Infrastruktura i jej układ przestrzenny

Pojęcie i podział infrastruktury

1. Słowo „infrastruktura” powstało z połączenia 2 łacińskich słów „infra” - oznaczającego „u podstaw” i „struktura” - budowa, konstrukcja. Infrastruktura to inaczej: podstawa układu, konstrukcji.

• dosłownie oznacza „konstrukcja pod spodem” lub „podbudowę”, czyli coś, co jest niezbędne dla funkcjonowania większych organizmów, większych systemów.

2. Infrastruktura to zespół podstawowych urządzeń i instytucji usługowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa (zapewniających odpowiednie warunki bytowe ludności);

• jest niezbędną tkanką, która wypełnia przestrzeń kraju, wiążąc osiedla i miejsca pracy, umożliwiając prawidłową działalność wszystkich dziedzin gospodarki.

3. Klasyczny podział infrastruktury obejmuje:

1. infrastruktura gospodarcza (ekonomiczna, techniczna) - obejmuje urządzenia, sieci przesyłowe i instytucje z dziedziny komunikacji (transportu i łączności), zaopatrzenia w energię i wodę, ochrony środowiska, handlu itp. Podstawowymi podsystemami (układami) tej infrastruktury są: 1) komunikacja (transport i łączność), 2) energetyka (zaopatrzenie w prąd, gaz i ogrzewanie), 3) gospodarka wodna, a także urządzenia ochrony środowiska, gospodarki komunalnej, magazyny, chłodnie, urządzenia i instytucje handlu (np. targowiska, bazary, giełdy, aukcje, rynki hurtowe), centra logistyczne.

2. infrastruktura społeczna - jest to zespół urządzeń i instytucji publicznych koniecznych do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i bezpośrednio zaspokajających potrzeby społeczne w zakresie oświaty, nauki, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, wypoczynku, kultury fizycznej, porządku publicznego, administracji, wymiaru sprawiedliwości, a także organizacje społeczne. W skład infrastruktury społecznej wchodzą m.in.: urzędy admin. publ, sądy, szkoły, uczelnie wyższe, obiekty kulturalne (kina, teatry, opery, filharmonie, muzea, galerie, biblioteki …), obiekty sportowo-rekreacyjne (boiska, stadiony, hale sportowe, pływalnie, korty …), szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej.

4. Współczesna klasyfikacja infrastruktury opiera się na kryterium funkcjonalnym i wyodrębnia infrastrukturę: podstawową (bazową), ekologiczną, informacyjną, społeczną i biznesową.

• infrastruktura podstawowa obejmuje trzy podsystemy: 1) komunikację, 2) energetykę, 3) gospodarka wodno-kanalizacyjną;

• infrastruktura informacyjna obejmuje urządzenia służące przesyłaniu informacji i instytucje telekomunikacyjne;

• infrastruktura biznesu - obejmuje tzw. instytucje otoczenia rynkowego, tj. różnorodne instytucje zajmujące się wspieraniem biznesu i tworzące sprzyjające środowisko dla inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej (ułatwiające przedsiębiorstwom ich powstanie, rozwój i funkcjonowanie), jak np.:

• instytucje finansowe (banki, fundusze venture capital, biura maklerskie, firmy ubezpieczeniowe);

• agencje i fundacje rozwoju (np. agencje rozwoju regionalnego, agencje inicjatyw lokalnych, fundacje inicjatyw społeczno-ekonomicznych);

• ośrodki innowacji i przedsiębiorczości (np. inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne, ośrodki doradztwa i wzornictwa przemysłowego);

• instytucje doradcze i szkoleniowe (np. firmy konsultingowe świadczące usługi doradcze w zakresie prawa, podatków, finansów; ośrodki szkoleniowe, ośrodki kształcenia zawodowego),

• instytucje informacyjne i promocyjno-handlowe (m.in. instytucje targowe i wystawowe, biura promocji gospodarczej),

• samorząd gospodarczy (cechy rzemiosł, stowarzyszenia gospodarcze, izby przemysłowo-handlowe).

