry.

Sygnatura arkusza - jest to kolejny numer arkusza z tytułem lub bez, umieszczony na dole kolumny, złożony pismem 6 pkt. (nie większym). Strony na których powinna być umieszczona to: w przypadku formatu A5 - 16 stronic *ilość szesnastek + 1.

Ilustracje i Sposób Ich Umieszczania

Ze względu na stopień powiązania z tekstem ilustracje dzielimy na:

• Ściśle związane z tekstem - powinny być umieszczone w miejscu o którym o nich mowa, jeżeli jest to niemożliwe umieszczamy je w granicach tekstu znajdującego się w kolumnach na rozwarciu i nie powinna ona wyprzedzać tekstu do którego się odnosi.

• Luźno związana z tekstem - mogą być zestawione w układy graficzne grupowane w oddzielne kolumny, mogą być umieszczone na wklejkach.

• Ilustracje ozdobne tzw. winiety - służą do zamykania rozdziałów, zdobienia kart tytułowych itd.

• Ilustracje obłamane - to takie obok których występuje tekst z dwóch lub trzech stron w układzie jednołamowym i tekst z czterech stron w układzie wielołamowym.

• Ilustracja włamana - to taka, która przedziela tekst

• Ilustracja wypuszczana - to taka, która zajmuje częściowo przynajmniej jeden margines

• Ilustracja na spad - to taka, która w całości zajmuje co najmniej jeden margines

Za ilustrację całokolumnową przyjmuje się taką, która zajmuje co najmniej 5/6kolumny pełnej, ustawienie jej może być dwojakie:

• Ilustracja wraz z podpisem na środku optycznym kolumny

• Ilustracja umieszczona u góry kolumny, podpis u dołu kolumny

• Ilustracje poprzeczne umieszczamy w ten sposób aby górna krawędź ilustracji była zawsze wzdłuż lewego boku, obojętnie czy jest to kolumna parzysta czy nieparzysta

Minimalne szerokości wierszy obłamujące ilustracje:

• przy piśmie 8 pkt. 2 kwadraty = 36 mm

• przy piśmie 10 pkt. 2 ½ kwadraty = 45 mm

• przy piśmie 12 pkt. 3 kwadraty = 54 mm

Masa znormalizowanych formatów papieru i kartonu

Gramatura w gramach (w gramach na m^2)	Masa 1000 arkuszy w kilogramach lub 1 arkusz w gramach
		Format A1 610 x 860	Format B1 720 x 1030
31,5	16,52	23,36
35,5	18,62	26,33
40	20,98	29,66
45	23,61	33,37
50	26,23	37,08
56	29,38	41,53
63	33,05	46,72
71	37,25	52,65
80	41,97	59,33
90	47,21	66,74
100	52,46	74,16
125	65,58	92,70
140	73,44	103,72
160	83,94	118,66
180	94,43	133,49
200	104,92	148,32
224	117,51	166,12
250	131,15	185,40

3

---