POŁOŻENIE I UKSZTAŁTOWANIE POLSKI

1.Położenie,

Powierzchnia ogólna - 322 575km²

Obszar lądowy(z wodami śródlądowymi) - 311 888km²

Morskie wody wewnętrzne - 2 005km²

Powierzchnia wyłącznej strefy ekonomicznej - 22 634km²

Polska leży w centrum Europy. Polska to jeden z większych krajów Europy. Jej powierzchnia wynosi 312 685 km² Odznacza się bardzo zwartym terytorium o kształcie zbliżonym do koła. Położona jest w Środkowo-wschodniej Europie, w dorzeczu Wisły i Odry, na Niżu Europejskim, między Morzem Bałtyckim a łukiem Karpat.

GEIOLOGIA I TEKTONIKA

Polska położona jest w obrębie trzech wielkich jednostek geologicznych, które budują Europę. Są to platforma wschodnioeuropejska, oraz obszar fałdowań paleozoicznych i mezozoicznych oraz obszar fałdowań alpejskich. Platforma zbudowana jest z fundamentu, który tworzą skały magmowe oraz metamorficzne, a także z pokrywy skał osadowych. Najstarszą platformą na terenie Europy jest platforma wschodnioeuropejska. Zajmuje ona w Polsce tereny północno- wschodnie.

Kolejną strukturą geologiczno-tektoniczną Polski jest struktura paleozoiczna, zajmując znaczny obszar Polski środkowej i zachodniej. Do struktury paleozoicznej zaliczamy m.in Sudety, Góry Świętokrzyskie, Zapadlisko Śląsko-Krakowskie Obszar platformy paleozoicznej podlegał oddziaływaniu orogenezy kaledońskiej i hercyńskiej. Podczas ruchów górotwórczych kaledońskich doszło do wypiętrzenia częściowego Sudetów i Gór Świętokrzyskich (sylur, dewon), natomiast w trakcie orogenezy hercyńskiej (karbon, perm) doszło do ostatecznego wypiętrzenia Sudetów.

Kolejna struktura geologiczna na terenie Polski to struktura mezozoiczna, wówczas dochodzi do powstania tzw. wału Kujawsko-Pomorskiego pod koniec ery doszło do najsilniejszych ruchów górotwórczych - początkowej fazy orogenezy alpejskiej wraz ze zjawiskami wulkanicznymi.

Ostatnia struktura geologiczno-tektoniczna Polski to struktura kenozoiczna, obejmująca zasięgiem Karpaty i tzw. Zapadlisko Przedkarpackie. Karpaty zostały wypiętrzone na skutek orogenezy alpejskiej w erze kenozoicznej, są zbudowane z trzonu skał krystalicznych z tzw. wapienna warstwą reglową i wierchową oraz fliszu karpackiego.

Okres czwartorzędu przynosi zlodowacenie plejstoceńskie, które swoim zasięgiem objęło znaczne tereny Polski - około 85 % (północna, środkowaW czasie wszystkich zlodowaceń zasięg lądolodu wielokrotnie się zmieniał. Wyróżniamy:

1. Zlodowacenie podlaskie- objęło swym zasięgiem tylko Polskę Północno-Wschodnią i fragment Pobrzeża Szczecińskiego;

2. Zlodowacenie południowo- polskie - jego maksymalny zasięg to jednocześnie największe rozprzestrzenienie się lądolodu na obszarze naszego kraju; pokrywa lodowa dotarła wówczas aż do północnych stoków Karpat i Sudetów (400 m n.p.m.), wciskając się w obszary kotlin i dolin śródgórskich; góra Ślęża i najwyższe szczyty Gór Świętokrzyskich.

3. Zlodowacenie środkowopolskie- podczas stadiału maksymalnego lodowiec dotarł do Sudetów oraz północnej krawędzi Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej; lądolód “wcisnął się” w przełom Wisły, Kotlinę Raciborską oraz przykrył znaczną część Wyżyny Śląskiej i Niecki Nidziańskiej.

4. Zlodowacenie północnopolskie- granicę maksymalnego rozprzestrzenienia się lądolodu w czasie tego najmłodszego glacjału wyznacza linia biegnąca od okolic Gubina przez Zieloną Górę, Leszno, na północ od Konina w kierunku Płocka, a następnie na wschód od Wisły przez Nidzicę, Szczytno, Grajewo i Augustów w stronę Grodna.