Formy przestrzenne infrastruktury

1. Infrastruktura rozmieszczona w obrębie przestrzeni ekonomicznej może przyjmować jedną z dwóch form przestrzennych, tj. punktową lub liniową.

2. Infrastruktura techniczna charakteryzuje się urządzeniami liniowymi (np. kolej, drogi, linie telefoniczne, gazociągi, linie elektryczne, wodociągi i inne urządzenia do przemieszczania dóbr, ludzi i informacji). Cechą charakterystyczną infrastruktury liniowej jest tendencja do wykształcania się układów sieciowych (sieć drogowa miasta lub regionu, sieć telekomunikacyjna itp.) lub wiązek różnych rodzajów infrastruktury liniowej na danym obszarze (tzw. obszarze węzłowym, np. miasto lub ośrodek przemysłowy), służącej przemieszczaniu ludzi i towarów, przepływowi informacji, przepływowi energii, przepływowi środków płatniczych itp.

3. Infrastruktura społeczna składa się głównie z instytucji i urządzeń punktowych (tj. urzędów, sądów, szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia, szpitali, sanatoriów, domów kultury, kin, teatrów, muzeów, obiektów sportowo-rekreacyjnych itd.). Infrastruktura punktowa może występować w formie wyizolowanej (np. wiejski dom kultury) lub tworzyć pewne skupiska różnorodnych obiektów i instytucji społecznych (zwłaszcza w miastach).

4. Obiekty i urządzenia infrastruktury rozmieszczone na danym obszarze w formie koncentracji punktowych, węzłów i pasm przenikają się wzajemnie, tworząc układy pasmowo-węzłowe zagospodarowania przestrzeni.

5. Systemy infrastruktury występują w różnych skalach przestrzennych: lokalnej, ponadlokalnej (międzygminnej), regionalnej i krajowej.

5. Współcześnie infrastruktura podlega globalizacji. Ogólnokrajowe systemy infrastruktury łączą się z analogicznymi sieciami w sąsiednich państwach i tworzą ponadnarodowe systemy infrastruktury (autostrad, sieci kolejowych, lotnisk, uczelni), co szczególne widoczne jest w Unii Europejskiej, gdzie rozwijane są tzw. sieci transeuropejskie (Trans-European Network - TEN), tj. zintegrowane na całym obszarze UE sieci infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i energetycznej.

Cechy infrastruktury

• służebny charakter - świadczy usługi produkcyjne i konsumpcyjne; nie może funkcjonować sama dla siebie, gdyż nie będzie wówczas przynosiła żadnych korzyści,

• bryłowatość (niepodzielność) urządzeń - konieczne jest tworzenie całych obiektów inra i należy im zapewnić pewien minimalny zasięg działania - nie można ich budować etapami, fragmentarycznie

• wysoka kapitałochłonność - tworzenie i funkcjonowanie urządzeń inra, zwłaszcza technicznej wymaga poniesienia znacznych nakładów kapitałowych o długim okresie zamrożenia (zw. z bryłowatością)

• skokowy sposób powstawania kosztów - koszty budowy inra rosną co pewien czas skokowo, co wynika z niepodzielności urządzeń

• długowieczność - okres użytkowania urządzeń inra. jest bardzo długi i raz stworzone obiekty determinują rozwój układu produkcyjnego i ludnościowego w długim okresie czasu; oznacza to także że możliwość przekształceń inra. jest bardzo ograniczona,

• immobilność - urządzenia inra. są nieprzenośne, tj. bezwładne i trwale związane z określonym obszarem i musza być użytkowane na miejscu,

• komlementarność - poszczególne urządzenia infra się uzupełniają, ale nie mogą się zastępować.

