Jest to rozwinięcie skryptu `miedzynarody1' znalezionego w megapacku. Całkiem dokładne opracowanie slajdów z ewentualnymi uwagami i dopiskami wyniesionymi z wykładów. Za błędy i nieścisłości w skrypcie nie odpowiadam. Ale polecam leniwym.

[E] to rzecz jasna uwagi dotyczące egzaminu.

Nie uwzględniałam wykładu o cyberprzestrzeni.

Społeczność krajowa:

Stanowią ją osoby fizyczne (i prawne) zamieszkujące przestrzeń krajową. Społeczność ta tworzy struktury państwa, ustanawia władzę zwierzchnią i uznaje jej autorytet. Reprezentujący społeczność (z jej woli) tworzą prawo krajowe, które reguluje relacje w obrębie społeczności.

Identyfikacja znamion społeczności międzynarodowej następuje w konfrontacji ze znamionami społeczności krajowej.

Społeczność międzynarodowa:

• Sensu stricte: państwa suwerenne utrzymujące stosunki regulowane przez prawo międzynarodowe.

• Sensu largo: ogół podmiotów stosunków międzynarodowych, wyposażonych w możliwość działania w płaszczyźnie międzynarodowej i podlegający normom prawa międzynarodowego.

• Skład społeczności międzynarodowej:

1. Państwa:

• Główni, pierwotni konstruktorzy porządku międzynarodowego/ reguł oprawa mnar, którego podstawowymi formułami są umowy mnar i zwyczaj mnar.

• Suwerenna wspólnota składająca się z określonego terytorium zamieszkanego przez poddaną władzy ludność:

• Liczba ludności nie jest jednolita. Istotne jest istnienie więzi obywatelstwa między państwem i jednostką.

• Terytorium: różna wielkość. Nie musi być jednolite (np. enklawa kaliningradzka). Granice - wyraźnie i dokładnie wyznaczone.

• Władza: suwerenna, jej filary zapewniają wewnętrzny ład, bezpieczeństwo i porządek.

• Ilość państw ulega zmianie (1945 w ONZ 51, 2006 - 194). Po każdej wojnie światowej rosła liczba państw. Przyspieszenie liczby państw należących do ONZ: 1956 do '75: dekolonizacja Afryki; 1990: rozpad ZSRR i zmiany w Europie Środkowej i na Bałkanach.

• Rządowe organizacje międzynarodowe - governmental organizations - GO's

• Jednostki, które:

• Mają traktatową podstawę,

• Członkostwo w nich ograniczone do państwa (lub głównie do nich),

• Mają odrębną od państw osobowość prawną,

• Finansowane są przez państwa członkowskie,

• Mają stałą strukturę - organy, statut.

• Mają chronić interesy, których obywatele ani rządy nie są w stanie samodzielnie zabezpieczyć.

• Rozwój: 1909 - 37 GO's, 2003 - 245 GO's,

• Mają charakter samodzielny - coraz częściej uznaje się je za podmiot autonomiczny w relacji wobec państw członkowskich (a nie jako narzędzie realizacji polityk państw członkowskich). Samodzielność akcentuje zdolność tworzenia przez GO's reguł prawa międzynarodowego ujmowanych w formę wiążących uchwał Organizacji (pro foro interno i pro foro ex terno)

• Mają charakter powszechny (ONZ, Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu, Światowa Organizacja Handlu), regionalny (Rada Europy, UE, NATO, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Wspólnota Niepodległych Państw, Organizacja Państw Amerykańskich, Liga Państw Arabskich, Unia Afrykańska) lub subregionalny.

• Organizacje pozarządowe - non-governmental organisations - NGO's (krajowe i międzynarodowe)

nie uczestniczą bezpośrednio w procesach stanowienia reguł prawa. Wpływają jednak na kształtowanie spraw społecznych i prawa.

Międzynarodowe:

• Związki, których członkami są zrzeszenia narodowe, stowarzyszenia o charakterze pozarządowym, osoby fizyczne i prawne z różnych państw,

• Ich działalność opiera się na statutach, które nie mają charakteru umów międzynarodowych,

• Realizują różne cele:




• Humanitarne (Amnesty International, Czerwony Krzyż),

• Polityczne,

• Ochrony środowiska (Greenpeace),

• Ekonomiczne i społeczne (Transparency International)

• Naukowe (Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego

• Sportowe (FIFA)




• Cele działań: korygowanie zachowań podmiotów prawa mnar przez podejmowanie akcji dotyczących wielu państw. Istotnym sposobem jest wpływanie na kształt regulacji prawno międzynarodowych.

• Mają status konsultatywny w ONZ: zasięganie przez ONZ opinii NGO's w zakresie ich kompetencji. Aby organizacja była konsultatywna:

nie może być ustanowiona rządową umową mnar

jej cele muszą być w pełni zbieżne z celami i duchem Karty NZ

jej działania muszą wspierać i promować prace NZ

musi być kompetentna w zakresie swoich działań

musi mieć demokratycznie wybrane władze i demokratycznie przyjęty statut

nie musi posiadać struktury mnar - może posiadać wyłącznie strukturę krajową

4. Spółki wielonarodowe:

• Są to spółki, które świadczą usługi lub są właścicielami środków produkcji w wielu krajach (w państwach macierzystych i innych) - a procesy te kontrolują z zewnątrz.

• Czynią to samodzielnie lub tworzą w przestrzeni obcych państw oddziały/filie,

• Każda spółka jest osobą prawa krajowego i posiada obywatelstwo - na podstawie miejsca rejestracji lub siedziby zarządu tej spółki. Gdy są spółki córki - mają inne niż spółka matka obywatelstwo. Obywatelstwo zapewnia ochronę interesów spółki i daje jej wiarygodność.

• W zakresie swojej działalności spółki poddane są miejscowym reżimom narodowym (prawnym).

• Generalnie spółki mogą konsultować swe działania z państwem obywatelstwa spółki matki, jednak często ta zasada jest jedynie figurą retoryczną.

• Działanie spółek w przestrzeni państw obcych poprzedzone jest często zawieraniem umów-kontraktów (zarząd spółki-władze państwowe) na dane działania. Są one zazwyczaj długoterminowe. Formalnie umowy te nie są umowami w rozumieniu prawa mnar. Jednak w przypadku powstania sporów na tym tle - rozstrzygają sądy międzynarodowe (międzynarodowy arbitraż). Dzięki temu właśnie spółki stają się podmiotami prawa międzynarodowego i tworzą społeczność międzynarodową.

5. Jednostki:

• Osoby fizyczne:

• Przed 1945 nie były one podmiotami, ale przedmiotami prawa międzynarodowego.

• Po 1945 stwierdzono, że jednostka jest dysponentem praw i obowiązków na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.

• Mogą one na forum międzynarodowym bronić swoich praw - możliwość skargi indywidualnej. Jednostka, decydując się na wszczęcie postępowania, staje się podmiotem prawa mnar.

• Osoby oskarżone o zbrodnie mnar są stroną w postępowaniu - są uczestnikiem obrotu międzynarodowego.

• Osoby prawne:

• W przypadku przeniesienia sporów między osobami prawnymi i państwami przed międzynarodowe trybunały jednostki te stają się podmiotami prawa międzynarodowego i pełnoprawnymi członkami społeczności międzynarodowej (np. spór między RP a EUREKO B.V.)

Cechy społeczności międzynarodowej:

• Zamknięcie:

• Podział przestrzeni kontynentów między państwa (poza Antarktyką)

• Współzależność pomiędzy przestrzeniami państwowymi i zamieszkującymi je społecznościami.

• Decentralizacja:

• Państwa suwerenne są od siebie niezależne.

• Krąg państw stale się zmienia - nowe państwa się pojawiają (dekolonizacjia Afryki czy rozpadu ZSRR i Jugosławii).

• Konfliktogenne zróżnicowanie:

• W obrębie społeczności międzynarodowych istnieją zróżnicowania ideologiczne, polityczne, ekonomiczne i społeczne, które mogą być zarzewiem konfliktów. Konflikty zbrojne są stale obecne w rzeczywistości - zarówno przed 1989 rokiem jak i po tej dacie.

• Dla uniknięcia konfliktów przyjęto w 1945 w Karcie NZ dekalog społeczności mnar. Zasady dekalogu nie były jednak przestrzegane - metody ONZ są bezskuteczne - są często zbyt słabe, by dawać podstawę do bezpieczeństwa mnar.

• Przyczynami konfliktów mogą być różne elementy wynikające z niejednolitej sytuacji cywilizacyjnej, społecznej, ale też ekonomicznej państw. Wyrazem tego zróżnicowania może być narastająca fala terroryzmu - przemoc lub groźba jej użycia, która ma wzbudzić strach w grupie szerszej niż bezpośrednio zaatakowani, służąca realizacji określonego programu politycznego (przyczynami tego mogą być względy religijne, ale też zderzenie cywilizacji wschodniej i zachodniej).

• Niebezpieczne są również liczne lokalne konflikty zbrojne stymulowane ubóstwem.

Failed states - negatywna suwerenność - państwa upadłe nie kontrolują środków przymusu, nie są zdolne do stanowienia stanu pokoju i ekonomicznego wzrostu oraz do prowadzenia racjonalnej redystrybucji dóbr społecznych. Charakteryzują je również masowe nierówności, militaryzacja zachowań (warlordism) i pełna przemocy rywalizacja o zasoby naturalne. Państwa takie określa się również mianem: państw słabych (Białoruś, Paragwaj), państw upadających (Bośnia i Hercegowina, Haiti), państw upadłych (Afganistan, Timor Wschodni), państw, w których nastąpiła katastrofa państwowości (Somalia). Z powodu niemożności zachowania kontroli nad społeczeństwem w na danym obszarze mamy do czynienie z wieloma aktami powstańczymi. Państwa takie nie mogą wchodzić w relacje traktatowe jak i ich przestrzegać; nie mogą uczestniczyć w narastającej tkance międzynarodowego handlu, ochrony środowiska, mechanizmach ochrony praw człowieka i towarzyszących im instytucjach; nie mogą zagwarantować wykonania kontraktów pomiędzy swoimi obywatelami a cudzoziemcami jak i chronić posadowioną na ich terytorium własność. Prowadzi to do wyzwań stawianych wobec państw pozbawionych takich problemów do udzielenia pomocy humanitarnej, prawnej i w zakresie bezpieczeństwa.

Interwencja innych państw lub organizacji mnar świadczy o umiędzynarodowieniu wewnętrznego konfliktu zbrojnego.

• Mocarstwowa rola USA wobec reszty świata: dominacja militarna nad resztą świata we wszystkich sferach, dominacja w sferze badań naukowych, stymulowanie przyszłego rozwoju gospodarczego, imperatyw szerzenia wartości demokratycznych.

• Deliberująca:

• Społeczność międzynarodowa gotowa jest do komunikowania się, negocjowania i pokojowego rozstrzygania sporów w coraz szerszym zakresie. Wyraża się to poprzez zwiększające się ilościowo przedmioty debaty międzynarodowej, oraz zwiększanie się ilości norm prawnych wypracowanych przez tę społeczność. Z jednej strony społeczność mnar dostarcza ram dla prowadzenia debaty, a drugiej - materializuje jej efekty. Zatem prawo mnar jednocześnie dostarcza mechanizmów, które pozwalają wchodzić członkom społeczności mnar w relacje i ustala pewne reżimu w relacjach pomiędzy wchodzącymi w interakcje podmiotami.

Normy prawa międzynarodowego:

1. Normy pierwotne (primary rules):

• Opisują zachowanie w danej dziedzinie obrotu.

• Np.: reguły dotyczące zachowania w przestrzeni morskiej, traktowania uchodźców,

• Normy wtórne (secondary rules):

• Określają sposób identyfikacji i wdrażania norm pierwotnych.

• Ponad to, pozawalają między innymi na:

• Wprowadzanie, zmienianie i wyprowadzanie norm pierwotnych z porządku prawnego.

• Sprawdzanie stanu norm pierwotnych i fakt ich naruszenia.

• Identyfikacją prawidłowości procesów tworzenia się norm zwyczajowych.

• Identyfikacją podmiotów prawa międzynarodowego.

• Np.: konwencja wiedeńska - zasady negocjowania, wejścia w życie, skuteczności i stosowania traktatu;

Negatorzy prawa międzynarodowego - argumenty:

1. Prawo międzynarodowe nie jest zbiorem reguł obowiązujących, ponieważ nie zawsze jest skutecznym w kształtowaniu relacji społeczności międzynarodowej.

2. Prawo międzynarodowe jest zbyt łatwo i zbyt powszechnie naruszane, alby mówić o nim, jako o regułach powszechnie obowiązujących.

3. Efektywne normy znajdujemy jedynie w porządkach krajowych ponieważ:

• Skuteczne prawo jest stanowione przez wyłonioną spośród społeczeństwa ustawodawcę.

• Prawo to reguły stanowione przez ustawodawcę nie dla siebie, ale dla społeczności.

• Gdy podczas stosowania reguł prawa pojawią się okoliczności wątpliwe, to rozstrzyga o nich sąd.

• Przestrzeganie norm jest dobrowolne lub wymuszane - stoi za nim miecz państwa, miecz sankcji.

Dlaczego według negatorów nie istnieje prawo międzynarodowe?

1. Suwerenne państwa nie są poddane żadnej władzy zwierzchniej.

2. Nie wyłaniają spośród siebie władzy - międzynarodowego parlamentu.

3. Nie ma obligatoryjnej i stałej struktury sądów międzynarodowych.

4. Nie ma aparatu przymusu w stosowaniu norm prawa.

Nie a ustawy, nie ma sędziego, nie ma żandarma.

Ustawodawca międzynarodowy:

• Proces stanowienia prawa na arenie międzynarodowej jest procesem zdecentralizowanym.

• W tym przypadku państwa są jednocześnie twórcami norm i ich adresatami.

• Jednym z głównych miejsc stanowienia prawa międzynarodowego jest ONZ i utworzona przy nim w 1948 roku Komisja Prawa Międzynarodowego (KMP).

• Tworzone traktaty są swego rodzaju `kodeksami' postępowania w prawie międzynarodowym (dotyczą np.: odpowiedzialności państw, stosunków konsularnych, stosunków dyplomatycznych, prawa morza, relacji państw i GO's oraz NGO's, itd.)

• Co za tym idzie - reguły tworzone w różnych miejscach, będące normami wtórnymi lub pierwotnymi, znajdujące się w różnych źródłach prawa międzynarodowego są wobec siebie ekwiwalentne (równej wagi i znaczenia).

Sędzia międzynarodowy

• Stwierdzenie, że w prawie międzynarodowym nie istnieje sądownictwo jest nie do końca prawdziwe. Sądy międzynarodowe są powoływane, ale ich sądownictwo nie jest obowiązkowe. Każde postępowanie wymaga zgody państwa będącego po stronie sporu zgodnie z zasadą: par in parem non habet imperium.

• W międzynarodowym porządku zerwano również z zasadą nemo iudex in causa sua - tutaj państwo będące stroną sporu ma prawo do własnego sędziego w składzie sędziowskim.

• Cechy sądu międzynarodowego:

• Ma on charakter stały lub zwoływany jest ad hoc.

• Na podstawie powołującego go statutu i prawa międzynarodowego do rozstrzygania sporów.

• Procedura gwarantuje równość stron w postępowaniu i kolegialne podjęcie decyzji. Przedmiot sporu po tej decyzji ma status res iudicata.

• Stronami sporu są podmioty będące członkami społeczności międzynarodowej.

Międzynarodowy żandarm:

• Działania indywidualne:

• Dopuszczalne jest działanie w samoobronie, o ile nie narusza generalnych reguł stosowania przymusu zbrojnego.

• Represalia:

• Wstrzymanie przez państwo działania wynikającego z wiążących je norm międzynarodowych w relacjach z państwem, które podjęło zachowanie bezprawne. Musi ono jednak spełniać pewne warunki:

• Zostaje podjęte w celu spowodowania, aby naruszyciel postępował zgodnie ze zobowiązaniami.

• Dotyczą czasu niewykonywania zobowiązań przez państwo nimi objęte,

• Aplikowane tak, aby umożliwić wznowienie wykonywania zobowiązań,

• Nie mogą naruszać zobowiązań dotyczących: zakazu używania siły/groźby, praw człowieka, prawa humanitarnego.

• Muszą pozostawać proporcjonalne do naruszeń.

• Inne próby eliminacji uszczerbku były bezowocne - środek podjęty w sytuacji konieczności.

• Retorsje: Są środkiem przymusu, który podejmuje państwo wobec innego państwa w odpowiedzi na skierowane przeciwko niemu kroki, jakkolwiek legalne to jednak dokuczliwe, pozbawione kurtuazji i nieprzyjazne.

• Działania kolektywne:

• Nałożenie sankcji na naruszyciela, decydują o tym państwa niezaangażowane bezpośrednio w spór.

• Możliwość tę przewiduje Karta NZ.

• Delegację do tego typu działań ma RB ONZ. Może je podejmować w przypadku: zagrożenia lub naruszenia pokoju oraz aktów agresji. Najczęściej dotychczas RB reagowała na zagrożenie pokoju, które było następstwem: konfliktów wewnętrznych, pogwałcenia praw człowieka i prawa humanitarnego, naruszenia zasad rządów demokratycznych, aktów terroryzmu potrzeby kontroli zbrojeń.

• Przykłady:

• Sankcje niewojskowe:

• Zupełne lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych i komunikacji.

• Zerwanie stosunków dyplomatycznych.

• Embargo ekonomiczne, handlowe, etc.

• Nakaz zniszczenie określonej ilości czy rodzaju uzbrojenia,

• Nakaz przyjęcia określonych rozwiązań podziału terytorialnego.

• Ustanowienie międzynarodowych trybunałów karnych dla tych państw (np. była Jugosławia)

• Ustanowienie struktur administrujących danym terytorium (np. Kosowo)

• Sankcje wojskowe:

• Gdy środki niewojskowe okazują się niewystarczające

• Akcja wojskowa sił powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ

• Blokady, demonstracje i inne

• Środki niezbędne do zagwarantowania poszanowania pokoju i bezpieczeństwa.

• Wg KNZ aby można było przeprowadzić operacje wojskowe, wszyscy członkowie NZ muszą oddać siły zbrojne do dyspozycji RB, na jej żądanie i stosowanie do specjalnych układów. Jednak układu takiego do tej pory nie podpisano. RB wydaje upoważnienia do interwencji nie wskazując podstawy prawnej. NATO podjęło akcje w Kosowie bez autoryzacji - działanie kwalifikowane jako „nielegalne choć uprawnione”.

Normy ius cogens - imperatywne - reguły `naturalnego porządku rzeczy' wprowadzone w obręb prawa pozytywnego

art. 53 i 64 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów:

• Art. 53: Jeśli istnieją normy imperatywne powszechnego prawa międzynarodowego - uznane przez społeczność jako normy, od których żadne odstępstwo nie jest możliwe, to traktat zawierany przez państwa w chwili istnienia normy i z nią niezgodny jest nieważny (ex tunc - od początku).

• Art. 64: Jeśli powstanie nowa norma ius cogens w prawie międzynarodowym to istniejący traktat (bez względu na czas jego obowiązywania czy ilość stron) niezgodny z tą normą wygasa, staje się bezskuteczny (ex nunc).

• Przykłady norm imperatywnych:




• Karta NZ,

• Poszanowanie równości państw,

• Zakaz użycia siły,

• Zakaz ludobójstwa

• Zakaz dyskryminacji rasowej,

• Zasada wolności mórz,

• Zasady prawa dyplomatycznego i konsularnego.

• Ograniczenie wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi

• Obowiązek ochrony ludności i obiektów cywilnych w toku prowadzonych działań wojennych

• Obowiązek zapewnienia praw mniejszości




• Żadne państwo nie ma obowiązku wchodzić w relacje dyplomatyczne z innym państwem, gdy jednak to uczyni nie może nie uznać imperatywnych zobowiązań nakazujących zachowania, które skodyfikowane w konwencjach wiedeńskich.

Etapy ewolucji społeczności międzynarodowej:

Społeczność międzynarodowa w dobie średniowiecza:

• Elementem jednoczącym świat średniowieczny było zinstytucjonalizowane chrześcijaństwo.

• Społeczność w tamtym okresie obejmowała głównie państwa o podobnym ustroju politycznym (monarchie), gospodarczo-społecznym (ustrój feudalny), o wspólnej religii i kulturze. Państwa opierały się na bliźniaczych filarach dwóch autorytetów - władzy doczesnej i duchowej. Walka pomiędzy cesarstwem i papiestwem o przywództwo nad światem chrześcijańskim.

Drabina lenna z czasem wydłużała się i stawała się zawiłym splotem układów lennych. Zasada wierności stawała się skomplikowana i iluzoryczna. Utrudniało to proces budowania państwa. `Państwo więzi osobistej' - rozumiane jako osobista więź jednostki z władcą.

• Źródłami prawa w tamtej dobie były: prawo rzymskie (Reguły chrześcijańskiego common law - Kodeks Justyniana uzupełniany ustawami cesarzy niemieckich), prawo kanoniczne oraz prawo natury (przez Kościół nazywane prawem Boskim).

• Nauką prawa rządzącego społecznością międzynarodową zajmowali się legiści i glosatorzy - komentowali prawo rzymskie i kanoniczne.

• Regulacje prawa międzynarodowego obejmowały: prawo wojny (by wyeliminować wojny prywatne - wojny mogą prowadzić jedynie monarchowie z słusznej przyczyny i ze sprawiedliwą intencją. Humanizacja wojen - wyjęcie możliwości prowadzenia wojny w określonych dniach, neutralizacja pewnych miejsc, zakaz sprzedawania jeńców chrześcijańskich w niewolę niewiernym. Wprowadzono ogólne reguły prowadzenia wojen - stałe armie i dyscyplina), prawo morskie (normujące żeglugę związaną z rozwojem handlu), prawo chroniące obrót handlowy (porozumienie miast i związków miast z monarchami oraz umowy ze społecznościami niechrześcijańskimi), prawo dyplomatyczne (by wprowadzić stałe misje/dialog polityczny oraz zasady nietykalności posłów i ich placówek).

• Instytucje, które się rozwinęły: arbitraż, konsultacje. konferencje międzynarodowe (sobory, zjazdy), misje dyplomatyczne i zawieranie traktatów (głównie traktaty przymierza i pokoju)

• Zatem są reguły, które nie są tworzone na podstawie praw boskich, ale z woli potrzeb rozwoju handlu i potrzeb ludzkości. Podział norm prawa na ius naturale i prawo ustanowione przez człowieka. Reguły były różne i rozproszone - nie tworzyły koherentnego, autonomicznego systemu.

Społeczność międzynarodowa w nowożytności - podokres (1492 - 1789)

• Bodin: król jest cesarzem we własnym państwie - co za tym idzie, nie ma nad sobą zwierzchnika w postaci cesarza niemieckiego ani papieża.

• Suwerenność zaczyna być łączona z aktami władczymi monarchy. Władza staje się cechą państwa suwerennego i pochodzi z aktywności władczej monarchy. Suwerenność ma aspekt wewnętrzny (relacje lenne) i zewnętrzne (papież). Suwerenne aktywności władcy polega ona na stanowieniu prawa, stosowaniu go, prowadzeniu wojny, nakładaniu podatków. [Bodin]

• Podmiotami społeczności międzynarodowej byli monarchowie i ich państwa usamodzielniające się zgodnie z założeniami Bodina. Hierarchię lenną zaczęła zastępować hierarchia stanowa uzależniona od króla, kierowana przez administrację centralną. Państwa były mniejsze terytorialnie.

• Zanikała idea jednoczenia się państw chrześcijańskich. Zaczęła obowiązywać zasada pokoju z Augsburga - cuius regio eius religio. Stało się to w wyniku zjawiska reformacji i kontrreformacji, jakie wtedy miało miejsce.

• Doszło też do przekształcenia się cesarstwa (Rzesza składa się faktycznie z wielu samodzielnych suwerennych i niezależnych księstw)

• Monarchia jest najwyższym wodzem i sędzią, lecz także dawcą prawa. Wola suwerena staje się coraz bardziej istotna w stanowieniu reguł wewnętrznych i międzynarodowych. Podmioty, monarchowie stają się jednocześnie twórcami reguł prawa międzynarodowego. Nowa idea pozwalała monarsze dysponować terytorium i mieszkańcami, jakby stanowili oni królewski majątek alodialny. Monarcha utożsamiany z państwem.

• `prawo narodów' - zbiór reguł kształtujących stosunki między suwerennymi władcami - ius inter omnes genteks

• Refleksja prawnicza dzielona na tę `przed Grocjuszem', `przez Grocjusza' i `po Grocjuszu'.

Przed Grocjuszem:

Franciszek de Vittoria:

• Suwereni tworzą społeczność, która potrzebuje swojego prawa, zgodnego z prawem natury.

Franciszek Suarez:

• relacje suwerenów oprócz prawa boskiego, natury regulują również reguły ustanowione przez nich samych -ius gentium - które może być poddawane zmianom przez tych suwerenów.

Hugo van Groot (Grocjusz) i jego dokonania - jest ojcem prawa mnar.

• Sformułował zasadę wolności mórz w proteście przeciwko dzieleniu mórz i oceanów przez Hiszpanię i Portugalię (z encykliki papieskiej) - przestrzeń morska jest dostępna dla każdego, kto chce z niej w celu uprawiania handlu korzystać.

• Najważniejsze dzieło: „Trzy księgi o wojnie i pokoju” - Skupia się na prawie wojny i normowaniu działań po zawarciu pokoju. Podział prawa międzynarodowego na prawo pokoju i prawo wojny - często stosowany do dziś. Chociaż skupiamy się bardziej na prawie pokoju.

• Dokonał laicyzacji prawa natury - zbiór reguł uniwersalnych i niezmiennych odkrywanych ludzkim rozumem. Reguły prawa natury wyznaczają w dużej mierze bieg spraw mnar. Reguły postępowania państw są jednak rezultatem odkrycia rozumem obiektywnie istniejących racji i wartości moralnych. Prawo pozytywne może ustanawiać reguły w dziedzinach nienormowanych prawem natury, nie może wszakże nigdy prawu temu się przeciwstawiać. Zasady prawa natury stanowią fundament porządku mnar, a normy prawa pozytywnego są koniecznym uzupełnieniem prawa natury.

• Reguły uniwersalne: umów należy dotrzymywać, szkodę należy naprawić.

• Na tym fundamencie budowano rozleglejszy gmach prawa - dzięki niemu wyodrębniono prawo międzynarodowe i jego naukę spośród innych gałęzi.

• Sformułował zasadę suwerennego państwa: nie jest ono ograniczane w swoim postępowaniu przez inne, przynależy do wspólnoty państw takich jak ono i szanuje nakazy prawa natury.

• Podział na prawo cywilne i prawo narodów (tworzone z woli państw dla potrzeb relacji między nimi) jest wyrażane w traktatach, zwyczaju i komentarzach autorytetów.

• Sformułował zasadę, że żegluga po rzekach wpływających do morza ma być wolna pod warunkiem nieszkodliwego korzystania ze szlaku. Dawało to dostęp statkom handlowym do państw pozbawionych dostępu do morza.

• Zajmował się też prawem wojennym - w tym sposobami kończenia działań wojennych; zawierania traktatów, wykładni umów, odpowiedzialności państw, prawa dyplomatycznego. W refleksji o wojnie sprawiedliwej wskazywał na istnienie praw podstawowych i na prawo do samoobrony przy ich naruszeniu.

Po Grocjuszu

Samuel Pufendorf i nieliczni uznawali, że relacje między suwerenami normuje wyłącznie prawo natury - nie istnieje pozytywne prawo narodów.

Z drugiej strony umacnia się pogląd, że prawo pozytywne wynikające z traktatów i prawa zwyczajowego, staje się bardziej istotne i ważne w normowaniu zachowań suwerenów i stopniowo dominuje w tych stosunkach. Słowem: prawo międzynarodowe to prawo pozytywne. Kolejno zatem myśl Zouche, Bynkershoek, Moser, Martens ewoluuje i w końcu uznają jedynie prawo pozytywne za źródło regulacji międzynarodowych. W/w mieli różne zdanie co do źródła reguł prawa pozytywnego: zwyczaj, umowy, orzecznictwo sądów mnar,

Bentham nadał nazwę prawu międzynarodowemu w 1870.

Powyżsi są twórcami prawa narodów: wyodrębnili zbiór norm, które regulują postępowanie suwerennych podmiotów, co pozwoliło unifikować reguły prawa rządzące międzynarodowym obrotem.

Prawo suwerennych państw - zastępuje ideę władzy powszechnej. Prawo narodów (prawo międzynarodowe) wyznacza ramy międzynarodowego porządku.

W przededniu 1789 porządek międzynarodowy to:

• Społeczność równych sobie suwerennych podmiotów

• Prawo to dotyczy tylko suwerennych podmiotów

• Prawo narodów wypływa wyłącznie z woli suwerennych podmiotów

Społeczność międzynarodowa w okresie nowożytnym, podokres 1789 - 1918:

• Społeczność międzynarodowa - łączy ze sobą podmioty suwerenne. Zmienia się nośnik suwerenności - przechodzi ona na naród, szczególnie stan trzeci.

• Zapoczątkowany jest tutaj i rozwija się proces kształtowania się państw narodowych - etnicznie jednolitych.

• Terytorium państwa przestaje być przestrzenią prywatnej własności suwerena, staje się przestrzenia publiczną. Realizuje się tu najwyższa władza narodu, społeczności powiązanej z państwem węzłem obywatelstwa.

• Zasada narodowości - dzięki wspólnym zwyczajom i językowi kształtuje się wspólnota i świadomość jej istnienia - a każdy naród i terytorium, które on zajmuje ma przyznaną suwerenność (Mancini) - prawo przekształcania się narodu w państwo.

• Porządek mnar staje się przestrzennie określony - państwo przestaje być ziemską własnością suwerena - staje się własnością publiczną.

• Materialna tkanka międzynarodowego porządku wynika z rewolucji przemysłowej i umiędzynarodowienia procesu pracy. Dynamicznie rozwijający się przemysł wymuszał poszukiwanie surowców poza Europą. Przez rozwój cywilizacji potrzebne są coraz dalsze regulacje prawne.

• Podmiotami społeczności stały się suwerenne państwa narodowe, których liczba szybko zmieniała się w XIX i na początku XX wieku. Jednakże dokonano podziału na: państwa powszechnie uznane (cywilizowane) - jedynie one były podmiotami prawa międzynarodowego; państwa uznane częściowo (np. Turcja, Persja, Chiny, Japonia) i państwa nieuznane - obejmują pozostałe obszary, z ich mieszkańcami. Postulowano też podział na rasy postępowe i niepostępowe.

• Idea suwerenności, omnipotencja dawnych królów zostaje teraz precyzyjnie rozpisywana na akta prawa krajowego - kodyfikowanie prerogatyw suwerena od XVIII. Pierw konstytucje definiują suwerenność. Później rolę tę przejmują traktaty.

• Wielkie mocarstwa miały rolę wiodącą i decydującą o przyszłym kształcie społeczności międzynarodowej. One decydowały jakie państwa będą, a jakie nie będą uznane za partnera, podmiot prawa międzynarodowego (traktat paryski, berliński)

• Reguły prawa międzynarodowego - wyłącznie prawo pozytywne wynikające z traktatów, prawa zwyczajowego.

• Przedmiot regulacji mnar:

• Prawo wojenne - jako że wojna jest naturalna dla człowieka i potrzebna oraz żeby regulować zachowania, które podmioty podejmują dla obrony przed przemocą.

Regulacje ograniczające ilość konfliktów:

• Wieczysta neutralność Szwajcarii (poświadczone przez mocarstwa w Paryżu 1815) i Belgii

• Deklaracja w przedmiocie wojny morskiej - zniesienie piractwa w 1856 - społeczność mnar stwierdziła, że tych praktyk nie można uprawiać. Inne reguły określają, jak mają zachowywać się statki w okresie wojny - nie blokowano wymiany towarowej, o ile nie była to kontrabanda wojenna.

• Konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących - 1864 - początek prawa humanitarnego. Mechanizm traktowania ludności cywilnej, rannych.

• Deklaracja w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru 1868 - należy stosować broń, która nie wywołuje zbytnich cierpień. Norma imperatywna.

• 3 Konferencje haskie w 1899 i 13 Konferencji z 1907 (2 konferencje na ten temat prowadzono z inicjatywy cara Rosji Aleksandra III). Dla zlikwidowania wyższości technicznej armii zachodnich nad wschodnimi. Dyskutowano o zamrożeniu zbrojeń na 10-15 lat, o regulacji zachowań w konflikcie i o pokojowym rozstrzyganiu sporów.

• Konwencja I - o pokojowym rozstrzyganiu sporów. Pozostałe z 1907 - ius ad bellum i ius in bello.

• Konwencja II w sprawie ograniczenia użycia siły celem ściągania długów zawarowanych umową

• Konwencja IV dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej

• Konwencja XII dotycząca utworzenia międzynarodowego trybunału kaperskiego

• Komunikacja (rzeki mnar, cieśniny, kanały morskie, pocztowa, telegraficzna)

• Cieśniny morskie niezbędne dla żeglugi międzynarodowej i terytorialne

• Początki: cieśniny czarnomorskie: kwestia zakresu i swobody dostępu do Morza Czarnego państw nie sąsiadujących z nim. Kolejno zawierane traktaty wielostronne.

• Kanały morskie - sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie.

• Konwencja kosmopolitańska dotycząca kanału sueskiego. Strony traktatu zneutralizowały i zdemilitaryzowały kanał niezależnie od wojen prowadzonych przez różne strony, nawet przez Egipt.

• Traktat między USA i GB w sprawie kanału panamskiego z 1901 - neutralizacja

• Traktat wersalski o kanale kilońskim - dostępny, wolny i otwarty dla krajów będących w pokoju z Niemcami

• Trybunał Sprawiedliwości Mnar w 1923 stwierdził, że sztuczne cieśniny łączące 2 morza użytkowane stale są traktowane jak naturalne cieśniny.

• Konwencja w sprawie ochrony kabli podmorskich (telegraficznych)

• Gospodarka - klauzula najwyższego uprzywilejowania. OM - unia mnar ochrony dzieł literackich i artystycznych - nadal jest fundamentem regulacji prawnej praw autorskich.

• Status osób - intensywność przemieszczania się osób

• Traktat bilateralny w sprawie obywatelstwa między państwami Związku Północno-Niemieckiego a USA (jeśli przez 5 lat przebywali bez przerwy na terenie II kraju, to są uznawani przez kraj I za obywatele II)

• Akt generalny Konferencji Brukselskiej - o najskuteczniejszych sposobach zwalczania handlu niewolnikami

• Pokojowe rozstrzyganie sporów

• I konwencja haska. O utrzymaniu pokoju powszechnego - mocarstwa zapewniają, że wszystkimi siłami zapewnią pokojowe rozstrzyganie sporów.

• Karta NZ z 1945

• Cechami prawa międzynarodowego tamtego okresu są:

• Praktyka kolektywnego działania: wymiar ilościowy - coraz więcej uczestników - spotkania kręgu państw cywilizowanych (Europa i USA, a od XIX państwa ameryki łacińskiej, z czasem Japonia i Chiny). Przy tym Europa jest centrum tworzenia się prawno-międzynarodowego porządku. Nadal dominuje. Decyduje o kryteriach przynależności do kręgu narodów cywilizowanych. Wymiar jakościowy: traktaty wielostronne, akty kodyfikacji prawa.

• Intensywność obrotu traktatowego kręgu. Traktaty są dwustronne i wielostronne. Traktaty ustawy i traktaty kontrakty.

• Rola wielkich mocarstw: Kongres Wiedeński: GB, Austria, Rosja, Prusy i Francja. Miały odbywać się regularne spotkania, które utrzymałyby status quo. Spotkania te się nie odbywają, ale za to organizuje się kolejne spotkania mocarstw `na szczycie'.

• Instytucjonalizacja obrotu (początek kształtowania się OM) za sprawą aktu końcowego Kongresu Wiedeńskiego. 1815 - gwarantuje wolność żeglugi w całym jej biegu. Debata ma owocować traktatem - regulamin wspólny, który określi warunki żeglugi po rzekach. Pomysł umiędzynarodowienia rzek to początek stworzenia organizacji mnar do kontroli tej żeglugi - początki GO's. Dalsze organizacje: Mnar Związek Telegraficzny, Mnar Organizacja Miar i Wag.

Należy pamiętać, że społeczność mnar, o której mówimy jest stosunkowo młoda - ukształtowała się w XVIII/XIX. Te GO's były raczej administracyjnym forum służącym i stymulującym komunikowanie się zarówno państw jak i jednostek.

Społeczność międzynarodowa w okresie nowożytnym, podokres 1918-1945:

• Suwerenność nadal pozostaje wartością niezmiennie ważną i pożądaną.

• Ponadto mamy do czynienia z ciągłą instytucjonalizacją - jest coraz więcej OM i coraz więcej sfer one obejmują.

• Wciąż silna rola mocarstw. Hańbiąca konferencja w Monachium - bez udziału Czechosłowacji zdecydowano o jej losach.

• [E:] system zbiorowego bezpieczeństwa - pakt Ligi Narodów: art. 10: „Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymać, przeciwko wszelkiej napaści z zewnątrz, całość terytorialną i niezależność polityczną wszystkich członków Ligi. W razie podobnej napaści, jej groźby lub niebezpieczeństwa, Rada zaproponuje środki, jak zapewnić wykonanie niniejszego zobowiązania.”

Dotychczas uznawano zasadę równowagi sił za podstawę porządku mnar. Zgodnie z nią porozumienia i sojusze mają zapewnić pokój i gwarantować niepodległość państwom - państwa kontrolują się wzajemnie, by żaden z podmiotów nie był w stanie podjąć działań, które zmienią osiągnięty stan równowagi. Jednak jest to stan wymuszony - nie jest konsekwencją odkrywania wspólnych potrzeb. Stosowanie tej norm stało w sprzeczności z istnieniem państwa. Podjęto próbę zdystansowania się wobec zasady równowagi sił jako kanonu polityki zagranicznej - wprowadzono system bezpieczeństwa zbiorowego w skali powszechnej jako nowy porządek mnar. Skutkiem tego utworzono LN i umocowano ją do pewnych działań - art. 10. Traktaty nie są skierowane przeciwko konkretnemu zagrożeniu - ich zadaniem jest stawianie oporu każdemu zagrożeniu pokoju. Dlatego też każdy we wspólnym interesie zachowania pokoju samodzielnie mobilizuje siły do obrony. Organ organizacji międzynarodowej w mniemaniu jej założycieli ma baczyć i starać się, by reagować na napaść któregoś z członków Ligi.

• [E:] Pakt Brianda-Kelloga z 1928 - Traktat wyrzeczenia się wojny (początkowo między Rzeszą a Francją; przed II WŚ - między 55 państwami).

Społeczność międzynarodowa w okresie nowożytnym, podokres 1945-2010

Suwerenność własnością centralną

Rola wielkich mocarstw pozostaje niezmienna, a nawet potwierdzona: utworzeniem RB ONZ (obowiązkiem jej jest czuwanie i zapewnianie bezpieczeństwa i pokoju), czy G8. Budowanie międzynarodowego protektoratu to pochodna G-8 (USA, Kanada, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Niemcy, Japonia, Rosja; czołowe państwa demokratyczne, najsilniejsze - mają porządkować akcje w Kosowie).

Powiększa się krąg podmiotów prawa międzynarodowego - oprócz zwiększania się liczby państw (szczególnie: dekolonizacja Afryki, rozpad ZSRR, rozpad Jugosławii, Czechosłowacji) wstępują coraz liczniej na arenę międzynarodową jej inne podmioty: NGO's, GO's, etc. - zróżnicowanie podmiotowe

Prawo różnych prędkości - kierowane do zróżnicowanych kręgów adresatów o różnej zdolności jego adoptowania.

Proces normotwórczy

• Ilościowy wzrost regulacji (pojawiają się nowe dziedziny: prawo kosmiczne, prawa człowieka, prawo ekonomiczne, prawo organizacji międzynarodowych, itd.).

• Odwoływanie się do `twardego' i `miękkiego' prawa.

• Rozbudowa mechanizmów kontroli wykonywania zobowiązań międzynarodowych

• Regionalizacja prawa międzynarodowego (dopuszczona została przez KNZ - dopuszcza ona istnienie układów regionalnych; podejście do tych norm jest jednak skrajne. Według jednych jest ono sposobem na zachowanie regionalnej tożsamości, z drugiej może być źródłem podziału społeczności międzynarodowej. Ponadto traktowane jest jako okoliczność wzbogacająca prawo międzynarodowe, ale też ograniczająca jego jednolitość). Kiedyś w mnar porządku regionalizm i inicjatywy tworzenia prawa w wymiarze regionalnym to próby deprecjacji rozwiązań uniwersalnych - było to źródłem niepokoju. Teraz nie ma takiej obawy.

Obawa przed regionalizmem wywodziła się jeszcze z czasów militarnej nieudolności Ameryk.

Doktryna Monroe (1823) a regionalne prawo międzynarodowe: Doktryna prezydenta USA Monroe wskazywała, że niedopuszczalna jest dalsza kolonizacja państw europejskich; USA powstrzymają się od mieszania się w spory europejskie; próby rozciągnięcia przez Europę swego systemu rządów na USA lub zamachy na republikański system rządów będą traktowane jako wymierzone przeciwko USA. Doktryna ta stała się podstawą polityki izolacjonizmu USA.

Powstał szereg innych doktryn (Tobara, Calvo, Drago) - każda z nich miała na celu ograniczenie groźby interwencji państw europejskich.

Doktryna Drago stwierdzała, że zobowiązanie finansowe nie może być windykowane przy pomocy zbrojnej interwencji państwa wierzyciela. Zmodyfikowana przez Portera wpłynęła na treść II Konwencji Haskiej: jeśli źródłem konfliktu jest ściągnięcie kompensacji za szkody, to nie można przeciwko niemu użyć siły dopóki nie odmówi osądzenia sprawy przez sądy mnar.

Obecnie regionalne prawo mnar jest naturalną i uznaną częścią systemu prawa mnar.

Źródła prawa międzynarodowego:

• W znaczeniu:

• Formalnym: formy ujmowania reguł prawa międzynarodowego - najistotniejsze dla nas i tego dotyczą dalsze informacje. Bez ujęcia norm w formuły prawa nie staną się one częścią prawa pozytywnego.

• Materialnym: ogół zdarzeń, czynników wpływających na treść regulacji prawnych.