Lądolód oraz lodowce górskie wywarły ogromny wpływ na rzeźbę w Polsce. Podczas swojego ruchu niszczył podłoże - był to proces egzaracji, a uwięziony w lodzie materiał skalny transportował i akumulował (osadzał) na rozległych obszarach. W ten sposób powstała glacjalna (polodowcowa) rzeźba terenu, którą można podzielić na:
- niżową, np. krajobraz pojezierzy,
- górską, np. krajobraz alpejski.

W zależności od stopnia przekształcenia rzeźby polodowcowej na terenie Polski można wyróżnić obszary:
- młodoglacjalny - związany z najmłodszym zlodowaceniem (północnopolskim), na którym bardzo dobrze zachowały się osady i formy polodowcowe, np. pojezierza i niziny nadmorskie.
- staroglacjalny - związany z przedpolem zlodowacenia północnopolskiego, na którym osady i formy starszych glacjałów uległy silnemu przekształceniu i złagodzeniu (zachowały się w formie szczątkowej) przez silne procesy denudacyjne.

Osady i formy polodowcowe na Niżu Polskim

Moreny - formy utworzone z gliny zwałowej transportowanej i osadzonej bezpośrednio przez lodowiec;

- moreny czołowe - ciągi wałów i pagórków wzdłuż czoła lądolodu tworzone podczas jego dłuższego postoju (moreny czołowe wyznaczają miejsca postoju lądolodu moreny czołowe tworzą na Niżu Polskim najwyższe wzniesienia, np. Wieżyca (329 m n.p.m.) na Pojezierzu Kaszubskim, Dylewska Góra (312 m n.p.m.) i Szeskie Wzgórza (309 m n.p.m.) na Pojezierzu Mazurskim oraz ciągi wzgórz, m.in. Wzgórza Trzebnickie, Wzgórza Dalkowskie, Wzgórza Ostrzeszowskie na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce;

- moreny denne - rozległe, płaskie lub faliste obszary urozmaicone zagłębieniami bezodpływowymi (jeziora moreny dennej); powstawały na zapleczu moren czołowych w wyniku akumulacji gliny zwałowej pod lądolodem.

Sandry - rozległe, płaskie stożki napływowe powstałe na przedpolu moren czołowych; wysortowany materiał piaszczysto-żwirowy osadzany był przez wody wypływające z topniejącego lodowca (forma fluwioglacjalna)

Pradoliny - szerokie doliny o płaskim dnie; utworzyły je wody z topniejącego lodowca, które łączyły się z wodami rzecznymi płynącymi z południa i wspólnie, jako wielkie szerokie rzeki, kierowały się na zachód zgodnie z nachyleniem terenu; największymi pradolinami w Polsce są: Warszawsko-Berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka, Baryczy, Wrocławsko-Magdeburska, Biebrzy-Narwi, Wieprza-Krzny, Kwisy-Nysy Łużyckiej, Warty-Prosny, podkarpacka, Redy-Łeby;  dna pradolin wykorzystują dziś niektóre odcinki rzek, np. Odry, Wisły i Noteci, jednakże obecnie płynie nimi znacznie mniej wody niż w okresie lodowcowym. Inne formy polodowcowe to : drumliny, ozy i kemy

W wyniku działania lodowca powstały różnego typu jeziora polodowcowe:

Jeziora rynnowe- długie stosunkowo wąskie i na ogół głębokie, wklęsłe formy terenu o stromych zboczach i nierównym dnie; powstały wskutek erozyjnego działania wód podlodowcowych płynących szczelinami w lodzie, często pod ciśnieniem hydrostatycznym; np. jeziora: Gopło, Jeziorak, Miedwie, Roś, Nidzkie, Wigry, Ryńskie, Raduńskie, Hańcza (najgłębsze w Polsce), Drawsko, Mikołajskie, Wdzydze.

Jeziora moreny dennej - powstały poprzez wypełnienie wodą zagłębień w morenie dennej; charakteryzują się urozmaiconą linią brzegową i małymi głębokościami; do jezior tego typu należą m.in. Śniardwy (największe jezioro w Polsce), Mamry, Niegocin, Wielimie.