Funkcje infrastruktury

• transferowa - polega na tworzeniu warunków dla przepływu w przestrzeni dóbr, energii, ludzi i informacji,

• usługowa - polega na zaspokajaniu popytu na usługi zgłaszane przez sferę produkcyjną i konsumpcyjną;

• integracyjna - infra. tworzy niezbędne powiązania przestrzenne i kształtuje więzi społeczne, ekonomiczne i informacyjne; przesądza o spójności danego systemu terytorialnego (np. regionu lub kraju); pasma infrastruktury technicznej łączą wszystkie ogniwa gospodarki w jeden system oraz umożliwiają ich wzajemną kooperację oraz wymianę produktów, ludzi, informacji itp.,

• lokalizacyjna - pełni rolę b. ważnego czynnika lokalizacji; wyposażenie w infrastr. wpływa na koszty prowadzenia działalności gospodarczej; obszary dysponujące bogatym przestrzennie sieciowym i punktowym systemem infrastrukturalnym są terenami postrzeganymi przez potencjalnych inwestorów jako miejsca korzystne dla lokalizacji działalności gospodarczej; brak rozwiniętego systemu infrastrukturalnego może stanowić podstawową przyczynę marginalizacji i zacofania obszaru;

• akceleracyjna - odpowiedni poziom zagospodarowania i stan infrastr. określa warunki aktywizacji gospodarczej obszaru; dobre wyposażenie infrastrukturalne jest nieodzownym warunkiem rozwoju; stanowi klucz do rozwoju; wzdłuż korytarzy transportowych: autostrad, dróg ekspresowych, szybkich kolei oraz wokół portów lotniczych i morskich powstają strefy i korytarze intensywnego rozwoju; inwestycje w infrastrukturę są najistotniejszym instrumentem oddziaływania na procesy gospodarcze.

Infrastruktura powinna charakteryzować się nowoczesnością oraz tworzyć system zintegrowany i być rozmieszczona w sposób dostosowany do potrzeb rozwoju gospodarczego. Odpowiedni stan techniczny oraz dostępność i rozmieszczenie infrastruktury jest istotnym warunkiem rozwoju gospodarczego oraz jednym z ważnych czynników jej konkurencyjności. Poziom zagospodarowania infrastrukturalnego (ilościowy i jakościowy) niższy od potrzeb rozwijającej się gospodarki określany jest mianem luki infrastrukturalnej. Braki w zakresie urządzeń infrastrukturalnych są jedną z przyczyn powstawania progów rozwoju jednostek terytorialnych (np. miast, regionów). Progi infrastrukturalne mogą być związane są z wyczerpywaniem się możliwości istniejącej infrastruktury miejskiej, np. ograniczenie wydolności wodociągów, niemożność dostarczenia dodatkowej ilości gazu i ciepła, wyczerpywania się przepustowości dróg (korki uliczne). Przezwyciężenie tych ograniczeń (progów) wymaga ponoszenia znacznych nakładów finansowych.

TRANSPORT

1. Transport jest działalnością mającą na celu pokonywanie przestrzeni (realizuje funkcję transferową).

2. Transport to przemieszczanie ludzi, rzeczy lub energii w przestrzeni, wzdłuż określonej drogi przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportowych. W ujęciu ekonomicznym, transport polega na odpłatnym świadczeniu usług przewozowych, których efektem jest przemieszczanie osób i ładunków oraz usług pomocniczych (np. usługi logistyczne, spedycyjne, celne, kontrolne).

Rola transportu w gospodarce

• umożliwia przemieszczanie osób (do miejsc pracy, nauki i wypoczynku) i towarów (do ośrodków zbytu, zakładów przemysłowych, stacji kolejowych, lotnisk, portów morskich i śródlądowych) - nazywany jest „krwiobiegiem gospodarki”,

• zwiększa użyteczność dóbr poprzez ich przemieszczanie w przestrzeni (praca przewozowa wykonywana przez transport powiększa wartość towarów - tworzy wartość dodaną),