• Poznawczym: wszelkie informacje o prawie międzynarodowym. Zbiory dokumentów mnar.

Klasyfikacja źródeł prawa:

W państwie mówi o tym konstytucja. W przestrzeni mnar dokument, który wymienia źródła prawa to:

• Projekt KH z 1907 (art. 7). Konwencja ta była pierwszą próbą klasyfikacji, nigdy jednak nie weszła w życie.

Dlaczego stworzono tę klasyfikację: funkcjonował Mnar Trybunał Kaperski kontrolujący przepływające statki i rekwirujący `kontrabandę wojenną'. Jednak nadużywano tej regulacji. Zaplanowano utworzenie mnar sądu apelacyjnego (Mnar Trybunał Łupów). Opisano tryb postępowania sądu i źródła prawa, z których miał korzystać.

• 1919 powstał powszechnie akceptowany dokument proponujący listę obowiązujących źródeł prawa. Jak: Rada Ligi była zobowiązana do ustanowienia mnar sądu.

Trybunał miał stosować: (art. 38 Statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Mnar, a później art. 38 MTS)

a. Umowy międzynarodowe,

b. Prawo zwyczajowe, jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez prawo;

c. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane;,

d. Orzecznictwo międzynarodowe i opinie znawców prawa.

Przy czym a-c to źródła, a d to pomocnicze źródła wyrokowania.

O ile strony zgadzają się na to, sąd może orzekać ex aequo et bono.

Wyliczenie to precyzuje, co jest prawem mnar. Jest powszechnie akceptowane, ponieważ stronami statutu są wszystkie państwa członkowskie ONZ.

Hierarchia źródeł prawa:

• W systemie prawa międzynarodowego nie istnieje hierarchia, ponieważ proces tworzenia norm jest zdecentralizowany - normy powstające w różnych systemach są sobie równe.

• MTS potwierdził tę ekwiwalentność norm (prawa traktatowego i zwyczajowego) w sprawie Nikaragua vs. USA. Gdy doszło do zmiany rządów w Nikaragui, opozycja próbowała zmienić porządek rzeczy - amerykanie ich wspomagali. Nikaragua zarzuciła USA naruszenie podstawowych zasad prawa międzynarodowego (zakazu interwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa i zakazu użycia siły przeciwko niepodległości innego państwa). US się miga: Trybunał może rozstrzygać spór jedynie wtedy, gdy pozostające w nim państwa wyrażą na to zgodę. Międzynarodowy Trybunał nie jest kompetentny jurysdykcyjnie do rozstrzygania tego sporu - Stany złożyły deklarację uznającą jurysdykcję Trybunału, ale tylko w przypadku sporu powstałego na podstawie wielostronnej umowy i tylko w przypadku, gdy wszystkie strony tej umowy włączą się w spór. Trybunał byłby kompetentny do jego rozstrzygania, gdyby przed MTS stawiły się pozostałe strony traktatu, czyli wszyscy członkowie ONZ. Tutaj była to pochodna oświadczeń złożonych indywidualnie, a powinni przed zaistnieniem jakiegoś sporu zadeklarować, że Trybunał będzie kompetentny do rozwiązania problemu, jeśli powstanie. Tutaj nie miało to miejsca - oponentem było tylko jedno państwo.

[E:]MTS na to: te argumenty są słuszne, ale deklaracja złożona przez państwo obejmuje również kompetencję rozstrzygnięcia sporu na zasadach prawa zwyczajowego niezależnych od postanowień Karty NZ - czym przyznał równość prawa traktatowego i zwyczajowego. Są to źródła ekwiwalentnej wagi. Zatem zasady prawa zwyczajowego nie przestają obowiązywać mimo nie podpisania traktatu. Rozstrzygnął w ten sposób kwestie zawarte w zwyczajowych normach dotyczących: zakazu interwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa oraz zakazu użycia siły.

Hierarchia norm/zobowiązań:

Ze statutów organizacji:

• Art. 20 Paktu Ligi Narodów: konieczność analizy istniejących zobowiązań - zobowiązania państw nie mogą być sprzeczne z treścią paktu. Gdy takie już istnieją muszą jak najszybciej zostać zniesione. Przyjęto w nim rozwiązanie ostateczne.

„1. Członkowie Ligi uznają, każdy za siebie, że Pakt niniejszy znosi wszelkie zobowiązania lub porozumienia inter se, nie dające się pogodzić z jego brzmieniem, i zobowiązują się uroczyście nie zaciągać w przyszłości podobnych.”

„2. Jeżeli przed wstąpieniem do Ligi, który z członków zaciągnął zobowiązania, nie dające się pogodzić z brzmieniem Paktu, winien poczynić niezwłoczne kroki celem uwolnienia się od tych zobowiązań.”

• Art. 103 Karty NZ: pierwszeństwo zobowiązań członków NZ wynikających z Karty przed jakimikolwiek innymi zobowiązaniami, sprzecznymi z wynikającymi z Karty:

• Sprawa Lockerbie (1986): katastrofa nad UK - wybucha bomba na pokładzie samolotu, podłożona przez libijskie służby specjalne. Strony zainteresowane kwalifikują to zachowanie jako akt terroryzmu, nakładają na państwo sankcje (RB ONZ) i domagają się wydania przez Libię jej obywateli (ekstradycja). Libia kieruje skargę przeciwko US i UK - nasze postępowanie jest zgodne z prawem i chcemy potwierdzenia przez MTS - niech cały spór będzie analizowany na gruncie konwencji, która się zajmuje takimi przypadkami - sięgnijmy do Konwencji Montrealskiej o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego (wszystkie zainteresowanie państwa podpisały): strona ma obowiązek wydania lub ukarania winnych i Libia wybiera to drugie rozwiązanie. A ponieważ wszyscy zainteresowani są stronami konwencji montrealskiej - Libia kieruje sprawę do MTSu i domaga się zniesienia nałożonych przez RB sankcji. Trybunał nie miał wątpliwości - decyzja RB wynika z KNZ, jest prawnie wiążąca i ma pierwszeństwo przed Montrealską. Konwencja montrealska nie miała w tym przypadku zastosowania. Libia musiała poddać się reżimowi decyzji RB.

Normy ius cogens: (drugi wymiar hierarchii norm).

Normy ius cogens ograniczają swobodę zawierania umów między państwami. Ograniczenie to zostało usankcjonowane przez konwencję wiedeńską - przez imperatywny charakter tych norm, umowa z nimi sprzeczna będzie nieważna ex tunc. Normy te są tworzone przez całą społeczność mnar i może być zmieniona jedynie na kolejną normę imperatywną.

Źródła:

Umowa międzynarodowa: wspólne oświadczenie woli podmiotów prawa mnar wywołujące skutki prawne.

• Zgodnie z KW umowa międzynarodowa to: międzynarodowe porozumienie między państwami zawarte w formie pisemnej, regulowane przez prawo międzynarodowe, bez względu na nazwę i ilość regulujących umowę dokumentów.

• Cechy umów:

• Forma pisemna/ustna

• Podporządkowanie reżimowi prawa mnar: stronami są podmioty prawa mnar; reżim KW.

• Liczba dokumentów

• Nazwa umowy

• Forma porozumienia

• Rodzaje wykładni umów: (nie mówił)

• Autentyczna - dokonana przez strony umowy (jest wiążąca).

• Uzualna - wynika z praktycznego stosowania umowy (jest wiążąca).

• Sądowa - dokonana przez sąd rozstrzygający dany spór (wiąże tylko w danym sporze).

• Doktrynalna - wynika z czytania i interpretacji zapisów umowy (nie jest wiążąca).

• Struktura umowy:

• Tytuł (nazwa, data podpisania, przedmiot);

• Wstęp (preambuła) - często klucz do interpretacji:

• Intytulacja - wyliczenie stron; (o poniższym nie mówił)

• Treść/dyspozycja/część merytoryczna - postanowienia materialne i formalne;

• Postanowienia końcowe i przejściowe:

• Klauzula jurysdykcyjna,

• Czas obowiązywania'

• Sposób wejścia w życie.

• Testimonium:

• Data zawarcia umowy,

• Miejsce,

• Liczba egzemplarzy,

• Języki sporządzenia i wskazanie języka autentycznego (znaczenie decydujące przy interpretacji),

• Wzmianki o podpisach pełnomocników i opieczętowaniu umowy - corroboracja.

• Rodzaje umów: (nie mówił)

• Otwarta - każdy, kto chce może przystąpić.

• Półotwarta - przystąpienie wymaga spełnienia pewnych przesłanek.

• Zamknięta - przystąpienie wymaga zgody wszystkich dotychczasowych stron danej umowy.

• Co rozstrzyga o tym, czy jest to umowa: (wg MTS)

• natura aktu (na podstawie użytej terminologii);

• materia - delimitacja szelfu (sprawa Grecja-Turcja i komunikat z rozmów uznany za umowę) oraz oświadczenia nt. właściwości jurysdykcyjnej (sprawa Katar-Bahrajn-Arabia S; korespondencja i protokół) są materią prawnomiędzynarodową)

• okoliczność powstania aktu;

• Klasyfikacje: [E:]

• Umowy-ustawy (kodyfikacyjne) i umowy-kontrakty (dotyczą bieżących problemów) [kryterium materialne]

• Umowy dwustronne (tylko między 2 państwami) i wielostronne (więcej niż 2 państwa) [kryterium formalne]

• Umowy zawierane w formule uroczystej i w formule uproszczonej. [kryterium formalne]

Zawarcie umowy:

Rozumiane jako:

• Moment zaciągnięcia węzła obligacyjnego w płaszczyźnie prawa mnar - wyrażenie zgody na związanie się umową

• Proces wypracowania traktatu

Zawarcie umowy jest wyrazem wykonania przez państwo ius contrahendi (zdolność zaciągania zobowiązań traktatowych) i ius tractatuum (atrybut suwerennego podmiotu, który to atrybut prowadzi w konsekwencji do ograniczenia suwerenności w określonej dziedzinie i do ewolucji ilości oraz jakości porozumień międzynarodowych - bo po zawarciu traktatu pewna dziedzina nie jest już kompetencją parlamentu krajowego). Stąd potrzeba weryfikacji zakresu zaciąganych zobowiązań - czy to odpowiada naszym interesom - konsultacja z udziałem parlamentu, który powinien wiedzieć na ile jego kompetencje zostaną ograniczone. Istotna jest również ilość, jakość, formuły porozumień.

• Kto w RP ma kompetencję do zawierania traktatów (Konstytucja RP z 1997):

• Zbiór traktatów ratyfikowanych przez prezydenta RP:

• traktaty ratyfikowane za zgodą parlamentu

• zgoda na ratyfikowanie umowy w drodze normalnej procedury ustawodawczej (art. 89 ust.1);

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych;

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji;

3. członkostwa RP w organizacji międzynarodowej;

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

• zgoda jest wyrażana ustawą przyjętą kwalifikowanymi większościami obu Izb (art. 90 ust. 2);

• traktaty ratyfikowane za zgodą ogółu społeczeństwa (narodu) w drodze „referendum ogólnokrajowego” (art. 90 ust. 3);

• traktaty ratyfikowane przez Prezydenta samodzielnie, bez potrzeby uzyskiwania zgody parlamentu.

• Rada Ministrów:

• Albo uruchamia procedurę ratyfikacyjną

• Albo sama zatwierdza umowę(art. 90 KRP) - uruchamia zespół procedur przewidzianych prawem wewnętrznym - czyli: decyduje w jaki sposób dojdzie do zawiązania węzła obligacyjnego przez RP. Termin `zatwierdza' opisuje zdolność zawierania traktatów. Ale to nie to samo, co `zatwierdzanie' w art. 11 Konwencji Wiedeńskiej - tam chodzi o precyzyjnie zarysowany akt `zatwierdzenia'. U nas to całość aktywności RM, która polega na aktywowaniu procesu negocjacyjnego i dokonywaniu oceny.[E: co znaczy, że RM zatwierdza - w swoim imieniu własnym głosem może dokonać ekspresji woli zaciągnięcia zobowiązań]

• Albo upoważnia organ, aby związał RP umową

Proces powstawania umów:

Tryb złożony zawierania umowy: proces wypracowania traktatu [PM - normowane prawem mnar; PK - prawem krajowym]

• Etapy następują w określonej sekwencji. Pojawiają się 2 oświadczenia woli. Dopiero przy tym drugim węzeł obligacyjny zostaje zaciągnięty.

• Etap I:inicjatywa podjęcia prac nad traktatem i rokowania. Dyskusje nad projektem lub dla wypracowania projektu. Proces pracy nad projektem kończy się, gdy minimum 2/3 decyduje się, że można zaakceptować tę regulację (PK i PM)

Rokowania (negocjacje) kończą się przyjęciem tekstu aktu i uwierzytelnieniem go (stwierdzenie autentyczności). W przypadku umowy bilateralnej uwierzytelniania przez podpis dokonują obie strony, w przypadku wielostronnej - podpisy stron lub większość 2/3 przy głosowaniu. Aktu tego dokonują przedstawiciele państw i ich pełnomocnicy po przedłożeniu odpowiedniego dokumentu. Pełnomocnictwo to dokument wystawiony przez kompetentny organ wyznaczający pewną osobę/osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu.

• Przyjęcie tekstu - tekst wynegocjowany jest aktem ostatecznym.

Konsekwencje przyjęcia: zaczynają działać postanowienia umowy dotyczące np. dalszej procedury jej przyjęcia. Należy umożliwić wprowadzenie w życie umowy - pewne postanowienia traktatu zatem zaczynają funkcjonować jeszcze przed zgodą na związaniem się umową.

• Konsekwencje uwierzytelnienia: sygnatariusz musi nadać dalszy bieg sprawie - przedkłada tekst mocodawcy + obowiązek nieudaremniania celu i przedmiotu umowy (powstrzymania się od takich działań jest obowiązkiem państwa) oraz zakaz dokonywania zmian w tekście.

• Etap II - konsultacja z MSZ i podjęcie decyzji o związaniu się traktatem (PK);

• Podjęcie decyzji materializuje się w:

• Dokumencie ratyfikacyjnym - uroczyste, krótkie oświadczenie deklarujące gotowość niezmiennego dochowania zaciągniętych zobowiązań.

• Dokumencie zatwierdzenia lub dokumencie przyjęcia.

Gdy decyzję podejmuje RM wystawia się dokument zatwierdzenia - zwieńcza formułę mniej uroczystą. (Rząd odciąża głowę państwa z czynności traktatowych). Umowy zatwierdzane, a nie ratyfikowane to te, których przedmiotem regulacji jest materia kilku resortów.

Przyjęcie - w traktacie zamieszcza się klauzulę przyjęcia, która implikuje dopuszczenie zróżnicowanego związania się traktatem - w drodze ratyfikacji lub zatwierdzenia.

• Przebiega zgodnie z przewidzianymi w konstytucjach państw-stron procedurami.

• Tylko ratyfikowane umowy międzynarodowe są częścią obowiązującego w RP prawa.

• Po ratyfikacji traktatów wielostronnych przez prezydenta publikuje się dokument ratyfikowany, tekst umowy oraz oświadczenie rządowe o mocy obowiązującej umowy i uczestnictwie w nie innych stron, w tym tekst zastrzeżeń, deklaracji lub sprzeciwów złożonych przez strony umowy mnar.

• Etap III - Notyfikacja o podjętej decyzji: (PM)

• Poinformowanie pozostałych stron o związaniu się traktatem przez RP.

W przypadku ratyfikacji:

umowa dwustronna - uroczysta wymiana dokumentów ratyfikacyjnych

umowa wielostronna - przesłanie dokumentów do depozytariusza

W przypadku zatwierdzenia:

umowa dwustronna - przesłanie dokumentu partnerowi

umowa wielostronna - przesłanie do depozytariusza

• Etap IV: Wejście w życie umowy: w trybie i w dniu przewidzianym w umowie lub przez strony umowy. (PM)

Tryb prosty zawierania umowy międzynarodowej:

• Fazy kumulują się w jednym akcie (podpisanie lub wymiana not) lub kumulują się z pominięciem etapu I (przystąpienie).

• Umowy zawiera się poprzez: wymianę listów, not stanowiących umowę (nota propozycja i akceptująca)

• Moment przyjęcia noty akceptującej zwykle jest momentem wejścia porozumienia w życie.

• Podpisanie wywołuje taki skutek, jeśli sama umowa to przewiduje.

• Jakie umowy zawiera się w formie podpisania i wymiany not: (60% wszystkich umów mnar)

• Ich zawarcie jest ex ante autoryzowane przez organ ustawodawczy lub rząd

• Dotyczą zobowiązań krótkoterminowych (do 1 roku)

• Dotyczą wykonania postanowień wcześniej ratyfikowanego lub zatwierdzonego traktatu

• Są zawierane w okolicznościach nadzwyczajnych

• Przedmiotowo są najczęściej handlowymi, finansowymi, wojskowymi - dotyczą spraw bieżących, wymagających szybkiego działania.

Przystąpienie:

• Dotyczy związywania się umowami wielostronnymi - nie obejmuje etapu negocjacji, przyjmowania i uwierzytelniania tekstu. Dotyczy głównie umów, które już są zawarte i egzystują w prawie międzynarodowym. Państwo nie będące stroną takiej umowy może podjąć decyzję o przystąpieniu do niej i związaniu się nią.

• „Przystąpi i ratyfikuj” - czyli przystąpienie nie jest równoznaczne z ratyfikacją.

• Państwo w tym przypadku decyduje o przystąpieniu, prowadzi procedury zgodne z przewidzianymi w konstytucji (np. ratyfikacja, referendum, etc), sporządza dokument notyfikacji i przekazuje go depozytariuszowi umowy.

• Nie do wszystkich umów można przystąpić.

Rejestracja umów:

• Jako V etap zawierania umowy.

• Zgodnie z art. 102 KNZ każda umowa zawarta przez członków ONZ powinna być niezwłocznie zarejestrowana w sekretariacie ONZ. Rejestracja umożliwia później powołanie się na tę umowę przed organami ONZ (RB, MTS). Jeśli akt ten nie zostanie dochowany, umowa `nie istnieje' dla tych organów - względna bezskuteczność w relacjach ONZ-owskich (natomiast można się nań powołać przed trybunałem arbitrażowym).

• Obowiązek rejestracji umowy spoczywa na depozytariuszu umowy (podmiocie, państwie, które zostało wskazane przez strony umowy, jako ten, który zajmować się będzie sprawowaniem pieczy nad tekstem traktatu, sporządzaniem jego odpisów, przyjmowaniem pełnomocnictw, oświadczeń stron, itd.)

Zastrzeżenia do umów: gdy cel i przedmiot umowy odpowiada państwu za wyjątkiem pewnych jej postanowień.

• Zastrzeżenie to jednostronne oświadczenie (niezależnie od nazwy i formy) złożone przez państwo przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu do traktatu, mocą którego zmierza ono do wykluczenia lub modyfikacji skutku prawnego pewnych postanowień traktatu w ich zastosowaniu tego prawa. Czyli albo nie będziemy stosowali się do tych przepisów w ogóle lub będziemy je rozumieli trochę inaczej - finezyjny wybór.

• Ponieważ coraz więcej państw bierze udział w negocjacjach, to trudno jest wypracować dokładnie takie samo stanowisko dla wszystkich. Dlatego kończy się negocjacje większością 2/3 głosów. Mogą wrócić do domu i zrobić zastrzeżenia do tych postanowień, które państwu nie odpowiadają. Przyspiesza to proces powstawania regulacji traktatowych. Możliwość korygowania postanowień poszerza też liczbę państw, które przystąpią.

• Konwencja Wiedeńska - prawo do składania zastrzeżeń, o ile nie ma klauzuli zakazującej lub ograniczającej składania zastrzeżeń (prawo składania jedynie pewnych ich rodzajów). Jeśli traktat milczy w przedmiocie składania zastrzeżeń, to każda ze stron podejmując decyzję o związaniu się traktatem może złożyć zastrzeżenia.

• Limitacje składania zastrzeżeń:

• Przewidziane samym traktatem

• Zakaz składania zastrzeżeń

• Ograniczenie zastrzeżeń do pewnych ich rodzajów

• W przypadku milczenia traktatu w tym przedmiocie

• Ograniczenia podstawowe - zastrzeżenia nie mogą być sprzeczne z przedmiotem i celem traktatu. MTS 1951.

• Ograniczenia dodatkowe - zgoda wszystkich stron traktatu

• Żeby zastrzeżenie było skuteczne, musi być przyjęte przez pozostałych uczestników. Podawane do wiadomości państw przez depozytariusza umowy.

• Możliwe reakcje partnerów:

• Milczenie (12 miesięcy) - zakłada się, że strony się zgadzają na to zastrzeżenie. Przyjęcie zastrzeżenia. Zastrzeżenie między stronami jest skuteczne i modyfikuje przepis umowy w stosunkach wzajemnych.

• Sprzeciw zwykły (ma pewne wątpliwości) - zastrzeżenie nie zostaje przyjęte. Umowa wchodzi w życie i jest skuteczna między stornami, ale między państwem składającym zastrzeżenie, a zgłaszającym sprzeciw nie mają zastosowania sporne przepisy (których dotyczyło zastrzeżenie).

• Sprzeciw kwalifikowany (ma zasadnicze wątpliwości) - zastrzeżenie nie zostało przyjęte. Umowa wchodzi w życie, ale nie jest skuteczna między państwem składającym zastrzeżenie i zgłaszającym przepis.

• Możliwe skutki:

• Umowa skutkuje między stronami w pełnym zakresie

• Traktat skutkuje w zakresie zmodyfikowanym przez zgłoszone i przyjęte zastrzeżenie

• Traktat skutkuje z wyłączeniem postanowień, których dotyczy zastrzeżenie

• Traktat nie działa między stronami

• Zarówno zastrzeżenie, jak sprzeciw można wycofać w każdej chwili, bez konsultowania tego z partnerami. Podobnie sprzeciwy. Sygnalizuje się tylko depozytariuszowi.

• [E: traktat wielostronny kształtuje stosunki bilateralne, bo w końcu kreuje stosunki między dwoma państwami]

Ważność/trwałość umowy międzynarodowej:

• Przesłanki formalne nie są wystarczające

• Dodatkowe przesłanki ważności umowy:

• Zawarta została przez odpowiedni organ i w odpowiednim trybie:

• Sposób złożenia oświadczenia zgodny z regułami określającymi kompetencję traktatową

Państwo nie może wzruszyć ważności umowy powołując się na naruszenie procedur o ile nie było ono oczywiste - jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze - art. 46 KW.

• Działanie umocowanego do tego pełnomocnika było w granicach pełnomocnictwa:

• Gdy pełnomocnik przekroczy swe umocowanie, a państwa rokujące nie wiedziały o ograniczeniu, jakie zostało na pełnomocnika nałożone, wtedy umowa wiąże to państwo. Jeśli ograniczenie pełnomocnictwa było podane do wiadomości rokujących - umowę można unieważnić.

• Zawarta została swobodnie.

• Należy rozważyć, czy nie miała tu miejsca któraś z wad oświadczenia woli, która wpłynęła na zgodę organu na zaciągnięcie zobowiązania.

• Błąd: gdy dotyczył faktu lub sytuacji, które były podstawą zgody państwa na związanie się traktatem. Nie chodzi o błąd co do prawa, ale o błąd co do faktów. Błąd nie implikuje złej woli partnera. Okoliczność ta daje podstawę do wzruszenia umowy lub jej części. Mało jest przykładów wzruszenia ważności przez obie strony: traktat pokojowy USA - UK z 1794 o wyznaczeniu granic - granice miały biec wzdłuż wzgórz, których nie było.

• Oszustwo (podstęp/zła wola partnera): 1 ze stron jest dotknięta konsekwencjami nieszczerości partnera. Gdy państwo zostało nakłonione do zawarcia umowy w drodze oszukańczego zachowania się innego rokującego państwa, celowo zostało wprowadzone w błąd (np. inaczej przetłumaczono tekst traktatu zamiast słów „może” są „zgadza się”, itp. Włochy-Etiopia 1989). Można wówczas unieważnić zgodę na związaniem się traktatem.

• Przekupstwo: przekupienie przedstawiciela państwa rokującego, przez inne państwo.

• Przymus: gdy istnieje groźba przymusu wobec przedstawiciela państwa rokującego (KW: wyrażenie zgody na związanie się traktatem nie ma wówczas skutku prawnego) lub wobec państwa (KW: traktat jest bezskuteczny, jeśli jego zawarcie zostało wymuszone z pogwałceniem zasad prawa mnar z KNZ). W przypadku przymusu wobec państwa przymus rozumie się jedynie jako groźbę użycia siły; nie bierze się pod uwagę przymusu ekonomicznego i politycznego.

• Jej przedmiot jest legalny - czy materia, którą normuje, spełnia legalne i aksjologiczne wymogi

• Traktat w czasie jego zawarcia musi być zgodny z normami imperatywnymi (ius cogens) obowiązującymi w prawie międzynarodowym.

• Skutki nieważności umowy: umowa jest nieważna od samego początku, ex tunc.

• Konwalidacja wadliwej umowy:

• Gdy państwo uprawnione do naruszenia ważności umowy wyraźnie zgadza się na to lub z jej zachowania należy sądzić, że uznało ważność traktatu.

• Możliwa również w przypadku: oczywistego naruszenia podstawowej normy prawa wewnętrznego (dotyczące kompetencji traktatowej organu państwa), przekroczenia pełnomocnictwa, wad oświadczenia woli (błędu, podstępu i przekupienia) - umowy takie są względnie nieważne.

• Jest niemożliwa, gdy umowa zawarta jest pod przymusem i niezgodna jest z normami ius cogens w prawie międzynarodowym - umowy te są bezwzględnie nieważne.

[E: względna i bezwzględna nieważność umów]

• Umowa zostaje unieważniona, co do zasady w całości, są jednak możliwe wyjątki:

• Gdy postanowienia dotknięte skazą nieważności dają się wyodrębnić z całej umowy.

• Gdy przyjęcie wadliwych postanowień nie było główną przyczyną zgody na związanie się umową jako całością.

• Dalsze wykonywanie części umowy, która pozostała w mocy nie jest niesłuszne.

• Procedura unieważnienia jest bardzo złożona. Aby pewność ważności umowy nie była iluzoryczna, a nie faktyczna. Czyli żeby nadać wiarygodności i powagi zawieranym umowom.

KW zawiera postanowienia precyzujące sposób wykazywania dochodzenia przez strony umów do konkluzji o unieważnieniu umowy.

Umowy międzynarodowe, a państwa trzecie:

• Zasada generalna - umowa międzynarodowa nie może nakładać obowiązków i nadawać praw państwom, które nie są jej stronami. Umowa dotyczy tylko państw - stron. (Traktat Wersalski: państwa sprzymierzone zwróciły się do Rządu holenderskiego o wydanie dawnego cesarza - Holandia odmówiła, bo nie była sygnatariuszem TW)

Jakiekolwiek odstępstwa, są możliwe w przypadku, gdy państwa trzecie zgodzą się na nałożenie praw lub obowiązków.

• Pacta in favorem tertii - nadają prawa państwom trzecim. W przypadku korzyści można domniemywać zgodę i prawa obowiązują, dopóki domniemanie to nie zostanie obalone. (umowa poczdamska '45 -przyznanie w administrację Polsce byłych terytoriów niemieckich. Zatwierdzone opinią Prezydenta KRN i członków Polskiego Rządu Tymczasowego)

• Pacta in onorem tertii - nadają obowiązki państwom trzecim. Zgoda musi być wyrażona jednoznacznie, wyraźnie, pisemnie. (umowa poczdamska - zgoda na transfer ziem wyrażona podpisami pod aktem kapitulacji Niemiec)

Zasady stosowania umów międzynarodowych:

Pacta sunt servanda - nie tylko z racji na wolę stron, ale przez splot racji moralnych, społecznych, naturalnego porządku rzeczy, który tego wymaga.

Art. 26 KW: „Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”.

Należy respektować zasady (z KW) dotyczące: stosowania umów w przestrzeni, ich interpretacji i wygasania.

• Stosowanie umów w przestrzeni:

Zasadniczo umowy obowiązują i skutkują jedynie na terytorium państwa. Na całym jego terytorium (art. 29 KW)

Wyjątki:

terytoria niesamodzielne - metropolie ponoszące odpowiedzialność za zarząd obszarami niesamodzielnymi mogły decydować o nadaniu skuteczności umowom, których były stronami, na tychże obszarach. Gdy wyniesiono na ołtarze zasadę samostanowienia narodów, zwycięzcy II WŚ zgodzili się, aby terytoria zamorskie nie były łączone z metropolią.

„Każda z umawiających się Stron może w każdym czasie przez zawiadomienie o tym Sekretarza Generalnego organizacji Narodów Zjednoczonych rozciągnąć moc obowiązująca niniejszej Konwencji na wszystkie lub niektóre tylko obszary, za których politykę zagraniczną strona ta ponosi odpowiedzialność.”

struktury federacyjne - klauzula federacyjna - pozwala uchylić się od odpowiedzialności federacji państwa strony umowy, jeśli materie umowy należą do kompetencji członów federacji i one - zgodnie z porządkiem konstytucyjnym - decydują o implementacji. Rząd federalny przekazuje postanowienia traktatów z przychylną opinią do wiadomości właściwym władzom stanów.

• Interpretacja umów:

kompromis przy zawieraniu umów często skłania do uogólnień terminów, zwrotów i uregulowań - tracą one precyzję. Translacja jasna i precyzyjna ma pomóc w uniknięciu sporów.

Problemy mogą wynikać z różnic językowych, braku adekwatności zwrotów językowych w kręgu tekstów autentycznych umowy.

reguły interpretacji: (art. 31 KW)

• dokonywana w dobrej wierze, uczciwie i rzetelnie

• skupia się uwagę na zwykłym znaczeniu. Zwykłe znaczenie ustala się w kontekście oraz w świetle przedmiotu i celu. Przyjmuje się, ze jeśli słowom nie przypisano wyraźnie szczególnego znaczenia, to przypisanie im zwykłego znaczenia było wolą stron.

Czyli: słowa tłumaczy się w rutynowym znaczeniu wywiedzionym z okresu, kiedy traktat był przygotowany. Punktem wyjścia ma być to znaczenie i dopasowuje się je do przedmiotu i celu. Nie można dokonywać nadinterpretacji.

• Biorąc pod uwagę kontekst należy zwrócić uwagę na tekst (+wstęp i załączniki), porozumienia dotyczące traktatu i dokumenty sporządzone przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu (deklaracje).

• Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

późniejsze porozumienia między stronami dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień

praktykę stosowania traktatu

wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami.

• jeżeli wykładania prowadzi do rezultatu absurdalnego „Można odwołać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia (…)”

Kto dokonuje interpretacji:

• `z urzędu' umocowane do tego podmioty - głownie państwa strony umowy

• podmioty pozostałe - dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa mnar

Rodzaje interpretacji:

• autentyczna - zawarta zwykle w samej umowie w części definiującej podstawowe pojęcia

• quasi-autentyczna - praktyka państw stron dająca świadectwo jednolitego rozumienia norm umowy w procesie jej implementowania

• sądowa - dokonywana przez sądy mnar; wiąże tylko strony postępowania.

• Doktrynalna - dokonywana przez przedstawicieli nauki prawa mnar.

• Kres norm umowy:

• Zmiana przyjętych norm umowy - gdy mamy zbiór reguł/traktat i czas, w którym umowa egzystuje i środowisko jej egzystowania wymaga rewizji umowy.

„Rewizja” umowy - kompleksowa zmiana, części traktatowego reżimu;

„Poprawka” umowy - cząstkowa, modyfikacja pewnych, szczegółowych postanowień umowy.

Ze względu na to rozróżnienie istnieją 2 różne procedury - art. 109 i 108 KNZ.

• Wygaśnięcie umowy - kres umowy - przy czym wszystkie skutki prawne jakie do chwili wygaśnięcia umowa wywoływała pozostają w mocy. Problemy pojawiają się, ponieważ nie wszystkie umowy uwzględniają, w jakich okolicznościach umowa wygasa.

Okoliczności wygaśnięcia umowy: [E: należy zidentyfikować sens poszczególnych okoliczności i podać jakiś przykład]:

• Przewidziane w umowie:

• Wyraźnie przewidziane w umowie:

• W umowach zawieranych na określony czas - upływ przewidzianego w umowie czasu jej obwiązywania. (porozumienie panamsko-amerykańskie z '77 przewidywało wygaśnięcie z końcem `99)

• Spełnienie się warunku rozwiązującego (ONZ-USA - porozumienie traci moc obowiązującą, gdy siedziba ONZ zostanie przeniesiona poza terytorium USA)

• Uruchomienie procedur wypowiedzenia lub rozwiązania umowy przewidzianych w umowie

• Pozwalające domniemywać skutku wygaśnięcia na gruncie umowy:

• Wykonanie umowy skutkujące jej wygaśnięciem, mimo braku wzmianki o warunkach wygaśnięcia (np. spełnienie finansowego zobowiązania)

• Możliwość jednostronnego wypowiedzenia/wycofania się z umowy, gdy nie zawiera ona klauzuli wypowiedzenia/wycofania się. Deklaracja w sprawie świętości umów z 1871 - żadne mocarstwo nie może zwolnić się ze zobowiązań traktatu ani zmienić jego postanowień bez porozumienia z innymi stronami umowy. KW przyjmuje 2 wyjątki od tej zasady: gdy możliwość wypowiedzenia lub wycofania się z umowy wynika z zamiaru stron sygnalizowanego przy pracach przygotowawczych (tak było przy tworzeniu ONZ) lub z natury umowy (jest to kwestia ocenna).

Z jakich traktatów bezwzględnie odstępować nie można:

traktaty pokoju i umowy graniczne

traktaty sojusznicze

umowy ustanawiające OM (ale nie wg wszystkich)

traktaty kodyfikacyjne

• Wskazane przez strony umowy `w każdym czasie':

• W sposób wyraźny:

Np. wyraźnie wskazanie, przy zawieraniu nowej umowy, że poprzednie umowy dotyczące tej materii nie mają już mocy obowiązującej pomiędzy stronami nowej umowy.

(porozumienie panamsko-amerykańskie wyraźnie uchylało skutecznych umów dotyczących kanału)

• W sposób dorozumiany:

Powstanie umowy dotyczącej tego samego przedmiotu, która nie jest do pogodzenia z dotychczasowymi unormowaniami.

• Wynikające z postępowania stron:

Niewykonywanie umowy przez minimum jedną ze stron. Zgodnie z zasadą: `inadimplenti non est adimplendum'. Zasadę tę stosuje się w przypadku poważnego naruszenia przez jedną ze stron: niewykonywana umowy lub pogwałcenia postanowień istotnych dla przedmiotu i celu umowy. (ONZ wypowiedziało RPA mandat nad Namibią za anektowanie Namibii)

Konflikt zbrojny między stronami umowy.

Przy umowach dwustronnych - umowa przestaje obowiązywać w sytuacji mnar konfliktu zbrojnego - po wojnie ewentualnie będą musiały zawrzeć ponownie umowę. (traktat pokoju z Włochami z '47 - każdy z aliantów miał notyfikować Włochom, czy zawarte z Włochami traktaty przed wybuchem wojny pozostają w mocy. Brak notyfikacji wywoływał skutek wygaśnięcia traktatu wywołany stanem wojny)

W przypadku umów wielostronnych - są one zawieszane na czas konfliktu w relacjach pomiędzy walczącymi stronami.

Traktaty, które ustanawiają reżimy obiektywne terytorialne (ustanawiające szczególny status terytorium) - wojna nie wpływa na ich obowiązywanie. (demilitaryzacja Kanału Sueskiego, cesja części terytorium, wyznaczenie biegu linii granicznych)

Szczególne traktaty - dotyczące prawa wojennego, są uruchamiane w momencie rozpoczęcia konfliktu zbrojnego i regulują zachowanie stron tego konfliktu (prawo haskie - reguły prowadzenia działań wojennych oraz prawo genewskie - reguły chroniące ofiary konfliktu)

• Wynikające ze zdarzeń niezależnych od państw:

Niemożność wykonywania umowy przez trwałe zniszczenie/zniknięcie przedmiotu umowy lub zaniknięcie państwa. (umowy dotyczące zanikającego podmiotu, w relacji do niego wygasają, ale nie zanikają zupełnie - sukcesja traktatów)

Zasadnicza zmiana okoliczności. Warunki: (art. 62.1 KW)

Dotyczy okoliczności stanowiących podstawę zgody na związanie się umową.

Podstawowa zmiana okoliczności, które istniały w momencie związywania się umową.

Zmiana ta była nie do przewidzenia w chwili związywania się traktatem.

Dotyczy radykalnego przekształcenia zakresu obowiązków pozostałych do wykonania na podstawie umowy.

(Np. traktat wielostronny dotyczący redukcji broni konwencjonalnej w Europie z 1990. Zobowiązywał Pakt Północnoatlantycki i Układ Warszawski do ustanowienia równowagi militarnej. Przewidywał on szczegółowe, liczbowe ograniczenia w uzbrojeniu dla poszczególnych państw. Rozpad ZSRR, rozwiązanie Układu Warszawskiego spowodował zasadniczą zmianę okoliczności (na którą powołała się Rosja, domagając się zmniejszenia dla niej limitów - nie stosowania tych, jakie były nałożone na ZSRR). W wyniku tych zmian politycznych, traktat nie mógł obowiązywać w takiej postaci i należało go renegocjować. Uznano, że była to zasadnicza zmiana okoliczności - zmieniły się okoliczności stanowiące istotną przesłankę zgody na traktat i zakres obowiązków radykalnie się przekształcał z niekorzyścią dla Federacji Rosyjskiej. Renegocjowano traktat w Stambule.

Kolejny przykład: tama na Dunaju)

Na zmianę tę nie można się powoływać jeżeli:

traktat ustanawia granicę

jest ona skutkiem naruszenia przez stronę obowiązku wynikającego ze zobowiązania międzynarodowego.

Aby nie nadużywać powoływania się na zasadniczą zmianę okoliczności art. 19 Paktu LN przewidział: zgromadzenie może od czasu do czasu proponować Członkom Ligi, aby przystąpiono do ponownego rozważenia traktatów, które nie dają się już stosować - strony zmieniają traktat lub wygaszają go.

Pojawienie się nowej normy ius cogens - od momentu jej powstania stara umowa z nią sprzeczna wygasa, ale utrzymywane są wszystkie skutki prawne, które były wywołane dotychczas. (ponieważ w momencie zawierania wszystko było w porządku - jest to inaczej niż przy utraty ważności traktatu przez normy ius cogens)

[E: nie mylić kresu umowy i nieważności umowy. Podważenie ważności umowy powoduje nieważność jej ex tunc. Wygaśnięcie kończy żywot umowy, ale wszystko, co ona `uczyniła' pozostaje w mocy - kończy się ex nunc.]

Kontrola wykonywania traktatu:

Funkcję tę dawniej sprawowały same zainteresowane państwa - nie było żandarma. Państwa same decydują o ustanowieniu mechanizmów, które umożliwiają stałą kontrolę wykonywania traktatów.

Od II WŚ powstały konstrukcje służące obiektywnemu sprawdzaniu, czy państwo wykonuje wiążące je umowy.

Mechanizmy kontroli o charakterze niesądowym - bez sporu między państwami - sprawowana przez organy mnar

Kontrola polegająca na obowiązku dostarczania organowi mnar sprawozdań/raportów z wykonywania zobowiązań wynikających z umowy. Badanie sprawozdań pomaga korygować politykę państwa i pozwala formułować pewne wskazówki interpretacyjne, które pozwalają utrwalać traktatowe standardy zachowań.

Mechanizm inspekcji - funkcjonariusze z innych państw kontrolują wykonywanie zobowiązań. Może być przeprowadzona na wniosek każdej ze stron.

Mechanizmy kontroli quasi sądowej - organ, który prowadzi sprawę nie ma możliwości wydania zobowiązującego orzeczenia - jedynie instrukcje i pouczenia - państwo nie jest zobowiązane do działania, jednak w praktyce pogląd organu jest honorowany.

Mechanizm skargi indywidualnej na podstawie Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Każda osoba fizyczna, która uważa, że naruszono jej prawa naruszone paktem może złożyć skargę do komitetu, który poprowadzi postępowanie.

Mechanizm kontroli sądowej - najbardziej skuteczna

Skarga do ETPCZ w Strasburgu (z europejskiej konwencji o prawach i wolnościach podstawowych). Gdy państwo narusza prawa wynikające z konwencji, każdy kto podlega jurysdykcji tego prawa może zgłosić skargę.

Sąd rozstrzyga, czy wobec wnioskodawcy naruszono któreś z praw człowieka wnikające z konwencji. Trybunał może zasądzić odszkodowanie pieniężne i zobowiązać państwo do wykonania takiego rozstrzygnięcia. Orzeczenie ma charakter wiążący - państwo musi je wykonać w trakcie 3 miesięcy.

Poza ramami orzeczenia jest wprowadzenie przez państwo, którego orzeczenie dotyczy, zmian w wewnętrznym porządku zapobiegających naruszeniom na przyszłość.

Softlaw - prawo miękkie - normy i zasady, które nie mają formalnej mocy wiążącej, ale kształtują zachowania państw ze względu na wygodę państw, opinię publiczną, porozumienia genetlmeńskie. W wymiarze prawnym usytuowane są między prawem a polityką.

Instrumenty:

Uchwały organów, które nie mają charakteru wiążącego

Projekty, które nie mają jeszcze charakteru wiążącego

Dokumenty o charakterze politycznym na forach międzynarodowych

Uchwały niewiążące organizacji mnar

Porozumienia państw - generujące niewiążące porozumienia mnar.

Opisywane jako gentelman's agreements lub memorandum of understandings. Zawierane przez wysokich rangą przedstawicieli państw. Pisemne lub ustne. Opierają się na charakterze i autorytecie stron i z tej przyczyny wywierają na stronach moralne zobowiązanie dochowania wspólnie wypracowanych postanowień.

(np. Akt Końcowy KBWE z '75 - ukoronowanie starań dyplomacji zachodnich demokracji do przyjęcia moralnego i politycznego zobowiązania państwa zza żelaznej kurtyny do uszanowania podstawowego zakresu ochrony prawa człowieka. Brak wiążącego charakteru - klauzula stwierdzająca, że akt `nie wymaga rejestracji zgodnie z art. 102 KNZ'.

Deklaracja sztokholmska w sprawie budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia - zawiera podobną klauzulę, jednak stwierdza ponadto, że środki w niej przewidziane są politycznie wiążące)

Cel tworzenia Softlaw:

Z szacunku dla prawa twardego - jeśli wypracowanie umowy lub jej implementacja ma niewielkie szanse, państwa wolą odwołać się do formuły soft law. W przypadku pomyślnego wypracowania środka soft law państwa mogą przekształcić go w traktat.