Jeziora wytopiskowe - powstały w wyniku wytopienia się brył martwego lodu, które były zagrzebane w osadach glacjalnych; mają na ogół małą powierzchnię, kolisty kształt (dlatego nazywane są też oczkami polodowcowymi) i stosunkowo dużą głębokość.

Jeziora zastoiskowe - tworzyły się przed czołem lądolodu, w wyniku zatamowania odpływu wód roztopowych;

Głazy narzutowe (eratyki) - bezładnie rozrzucone na obszarze zlodowacenia głazy (kamienie) o różnej wielkości; osadziły się w wyniku rozmycia gliny zwałowej; w większości pochodzą ze Skandynawii oraz dna Bałtyku, gdzie podczas egzaracji zostały uwięzione w lodzie i przetransportowane na duże odległości; największy z nich - “Trygław” - znajduje się w Tychowie Wielkim koło Białogardu (obwód 44 m, wysokość 3,8 m, długość 13,7 m, szerokość 9,3 m).

Podczas okresów glacjalnych w najwyższych partiach Karpat (głównie w Tatrach) i Sudetów (Karkonosze) występowały warunki sprzyjające tworzeniu się lodowców górskich.

Formy polodowcowe na obszarach górskich to:

- cyrk polodowcowy (kar, kocioł lodowcowy) -półkoliste lub owalne zagłębienie otoczone z trzech stron stromymi stokami (ścianami), a od strony doliny skalistym progiem; większość cyrków lodowcowych występujących w Tatrach i Karkonoszach jest obecnie zajęta przez jeziora cyrkowe, np. Morskie Oko i Czarny Staw pod Rysami, Wielki Staw, Mały Staw, Przedni Staw, Zadni Staw i Czarny Staw w Dolinie Pięciu Stawów (Tatry) oraz Mały i Wielki Staw w karkonoszach

- dolina U-ksztaltna (dolina lub żłob lodowcowy) - dolina rzeczna (V-kształtna) przekształcona przez niszczącą działalność lodowca; cechuje ją profil poprzeczny w kształcie litery U, np. Dolina Roztoki, Dolina Rybiego Potoku, Dolina Białej Wody w Tatrach Wysokich, Dolina Kościeliska, Dolina Chochołowska w Tatrach Zachodnich;

- dolina zawieszona (wisząca) - boczna dolina polodowcowa, której wylot znajduje się wysoko nad dnem doliny głównej; płynąca nią obecnie woda tworzy wodospad, np. Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach;

Obecność lądolodu skandynawskiego zaznaczyła się także na jego dalekim przedpolu, tworząc tzw. strefę peryglacjalną. Panował tam zimny, subarktyczny klimat, który powodował intensywne wietrzenie mrozowe skał i wzmożone procesy denudacyjne zachodzące w warunkach zamarzniętego podłoża - wieloletniej zmarzliny.

Formy peryglacjalne:

- gołoborza - rumowiska ostrokrawędzistych głazów (bloków) skalnych powstałe w wyniku wietrzenia mrozowego; występują w Górach Świętokrzyskich - na Św. Krzyżu, Łysicy i na północnych stokach góry Szczytniak w Paśmie Jeleniowskim;\

- pokrywy lessowe - less to zwięzła skała osadowa zbudowana głównie z pyłu kwarcowego z domieszką węglanu wapnia; pokrywy lessowe są formami eolicznymi, które powstały w wyniku wywiewania pyłu kwarcowego przez wiatr wiejący od lądolodu; na obszarze Polski najwięcej lessu nagromadziło się na Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Sandomierskiej, w Niecce Nidziańskiej oraz na Nizinie Śląskiej; grubość pokładów lessu sięga miejscami nawet 30 metrów;

- wydmy śródlądowe - powstały w wyniku akumulacyjnej działalności wiatru; najwięcej ich utworzyło się na piaszczystych terenach pradolin (w Puszczy Kampinoskiej i Noteckiej) oraz na rozległych sandrach; występują w postaci wydm parabolicznych oraz nieregularnych pagórków, które dzisiaj są przeważnie porośnięte lasami i unieruchomione.