• integruje sferę produkcji i wymiany - niweluje rozbieżności przestrzenne występujące pomiędzy ośrodkami produkcji i miejscami konsumpcji (dostarcza wytworzone dobra do sieci sprzedaży, tj. konsumentów),

• zwiększa zasięg przestrzenny rynków zbytu i zakupu towarów,

• infrastruktura transportowa tworzy niezbędne powiązania przestrzenne (tzw. funkcja integracyjna) i zapewnia wewnętrzną spójność gospodarczą i społeczną państwa oraz możliwość obrony jego granic,

• wpływa na wzrost ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności (ułatwia kontakty ludzki i społeczeństw żyjących w oddaleniu od siebie),

• jest jednym z najbardziej istotnych czynników lokalizacji przemysłu (przesądza o atrakcyjności inwestycyjnej obszaru), a koszt transportu jest czynnikiem kształtującym ceny towarów,

• jest odbiorcą produktów finalnych wielu przemysłów (np. paliwowego, środków transportu),

• wpływa na rozwój międzynarodowej wymiany handlowej oraz kształtuje geografię handlu zagranicznego,

• jest istotnym źródłem dopływu dewiz dla państwa (eksport usług transportowych jest bardziej efektywny niż eksport dóbr),

• jest źródłem wielkich zysków, zwłaszcza dla krajów, które leżą na międzynarodowych korytarzach transportowych.

Podział transportu ze względu na:

1. przedmiot transportu: osobowy (pasażerski) i towarowy,

2. rodzaj środowiska, w którym się odbywa: lądowy (naziemny, nadziemny, np. kolej linowa, podziemny np. metro), wodny, powietrzny (lotniczy, śmigłowcowy, balonowy), przesyłowy (rurociągowy, przewodowy lub przenośnikowy),

3. środki transportu: samochodowy, kolejowy, lotniczy, wodny śródlądowy, morski, mieszany.

Transport samochodowy

1. Transport samochodowy to wygodny i szybki (na krótkie dystanse) rodzaj transportu, umożliwiający przewóz towarów „od drzwi do drzwi", czyli od miejsca załadunku do miejsca wyładunku.

• jest najszybciej rozwijającą się obecnie gałęzią transportu

• jest podstawowym, najbardziej elastycznym rodzajem transportu,

• przypada na niego ponad 3/4 ogólnych przewozów ładunków na świecie

• wysoka pozycja tej gałęzi transportu w przewozach ładunków jest pochodną przejmowania przewozów od transportu kolejowego, nie zaś generowania nowego popytu

• stymulatorem wzrostu sieci drogowej i rozwoju transportu samochodowego jest masowa produkcja samochodów.

2. Zaletami tego środka transportu są:

• szybkość w porównaniu z koleją,

• niskie koszty przewozu, szczególnie na krótkie dystanse,

• możliwość przewozu różnorodnych towarów dzięki zastosowaniu specjalnych samochodów.

Wadami transportu samochodowego są:

• małe bezpieczeństwo, spowodowane wypadkami samochodowymi,

• duża uciążliwość dla środowiska spowodowana hałasem i emisją spalin,

• niska ładowność, co zwiększa koszty przewozu,

• konieczność budowy i utrzymania w odpowiednim stanie infrastruktury w postaci dróg i autostrad.

4. Transport nie może obejść się bez istnienia niezbędnej infrastruktury.

5. Infrastruktura transportowa - obejmuje urządzenia tworzące warunki dla przemieszczania (przepływu) w przestrzeni dóbr, usług, ludzi i energii wzdłuż określonej drogi za pomocą środka transportowego.

6. Do urządzeń transportowych należą: drogi, chodniki, ścieżki rowerowe, mosty, wiadukty, parkingi, systemy komunikacji miejskiej, sieci kolejowe z zapleczem (dworce, stacje towarowe i rozrządowe, lokomotywownie, wagonownie, warsztaty) i porty i lotniska.