Skomplikowanie materialne i polityczne normowanej materii

Pierwsza próba normowania zjawisk nowych i niezbadanych, gdy państwa nie są do końca przekonane co do skuteczności rozwiązań ani tego, jakie będą musiały ponieść koszty, więc nie chcą się nimi jeszcze wiązać. Wykonywanie będzie uzależnione od tego, czy sprawdzą się w praktyce. Państwa mogłyby nie być w stanie wykonać zobowiązań z tego traktatu, ale obiecują zachowywać się jak najlepiej - `zrobimy co możemy'. Obniża to odpowiedzialność, ale daje jakieś zapewnienie. Przykład: prawo uchodźcze i uchodźców wewnętrznych (przesiedleni w obrębie państwa). Początkowo tak była przyjęta Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - jej postanowienia stały się częścią następnych dokumentów.

Soft law tworzy się szybko - jest dobrą alternatywą dla długotrwałego tworzenia zobowiązań traktatowych

Pozwala na uczestnictwo w obrocie podmiotom innym niż państwa - artykułują swe opinie, postulaty - zwiększa to demokratyzację prawa mnar.

Najpopularniejsze dziedziny: prawa człowieka i ochrona środowiska.

Prawo zwyczajowe:

Prawo zwyczajowe to zbiór reguł, będący wynikiem jednolitej praktyki państw (aspekt obiektywny), popartej przekonaniem, że praktyka ta jest zgodna z prawem i wymagana przez prawo (aspekt subiektywny)

Aspekt obiektywny - praktyka państw:

• Znamiona:

• Physical acts: sekwencja pewnych zachowań materialnych, które zmierzają do ukształtowania nowej sytuacji poddanej prawno-międzynarodowemu reżimowi. Np. wyroki sądu, regulacje prawa wewnętrznego - zmysłowe sygnały, że ukształtowane sekwencje zachowań miały miejsce.

Verbal acts: zachowanie niematerialne, których przejawem są wypowiedzi będące w relacji do danej sytuacji. Nie przekształcają się na praktyczny wymiar. Wypowiedzi przedstawicieli państw. Aby akty werbalne były przejawem praktyki, muszą być publiczne.

Kształtowanie się prawa morza - sprawa szelfu kontynentalnego: do 1958 roku prawa państw nadbrzeżnych na szelfie były normowane jedynie prawem zwyczajowym przez zachowania polegające na eksploatacji szelfu oraz wypowiedzi - proklamacje Trumana z '45 o prawie US do zawłaszczenia bogactw szelfu.

Szelf kontynentalny - przylegające do wybrzeża, łagodnie opadające w kierunku kontynentalnego zbocza i morskich głębin, dno i podziemie mórz i oceanów o szerokości 200 mil morskich.

Przejawem praktyki są również:

• Zachowania pasywne - milczenie, pasywny stosunek do zdarzeń dziejących się obok podmiotu. Przyjmuje się, że bierność jest akceptacją i przyzwoleniem.

• Orzeczenia sądów i trybunałów międzynarodowych

• Uchwały organizacji międzynarodowych - niby nie należą do praktyki, ale są aktem woli międzynarodowej podmiotu i mają istotną rolę w kształtowaniu się prawa zwyczajowego. Zwłaszcza rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ - są one efektem przedłożenia szeregu aktów werbalnych przez państwa uczestniczące w głosowaniu nad rezolucją.

• Czyje zachowanie:

• Organów państw, które są bezpośrednio zaangażowane w stosunki międzynarodowe oraz inne organy władzy w państwie (nie tylko organy zaangażowane bezpośrednio w politykę zagraniczną państw - również organy administracyjne, sądowe, ustawodawcze). (1898 - zatrzymanie i zajęcie statku kubańskiego rybackiego przez flotę Stanów. Kuba należała do Hiszpanii, z którą USA były w wojnie. SN US na podstawie licznych traktatów, listów, praktyk wojennych stwierdził, że jest ukształtowaną regułą prawa mnar przyjętą przez walczących, że statki rybackie są wyłączone od zajęcia jako łup wojenny)

• Znacznej liczby państw oraz tych, które są zainteresowane daną dziedziną (np. państwa śródlądowe nie uczestniczyły w procesach delimitacji szelfu kontynentalnego)

• Cechy praktyki:

• Stała

• Niezmienna

• Powtarzająca się

• Regularna

• Jednolita: (niejednolite zachowania nie generują zwyczaju) - istnieje wzorzec zachowań

• Jednolitość wewnętrzna: sekwencja zachowań określonego państwa wobec danej sprawy.

• Jednolitość kolektywna: sekwencja zachowań wszystkich państw wobec danej sprawy.

Spór GB-Norwegia o połowy brytyjskie na wodach norweskich. Norwegia przeprowadziła delimitację wód terytorialnych wg swoich zasad - sprzecznie z powszechnie uznawaną metodą linii równoległej do linii podstawowej. Trybunał uznał legalność praktyk norweskich przez jednolitość wewnętrzną - stosowali tę metodę od ponad 60 lat z małymi jedynie wyjątkami. Ponadto Trybunał stwierdził, że metoda klasyczna wyznaczenia linii nie nabyła statusu normy zwyczajowej - nie ma jednolitości kolektywnej - a tym bardziej nie obowiązuje Norwegii, bo ona zawsze sprzeciwiała się tej zasadzie.

• Intensywność danej sekwencji zachowań - jak długo musi występować ów sekwens zachowań:

• Do drugiej połowy XIX czas kształtowania się zwyczaju był długi, bo dopiero rodziły się relacje wielostronne, relacje bilateralne były często tajne, a komunikacja wolna.

• Z czasem proces tworzenia norm zwyczajowych (praw człowieka, ochrona środowiska i in.) nabrał przyspieszenia.

Sprawa delimitacji szelfu Morza Północnego '69 - Dania i Holandia chciały przeprowadzić delimitację zgodnie z art. 6 Konwencji Genewskiej, której stroną nie było RFN. D i H: ale to powszechna norma prawa zwyczajowego. Trybunał nie zgodził się z ich argumentacją, ale nie wykluczył możliwości ukształtowania się normy zwyczajowej w okresie 11 lat.

'57 - norma wyłączająca przestrzeń poza-powietrzną z suwerennego władztwa powstała w ciągu 1 godziny - wystarczy, że powstanie powszechne przekonanie.

• Norma powszechna prawa zwyczajowego pojawia się, gdy praktyka nosi znamiona powszechności (+opinio iuris): uczestniczy w niej znacząca liczba państw, w tym państwa które są obiektywnie zainteresowane daną dziedziną obrotu.

• Zasięg przestrzenny praktyki:

Wg sądów mnar: brak partycypacji (aktywnej/pasywnej, materialnej/werbalnej) nie wyklucza związania państwa zwyczajem powszechnym.

Uzasadnienie:

przy tworzeniu norm dotyczących prawa państw nadbrzeżnych do szelfu wiele państw nie zabrało głosu, a bez wątpienia muszą uszanować prawo do szelfu tych, którzy je mają.

nowe państwa akceptują to co zastają nawet bez ogłaszania tego - np. państwa na terenach byłego ZSRR nie zasygnalizowały sprzeciwu przeciw powszechnym normom zwyczajowym, ale nawet związały się całym dorobkiem poprzez przyjęcie w swoich konstytucjach klauzul potwierdzających związanie się tym rodzajem norm prawa mnar.

Wg Trybunału: norma powszechna prawa zwyczajowego pojawia się, gdy praktyka jest powszechna:

• Uczestniczy w niej znacząca liczba państw

• Uczestniczą w niej państwa, które są obiektywnie zainteresowane daną dziedziną obrotu

Zatem: norma wiąże wszystkie państwa, przy czym akt zgody na zwyczajowy reżim jest pochodną zgody wyrażonej przez węższy ich krąg określony ilościowo i jakościowo.

• Czy można się przeciwstawić jej powszechnemu skutkowi?

Postawa persistent objector:

• Postawa państwa, które stanowczo i konsekwentnie sprzeciwia się kształtowaniu i stosowaniu danej normy prawa zwyczajowego istniejącej w prawie międzynarodowym - w chwili powstania i później. Muszą to głosić urbi et orbi. W przeciwnym razie pasywność zostanie uznana za zgodę.

Np. amerykanie w sprawie szelfów i administrowania dnem morskim. [można doczytać na str.7 wykładu 9 o tej sprawie, bo profesor mocno się rozpisał, ale jest opisane jedynie, co się nie podobało amerykanom, a nie za wiele o tym, jak się sprzeciwili]

• Możliwość przyjęcia tej postawy istnieje, ponieważ normy zwyczajowe mają charakter ius dispositivum.

Zwyczaj regionalny:

• Spór Peru-Kolumbia: Kolumbia udzieliła peruwiańskiemu opozycjoniście azylu w placówce dyplomatycznej na podstawie `zwyczaju regionalnego właściwego praktyce państw Ameryki Łacińskiej'. Trybunał nie uznał, bo praktyka ta była niejednolita, a Peru i tak zawsze się jej sprzeciwiało. Wnioski Trybunału:

• Istnienie regionalnej normy zwyczajowej jest możliwe, jednak by istniała, trzeba przeprowadzić skrupulatny dowód wyraźnie deklarowanej zgody każdego z państw na jej skuteczność wobec siebie. Zgoda ta nie może być domniemywana.

Zwyczaj dwustronny:

• Indie-Portugalia: Indie chciały podważyć prawo Portugalii do wykonywania suwerennej władzy w swoich enklawach oraz uprawnienie do swobodnego przejścia do owych enklaw. Portugali: przez niemal 160 kształtowała się praktyka gwarantowania tych praw - powstał dwustronny zwyczaj regionalny. Indie: norma zwyczajowa nie może normować stosunków bilateralnych.

• Trybunał: długotrwała praktyka między dwoma państwami, przyjęta przez nie jako zasada regulująca stosunki między nimi może stanowić podstawy wzajemnych praw i obowiązków między tymi dwoma państwami.

Aspekt subiektywny - opinio iuris sive necessitatis - przekonanie o prawie lub konieczności.

Opinio iuris:

• Jest to przekonanie państw, że praktyka jest wymuszona przez normę prawną zobowiązującą do takiego zachowania (a nie przez kurtuazję czy tradycję) - o zgodności z prawem międzynarodowym i koniecznością stosowania zwyczaju. Praktyka otoczona aurą świadomości postępowania zgodnego z prawem.

• Ma dwie funkcje:

• Konstytutywna - zgoda na tworzenie się normy zwyczajowej.

• Deklaratywna - potwierdzenie istnienia normy zwyczajowej

• Formalne przejawy:

• Akty akceptacji danej normy przez państwa - werbalna/materialna, aktywna/pasywna.

• Przyjęcie przez państwa do wiadomości skuteczności zwyczajowego reżimu międzynarodowego.

• Dominujące przejawy opinio iuris:

• Akt zgody - jego nadrzędność wynika z definicji `aktu kodyfikacji' - akt ujmowania w formę umowy międzynarodowej norm prawa zwyczajowego przez precyzyjne formułowanie i systematyzację reguł prawa mnar w dziedzinach, w których mamy do czynienia ze stałą praktyką państw, precedensami i zbieżnymi opiniami doktryny.

Z powodu wzrostu znaczenia verbal acts, proporcja między elementami materialnymi (obiektywnymi) i subiektywnymi w kształtowaniu/rozwoju norm zwyczajowych ulega zachwianiu.

MTS w sprawie Nikaragua-US: za dowód istnienia opinio iuris co do normy zakazującej używania siły w stosunkach mnar uznał uwzględnienie tej normy w Deklaracjach - uchwałach, rezolucjach Zgromadzenai Ogólnego ONZ.

Możliwe relacje między traktatem i prawem zwyczajowym powszechnym:

• Traktat jako dowód istnienia norma prawa zwyczajowego - traktaty kodyfikacyjne: nie ma generalnego domniemania, aby traktaty kodyfikujące dokonywały kodyfikacji istniejącego w tej dziedzinie prawa zwyczajowego, jednak często obejmują one także te normy. Traktaty kodyfikacyjne to mix aktów kodyfikacji i aktów progresywnego rozwoju prawa międzynarodowego (lex ferenda)

Potwierdzenie współwystępowania tych norm: MTS w sprawie składania zastrzeżeń do traktatów kodyfikacyjnych (w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego) - zastrzeżenia można składać jedynie do reguł konwencyjnych - lex ferenda - nie może być tak w przypadku powszechnych lub zwyczajowych zobowiązań.

• Traktat wpływający na proces kształtowania się norm prawa zwyczajowego: reguły pochodzące z traktatów stosuje się w relacjach z państwami trzecimi niebędącymi stronami traktatów.

• Prace nad traktatem jako czynnik krystalizacji norm - ukonkretnienie się za sprawą toczonych prac nad traktatem znamion normy prawa zwyczajowego. Każdy etap tworzenia traktatu może wpływać na konsolidację kształtującej się równolegle do tych procesów powszechnej normy zwyczajowej.

MTS nie zaprzeczył jakoby proces definiowania i konsolidowania się normy miało miejsce w toku prac Międzynarodowej Komisji Prawa Mnar, reakcji rządów na tę pracę i obrad konwencji genewskiej (chociaż w konwencji nie była ona jeszcze dostatecznie skrystalizowana - sprawa delimitacji szelfu Morza Północnego).

W wyniku krystalizowania się norm zwyczajowych pojawia się praktyka - państwa działają ze świadomością ustanawiania się nowego reżimu prawnego.

Przed zakończenie 13-letnichprac nad konwencją o prawie morza ('82) wiele państw antycypowało rezultaty konferencji - w drodze jednostronnych aktów tworzyły wyłączne strefy ekonomiczne.

• Traktat jako przyczyna generacji norm prawa zwyczajowego - norma pochodzenia konwencyjnego lub kontraktowego przenika w obręb prawa zwyczajowego, towarzyszy jej opinio iuris i staje się normą wiążącą także dla państw, które nie stały się i nie staną się stronami konwencji. Ma to miejsce, gdy w traktacie uczestniczy znaczna liczba państw oraz uczestniczą w nim państw zainteresowane szczególnie daną dziedziną obrotu - ocena ilości i jakości stron przy badaniu waloru generacyjnego traktatów.

Traktat paryski 1856 - postanowienia (dotyczące żeglugi na rzekach zaczerpnięte z Kongresu Wiedeńskiego) stanowią odtąd część publicznego prawa europejskiego. Nikt o zgodę państw spoza traktatu nie pytał - stwierdzenie to świadczy raczej o ukształtowaniu się opinio iuris w tym temacie w przestrzeni europejskiej.

Karta NZ - art. 2.6 - ONZ zapewni, by państwa które nie są jej członkami postępowały zgodnie z opisanymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa mnar.

Rola prawa zwyczajowego:

• Dawniej zwyczaj międzynarodowy odgrywał znaczącą rolę w stosunkach między państwami. Był on źródłem kształtujących się norm prawa pozytywnego.

• Obecnie stan rozwoju stosunków międzynarodowych wymaga, aby normy prawne obowiązujące społeczność międzynarodową było nomami klarownymi. Ułatwia to znacznie obrót i stosunki między podmiotami. Stąd intensywność procesów kodyfikacyjnych.

• Prawo zwyczajowe jest źródłem porządku mnar - ma wymiar konstytucyjny.

• Jednak jeśli występują pewne sytuacje, których nie da się rozwiązać korzystając z norm prawa pozytywnego, wtedy sądy międzynarodowe, czy same podmioty odwołują się do zwyczaju międzynarodowego. Świadczy o tym waga i znaczenie niewiążących uchwał OI.

• Procesy tworzenia nom prawa zwyczajowego są współcześnie w pełni świadomie animowane.

• Zwyczaj jest tłem innych źródeł prawa mnar, ale też spowalnia wypracowanie prawa umownego (gdy kompromis w delikatnych kwestiach może być wypracowany jedynie w następstwie cierpliwie uprawianej praktyki, a nie w drodze gwałtownego dyplomatycznego uzgadniania traktatowego tekstu)

Ogólne zasady prawa przyjęte przez narody cywilizowane (`ozp'):

• Zbiór ten kształtował się już w XVIII i XIX wieku - sądy mnar odwoływały się do ozp było czymś koniecznym, naturalnym i nie było podważane przez strony. Przyczyny:

• Skromny zasób norm pisanych i zwyczajowych rodził konieczność odwoływania się do innego, `trzeciego' zbioru norm prawa międzynarodowego.

Traktat normalizujący relacje między US i UK 1794 - `naturalnym następstwem sprawiedliwości będzie pełna i kompleksowa kompensacja dokonana przez rząd brytyjski' (dotyczy kupców amerykańskich, którzy ponieśli straty przez działania wojenne Jego Wysokości)

• W wyniku stabilizowania się porządku mnar, kształtowanie się norm autonomicznego systemu prawa międzynarodowego w tym okresie, oczywistym i naturalnym było nadawanie mu pewnych cech, jakie miało prawo krajowe.

Gdy tworzono Stały Trybunał Sprawiedliwości Mnar ('20) w jego statucie zapisano, że będzie rozstrzygał również na podstawie ogólnych zasad prawa przyjętych przez narody cywilizowane - ogólne zasady prawa wewnętrznego, które wykształciły się w każdym niemal krajowym systemie prawnym w przeszłości, które w sposób naturalny pomagały rozwiązać spór mnar dotyczący państw.

Przykłady tych zasad:

• Prawa materialnego: dobrej wiary (zaufanie i pewność nieodłącznymi elementami współpracy mnar), interpretacyjne, poszanowania praw nabytych, zakazujące nadużycia prawa, nakazujące naprawienie wyrządzonej szkody, `nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet', dotyczące zasad oświadczenia woli itd.

• Proceduralne: powagi rzeczy osądzonej (decyzja organu sądowego stanowi res iuducata i ma moc wiążącą dla stron sporu), nemo iudex in causa sua, równość stron, poszanowania prawa do obrony itd.

Inni interpretują zbiór ozp szerzej - ozp ma obejmować również zasady wypracowane w mnar porządku prawnym.

• Zasady dotyczące relacji między porządkami prawnymi (mnar i krajowym)

• Zasada wyższości traktatu nad prawem wewnętrznym. (art. 27 KW - strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu)

• Zasady dotyczące wykonywania odpowiedzialności mnar

• Zasada wyczerpania wewnętrznych środków dochodzenia sprawiedliwości (warunek wykonania aktu opieki dyplomatycznej)

• Zasady klasyfikujące praktykę wykonywania kompetencji państw - zasady jurysdykcji: terytorialnej, personalnej (czynnej, biernej), ochronnej, skutkowej, uniwersalnej

• Zasady dotyczące konfigurowania kompetencji państwowych

• Zasada poszanowania praw podstawowych osoby ludzkiej

• Zasada uti possidetis iuris

• Mają charakter norm `konstytucyjnych' jako że wywodzą się z krajowych porządków prawnych ponad 190 państw. Jest to jednak niezbyt liczny zbiór norm.

• Funkcje:

• Nadają spójność i racjonalność porządkowi prawnemu

• Normują konkretne przypadki relacji mnar.

Pomocnicze źródła wyrokowania:

Rola i wpływ orzecznictwa międzynarodowego i doktryny na prawo mnar

Art. 38.1 Statutu MTS - z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.”

Rola wyroków i opinii doradczych Trybunałów haskich (STSM i MTS) - Trybunał stwierdza o prawie istniejącym, nie stanowi prawa.

• Wyroki dotyczą jedynie stron sporu, a opinie doradcze nie wiążą zwracających się o nie organów ONZ. Jednak skupiają uwagę całej społeczności mnar, ponieważ:

jeśli podstawą decyzji są normy traktatowe/zwyczajowe, to przyjęte rozstrzygnięcie nadaje podjętej decyzji siłę normatywną obejmującą praktykę podmiotów poddanych traktatowemu/zwyczajowemu reżimowi.

jeśli wyrok nosi znamiona precedensu (jest efektem analizy niejednorodnej praktyki państw, niespójnych ustaleń traktatowych, zapisów z niewiążących dokumentów mnar), to zaspokaja potrzebę ciągłego odnajdywania i utrwalania reguł orientujących bieg relacji mnar.

• Orzeczenia i opinie mają wpływ na kształtowanie się norm prawa mnar - przyjmowanie w traktatach konstrukcji wskazanych przez sądy, wykorzystywanie w traktatach zwrotów, języka, terminologii Trybunałów.

Relacja pomiędzy art. 53 KW ('69. O normach ius cogens) a wyrokiem MTS w sprawie Barcelona Traction ('70. Stwierdza istnienie zobowiązań państw wobec całej społeczności mnar obok zobowiązań powstających jedynie w relacji wobec innego państwa.

• MTS odnotowuje generalne trendy rozwoju prawa mnar i kształtuje linie orzecznictwa - praktyka odwoływania się do swoich wcześniejszych decyzji

Rola orzecznictwa arbitrażowego

Rola doktryny:

• Większe znaczenie w praktyce mnar, niż wewnętrznej. Współczesne źródła prawa (umowy, zwyczaj, ozp) osłabiają znaczenie dzieł klasyków prawniczych. Nadal jednak mają wpływ na kształtowanie się i doprecyzowanie reguł, określenie zakresu norm zwyczajowych i ozp.

Art. 15 statutu Komisji Prawa Mnar - akt kodyfikacji: formułowanie reguł prawa mnar w dziedzinach, w których mamy do czynienia ze stałą praktyką państw, precedensami i zbieżnymi opiniami doktryny.

Sądy mnar rzadko odwołują się do doktryny w wyrokach, jednak strony często przywołują poglądy nauki w postępowaniu.

Zasada słuszności i sprawiedliwości i jej rola:

• Art. 38 statutu MTS - Trybunał może orzekać ex aequo et bono o ile strony się na to zgodzą.

Chociaż zwykle państwo wie z góry jakie reguły prawa będą stosowane i jakie w związku z tym ma szanse, zaskakującym jest przyznanie sędziemu międzynarodowemu możliwości samodzielnego decydowania wg reguł innych niż twarde prawo.

• Jest to akt stosowania reguł innych niż reguły prawa. Państwa wyraźnie wskazują, czy mają być stosowane reguły prawa i reguły słuszności łącznie czy wyłączne reguły słuszności.

• Jest to zbiór wartości (a nie reguł), którym nie może uchybić proces stosowania, stanowienia prawa międzynarodowego i jego egzekucji.

Od interpretującego normę wymaga się:

Aby wniosek był zgodny z literą prawa

Zwykle praktyka ta następuje w wykonaniu klauzul traktatowych:

• Określających podstawy rozstrzygania sporów.

W przeszłości częściej odwoływano się w tej klauzuli do zasad słuszności. Np.: art. 7 XII KH '07: w przypadku sporu, jeżeli nie ma rozstrzygnięć w konwencji ani nie istnieją reguły powszechnie uznane - Trybunał rozstrzyga na podstawie ogólnych zasad prawa i zasad słuszności.

Obecnie: art. V Aneksu 2 do traktatu z Dayton (dot. sytuacji w Bośni i Hercegowinie. '95): trybunał arbitrażowy ma rozstrzygać w odwołaniu do zasad prawnych i odpowiednich zasad słuszności.

art. XII konwencji z '71 - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez obiekty wysłane w kosmos zostanie określona zgodnie z prawem mnar i zasadami sprawiedliwości i słuszności.

W stosowaniu tych zasad sędzia nie może uchylić się od stosowania zasad skodyfikowanych. Zasady słuszności `wchodzą' dopiero, kiedy należy zlikwidować luki w prawie lub wynikające z braku regulacji. Nie może dojść do sytuacji, w których sędzia wyda wyrok contra legem - sędzia ma stosować prawo, a nie stanowić reguły, które prawo zastąpią. Jednakże zasada słuszności może być podstawą do tego, aby dana wykładnia norm była wykładnią przyjętą przez podmioty.

Problem konkurencyjności reguł nie występuje w sytuacji, w której sędzia ma rozstrzygać spór wyłącznie w oparciu o zasady słuszności i sprawiedliwości.

Sprawa Trail Smelter (USA-Kanada. '41) o zanieczyszczanie powietrza. Trybunał nie miał podstaw do rozstrzygnięcia sprawy - odwołał się do zanieczyszczenia wód i rozstrzygnięć sądów krajowych USA i Szwajcarii w sporach między stanami/kantonami. Odnajdując podstawę rozstrzygnięcia sporu sąd ustanowił ex aequo et bono regułę nakazującą użytkować terytorium w sposób niewywołujący uszczerbku w sąsiedzkich dobrach.

• Sygnalizujących potrzebę odwołania się do zasady słuszności jako zbioru wskazówek niezbędnych dla prawidłowego zastosowania prawa w konkretnej, jednostkowej sytuacji.

Art. 83 konwencji o prawie morza '82 - "Delimitacja szelfu kontynentalnego pomiędzy państwami, których wybrzeża sąsiadują ze sobą lub są położone naprzeciw siebie powinna nastąpić w drodze porozumienia na podstawie prawa międzynarodowego w rozumieniu art. 38 Statutu MTS, w celu osiągnięcia sprawiedliwego rozwiązania”

Aby wniosek by był słuszny, by był działaniem w dobrej wierze.

MTS o słuszności: w sprawie szelfu kontynentalnego Morza Północnego '69:"Jakiekolwiek byłoby rozumowanie prawne sędziego, jego decyzje muszą być z definicji sprawiedliwe, w tym więc sensie słuszne."

W sprawie szelfu kontynentalnego Tunezja-Libia '82: „Sąd zobowiązany jest do stosowania zasad sprawiedliwości jako części prawa międzynarodowego, równoważenia różnych względów, które uważa za istotne w celu osiągnięcia sprawiedliwego rezultatu.”

Ta `słuszna' interpretacja nie może przeczyć celowi normy.

Źródła uzupełniające - pominięte w art. 38

Akty jednostronne państw i GO's - jednostronne ustosunkowanie się wobec zdarzeń mnar zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Nie są formalnie uznanym źródłem prawa, ponieważ `źródła prawa' winny być wzajemnie uzgodnione przez zainteresowane podmioty.

Akty jednostronne państw:

• Cechy:

• Można go przypisać państwu.

• Mieści się przedmiotowo w granicach kompetencji państwa.

• Sygnalizuję wolę państwa.

• Podjęcie nie wymaga zgody innego podmiotu prawa mnar.

• Rodzaje:

• Akty jednostronne autonomiczne: nie pozostają w jakimkolwiek związku z traktatem lub prawem zwyczajowym. Upoważnienie do ich dokonywania nie wynika z traktatu lub normy prawa zwyczajowego. Podejmowane spontanicznie.

• Akty jednostronne sensu largo: ich wydawanie autoryzuje traktat lub prawo zwyczajowe. Państwo może je podjąć, jeżeli jest umocowane prawem międzynarodowym do ich podjęcia.

Jak są ujawniane akty jednostronne: oświadczenia państw:

• Oświadczenia organów wykonawczych zaangażowanych w obrót mnar (deklaracje lub noty)

• Oświadczenia organów ustawodawczych państw (deklaracje parlamentarne, ustawy)

Zwykle podawane są do wiadomości publicznej, nawet jeśli nie są publikowane, są bowiem kierowane do określonego adresata.

Mogą być wydane na piśmie lub ustnie (przemówienie parlamentarne, w trakcie negocjacji nad traktatem) oraz bez pisma i bez słowa - samą postawę, milczenie, brak reakcji można odczytywać jako udział i zajęcie stanowiska.

• Przykłady aktów jednostronnych autonomicznych: (nie jest to wyliczenie kompletne, ale jest wyczerpujące)

• Uznanie: akt państwa, dokonujący stwierdzenia istnienia danego podmiotu i potwierdzenia jego podmiotowości w prawie międzynarodowym. Np. uznanie narodzin państwa (uznanie państwa) lub zmiany władzy w drodze poza konstytucyjnej (uznanie rządu), uznanie za stronę wojującą, uznanie zmiany reżimu prawnego, uznanie obywatelstwa. Uznanie zmianie sposób kształtowania się relacji między państwem uznającym a podmiotem uznanym. Stan przed podjęciem aktu uznania jest stanem niedostrzegania się i niezainteresowania współpracą.

Najważniejszy akt jednostronny państwa.

• Przyzwolenie - uznanie milczące: brak zajęcia stanowiska w danej sprawie w sytuacji posiadania lub możliwości posiadania pełnej wiedzy o stanie spraw i ich skutków prawnych oznacza akt zgody, akceptację danego stanu rzeczy.

Syjam - Tajlandia `62. Spór graniczny - Syjam po 30 latach zorientował się, że granica przebiega w złym miejscu. MTS: jeśli władze syjamskie nie zareagowały (po otrzymaniu map w '08 nie sprawdziły w terenie, czy stan faktyczny zgadza się z ustaloną linią graniczną i nie oprotestowały przez wiele lat biegu linii granicznej), to przyzwoliły na taki stan rzeczy - nie może teraz zaprzeczyć, że godziła się na taki stan rzeczy.

• Protest: akt wyrażenia przez państwo swojej opozycji wobec zaistniałej sytuacji, kierowanego pod jego adresem roszczenia lub stanu spraw i ich skutków prawnych. Pozwala uniknąć skutków prawnych płynących z ukształtowania się niekorzystnej dla państwa praktyki oraz wykluczyć możliwość utworzenia na podstawie tej praktyki normy zwyczajowej (persistent objector)

Cd. Syjam-Tajlandia: oprócz przyzwolenia bezpośrednio w '08 również lata niedziałania Syjamu do końca lat 50'. Ponadto przez 50 lat państwo czerpał korzyści z Traktatu (stabilna granica).

• Przyrzeczenie/gwarancja: zobowiązanie się państwa wobec innych podmiotów prawa międzynarodowego, do postępowania w pewien określony sposób, nie będące następstwem zobowiązań międzynarodowych ani odpowiedzią na żądania innych podmiotów. Państwo odnosząc się do biegu spraw spontanicznie podejmuje akt - zobowiązuje się do pewnych zachowań, przez co rodzą się prawa państw trzecich.

Dania - Norwegia '19 w sprawie statusu prawnego Wschodniej Gernlandii. W odpowiedzi na pytanie/prośbę ambasadora duńskiego norweski MerSZ oświadczył, że rząd norweski nie będzie czynił trudności w rozwiązaniu kwestii władztwa duńskiego nad całą Grenlandią. Z czasem Norwegia podjęła działania na `swojej' wschodniej części uznając sprawę za nadal otwartą. STMS: oświadczenie MSZ jest wiążące dla państwa - Norwegia jest zobowiązana do powstrzymania się od jakiegokolwiek kontestowania duńskiej suwerenności nad całością Grenlandii.

• Zrzeczenie się: akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych roszczeń, praw i kompetencji (w chwili dokonania aktu przestają one istnieć). Musi być ono wyraźne - niedopuszczalne jest jego domniemanie. Jest nieodwołalne.

Zrzeczenie się w 1953 prawa Polski do reparacji ze strony Niemiec wynikającego z umowy poczdamskiej - bo już w znacznym stopniu uregulowały swoje zobowiązania (przejęcie mienia niemieckie i innych aktywów na całym terytorium Polski, łącznie z Ziemiami Zachodnimi). Po wcześniejszych umowach i notach między ZSRR, Mocarstwami i NRD w '53 rząd polski złożył oświadczenie, że od '54 zrzeka się spłaty odszkodowań wojennych na rzecz Polski.

• Przykłady aktów jednostronnych sensu largo:

• Akt jednostronny autoryzowany traktatem:

• Prawo do: wypowiedzenia umowy, przystąpienia do traktatu, składania zastrzeżeń, uznania kompetencji MTS - akty wydawane na podstawie upoważnienia z traktatu

• Obowiązek dokonania pewnych aktów w przewidzianych traktatem okolicznościach.

Akt Generalny Konferencji Berlińskiej 1885 - państwo zajmujące ziemie w Afryce ma obowiązek przesłania notyfikacji innym mocarstwom.

• Akt jednostronny autoryzowany normami prawa zwyczajowego:

Ustawodawstwo dotyczące szelfu czy stanowienia stref rybołówczych, wyłącznej strefy ekonomicznej

• Mają znaczny wpływ na kształtowanie się prawa międzynarodowego, jednak nie zawsze możliwe jest przypisanie im statusu źródeł prawa (oprócz przyrzeczenia i zrzeczenia się). Raczej stabilizują, utrwalają prawo istniejące; czasem inicjują procesy prawotwórcze (precedens inicjujący zwyczaj).

• Akt jednostronny tworzy normę prawa regulującą stosunki między składającym oświadczenia i innymi państwami, gdy:

• jest autonomiczny - nie pozostaje w związku z norma traktatową,

• złożony jest przez odpowiedni organ uprawniony do składania zobowiązań wiążących w obrocie mnar,

• składający ma zamiar związać się tymi normami

• zaciągane zobowiązania są nieodwołalne, bezwarunkowe i definitywne

• jest złożony publicznie (nie musi być adresowany do konkretnych państw)

Przychylność MTS-u dla aktów jednostronnych wynika z problemu z Francją i jej próbami z bronią atomową w powietrzu nad Pacyfikiem. Na podstawie wcześniejszych zachowań Francji, które informowały o gotowości definitywnego związania się przez Francję regułą nieprzeprowadzania prób i publicznie sygnalizowały zamiar przyjęcia przez Francję takiego zobowiązania, MTS wydał jednostronne moratorium potwierdzając siłę wiążącą aktów jednostronnych.

[zanotowałam sobie, że ważne z tego wykładu są tylko informacje do 5go slajdu - do roli doktryny (włącznie). Z drugiej strony mam notatkę, że profesor chce, żeby powiedzieć słów parę o przykładach, więc jeśli chcecie - przejrzyjcie slajdy - wykład 10/11]

Akty jednostronne organizacji międzynarodowych - uchwały organizacji międzynarodowych - OI

• Reguły utworzone przez OM i ujęte przez jej organy w formę uchwały tej organizacji. Jest to wyraz woli podmiotu autonomicznego, jakim jest OM, a nie państw będących jej członkami.

• Są niejednolite i mają różne nazwy (uchwała, rezolucja, zalecenie, rekomendacja, decyzja, rozporządzenie, dyrektywa, opinia doradcza, wyrok, orzeczenie), ale ich elementem wspólnym jest, to, że są one jednostronnymi aktami OM.

• TFUE jako jeden z nielicznych statutów OM określa charakterystykę wydawanych przez Unię aktów jednostronnych. Często trzeba sięgnąć do praktyki organów, by wywnioskować o charakterze tych aktów.

• Jakakolwiek klasyfikacja i ujęcie ich w sztywne ramy jest bardzo trudna. Najlepszym podziałem tych aktów jest podział na uchwały będące uchwałami o charakterze sądowym i uchwały nie mające tego charakteru (opis na podstawie działania organów ONZ)

Uchwały organów o charakterze sądowym:

• Uchwały wiążące adresatów/strony sporu - wyroki. Moc obowiązująca wyłącznie między stronami i odnośnie rozstrzyganej sprawy.

• Uchwały niewiążące adresatów - opinie doradcze - ekspertyzy prawne MTS wydawane w odpowiedzi na wątpliwości stawiane w pytaniach przez organy ONZ (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa i inne organy upoważnione przez Zgromadzenie Ogólne). Państwa nie mają prawa zgłaszania się o opinię doradczą. Wydaje

Uchwały nie będące uchwałami organów o charakterze sądowym:

• Uchwały przyjmowane na rzecz OM (pro foro interno) - tworzą zbiór reguł, które pozwalają sprawnie funkcjonować OM.

• W całości wiążą adresatów.

• Mają charakter indywidualny (np. dot.: wyboru funkcjonariuszy, tworzenia organów pomocniczych, uruchomienia środków finansowych na jednostkowe przedsięwzięcia) i ogólny (np.: regulaminy wewnętrzne, regulaminy polityki finansowej, regulacje dotyczące pragmatyki służbowej funkcjonariuszy, normujące zachowanie na sesjach).

• Bezpośrednio dotykają spraw wewnątrz OM, ale pośrednio wpływają też na interesy państw członkowskich. Z tego względu uchwały te przyjmowane są według skomplikowanych i rygorystycznych zasad (głównie, aby zabezpieczyć równowagę wpływów państw wiodących polityczny prym w organizacji - np. procedura wyboru Sekretarza Generalnego, sędziów MTS, przyjęcia w poczet członków ONZ)

Coraz większą rolę w procesie podejmowania decyzji odgrywa większość kwalifikowana, jednak możliwość jej stosowania jest niejednokrotnie limitowana.

• Jako że tworzą kanon rozwiązań podejmowanych w ramach OI mówi się o takich regulacjach jako o prawie organizacji mnar.

• Uchwały potrzebne do kształtowania się zewnętrznych relacji OM (pro foro externo) - służą osiąganiu założonych przez OM i państwa członkowskie celów.

• Wiążące państwa członkowskie: podejmowane przez organy organizacji samodzielnie, bez potrzeby uzyskiwania dla swej ważności zgody ogółu państw członkowskich.

• O charakterze indywidualnym (kierowane do określonego kręgu adresatów, normują jednostkowe zdarzenie. Normy o charakterze jednostkowym i konkretnym)

Uchwały wiążące indywidualnie Zgromadzenia Ogólnego:

• Co do zasady decyzje ZO NZ są niewiążące dla państw członkowskich. Nie ma ono kompetencji podejmowania decyzji wiążących. Uchwały, jakie może podejmować ZO to zalecenia i rekomendacje (art. 10 i 11 KNZ). Dalsze przykłady są sytuacją wyjątkową.

• Uchwały ZO NZ mające charakter wiążący:

• Decyzje o przyjęciu państwa w poczet członków ONZ podejmowane na podstawie zalecenia RB - podejmowane są na podstawie upoważnienia zamieszczonego w KNZ (art. 4).

• [E] Decyzje o wysłaniu „sił pokojowych” ONZ (misje „błękitnych hełmów”). Skoro nie ma ich w Karcie, to skąd ta kompetencja w zasięgu ZO? Pojawiła się w toku działalności ONZ.

Operacje pokojowe to nieprzymuszające działania ONZ prowadzone w terenie, mające na celi tonizować zachowania skonfliktowanych stron - czasowa bezstronna obecność społeczności mnar w rejonie konfliktu. Rezolucja o misji jest podejmowana przez państwa zainteresowane, w tym państwo, na którego terytorium akcja jest prowadzona. Zwykle nie wymagają zaangażowania sił zbrojnych. Istnieją dwie formuły operacji: ograniczonej liczby wojskowych obserwatorów i bardziej złożonych formacji wojskowych. Misja obserwatorów może przekształcić się w `siły pokojowe' (jak w Jugosławii '92). Inicjatorem misji może być ZO i RB.

Pierwsza inicjatywa: kryzys sueski '56: w konflikcie UK, Francja-Egipt o nacjonalizację kanału UK i Francja nie chciały zgodzić się na interwencję wojskową (interwencja na podstawie rozdziału VII KNZ w stanie zagrożenia pokoju). ZO musiało znaleźć inną drogę - w rezolucji zwróciło się o zawieszenie ognia i zdecydowało o utworzeniu sił pokojowych - na podstawie art. 11.2 i pozytywnej opinii doradczej MTS w sprawie niektórych wydatków ONZ (Zgromadzenie Ogólne jest upoważnione do zalecenia członkom ONZ podejmowania wszelkich stosownych kroków zabezpieczających pokojowe unormowanie wszelkich sytuacji - może zatem omawiając każdą sprawę dotyczącą utrzymania mnar pokoju i bezpieczeństwa - art. 11.2 - zalecać podjęcie koniecznej akcji).

Siły pokojowe NZ są siłami mnar całkowicie zintegrowanymi z ONZ. Sekretarz Generalny pod kontrolą ZO lub RB ustanawia program ich działania. Państwa dostarczają kontyngenty wojskowe na podstawie umowy między ONZ a państwem (dysponują tylko bronią osobistą). Formacje wojskowe i misje obserwatorów są organami pomocniczymi ZO/RB.

Misja jest określona przez organ desygnujący Siły i państwo/a na terytorium, których działa.

Misja kończy się decyzją organu desygnującego lub przez wycofanie sił na żądanie państwa, na którego terenie misja działa.

• Decyzje podejmowane przez Radę Bezpieczeństwa:

• Np. uchwały podejmowane na podstawie rozdz. VII KNZ.

• RB podejmuje decyzje o nałożeniu na państwo sankcji w sytuacji zagrożenia pokoju. Zatem należy uznać, że decyzje te mają charakter aktów władzy wykonawczej w stosunku do państw członkowskich (muszą być wykonane przez członków - art. 25 KNZ) - jest międzynarodową władzą publiczną.

• Czy są źródłem prawa?

• Z jednej strony nie: są to akty stosowania prawa, a nie jego tworzenia. RB wykonuje tu istniejące prawo w sytuacji, kiedy określone przesłanki nałożenia sankcji zostały spełnione.

• Z drugiej strony jak zakwalifikować decyzje RB o utworzeniu `międzynarodowego trybunału karnego ds. byłej Jugosławii' (jedynie tą drogą można było ustanowić trybunał)? Jest to akt tworzenia nowych norm prawnych i jako taki powinien zostać zakwalifikowany.

• O charakterze ogólnym - normy mają charakter abstrakcyjny, kierowane są do wszystkich członków OM. Dotyczą pewnej kategorii zdarzeń powtarzalnych.

Ich skuteczność wobec państw członkowskich po przyjęciu nie jest warunkowana jakąkolwiek późniejszą akceptacją - są skuteczne, jeśli zostały podjęte zgodnie z procedurą przewidzianą statutem. Nie ma żadnych kontr aktualnych odniesień. Możliwość stanowienia norm ogólnych i abstrakcyjnych jest wyjątkową kompetencją - OM zastępuje tu poniekąd ustawodawcę krajowego. Dlatego też kompetencja ta nadawana jest organom OM przez państwa członkowskie bardzo rzadko i w sposób ograniczony i ostrożny. W środowisku ONZ-owskim dotyczy jedynie spraw niezwykle specjalistycznych i politycznie obojętnych - decyzje wydawane przez organizacje politycznie neutralne - organizacje wyspecjalizowane NZ (np. zgromadzenie Mnar Organizacji Zdrowia: może przyjmować rozporządzenia dot. m.in. wymagań sanitarnych, nomenklatury chorób itp. Innymi przykładami Światowa Org Metoeoroliczna, Mnar Org Lotnictwa Cywilnego, Mnar Org Morska - zasady żeglugi powietrzne, wymagane warunki techniczne)

Zupełnie wyjątkową jest praktyka tworzenia prawa drogą uchwał przyjętą w obrębie UE.