Ukształtowanie powierzchni

Polska jest krajem nizinnym, nachylona z południowego - wschodu ( SE) w stronę północno zachodnią (NW), świadczy o tym kierunek w jakim płyną rzeki. Średnia wysokość względna to 173 m. n.p.m., a najwyższym punktem są Rysy 2499 m. n.p.m , leżące w Tatrach a najniższym - depresja w Raczkach Elbląskich ( -1,8 m. p.p.m.).Obszary zaliczane do nizin(do 300m n.p.m.) zajmują 91,3% ogólnej powierzchni Polski, jednak nawet niziny mają najczęściej charakter pagórkowaty, co jest związane z działalnością lodowców (pojezierza), a tylko w centralnej Polsce są one typowo równinne.

Na terenie Polski, najwyżej wzniesionymi nad poziom morza obszarami, ma których jest najbardziej urozmaicona rzeźba powierzchni są góry i wyżyny znajdujące się na krańcach południowych oraz na południowym zachodzie.

Jedną z charakterystycznych cech ukształtowania pionowego kraju jest pasowość, co oznacza, że pasy wzniesień i obniżeń występują na przemian po sobie w układzie równoleżnikowym.

Ukształtowanie pionowe naszego kraju jest dość zróżnicowane. Rzeźba powierzchni posiada przebieg pasowy - równoleżnikowy . Na przemian leżą 3 pasy wzniesień oraz 3 obniżeń. Układ ten przedstawia się następująco:

- Najbardziej na północ znajduje się Pas pobrzeży

- Za mini rozciąga się Pas pojezierzy

- Przechodzi on w Pas nizin środkowopolskich

- A następnie w Pas wyżyn oraz gór starych ( Sudety z Przedgórzem, Góry Świętokrzyskie, wyżyny)

- Kolejno znajduje się Pas kotlin podgórskich ( Podkarpackie)

- I najbardziej na południu Pas gór młodych ( Karpaty)

1.Najwyższym pasmem górskim są Karpaty, a także najstarsze góry w Polsce - Sudety .Do Karpat należy także: obniżenie przedgórskie, które tworzą kotliny: Kotliny Podkarpackie, a są nimi Kotlina Sandomierska oraz Kotlina Oświęcimska. W Sudetach krajobraz tworzy teren wyżynny, pofalowany z wyraźnie zarysowanymi wzniesieniami (najwyższy szczyt - Śnieżka 1605 m. n.p.m., na Przedgórzu Sudeckim- Ślęża - 718 m. n.p.m.)

2.Tereny wyżynne na obszarze Polski rozpościerają się w kierunku północnym od Kotlin Podkarpackich. Najważniejszymi wyżynami są: Wyżyna Śląska, Lubelska, Małopolska, Roztocze. A najwyżej wzniesiona wśród wyżyn jest Wyżyna Krakowsko- Częstochowska. 3.Niziny zlokalizowane są w środkowej części Polski. Są to: Niziny Środkowopolskie do których należy: Nizina Wielkopolska; oraz Nizina Śląska Nizina Mazowiecka oraz Nizina Podlaska.

4.Pas Pojezierzy znajduje się na północy Polski. Są to: Pojezierze Południowobałtyckie, a w jego skład wchodzą: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Mazurskie. Pomiędzy tymi pojezierzami występuje naturalna granica w postaci doliny Wisły, leżącej pomiędzy Włocławkiem a Żuławami Wiślanymi.

5. Pobrzeża Południowobałtyckie tworzą je Pobrzeże Słowińskie, Nizina Szczecińska, Pobrzeże Gdańskie ( czasami rozdzielane na Pojezierze Kaszubskie oraz Żuławy)

Warunki Klimatyczne Polski

W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem morskim a lądowym. Jest to efekt ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W efekcie klimat Polski odznacza się znacznymi wahaniami w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach.