7. Elementy infrastruktury transportowej (drogi lądowe, wodne, powietrzne i podziemne) tworzą system transportowy,

8. Wyróżnia się infrastrukturę transportu: drogowego, szynowego, przesyłowego, wodnego (morskiego i śródlądowego) i powietrznego.

9. Sieć dróg kołowych jest najgęstszą i najbardziej rozgałęzioną siecią transportową, sięgającą do wszystkich osiedli i zaspokajającą najbardziej podstawowe potrzeby transportowe. Korzysta z niej w największym stopniu transport samochodowy, ale także ruch pieszy, pojazdy konne, motocykle, rowery i maszyny rolnicze.

10. Szczególną rolę odgrywają drogi szybkiego ruchu:

• drogi ekspresowe (S) - droga publiczna o ograniczonej dostępności, przeznaczona wyłącznie do ruchu pojazdów samochodowych, wyposażona w jedną lub dwie jezdnię, posiadająca wielopoziomowe skrzyżowania z przecinającymi ją innymi drogami; odstępy między węzłami poza terenem zabudowy nie powinny być mniejsze niż 5 km,

• autostrady (A) - droga publiczna o ograniczonej dostępności, przeznaczona wyłącznie do ruchu pojazdów samochodowych, charakteryzująca się bezkolizyjnymi skrzyżowaniami oraz podzielona na pasy ruchu dla różnych szybkości i kierunków (co najmniej dwa w każdą stronę, oddzielone pasem zieleni lub barierami).

• Korzyści wynikające z istnienia autostrad:

• ożywienie wzrostu gospodarczego regionów, przez które przebiegają (teren sąsiadujący z autostradą jest bardzo atrakcyjny dla inwestorów, zwłaszcza na obszarze węzłów autostradowych),

• wzdłuż autostrady działają miejsca obsługi podróżnych (MOP) - w ich skład wchodzą różne rodzaje usług (np. stacje paliw, parkingi, restauracje, miejsca noclegowe, sanitariaty); przyczyniają się do powstania nowych miejsc pracy,

• wzmocnienie powiązań gospodarczych pomiędzy poszczególnymi regionami kraju i kontynentu,

• zwiększenie prędkości podróżowania o 1/3,

• ryzyko wypadków jest znacznie mniejsze niż na innych drogach,

• zmniejszenie emisji spalin wynikające z płynnego ruchu pojazdów (autostrada generuje o 40% spalin mniej niż inne drogi),

Wyposażenie w sieć drogową

1. Najdłuższą sieć dróg posiadają:

• kraje o bardzo dużej powierzchni (USA, Kanada, Australia, Rosja),

• kraje o dobrze rozwiniętej sieci osadniczej (Japonia, Francja, Włochy, Niemcy).

2. Podstawową miarą stopnia rozwoju infrastruktury drogowej jest gęstość dróg wyrażona długością dróg na 100 km² powierzchni terytorium.

• gęstość ta zależy głównie od: wielkości kraju, gęstości zaludnienia, poziomu urbanizacji, uprzemysłowienia i poziomu rozwoju gospodarczego.

3. Występuje bardzo duże przestrzenne zróżnicowanie gęstości dróg kołowych:

• kraje o bardzo dużej gęstości dróg spowodowanej dużą gęstością zaludnienia (powyżej 150 km/100 km2), np. Belgia 485, Japonia 310, Holandia 280, Włochy 280, Luksemburg 200, Szwajcaria 172, , Dania 166, Czechy 160,

• kraje o średniej gęstości dróg (50-149 km/100 km2), np. Austria, Polska, Irlandia, Estonia,

• kraje o małej gęstości dróg (20-49 km/100 km2), np. Szwecja, Ukraina, Finlandia, Węgry, Hiszpania,

• kraje o bardzo małej gęstości dróg (0-19 km/100 km2) - to państwa o dużym terytorium (Chiny, Rosja - 3, Kanada 9)

4. W krajach o małej i bardzo małej gęstości dróg można zaobserwować dysproporcje ich przestrzennego rozmieszczenia. Stosunkowa duża gęstość dróg występuje w okolicach aglomeracji miejskich, a mała gęstość dróg na obszarach górskich lub pokrytych lasami.