• Uchwały niewiążące dla państw (zalecenia, rekomendacje, instrukcje, propozycje): (również o soft law)

• Najczęściej podejmowane są przez organy plenarne OM. W skład tych organów wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich OM.

• Zawierają `zaproszenie' do postępowania zgodnie z przyjętymi w nich regułami.

• Adresaci tych norm nie są nimi zobowiązani, a postępowanie niezgodne z nimi nie rodzi, co do zasady, odpowiedzialności po stronie państwa.

• Realna funkcja:

• Koordynowanie zachowań - rezolucje zawierają wzorzec zachowania, promowany i pożądany przez OM - sygnalizuje potrzebę ujednolicenia zachowań w jakiejś dziedzinie obrotu, często przyczyniając się do wypracowania potem norm traktatowych (etap przygotowania przyszłych konwencji). Zalecenia są wyrazem istnienia dojrzałego zbioru reguł.

• Szczególną funkcją jest korygowanie zachowań członków OM - funkcja ściśle polityczna. Zwraca się uwagę, że państwo postępuje niezgodnie ze standardami - sposób wywierania presji politycznej. Łączy elementy presji psychologicznej z elementami kontroli. Jest to jakby obejście art. 2.7 KNZ - ONZ nie ma prawa ingerencji w sprawach, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej państw.

Przykładem rezolucje potępiające interwencję ZSRR w Afganistanie `79

• Walor normatywny? (moc rzeczywistego oddziaływania na zachowania uzasadniająca ocenę tych zachowań w płaszczyźnie prawa międzynarodowego)

• MTS w '96 (sprawa legalności użycia broni nuklearnej) stwierdził, że rezolucje chociaż nie posiadają mocy wiążącej, mogą posiadać czasami walor normatywny. Siła kształtowania zachowań w płaszczyźnie politycznej i prawnej (rezolucja to dokument, który trzeba przygotować, poddać merytorycznej debacie. Zatem wpływa na wyobraźnię krajowego ustawodawstwa)

• Państwa mają obowiązek rozważenia zalecenia w dobrej wierze. Wynika to z faktu, że zalecenia wyraża opinie większości członków OM (zwłaszcza te przyjęte without voting), co za tym idzie rezolucja ta jest zgodna z celami danej organizacji i służy ich osiąganiu, a takie zachowania winny być akceptowane przez każde państwo przystępujące do organizacji.

Konsekwencje głosowania:

• `za' - winno prowadzić do aplikowania reguł zawartych w danym zaleceniu.

• `przeciwko' lub `wstrzymanie się' - rozważenie możliwości pozytywnej modyfikacji zajętego stanowiska.

Przykład: normatywne następstwa: rezolucja ZO z 1975 łącząca zjawisko syjonizmu z dyskryminacją rasową i rasizmem. Następnie, w 1991 ZO stwierdziło, ze to kontrowersyjne połączenie idei syjonizmu służącej utworzeniu państwa siedziby narodu żydowskiego w Palestynie z ideami rasizmu i dyskryminacji jest nieważne. Skoro kolejna rezolucja coś unieważniła, to musiała mieć co unieważniać - unieważniła pewien kreowany przez rezolucję reżim.

• Państwo ma prawo stosować rezolucję, postępować zgodnie z jej regułami. Więc zalecenie ma co najmniej walor permisywny. Praktyka postępowania zgodnie z zaleceniem statuuje nową sytuację prawną, która może być niezgodna z dotychczasowym reżimem. Może to prowadzić do napięć, jeśli partner w obrocie pozostaje przy starym reżimie (normy pochodzące z zaleceń nie derogują wcześniejszych norm prawa twardego). Problem taki nie powstanie, jeśli państwa posługują się w relacjach wzajemnych normami rezolucji i nie naruszają przy tym interesów państw trzecich kierujących się starym reżimem.

• Najmocniejsze oddziaływanie w płaszczyźnie prawa mnar występuje, gdy:

zalecenie odzwierciedla istniejące już normy prawa zwyczajowego, której towarzyszy opinio iuris. Repetycja norm znanych i przyjętych (rezolucja z '46 rekapitulująca reguły ze statutu Mnar Trybunału Wojskowego o zakazie popełniania zbrodni i obowiązku ich ścigania) lub podsumowanie pewnego etapu prac kodyfikacyjnych (jako projekcja postanowień przyszłego traktatu. Np. konwencja o zakazie tortur, o prawach dziecka)

zalecenie odzwierciedlające jedynie opinio iuris świadczącego o istnieniu normy zwyczajowej, ale bez wyraźnej jednolitej praktyki

zalecenie jest narzędziem sterowania rozwojem prawa zwyczajowego w danej dziedzinie

Jak wyróżnić rezolucje o szczególnej mocy normatywnej, których normy bez wątpienia muszą być przyjęte i stosowane przez państwa? Jest 80 takich rezolucji (z 8tys) stworzonych do 1993 - nazywane są deklaracjami. (Pozostałe rezolucje kierowane są do określonego adresata - zalecają ograniczonemu kręgowi adresatów postępowanie wedle jednostkowych i konkretnych reguł.)

Aby zostały przyjęte wymagana jest szczególna większość głosów państw członkowskich lub ich jednomyślność.

Przygotowanie ich tekstu jest równie staranne jak przygotowanie tekstów traktatowych.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka `48

Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym '60 - kolonie europejskie powinny natychmiast uzyskać niepodległość - chociaż było niewiążące pociągnęło za sobą pokojowe utworzenie się wielu państw postkolonialnych.

Deklaracja o podstawowych zasadach prawa mnar dotyczących stosunków przyjaźnie i współpracy zgodnie z Kartą NZ '70

• Uchwały niewiążące jako refleks soft law. Przyjęcie uchwały niewiążącej może nie prowadzić do `twardego' spełnienia się - i w tej postaci jest oczekiwana przez państwa: Deklaracja w sprawie ustalania faktów przez ONZ - deklaracja stwierdza, że przyjmujący ją nalegają, aby stała się powszechnie znaną i implementowaną - nie sygnalizuje woli traktatowego utrwalenia jej postanowień.

Na podsumowanie źródeł - o skazie, niekompletnym wyliczeniu źródeł w art. 38.1. Jest to skaza niezawiniona - w '45 nie podejrzewali, że GO's będą stanowiły prawo poprzez uchwały w takiej skali. Ponadto uchwały organu OI są pochodną umowy mnar i poniekąd mieszczą się w tej klasyfikacji.

Prawo międzynarodowe (PM) `zewnętrzne' i prawo wewnętrzne krajowe (PK) - płaszczyzny relacji:

• Są dwie płaszczyzny, z których należy rozpatrywać problem relacji PM i PK:

• Płaszczyzna stosunków międzynarodowych.

• Płaszczyzna stosunków wewnętrznych, wewnątrzpaństwowych.

• Punktem wyjścia dla rozważań jest założenie prymatu PM nad PK. Zgodnie z KW (art. 27) strona traktatu nie może się powoływać na swoje regulacje prawne dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.

• Zasada prymatu jest obecnie oczywista. [Bayard]: w przeciwnym razie normy prawa mnar stałyby się fikcją, nie dając państwom ochrony.

Relacja norm w płaszczyźnie międzynarodowej:

• Organy międzynarodowe (sądy międzynarodowe) przyznają priorytet normie PM nad normą PK niezależnie od jej pochodzenia:

• PM a normy ustawy: kluczową jest sprawa statku Alabama (spór UK z USA z czasów wojny secesyjnej, orzeczenie sądu arbitrażowego 1872): Konfederaci zamówili w UK statek cywilny, USA chciało opóźnić lub uniemożliwić budowę i wydanie statku, powołując się na normy prawa międzynarodowego zobowiązujące państwo neutralne w sporze do nieudzielania środków stronie sporu. W tej sytuacji UK było państwem neutralnym. Działania USA nie powiodły się, statek został dokończony i wydany w ręce konfederatów jeszcze przed zakończeniem postępowania przed sądem brytyjskim. W sporze przed sądem UK powołało się na zapis swojej ustawy, która zakazuje dostarczania środków państwu biorącemu udział w sporze, gdzie UK jest neutralne. Co za tym idzie (wg UK) nie zostały naruszone reguły prawa międzynarodowego, ponieważ Stany Południowe nie były państwem. Jednak trybunał nie poparł tej argumentacji wskazując na wymóg prawa międzynarodowego o zakazie pomocy stronie sporu przez państwo neutralne niezależnie od statusu tej strony (czy jest ona państwem, czy nie). Ustawa brytyjska nie może być skutecznie powoływana w postępowaniu z uwagi na oczywiste niedostatki regulacji, jej niezgodność z prawem międzynarodowym - pierwsza reguła waszyngtońska (rząd neutralny nie może wypuścić dla strony wojującej statku wojennego lub przystosowanego do wojowania)

• PM a normy konstytucyjne:

• Państwo nie może powoływać się na normy swojej konstytucji przeciwko innemu państwu.

• Normy konstytucji muszą być zgodne ze zobowiązaniami wynikającymi z traktatu: to konstytucja ma się nagiąć do traktatu, a nie odwrotnie.

• Relacja: Konwencja między RP a Wolnym Miastem Gdańskiem. Kontrast między traktatem a konstytucją WMG (która była zatwierdzona przez ligę narodów). Trybunał: państwo nie może powoływać się przeciwko innemu państwu swojej konstytucji, aby uchylić się od zobowiązań, które nakłada nań prawo międzynarodowe lub będące w mocy wobec niego traktaty.

• PM a akty wydawane na podstawie prawa krajowego - akty wykonawcze - decyzje administracyjne:

• Orzeczenie STMS z 1923 w sprawie statku Wimbledon: statek angielski wynajęty (wyczarterowany) przez spółkę francuską, przewoził broń z Salonik do Gdańska. W 1921 Niemcy na podstawie decyzji dyrektora ruchu na Kanale Kilońskim odmówiły wpuszczenia statku na Kanał Kiloński powołując się na ich neutralność w sporze RP z ZSRR. Neutralność ta była zapisana w zarządzeniu władz niemieckich. Popłynęli naokoło, ale zachowanie Niemiec było skrytykowane. Trybunał powołał się na traktat wersalski (380), który stanowił, że Kanał będzie wolny i przepływ przez niego swobodny dla wszystkich państw będących w pokoju z Niemcami. Co za tym idzie postawa Niemców była niezgodna z zapisem traktatu. Decyzja: Niemcy nie mogą przeciwstawiać się zobowiązaniom wynikającym z art. 380 swoich regulacji dotyczących neutralności.

• Sprawa Nottebohma' 55: obywatel niemiecki zamieszkiwały w Gwatemali utrzymujący ścisłe kontakty rodzinne i biznesowe z Niemcami, w lipcu 1939 wystąpił do władz Wielkiego Księstwa Lichtensteinu o nadanie mu obywatelstwa, które otrzymuje po 4 dniach. W 1940 wraca do Gwatemali. W 1943 zostaje aresztowany jako obywatel państwa nieprzyjaznego (Rzeszy) i pozbawiony majątku. Po wojnie (1951) Lichtenstein zwraca się w akcie opieki dyplomatycznej do MTS ze skargą przeciwko Gwatemali powołując się jako państwo neutralne na opiekę swych obywateli. Powstał spór, który musiał rozstrzygnąć MTS. MTS stwierdza, że o ile państwa same decydują, kto będzie ich obywatelem (prawo międzynarodowe nie ingeruje w to), o tyle powołując się na definicję obywatelstwa wskazuje, że węzeł ten powinien odzwierciedlać trwałe przywiązanie, solidarność wobec tego państwa większe niż do jakiegokolwiek innego. W tym przypadku nie można mówić o takiej sytuacji, a uzyskanie przez Niemca obywatelstwa Lichtensteinu miało na celu jedynie wejście pod opiekę państwa, nie zaś związanie się z jego tradycjami. MTSL w płaszczyźnie stosunków mnar nie będą skuteczne akty Rawa wewnętrznego podjęte zgodnie z prawem krajowym, jeśli będą niezgodne z prawem mnar.

Konsekwencje:

• Państwo nie może się powołać na swoje prawo wewnętrzne, aby usprawiedliwić niewykonanie zobowiązań wynikających z prawa mnar.

• Konflikt między prawem międzynarodowym a prawem krajowym nie powoduje utraty mocy regulacji krajowej - regulacja konfliktu i jego trwanie rodzi jednak problem odpowiedzialności międzynarodowej

• Stan niezgodności norm PK z PM powoduje, że czynność wykonywana na podstawie przepisów krajowych z prawem międzynarodowym niezgodnych będą w płaszczyźnie międzynarodowej bezskuteczne.

Relacja PM i PK w płaszczyźnie wewnętrznej - metody wprowadzania PM do PK:

• Jakie metody wykorzystują państwa, aby PM było skuteczne w PK?

• Metody recepcyjne,

• Metody pozarecepcyjne.

• Metoda recepcyjna - recepcja:

• Polega na przekształceniu zobowiązania mnar w normę PK. Jest to konieczne dla skuteczności PM w krajowym porządku prawnym. Akt ten dotyczy szczególnie norm pisanych - norm umownych i norm uchwał OM.

• Normy PM wprowadzanych do PK za pomocą recepcji, przekształcenia mówimy, że są skuteczne pośrednio w PK. Nie są skuteczne bezpośrednio - nie zostają w oryginalnym kształcie wprowadzane z pełnym skutkiem w obręb norm PK.

• Kto i jak dokonuje recepcji?

• W recepcję najważniejszych norm traktatowych zawsze zaangażowany jest Parlament danego państwa.

• Zawsze pojawia się odpowiedni dokument w Dzienniku Ustaw.

• Akt ten może być dokonany przez parlament:

• Samodzielnie (wtedy w Dz. U. tylko ustawa uchwalona przez Parlament; jest to akt transpozycji umowy - rozpisanie zobowiązań na formę aktu prawa krajowego. Może być dosłownym powtórzeniem lub transponowanie bez intencji kopiowania. Przybiera formę ustawy lub rozporządzenia wykonawczego do ustawy. Uchwalone akty rzadko sygnalizują we wstępie, że zostały przyjęte w następstwie zawarcia traktatu w celu jego wykonywania.).

• Wraz z organem podejmującym zobowiązanie (w Dz. U. akt ratyfikacji i tekst umowy - akty organu wykonawczego podejmującego zobowiązanie oraz tekst ustawy aprobującej zawarcie umowy; jest to akt transformacji umowy - przekształcenie jej w całości w akt prawa wewnętrznego. Akt transformacji może być uzupełniony przez krajowego pracodawcę. Dla nadania transformowanej umowie pełnego skutku ustawodawca może być zmuszony do uchwalenia uzupełniającego prawa lub do korekty prawa istniejącego). Transformacja stosowana był w RP w okresie 20-lecia międzywojennego. Wtedy umowa międzynarodowa po ratyfikacji przez prezydenta za zgodą Parlamentu i opublikowaniu jej z ustawą ratyfikacyjną w Dz.U, traktowana była przez sądy II RP jak ustawa. Pojawiał się w porządku prawnym RP nowy akt w randze ustawy, jako lustrzane odbicie umowy.

• Metoda pozarecepcyjna:

• Nadanie bezpośredniej skuteczności w PK normom umownym poprzez ich inkorporację.

• Dokonuje się jej, gdy nie ma potrzeby przekształcania umowy. Wtedy wchodzi ona do krajowego porządku prawnego w takim kształcie, jakim państwo się nią związało. W oryginalnym kształcie dołącza do zbioru norm krajowych.

• Inkorporacja norm pisemnych/umownych - stają się obok norm krajowych źródłem prawa powszechnie obowiązującego w państwie.

• Kto decyduje o inkorporacji?

• Konstytucyjny ustawodawca - postanowienia konstytucji o inkorporowaniu wskazanych nią źródeł.

• Praktyka parlamentu, orzecznictwo, sądy naczelne. (gdy nie ma w konstytucji norm w tym temacie)

Miejsce umów w hierarchii źródeł prawa krajowego:

• Mają moc równą ustawie:

• Dotyczy to umów transformowanych i inkorporowanych na poziom ustawy.

• Relacja z ustawami wcześniejszymi - zgodnie z zasadą lex posterior derogat legi priori, znosi ich obowiązywanie.

• Istnieje domniemanie, że ustawy późniejsze muszą być z nią zgodne - nie mogą być uchwalane z zamiarem naruszenia zobowiązania mnar. Domniemanie to musi ustąpić, gdy ustawodawca ma wyraźną wolę odstąpienia od międzynarodowych zobowiązań.

• Mają moc wyższą niż ustawa:

• Tylko w przypadku traktatów inkorporowanych. Ich pozycja jest mocna w krajowym porządku prawnym. Po raz pierwszy zasada wyższości traktatu nad ustawą została uznana przez konstytucję Hiszpanii w 1931 roku

• Co decyduje o wyborze włączenia, a w konsekwencji o miejscu tych aktów w hierarchii?

• O sposobie włączenia PM do PK decyduje praktyka konstytucyjna danego państwa (głównie orzecznictwo sądów naczelnych, TK) i zapisy konstytucji.

Inne oprócz mechanizmów recepcyjnych i pozarecepcyjnych mechanizmy nadawania skuteczności normom traktatowym w PK:

Materialne wprowadzenie prawa mnar - interpretacyjne dokonania sędziego lub innego organu państwa w duchu zaciągniętych przez państwo zobowiązań mnar.

• Materialna zgodność regulacji umownej (wielostronnej) i ustawodawstwa w czasie przystąpienia do umowy może ulec zmianie, jako że reżim umowny jest dynamiczny - rozwija się praktyka w dziedzinie normowanej umową

• Kiedy jedno z możliwych znaczeń, które wynika z postanowień ustawy jest zgodne ze zobowiązaniami traktatowymi, znaczenie to ma pierwszeństwo. Jeśli w porządku prawa krajowego nie ma oczywistej sprzeczności, między normą mnar a krajową, parlament winien zabezpieczyć zgodność aplikowanego prawa krajowego z umową mnar dokonując interpretacji aplikowanej normy w duchu zobowiązania mnar. Organ stosujący umowę w praktyce nie może odciąć się od wykształconej na arenie międzynarodowej określonej praktyki jej stosowania.

Miejsce PM w porządku prawnym RP - zapisy Konstytucji:

• Art. 9 - RP przestrzega wiążącego ją prawa mnar.

• Zgodnie z art. 87 konstytucji, źródłami prawa powszechnie obowiązującego są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Co za tym idzie - nie jest istotne, czy ratyfikacja była za zgodą parlamentu, bez konsultacji prezydenta z parlamentem czy za zgodą referendum.

• Czas obowiązywania normy mnar: (art. 91.1)

Umowa taka staje się skuteczna z chwilą jej ogłoszenia w Dz. U. - jest to warunek włączenia danej umowy do krajowego porządku prawnego

Do kiedy umowa jest skuteczna: zgodnie ze stanowiskiem NSA norma taka, pomimo jej wygaśnięcia na płaszczyźnie międzynarodowej, jest skuteczna w PK do momentu podania do publicznej wiadomości informacji (Dz.U.) o wygaśnięciu obowiązywania danej normy.

• Zakres skuteczności umowy w chwili publikacji w Dz.U. - w jakim zakresie normy umowy są skuteczne bezpośrednio.

Cechy normy stosowanej bezpośrednio:

• Zgodnie z intencją twórców umowy wywołują natychmiastowy skutek w obrębie krajowego porządku prawnego, wobec organów i jednostek (w relacjach horyzontalnych i wertykalnych)

• Uprawniają lub zobowiązują te organy i jednostki podległe danemu reżimowi prawnemu.

• Mogą być samodzielną podstawą roszczeń sformułowanych przed organem krajowym.

• Mogą być samodzielną i wyłączną podstawą orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych.

Są normami samowykonalnymi - nie potrzebują do swej skuteczności wydania dodatkowych przepisów prawa krajowego. Traktat taki jest adresowany bezpośrednio do podmiotów prawa.

Dla odróżnienia: normy niesamowykonalne - normy wymagające transpozycji do prawa krajowego, wymagają od krajowego ustawodawcy wydania odpowiedniego aktu. Taka umowa jest adresowana niejako do organów ustawodawczych, aby wydały konkretny akt umożliwiający skuteczność norm konwencji w porządku krajowym.

Rozróżnienia na normy samo- i niesamowykonalne dokonał SN US w sprawie Foster/Elam-Neilson 1829 - Traktat jest z natury swej kontraktem pomiędzy dwoma państwami, nie zaś aktem legislacyjnym. Sam w sobie nie materializuje celu, jaki ma do spełnienia, szczególnie zaś poprzez samodzielne oddziaływanie w obrębie państwa; lecz jest wykonywany przez suwerenne władze właściwych stron porozumienia.

Nasza konstytucja stanowi, iż traktat jest prawem kraju. Jest on, w konsekwencji, uważany przez sądy jako akt ekwiwalentny aktowi legislacyjnemu, jeśli działa sam z siebie bez potrzeby jakiejkolwiek pomocy ze strony ustawodawstwa wewnętrznego. Lecz gdy postanowienia jego klauzul tworzą kontrakt, lub strony zobowiązują się wydać szczególne akty, traktat jest adresowany do politycznych, nie zaś sądowych organów; i legislatura musi wykonać kontrakt, nim stanie się on regułą dla sądu.

STMS z kolei potwierdził samowykonalny charakter norm umownych opinią doradczą w sprawie jurysdykcji sądów gdańskich '28 - kontrola i zarząd nad kolejną w WMG miała sprawować Polska zgodnie z umową. Pracownicy kolei powoływali się w sporze z polskim pracodawcą przed sądami gdańskimi na postanowienia porozumienia. RP odmówiła honorowania orzeczeń, bo Umowa ustanawia prawa i obowiązki jedynie między stronami, nie jest wprowadzona do ustawodawstwa polskiego, więc nie daje praw i obowiązków jednostkom - ewentualną odpowiedzialność RP ponosi tylko wobec WMG. WMG: celem zawarcia porozumienia była regulacja stosunków między administracją kolei a jej pracownikami - to przedmiot, a nie forma porozumienia określa jego sądowy charakter. STMS: intencja strona (jeśli umowa zawiera reguły ustanawiające prawa i obowiązki dające się stosować przez sądy krajowe) wpływa na samowykonalność norm.

Sądy rozważając kwestię samowykonalnośći norm biorą pod uwagę zamiar/intencję nadania im takiego charakteru przez strony umowy.

Zamiar ten wywodzą z:

• precyzyjnej kodeksowej redakcji norm

• wyraźnych sugestii o samowykonalnym charakterze zawartych w umowie

• wskazań w oświadczeniach towarzyszących zawieraniu umowy

SN '93 RO- samowykonalna natura norm dotyczy umów, w których wyrażono wolę stosowania ich w obszarze prawa wewnętrznego lub z ich treści/obiektywnych przesłanek wynika możliwość takiego stosowania.

Miejsce umów ratyfikowanych w hierarchii prawa krajowego w RP: (art. 91 KRP)

• Jeśli umowa jest ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie lub referendum, a nie da się z tą umową pogodzić ustawy, to umowa ta ma miejsce przed ustawą.

• Co z umowami ratyfikowanymi bez zgody? Ich miejsce sytuuje się pomiędzy ustawą, a rozporządzeniem wykonawczym. Nie mają one statusu równego ustawie, bo dotyczą materii ustawowej, która wymaga zgody parlamentu. Miejsce ich w hierarchii prawa jednak nie są jasno usytuowane.

• Traktaty nieratyfikowane:

• Będą one zbiorem norm ustawowych (jeśli są transponowane jako ustawa),

• Lub zbiorem norm rozporządzeń wykonawczych do ustaw

Ustawowe odesłanie do umów mnar: [E: nie będzie na egzaminie. Nieufni niech doczytają: wykład 13/14, str. 14]

Kształtuje się pogląd, że umowa, do której odsyła ustawa jest skuteczna na warunkach art. 91 KRP. Jeśli odwołanie jest do umowy ratyfikowanej, to umowa staje się nabywa moc obowiązującą aktu odsyłającego - umowa ta jest zintegrowana z aktem prawnym, który odsyłał.

Art. 27 Konwencji wiedeńskie, a art. 8 Konstytucji RP:

Art. 27 Konwencji: „Strona traktatu nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.”

Art. 8 ust. 1 Konstytucji: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”

• Techniki/procedury zapewnienia zgodności traktatów z Konstytucją RP.

TK ma prawo orzekać o zgodności umów mnar z KRP - art. 188.1 KRP.

Najważniejsza jest kontrola umów ratyfikowanych.

• Przed związaniem się umową:

• Prezydent może wnioskować do TK o zbadanie zgodności traktatu z Konstytucją. W przypadku negatywnego orzeczenia dochodzi do blokady ratyfikacji.

• Po związaniu się umową podmioty wymienione w Konstytucji (191 ust. 1) mogą złożyć wniosek do TK. Gdy orzeczenie jest negatywne, wtedy należy podjąć kroki do: zmiany traktatu, częściowego lub całkowitego wygaśnięcia traktatu lub rewizji konstytucji.

• Ciekawy pogląd: sąsiedztwo art. 8 (nadrzędność KRP) i 9 (zasada poszanowania prawa mnar) KRP ustanawia rodzaj równowagi między nimi.

• Zdaniem TK (wyrok '05 dotyczący konstytucyjności traktatu o przystąpieniu RP do UE) ustawodawca w Konstytucji przyjmuje o koegzystowaniu systemów prawnych pochodzące z różnych centrów prawodawczych. Ich obecność powinna być poparta przyjazną wykładnią i współstosowaniem. Wieloskładnikowy charakter prawa RP.

Miejsce traktatów zawieranych pod rządami wcześniejszych konstytucji w obecnej sytuacji prawnej:

• Zgodnie z art. 241 Konstytucji RP z 1997 umowy międzynarodowe ratyfikowane pod rządami wcześniejszych konstytucji i ogłoszone w Dz. U. uzyskują status umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 o ile z treści umowy wynika, że dotyczy kategorii spraw wymienionych w art. 89.1.

• Muszą być dowody na to, że umowy te spełniały wszystkie warunki konieczne do skuteczności umów ratyfikowanych obowiązujących w RP.

Problem Zabużan - przesiedlonych z Kresów po '45 na podstawie umów między rządami RP i Republiki Ukraińskiej, Białoruskiej i Litewskiej SSR lub ich spadkobierców .RP nie wywiązała się ze zobowiązań kompensacyjnych względem Zabużan. TK w '02: nie można przyjąć, ze umowy te stanowiły kiedykolwiek części polskiego porządku prawnego, bo nie zostały nigdy opublikowane, a wówczas obowiązujące przepisy wymagały ratyfikacji i publikacji umowy w Dz.U., by była postrzegana przez sądy jak ustawa.

• Miejsce umów mnar pod rządami konstytucji PRL '52: konstytucja milczy w sprawie miejsca umów mnar w porządku prawnym lub o transformacji norm traktatowych. Uważa się, że w takim przypadku transformacja nie jest potrzebna - normy obowiązują z własnej mocy (potwierdził to SN '80 dokonując rejestracji Solidarności na podstawie konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Za to zaprzeczyło temu sankcjonowanie wyrokami wprowadzenia stanu wojennego niezgodnego z Mnar Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych) . Umowy mnar z chwilą publikowania w Dz.Urzędowym stawały się jako umowy ratyfikowane częścią polskiego porządku prawnego i miały pierwszeństwo w przypadku konfliktu z ustawami. Drugi pogląd głosi, że ustawa miała pierwszeństwo, jako że traktat nie jest źródłem prawa polskiego.

Miejsce prawa zwyczajowego w porządku prawnym RP: art. 9

• W zamkniętym katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w RP zawartego w art. 87 Konstytucji nie ma wymienionych norm prawa zwyczajowego. Nieliczne konstytucje wskazują na prawo zwyczajowe jako źródło prawa, a jeśli już - na normy powszechne, a nie regionalne czy też bilateralne. Doktryna: milczenie konstytucji nie przeczy, że milczący przyjmują normy zwyczajowe za obowiązujące, o czym świadczy praktyka - orzecznictwo i odesłania ustawowe do norm zwyczajowych.

• Czy są zatem skuteczne w Polsce:

• Z jednej strony: sędzia na podstawie art. 9 Konstytucji („RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”) można wnioskować, że zwyczaj jest źródłem prawa obowiązującego w RP, ponieważ jest źródłem prawa międzynarodowego, które RP jest zobowiązana przestrzegać.

• Z drugiej strony: sędzia rozstrzygając na podstawie art. 87 Konstytucji (katalog źródeł prawa) może odrzucić prawo zwyczajowe jako to, którego ustawodawca nie wymienia w katalogu.

• Istnieją jednak w prawie polskim tendencje do otwierania katalogu źródeł prawa na normy zwyczajowe.

'91 - traktat RP - RFN o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy: w kształtowaniu swoich stosunków potwierdzają bezpośrednie obowiązywanie powszechnych norm prawa mnar w prawie krajowym.

[Wyrozumska]: Konstytucja z 1997 roku nie stanowi przeszkody w stosowaniu prawa zwyczajowego, przeszkodą jest tylko nieznajomość tego prawa lub trudności w stwierdzeniu jego istnienia.

Miejsce uchwał OM w porządku prawnym RP:

• Art. 38 statutu MTS z '45.

• Dotyczy, w wymiarze globalnym, wąskiego kręgu uchwał - uchwał wiążących indywidualnych, podejmowanych przez ZO i RB ONZ, czy też uchwał wiążących ogólnych (pro foro externo) podejmowanych w obrębie kilku, wyspecjalizowanych organizacji ONZ

• Zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji: jeśli tak wynika z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej OM, prawo stanowione przez tę OM jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo nad ustawami w przypadku kolizji norm. TK nie ma kompetencji badania zgodności tych uchwał z Konstytucją. Kolizja z art. 87 - uważa się, że intencją konstytucyjnego ustawodawcy było przyznanie uchwałom wspólnotowym szczególnego autonomicznego statusu.

• Co za tym idzie: Konstytucja wyklucza bezpośrednią skuteczność uchwał innych niż będące aktami wtórnego prawa WE - te podlegają inkorporacji.

• Pozostałe uchwały OM muszą być poddane transpozycji - na przykładzie uchwał RB (ustawa o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i usługami) - jeśli wymaga tego interes narodowy lub podstawowy interes gospodarczy kraju i działania takie służą wypełnieniu zobowiązań wynikających z KNZ dla utrzymania mnar pokoju i bezpieczeństwa, RM może ustanowić w drodze rozporządzenia specjalne rozwiązania.

[E: traktat WUE - statut organizacji stanowi że prawo w niej przedstawione ma pierwszeństwo. Sama nie wiem, o co mi chodziło, kiedy to zapisywałam]

Nadanie skuteczności zobowiązaniom mnar w obrębie polskiego PK za pomocą materialnego wprowadzenia:

Orzecznictwo TK, SN, NSA sygnalizuje taką praktykę i obowiązek pośredniego stosowania prawa.

TK '97: pochodną zobowiązania do zapewnienia zgodności ustawodawstwa jest zobowiązanie do nadawania obowiązującemu ustawodawstwu takiego rozumienia, które służyć będzie możliwie najpełniejszemu zapewnieniu tej zgodności.

SN '95: „Od momentu wstąpienia Polski do Rady Europy orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu może i powinno służyć również polskiemu orzecznictwu sądowemu jako istotne źródło interpretacji przepisów polskiego prawa wewnętrznego”.

Z art. 9 KRP wywieźć należy dyrektywę dla organów państwa, aby tworzone akty prawa wewnętrznego były zgodne z wiążącym RP prawem międzynarodowym i aby przez odpowiednią wykładnię prawa wewnętrznego zapewnić w jak największym stopniu jego zgodność z treścią prawa międzynarodowego.

TK '95 „Art. 9 Konstytucji jest nie tylko doniosła deklaracją wobec społeczności międzynarodowej, ale także zobowiązaniem organów państwa, w tym rządu, parlamentu i sądów, do przestrzegania prawa międzynarodowego wiążącego Rzeczpospolita Polską. Realizacja tego obowiązku wymagać może - obok stosownych zmian w krajowym porządku prawnym - podejmowania przez organy władzy publicznej w ramach przypisanych im kompetencji, konkretnych zachowań”.

SN '05: powyższe dotyczy również umów nieratyfikowanych - chociaż umowa mnar z 31.01.90 nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa, nie stanowi podstawy roszczeń pracowników, to nie wynika z tego, że sąd nie może jej uwzględnić w procesie wykładni przepisów prawa.

Z art. 9 KRP oprócz formalnej i materialnej powinności nadawania pełnej skuteczności zobowiązaniom mnar, wynika również obowiązek tworzeni warunków systemowych zdolnych do pełnej absorpcji zobowiązań mnar [Wasilkowski]

Obok jasnych zapisów konstytucyjnych określających miejsce prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym mamy zatem do czynienia ze szerokim wspomaganiem i rozwijaniem praktyk nadawania skuteczności zobowiązaniom międzynarodowym niezależnie od przyjętych w konstytucji zapisów.

Podmioty prawa międzynarodowego:

• Są to uczestnicy obrotu rządzonego prawem międzynarodowym

• Adresaci norm prawa międzynarodowego, którzy bezpośrednio z norm wywodzą swoje prawa i obowiązki. A więc są to: państwa (192 z ONZ+ Tajwan, Stolica Apostolska), GO's, NGO's, spółki wielonarodowe, osoby fizyczne, osoby prawne.

• Podmioty doby przeszłej:

• Uznanie za podmioty prawa międzynarodowego stron walczących w konflikcie wewnętrznym (opozycji politycznej lub sił powstańczych). Akt uznania przekształcał w relacjach miedzy uznającymi a stronami konflikt wewnętrzny w międzynarodowy. Uznający był zobowiązany do bycia neutralnym wobec walczących.

Aby było możliwe muszą spełniać następujące warunki:

• Kontrolowanie przez te siły części terytorium państwowego,

• Podleganie jednolitemu i odpowiedzialnemu dowództwu,

• Przestrzeganie prawa wojennego w toku działań.

Celem tego było: ucywilizowanie konfliktu oraz możliwe późniejsze wyciągnięcie konsekwencji i możliwość pociągnięcia strony zwycięskiej do odpowiedzialności za działania niezgodne z prawem mnar.

• Możliwe jest również uznanie Komitetów Wyzwolenia Narodowego za podmioty prawa międzynarodowego. Dzięki temu organizacje te mogą pozostawać w dialogu politycznym z rządami państw, sprawować zwierzchnictwo wobec armii (m. in. Jurysdykcji), używać symboli narodowych (np. flagi).

Komitet Narodowy Polski '71 - uznany za reprezentanta narodu polskiego przez Francję, UK, Włochy i US.

Czeski Komitet Narodowy '15.

PAŃSTWO

Definicje:

Wspólnota, która składa się z terytorium i ludności poddanej zorganizowanej władzy politycznej i charakteryzującej się suwerennością - zbiorowość ludzka na stałe zakotwiczona w obrębie terytorium

Elementy konstytuujące:

• Ludność. Przynależność do ludności państwa określa jej obywatelstwo odzwierciedlające jej rzeczywistą więź z państwem.

• Terytorium określone w przestrzeni. Jednolite lud rozczłonkowane. Jest przestrzenią, na której materializuje się suwerenna władza. Od XIX/XX przykłada się dużą wagę do dokładnego wyznaczania granic, wcześniej terytorium odnosiło się do siedziby władzy i granic jej wykonywania.

• Władza. Wykonawcza, ustawodawcza i sądowa. Dla wiarygodności musi być:

• efektywna - zabezpiecza wewnętrzny ład.

• suwerenna - władza wybrana z woli społeczności sama kształtuje sytuację na terytorium

• ukonstytuowanie się władz musi być zgodne z zasadą samostanowienia narodów.

Formuła ustrojowa póki co jest prawu mnar obojętna.

Przykłady wątpliwości co do wiarygodności władzy i państwa:

państwa upadłe

apel premiera Australii do najmniejszych państw Oceanii o utworzenie regionalnego rządu i połączenia sił

niepodległe państwo Sealandii na opuszczonej platformie przeciwlotniczej.

Suwerenność jako znamię państwowości: - kwestia materializacji władzy państwowej [E]

• Co znaczy być suwerennym?

• Być członkiem społeczności międzynarodowej na zasadzie równości, z pełnym wzajemnym poszanowaniem suwerenności.

• Korzystać z praw związanych z suwerennością: zasadniczych i nabytych.

Prawa zasadnicze: [E: nie trzeba się uczyć tych wyliczeń, bo każde z tych praw jest rozwijane w kolejnych wykładach]

• Prawo do istnienia (do poszanowania integralności terytorialnej i niepodległości politycznej), pełna swoboda wyborów politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturalnych.

• Prawo do czci (do dobrego imienia, szacunku),

• Prawo do wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego i personalnego

• Prawo do uczestniczenia w obrocie (do kształtowania stosunków z innymi państwami): prawo zaciągania zobowiązań (ius tractatuum), prawo legacji (ius legationis - do kształtowania stosunków dyplomatycznych i konsularnych przy pomocy wyspecjalizowanych służb), prawo do uczestniczenia w działaniach w łonie OM, prawo do dialogu

• Prawo do ochrony swojej suwerenności: prawo do respektowania zakazu ingerencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państwa, prawo do respektowania immunitetu państwa, prawo do dochodzenia roszczeń i ponoszenia odpowiedzialności, prawo do samoobrony.

Prawa nabyte: nabywane w wyniku realizacji praw zasadniczych, wchodzenia w relacje z innymi państwami.

• Podmiot posiadający powyższe prawa ma też suwerenność. Co za tym idzie posiada pewne kompetencje. Te kompetencje można zakotwiczyć w określonej przestrzeni.

• Suwerenność zatem to realizacja pewnych kompetencji na terytorium państwa i w relacji ze światem zewnętrznym.

Kompetencje państwa - wiązane z określoną przestrzenią:

• Terytorium państwa:

• Granice lądowe: delimitacja szczegółowymi traktatami. Odzwierciedlają i sankcjonują tytuł państwa do danego terytorium. Np. Traktat RP-RFN o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy (14.11.1990 r.). Ustalenie granic państw alpejskich na styku lodowców i topnienie tychże wymusza wprowadzenie nowych regulacji.

• Granice powietrzne: po raz pierwszy problem wyniknął w czasie I WŚ. Obecnie reguluje go konwencja i mnar lotnictwie cywilnym z 1944 roku. W pionie są to granice limitujące obszar danego państwa, w poziomie - tutaj różne koncepcje przestrzenne - 40 do 120 km - brak granicy między przestrzenią powietrzną i pozapowietrzną.

• Granice morskie: zewnętrzna linia wód terytorialnych składających się z wód wewnętrznych i morza terytorialnego. Delimitacja wód terytorialnych:

• W XVIII zasada strzału armatniego - wody terytorialne sięgają w głąb morza pełnego tak daleko, jak kula wystrzelona z armaty ustawionej na brzegu morza (generalnie 3 Mm).

• Rozszerzenie do 12 Mm nastąpiło w II połowie XX wieku w konsekwencji przyjęcia konwencji o morzu terytorialnym i pasie przyległym '58

• Ostatecznie zasada ukształtowała się w 1982 roku po przyjęciu konwencji o prawie morza z Montego Bay. Znalazł się tam zapis, że każde państwo może ustalić szerokość swego morza terytorialnego, ale nie może być to więcej niż 12 Mm od linii podstawowej. (Linie podstawowe to linia wybrzeża lub linia łącząca najdalej wysunięte przylądki będąca zewnętrzną granicą wód terytorialnych).

• Przestrzenie inne niż terytorium państwa:

• Terytoria aspirujące do państwowości, terytoria mandatowe/powiernicze - `przestrzenie politycznie zorganizowane'

• Przestrzenie międzynarodowe będące res communis (dno mórz, Antarktyka, morze pełne, przestrzeń kosmiczna) - nie podlegają zajęciu, zawłaszczeniu

• Aspekty wykonywania kompetencji:

• Materialny: aktywność kompetencyjną odnosimy do życia społecznego organizowanego przez władze państwowe, bądź będącego przedmiotem zainteresowania społeczności międzynarodowej - wykonywanie kompetencji

• Formalny: aktywność kompetencyjna odnoszona jest do zdolności stanowienia norm koniecznych dla organizowania danej dziedziny życia i do zdolności zabezpieczenia ich wykonania - wykonywanie jurysdykcji- tworzenie prawa, kontrola jego wykonywania.

[E: fenomen suwerennego państwa materializuje się w akcie wykonywania kompetencji władczej na swojej przestrzeni. Nie mieszać wykonywania kompetencji z wymiarem sprawiedliwości!]

W toku wykładu termin `wykonywanie kompetencji/jurysdykcji' obejmuje obydwa aspekty.

Kompetencje państwa wykonywane na własnym terytorium

Tytułem ich wykonywania jest suwerenność

Z definicji wykonywane są zupełne i wyłączne:

• Zupełność ma wymiar:

• Materialny: kompetencja do organizowania ogółu dziedzin życia społecznego na danym terytorium. Suweren i władze działające w jego imieniu musi zorganizować działalność społeczną - normować bieg zdarzeń i statusu rzeczy.

• Personalny: kompetencje wykonywane są wobec ogółu obecnych na terytorium osób fizycznych i prawnych (tak obywateli danego państwa, jak i jednostek nie będących obywatelami, a przebywających na tym terytorium). Kto przekracza granice, jest w obrębie władzy suwerena.

• Wyłączność oznacza możliwość wykonywania tych kompetencji wyłącznie przez organ władzy państwowej (ustawodawczy, wykonawczy czy sądowniczy). Organy wykonawcze egzekwują przestrzeganie reguł gry na ich terytorium.

• Wyłączność i zupełność mogą być ograniczane jedynie przez prawo mnar.

• Konsekwencje tego charakteru kompetencji:

• Skuteczność aktów prawa ma miejsce wyłącznie na terytorium danego państwa.

• Państwo A musi szanować wykonywanie przez państwo B kompetencji na jego terytorium i powstrzymać się od niedozwolonej prawem międzynarodowym ingerencji.

Każdy jest suwerenem na swojej przestrzeni. I sąsiedzi muszą to uszanować. Dobrowolnie akceptuje jednak pewne ograniczenia, które są konsekwencją zaciągania zobowiązań mnar

Przykłady: `nie wchodź mi w paradę'

Sprawa Eichmanna: Eichmann był zbrodniarzem wojennym mieszkającym w Argentynie. Siły specjalne Izraela uprowadziły go do Izraela, gdzie był sądzony. Argentyna protestowała, twierdząc, że Izrael naruszył jej suwerenność, RB poparła stanowisko Argentyny. Izrael skierował do Argentyny notę przepraszającą i uznającą bezprawność tego aktu. Wystarczyło to Argentynie, nie domagała się zwrotu osoby. Eichmanna osądzono w Izraelu i wykonano karę śmierci.