Temperatura

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-19°C. Najchłodniejsze w lipcu są obszary górskie. W szczytowych partiach Tatr i Sudetów średnia temperatura powietrza w lipcu wynosi zaledwie ok. 9°C. Chłodniej jest w lipcu także na obszarach Polski przylegających do Morza Bałtyckiego (ok. 16°C), co jest wynikiem ochładzającego wpływu wód morskich. Najcieplej jest w środkowej części Polski,

Najchłodniejszym miesiącem w Polsce jest styczeń. Wskutek napływającego ze wschodu mroźnego powietrza kontynentalnego wschodnie obszary Polski są w styczniu jednymi z najchłodniejszych regionów kraju.

Najchłodniejszym obszarem Polski jest Suwalszczyzna, położona w północno-wschodniej części kraju. Suwalszczyznę nazywa się polskim biegunem zimna. Zimą występują bardzo niskie temperatury, lata są ciepłe. Na Suwalszczyźnie notowane są najwyższe amplitudy średnich temperatur, ponad 23°C. Są one nawet wyższe niż na terenach górskich.

Zachmurzenie i opady

Procentowy udział dni z zachmurzeniem waha się między 60% a 70%. Najbardziej pochmurnym miesiącem jest listopad, zaś najmniej sierpień i wrzesień.

Suma opadów rocznych wynosi:

• w górach: od 800mm do 1400 mm;

• na nizinach i wyżynach: od 400 do 750 mm;

• podobne wielkości (400 - 700 mm) notuje się na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim.

Maksimum opadów przypada na miesiące letnie. W tym okresie są one średnio 2-3 razy większe niż w okresach zimowych, a w Karpatach nawet 4 razy większe.

Najmniej opadów otrzymuje wschodnia część Wielkopolski i Kujawy. Największy opad na ziemiach polskich odnotowano w czerwcu 1973 r. na Hali Gąsienicowej w Tatrach. Jednorazowo spadło tam aż 30 cm wody.

Wiatry

Polska znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni wietrznych). We wschodniej części kraju zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, a w górach - południowych. Rozkład wiatrów nie jest równomierny w ciągu roku.

Sieć rzeczna

Na sieć wodną terytorium Polski składają się wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna) oraz wody podziemne (gruntowe, zaskórne, wgłębne i artezyjskie), których występowanie jest uzależnione od klimatu, rzeźby terenu i budowy geologicznej. 

Rzeki

Polska leży w zlewisku Morza Bałtyckiego (99, 7%), przy czym dorzecze Wisły to 54%, dorzecze Odry 33,9%, dorzecze rzek Przymorza i rzeki Pregoły to około 11%, dorzecze rzeki Niemen to 0,8% oraz zlewisku Morza Czarnego (rzeka Strwiąż w Bieszczadach i Orava na Podhalu), -  0,2% zlewisk, zlewisku Morza Północnego - 0,1% (min rzeka Izera w Sudetach). Na każde zlewisko składa się dorzecze, czyli obszar z którego wody wpływają do jednej rzeki głównej. Z kolei  rzeka główna, która wpada bezpośrednio do morza, ma dodatkowo dopływy. Wielkość rzek polskich określa się na podstawie ich długości (od źródła do ujścia rzecznego) oraz powierzchni dorzecza i przepływu wody (ilość wody w jednostce czasu). Wielkość przepływu zależy od ilości opadów atmosferycznych, klimatu, wielkości parowania, odpływów i rodzaju podłoża, po jakim płynie rzeka. Największe rzeki w Polsce to:

• Wisła (długość 1049 km, powierzchnia dorzecza 194 425 km2, a średni przepływ wody to 1020 m3/s)

• Odra (długość 854 km, dorzecze 118 861 km2, średni przepływ wody 560 m3/s)

• Warta (długość 808 km, dorzecze 54 529 km2, średni przepływ wody 215,0 m3/s)

• Bug (długość 772 km, dorzecze 39 420 km2, średni przepływ wody 155 m3/s)

• Narew (długość 484 km, dorzecze 75 175 km2, średni przepływ wody to 318 m3/s)

• San (długość 443 km, dorzecze 16 861 km2, średni przepływ wody to 125 m3/s)

• Noteć (długość 388 km,  dorzecze 17 330 km2, średni przepływ wody to 76,6 m3/s)

• pozostałe duże rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kłodzka, Prosna.

Jako zasadnicza cecha największych polskich rzek Wisły i Odry uznawana jest asymetria dorzecza, odpowiednio Wisła (początek ma stokach Baraniej Góry, asymetria 27:73) i Odra (początek ma w Górach Oderskich w Czechach, asymetria 30:70). Ma to związek z obecnością na terytorium Polski lądolodu oraz nachyleniem rzeźby terenu w kierunku północno-zachodnim, stąd przewaga dopływów prawobrzeżnych. Każde dorzecze jest oddzielone od siebie działem wodnym, nisko położonym.

Jeziora

Kolejny składnik sieci wodnej Polski to jeziora, występujące na obszarze całego kraju dosyć licznie. W zależności od miejsca występowania i rodzaju podłoża wyróżniono kilka typów genetycznych jezior. Największą jeziornością (stosunek powierzchni zajmowanych przez jeziora do ogólnej powierzchni Polski, wynosi około 1% powierzchni) wykazuje się Pojezierze Mazurskie, gdzie odsetek jezior to rząd wielkości  36% powierzchni, inne regiony z dużą liczbą jezior to: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie pochodzenia polodowcowego. Mniej jezior znajduje się w Tatrach, Karkonoszach to w większości jeziora cyrkowe. Ogólna liczba jezior w Polsce to 7081 o powierzchni powyżej jednego ha, co stanowi obszar 281 377 ha, z roku na rok liczba jezior spada, na skutek zarastania jezior.

Jeziora zanikając przemieniają się w mokradła ( bagna lub torfowiska ) . W Polsce mokradła stanowią 8% powierzchni kraju. Największe obszary zajmują na pojezierzach oraz na Polesiu Lubelskim. Wiele terenów bagiennych jest pod ochronną. Najważniejsze z nich to Biebrzański i Narwiański Park Narodowy

Typy genetyczne jezior:

• jeziora polodowcowe rynnowe (mają wydłużony kształt, strome brzegi, nierówne dno misy jeziornej, co ma związek z działalnością wód wypływających z lodowca, ich powstanie w Polsce dotyczy obecności lądolodu; na przykład jezioro Nidzkie, Hańcza, Jeziorak)

• jeziora polodowcowe moreny dennej (mają urozmaiconą rzeźbę, zajmują znaczne przestrzenie, na przykład jezioro Śniardwy, Mamry, Wielimie)

• oczka polodowcowe (mała powierzchnia jeziora, zwane wytopiskami, spotykane na Pojezierzu Olsztyńskim)

• jeziora krasowe (powstają w miejscach zapadnięcia się skał wapiennych, na przykład na Niecce Nidy, Pojezierzu Łęczyńsko- Włodawskim, zajmują małą powierzchnię)

• jeziora wydmowe (spotykane zwłaszcza w dorzeczu Warty i Noteci, powstają gdy misa jeziora jest otoczona wydmami)

• jeziora starorzecza (powstają, gdy meander jest odcięty od rzeki)

• jeziora deltowe (to pozostałości dawnych fragmentów zatok morskich, na przykład jezioro Dąbie, Drużno)

• jeziora nadbrzeżne (powstają na skutek odcięcia zatok, na przykład jezioro Jamno, Bukowo)

• jeziora górskie (są efektem oddziaływania lodowców górskich, są głęboki, mają owalny kształt i stromą linię brzegową; na przykład: Morskie Oko, Czarny Staw, Wielki Staw w Karkonoszach, Smereczyński Staw w Tatrach)

• sztuczne zbiorniki wodne (zbudowane przez człowieka, obecnie ich liczba wynosi około 100).

Największe sztuczne zbiorniki wodne na terenie Polski są budowane w celach energetycznych, turystycznych i ochrony przeciwpowodziowej, oto kilka przykładowych:

• zbiornik Solina (na rzece San, powierzchnia 21,1 km2)

• Włocławski (na Wiśle, powierzchnia 70,4 km2)

• Goczałkowski (na Wiśle, powierzchnia 37,1 km2)

• Rożnowski (na Dunajcu, powierzchnia 16,0 km2)

• Dobczyce (na Rabie, powierzchnia 11,5 km2)

• Nysa (na rzece Nysa Kłodzka, powierzchnia 20,4 km2).