Sprawa Rainbow Warrior: statek ekologów został zatopiony przez siły francuskie w porcie w Nowej Zelandii. W wyniku postępowania przed sądem arbitrażowym Francja musiała uznać ten akt za bezprawny, przeprosić NZ za naruszenie suwerenności i zapłacić odszkodowanie.

Ograniczenie (może nastąpić tylko przez normy prawa międzynarodowego):

Część ograniczeń jest prostą konsekwencją bycia państwem, a część wynika z indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu.

• Obiektywne ograniczenie: wynika z konieczności zapewnienia innym podmiotom prawa manr pozostającym w relacji z tym państwem minimum gwarancji. Np.:

• Państwo nie powinno tolerować na swoim terytorium aktów, których konsekwencją może być naruszenie integralności terytorialnej innego państwa. Państwo nie może zagrażać integralności sąsiadów.

• Państwo powinno czuwać nad zachowaniem stosunków dobrosąsiedzkich. Nie może tolerować aktów będących zagrożeniem dla interesów sąsiada (Trail Smelter) i jest zobowiązane do informowania o między-granicznych zagrożeniach.

• Państwo powinno stosować minimalne standardy bezpieczeństwa wobec cudzoziemców przebywających na terytorium tego państwa, a także wobec ich mienia. Każdego cudzoziemca powinno się traktować jak swego obywatela; wyjątki od tej zasady określa ustawa - prawo parytetowe. W Polsce tematu tego dotyka art. 37 KRP, art. 1 Europejskiej Konwencji o ochronie praw i wolności podstawowych człowieka.

• Państwa powinny zapewnić `prawa nieszkodliwego przepływu' przez wody terytorialne flotom handlowym czy `prawo przejścia szlakiem archipelagowym'.

Państwa achipelagowe: składa się z jednego lub wielu archipelagów i może obejmować wyspy. Archipelag to wyspy, wody i punkty charakterystyczne tak ściśle ze sobą związane, że tworzą nierozłączną geograficzną, gospodarczą jedność. Powstaje problem delimitacji państwa archipelagowego. Status wód wewnętrznych jest porównywalny z lądem - tutaj wodami wewnętrznymi jest całość wód w obrębie archipelagu, zatem jest ogromna. Państwa powinny zapewnić możliwość przepływu tzw. archipelagowym szlakiem morskim - jest to dokładnie uregulowana kwestia.

• Ograniczenia subiektywne:

• Subiektywne ograniczenie zupełności:

• W aspekcie materialnym chodzi o przyjęcie obowiązku powstrzymywania się od pewnego zachowania (np. do nieposiadania broni atomowej) lub z obowiązku unormowania dziedzin dotąd nienormowanych lub normowanych odmiennie (np. art. 68 układu europejskiego - Polska zobowiązuje się zbliżyć swoje przyszłe ustawodawstwo do ustawodawstwa wspólnotowego)

• W aspekcie personalnym: jest to np. uprzywilejowany status pewnych jednostek (np. personelu dyplomatycznego innego państwa - przywileje i immunitety dyplomatyczne).

• Subiektywne ograniczenie wyłączności: gdy państwo A jest dopuszczone do wykonywania kompetencji na terytorium państwa B: (przypadki rzadkie)

• Bazy wojskowe: powstają na podstawie dwustronnego porozumienia państwa przyjmującego bazę z państwem ustanawiającym. W zamian za określone korzyści, sojusze wojskowe. Umowy te zawarte są bezterminowo lub na czas określony (10 - 99 lat). Państwo uzyskuje prawo używania, kontrolowania i nadzorowania pewnego obszaru. Kompetencje obejmują m. in.: budowanie i instalowanie urządzeń, sprowadzanie i przetrzymywanie amunicji, utrzymywanie personelu, wykonywanie uprawnień jurysdykcyjnych w obrębie bazy (sądowych, administracyjnych i policyjnych). Umowy regulują szczegółowo takie kwestie jak zwolnienia celne, podatkowe, odszkodowania, zasady noszenia broni. Problem tarczy antyrakietowej.

Bazy USA na Okinawie, w RFN, we Włoszech.

Źródła polskich ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji wynikające umów wykonawczych NATO: porozumienie o statusie przedstawicieli narodowych i personelu mnar, porozumienie w sprawie statusu sił zbrojnych w związku z wykonywaniem uzgodnionych przez strony zadań, protokół w sprawie statusu mnar kwater głównych.

problem Tarczy antyrakietowej w RP. Umowa z '08 o systemie obrony przeciwrakietowej i umowa z '09 Statut of Forces Agrement. Personel bazy będzie podlegał jurysdykcji RP.

• Wysyłanie misji pokojowych przez ONZ.

• Uchwały RB - np. administracja NZ w Kosowie od `99

• Porozumienia bilateralne powodujące, że służby celne francuskie wykonują służbę w Genewie a służby celne i imigracyjne US - w Amsterdamie.

Kompetencje państwa wykonywane poza własnym terytorium:

• Wykonywane są na podstawie tytułów innych niż zwierzchność suwerenna - wynikających z prawa mnar.

• Źródła:

• Postanowienia prawa (najczęściej zakodowane w umowach mnar) uprawniające każde państwo (generalnie) do pewnych działań lub uprawniające dane państwo (imiennie) do tych działań (np. RP w Afganistanie)

• Więzy obywatelstwa pomiędzy jednostką i państwem. Przyjmuje się normy (zwyczajowe i umowne), dzięki którym państwo może sprawować jurysdykcję nad swoim obywatelem, który przebywa w przestrzeni innego państwa.

Rodzaje kompetencji:

1. Terytorialne: wykonywane w przestrzeni państwowo zorganizowanej: (część przestrzeni innego państwa lub przestrzeń, która wolą społeczności mnar ma być państwowo zorganizowana)

• Samodzielnie wykonywane, przyznane indywidualnie

• Następstwo umowy cesji i dzierżawa terytorium, której nie towarzyszy przekazanie suwerenności państwowej: Cesja na rzecz UK Hong-Kongu na 99 lat 1898; Umowa oddająca w wieczystą dzierżawę USA bazę wojskową w Guantanamo;

• Umowa UK i Francji o wykonywaniu jurysdykcji na terytorium drugiego państwa w obrębie tunelu pod kanałem La Manche - strefy kontroli (nie jest to cesja)

• Samodzielnie wykonywane wynikające z generalnego umocowania prawa mnar:

okupacja wojskowa - efekt działań wojennych jako stan przedłużającej się obecności zbrojnej na danym terytorium co daje początek nowemu reżimowi terytorialnemu. Władza terytorialna wykonywana jest wyłącznie przez państwo okupujące, ale nie oznacza to przeniesienia suwerenności nad tym terytorium na okupanta. Reguły tego postępowania i zakres kompetencji określa konwencja haska z 1907, regulamin haski i konwencja genewska z 1949. Okupacja dotyczy jedynie terytorium faktycznie znajdujące się pod władzą armii nieprzyjacielskiej, gdzie władza jest ustanowiona i wykonywana. Zakłada się uszanowanie porządku prawnego, który się zastaje - minimalna ingerencja mająca na celu przywrócenie porządku.

okupacja pokojowa - wprowadzona też na mocy indywidualnego umocowania w prawie przewidzianym traktatem, które ustanawia reżim tej okupacji. Np. traktat poczdamski - okupacja Niemiec przez zwycięskie mocarstwa.

• Przyznane indywidualnie wykonywane pod kontrolą międzynarodową. Sprawowane nad:

• Terytoriami mandatowymi: podział kolonii niemieckich i terytoriów po rozpadzie imperium otomańskiego po I WŚ zamieszkałych przez ludy niezdolne do samodzielnego rządzenia. Podział mandatów na 3 grupy: A - gwarantowano im niepodległość (ludność tych terytoriów jako etnicznie podobna miała prawo do samostanowienia się); B - kolonie niemieckie w Afryce, C - Afryka południowozachodnia i wyspy na Pacyfiku. (B i C bez perspektywy rozwoju suwerennego).

Opiekę nad tymi ludami miały sprawować narody rozwinięte jako mandatariusze LN - na podstawie dwustronnej umowy z LN i pod jej kontrolą - przedkładano Radzie Ligi coroczne sprawozdania. Mandatariusze realizowali kompetencję w przestrzeni terytorium mandatowego. Nie wszystkie terytoria mandatowe uzyskały niepodległość.

• Terytoriami powierniczymi: po II WŚ mandaty B i C oraz pokonanych w wojnie państw (np. Japonii). KNZ nadawała nad nimi opiekę w celu popierania ich rozwoju i dążenia do samowładności/niepodległości. System ten wzorowany był na systemie mandatowym, ale dokładniej opisano cele systemu, reguły przyznania kompetencji i procedury kontroli. Wszystkie terytoria powiernicze miały zagwarantowaną perspektywę niepodległości i w końcu wybiły się na niepodległość. Kompetencję terytorialną określała KNZ i umowa dwustronna między państwem realizującym powiernictwo a ONZ.

2. Terytorialne realizowane samodzielnie w przestrzeniach międzynarodowych nie poddanych niczyjemu zwierzchnictwu, uznanych za wspólne, służące wszystkim (res nullis, res comunis) - w przestrzeniach mnar:

• Pełne morze: jest to przestrzeń niezawłaszczalna; wszystkie państwa mogą wykonywać na nim kompetencje polegające na realizacji uprawnień (żegluga, rybołówstwo, przelotu nad, zakładanie kabli, rurociągów, badania naukowe, budowanie sztucznych wysp).

Status res communis morza pełnego potwierdza konwencja genewska `58 i konwencja o prawie morza '82: żadne państwo nie może sobie rościć praw do nadania swej suwerenności jakiejkolwiek części morza otwartego. Muszą być wykorzystywane do celów pokojowych.

Kompetencja wykonywana jest wobec statku, którego obecność jest przejawem obecności państwa na pełnym morzu i korzystania z wolności morza pełnego. Państwa same ustalają przyznawanie obywatelstwa statkom. Musi istnieć rzeczywista więź pomiędzy państwem statkiem. Statki mogą pływać tylko pod banderą jednego państwa i na morzu pełnym podlegają jurysdykcji tylko tego państwa.

Jurysdykcja ta bywa ograniczona: prawo wizyty i rewizji (przy podejrzeniu piractwa i handlu ludźmi, nielegalnej audycji lub braku przynależności państwowej), prawo pościgu, stan wyższej konieczności i zderzenia na morzu. Wyjątki nie dotyczą okrętów wojennych lub w służbie rządowej - wyłączność jurysdykcji ma państwo bandery.

• Dno mórz i oceanów i ich podziemie: żadne państwo nie ma prawa zawłaszczania tego obszaru i jego zasobów. Jest res communis z racji znajdujących się w tym obszarze zasobów mineralnych. Prawa do zasobów Obszaru przysługują ludzkości jako całości, w której imieniu działa Organizacja Dna Morskiego. [u: poczytać w necie i na ćwiczeniach]

• Antarktyka i przestrzeń wód Oceanów poniżej 60 równoleżnika: nie należy do res communis do iure, ale rec communis de facto - może potencjalnie w przyszłości zostać zawłaszczona, teraz te roszczenia są zamrożone układem waszyngtońskim '59. Wszystkie państwa mogą korzystać dla potrzeb naukowych. Jest strefą zneutralizowaną i zdemilitaryzowaną. [u: poczytać w necie i na ćwiczeniach]

• Przestrzeń kosmiczna: przestrzeń 40 - 130 km od powierzchni Ziemi + ciała niebieskie. Kłótnia o kompetencje: początkowo w grę wchodziły USA i ZSRR, obecnie krąg tych państw się powiększa

Cele badawcze, wojskowe i cywilne.

Prawo przestrzeni kosmicznej:

liczne konwencje o charakterze uniwersalnym

porozumienia bilateralne i o ograniczonym kręgu stron

Wymagane jest pokojowe wykorzystanie.

Przestrzeń kosmiczna to przestrzeń między ciałami niebieskimi + ciała niebieskie we Wszechświecie. Jej status prawny - nie podlega zawłaszczeniu (układ '67)

Dopuszczalna działalność państw w przestrzeni kosmicznej: musi być pokojowa (utrzymanie mnar pokoju i bezpieczeństwa oraz popierania mnar współpracy i porozumienia) i prowadzona w interesie całej ludzkości(dopuszczenie państw do badania tej przestrzeni bez jakiejkolwiek dyskryminacji). Nakaz demilitaryzacji - nie można umieszczać broni jądrowej, ale demilitaryzacja nie dotyczy broni konwencjonalnej ani aktywności wojskowej mającej na celu rozpoznanie (wojskowe satelity). Całkowita demilitaryzacja dotyczy księżyca i innych ciał niebieskich.

Kompetencyjne/jurysdykcyjne aktywności państwa w kosmosie:

aktualne - dokonywane na obiektach załogowych lub bezzałogowych zgodnie z ich krajem rejestracji. Różne kryteria rejestracji obiektu w przestrzeni kosmicznej -jurysdykcja terytorialna, personalna lub według kryterium narodowości tych obiektów.

w przyszłości (gdy np. powstaną placówki na Księżycu: zgodnie z krajem ich rejestracji).

Państwa z tytułu swojego położenia nad oceanami/morzami mają pewne szczególne kompetencje w terenach przylegających. Kompetencje te są realizowane w:

• Morskim pasie przyległym - strefa przyległa

Rozciąga się do 24 Mm od linii podstawowej.

Państwo nadbrzeżne chce, aby każdy kto przepływa w tym pasie honorował ich przepisy (celne, skarbowe, imigracyjne i sanitarne) - mogą zatem zatrzymywać i dokonywać kontroli wykonywania tych przepisów oraz karać naruszenia

Państwo może wykonywać w niej kontrolę konieczną do:

• Zapobiegania naruszania PK na terytorium tego państwa i jego wodach terytorialnych.

• Karania naruszeń PK dokonanych na terytorium państwa i jego wodach terytorialnych.

• Szelfie kontynentalnym

Rozciągłość: do 200 Mm od linii podstawowych.

Prawa państwa:

• Badanie i eksploatacja zasobów morskich na dnie i pod jego powierzchnią.

• Jurysdykcja w odniesieniu do: budowania wysp i instalacji, badań naukowych, ochrony środowiska morskiego.

W tej strefie wszystkie państwa korzystają z wolności przepływu, przelotu, układania kabli i rurociągów zgodnie z prawem międzynarodowym.

• Wyłącznej strefie ekonomicznej

Dno morskie i jego podziemie. Jego szerokość to 200 Mm od linii podstawowych.

Państwo nadbrzeżne:

• Wykonuje suwerenne prawo w celu badania i eksploatacji szelfu.

• Wyraża zgodę na wszelkie działania innych państw na szelfie.

• Jego prawo nie jest zależne od faktu eksploatacji i zawładnięcia szelfem.

• Układanie rurociągów i kabli odbywa się za zgodą państwa władającego szelfem i ono wytycza trasę.

3. Kompetencja personalna:

Kompetencja personalna - wykonywanie przez państwo jurysdykcji wobec własnych obywateli znajdujących się na terytorium innego państwa i w przestrzeniach mnar. Jest to aspekt personalny jurysdykcji wobec obywateli na terytorium państwa w sposób zupełny i wyłączny. [sprawa Nottebohma]

• Warunkiem objęcia osoby tą kompetencją jest fakt jej obywatelstwa. Jest to więź między państwem i jednostką, Państwo samo określa, kto jest jego obywatelem. Obywatelstwo daje podstawę do objęcia aktem opieki dyplomatycznej.

• Obywatelstwo osób fizycznych:

• Ma to być rzeczywisty węzeł pomiędzy państwem i jednostką. Ma on wyrażać społeczne i emocjonalne przywiązanie jednostki. Obywatelstwo daje państwu tytuł do wykonywania ochrony nad jednostką w stosunku do innego państwa , ale tylko wówczas, gdy przekłada się na pojęcie prawnego przywiązania do państwa. Każde państwo jest wolne w określaniu kryteriów przyznania obywatelstwa (jedynym wyjątkiem jest warunek, aby więzy te były realne).

• Nabycie obywatelstwa następuje z mocy prawa (zasada więzów krwi lub zasada urodzenia) lub na wniosek osoby zainteresowanej. Do ustawodawstw wprowadza się kombinację tych zasad podstawowych, by umożliwić nabycie obywatelstwa dzieciom apatrydów lub osób nieznanych/bez obywatelstwa.

• Negatywne i pozytywne zbiegi praw (ustaw) o obywatelstwie - bezpaństwowość i podwójne obywatelstwo.

• Międzynarodowe reguły dotyczące tych kwestii:

konwencja haska w sprawie kolizji ustaw o obywatelstwie z 1930

każda osoba powinna posiadać obywatelstwo i to tylko jedno.

w państwie trzecim osoba posiadająca więcej niż jedno obywatelstwo traktowana jest, jakby miała jedno - kraju, z którym jest/wydaje się być najbardziej związana.

utrata obywatelstwa

europejska konwencja o obywatelstwie z 1997. - służba wojskowa obowiązuje tylko w państwie, na terytorium którego ma miejsce stałego zamieszkania.

konwencja nowojorska z 1957 o obywatelstwie kobiet zamężnych wprowadzająca zasadę niezależności obywatelstw małżonków - unikanie bezpaństwowości - wcześniej kobiet w wyniku małżeństwa traciła obywatelstwo i automatycznie uzyskiwała obywatelstwo męża; po rozwodzie nie mogła wrócić do poprzedniego obywatelstwa - zostawała bezpaństwowcem.

• Naturalizacja: w przypadku małżeństwa (za zgodą małżonka), długotrwałego pobytu, adopcji i innych. W tym celu musza być spełnione przesłanki ustawowe: długość pobytu, znajomość języka, respektowanie obyczajów, dobra reputacja, posiadanie środka utrzymania. Szczegóły naturalizacji określa prawo krajowe.

Umowy Bancrofta - pojawił się termin 5 lat przy naturalizacji - w XIXw. - między USA a Szwecją

• Prawo do obywatelstwa zostało zapisane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

• Obywatelstwo osób prawnych:

• Określa się je na podstawie: miejsca rejestracji lub miejsca siedziby (czasem też kryterium kontroli = obywatelstwo większości akcjonariuszy/zarządu).

• Sprawa Barcelona Traction (Belgia-Hiszpania '70): gdy w grę wchodzi wykonywanie opieki dyplomatycznej wobec osoby prawnej, nie można wskazać na kryterium absolutne rozstrzygające o efektywności obywatelstwa.

• Komisja Prawa Mnar `06: podstawowym kryterium powinno być miejsce rejestracji, chyba że jest kontrolowana przez obywateli innego państwa, nie prowadzi tutaj działalności, siedziba zarządu i kontroli finansowej jest w innym państwie.

• Obywatelstwo statków morskich, powietrznych i obiektów wyrzucanych w przestrzeń kosmiczną:

• Wynika ono z faktu rejestracji w rejestrze danego państwa i prawa noszenia bandery tego państwa.

Następstwa przyznania obywatelstwa:

• Możliwość wykonywania jurysdykcji na terytorium państwa i na terytorium innych państw

• Możliwość stosowania reguł normujących kwestie odpowiedzialności państwa za zachowanie jego funkcjonariuszy. Funkcjonariusz RP w przestrzeni mnar - jego zachowanie implikuje potrzebę poniesienia odpowiedzialności po stronie RP.

• Ocena skutków wywołanych przez rejestrowane w nim obiekty

Wykonywanie kompetencji personalnej to aktywność podejmowana w intencji wywołania skutków prawnych w przestrzeni prawnej innego suwerena. Implikuje to konflikt jurysdykcji.

Wykonywanie kompetencji personalnej polegające na podejmowaniu aktów władczych wobec obywateli:

stosowanie i egzekwowanie wobec obywateli prawa państwa obywatelskiego w obcej przestrzeni państwowej. Możliwe w kilku przypadkach:

• Dochodzenie zapłaty roszczeń alimentacyjnych: konflikt jurysdykcji eliminują liczne umowy międzynarodowe, normujące ten obowiązek. Umowy te uznają orzeczenia dotyczące tego obowiązku jak też ułatwiają ich egzekucję. Jest regulacja powszechna (nowojorska), europejska i wspólnotowa.

• Wymierzanie sprawiedliwości: np. ekstradycja - wydanie podejrzanego lub przestępcy państwu, które wykonuje wobec niego kompetencję polegającą na osądzeniu lub wykonaniu orzeczonej kary (muszą być spełnione pewne warunki: czyn jest karany w obydwu państwach, ściga się tylko za przestępstwo wskazane we wniosku, nie może to być osoba, której udzielono azylu i nie może to być obywatel państwa, które ma wydać tę osobę).

Są umowy bilateralne i konwencje wielostronne. Umowa szczegółowo ustala, kto, za co, w jaki sposób podlega ekstradycji i kto składa wniosek.

Wyjątek od ekstradycji (od XIX w.) - czyny o charakterze politycznym (nie dotyczy metod działania wykraczających poza standardy walki politycznej)

W Europie odchodzi się od formuł ekstradycyjnych na rzecz `europejskiego nakazu aresztowania'.

• Egzekwowanie powinności podatkowych: unikanie podwójnego opodatkowania. Liczne umowy między państwami dotyczące realizacji tej kwestii. Umowa między UK a RP zmieniona w 2006: jeśli Polak pracuje w ciągu roku wyłącznie w UK, nie płaci w Polsce od tego podatku.

Wykonywanie kompetencji personalnej polegające na podejmowaniu aktów opieki/pomocy dyplomatycznej - określane przez prawo zwyczajowe.

• Akt opieki to reakcja państwa na naruszenie prawa mnar (wywołującego bezpośrednie skutki prawne) wobec jego obywatela (osoby fizyczne i prawne) przez państwo trzecie, w sytuacji gdy jednostka nie może uzyskać sprawiedliwości za pomocą innych środków prawnych. Akt opieki przejawia się w działaniach dyplomatycznych lub międzynarodowych działaniach sądowych uruchomionych na rzecz skrzywdzonej jednostki. Tylko więzi obywatelskie uprawniają do opieki and jednostką. [STMS '24 w sprawie Mavromatis]

• Opieka dyplomatyczna to nie akt pomocy konsularnej (reprezentacja obywatela przed sądami i innymi organami państwa pobytu, wydawanie paszportów i in.)

• Opieka dyplomatyczna państwa polega na:

• Złożeniu oświadczeń do państwa przyjmującego wnoszących o uzyskanie wyjaśnień okoliczności, przyczyn takiego potraktowania obywatela - działania dyplomatyczne

• Gdy jednostka nie może dojść swoich praw w postępowaniu przed sądami państwa goszczącego (pozwanie państwa obcego przed jego własnymi organami wymiaru sprawiedliwości), można wprowadzić postępowanie sądowe prowadzące do wywołania sporu między państwami i rozwiązania go - działania sądowe

Sprawa Trail Smelter. Rolnicy ze stanów próbowali dochodzić swoich praw przed sądami kanadyjskimi. Po niepowodzeniu Waszyngton wkroczył.

Sprawa Barcelona Traction '70: sąd hiszpański ogłosił upadłość kanadyjskiej spółki z przewagą akcjonariuszy belgijskich. Zachowania wywołujące uszczerbek, który można przypisać Hiszpanii naruszały prawa spółki, a nie akcjonariuszy - Belgia nie miała prawa do roszczeń.

• Opieka nie nastąpi jeśli obywatel nie wyczerpie możliwych wewnętrznych środków dochodzenia sprawiedliwości.

Dlaczegóż tak:

• Żeby suweren miał możliwość naprawienia błędu

• Sądy miejscowe lepiej znają materię sporną

• Postępowanie jest tańsze i szybsze

• Nie rodzi napięć - jeśli naruszenie zostanie potwierdzone, państwo naprawia szkodę

• Decyzja o podjęciu i wykonaniu opieki dyplomatycznej należy do państwa. Obywatel nie decyduje o wprowadzeniu działań w życie, nie może też zrzec się/wyłączyć kompetencji państwa obywatelskiego do opieki dyplomatycznej. Państwo nie broni interesu jednostki na pierwszym miejscu - broni swojego państwowego interesu, prawa wymagającego poszanowania jego obywateli, swojego honoru. Rozstrzygnięcia mają satysfakcjonować państwo, a nie jednostkę.

• Limitacje stosowania opieki dyplomatycznej: [E] - inne niż opieka dyplomatyczna sposoby pomocy

• Traktaty określające stosunki gospodarcze w przypadku państw, które goszczą inwestora. Gdy dochodzi do sporu między inwestorem, a władzą państwa, która powinna zachęcać do działalności inwestycyjnej - spór jest rozwiązywany przez wskazany w umowie międzynarodowy trybunał arbitrażowy lub który strony powołają ad hoc. Uruchamianie trybu opieki dyplomatycznej zostaje wyłączone między tymi podmiotami. Eureco a Ministerstwo Skarbu Państwa

• Traktaty stanowiące o ochronie praw podstawowych człowieka - europejska konwencja o prawach i wolnościach podstawowych z 1950 - naruszenie praw i wolności podstawowych podlega Strassburgowi,

• Traktaty funkcjonalne. Np. traktat algierski powołujący irańsko-amerykański Trybunał Skarg.

Wykonywanie kompetencji personalnej ma miejsce, kiedy państwo próbuje objąć regulacją krajową zdarzenia mające miejsce za granicą, a w których obywatel tego państwa poniósł szkodę.

Zasada jurysdykcji skutkowej:

Gdy zdarzenia zachodzące poza terytorium państwowym są przedmiotem zainteresowania jurysdykcji państwa z uwagi na poważne następstwa, jakie wywołują w jego porządku prawnym i na jego terytorium.

Polega na wymuszeniu skuteczności własnego ustawodawstwa w obcej państwowej przestrzeni prawnej.

Strzały przez granicę, transferowanie przez granicę oszczerczych publikacji, wprowadzenie w obrót handlowy szkodliwych produktów.

• USA: zasada polegająca na wymuszeniu skuteczności własnego ustawodawstwa w obcej przestrzeni prawnej. USA podjęły pewne kroki, które miały na celu zabezpieczyć ich gospodarkę. W ich wyniku Stany nadały swoim rozstrzygnięciom prawnym możliwość skutku w innym niż amerykański porządku prawnym:

• Sądy amerykańskie mają prawo do badania zagranicznych aktów nieuczciwej konkurencji, których dopuszczają się podmioty zewnętrzne, a które mogłoby zaszkodzić rynkowi amerykańskiemu.

• US wprowadza restrykcje ekonomiczne godzące w terytorialny rozdział kompetencji państwowych -

Powołując się na kompetencję personalną uznają swoje zwierzchnictwo nad filiami spółek amerykańskich wbrew zasadzie terytorialności i personalności (filia mieści się i zarejestrowana jest zagranicą). Amerykańska spółka nakazała francuskiej filii zerwanie umowy z Chinami na podstawie amerykańskiego embargo na handel z Chinami.

'96 - ustawa Helmsa-Burtona - zakazuje pod rygorem sankcji na każdy podmiot gospodarczy na świecie, handlu dobrami skonfiskowanymi na Kubie przez reżim Fidela Castro.

Ustawa d'Amato - zakazuje aktów inwestowania w Iranie i Libii w wydobycie gazu i ropy naftowej.

• Wymaga od swoich obywateli podejmowania na terytorium państwa goszczącego zachowań niezgodnych z prawem miejscowym.

W obronie niektóre państwa wprowadziły zakaz pod groźbą kar kierowania do obywateli poleceń ekonomicznych, handlowych i technicznych, które stanowiłyby zagrożenie dla suwerenności, bezpieczeństwa, podstawowych interesów ekonomicznych lub porządku prawnego.

Zasada jurysdykcji ochronnej:

• Wykonywanie jurysdykcji wobec sprawców czynów popełnionych na obcym terytorium, które to czyny są skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa lub określonej kategorii jego interesów.

• Jakie zwyczajowo przestępstwa: szpiegostwo, fałszowanie dokumentów i środków płatniczych, składanie fałszywych zeznań, pogwałcenie praw celnych i imigracyjnych itd.

• Nowe zagrożenie: akty terroryzmu.konwencja w sprawie zwalczania aktów nuklearnego terroryzmu '05. Państwa, strony konwencji będą uprawnione jurysdykcyjnie, gdy czyny są: popełnione wobec obywatela państwa; przeciwko państwu lub jego obiektom rządowym tego państwa; przeciwko bezpaństwowcowi mieszkającemu stale w państwie; w intencji zmuszenia państwa do danego aktu lub do wstrzymania się; popełnione na pokładzie statku, pod banderą tego państwa.

Dlaczego wprowadzono takie unormowania: sprawa Achille Lauro `85- na wodach terytorialnych Egiptu na pokładzie włoskiego statku amerykański obywatel pochodzenia żydowskiego został zabity przez palestyńskich terrorystów. Pojawiło się pytanie, kto ma prawo do zajęcia się sprawą: Egipt (terytorialna), Włochy (terytorialna - bo statek), USA (personalna pasywna).

Zasada jurysdykcji narodowej:

• Jurysdykcja sprawowana nad obiektami morskimi, powietrznymi i kosmicznymi (jeśli ktoś nie uznaje zasady terytorialnej na tych obiektach)

Kompetencje państwa realizowane w bezpośrednim i bezinteresownym interesie społeczności mnar:

Poza swoim terytorium (mandatariusz/państwo powiernicze) i w jego obrębie (żegluga na rzekach mnar, cieśninach terytorialnych , kanałach morskich, wodach archipelagowych)

Jurysdykcja uniwersalna/powszechna:

• Przyjęcie i aplikowanie aktów przewidujących karanie pewnych kategorii czynów uznanych w obrębie społeczności międzynarodowej za czyny, których ściganie jest interesem całej społeczności międzynarodowej - czyny godzące w podstawowe wartości cywilizowanego świata. Ściganie jest czynione wobec każdej osoby, niezależnie od miejsca popełnienia czynu pod warunkiem jej obecności na terytorium państwa.

(Jestem gotów uruchomić swój wymiar sprawiedliwości wobec osoby, której czyny poruszają sumienia całej społeczności mnar.)

• Kompetencje uniwersalne powstały w kontekście zbrodni wojennych w 1945 (na podstawie powszechnego ścigania piractwa). Wcześniej już Grocjusz uznawał, że władcy mają prawo wymierzać karę za czyny naruszające poważnie prawo natury lub prawo narodów.

• Jeśli możemy zaobserwować praktykę państw polegającą na karaniu sprawców tych czynów - potępianych przez społeczność międzynarodową, to możemy mówić o ukształtowaniu się pewnej normy zwyczajowej/imperatywu, który nakazuje podjąć działania w tej kwestii. Jeśli takiej praktyki nie odnajdujemy, to jurysdykcja ta pozostaje celem do osiągnięcia.

• Czyny ścigane przez społeczność międzynarodową to: [E]

• Przestępstwa prawa narodów (delicta iuris gentium): połączone ze zbiorem konwencji mnar formułujących obowiązek ich ścigania. Np.: handel niewolnikami, kobietami, dziećmi, narkotykami, piractwo, terroryzm, korupcja, terroryzm nuklearny, bezprawna ingerencja w mnar lotnictwo cywilne, zamach na dobra kulturalne w trakcie konfliktu zbrojnego itd.

Nie jest to praktyka powszechna, ponieważ:

obejmuje jedynie strony konwencji, więc jest quasi-powszechna.

osądzenie przestępcy może nastąpić jedynie, jeśli nie dojdzie do ekstradycji do państwa obywatelstwa/popełnienia czynu.

• Zbrodnie międzynarodowe: zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie przeciwko ludzkości: morderstwa, wytępianie, stosowanie niewolnictwa, deportacje, pozbawienie wolności, niewolnictwo seksualne, inne czyny nieludzkie, prześladowania rasowe, religijne, polityczne, uczynione podczas wojny lub pokoju. [wg Międzynarodowego Trybunału Wojskowego]

• US Restatement nakazuje karać sprawców: piractwa, handlu niewolnikami, ataków na statki powietrzne i ich uprowadzanie i inne.

• Odpowiedzialność za wskazane zbrodnie ponoszą również funkcjonariusze publiczni działający z rozkazu zwierzchnika.

• Mnar Trybunał Karny rozszerza definicję na inne akty popełniane w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej.

• Praktyka ścigania tych zbrodni: na potrzebę powszechnego przeciwdziałania wskazuje ustanawianie międzynarodowych trybunałów karnych. Trybunały te mają kompetencję komplementarną wobec trybunałów krajowych. MTK wkracza, gdy trybunał krajowy nie chce lub nie może sam osądzić osoby.

Trybunały hybrydowe/mieszane/drugiej generacji: nowa kategoria trybunałów mnar - ustanawiane w bezpośredniej bliskości do miejsca przestępstwa dla lepszej internalizacji skutków społecznych wyroku i kary w miejscu jej popełnienia i dla ułatwienia rzeczywistego zadośćuczynienia ofiarom. Skład sędziowski łączy sędziów miejscowych i mnar - lepsze rozeznanie lokalnej sytuacji i kultury.

Jurysdykcja powszechna a MTK:

Kompetencja MTK jest komplementarna wobec narodowych jurysdykcji karnych państw, które ratyfikowały statut MTK. Wkracza, gdy państwo nie chce lub nie jest w stanie samo osądzić zbrodniarzy.

Konieczne działania dla wprowadzenia jurysdykcji powszechnej:

ustawowa penalizacja zbrodni i ich zjawiskowych postaci

przyjęcie założeń definicyjnych jurysdykcji powszechnej (obecnie tylko w Izraelu, GB, Belgii, Niemczech i Hiszpanii)

odejście od zasady aut dedere aut punie

Problemy jurysdykcji powszechnej:

problemy organizacyjno-finansowe - konieczność współpracy między państwami i wizytowania miejsc, utrudnione ustalanie danych, gromadzenie i zabezpieczanie dowodów, translacja dokumentów, ochrona świadków.

problem immunitetu politycznego sprawcy zbrodni (nawet mimo art. 27 statutu MTK)

problem ustaw amnestyjnych wobec sprawców zbrodni (decyzje amnestiujące zbrodniarzy zostały uznane za zgodne z prawem mnar)

Zatem jurysdykcja powszechna jest jeszcze w powijakach.

W przypadku konfliktu kompetencji państw w sprawach cywilnych o tym, prawo którego państwa należy stosować decyduje prawo mnar prywatne - w Polsce: ustawa '65 o prawie prywatnym mnar.

Ochrona kompetencji / jurysdykcji państwa:

• Istnienie sfery zastrzeżonej, sfery kompetencji wyłącznych danego państwa, twardego rdzenia suwerenności państwowej - dotyczy poszanowania integralności suwerennej państwa w przestrzeni, w której funkcjonowanie

• Pojęcie to pojawiło się w XIX w. w wyniku rozrostu regulacji prawa międzynarodowego. Z tego względu konieczne było wyznaczenie granic, jakich prawo to nie może naruszyć w porządku krajowym.

• Art. 18 Paktu LN: jeśli jedno z państw twierdzi, że sprawa dotyczy kompetencji wyłącznych, to Rada stwierdza to w sprawozdaniu nie zalecając żadnego rozwiązania.

• Sfera zastrzeżona - sfera, w której działania państwa i realizowane kompetencje nie pozostają w żadnym związku z prawem mnar. Obejmuje głównie działania i sprawy wewnętrzne, ale też polityki zagranicznej konfigurowanej zgodnie z przyjętą racją stanu. Działania państwa w jej obrębie nie są w żaden sposób poddane rygorom prawa międzynarodowego. Dotyczą one zazwyczaj polityki wewnętrznej państwa.

• Zakres sfer zastrzeżonej zależy od prawa mnar i jego rozwoju. Jednak jeśli państwo zaciągnie zobowiązanie mnar dotyczące materii z zakresu sfery zastrzeżonej, nie może powoływać się na konstrukcję `sfery zastrzeżonej'. Jeśli państwo umiędzynaradawia pewien aspekt życia społecznego, to jest on wyjęty ze sfery zastrzeżonej, nawet jeśli od zawsze dziedzina ta była regulowana przez ustawodawcę państwowego .

• Art. 2.7 Karty NZ - żadne postanowienie Karty nie upoważnia ONZ do interwencji w sprawach ze sfery wyłącznych kompetencji ani zmuszać przekazania sprawy do załatwienia wg Karty.

• Prawo mnar chociaż uznaje istnieje sfery zastrzeżonej, nie określa jej przedmiotowego obszaru - jest indywidualna dla każdego państwa, uwzględnia jego zobowiązania międzynarodowe. Strefa ta podlega też ciągłej ewolucji ze względu na zmienność zobowiązań państwa.

• Relacja sfery zastrzeżonej i zasada nieinterwencji:

• Państwo A nie może ingerować w sprawy państwa B pozostające w obrębie jego sfery zastrzeżonej. Pomimo braku precyzyjnego wyznaczenia granic tej sfery i katalogu zakazanych sposobów interwencji, zakaz naruszania jest powszechną i kluczową zasadą prawa międzynarodowego uznaną przez społeczność.

• Definicja zasady nieinterwencji (MTS w sprawie Nikaragua-US '86): zakaz dla każdego państwa na interweniowanie (pośrednie lub bez-)w sprawy (wewnętrzne i zewnętrzne)drugiego państwa, które zasada suwerenności pozwala swobodnie normować (wybór systemu politycznego, ekonomicznego, kulturalnego, kształtowanie stosunków zagranicznych).

• Przyczyny emocji i kontrowersji w prawie międzynarodowym wywołane tą zasadą:

• Brak pełnej precyzji wyznaczenia zasięgu oddziaływania zasady strefy zastrzeżonej (najwięcej emocji wywołują prawa człowieka i materie ekonomiczne).

Przykłady skrajnie wewnętrznych domen aktywności państwowych normowanych prawem mnar:

• Umowa z Gwatemala City '87 - narzucony przez 5 rezydentów Republik Ameryki Centralnej obowiązek ukształtowania ustrojowych rozwiązań w formule rządów demokratycznych.

• Układ z Dayton/Traktat pokojowy dla Bośnią i Hercegowiny - zawierał tekst konstytucji dla BiH i aneksy przewidujące m.in. przeprowadzenie demokratycznych wyborów.

• Comprehencive Proposal for the Kosovo Status Settlement '07 autorstwa specjalnego wysłannika Sekretarza Generalnego ONZ określono, jakie mają być rządy: demokratyczne, równość obywateli, wolny rynek itp.

• Niepewność listy zakazanych interwencji - nie jest do końca pewne jakie zachowanie jest aktem interwencji (niewątpliwie taką ingerencją jest interwencja zbrojna). Próg dopuszczalnego przymusu jest niemierzalny.

• Istnienie immunitetu/przywileju państwa (zbioru przywilejów chroniących zdolność wykonywania kompetencji państwowych w przestrzeni innego państwa, uznanych przez państwa w relacjach wzajemnych):

• Geneza: początki obrotu dyplomatycznego w XV / XVI w. Państwa informują się o swoich działaniach, wysyłają misje. Zgodnie z zasadą par in parem non habet imperium - wyłączono misje dyplomatyczne, aktywność dyplomatów i ich majątki spod jurysdykcji państwa przyjmującego.

• Obecnie to aktywność służb dyplomatycznych i konsularnych, ale też innych oficjalnych przedstawicieli państwa (głowa państwa, formacje wojskowe, jednostki realizujące misję państwową). Również akty lokowania majątku państwa na terytorium innych państw.

Działalność służb dyplomatycznych i konsularnych:

działania dyplomatyczne i konsularne - objęte niemal absolutnym immunitetem dyplomatycznym

inne działania w przestrzeni obcego suwerena - immunitet nie ma charakteru absolutnego

• Aktywności funkcjonariuszy państwa A nie podlegały niegdyś jakiejkolwiek ocenie państwa B - absolutny immunitet państwa - stracił absolutny charakter w XIXw.

Dyplomaci mają zapewnioną pełną swobodę realizacji misji dyplomatycznych. Mogą się oni znaleźć w obcej przestrzeni i realizować misję, ale by realizować w/w zasadę, ich działania również muszą być chronione.

• Aby mówić o immunitetach należy rozróżnić akty dokonywane przez misję dyplomatyczną i przez innych funkcjonariuszy [E: ten podział, czy sąd krajowy jest kompetentny do orzekania w jakiejś sprawie]

• Akty de iure imperii - akty władcze państwa, związane z jego suwerennością,

• Akty de iure gaestionis - nie są aktami władczymi, są analogiczne do tych, które podejmują podmioty uczestniczące w obrocie cywilnoprawnym, czynności niezwiązane z zasadą suwerenności państwa.

• Immunitet jurysdykcyjny: immunitet w postępowaniu sądowym

• Kto z niego korzysta: funkcjonariusze centralnych organów władzy państwowej działający w imieniu państwa i podmioty publiczne umocowane do takiego działania. [i tylko oni]

• Jakie czynności obejmuje:

• Nie obejmuje on czynności de iure gaestionis. O takim charakterze czynności decyduje sędzia krajowy - ocenia naturę przedsiębranego aktu. Identyfikuje się charakter tworząc listę aktów, które mogą być przedmiotem w postępowaniu sądowym.

• Nie będzie (najprawdopodobniej) skutecznie powoływany w sporach dotyczących: umów handlowych, o pracę, dotyczących posiadania i korzystania z rzeczy (np. najmu), uczestnictwa w spółkach, zdarzeń skutkiem których jest wywołanie szkód na rzeczy i osobie, eksploatacja statków w celach innych niż służba publiczna o charakterze niehandlowym.

• Akt o charakterze prywatnoprawnym zostanie wyłączony z immunitetu, akt publicznoprawny będzie nim objęty.

• Tematu dotyczy konwencja europejska o immunitecie państwa, konwencja ONZ o immunitecie jurysdykcyjnym państw i ich własności oraz regulacje krajowe.

• Np. sprawa konsulatu PRL w Kanadzie. Spółka kanadyjska na mocy kontraktu z konsulatem PRL miała zainstalować pewne elementy konstrukcji elektrycznej w budynku konsulatu. Ale konsulat się nie wypłacił. Czy Kanada może pozwać i zobowiązać do uregulowania należności? Sąd uznał to za akt de iure gestionis, co za tym idzie - konsulat nie został objęty immunitetem jurysdykcyjnym PRL.

• Przykład pracownika Radia Watykan - sąd włoski stwierdził, że nie ma kompetencji do sądzenia w sprawie rozwiązania umowy ze spikerem radia publicznego, bo jest to funkcja publicznoprawna.

• Polskie orzeczenie w sprawie relacji pracodawca-pracownik. SN: nie można odnieść immunitetu państwa obcego do działań jego organów w zakresie obrotu cywilnoprawnego na terenie innego państwa.

• Państwo może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego, jeśli zobowiązało się do tego w umowie mnar. Może zostać uznane za zarzekające się immunitetu, jeśli samo wszczyna postępowanie przez lokalnym sądem.

• Immunitet egzekucyjny:

• Chodzi tu o majątek misji dyplomatycznej, wizytujących, sił wojskowych czy innych funkcjonariuszy, specjalnych agend państwowych państwa A w przestrzeni terytorialnej państwa B. Również lokaty na rachunku bankowym stanowiące rezerwę budżetową lub przeznaczone na działalność handlową państwa.

• Majątek ten jest własnością państwa wysyłającego.

• Co do zasady podlega on miejscowym reżimom podatkowym czy celnym. Gdy państwa nie zawarły stosownych porozumień (najczęściej dwustronnych) wyłączających majątek spod tych reżimów, to nie jest on chroniony przed aktami władczymi miejscowego suwerena - podlega reżimom i aktom władczym miejscowego suwerena.

• Ale w przypadku egzekucji na tym majątku przyjmuje się istnienie immunitetu państwa wysyłającego nawet jeśli brak jest stosownych porozumień wyłączających między stronami. Co za tym idzie - żaden wyrok z tytułem egzekucyjnym nie może być wykonany na tym majątku bez zgody pozwanego państwa.

• Jednak przyjmuje się, że immunitet ten nie jest absolutny:

• Egzekucja może być wykonana, gdy ustalone zostało, że majątek ten jest wykorzystywany w celach innych niż pełnienie służby publicznej o charakterze niehandlowym. Musi jednak znajdować się on na terenie państwa, które jest powodem, oraz jest to majątek podmiotu, przeciwko któremu podjęto postępowanie.

• Bez zgody państwa majątek ten będzie uznawany za wykorzystywany lub mogący być wykorzystanym przez państwo w celach służby publicznej o charakterze niehandlowym

Dotyczy to: kont bankowych, które są wykorzystywane lub mają być wykorzystywane do wykonywania funkcji misji dyplomatycznych i innych państwa; majątku o charakterze wojskowy wykorzystywanego/przeznaczonego do wykonywania funkcji wojskowych; majątku banku centralnego lub innych władz finansowych państwa, majątku stanowiącego część kulturalnego dziedzictwa państwa lub jego archiwów nie przedłożonych do sprzedaży; majątku stanowiącego cześć wystaw obiektów naukowych, kulturalnych lub historycznych nie przedłożonych do sprzedaży.

Proces powstania państwa oraz przekształcenia, którym w toku swej egzystencji podlega - pewien typ zdarzeń i ich następstw, które zmieniając strukturę mapy politycznej zmieniają w każdym przypadku konfigurację kompetencji/jurysdykcji członków społeczności mnar.

Przekształcenia są następstwem:

• Zmiany w obrębie terytorium - wynikają z:

• Umowy cesji (zbycie części terytorium przez jedno państwo na rzecz drugiego) - restrukturyzacja kompetencji po obu stronach.

• Aktu inkorporacji państwa

• Zaniku państwa - kompetencje zanikają lub są przejmowane (wg mnar ustaleń) przez istniejące państwa, które obejmują we władanie terytorium państwa zanikającego.

Zmiany terytorialne mogą wywoływać skutki:

jakościowe - cesja terytorium o określonym statusie międzynarodowym prowadzi do zmian jakościowych w zakresie kompetencji - rozbudowanie/zanik przedmiotu władztwa. W przypadku zaniku państwa jego kompetencje wygasają lub są przejmowane przez spadkobierców.

ilościowe - prowadzi do zwiększenia się ilościowo kompetencji w rozumieniu przestrzennym: uzyskuje się lub traci kompetencję nad obszarem cedowanym (przyjętym lub oddanym).

• Zmiany w obrębie ludności: wywołane są zmianami terytorialnymi - traci się kontrolę lub zyskuje nad ludnością zamieszkującą obszar. Kiedy państwo zanika, zanikają jego kompetencje personalne. Zmiany te mogą pociągać za sobą zjawisko migracji - wywołuje zmiany w składzie ilościowym państw. Zmiany jakościowe - nabycie określonego terytorium może skutkować pojawieniem się nowego problemu, którym to państwo musi się zająć; np. problem ochrony nabytej mniejszości.

Ilościowe zmiany kompetencji - ilościowe zmiany w składzie ludności państw.

• Zmiany w obrębie władzy: w przypadku konstytucyjnej zmiany rządu -zakres i treść kompetencji nie ulegają zmianie, zmieniają się podmioty sprawujące tę kompetencję i sposoby ich realizacji. W przypadku niekonstytucyjnej zmiany może dojść do wypowiedzenia czy wygaśnięcia zobowiązań, co skutkować może zmianą kompetencji.

Prawo mnar nie jest zainteresowane przyczynami powstawania państw i przekształceń w ich obrębie. Interesuje się jednak sposobem ich powstawania oraz tym, jakie terytoria zbywa/nabywa, skutkami zmiany gospodarza terytorium (określa reguły sukcesji) oraz ustanawia zasady uznania, dzięki któremu zmiany stają się skuteczne. Określa reguły przebiegania tych procesów, których spełnienie może być warunkiem koniecznym uznania prawnej trwałości efektów przekształceń.

Sposoby powstania państw:

pochodne - wolą ludności lub decyzją polityczną państw. Dotyczy terytoriów państwowo zorganizowanych.

Liberia - dzieło prywatnej organizacji amerykańskiej 1821

Stany Zjednoczone - spontaniczna decyzja społeczności 13 stanów

Belgia - decyzja Francji, UK, Prus i Austrii

pierwotne

• Dekolonizacja: [E: dekolonizacja i terytoria niesamodzielne]

• Jest wyrazem działania na rzecz mnar pokoju i bezpieczeństwa oraz zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów z art. 1 KNZ. W chwili jej podpisania, termin `samostanowienie' odnoszony był do narodów, które już o swoim samostanowieniu zdecydowały (istniały ich narodowe państwa), jednak w wyniku rozwoju historii przypisano ten termin również do procesu politycznej emancypacji społeczności terytoriów powierniczych i niesamodzielnych.

• Terytoria powiernicze: obszary mandatowe B i C sprzed II WŚ. Zadaniem systemu powiernictwa było popieranie stopniowego rozwoju tych obszarów w kierunku samowładności i niepodległości z uwzględnieniem specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz stosownie do poszczególnych układów powierniczych

• Terytoria niesamodzielne- terytoria zamorskie (kolonie) państw założycieli NZ. Dotyczy obszarów, których ludność nie osiągnęła pełnego samorządu. Państwa zwierzchnie miały popierać interesy mieszkańców tych obszarów oraz rozwijać ich samowładność. Obecnie jest ich 16.

• Proces dekolonizacji - został zatwierdzony deklaracją ZO:

• Przekreślała ona podział na terytoria powiernicze i niesamodzielne,

• Popierała ruchy wolnościowe

• Przyznała narodom zamieszkującym te obszary prawo do samostanowienia (decydowania o swoim statusie politycznym, rozwijania życia gospodarczego, społecznego, ekonomicznego) Wybrany status nie musiał być niepodległym, ale tak w istocie było.

• Zmieniła ona znaczenia `samostanowienia' i przypisała ten proces również jako atrybut państw pretendujących do uzyskania niepodległości.

• Przesłanki procesu:

• Ludność deklaruje wolę posiadania niepodległego państwa.

• Proces dekolonizacji pozostaje w zgodzie z zasadą uti possidetis, ita possidetis (niech pozostanie tak, jak dotychczas posiadacie) - granice nowych państw są tożsame z granicami dotychczasowych terytoriów zależnych. MTS '86: zasada ta jest ogólną zasadą prawa mnar (chociaż wywodzi się z dekolonizacji w Ameryce i Afryce) i ma na celu uniknięcie zagrożenia i niebezpieczeństwa dla nowopowstałych państw. Odstąpić od niej można jedynie w przypadku porozumienia między zainteresowanymi państwami.

• Formy:

• Najbardziej pożądane - pokojowe.

• Jednak kiedy pokojowy przebieg procesu dekolonizacji jest niemożliwy, to państwo może odwołać się wszelkich środków koniecznych - nawet do użycia siły (jeden z 3 wyjątków od zakazu obok samoobrony i działania RB jako strażnika pokoju). Możliwe jest to, kiedy państwo zwierzchnie nie uznaje niepodległości obszaru, który chce zaistnieć jako suwerenne państwo (istnieje jeszcze 12 terytoriów niesamodzielnych).

• Secesja:

• Akt oderwania części terytorium istniejącego państwa i ustanowienie na nim nowego państwa.

• Jest to akt nieaprobowany w prawie międzynarodowym, ponieważ terytorium oderwane nie posiada (w odróżnieniu od np. terytorium powierniczego) statusu odrębnego od obszaru, od którego się separuje. Dlatego secesja uznana jest za akt godzenia w zasadę ochrony integralności terytorialnej istniejącego państwa. Bo dezintegruje coś, co już istnieje.

• Ważnym, zaakceptowanym przez społeczność międzynarodową aktem secesji była secesja republik radzieckich od ZSRR. Na mocy odpowiednich traktów rozwiązano problemy sukcesji ZSRR - jego kontynuatorem stała się Federacja Rosyjska - ona np. weszła w miejsce ZSRR w kręgu stałych członków RB ONZ. O secesji świadczyły akty ogłoszenia niepodległości republik bałtyckich i traktaty o oderwaniu się pozostałych republik.

• Ponadto przykład udanej secesji: Erytrea, Bangladesz.

• Nieudane próby secesji: prowincja Kongo (RB uznała za próby nielegalne), prowincja Nigerii (Sekretarz Generalny ONZ - ONZ nie akceptuje i nie będzie akceptowała secesji)

• Kosowo. Starcie nacjonalizmów: serbskiego i kosowskiego. Chęć usamodzielnienia się w ramach Federacyjnej Republiki Jugosławii - pacyfikacja - chęć oderwania się od FRJ deklarowana w referendum - głębsza pacyfikacja - polityczny i zbrojny opór Kosowa '96-99. Skala cierpień ludności albańskiej wywołała reakcje mnar: Grupa Kontaktowa ds. Byłej Jugosławii jako mediatorzy. Ostatecznie FRJ odrzuciło mediacje. Interwencja NATO przez zakwalifikowanie sytuacji jako zagrażającej mnar bezpieczeństwu. '07 projekt utworzenia państwa kosowskiego. Serbia wyklucza oddzielenie się Kosowa. Atissari: przyznani niepodległości prowincji jest jedynym rozwiązaniem pozwalającym na stabilizację i rozwój ekonomiczny Kosowa. Jednak brak jednomyślności w RB.

W rezolucjach i w porozumieniu z Rambouller potwierdza zobowiązanie państw do poszanowania suwerenności i integralności FRJ ale też planuje dalsze spotkania dla ostatecznych ustaleń. Zatem obok pozostawiania Kosowa w ramach FRJ strony zakładały inne rozwiązania statusu Kosowa. W postanowieniu w Ramboullet strona serbska akceptowała możliwość usamodzielnienia się Kosowa po referendum ludowym (za to miała inne zastrzeżenia). RB wskazała 3 zamienne warunki, których spełnienie zapewnie niepodległość Kosowa. Ostatecznie '08 proklamowano niepodległość wyłącznie wolą parlamentu w Kosowie bez zgody Serbii, stron porozumienia w Ramboullet lub RB - nie spełnia żadnego z tych 3 warunków. Brak poparcia dla takich zachowań w prawie mnar - rozbija częściowo integralność i jedność polityczną Serbii. Jednak jest faktem, który może trwale zmienić kształt mapy politycznej, bo i z bezprawia/ i z faktów też tworzy się prawo.

• Secesja nie jest wyrazem aktu samostanowienia narodów, ponieważ zasada samostanowienia nie ma na celu godzenie w integralność terytorialną państw istniejących [rezolucja z `70]

Sytuacja w Kanadzie - chęć secesji Quebec. SN Kanady: prawo mnar wskazuje na prawo do samostanowienia ale limituje je poszanowanie zasady integralności. Państwo, którego rząd reprezentuje naród na zasadzie równości ma prawo w świetle prawa mnar do ochrony swej integralności terytorialnej. Prawo do zewnętrznego samostanowienia pojawia się jedynie w skrajnych przypadkach/w określonych okolicznościach

[E:] czy mnożna wyrwać kawałek terytorium w imię samostanowienia.

Na podstawie doktryny, orzeczeń sądowych, praktyki państwa wskazuje się warunki uprawnionej secesji:

• etnicznie wyodrębniona grupa/naród,

• poważne naruszenie praw człowieka przez państwo, od którego chcą się oderwać

• nie istnieją inne środki, by ocalić ich tożsamość narodową.

• Podział:

• Następuje, gdy na obszarze istniejącego państwa powstają nowe byty państwowe, a istniejące państwo znika.

• Może się toczyć w sposób: Niekontrolowany: podział Jugosławii.

• Kontrolowany: podział Czechosłowacji - zawarcie porozumienia między władzami obu państw (o niemożności kontynuowania wspólnego bytu państwowego) i `aksamitny rozwód' 1 stycznia 1993 roku.

Podział Sudanu - '05 nadanie autonomicznego statusu 10 południowym prowincjom na podstawie porozumienia. Po 6 latach: referendum niepodległościowe (98% na tak). Podział ma nastąpić 9.07.11.

• Poszanowanie zasady uti possidetis iuris przy podziale państw federacyjnych niszczy możliwy zalążek sporów terytorialnych.

• Zjednoczenie:

• Akt połączenia się państw. W jego wyniku powstaje jedno nowe państwo, podmioty łączące się przestają istnieć.

• Jest to proces dobrowolny i równoprawny, którego podstawą jest traktat.

• Jemen południowy z północnym `90

• Proces zjednoczenia Niemiec (właściwie dobrowolna inkorporacja NRD do RFN. Integracja części społeczności niemieckiej z państwem, od którego była ona oddzielona wbrew swojej woli). Dwa etapy tego procesu:

• Pierwszy: Aspekt wewnętrzny: decyzja o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej. Aspekt zewnętrzny: konferencja 2 + 4 (mocarstwa) - układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec - zakończenie misji wynikającej z umowy poczdamskiej.

• Drugi: ratyfikacja przez parlamenty RFN i NRD układu o przywróceniu jedności i ustawy zasadniczej.

Nabycie terytorium: objęcie w suwerenne władanie z prawem do wykonywania pełni kompetencji z pełnym skutkiem wobec członków społeczności mnar.

• Nabycie terytoriów, które w chwili tego zdarzenia nie podlegają niczyjej władzy:

• W aspekcie historycznym:

• Bulla papieska gwarantująca Hiszpanii wszystkie ziemie położone na zachód od południka oddalonego o 100 Mm od Azorów. I traktat Hiszpanii z Portugalią o podziale przestrzeni opisanych w bulli.

• Nabycie terytoriów polegało na ich zajęciu i kolonizacji - z racji na ich status: res nullis. Nabycie tego terytorium zachodziło na skutek sprawowania nad nim efektywnej kontroli, przekształcanej z czasem w wykonywanie wszystkich aspektów kontroli państwowej.

• Połączone było z koniecznością notyfikowania zajęcia zainteresowanym państwom trzecim.

• Akt generalny konferencji berlińskiej 1885 - mocarstwa mają obowiązek ustanowić władzę wystarczającą do zapewnienia poszanowania praw nabytych

• Nabycie terytorium, które do chwili nabycia podlegało innej władzy: formuły umowne i pozaumowne.

Formuły umowne nabycia terytorium:

• Umowa cesji - jest podstawową formą nabywania terytorium w drodze umowy. Kształtuje stosunki pomiędzy cesjonariuszem i cedentem. Jest skuteczna erga omnes - wpływa na nowy układ terytorialny.

• Dawniej formą cesji była umowa kupna-sprzedaży terytorium; np. poszczególnych stanów przez USA od państw (Hiszpanii, Francji i Meksyku).

• Funkcje współczesne cesji:

• korygowanie biegu granic (umowa polsko-radziecka 1950o wymianie 400 km²),

• zmiana porządku terytorialnego (traktat o przynależności Alzacji i Lotaryngii do Francji) - funkcja rzadsza

Formuły pozaumowne:

• Zawojowanie:

• Faktyczne wykonywanie aktów władczych na terytorium zdobytym tożsame z aneksją terytorium.

• '33 STMS w sprawie statusu prawnego Grenlandii Wschodniej: podbój prowadzi do utraty suwerenności na rzecz państwa zwycięskiego.

• Obecnie panuje zasada, że nabytki pochodzące z groźby lub użycia siły są nielegalne (np. aneksja Kuwejtu przez Irak) - traktat o wyrzeczeniu się wojny Brianda-Kelloga

• Akty jednostronne:

• Jednostronna decyzja państwa, sądu czy organu OM o przyznaniu określonego terytorium.

• Np. decyzja ZO ONZ o przyznaniu Erytrei Etiopii.

• Zasiedzenie:

• Nabycie terytorium poprzez długotrwałe, rzeczywiste wykonywanie zwierzchnictwa nad nim.

• Przesłanki: [wg arbitra Maxa Hubera w sprawie wysp Las Palmas '82 ]

• Upływ czasu,

• Wykonywane ciągle,

• Wykonywane w sposób pokojowy.

• Stwierdza się stan rzeczy niezgodny z realnymi prawami

• Falklandy - przez lata przechodziły z rąk do rąk (GB, Hiszpania, Argentyna). W momencie odkrycia złóż ropy doprowadziło do wojny o Falklandy '82. '95 umowa o współpracy w zakresie eksploatacji złóż. Umowa w praktyce nierealizowana - uznaje się suwerenność GB nad wyspami na skutek zasiedzenia. Mimo to Argentyna utrzymuje ('07), że zapewnienie prawa do samostanowienia brytyjskim mieszkańcom wyspy oznaczałoby zaakceptowania rozbicia integralności terytorialnej Argentyny.

• Małżeństwo monarchiczne: przechodzenie własności terytorium w ramach unii personalnych zawieranych poprzez małżeństwa monarchów. Szczególnie praktykowane przez Habsbugrów.

Sukcesja państw: Konwencja o sukcesji `78

• Sukcesja: trwałe zastąpienie jednego państwa przez inne państwo w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe zobowiązania.

• Państwo sukcesor wkraczając na dane terytorium przejmuje odpowiedzialność za zobowiązania związane z tym terytorium zaciągnięte przez państwo poprzednika.

• Kto jest zainteresowany sukcesją:

• Podmioty prawa krajowego poddawane nowej władzy

• Państwo poprzednik i państwo sukcesor - podział majątku, przejęcie materiałów, dokumentacji administracyjnej

• Społeczność międzynarodowa.

Relacja między sukcesorem a jednostkami:

• Problem poszanowania przez sukcesora praw nabytych: na podstawie ustawodawstwa poprzednika lub zawartych kontraktów przez jednostki z poprzednikiem.

• Zasadę poszanowani praw nabytych najczęściej stosuje się do praw nabytych w wyniku obrotu cywilnoprawnego (np. przeniesienie na jednostkę własności ziemi). Nieuszanowanie tej zasady rodzi odpowiedzialność mnar.

• Odnoszona jest też do kontraktów prawa publicznego (koncesja na świadczenie usług publicznych).vSTMS '23 Grecja-UK, sprawa Mavromatisa: GB musi uszanować przyznane przez imperium otomańskie koncesje na prowadzenie robót publicznych na terenie Palestyny. Jeśli sukcesor odmawia poszanowania tych praw, musi przyznać podmiotowi stosowne odszkodowanie, którego wysokość ma uwzględniać wysokość nakładów poniesionych na uruchomienie inwestycji i amortyzacji.

• Tezy przeciwników: automatyczne przyjęcie praw nabytych jest sprzeczne z możliwością prowadzenia przez sukcesora samodzielnej polityki (nie ma czym gospodarować) oraz zasadzie konsensualności - możliwości odmówienia zgody na zobowiązanie, zwłaszcza, gdy jest ono sprzeczne ze stanowiskiem tego państwa.

• Prawa publiczne jednostek: prawo wyborcze, piastowania urzędów, dysponowania obywatelstwem państwa poprzednika -nie muszą być honorowane przez państwo sukcesora - należą one do sfery zastrzeżonej państwa sukcesora.

• Problem sukcesji obywatelstwa: zastrzeżenia do obowiązywania powyższej zasady.

• Generalnie państwo samo może decydować o tym, komu nada swoje obywatelstwo. Ale praktyka taka jest niedopuszczalna w przypadku sukcesji państw - sukcesor nie ma prawa arbitralnej odmowy przyznania statusu obywatelstwa ogółowi populacji z terytorium cedowanego lub części populacji z terytorium oderwanym w drodze secesji (odmowa obywatelstwa estońskiego nieestończykom - 1/3 ludności państwa)

• Komisja Prawa mnar ONZ '97: należy pamiętać o postanowieniach konwencji z '30 (leży w interesie wspólnoty mnar, aby każdy posiadał obywatelstwo) i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (każdy ma prawo posiadania obywatelstwa, nikt nie może być samowolnie pozbawiony obywatelstwa ani prawa zmiany obywatelstwa)

• Zgodnie z zasadą przyjętą w prawie międzynarodowym: jednostki mają prawo do obywatelstwa co najmniej jednego z zainteresowanych państw (mogą wybrać obywatelstwo państwa sukcesora lub poprzednika, o ile nadal istnieje). Państwa mają obowiązek podjęcia wszelkich środków zapobiegających `ubezpaństwowienia' jednostek w następstwie sukcesji.

Relacje państwa poprzednika i państwa sukcesora:

• Przedmiotem sukcesji w tej relacji są: majątek, archiwa, długi. W przypadku zjednoczenia przebiega najprościej - sukcesor przejmuje wszystko.

• Sukcesja majątku:

• Na sukcesora przechodzi całość majątku, który należał do poprzednika. Przy czym majątek to mienie ruchome i nieruchome położone na terytorium obejmowanym przez sukcesora, mienie publiczne, prawa i roszczenia (mienie prywatne nie. Wykluczony jest zatem majątek przedsiębiorstw prywatnych, niezależnie od formy ich działania pod rządami poprzednika)

• Przekaz - na podstawie umowy lub bez niej.

• Przejęcie - w dniu przejęcia suwerenności nad tym terytorium.

• Następuje bez odszkodowania, chyba, że państwa stwierdzą inaczej.

• Komisja Badintera - komentuje jako agora prawnicza to, co dzieje się w przestrzeni bałkańskiej - potwierdza w/w zasady

• Sukcesja archiwów (dokumentów związanych z działalnością poprzednika, z administrowaniem terytorium - niezbędne do zarządzania tym terytorium):

• Archiwa zarządu (techniczne) i archiwa suwerena (refleks działań władzy w regionie) - nowy suweren winien znać strukturę np. sieci wod-kan i administracji na tych terenach.

• Przekaz na drodze umowy lub bez niej.

• Następuje w chwili przejęcia suwerenności nad danym terytorium.

• Przekaz następuje bez odszkodowania, chyba, że strony postanowią inaczej.

• Sukcesja długów (międzynarodowych zobowiązań):

• Długi uniwersalne (narodowe) i zlokalizowane (związane z częścią narodowego terytorium)

• Państwa mają pełną swobodę w podzieleniu ciężarów finansowych.

• Generalna zasada stanowi, ze sukcesor obejmuje długi w słusznej proporcji do obejmowanego mienia i aktywów (wierzytelności). (Konwencja z '83 ) Wyjątkiem jest powstanie nowego niepodległego państwa - brak sukcesji długów.

• Przykład: podział Czechosłowacji, podział długów 2:1 na rzecz Czech, m.in. ze względu na ich większą liczbę ludności.

• Rozpad ZSRR: planowany był podział z uwzględnieniem udziału w imporcie/eksporcie ZSRR i jego PKB. Ostatecznie całość długów przejęła na siebie Rosja, zastrzegając dla sienie wszelkie profity płynące z aktywów byłego ZSRR.

Relacja sukcesora ze społecznością międzynarodową: reguły sukcesji zobowiązań traktatowych, odpowiedzialności i członkowstwa w OM

• Sukcesja traktatów:

Reguły sukcesji próbuje usystematyzować KW '78:

• Sukcesja w przypadku cesji części terytorium: przesuwalność granic traktatów - traktaty obowiązują na uszczuplonym terytorium poprzednika i na nowym terytorium sukcesora w całości (en bloc).

Sprzedaż Alaski - dotychczasowe zobowiązania USA rozciągnięte na terytorium Alaski.

• Sukcesja traktatów przez nowe niepodległe państwo: nie występuje tutaj obowiązek utrzymania w mocy/stania się stroną umowy. Państwo pojawia się na arenie międzynarodowej z czystym kontem (zasada `tabula rasa'). Zobowiązania pojawiają się dopiero, kiedy państwo samo je wykreuje. Jednak państwo ma swobodę wyboru - sytuacje deklarowania przez nowe niepodległe państwo gotowości do dalszego uczestnictwa w traktacie. Traktaty wielostronne wymagają odpowiedniej noty nowego państwa (opting in lub opting out), a traktaty dwustronne wymagają obopólnego zainteresowania - gdy ich brak, to wygasają wobec nowego niepodległego państwa. Traktaty nie wygasają z chwilą powstania nowego państwa - trwają, ale mają zawieszoną skuteczność do momentu podjęcia działań przez państwa zainteresowane.

• Sukcesja w przypadku zjednoczenia: jeśli państwa miały osobne zobowiązania z państwami trzecimi, to w momencie zjednoczenia te zobowiązania przechodzą na sukcesora, w stosunku do terytorium, na którym obowiązywały wcześniej. Rozszerzenie skuteczności traktatów wielostronnych wobec całego terytorium jest możliwe, jeśli jest zgodne z celem traktatu i następuje w drodze wystosowania do depozytariusza stosowanej notyfikacji.

• Sukcesja w przypadku rozpadu i secesji: wszystkie traktaty będące w mocy w momencie rozpadu są skuteczne wobec terytoriów.

• Sukcesja pewnych traktatów niezależnie od zachodzących przekształceń - obowiązek przejęcia przez sukcesora. [E]

(konwencja '78 częściowo to potwierdza)

• Traktaty graniczne i ustanawiające reżimy graniczne. MTS '86 Burkina Faso-Mali: poszanowanie wcześniej istniejących granic mnar w przypadku sukcesji wynika z generalnej reguły prawa mnar.

• Traktaty ustanawiające inne obiektywne reżimy terytorialne (strefy rejonów nadgranicznych, wolność żeglugi, strefy zdemilitaryzowane).

• Traktaty ujmujące normy ius cogens (układ paryski '28 o zakazie stosowania siły w relacjach manr; konwencja w sprawie ścigania i karania zbrodni ludobójstwa '48)

• Traktaty dotyczące praw człowieka mają różny status (sukcesja ipso iure lub obowiązek notyfikacji - w zależności od stanowiska sukcesora). Czy zatem materia praw człowieka nie jest materią szczególną i nie ma charakteru powszechnego?

• Sukcesja członkostwa w organizacji międzynarodowej:

Konwencja '78 nie reguluje sukcesji traktatów konstytuujących OM.

• Nowe państwo musi ubiegać się o przyjęcie doń, może co najwyżej liczyć na uproszczenie procedury. Powód: decyzja o zawarciu traktatu jest związana ze zgodą członków OM - nie mogą zobowiązania przechodzić na nowe państwo, które tej zgody nie otrzymało, zwłaszcza w przypadku organizacji, których skład jest starannie dobierany (o charakterze zamkniętym, integracyjnym, tworzące sojusze wojskowe).

Czechosłowacja: przedstawiciel federacji jeszcze przed podziałem wysłał do SG ONZ notę, w której informował, że sukcesorzy Federacji będą niezwłocznie aplikowali o członkowstwo w ONZ. Republiki ustaliły też, która utrzyma członkowstwo w innych organizacjach, a która będzie musiała aplikować. Co więcej: podzieliły się miejscami zajmowanymi przez Czechosłowację w organach organizacji. Jednak te wewnętrzne ustalenia zostały odrzucone - nikt nie jest kontynuatorem Czechosłowacji.

Przykład rosyjski: wszystkie byłe republiki radzieckie postanowiły wspólnie o kontynuowaniu przez Federację Rosyjską członkowstwa ZSRR w ONZ, włączając członkowstwo w RB i innych OM. Porozumienie z SG NZ potwierdziło akceptację tego rozwiązania.

Przykład niemiecki: Niemcy jako jedno państwo będą działały jako jeden członek NZ i pozostaną związane postanowieniami KNZ.

• Sukcesja odpowiedzialności:

• Przejęcie odpowiedzialności za niezgodne z prawem mnar zachowania państwa poprzednika.

• Sukcesja ta nie ma miejsca - za naruszenie prawa odpowiada państwo naruszające, a nie jego sukcesor.

• Sukcesor nie jest zobowiązany do wykonywania opieki dyplomatycznej, aby wykazać odpowiedzialność państwa trzeciego, jeśli uszczerbek po stronie osoby zamieszkującej objęte terytorium powstał przez zdarzenie poprzedzające sukcesje

Uznanie (akt stwierdzenia przez dane państwo istnienia jakiegoś podmiotu i stwierdzenie konieczności jego traktowania w świetle prawa międzynarodowego).

Uznanie państwa [E].

• Charakter uznania:

• Konstytutywny - akt stwierdzający, ze dane terytorium, ludność i władza tworzą państwo. Uznanie oznacza weryfikację kwalifikacji państwowych i dołączenia tego podmiotu do społeczności mnar. Uznanie a narodziny państwa - brak relacji. Uznanie nie jest konieczne, by państwo zaistniało.

• Deklaratywny - akt potwierdzający istnienie państwa, nie ma on mocy `tworzącej' dane państwo. Nie jest jego następstwem dołączenie do forum międzynarodowego.

• Odmowa uznanie nie implikuje braku państwowej egzystencji. Tak jak samo uznaniepaństwa nie wystarcza, aby ono rzeczywiście powstało.

• Jest ono bezwarunkowe i nieodwołalne.

• Uznanie a kompetencje państwa nowego:

• Przed uznaniem: jest członkiem społeczności mnar, realizuje kompetencje wyłączne i zupełne na swoim terytorium. Niemożliwe jest podejmowanie współpracy politycznej i w innych dziedzinach, wykonywanie kompetencji personalnej czy korzystanie z immunitetu.

• Po uznaniu: państwo dokonujące tego aktu akceptuje podmiotowość państwa uznanego, co za tym idzie państwo uznane uzyskuje wszystkie kompetencje na arenie międzynarodowej (kompetencja personalna, immunitet) i musi uszanować taką samą sytuację innych podmiotów.

Wykonywanie uznania:

• Nie ma wypracowanej procedury uznania. Jest to akt dyskrecjonalny. Dokonują tego w wybranym momencie i z dowolnych przyczyn.

• Warunkiem uznania jest efektywność uznawanego podmiotu na arenie międzynarodowej. Uznający musi akceptować obecność kogoś, kto sygnalizuje wszystkie znamiona państwowości.

• Uznanie przedwczesne: udzielane, kiedy jeszcze istnieją poważne wątpliwości co do jego stabilności i trwałości. Np. uznanie USA przez Francję w 1778, 1903 uznanie Panamy przez USA, '48 akty uznania Izraela.

• Uznanie spóźnione: udzielane, kiedy podmiot już od długiego czasu istnieje i działa na arenie międzynarodowej. Np. uznanie państw Ameryki Łacińskiej przez Hiszpanie po 10 - 70 latach ich istnienia i działania na arenie międzynarodowej; stolica apostolska i Izrael; państwa arabskie a Izrael (w większości odmawiają uznania)

• Uznanie warunkowe: uznanie państwa A przez państwo B przy jednoczesnym spełnieniu przez państwo A pewnego warunku (np. przestrzeganie KNZ). '03 uznanie panamy przez USA pod warunkiem prawa do budowy i eksploatowania kanału, '19 uznanie państw Europy Centralnej pod warunkiem zawarcia i respektowania traktatów mniejszościowych. Od '91 Wspólnota i Państwa Członkowskie wprowadza ograniczenia - uznajemy tylko państwa wiarygodne, rzetelne. Ostentacyjnie oczekuje się, by państwo było demokratyczne. [E]

Obowiązek nieuznawania: mimo tego, że spełnia wszystkie parametry. Obowiązuje gdy:

• Powstają podmioty aspirujące do statusu państwa z naruszeniem prawa mnar (np. w wyniku bezprawnego użycia siły). Mandżurii: państwo ustanowione przez Japonię na bazie okupacji naruszającej integralność Chin. USA: nie uznamy nowej sytuacji ani traktatów między Japonią a Mandżurii.

'32: LN: członkowie LN postanawiają nie uznawać jakiejkolwiek sytuacji, traktatu które byłyby sprzeczne z Paktem LN i Paktem Paryskim.

• Powstaje państwo, którego nie wspiera rzeczywista społeczna wola jego ustanowienia - na podstawie prawa do samostanowienia narodów.

Rodezja Pd, proklamacja niepodległości Transkei przez RPA

Poza tym występuje również nacisk polityczny na inne państwa, aby nie uznały państwa nowopowstałego.

Doktryna Hallsteina - presja RFN, aby państwa nie uznawały NRD.

Presja Gracji na państwa członkowskie WE, aby nie uznawać Macedonii, jako że nazwa ta zagraża integralności grackiej.

Uznanie de iure i uznanie de facto:

• Uznanie de iure - ostateczne, pełne i nieodwracalne, wywołuje pełnię skutków prawnych. Uznanie państwa zawsze jest uznaniem de iure. Dotyczy ono zatem efektywnego bytu.

• Uznanie jest bezwarunkowe i nieodwołalne. brak aktu uznania RFB w 1949 roku - mocarstwa uznały już Niemcy wcześniej, nie było konieczne ponowne czynienie tego aktu. W 1991 roku Francja nie dokonała aktu uznania Litwy, Łotwy i Estonii - ponieważ nie uznała aneksji tych państw przez ZSRR.

• Uznanie de facto - tymczasowe, odwoływalne, wywołuje tylko ograniczone skutki prawne.

Formy uznania:

• Uznanie indywidualne: indywidualna decyzja danego państwa o uznaniu nowopowstałego bytu.

Uznanie Kosowa przez RP '08.

• Uznanie zbiorowe: uznanie nowego państwa przez pewną grupę państw, np. strony umowy międzynarodowej. Np. sygnatariusze traktatu wersalskiego podpisując dokument dokonali uznania RP i Czechosłowacji; przyjmując Kartę Paryską uznały akt zjednoczenia Niemiec; uznanie przez państwa WE Bośni i Hercegowiny, Słowenii, Chorwacji; Francja i Hiszpańska wspólnie uznały suwerenność Adory.

• Uznanie wyraźne: przyjęcie aktu (nota dyplomatyczna, publiczne oświadczenie), który wyraża wolę uznania nowego państwa.

• Uznanie domniemane: może mieć różne formy, np.: głosowanie za przyjęciem nowego bytu w poczet członków OM, podpisanie umowy bilateralnej z tym nowopowstałym państwem (traktat pokoju Jordania-Izrael), ustanowienie stosunków dyplomatycznych

Co do zasady: udział w konferencji mnar, przystąpienie do traktatu wielostronnego, kontakty polityków na najwyższym szczeblu nie implikuje uznania. Wyjątkiem: Bośnia i Hercegowina uznały się z Serbią przyjmując traktat z Dayton.

Uznanie rządu:

• Gdy w państwie doszło do pozakonstytucyjnej zmiany rządu. Wywołuje to zmianę politycznej tożsamości państwa, a często jej następstwem jest zmiana kręgu państw zainteresowanych dialogiem z tym państwem. Dlatego sytuacja tego państwa jest podobna do państwa nieuznanego.

• Charakter: deklaratywny; jest to uznanie całkowicie dyskrecjonalne; jest skuteczne prawnie, jeśli dotyczy efektywnie wykonywanej władzy.

• Może być: indywidualne, zbiorowe, bezwarunkowe, warunkowe, wyraźne, domniemane, de iure i de facto.

• Uznanie de facto: uznanie rządu, dopóki nie zostanie on umocowany do działania zgodnie z prawem wewnętrznym państwa; od momentu umocowania do działania zgodnie z tym prawem - uznanie de iure.

Organizacje międzynarodowe - OI - GO's

Pierwsze OM: komisje rzeczne ustanowione na kongresie paryskim 1856 w ramach procesu organizowania żeglugi śródlądowej po rzekach przepływających przez kilka państw, umiędzynaradawiania korzystania z tych szlaków wodnych. Komisje składały się z przedstawicieli państw, przez które rzeka przepływała i miały wprowadzić jednolite reguły korzystania z niej.

Z czasem wprowadzono podobne regulacje wielostronne dotyczące ruchu kolejowego, stosunków pocztowych i telegraficznych, miar i wag - powstawały wyspecjalizowane przedmiotowo organizacje.

Były to raczej organy administracyjne służące i stymulujące komunikowanie się państw i jednostek.

W XX wieku obok technicznych OM powstały organizacje ustanawiające mechanizmy zbiorowego bezpieczeństwa. Od XX wieku OM charakteryzują się szeroko określonymi kompetencjami i uprawieniami, rozbudowanym członkostwem, strukturą, uznaną osobowością prawną.

Definicja OM:

• Związek państw oparty na fundamencie traktatowym, wyposażony w statut. Ograny OM mają osobowość prawną różną od osobowości państw członkowskich. Jest to partner dla państw na arenie międzynarodowej.

• Cechy:

• Traktatowa podstawa i własny statut.

• Członkostwo - ograniczone do państw.

• Odrębna od państw osobowość prawna.

• Finansowany przez państwa członkowskie.

• Stała struktura - organy.

Powstanie OM:

• Zawarcie wielostronnego traktatu podlegającego retyfikacji. Z czyjej inicjatywy:

• Grupy państw (np. inicjatywa 3 mocarstw utworzenia ONZ).

• Jednego państwa (deklaracja Schumanna - impuls do powstania EWWiS).

• Organizacja międzynarodowa.

• Cechy szczególne tego traktatu, statutu:

• Traktat będący statutem ma zwierzchność nad innymi traktatami zawieranymi przez państwa członkowskie (zobowiązania państw muszą być zgodne ze statutem) i nad innymi aktami unilateralnymi organów OM.

• Nie można do niego składać zastrzeżeń, a jeśli jest taka możliwość, to przyjęcie zastrzeżenia wymaga zgody kompetentnego organu

• Zawierane zazwyczaj na czas nieokreślony (znamię trwałości)

• Wskazanie w nim celów i zadań OM.

• Typowe elementy tego traktatu, statutu:

• Nazwa organizacji.

• Motywy utworzenia.

• Cel utworzenia.

• Sygnatariusze (pierwotny skład członkowski).

• Warunki i tryb przyjmowania nowych członków.

• Zasady funkcjonowania.

• Struktura organizacyjna.

• Kompetencje uchwałodawcze.

• Uprawnienia kontrolne.

• Źródła finansowania.

• Sposób rozstrzygania sporów interpretacyjnych.

• Osobowość prawna organizacji.

Członkostwo w OM:

• Członkami GO's są państwa. Mają one określone w traktacie prawa i obowiązki. Członkostwo innych podmiotów w marginalnych przypadkach (samodzielne obszary celne)

• Formuły uczestnictwa:

• Członkowie pierwotni - tworzą organizację, pracują nad tekstem traktatu, są to zazwyczaj sygnatariusze traktatu.

• Członkowie pochodni - państwa, które przystąpiły do OM już po jej utworzeniu.

• Pełne członkostwo.

• Niepełne członkostwo (relacja stowarzyszenia).

Przystąpienie do OM:

• Problem nie dotyczy członków pierwotnych. Oni ustalają kryteria przystąpienia i charakter organizacji: otwarty, pół-zamknięty czy otwarty.

• Kryteria przystąpienia:

• Wola budowania przez członków szczególnych więzi solidarności w swoich relacjach: (implikuje ograniczenie dostępu do OM)

• Kryteria neutralne - wyodrębnione na podstawie kryterium np. geograficznego, religijnego, funkcjonalnego (np. organizacja państw eksportujących ropę naftową).

• Kryteria aksjologicznie określone: gotowość dzielenia i realizowania pewnych wartości z członkami OM.

• Wola budowania rozległej struktury: np. organizacji wyspecjalizowanych. (implikuje otwartość i neutralne warunki przystąpienia. Np. do przystąpienia do organizacji wyspecjalizowanych ONZ wystarczy być członkiem ONZ)

• Wyrażenie woli przystąpienia przez: złożenie wniosku, ratyfikowanie umowy, itd.

• Mniej lub bardziej złożone procedury - wynikające z traktatu.

Wystąpienie z OM:

• Często regulowanie tej kwestii jest pomijane.

• Gdy są klauzule wystąpienia - według nich. Np. notyfikacja stronom aktu wystąpienia.

• Gdy nie ma klauzuli wystąpienia - dwa stanowiska:

• Nie ma możliwości wystąpienia z takiej OM.

• Domniemane prawo do wypowiedzenia - wystąpienie na podstawie reguł prawa traktatowego.

Wykluczenie z OM:

• W przypadkach przewidzianych traktatem (np. gdy członek uporczywie narusza normy umowy, nie wypełnia swoich zobowiązań) organizacja w trybie przewidzianym w konwencji może wykluczyć takiego członka.

Zawieszenie w prawach członka:

• Przyjęte w ramach konwencji. Dopuszczalne, gdy członek nie wywiązuje się ze swych zobowiązań.

• Polega na pozbawieniu prawa głosu.

• Następuje w wypadkach przewidzianych w traktacie. Np. uchybienia finansowe, naruszenie podstawowych zasad umowy, itd.

Np. brak głosu w ZO za niepłacenie składek przez 2 lata, chyba że zaległości nie są przezeń zawinione. W efekcie na każdej sesji ok. 10% nie ma głosu.

Zamrożenie kontaktów politycznych, blokada nominacji do organów UE wobec Austrii za powstanie rządu z udziałem partii z ksenofobicznymi odchyłami i niechętnej do rozwoju Unii na wschód.

Inne niż członkostwo statusy uczestnictwa w OM:

Status obserwatora:

• Status członka OM na niepełnych prawach.