Jeziora naturalne o największej powierzchni w Polsce to:

• Śniardwy (na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, typ morenowy, zajmuje powierzchnie 113,8 km2, ma głębokość 23,4 metry)

• Mamry (na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, typ morenowy, zajmuje powierzchnię 104,4 km2, głębokość 43,8metrów)

• Łebsko (województwo pomorskie, powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzeżne, głębokość 6,3 metry)

• Dąbie (zachodniopomorskie, powierzchnia 56,0 km2, deltowe, głębokość 4,2 metry)

• Miedwie (województwo zachodniopomorskie, powierzchnia 35,3 km2, rynnowe, głębokość 43,0 metry)

• Jeziorak (województwo warmińsko-mazurskie, powierzchnia 34,6 km2, rynnowe, głębokość 12,0 metry)

• Niegocin (województwo warmińsko-mazurskie, powierzchnia 26,0 km2, morenowe, głębokość 40 metry)

Z kolei jeziora najgłębsze w Polsce to:

• Hańcza (województwo podlaskie, głębokość 108,5 metry, rynnowe)

• Drawsko (województwo zachodniopomorskie, głębokość 79,9 metry, rynnowe)

• Wielki Staw (województwo małopolskie, głębokość 79,3 metry, cyrkowe)

• Czarny Staw (województwo małopolskie, głębokość 76,4 metry, cyrkowe)

• Wigry (województwo podlaskie, głębokość 73 metry, rynnowe)

• Wdzydze (województwo pomorskie, głębokość 68,7 metry, rynnowe).

Ponadto w Polsce występują zasoby wód podziemnych , termalnych i mineralnych

Wyróżniamy następujące rodzaje wód mineralnych w Polsce:

• wody termy (wody o podwyższonej temperaturze) (występują na Pojezierzu Wielkopolskim — Ciechocinek, w Karpatach-Zakopane, w Sudetach — Lądek zdrój, Cieplice Śląskie)

• wody radoczynne (spotykane w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, stąd rozwój uzdrowisk: Kowary, Świeradów Zdrój, Lądek Zdrój)

• wody siarczkowe (spotykane na znacznym obszarze Polski, min: Niecka Nidy — Busko i Solec Zdrój, Sudety i Przedgórze Sudeckie- Przerzeczyn Zdrój, Wyżyna Krakowska-Częstochowska — Krzeszowice, Karpaty — Wysowa, Swoszowice, Pojezierze Wielkopolskie — Wieniec Zdrój)

• szczawy (Wyżyna Lubelska — Nałęczów, Podkarpacie-Krynica, Piwniczna, Szczawnica, Wysowa, Muszyna, Iwonicz Zdrój, Sudety i Przedgórze Sudeckie-Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój, Szczawno-Zdrój)

• szczawy żelaziste (Podkarpacie- Wysowa, Piwniczna, rejon Sudecki-Duszniki Zdrój, Kudowa-Zdrój)

• solanki (Niecka Nidy-Busko Zdrój, pobrzeże — Ustka ,Kołobrzeg, Świnoujście, Nizina Mazowiecka — Konstancin, Pojezierze Wielkopolskie-Ciechocinek, Podkarpacie- Wieliczka, Rabka)

• borowe (Podkarpackie -Szczawnica, Pobrzeża- Ustka)

• jodkowe (Pobrzeża- Ustka, Dziwnów, Świnoujście, Podkarpacie-Szczawnica, Rabka, Rymanów Zdrój, Niecka Nidy-Busko Zdrój)

• wody bromkowe (Pobrzeże — Ustka, Połczyn Zdrój, Kamień Pomorski, Podkarpacie —Rabka).

Zróżnicowanie szaty roślinnej Polski

Współczesna szata ukształtowała się stosunkowo niedawno, bo w holocenie, po ustąpieniu lądolodu. Z dawniejszych okresów geologicznych zachowały się jedynie te gatunki, które przystosowały się do obecnych warunków klimatycznych. Gatunki te nazywamy reliktami. Należy do nich między innymi: ostróżka tatrzańska, wierzba lapońska.

Gatunki roślin, które nie występują nigdzie indziej poza obszarem naszego kraju nazywamy endemitami. Zalicza się do nich między innymi: modrzew polski, brzoza ojcowska.