• Gdy państwo nie chce przystąpić do OM (Szwajcaria do ONZ '46) lub których nie chciano przyjąć (Korea Pd)

• Państwa, by go uzyskać w ONZ muszą spełnić określone kryteria, przede wszystkim być w pełni uznanym (w ONZ również muszą być członkiem chociaż jedne organizacji wyspecjalizowanej NZ)

• Rola przedstawiciela obserwatora: reprezentowanie państwa w OM, śledzenie działalności OM, prowadzenie rokowań z OM.

• Obserwator ma prawa do:

• Przebywania w pomieszczeniach OM niedostępnych dla stron trzecich.

• Zabierania głosu w debatach (nie może głosować).

• Otrzymywania dokumentów OM, zgłaszania projektów i propozycji.

• Rodzaje obserwatorów (zgonie ze statusem obserwatora wynikającym ze statutu lub umowy)

• Obserwator państwa członkowskiego (bierze udział w pracach organów o ograniczonym składzie w charakterze obserwatora właśnie).

• Obserwator państwa niebędącego członkiem organizacji (Szwajcaria '46-'02 i Stolica Apostolska w ONZ)

• Obserwator z ramienia ruchu narodowowyzwoleńczego (Organizacja Wyzwolenia Palestyny)

Status członka stowarzyszonego:

• Jest to zamorskie, niesamodzielne terytorium państwa członkowskiego ONZ

Członkostwo częściowe:

• Gdy członek organizacji uczestniczy tylko w pracach wybranej instytucji w ramach OM.

Zakończenie istnienia OM i sukcesja jej:

• Gdy jedna OM zastępuje drugą - sukcesja, np. sukcesja LN przez ONZ, STSM przez MTS, itd.:

• Należy ustalić kwestie sukcesji funkcji, majątku, zobowiązań finansowych i międzynarodowych, praw funkcjonariuszy

• Decyzje te zapadają na mocy traktatów kończących byt jednej OM i ustanawiających drugą. Chociaż LN przekazała swoje uprawnienia ONZ bez żadnych formalnych czynności.

• Zakończenie definitywne - bez sukcesji:

• Umowa między członkami decyduje o rozwiązaniu OM - jej struktur, organów, wygaśnięciu zobowiązań. Np. układ warszawski `91

Finansowanie OM:

Uchwała przyjmująca budżet określa formuły wpływów finansowych i strukturę wydatków oraz sposób ich wydatkowania; obowiązuje pro foro interno.

Każda OM ma autonomiczny budżet.

Wpływy do budżetu to składki państw określone w proporcji do wydatków (w ONZ wg zasady zdolności płatniczej na podstawie PKB), dobrowolne wpłaty członków i dochody własne organizacji (podatki od płac funkcjonariuszy, sprzedaży usług i towarów, donacji, operacji finansowych)

Osobowość prawna OM:

• OM ma osobowość prawną różną od osobowości prawnej państw członkowskich.

• Umacnianie się roli OM na arenie międzynarodowych rodziło konieczność założenia jej stałości i nadania podmiotowości. Ta podmiotowość była również konieczna do spełniania przez OM jej funkcji i dążenia do realizacji założonych celów w oderwaniu od swoich kreatorów.

• Ostatecznym bodźcem do nadania ONZ podmiotowości prawnej była konieczność wyegzekwowania przez ONZ odpowiedzialności za szkody jakie poniosła w służbie NZ (zabito mediatora ONZ w konflikcie izraelsko-palestyńskim. `48). W opinii doradczej MTS stwierdził, że ONZ może żądać poniesienia wobec niej odpowiedzialności, co za tym idzie - ma podmiotowość prawną. Uzasadnienie: została powołana do realizacji zadań i korzystania z uprawnień, które są objawem posiadania szerokiego zdolności do działania w płaszczyźnie mnar; zawiera umowy mnar z państwami członkowskimi; działa na rzecz światowego porządku i bezpieczeństwa.

• Uznanie osobowości prawnej OM przez MTS było rozszerzeniem kręgu podmiotów prawa międzynarodowego.

• Przesłanki posiadania osobowości prawnej OM:

• Powołanie traktatem.

• Ma konkretne cele i zadania.

• Jej organy są umocowane do działania i wyposażone w procedury by spełnić cele OM.

• Relacja członkowie-OM jest relacją niezależności.

• W płaszczyźnie międzynarodowej realizuje zadania we własnym imieniu.

Podmiotowość prawna OM jest ograniczona do osiągania celów i realizacji zadań, które są namiastką celów i zadań, jakie ma do spełnienia suwerenne państwo.

Ochrona osobowości prawnej OM w relacjach z państwem członkowskim:

• OM i jej funkcjonariusze mają w obrębie państwa członkowskiego przywileje i immunitety (ONZ na mocy art. 105 Karty NZ).

• Przywileje i immunitety wynikają ze statutu OM lub dodatkowych traktatów zawieranych z państwem.

• Przykłady w przypadku ONZ: immunitet sądowy, nietykalność pomieszczeń i majątku, zwolnienie z kontroli, zwolnienie z podatków bezpośrednich, nietykalność archiwów i dokumentów, itd.

Zakres osobowości prawnej OM:

• Zakres ten opisują ujęte w statucie kompetencje.

• Ale (na przykładzie ONZ) możemy zaobserwować, że oprócz tych wyraźnych kompetencji OM ma kompetencje domniemane, które są konieczne do wykonywania przez daną OM swych funkcji.

• Aby nie doszło do nadużyć statuty określają granice tych kompetencji lub rozstrzygają kto przypadku krzyżowania się kompetencji OM i państw członkowskich wykonuje daną kompetencję.

Jaka aktywność OM jest refleksem jej podmiotowości prawnej:

• Zawieranie umów.

• Wydawanie aktów jednostronnych.

• Prawo legacji - wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych.

• Sprawowanie opieki dyplomatycznej nad funkcjonariuszami.

• Możliwość roszczenia i ponoszenie odpowiedzialności.

Treść kompetencji OM:

• Realizacja funkcji:

• organizacje współpracy: zbliżanie polityk członków - koordynacja polityk narodowych. O wprowadzeniu polityk decyduje każde państwo samodzielnie. Granicą jest sfera zastrzeżona dla państw

• organizacje integracji: ustanawianie i rozwijanie polityk wspólnych polegających na dążeniu do wspólnego interesu. Państwa wypracowują w łonie OM norm wiążących strony. OM podejmuje działalność równolegle z państwami członkowskimi.

• Kompetencje normatywne i operacyjne:

• Normatywne - przyjmowanie i stanowienie norm ogólnych lub indywidualnych. Udział OM w tworzeniu norm prawa międzynarodowego przez akty indywidualne OM.

• Operacyjne - przyjmowanie aktów zarządzania/doradztwa w dziedzinach, którymi zajmuje się OM: administracyjne, ekonomiczne, techniczne, finansowe. Wymagane jest podanie tytuły prawnego do takiego działania. Polegają na:

• Uczestniczeniu w procesach rozstrzygania sporów.

• Aplikowaniu sankcji.

• Udzielaniu pomocy ekonomicznej, administracyjnej, wojskowej, etc.

• Aktywność misji dyplomatycznych OM.

• Kontrola przeprowadzania wyborów

• Kompetencje OM związane z terytorium:

• Kompetencje wykonywane w miejscu siedziby: Ustanawiane na podstawie państwem siedziby a OM. ONZ ma wyłączność w stanowieniu reguł prawa w obrębie okręgu administracyjnego ONZ - regulacje USA nie mają zastosowania w zakresie w jakim są nie do pogodzenia z unormowaniami do wydania których ONZ ma prawo.

• Kompetencje wykonywane na terytorium wskazanym umową międzynarodową. Odnosi się do kontroli postępowania państw członkowskich na terytoriach niesamodzielnych. Elementy kontroli pośredniej:

• Badanie sprawozdań składanych przez zarządcę.

• Przyjmowanie petycji od mieszkańców tych terytoriów i ich badaniu.

• Przeprowadzanie wizytacji uzgadnianych w władzą zarządzającą..

• Kontrola bezpośrednia przejawiała się w pomocy w organizowaniu wyborów wstępnych, wyborów, referendów, które były konieczne dla uzyskania przez dane terytorium niepodległości.

• Kompetencje podejmowane na podstawie decyzji/uchwał OM:

• Np. działania NZ w Kosowie w celu ustanowienia administracji.

• Kompetencje personalne - nad jednostkami połączonymi z OM więzami administracyjnymi:

• Kompetencja nad ludnością administrowanego obszaru. Problem skuteczności aktów władzy OM ustanawiających dokumenty podróży i opieki dyplomatycznej nad wyjeżdżającą ludnością obszaru.

• Kompetencja nad funkcjonariuszami OM - sprawowanie opieki dyplomatycznej funkcjonalnej - w zakresie zadań realizowanych przez tych funkcjonariuszy. Przyznana ponieważ ponoszą oni czasem szkody w takich okolicznościach, że państwo nie będzie w stanie skutecznie podjąć opieki dyplomatycznej, a to zakłócałoby wykonywanie funkcji i realizacji celów.

Organy OM - sposób ich tworzenia:

• Są 2 rodzaje organów:

• Organy powoływane przez statut: w statucie jest norma powołująca organy i określająca ich miejsce w hierarchii.

• Organy powoływane mocą innych organów OM: kompetencja ta wynika ze statutu OM, a jeśli nie jest ona zapisana w statucie to należy domniemywać o jej istnieniu.

• Można dokonać też rozróżnienia na organy główne i organy pomocnicze (powoływane przez organy główne z umocowania statutu w razie konieczności. Są podporządkowane organom głównym, ale stają się centrum zdarzeń dotyczących danej tematyki. Np. Rada Praw Człowieka przy ZO).

• Organy główne ONZ: ZO, RB, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, MTS, Sekretariat.

Organy OM - skład:

• Są 2 rodzaje:

• Organy składające się z reprezentantów państw członkowskich - zazwyczaj w organizacjach międzyrządowych.

• Organy składające się z funkcjonariuszy OM i ekspertów niezależnych od państw członkowskich

Inne klasyfikacje organów:

indywidualne i kolektywne

stałe i czasowe

Organy składające się z reprezentantów rządów państw członkowskich: organizacje międzyrządowe (GO's)

• Wyróżniamy:

• Organy plenarne (przedstawiciele wszystkich państw członkowskich (np. ZO NZ): w przypadku dużej liczby członków ich rola jest ograniczona. Decyzje podejmowane przez nie wymagają czasu i wysiłku (aby przyjąć wspólne stanowisko, na które odpowiednia większość wyrazi zgodę). Do tych organów należy podejmowanie najważniejszych dla organizacji decyzji (np. o zmianie traktatu).

• Organy o ograniczonym składzie (przedstawiciele wybranych państw członkowskich, np. RB NZ): aby uniknąć nierównego traktowania państw reprezentowanych i niereprezentowanych stosuje się następujące zabiegi:

• Podporządkowanie organom plenarnym.

• Desygnowanie przez organ plenarny ich członków zgodnie ze sprawiedliwym podziale geograficznych

• Limitacja ich kompetencji.

• Poszerzanie ich składu.

Istnienie tych organów gwarantuje szybkie i efektywne podejmowanie koniecznych decyzji.

• Procedury podejmowania decyzji:

• Zasada jednomyślności: historycznie pierwsza. Utrzymana została w głosowaniach nad kluczowymi dla OM sprawami. Zabezpiecza interesy państw. Jej wadą jest mała dynamika podejmowanych decyzji.

• Zasady większościowe: jest to świadectwo demokratyzacji stosunków międzynarodowych. Rozwój zasad większości zwykłej (większość obecnych i głosujących i absolutnej (50%+1) polega na:

• Wprowadzeniu wymogu większości kwalifikowanej przy sprawach najwyższej wagi.

• Mniej naturalne sposoby to: przyznanie pewnym członkom stałych miejsc w organach o ograniczonym składzie czy prawa veta; wprowadzenie systemu głosów ważonych w połączeniu z większością kwalifikowaną - do podjęcia decyzji jest potrzebna określona większość głosów rozdana państwom (niejednolicie, w UE np. zasada odwrotnej proporcjonalności do liczby ludności) czasem też konieczne jest zebranie określonego potencjału demograficznego, ekonomicznego, terytorialnego, itp.

[pominęłam treści o systemie głosów ważonych w Radzie WE. Do doczytania: strony 21-24, wykład 23]

• Konsensus: podejmowanie decyzji bez poddawania jej pod głosowanie. Np. poprzez kuluarowe negocjacje i podjęcie decyzji na posiedzeniu z udziałem zainteresowanych.

Organy składające się z funkcjonariuszy OM i ekspertów:

• Funkcjonariusze OM - tzw. międzynarodowa służba cywilna, profesjonalna formacja urzędnicza wyłaniana w drodze konkursów niezależna od polityków - kształtowała się ona od polowy XIX w.

Sekretarz Generalny LN '91 zbudował sekretariat - wykonujący funkcje administracyjne, pomocnicze - nie realizował niezależnych funkcji. Zatrudnienie funkcjonariuszy było trwałe; zakaz otrzymywania instrukcji od państwa.

Sekretariat MOP ma bardziej rozbudowane kompetencje, np. inicjujące procesy podejmowania decyzji przez MOP.

• Ekspert - osoba nieposiadająca statusu funkcjonariusza.

• Agent organizacji - osoba wynagradzana, zatrudniana, na stałe/na pewien okres przez lub niewynagradzana, upoważniana przez OM do wykonywania lub pomagania OM w wykonywania funkcji tej OM (są to funkcjonariusze i eksperci niezależni).

• Zabezpieczają proces stałego funkcjonowania OM. Podejmują decyzje i działania (samodzielnie lub wspólnie z organami złożonymi z przedstawicieli państw członkowskich) zmierzające do realizacji celów OM skupiając się na zabezpieczeniu interesu OM.

• Mają 2 cechy:

• Są stałe:

• Są umocowane do działania: zatrudniania funkcjonariuszy (mianowanie, wybór, umowa).

• Zatrudnianie powinno opierać się na: jak najszerszej podstawie geograficznej i najwyższym poziomie kwalifikacji i nieskazitelności. Bierze się pod uwagę również liczbę ludności państwa i minimalną liczbę stanowiska dla państwa.

• Struktura funkcjonariuszy zatrudnianych: wysocy funkcjonariusze (personel zarządzający, decyzyjny), zawodowy personel administrujący (realizuje decyzje), personel służby ogólnej (pracownicy biurowi i techniczni).

• Obowiązki na przykładzie ONZ:

• Bezstronność - zakaz przyjmowania instrukcji od państw. Nie ponoszą odpowiedzialności narodowej - jedynie mnar. Wykluczenie możliwości konfliktu lojalności wobec państwa i OM.

• Absolutna lojalność wobec ONZ. W wykonywaniu obowiązków i postępowaniu mają kierować się wyłącznie interesem ONZ.

• Personel gratis - państwa członkowskie finansują swoich przedstawicieli oddanych w służby organizacji (np. przy operacjach wojskowych, działalności Trybunałów Karnych ds. Jugosławii i Rwandy). Trudno tutaj o bezstronność i niezależność od rządów. Ponadto ich nominowanie narusza reprezentatywność geograficzną i fachowość.

• Wynagrodzenie personelu:

• Służba ogólna - jak wynagrodzenie najwyższego poziomu takiej kategorii pracowników w miejscu, w którym OM funkcjonuje

• Professional Staff i higher categories - wynagrodzenie musi być atrakcyjne dla osób z państw o najwyższym poziomie wynagrodzenia.

• Funkcje:

• Administracyjne - najczęściej pod nazwą sekretariatu.

• Organizacja działań, logistyczne rozwiązania, dokumentowanie, archiwizowanie.

• Przygotowywanie posiedzeń organów.

• PR - informowanie świata o OM i jej przedsięwzięciach.

• Przygotowanie budżetu i zarządzanie nim.

• Zatrudnianie personelu.

Przykład Sekretariatu ONZ i Sekretarza Generalnego ONZ: z racji na funkcje przypisane KNZ Sekretarzowi Sekretariat uznawany jest za organ główny ONZ, a nie podporządkowany. Sekretariat składa się z personelu i SG. SG jest najwyższym funkcjonariuszem administracyjnym ONZ; wybiera ZO na zlecenie RB. Animuje rytm pracy Sekretariatu, niektóre z zadań Sekretariatu wykonuje samodzielnie (koordynuje prace organów głównych ONZ i współdziałanie z organizacjami wyspecjalizowanymi, odpowiada za budżet i działalność finansową, rejestruje i publikuje traktaty, reprezentuje ONZ jako OM, akredytuje przedstawicieli dyplomatycznych), ale też wykonuje aktywności polityczne wykraczające poza jego funkcje administracyjne (często zlecane przez organy główne. Posiada inicjatywę w sprawach, które wg niego zagrażają utrzymaniu mnar pokoju. Może podejmować działania zmierzające do uzyskania szczególnej wiedzy o faktach grożących pokojowi. Analizuje roczne problemy mnar, konflikty i rolę ONZ w nich na podstawie rocznych sprawozdań; czasem formułuje własne zalecenia i propozycje. Uczestniczy w posiedzeniach organów głównych, ma prawo bycia wysłuchanym przez nie i obowiązek układania projektów porządku dziennego sesji organów głównych.)

• Wykonawcze. Przykład KE: uczestniczy w wypracowaniu o podejmowaniu prawotwórczych decyzji; jest strażnikiem traktatów konstytucyjnych i prawa powstałego na jego gruncie.

• Sądowe. Organy sądowe złożone z sędziów niezależnych od państw członkowskich i pozostałych funkcjonariuszy. Sędziowie niezawiśli i bezstronni rozpatrują spory interpretacyjne, kompetencyjne i inne powstałe na gruncie traktatu.

• Konsultatywne. Organy dostarczające opinii i ekspertyz złożone z osób niezależnych od państw członkowskich i samej organizacji. Opracowania nie mają mocy wiążącej. Np. KPM przy ZO NZ.

Organy inne niż składające się z funkcjonariuszy OM lub przedstawicieli państw członkowskich:

• Reprezentują społeczności narodowe, formacje polityczne, społeczne i ekonomiczne.

• Konieczne są dla równoważenia wpływów rządów państw członkowskich i innych środowisk, które nie mają swego przedstawicielstwa w rządzie.

• Przedstawiciele tych grup tworzą organy OM samodzielnie lub wchodzą w skład delegacji rządowych i poprzez udział w nich uczestniczą w pracach organów OM.

• Zapraszane są do debaty dla lepszego, efektywniejszego realizowania przez OM jej zadań.

• Przykłady:

reprezentacje społeczno-zawodowe: Mnar Organizacja Pracy (nie ma organu złożonego wyłącznie z przedstawicieli rządów - równoważeni są przedstawicielami nierządowych organizacji pracowników i pracodawców); Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów jako organy doradcze wspomagające PE, Radę i Komisję.

reprezentacje parlamentarne: zgromadzenie konsultatywne Rady Europy, Parlament Europejski UE.

Stosunki międzynarodowe

W tej perspektywie trzeba wskazać kolejno na:

· reguły normujące stosunki dyplomatyczne i konsularne;

· reguły normujące problem odpowiedzialności państw;

· reguły dotyczące sposobów pokojowego rozstrzygania sporów;

· reguły regulujące stosowanie przymusu, w tym użycie siły;

Stosunki dyplomatyczne i konsularne: organy zewnętrzne pastwa w stosunkach mnar.

Prawo stosunków dyplomatycznych i konsularnych:

• ma godzić zasadę pełnego zwierzchnictwa terytorialnego państwa z wymaganiami międzynarodowego obrotu (problem konkurencyjności kompetencji dwóch państw na tym samym terytorium)

• jedno z najstarszych i najbardziej ustabilizowanych praw w systemie prawa mnar

• całkowicie zamknięty zbiór norm

1964 - konwencja o stosunkach dyplomatycznych - rzeczywisty kodeks prawa dyplomatycznego naszej doby.

Dyplomacja - ogół kontaktów utrzymywanych z innymi państwami przez najwyższe organy państwa.

Stosunki dyplomatyczne - stosunki między państwami utrzymywane za pośrednictwem stałych misji i zawodowej służby dyplomatycznej (wyszkolona; ze stopniem dyplomatycznym; zajmują się tym zawodowo)

Suwerenne państwo ma prawo legacji

Czynne prawo legacji - wysyłanie przedstawiciela (państwo wysyłające)

Bierne - przyjmowanie przedstawicieli u siebie (państwo przyjmujące)

Stosunki dyplomatyczne między państwami:

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych:

następuje na podstawie wzajemnego porozumienia zainteresowanych państw, które jest zwykle bardzo uroczyste i wyraża się we wspólnym komunikacie, traktacie przyjaźni.

bywa skutkiem długo ważonej decyzji

często skutkuje uznaniem państwa

nawiązanie stosunków dyplomatycznych zobowiązuje do poddania się imperatywnym regułom prawa dyplomatycznego i konsularnego

Zerwanie stosunków dyplomatycznych:

akt dyskrecjonalny państwa polegający na podjęciu jednostronnej decyzji o zamknięciu własnej misji dyplomatycznej

zasada wzajemności - wymusza na partnerze zamknięcie jego misji dyplomatycznej

może być skutkiem:

stanu wojny między państwami

skrajnego napięcia w stosunkach wzajemnych

stosowania sankcji zbiorowych na gruncie rozdziału VII KNZ

Formy stosunków dyplomatycznych:

• misje stałe

ustanowienie misji stałej - akredytacja

Umowa o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych

Kandydatura szefa misji - nie musi to być zawodowy dyplomata. Winna być osoba związana w jakiś sposób z tym państwem. Generalnie nie wymaga się znajomości języka państwa o ile jest to język egzotyczny. Musi znać języki dyplomatyczne - angielski i francuski.

Agrement - zgoda państwa przyjmującego na osobę szefa misji

Wystawienie listów uwierzytelniających - pełnomocnictwa do pełnienia funkcji szefa misji. Po udaniu się na placówkę - wręczenie listów uwierzytelniających. wystawionych przez głowę państwa (w przypadku ambasadora) lub MrSZ (dla innych członków misji). Listę członków personelu misji notyfikuje się MSZ-owi państwa przyjmującego.

Przy zmianie ambasadora - tylko 2 ostatnie.

kierowana jednoosobowo przez szefa misji.

skład osobowy misji: [KW]

szef misji

członkowie personelu misji:

członkowie personelu dyplomatycznego - posiadają rangę dyplomatyczną

personel administracyjny i techniczny

członkowie służby

klasy przedstawicieli dyplomatycznych:

ambasadorowie lub nuncjusze akredytowani przy głowie państwa oraz inni szefowie misji równorzędnej rangi

posłowie, ministrowie, Inter-nuncjusze akredytowani przy głowie państwa

charges d'affaires akredytowani przy MrSZ:

Każdy szef misji, niezależnie od klasy, realizuje całość kompetencji przypisanych kierującemu misją. To z której klasy pochodzi szef misji świadczy o stanie relacji politycznych między państwami.

zakończenie funkcji członka misji następuje, gdy:

państwo przyjmujące uznaje go za persona non grata i składa wniosek o jego odwołanie

państwo wysyłające podejmie decyzję o odwołaniu czasowym szefa misji (w związku z dużym napięciem politycznym między państwami)

kończy się przewidziany czas wypełniania misji

procedencja szefów misji w ramach poszczególnych klas opiera się na kolejności podjęcia ich funkcji. Za moment podjęcia funkcji uznaje się przedstawienie listów uwierzytelniających lub zawiadomienie o swym przybyciu i przedstawienie kopii swych listów uwierzytelniających.

korpus dyplomatyczny - wszyscy szefowie misji akredytowanych w państwie przyjmującym i ich małżonkowie. Jest to ciało zbiorowe pozbawione form organizacyjnych. Występuje wspólnie przy uroczystościach państwowych. Dziekan korpusu dyplomatycznego - najwyższy rangą i najdłużej piastujący w państwie swój urząd dyplomata. Reprezentuj korpus jako całość wobec władz państwa przyjmującego. Jego rola i funkcje zwykle są ściśle protokolarne. W wielu państwach jest nim nuncjusz papieski (w RP np.)

funkcje:

reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym: stwarzanie dobrego klimatu dla rozwoju stosunków dwustronnych, reprezentowanie stanowiska rządu w sprawach dotyczących państwa przyjmującego (`rzecznik rządu')

ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli - opieka dyplomatyczna

prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego - w sprawie umów i stosunków bilateralnych jak również w celu rozstrzygania sporów

zaznajamianie się legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i rozwojem wydarzeń w nim - założenia polityki wewnętrznej i zagranicznej

popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwami - działanie na rzecz zbliżenia i współpracy

• misje specjalne/ misje dyplomatyczne ad hoc/ dyplomacja wahadłowa

konwencja o misjach specjalnych '69 z Nowego Jorku - ustala immunitety członków i sposób ustanowienia misji.

misja czasowa reprezentująca państwo wysyłana przez jedno państwo do drugiego za zgodą tego drugiego celem załatwienia w nim spraw szczególnych lub wypełniania względem niego określonego zadania - delegacje doraźne i wysłannicy. Powoływane na określoną sytuację - głównie na uroczystości.

formy wyrażenia zgody/porozumienia: umowa, wymiana not, gentleman's agrement. Zwykle jest to porozumienie zawierane między MSZami państw.

każde państwo ma prawo wysyłania i przyjmowania misji, ale nie ma takiego obowiązku

skład: określany swobodnie przez państwo wysyłające - brak instytucji agrement. Obowiązek notyfikacji składu państwu przyjmującemu. Jeśli państwo przyjmujące uzna członka misji za persona non grata, państwo wysyłające jest zobowiązane odwołać taką osobę. Członkami misji specjalnej mogą być przedstawiciele dyplomatyczni stałego przedstawicielstwa.

misja rozpoczyna działalność z chwilą nawiązania oficjalnego kontaktu z właściwymi organami państwa przyjmującego (brak zależności od przedstawienia pełnomocnictw)

koniec działalności misji:

zgodnie z ustaleniami porozumienia

z chwilą uznania przez państwo przyjmujące, że misja zakończyła działalność.

procedencja: wg alfabetu angielskiego. W obrębie misji pierwszeństwo wg rangi dyplomatycznej.

Przywileje/immunitety - gwarancje służące ułatwieniu wykonywania misji

podstawy teoretyczne:

• teoria reprezentacji - osobisty przedstawiciel monarchy/ reprezentant państwa

• teoria eksterytorialności - przedstawiciel uważany za znajdującego się poza terytorium państwa przyjmującego. Zasadę tę rozciągano na pomieszczenia misji, rezydencje prywatne, a nawet dzielnice

• teoria funkcji - konieczność zapewnienia całkowitej/niezbędnej swobody w wykonywaniu funkcji w interesie państwa wysyłającego. Immunitet nie przysługuje osobie, ale państwu.

KW powołuje się na teorię reprezentacji i funkcji.

immunitety rzeczowe - immunitety misji dyplomatycznej

• państwo przyjmujące ma obowiązek zabezpieczenia:

• swobody komunikowania się misji dla celów urzędowych -

immunitet walizy dyplomatycznej, która nie może być otwarta ani zatrzymana; winna mieć wyraźne oznaczenia, że taki jest jej charakter; nie powinna zawierać niczego poza korespondencją i przedmiotami do oficjalnego użytku misji. Problem: kiedyś do walizki wpakowano porwanego MrSZ Nigerii. Konieczność wprowadzenia wyjątków od zasady.

przywilej pełnej poufności i nienaruszalności korespondencji dyplomatycznej

• nietykalności misji:

przywilej nietykalności pomieszczeń . Funkcjonariusze państwa przyjmującego potrzebują zgody szefa misji na wstęp na teren pomieszczeń misji. Państwo przyjmujące ma obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pomieszczeń nawet przed działaniem siły wyższej.

Problem azylu politycznego: Konwencja '61 - pomieszczenia misji nie mogą być użytkowane w sposób niezgodny z funkcjami misji - zakłada się nielegalność azylu.

Problem wkraczania do placówki w przypadku użytkowania w sposób niezgodny z funkcjami misji: np. postrzelenie brytyjskiej policjantki z Ambasady Libii podczas demonstracji przed Ambasadą; pomieszczenia wynajmowane innym instytucjom użytkowane niezgodnie z funkcją misji.

Dyskusja: jedni uważają, że w przypadku jaskrawego i oczywistego nadużycia funkcji przez misję oraz odmowy pomocy ze strony szefa misji, państwo ma możliwość zastosowania środków zewnętrznego przymusu: otoczenie, legitymowanie osób wychodzących/wchodzących, odcięcie możliwości komunikowania się ze światem zewnętrznym, groźba zerwania stosunków dyplomatycznych. Inni uważają, że dopuszczalne jest również wkraczanie bez zgody szefa komisji w celu zapobieżenia przestępstwu, aresztowania przestępcy i w innych wyjątkowych sytuacjach - np. dla ugaszenia pożaru

przywilej nietykalności ruchomości, archiwów i dokumentów

immunitety osobowe

immunitety szefa misji i członków personelu dyplomatycznego misji dyplomatycznej

• przywilej nietykalności osobistej - nie podlega zatrzymaniu lub aresztowaniu. Państwo ma traktować przedstawiciela w szacunkiem i zapobiegać zamachom na jego osobę, wolność i powagę. Obowiązek zapewnienia swobody poruszania się i podróżowania na terytorium państwa przyjmującego.

Jest to immunitet absolutny państwa - wyłącza się spod oceny władzy państwa przyjmującego również prywatne zachowania funkcjonariusza państwa.

• immunitety jurysdykcyjne

od jurysdykcji karnej - immunitet pełny. Rozciąga się na całą działalność, nie tylko służbową. Osoba nie podlega jurysdykcji karnej i nie można wobec niej stosować sankcji karnych przewidzianych prawem państwa przyjmującego - wyłączona jest właściwość organów prowadzących postępowanie karne. Osoba nie może być zatrzymana, przesłuchiwana, rewidowana, wzywana do składania zeznać w charakterze świadka, występowania w charakterze biegłego i tłumacza, zobowiązywana do podpisywania protokołów.

Wyjątki:

• w razie uprzedniego wyraźnego zrzeczenia się przez państwo wysyłające immunitetu od jurysdykcji karnej

• po upływie terminu wyznaczonego przez państwo przyjmujące na opuszczenie jego terytorium w razie uznania danej osoby za persona non grata - immunitet wygasa

od jurysdykcji cywilnej

Wyjątki:

• powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że przedstawiciel posiada je w imieniu państwa wysyłającego

• powództw dotyczących spadków, jeśli występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej

• powództw dotyczących działalności zawodowej/handlowej prowadzonej poza funkcjami urzędowymi

od jurysdykcji administracyjnej. Wyjątki j/w.

egzekucyjny. Wyjątek: gdy środki egzekucyjne można podjąć bez naruszania nietykalności osobistej i rezydencji.

• zwolnienia podatkowe i zwolnienia z opłat granicznych

przywileje i immunitety członków rodzin członka personelu dyplomatycznego oraz przywileje innych członków misji i ich rodzin - analogicznie. Nie są nim jednak objęte osoby posiadając obywatelstwo państwa przyjmującego.

członkowie służby misji - tylko w zakresie wykonywanych funkcji

Placówka dyplomatyczna jest terytorium państwa przyjmującego, ale państwo nie wykonuje jurysdykcji na terenie placówki.

Stosunki dyplomatyczne a organizacje mnar:

Państwa ustanawiają przy OM stałe misje, które korzystają z przywilejów. W pewnych przypadkach również organizacje wysyłają swoich przedstawicieli do państw.

Prawo legacji OM

nie wykształcił się jeszcze precyzyjny zbiór reguł dotyczący prawa legacji OM w państwach.

Art. 105 KNZ: organizacja korzysta na terytorium każdego swojego członka z przywilejów i immunitetów koniecznych do osiągnięcia swych celów. Przedstawiciele i funkcjonariusze również korzystają z nich, gdy są konieczne do wykonywana funkcji związanych z organizacją. Immunitet ten jest porównywalny z konstrukcją immunitetu państwa.

Konwencja ONZ z '75 określająca reguły wykonywania biernego prawa legacji przez OM nie otrzymała wymaganej liczby ratyfikacji i nie weszła w życie. Z uregulowania kwestii wykonywania czynnego prawa legacji zrezygnowano w ogóle.

bierne prawo legacji - przedstawiciele państw przy OM

Konwencja z '75 uznaje:

prawo państw członków do ustanawiania stałych misji

prawo państw niebędących członkami do ustanawiania stałych misji obserwatorów przy organizacji, o ile statut OM na to zezwala i tylko dla wykonania zadań wymienionych w konwencji.

Reguły podstawowe:

funkcjonalny charakter przywilejów i immunitetów

brak procedury agrement (po stronie OM i państwa goszczącego)

brak możliwości uznania za persona non grata - odwołać członka misji może państwo wysyłające. Państwo przyjmujące po konsultacji z wysyłającym może podjąć środki konieczne dla zapewnienia swojego bezpieczeństwa

na prawa i obowiązki państwa goszczącego i wysyłającego nie ma wpływu okoliczność nieuznawania się/istnienia stosunków dyplomatycznych między nimi.

Delegacje do organów OM lub na konferencje organizowane pod jej auspicjami - reguły określające status tych misji są analogiczne do tych z konwencji '69 o misjach specjalnych.

czynne prawo legacji - przedstawicielstwa OM

Ustanawianie misji w państwach członkowskich

misje specjalne - stosuje się te same reguły, które dotyczą misji specjalnych państw

misje stałe - mają na celu prowadzenie działań i operacji pomocowych lub bycie centrum informacji o działaniach OM. Status misji określają szczegółowe porozumienia między OM a państwem przyjmującym. Konieczny jest agrement co do szefa misji. Funkcjonariusze misji wyposażeni są w przywileje i immunitety. Pole działania misji dyplomatycznych OM odpowiada specjalizacji OM, kompetencjom przyznanym jej statutem (zasada specjalności).

Ustanawianie misji OM przy OM - faktyczna forma ustanawiania państwowych misji dyplomatycznych przy OM.

Stosunki konsularne:

Konwencja o stosunkach konsularnych '63.

• Ustanowienie stosunków konsularnych wymaga wzajemnej zgody zainteresowanych państw

• Niezależne od stosunków dyplomatycznych między państwami

• Nie obowiązuje ścisła zasada wzajemności - państwo wysyłające może ustanawiać wiele placówek konsularnych w państwie przyjmującym

• Szef urzędu konsularnego zaczyna działalność po uzyskaniu autoryzacji od państwa przyjmującego (exequatur)

• Klasy szefów placówek: konsul generalny, konsul, wicekonsul i agent konsularny. Jeśli konsulem jest obywatel państwa przyjmującego (konsul honorowy), nie korzysta z tego samego zakresu przywilejów i immunitetów.

• Problem procedencji rozstrzygany jak w przypadku stosunków dyplomatycznych

• Charakter administracyjny. Funkcje:

• Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli

• Popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwami. Zapoznawanie się z warunkami i rozwojem tych sfer.

• Wystawianie paszportów i wiz

• Udzielanie pomocy własnym obywatelom

• Pełnienie czynności notariusza i urzędnika SC pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi

• Ochronę interesów spadkowych własnych obywateli, ochronę interesów nieletnich i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych.

• Reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego.

• Wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami oraz udzielanie im pomocy

Wykonywanie tych funkcji może być powierzone wydziałowi konsularnemu misji dyplomatycznej.

• Przywileje i immunitety (zasada ściśle funkcyjnego ich traktowania)

przywileje i immunitety misji konsularnej

• Przywilej swobody komunikowania się misji dla wszystkich jej celów urzędowych

posługiwanie się wszelkimi środkami łączności. Nietykalność korespondencji urzędowej.

ochrona walizy konsularnej. Jednak w przypadku uzasadnionych podejrzeń u używaniu walizy do przewozu przedmiotów nie służących wykonywaniu funkcji konsularnych, władze państwa przyjmującego mogą nakazać jej otwarcie.

• Przywilej nietykalności misji

nietykalność pomieszczeń użytkowanych wyłącznie do celów roboczych placówki konsularnej.

nietykalność ruchomości, archiwów i dokumentów.

przywileje i immunitety członków misji

• Przywilej nietykalności osobistej - nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu w toku procesu, z wyjątkiem przypadków ciężkiej zbrodni (zagrożone sankcją powyżej 5 lat pozbawienia wolności) i tylko na mocy postanowienia właściwej władzy sądowej. Pozbawienie wolności możliwe tylko po uprawomocnieniu się wyroku sądowego.

• Immunitety jurysdykcyjne: funkcjonariusze i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności wykonywanych w związku z pełnieniem funkcji konsularnych.

Wyjątki:

• Powództwo wynikające z kontraktu z funkcjonariuszem/pracownikiem konsularnym, w którym nie występował on wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przedstawiciel państwa wysyłającego

• Powództwo wniesione przez stronę trzecią o odszkodowanie w związku z wypadkiem w państwie przyjmującym spowodowanym przez pojazd, statek lub samolot

W mniejszym stopniu niż dyplomaci korzystają ze zwolnień podatkowych i celnych.

Odpowiedzialność międzynarodowa/ odpowiedzialność państw:

Odpowiedzialność mnar - następstwo niezgodnego ze zobowiązaniami mnar postępowania podmiotu prawa mnar, które rodzi obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej takim postępowaniem podmiotowi, który uszczerbek poniósł.

STMS '27 w sprawie chorzowskiej: jest zasadą prawa mnar, że naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek naprawienia szkody w należytej formie. Reparacja jest niezbędnym dopełnieniem zaniedbania stosowania konwencji. Nie musi stanowić o tym sama konwencja.

XIX - odpowiedzialność łączy się z pośrednim naruszeniem interesów państwa - naruszenie w obcej przestrzeni państwowej interesów podmiotów prawnych i obywateli. Europejczycy angażujący się w interesy zwłaszcza w Ameryce łacińskiej byli traktowani źle, co było niezgodne z kształtującymi się zasadami traktowania cudzoziemców - walczono o ochronę własnych obywateli.

Obecnie dominują przypadki bezpośredniego naruszania interesu państwa/grupy państw/społeczności mnar.

Reguły opisujące reżim ponoszenia odpowiedzialności zawiera projekt (Komisji Prawa Mnar z 2001) konwencji o odpowiedzialności państw - można traktować jako zbiór norm zwyczajowych powszechnie obowiązujących. Jednak reguły te nie potrzebują traktatowej nobilitacji.

Źródła odpowiedzialności [często na E]

Każdy bezprawny akt państwa w płaszczyźnie prawa mnar wywołuje odpowiedzialność mnar państwa.

Przesłanki odpowiedzialności: wzorzec quasi-serbski 2-przesłankowy (bo tylko one są bezstronne i obiektywne)

[E: bezprawność, którą można przypisać temu, kto bezprawnie działa]

Bezprawnym jest akt państwa, gdy działanie/zaniechanie:

• Można przypisać państwu

Czyje to zachowania:

organów (każda jednostka lub osoba, której taki status przypisuje prawo wewnętrzne państwa; wszyscy urzędnicy i osoby sprawujące władzę. Niezależnie od pozycji w strukturze organów, od charakteru: centralnego/terenowego, mianowania/wyboru) i funkcjonariuszy.[E: podać przykłady]

• Jakie zachowania: akty stanowienia i stosowania prawa bądź zaniechanie tych działań. Wszystkie akty podlegają ocenie mnar, niezależnie od tego, czy są one zgodne z prawem krajowym.

• Przykłady naruszeń organów administracyjnych

akty arbitralnego pozbawienia wolności, którym towarzyszy naganny sposób traktowania

akty arbitralnego wydalania cudzoziemców

akty godzące w kontrakty, których stroną są cudzoziemcy, w tym kontrakty zawarte z władzami państwa, które nadają trale pewne prawa (konstrukcja praw nabytych i ich ochrony). STMS '23 w sprawie unieważnienia niemieckich nadań ziemskich: prawa osób prywatnych mogą być skutecznie przeciwstawione sukcesorowi.

• Przykłady naruszeń organów ustawodawczych:

powstrzymywanie się od podjęcia wymaganych prawem mnar działań ustawodawczych

stanowienie prawa niezgodnego z zaciągniętymi zobowiązaniami. Sprawa chorzowska: polskie ustawodawstwo dopuszczające wywłaszczenie jest niezgodne z ustaleniami dwustronnej umowy polsko-niemieckiej z '22.

• Przykłady naruszeń organów sądowych - odmowa sprawiedliwości

utrudnienie cudzoziemcom dostępu do wymiaru sprawiedliwości, opóźnianie biegu postępowania, wydawanie wyroków niezgodnych z prawem mnar, odmawianie/opóźnianie wykonania wyroku korzystnego dla cudzoziemca.

• Odpowiedzialność państwa za zachowania osób/jednostek/kolektywnych podmiotów umocowanych do wykonywania elementów władzy państwowej - państwo odpowiada, o ile jednostka działała w tym charakterze w danym przypadku.

Podmioty delegowane to zarówno podmioty prawa publicznego, jak i prywatnego, o ile: delegacja jest przewidziana prawem, dotyczy aktów rutynowych wykonywanych przez organy państwa, a podmiot autoryzowany podejmuje aktywności odpowiadające profilowi jego działalności. Prywatne firmy ochrony zakontraktowane przez państwo do wykonywania aktów pozbawienia wolności zgodnie z wyrokiem sądowym. Prywatne linie lotnicze autoryzowane do wykonywania aktów kontroli imigracyjnej.

• Odpowiedzialność za zachowania organów oddanych do dyspozycji państwa przez inne państwo za ich obopólną zgodą - odpowiedzialność państwa, pod którego kontrolą się znalazł, o ile organ wykonuje elementy władzy tego właśnie państwa i pod jego kontrolą. Państwowe służby medyczne przekazane do zwalczania skutków epidemii/katastrof. Sędziowie nominowani do składu sądów innego państwa.

• Odpowiedzialność państwa za zachowania organów, który wykraczają poza przyznaną kompetencję - państwo nie jest zwolnione z odpowiedzialności za postępowanie organów niezgodne z wydanym poleceniem ani wywołane przekroczeniem uprawnień. Sprawa Caire Franca-Meksyk '29: zabójstwo obywatela francuskiego przez wojskowych meksykańskich. Odpowiedzialność państwa ma miejsce, bo osoby te wykorzystały w działaniu swój status wojskowy i użyły środków pozostawionych do ich dyspozycji z uwagi na funkcję.

• Odpowiedzialność państwa za zachowania osób/grupy, które faktycznie działają na podstawie instrukcji/pod kierunkiem/pod kontrolą państwa. USA-Iran `80: USA podnosiło argument, że aprobata działań bojowników przez organy Iranu czyni je zachowaniami funkcjonariuszy państwa irańskiego.

MTS Nikaragua-USA '86: do wystąpienia odpowiedzialności należy wykazać, że państwo kontrolowało przebieg operacji militarnych, w toku których popełniono naruszenia.

• Odpowiedzialność państwa za postępowanie osób/grup osób faktycznie wykonujących elementy władzy państwowej w sytuacji braku/nieobecności władzy oficjalnej - państwo ponosi odpowiedzialność, jeśli okoliczności wymagały wykonywania tych elementów władzy. Samoobrona obywateli pod nieobecność regularnych sił zbrojnych (cywilna obrona Warszawy '39), zachowania(akty imigracyjne i celne) strażników rewolucji przed powołaniem nowej władzy w Iranie.

osób fizycznych - zasadniczo państwo nie odpowiada za zachowania osób fizycznych. Dowodzi tego wprowadzenie jurysdykcji państwowej i mnar w przypadkach zbrodni mnar. Jednostki samodzielnie ponoszą odpowiedzialność. Wyjątek: czyny jednostek poddanych jego jurysdykcji, jeżeli nie podjęło koniecznych kroków do których było zobowiązane, aby zapobiec naruszeniu prawa przez jednostkę. Odpowiedzialność jest wówczas następstwem zaniechania działania przez organy, które były do tego zobowiązane. USA-Iran '80: Iran zaniechał ochrony misji dyplomatycznej.

Wyjątek drugi: odpowiedzialność za zachowania w przestrzeni kosmicznej obejmuje działania zarówno instytucji rządowych, jak i pozarządowych osób prawnych.

• Stanowi oczywiste naruszenie zobowiązań mnar państwa - gdy akt państwa jest sprzeczny z tym, czego wymaga od niego zobowiązanie. Niezależnie od jego pochodzenia i charakteru. Chodzi o zobowiązania płynące z całej znanej gamy źródeł prawa mnar.

• Wina jako przesłanka dodatkowa/ewentualna/fakultatywna. Zarzut niewystarczającej staranności (due diligence). Zarzuty przeciwko wprowadzeniu tej przesłanki: staranność jest czynnikiem subiektywnym, nie ma określonych standardów należytej staranności. Dlatego Konwencja wspomina tylko o 2 w/w przesłankach, preferuje konstrukcję odpowiedzialności obiektywnej/za skutek. Nie wyklucza jednak przyjęcia innych zasad normowania odpowiedzialności w danej dziedzinie obrotu (odpowiedzialność na zasadzie winy lub ryzyka)

Gradacja naruszeń prawa mnar:

Kształtowanie się owego stopniowania było stymulowane przez przyjęcie konstrukcji:

• zbrodni mnar - obok znanych już konstrukcji delicta iuris gentium i deliktów

• zobowiązań erga omnes - MTS '70 w sprawie Barcelona Traction

• norm ius cogens

Rozróżnienie pochodzące z konwencji:

• delikty

• poważne naruszenia zobowiązań stanowionych normą imperatywną polegające na systematycznym lub masowym zaniechaniu przez państwo jego wykonania.

Konsekwencją poważnego naruszenia po stronie członka społeczności mnar jest:

obowiązek współdziałania w celu eliminacji praktyki poważnych naruszeń (głownie w ramach OM, np. w ramach mechanizmu z rozdziału VII KNZ)

obowiązek powstrzymania się od uznania za zgodne z prawem sytuacji wywołanych poważnymi naruszeniami (np. uznania nabytków terytorialnych pozyskanych przez użycie siły)

obowiązek nieudzielania pomocy i stabilizowania sytuacji wywołanych poważnymi naruszeniami (dotyczy np. reżimu apartheidu w RPA)

Okoliczności wyłączające/ograniczające odpowiedzialność:[E]

Nie występuje jedna z dwóch przesłanek.

• Okoliczności wyłączające/ograniczające bezprawność:

zgoda państwa - wyłącza bezprawność aktu w zakresie udzielonej zgody, np. zgoda na jednostkowe dokonanie (dokonanie tranzytu, prowadzenie postępowań śledczych, dokonanie zatrzymania osoby, wkroczenia na teren placówki dyplomatycznej) lub zgoda wynikająca ze zobowiązania traktatowego (wykonywanie jurysdykcji w przestrzeni bazy wojskowej, nad oddziałami zbrojnymi czasowo przebywającymi na terytorium państwa). Dla skuteczności prawnej akt udzielania zgody musi być w sposób rzeczywisty, swobodnie i wyraźnie deklarowany przez uprawniony do tego organ w czasie poprzedzającym zdarzenie, do którego się odnosi.

działanie w samoobronie w przypadku zbrojnej napaści - działanie zgodne z art. 51 KNZ, który opisuje parametry samoobrony. Wyłączona zostaje bezprawność naruszenia:

zasady zakazującej użycie siły. Nie wyłącza bezprawności we wszystkich przypadkach i wobec wszelkich rodzajów zobowiązań - reguły prawa wojennego (prawa humanitarnego, ochrona podstawowych praw człowieka) nie mogą być naruszane w imię samoobrony.

zobowiązań w dziedzinie ochrony środowiska, o ile konieczne dla jej przeprowadzenia działania będą spełniały test konieczności i proporcjonalności.

To rzetelność dokonywania testów konieczności i proporcjonalności stanowi kryterium wyróżniania zobowiązań, których niewykonanie usprawiedliwi działanie w samoobronie.

stosowanie środków przymusu - represalia.

• Okoliczności wykluczające możliwość przypisania zachowania państwu:

stan siły wyższej - niedająca się odeprzeć siła lub niedające się przewidzieć wydarzenie, które wyklucza kontrolę państwa nad biegiem zdarzeń i wywołuje materialną niemożliwość postępowania zgodnie ze zobowiązaniem mnar. Może wynikać z wydarzeń naturalnych (wtargnięcie statku na terytorium państwa obcego w związku ze złą pogodą, awarią) lub społecznych (utrata kontroli nad częścią terytorium w związku z działalnością powstańczą, operacje militarne państwa trzeciego). Chodzi o niemożność, a nie o utrudnienie wynikające z kryzysów politycznych/gospodarczych. Na siłę wyższą nie może się powoływać państwo, które przyczyniło się do jej powstania.

stan zagrożenia - jeśli osoba ratuje życie/zdrowie swoje lub osób powierzonych jego opiece. Np. przy wkroczeniu statku w przestrzeń terytorium innego państwa w następstwie awarii grożących życiu lub zdrowiu.

stan konieczności - tylko, jeżeli akt jest jedynym sposobem uchronienia zasadniczego interesu państwa przed poważnym i nieuchronnym zagrożeniem i nie pociąga za sobą osłabienia zasadniczych interesów państwa, którego zobowiązanie dotyczy lub też całej społeczności. 1832 - Anglia zaakceptowała zajęcie własności obywateli brytyjskich (wbrew traktatowym gwarancjom) w związku z potrzebą utrzymania w sprawności oddziałów eliminujących zamieszki wewnętrzne.

1912 - trybunał arbitrażowy uznał, że opóźnienie spłaty odszkodowania Rosji wynikającego ze skrajnie trudnej sytuacji finansowej państwa ottomańskiego, mogłoby być uznane za stan wyższej konieczności tylko, jeśli realizacja zobowiązania prowadziłaby do samounicestwienia.

MTS '97 w sprawie Gabcikovo-Nagymaros: stan konieczności uznaje się tylko w wyjątkowych okolicznościach. Państwo nie może się przyczynić do powstania stanu konieczności.

Żadna z okoliczności nie może wyłączyć bezprawności wynikającej z zachowania niezgodnego z normą ius cogens.

Odpowiedzialność za działalność dozwoloną - za aktywność będącą następstwem postępu nauki i techniki - posługiwanie się technologiami nowoczesnymi z natury swej niebezpiecznymi, mogącymi wymknąć się spod kontroli (np. Fukushima). Za domeny aktywności z natury swej niebezpieczne uznaje się: energetykę jądrową, transport morski, aktywności podejmowane w przestrzeni kosmicznej.

Stanowiska:

• Kompensata strat nie może być łączona z naruszeniem reguł prawa, dlatego roszczenia odszkodowawcze w takich sytuacjach opierają się na ogólnej zasadzie ryzyka (wywiedzionej z krajowych porządków prawnych).

• Odpowiedzialność za szkodę będzie łączona z zachowaniem, które narusza wymóg wystarczającej staranności - przesłanką odpowiedzialności staje się wina.

• Połączenie odpowiedzialności na zasadzie ryzyka i na zasadzie winy - w prawie kosmicznym (układ kosmiczny '67 i konwencja o odpowiedzialności mnar za szkody wyrządzone przez obiekty wyrzucane w kosmos `72). Jeśli szkoda została wyrządzona na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu - państwo wypuszczające odpowiada na zasadzie ryzyka. Jeśli szkodę wyrządzono obiektowi kosmicznemu innego państwa - odpowiedzialność na zasadzie winy, bo eksplorując przestrzeń kosmiczną świadomi są obowiązku dokonywania jej z zachowanie należytej staranności.

Szkoda:

Nie jest przesłanką odpowiedzialności, ale zawiera się w przesłance bezprawności. Odpowiedzialność jest następstwem rzeczywistego wystąpienia szkody.

Państwo odpowiada za zachowania jednostki, jeśli jest zobowiązane do zapobiegania jej bezprawnym działaniom. (np. siły francuskie dopuściły do zbeszczeszczenia ambasady chilijskiej, więc Francja odpowiada z zachowania jednostki, która obrzuciła ambasadę farbą)

• Trzeba jednostkowo wskazać, kto doznaje uszczerbku i kto narusza. Nie można występować przeciwko naruszycielowi z samej tylko przyczyny naruszenia. W '45 postanowiono utrzymać obszar mandatowy w Namibii pod opieką RPA. RPA z czasem bezprawnie inkorporowało Namibię. Etiopia i Liberia wytoczyły RPA sprawę przed MTS. MTS: z roszczeniem może wystąpić tylko ten, kogo dotknęło to bezprawie. Naruszyciel ponosi odpowiedzialność jedynie wobec podmiotu, którego interes naruszył. Państwa mogą występować z roszczeniem, jeśli wykażą, że naruszenie reguł stanowi zamach na ich interes, na straży którego to interesu reguły stoją.

Są jednak pewne reguły, na przestrzeganiu których zależy całej społeczności mnar - zobowiązania imperatywne, skuteczne erga omnes (MTS w sprawie Barcelona Traction)

• Szkoda pośrednia i bezpośrednia.

Bezpośrednia - naruszenie normy chroniącej interes państwa - przypadek oskarżenia Hiszpanii o śmiertelne bakterie na ogórkach: gdy szkodę ponosi Hiszpania.

Pośrednia - wywołanie szkody po stronie obywateli, w imieniu których państwo wchodzi w spór z naruszycielem (opieka dyplomatyczna) - gdy szkodę ponoszą hiszpańscy producenci.

• Szkoda materialna i moralna:

Materialna - majątkowa; mierzalna finansowo lub inaczej

Moralna - indywidualny ból i cierpienie, utrata bliskiej osoby, osobista zniewaga wynikająca z wkroczenia w przestrzeń życia prywatnego. Wiązana z uszczerbkiem osób fizycznych. Kompensata szkody moralnej jest regułą od '23 - orzeczenie o obowiązku kompensacji dla obywateli US w związku z zatopieniem statku Lusitania przez niemiecki okręt podwodny '16. Wcześniej, gdy sąd miał orzekać o kompensacie za szkodę moralną odmawiał, bo szkoda ta jest niemierzalna.

Szkoda moralna państw: Rainbow Warrior '90: Działania francuskich służb specjalnych były aktem publicznej zniewagi Nowej Zelandii. Bezprawne działanie przeciwko niematerialnym interesom (godzenie w honor i prestiż państwa) upoważnia do uzyskania reparacji, nawet w przypadku braku materialnych strat.

Skutki odpowiedzialności:

• Obowiązek usunięcia skutków naruszenia prawa, reparacji, kompensacji uszczerbku.

• Obowiązek zaprzestania działań bezprawnych oraz przyjęcia zabezpieczeń przed takimi zachowaniami. Winien być zrealizowany jeszcze przed aktem kompensacji (chociaż czasem procesy te nakładają się na siebie, np. wydaie rzeczy zajętej bezprawnie). Spełnienie tego obowiązku, a nie samo naprawienie szkody daje wiarygodność w relacjach mnar.

Reguły kompensacji:

STMS '27 w sprawie chorzowskiej: reparacja musi zatrzeć następstwa aktu bezprawnego i przywrócić stan, który prawdopodobnie istniałby, gdyby nie naruszenie. Poprzez restytucję w naturze (odtworzenie stanu), a jeśli jest to niemożliwe lub poszkodowany chce dokonać tego samodzielnie - poprzez wypłatę kwoty, jakiej wymagałaby restytucja (odszkodowanie)

W rzeczywistości restytucji w naturze może towarzyszyć odszkodowanie finansowe.

KPM '01: reparacja obejmuje restytucję, odszkodowanie i satysfakcję -czynione samodzielnie lub w połączeniu. Restytucja w naturze ma pierwszeństwo co do zasady. Ale strona występująca z roszczeniem może wybrać rodzaj otrzymanej kompensacji.

• Kompensacja szkody niematerialnej państwa - udzielanie satysfakcji.

Stosowana najczęściej w przypadku: obrażania symboli państwowych, naruszenia integralności terytorialnej, ataków na statki/samoloty, niewłaściwego traktowania/umyślnych ataków na szefów państw i rządów lub służby zagranicznej, naruszania symboli ambasad, konsulatów, rezydencji.

Formy udzielania satysfakcji:

• Deklaracja publiczna i/lub stosowana nota dyplomatyczna z przeprosinami/ubolewaniem (nota Departamentu Stanu US '99 po zbombardowaniu ambasady chińskiej w Belgradzie przez samoloty amerykańskie i gotowość kompensacji szkód materialnych)

• Dodatkowo:

podjęcie kroków administracyjnych, dyscyplinarnych, karnych przeciwko funkcjonariuszom/osobom, które dokonały naruszenia

wszczęcie postępowań w celu zbadania przyczyn wystąpienia naruszenia

udzielenie zabezpieczeń i gwarancji nie wystąpienia bezprawnych zdarzeń.

stwierdzenie aktu bezprawnego przez sąd (MTS w sprawie kanału Korfu '49: akcja oczyszczenia przez UK kanału na wodach terytorialnych Albanii została uznana za bezprawną. Samo oświadczenie MTS było dla Albanii wystarczającym sposobem udzielenia satysfakcji.

• Kompensacja szkody materialnej polega na :

• Restytucji (ma pierwszeństwo). Formy:

• zwrot mienia zagrabionego w toku działań wojennych,

• restytucja przez podział - dotyczy złota zrabowanego przez Niemców w II WŚ - ponieważ trudno było ustalić, co jest czyje, dokonano podziału proporcjonalnego do strat

• restytucja zastępcza - zamiast skradzionych dóbr o wartości historycznej oddali przedmioty o podobnej wartości historycznej.

• przywrócenie - opuszczenie terytorium zajętego w sposób niezgodny z prawem

• wydanie - uwolnienie osoby, której zatrzymanie i pozbawienie wolności odbyło się z naruszeniem standardów mnar

• odbudowa

• Odszkodowaniu (forma najczęstsza). Wysokość wyliczana zgodnie z regułami prawa mnar. Może uzupełniać braki w restytucji, zabezpieczać pełnię dokonywanej reparacji.

Przykłady przypadków strat państw oraz parametry określania wysokości odszkodowania [szczegóły, których chociaż bardzo ciekawe raczej nie będzie na E - słowa PD. Możecie doczytać str. 22 wykład 25-26].

Szkody materialne osób fizycznych i prawnych: gdy przenosimy działalność gospodarczą do innego kraju, gdzie majątek jest nacjonalizowany bez rekompensaty. [E: bardzo rzadko pyta o szkody materialne i niematerialne osób fizycznych. Jeśli już coś z tego kawałka, to istotne są tylko osoby prawne. Można doczytać.]

• Dodatkowe ciężary nakładane na państwo, gdy w/w środki to za mało.

Niemcy i układ poczdamski: okupacja, zupełne rozbrojenie i demilitaryzacja, likwidacja i nadzór nad przemysłem, likwidacja państwa pruskiego.

Irak po agresji na Kuwejt - rezolucje RB: oprócz odszkodowania - likwidacja pewnych typów uzbrojenia, zaprzestanie prac nad produkcją broni masowego rażenia, obowiązek dopuszczenia misji inspekcyjnych ONZ, ustanowienie strefy bezpieczeństwa

Pokojowe rozstrzyganie sporu:

Ukształtowały się w wyniku próby ograniczenia politycznej zasad równowagi sił na rzecz zasady rządów prawa - rozstrzyganie konfliktów miało polegać na uszanowaniu ukształtowanych w obrębie społeczności norm postępowania, a nie na usankcjonowaniu rozstrzygnięcia wyznaczonego równowagą sił.

Krystalizacja: konferencje haskie(1899 i 1907) i ich ustalenia - konwencje o pokojowym rozstrzyganiu sporów.

Obowiązek PRS

KNZ: celem ONZ jest łagodzić i załatwiać w drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa mnar spory i sytuacje mogące prowadzić do naruszenia pokoju. Zasady: wszyscy członkowie mają powstrzymać się od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości politycznej któregokolwiek państwa oraz będą załatwiać swe spory mnar środkami pokojowymi, aby nie dopuścić do zagrożenia mnar pokoju, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Spór międzynarodowy:

Brak zgodności w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, przeciwieństwo stanowisk prawnych lub interesów między stronami.

Spór mnar prawny kwalifikuje się jako spór dotyczący:

• interpretacji traktatu

• zagadnienia prawa mnar

• faktu, który gdyby został stwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania mnar

• charakteru/rozmiaru odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania mnar

Mechanizmy PRS:

Wywodzą się z prawa zwyczajowego i zostały skodyfikowane w prawie konwencyjnym(I konwencja haska, akt generalny genewski). KNZ przedstawia klasyfikację preferowanych mechanizmów w art. 33. W sporze należy dążyć do rozstrzygnięcia sporów w drodze:

• rokowań

• badań

• pośrednictwa

• koncyliacji

• arbitrażu

• postępowania sądowego

• odwołania się do organów lub porozumień regionalnych

• innych sposobów pokojowych

Klasyfikacja ta cechuje się narastającym formalizmem i wzrastającym zakresem udziału strony trzeciej w rozstrzyganiu sporu. Nie jest to lista wartościująca/piramida instancji - mechanizmy są ekwiwalentnej wartości - strony mają swobodę wyboru metody rozstrzygania sporu, która wg nich doprowadzi do satysfakcjonującego efektu. Ta swoboda wyboru może być ograniczona, gdy mechanizm jest z góry określony za sprawą przynależności do szczególnej społeczności. Np. Trybunał Sprawiedliwości EU dla państw EU; Trybunał Spraw Człowieka dla państw członków Rady Europy.

W przypadku konfliktu między państwem a prywatnymi podmiotami gospodarczymi stosuje się metodę międzynarodowego arbitrażu gospodarczego.

Klasyfikacja mechanizmów PRS

• Niesądowe:

• Klasyczne - dyplomatyczne

• Negocjacje (obejmując też konsultacje i wymianę poglądów) - główna metoda rozstrzygania sporów. STMS: nim spór będzie przedmiotem prawnych analiz, jego przedmiot powinien zostać zdefiniowany w drodze dyplomatycznych negocjacji. Można łączyć negocjacje z innymi metodami.

Dwustronne lub wielostronne.

Metodą formalizacji negocjacji jest ustanawianie stałych komisji zajmujących się problemami, które mogą się pojawiać w relacjach wzajemnych (najczęściej problemy ochrony środowiska naturalnego i użytkowania wód granicznych). Np. międzynarodowa Komisja Wspólna USA i Kanady.

Podjęcie negocjacji nie implikuje obowiązku osiągnięcia porozumienia, ale ma prowadzić strony w stronę osiągnięcia porozumienia

Rozstrzygnięcie państw nie musi podlegać regułom prawa mnar; z wyjątkiem obowiązku uszanowania norm ius cogens

• Komisje badań/śledcze/rozpoznawcze - gdy spór dotyczy faktów, a nie prawa. Rozstrzygnięcie sporu polega na ustaleniu stanu faktycznego. Art. 9 KH: w przypadku rozbieżnych zapatrywań na stan faktyczny należy ustanowić międzynarodową komisję badań, która za pomocą badania sumiennego i bezstronnego wyjaśni kwestie faktyczne.

podstawowe cechy postępowania badawczego (z KH): komisje są powoływane na podstawie umowy między stronami sporu, która określa fakty mające być poddane badaniu oraz tryb, termin ustalenia, kompetencje komisji. Zwykle komisję powołuje się w trybie przewidzianym w KH (z list narodowych). Komisja określa procedurę badań, które odbywają się w drodze kontradyktoryjnej. Komisja podejmuje decyzję większością głosów. Sprawozdanie nie zobowiązuje stron - mają one swobodę co do skutków, jakie nadadzą takiemu stwierdzeniu faktów.

• Mediacje/dobre usługi - udział państw/a trzeciego/osoby/organu ONZ w wypracowaniu ze stronami sporu kompromisowego rozwiązania. Ustalenia dla skuteczności wobec stron wymagają ich akceptacji. Mediacja - mediator aktynie uczestniczy w procesie wypracowania rozwiązania, proponuje własne formuły. Dobre usługi - role mediatora polega na skojarzeniu stron i pozostawieniu ich sobie, nie uczestniczy w procesie wypracowania rozwiązania. Mediacja papieska w sprawie Chile-Argentyna. Mediacja Algierii w sporze USA-Iran. Misja dobrych usług SG ONZ w sporze GB-Argentyna o Falklandy.

• Koncyliacja - łączy badania i mediacje. Spór jest oddany pod rozwagę osoby/komisji w celu bezstronnego wyjaśnienia faktów i przedłożenia propozycji rozwiązania sporu. Jeśli strony wyrażają zgodę, rozwiązanie może odwoływać się do zasad słuszności.

Propozycja rozwiązania nie jest wiążąca dla stron.

Aranżowane ad hoc lub jako instytucja stała

Obecnie zwykle występuje jako ewentualność w szerszej gamie mechanizmów rozstrzygania sporów.

'96 Stały Trybunał Arbitrażowy przyjął zasady postępowania koncyliacyjnego. '02 ZO ONZ ustalił reguły postępowania koncyliacyjnego w sporach dotyczących zasobów naturalnych i środowiska naturalnego.

• Podejmowane w łonie OM - niesądowe. Na przykładzie ONZ:

• Charakterystyka generalna:

Organami uprawnionymi do badania sporów i sytuacji, których dalsze trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa są ZO i RB. Korzystają z techniki badania, mediacji i koncyliacji. Werdykty organów są zaleceniami/rekomendacjami i nie są wiążące dla stron. ZO podejmuje decyzję większością 2/3 obecnych i głosujących. RB - większością kwalifikowaną 9 głosów (w tym 5 stałych członków Rady). Tryb ten nie dotyczy podejmowania działań na podstawie rozdziału VII.

• Sądowe:

Arbitraż - wydanie decyzji sądowej od arbitra/ów worzą dych niestały organ sądowy powoływany do rozstrzygnięcia jednostkowego sporu lub przedłożonej ich kategorii. Traktat o przyjaźni, handlu i żegludze US-UK 1794 przewidywał powołanie organów z wyznaczonymi przez strony Komisarzami do regulacji najważniejszych spraw. Komisarze składali przysięgę działania uczciwego, starannego, bezstronnego i uważnego, w zgodzie z wymogami sprawiedliwości i słuszności (wcześniej opierano się na względach politycznych, a nie na normach prawa) oraz wycofania się z postępowania w sprawach, w których może mieć prywatny interes. Decyzje - większością głosów. Wyrok zawsze ostateczny i rozstrzygający - co do prawa i co do wysokości kwoty wypłacanej. Model ten był przyjmowany i doskonalony w praktyce. US-UK ponownie ustanowiły arbitraż w sprawie Alabama 1872 w traktacie waszyngtońskim - przyjęto inne reguły wyznaczania komisarzy

Charakterystyka mechanizmu arbitrażu:

W odróżnieniu od techniki dyplomatycznej:

wymaga zgody wyrażonej w porozumieniu/umowie

werdykt wiążący dla stron

W odróżnieniu od sądownictwa stałego:

swoboda wyboru sędziów

swoboda konfigurowania przez strony sporu procedury/listy dowodów/reguł dotyczących ciężaru dowodu/sposobu składania zeznań/zakresu ustnego postępowania/jeżyka postępowania

swoboda wskazywania podstawy wyrokowania

postępowanie in camera, niepubliczne

możliwość utajnienia werdyktu

postępowanie stosunkowo drogie ze względu na koszty własne przygotowania sprawy i koszty arbitrażu (sędziowie, personel, wynajem sali)

W odróżnieniu od MTSu:

szybki czas postępowania (1-2 lata)

bieg spraw zależy od woli stron (a nie wg ustalonej sekwencji)

Stały Trybunał Arbitrażowy w Hadze (od 1899)

Jedni chcieli jedynie standaryzacji mechanizmów PRS, inni - ustanowienia stałego manr organu arbitrażowego. Skutkiem kompromisu jest wyjątkowy charakter STA:

nie był kręgiem stale zasiadających w siedzibie STA sędziów - ustanowiono listy arbitrów (max 4 od każdej ze stron)

arbitraż nie był obowiązkowy. Dzięki dobrowolności stosowania arbitraż przetrwał jako technika efektywna.

Organizacja STA:

Biuro Międzynarodowe. Przewodniczy: Sekretarz Generalny. Odpowiada za codzienne funkcjonowanie STA. Ma ustanawiać sąd dla potrzeb sprawy. Wspomaga proces powołania i pracy STA.

Rada Administracyjna. Zasiada weń ambasador państwa strony konwencji akredytowany w Hadze. Posiedzeniom przewodniczy MerSZ Holandii. Swoista rada nadzorcza - odpowiada za administrowanie i finansowanie STA.

Członkowie STA. Potencjalnie arbitrzy wskazani na listach przez państwa strony konwencji. Mianowani na 6 lat z możliwością ponownego nominowania. Nie reprezentują państwa nominującego - nie muszą być jego obywatelami. Listy arbitrów nie zobowiązują państw - mogą wskazywać inne osoby. Ci z listy to tzw. grupy narodowe umocowane do wysuwania kandydatów w wyborach sędziów MTS.

Rozwój STA:

Inicjacji spraw towarzyszyło podpisywanie umów arbitrażowych, które przewidywały właściwość STA do organizowania postępowania.

Powołano pod auspicjami STA komisje śledcze.

Zmniejsza się ilość spraw zgłaszanych doń. Zwiększa się jednak ich zakres - działalność rozszerzona na spory między państwami a podmiotami prywatnymi (Chiny a Radio Corporation of America)

'92 strony konwencji postanowiły zmodernizować reguły postępowania STA uwzględniając rozwój postępowań arbitrażowych. Reguły rozstrzygania sporów arbitrażowych pomiędzy dwoma państwami oparto na regułach UNCITRAL, jako że dostarczają uczciwych i skutecznych procedur służących pokojowemu rozstrzyganiu sporów dotyczących interpretacji, stosowania i wykonywania traktatów, chociaż oryginalnie były przeznaczone dla handlowych postępowań arbitrażowych.

W latach kolejnych przyjęty zbiory reguł: rozstrzygania sporów arbitrażowych pomiędzy państwem a osobą fizyczną/prawną; pomiędzy OM a państwem lub podmiotem prywatnym; w sprawach dotyczących zasobów naturalnych i środowiska; reguł inicjacji postępowania przed komisjami badań.

Obecnie STA jest dynamiczną i nowoczesną instytucją rozstrzygającą wiele spraw zróżnicowanych pod względem materii oraz charakteru stron postępowań.

Sądownictwo stałe

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• Jest sukcesorem STMS.

• Ustanowiony KNZ w formule organu głównego. Statut MTS jest częścią KNZ.

• Wszyscy członkowie ONZ są stronami Statutu.

• Skład:

15 niezawisłych sędziów wybranych bez względu na obywatelstwo spośród osób o wysokim poziomie moralnym, które posiadają kwalifikacje wymagane w kraju do mianowania na najwyższe stanowiska sędziowskie albo są uczonymi w prawie o uznanej biegłości w zakresie prawa mnar. Wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji. Skład w 1/3 odnawiany co 3 lata. Wyboru dokonuje ZO i RB zgodnie z zasadą, że skłam MTS ma być reprezentacją głównych form cywilizacji i najważniejszych systemów prawnych świata. Sędziowie są funkcjonariuszami OM i korzystają z przywilejów funkcjonariuszom przysługujących.

sędziowie ad hoc - strony mogą wyznaczyć własnego sędziego, jeśli w składzie nie zasiadają sędziowie obywatelstwa strony. Zapewniają równość w postępowaniu i znajomość szczegółów prawnych sprawy. Ale mogą mieć negatywny wpływ na bezstronność orzekania.

• Strony postępowania

Tylko państwa

• Właściwość Trybunału:

Strony muszą wyraźnie zgodzić się na postępowanie przed MTS.

Zgoda może być czyniona:

po zaistnieniu sporu

• W formie umowy kompromisowej - umowa winna zawierać zgodę stron, definiować przedmiot sporu, zawierać pytania szczegółowe dotyczące materii sporu kierowane do sądu. MTS zajmuje się wszystkimi przedłożonymi sprawami niezależnie od ich charakteru.

• W sytuacji forum prorogatum - państwo wyraża zgodę w sposób dorozumiany poprzez zachowania świadczące o dołączeniu do toczącego się już postępowania. Np. efektywny udział przedstawiciela w postępowaniu, prezentowanie opinii własnych w temacie rozstrzyganej przez sąd kwestii.

przed zaistnieniem sporu.

• Klauzula sądowa - umowa przewidująca właściwość MTS w przypadku zaistnienia sporu między stronami

• Klauzula fakultatywne - złożenie przez strony jednostronnie stosownych deklaracji uznających właściwość MTS. Kompetencja trybunału obowiązuje w sporze z każdym innym państwem, które złożyło takie samo oświadczenie, o ile dotyczy: interpretacji traktatu; zagadnienia prawa mnar; zaistnienia faktu, który gdyby był stwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania mnar; charakteru i rozmiarów odszkodowania z tytułu naruszenia zobowiązania mnar.

Deklaracjom często towarzyszą zastrzeżenia limitujące zakres zgody na jurysdykcję MTS co do czasu lub co do rodzaju sporu. Wówczas trybunał jest właściwym do rozstrzygania sporów, o ile zakres jednostronnych deklaracji jest zbieżny.

• Reguły postępowania - wskazane i określone statutem. Sytuowane są między regułami postępowania arbitrażowego a regułami sądowego postępowania krajowego.

• Wyrok przyjmowany większością głosów sędziów obecnych. Przy braku większości - decyduje przewodniczący. Wyrok jest wiążący i ostateczny.

• Funkcje:

sądowa. Procedura sądowa przed MTS jest spychana na drugi plan technik rozstrzygania sporów przez techniki pokojowe. Ilość spraw rozstrzyganych przezeń jest mniejsza (w związku z zasadą swobody wyboru techniki rozstrzygania sporu), za to są dużo poważniejszej materii.

doradcza - pełniona przez wydawanie opinii doradczych o jakimkolwiek zagadnieniu prawnym na żądanie jakiegokolwiek ciała upoważnionego do przedstawienia takiego żądania przez KNZ/zgodnie z nią.

Te organy to:

• ZO i RB z każdej kwestii prawnej

• Inne organy ONZ lub organizacje wyspecjalizowane jeśli są umocowane do tego przez ZO w kwestiach które dotyczą i pojawiają się w przedmiocie ich działalności

Organy nie korzystają z tego żądania zbyt często. Pierwszy wniosek o opinię doradczą: ZO '47 w związku z przyjęciem rezolucji w sprawie warunków przyjęcia państwa w poczet ONZ i sprzeciwem wobec niej ze strony ZSRR.

Przedmiot opinii doradczej: kwestie aktualnie pojawiające się w postępowaniu pomiędzy państwami, kwestie generalne prawa mnar, kwestie dotyczące relacji ONZ z państwem członkowskim (interpretacja umowy o siedzibie ONZ i konwencji o przywilejach i immunitetach funkcjonariuszy, relacji pomiędzy państwem a społecznością umocowaną do posiadania misji obserwatora w Organizacji.

Podjęcie decyzji o wydaniu opinii doradczej - zgodnie z regułą głosowania większościowego (a nie zasada jednomyślności) - zwykła większość obecnych i głosujących.

Opinia nie ma mocy wiążącej. Ma wyjaśniać kwestię. Nikt jednak nie kwestionuje autorytetu i walor opinii.

Międzynarodowy arbitraż handlowy - postępowanie, do którego odwołuje się większość umów między państwami a podmiotami prywatnymi/gospodarczymi.

Powstał jako naturalne następstwo nieformalnej praktyki zwracania się do uznanych autorytetów o rozstrzygnięcie sporu. W porównaniu z działalnością sądów krajowych, arbitraż wyróżnia: prosta procedura, szybkość i niski koszt postępowania, łatwość wykonania wyroku, lepsze rozumienie niuansów mnar aktywności handlowej.

Podmioty coraz częściej odwołują się do tej procedury, a werdykty są szeroko uznawane.

Atuty:

• poufność postępowania (werdykt nie jest ujawniany)

• brak apelacji.

Minusy:

• powszechna akceptowalność procedury wymaga porozumienia potencjalnie zainteresowanych rozstrzyganiem sporu stron

• problem wsparcia prawa krajowego w postępowaniu i wsparcia gwarantującego wykonanie wyroku

• problem porozumienia państw gwarantujących wykonanie wyroku w ich porządkach prawnych.

Limitacja użycia siły w stosunkach mnar:

• I konferencja haska '07 -konwencja o pokojowym załatwianiu sporów mnar.

• II konferencja haska - pierwsza limitacja prawa do użycia siły: konwencja o ograniczeniu użycia siły celem ściągnięcia długów zawartych umową. Impulsem do wprowadzenia był ostrzał portów Wenezueli przez flotę brytyjską, niemiecką i włoską w celu zmuszenia rządu Wenezueli do uregulowania zobowiązań względem obywateli w/w państw. Na tej podstawie powstała doktryna Drago (MerSZ Argentyny) o niezgodności takich zachowań z prawem mnar. Konwencja wprowadza wyjątki od tej zasady: gdy państwo nie akceptuje propozycji arbitrażu albo przyjąwszy ją czyni niemożliwym sporządzenie zapisu na sąd rozjemczy albo zaniecha zastosowania się do danego wyroku.

Limitacja użycia siły w Pakcie Ligi Narodów:

• W preambule zasygnalizowano o potrzebie nieuciekania się do wojny. Co za tym idzie wszelkie inne rodzaje użycia siły były dozwolone.

• Państwa zobowiązały się do utrzymania całości terytorialnej i niezależności politycznej członków przeciwko napaści z zewnątrz.

• Wojna nieuprawniona: napaść o charakterze wojny agresywnej. Im przeciwdziałać miała Rada LN. Mogła w tym celu uruchomić mechanizm systemu zbiorowego bezpieczeństwa - poprzednik obecnego mechanizmu stosowanego przez RB ONZ na podstawie rozdziały VII KNZ.

• Ponadto podjęto próbę ograniczania wojen uprawnionych. Miał temu posłużyć obowiązek poddania wszelkich sporów, które niosą niebezpieczeństwo podjęcia kroków wojennych, procedurze arbitrażu, sądu stałego lub Radzie LN. Podjęcie działań wojennych było możliwe po 3 miesiącach od dnia wyroku/zajęcia stanowiska przez Radę LN.

Pakt Briand-Kellog'a / pakt paryski / pakt wyrzeczenia się wojny (1928):

• USA i Francja stworzyła umowę arbitrażową z wolnym dostępem do traktatu dla innych państwa

• Pełna delegalizacja praktyki wojennej.

• Jedynym dobrym sposobem rozstrzygania konfliktów będą praktyki pokojowe.

• Nie spełniła swojej funkcji - atak Włoch na Abisynię, Japonii na Mandżurii.

Zakaz użycia siły - KNZ:[art. 2.4! - od tego zacząć na E]

• Zakaz wszelkiego użycia siły lub groźby użycia siły we wszelkich jej przejawach (nie tylko wojna) niezgodnych z KNZ. Nakaz pokojowego rozstrzygania sporów.

• Zakaz obejmuje tylko użycie siły zbrojnej, inne formy przymusu lub groźby (np. ekonomiczne) nie są nim objęte.

• Postanowienia art. 2.4 nie obowiązują państw, które nie są stroną KNZ. Obowiązuje ich zakaz używania siły zbrojnej na podstawie normy mnar prawa zwyczajowego.

• Zakaz ten dotyczy stosunków między państwami, a nie np. między państwem i siłami rebelianckimi.

• Istnieją 3 wyjątki od zakazu użycia lub grożenia użyciem siły z KNZ:

• Prawo państwa do samoobrony.

• Użycie siły przez RB ONZ.

• Użycie siły zbrojnej przeciwko byłym państwom nieprzyjacielskim

Przypadki dozwolonego użycia siły:

Prawo państwa do samoobrony:

• Przesłanki, które musi spełniać samoobrona, aby nie była działaniem bezprawnym:

• Jest odpowiedzią na atak zbrojny.

Napaść zbrojna, agresja - definicję można wywodzić z rezolucji ZO '74 - zawiera ona otwartą listę aktów agresji: inwazja i wynikająca z niej okupacja, aneksja siłą, bombardowanie, blokada portów i inne)

• Jest odpowiedzią konieczną (brak alternatywy).

• Jest proporcjonalna do ataku.

• Jej celem jest położenie kresu napaści zbrojnej

• Piąty warunek wywodzony z art. 51: podjęcie działań powinno być niezwłocznie podane do wiadomości RB i zaprzestane w momencie podjęcia przez RB kroków niezbędnych do przywrócenia i utrzymania pokoju. Niepodjęcie odpowiednich kroków przez RB nie blokuje kontynuowania działania w samoobronie. Jeśli wydanie rezolucji nakazującej zaprzestanie działań nie wystarcza - państwo może podjąć samoobronę.

• Może być realizowana indywidualnie lub kolektywnie.

Samoobrona kolektywna może wynikać:

• Z traktatów. Ma to miejsce w sytuacji, gdy akt agresji na jedną ze stron traktatu jest traktowany jako agresja na wszystkie strony (np. pakt północnoatlantycki art. 5).

• Z prośby państwa ofiary napaści o pomoc innego państwa. Musi to być:

• prośba rządu legalnie sprawującego władzę

• wystosowana w konsekwencji zbrojnej napaści zewnętrznej.

Samoobrona kolektywna nie może naruszać prawa narodu do samostanowienia (w tym prawa narodu do wyboru pożądanej formy rządów). Zabroniona jest interwencja w konflikty wewnętrzne, jeśli: osiągnęły poziom wojny domowej; strona działająca przeciwko dotychczasowym władzom sprawuje efektywną kontrolę nad istotną częścią terytorium danego państwa; znajduje poparcie wśród miejscowej ludności.

• Samoobrona prewencyjna/uprzedzająca:

• Użycie siły w obliczu bezpośredniego ataku zbrojnego na wielką skalę

• Gdy istnienie niebezpieczeństwa jest udowodnione

• A jedyny środek zapobiegnięciu zagrożeniu to atak zbrojny

Państwo przygotowujące uderzenie przeciwko innemu może być traktowane jako agresor nim dokona tego uderzenia.

Akty użycia siły przez państwa, układy i organizacje regionalne na podstawie delegacji uprawnień RB (w ramach pełnienia roli strażnika pokoju przez RB ). Na mocy uprawnienia przyznanego RB przez rozdział VII KNZ Rada może użyć siły w celu: przeciwdziałania zagrożeniu pokoju, naruszeniu pokoju lub aktom agresji. Co za tym idzie może użyć siły lub zlecić operację odpowiednim siłom. Przykładami tych układów i organizacji mogą być: NATO, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia Afrykańska, itd.

Użycie siły zbrojnej przeciwko byłym państwom nieprzyjacielskim - art. 107. Przepis ten powstał po II WŚ. Obecnie wszystkie ówczesne państwa nieprzyjacielskie są członkami ONZ, więc ma znaczenie wyłącznie historyczne.

Wyjątki dozwolonego użycia siły spoza KNZ:

Użycie siły w celu wyzwolenia się spod kolonialnej zależności - konflikty zbrojne przeciw panowaniu kolonialnemu i obcej okupacji oraz przeciwko reżimom rasistowskim przy wykonywaniu swojego prawa do samostanowienia.

• Jakie elementy przemawiały za legalizacją tego procederu:

• Postrzeganie terytoriów niesamodzielnych jako przestrzeni o statusie innym niż metropolia. Co za tym idzie - próby emancypacji społeczności tych terytoriów nie były naruszeniem integralności terytorium metropolii.

• Konflikt ten nie było traktowany jak konflikt wewnętrzny - dlatego traktowany był jak konflikt mnar.

Jednostronna interwencja zbrojna w celu obrony własnych obywateli:

• Jest ona powszechnie akceptowana współcześnie. Bywa jednak nadużywana.

• Warunkiem jest odmawianie zapewnienia przez państwo A minimalnego standardu ochrony cudzoziemców. W takim przypadku państwo B może podjąć się ochrony swoich obywateli na terytorium państwa A.

• Interwencja służb specjalnych Izraela w Ugandzie w celu uwolnienia pasażerów uprowadzonych przy wsparciu prezydenta Ugandy.

• Próba odbicia dyplomatów amerykańskich przez siły US z ambasady w Teheranie.

Interwencja humanitarna:

• Interwencje w interesie zbiorowym, w celu ochrony określonej zbiorowości ludzkiej i jej praw - w przypadku cywilnych kataklizmów i innych masowych naruszeń praw człowieka

• Może ona nastąpić za zgoda lub bez zgody rządu, który ma władzę nad danym terytorium.

• MTS w sprawie Nikaragua-USA '86: pomoc musi się ograniczyć do celów uświęconych praktyką czerwonego krzyża oraz musi być udzielona każdemu potrzebującemu, bez dyskryminacji.

• Stosowana, ponieważ RB niekonsekwentnie realizuje swoje zadania jako strażnika pokoju. Np. interweniowała w Somalii i Rwandzie, za to przy sytuacji w Kosowie nie upoważniła państw do interwencji.

1

---