Szata roślinna Polski jest właściwa umiarkowanej ciepłej strefie klimatycznej. Naturalnym zbiorowiskiem roślinnym w warunkach klimatycznych Polski jest las.

Lesistość Polski, czyli udział lasów w powierzchni kraju, wynosi 28%. Wartość ta jest niższa od średniej europejskiej o - 32%. Najwyższą lesistość mają obszary Polski Zachodniej, Północno-Wschodniej oraz Karpaty. Najniższą lesistość mają obszary, na których lasy porastały grunty o dużej przydatności rolniczej oraz tereny silnie zurbanizowane i uprzemysłowione - zwłaszcza Środkowa Polska.

W Polsce przeważają lasy iglaste. Ich udział powierzchniowy wynosi 78%. Wśród drzew iglastych dominuje sosna - stanowi aż 85% ogółu drzew iglastych. Swoim zasięgiem obejmuje cały obszar kraju z wyjątkiem Bieszczadów. Wysoki udział sosny wynika nie tylko z jej skromnych wymagań siedliskowych, ale także ze sztucznych nasadzeń - sosna rośnie szybko i dobrze adaptuje się na słabych glebach. Monokultura sosny jest niekorzystna - naraża lasy na wielkoobszarowe inwazje szkodników. Drugim liczebnie gatunkiem iglastym jest świerk - największy udział ma w lasach Karpat i Sudetów oraz w północno wschodniej części kraju, gdzie występuje jego odmiana północna.

Skład gatunkowy drzew liściastych jest bardziej zrównoważony niż gatunków iglastych. Największy udział mają dęby, buki, graby.

Wśród typów lasów Polski wyróżnia się:

• bory, czyli lasy iglaste. Zajmują 78% powierzchni leśnej, porastają powierzchnie o dużej przydatności rolniczej, głównie gleby bielicowe na podłożu piasków polodowcowych lub wydmowych;

• lasy te reprezentują między innymi: Puszcza Piska, Kurpiowska, Bory Tucholskie, Bory Dolnośląskie, Puszcza Kampinoska.

• grądy, wielogatunkowe lasy liściaste z dużym udziałem dębu, grabu, lipy, klonu; grądy i lasy mieszane reprezentują między innymi: Puszcza Bukowa, Solska i inne.

• łęgi, lasy liściaste z udziałem wierzby, jesionu, wiązów, topoli, porastające doliny rzek

• olsy porastające obszary bagienne; wyróżniają się olszą, wierzbą, brzozą

Piętrowość klimatyczna

Piętrowy układ roślinności ma ścisły związek z  wysokością nad poziomem morza,  a co za tym idzie z klimatem, temperaturą, roczną sumą opadów i długością okresu wegetacyjnego. Powoduje to stopniowe zastępowanie jednych formacji roślinnych przez inne.
  Liczba pięter roślinnych  oraz wysokość górnych granic poszczególnych pięter zależy od takich czynników jak:

-szerokość geograficzna,

-wysokość

-kierunek przebiegu danego  pasma górskiego ,

-oddziaływanie prądów morskich.

  Układ piętrowy w wielu pasmach górskich jest niesymetryczny: inaczej granice pięter kształtują się na stokach południowych i północnych ,zawietrznych i dowietrznych o różnej ekspozycji ,inaczej na stokach we wnętrzach masywów a inaczej na ich obrzeżach.
  W zależności od pasma górskiego(czy to będą Karpaty, Alpy czy Tatry) rozróżniamy 5 do 6 pięter roślinności.

W Tatrach mamy następujące piętra roślinności:
1) piętro pogórza – od 0 do 500mnpm-lasy grądowe i mieszane
2) regiel dolny od 500 do 1250mnpm-buczyny,oraz lasy jodłowo-świerkowe
3) regiel górny od 1250 do 1550 n.p.m. - bory świerkowe
4) piętro kosodrzewiny (subalpejskie)1550 do 1800m n.p.m. -kosodrzewina, ziołorośla
5) piętro halne(alpejskie) 1800 do 2300m n.p.m.-niskie krzewinki, trawy
6) piętro turni(subniwalne) powyżej 2300 m n.p.m.-mchy ,porosty, oraz stale zalegający śnieg i lód.

---