5. Największą długość autostrad zanotowano w USA, Kanadzie, Australii oraz najbogatszych krajach UE.

6. Przewóz towarów transportem samochodowym ma największe znaczenie w USA, Niemczech, Włoszech, W.Brytanii, Turcji, Kanadzie z racji gęstej sieci autostrad wykorzystywanych przez wielkie ciężarówki.

7. Zbiorowy transport pasażerski nie odgrywa w KWR większego znaczenia z powodu: konkurencji motoryzacji indywidualnej w przewozach na krótkich dystansach, konkurencji lotnictwa pasażerskiego w przewozach na długie dystanse.

8. Największa liczba samochodów osobowych użytkowana jest w USA, Japonii, Niemczech, Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii. Duże dysproporcje widoczne są w liczbie samochodów przypadających na 1000 mieszkańców:

• ponad 500 samochodów na 1000 mieszk (USA 768, Włochy, Luksemburg, Malta),

• 250-500 samochodów na 1000 mieszk. (Japonia, Dania, Francja, Belgia, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Czechy),

• 50-250 samochodów na 1000 mieszk. (Polska, Argentyna, Rumunia, Słowacja),

• poniżej 50 samochodów na 1000 mieszk. (Brazylia, Meksyk, Turcja, Chiny i Indie - po 5).

Transport kolejowy

1. Transport kolejowy to transport służący do przewozów osobowych oraz towarowych (głównie towarów masowych) na duże odległości, tj. ponad 300 km. Transport kolejowy nadaje się najbardziej do przewożenia na dużą odległość ładunków masowych, cieczy i gazów.

2. Zaletami transportu kolejowego są:

• niskie jednostkowe koszty przewozu, które maleją wraz ze wzrostem odległości i tonażu ładunków

• mała uciążliwość dla środowiska,

• duże bezpieczeństwo,

• znaczna szybkość przewozu (zwłaszcza szybką koleją),

• możliwość wykorzystania jako kolei podmiejskiej lub podziemnej (metro),

• przystosowanie do przewozu kontenerów i możliwość szybkiego załadunku towarów na samochód.

3. Wadami transportu kolejowego są:

• wysokie koszty budowy i utrzymania infrastruktury technicznej kolei [jednakże budowa linii szybkiej kolei (250 km/h) jest ponad 2-krotnie tańsza niż autostrady, zajmuje 3-krotnie mniej terenu i wymaga wielokrotnie mniej czasu na realizację budowy],

• konieczność budowy bocznic kolejowych,

• konieczność wykorzystywania innych środków transportu celem dowiezienia towaru na miejsce.

4. Największą długość linii kolejowych mają USA, Rosja, Chiny i Indie.

5. Największą gęstość linii kolejowych mają Czechy, Belgia i Niemcy.

6. W krajach słabo rozwiniętych linie kolejowe powstawały w czasach kolonialnych i z reguły łączą porty z rejonami wydobycia surowców mineralnych (w Afryce).

7. Proces modernizacji kolei jest widoczny w krajach wysoko rozwiniętych i polega na elektryfikacji kolei, Zwiększa to średnią prędkość pociągu i zmniejsza uciążliwość dla środowiska. Elektryfikacja nie jest możliwa w krajach o dużej powierzchni i niewielkiej gęstości zaludnienia, z uwagi na trudności z zaopatrzeniem w energię długich linii kolejowych, położonych z dala od elektrowni. Unowocześnienie kolei odzwierciedla się także w automatyzacji kierowania ruchem pociągów, co zwiększa bezpieczeństwo, a także wymianie torowisk, co umożliwia ruch szybkich pociągów pasażerskich.

8. Podejmowanie takich działań odwróciło niekorzystne tendencje w transporcie kolejowym. Efektem tego jest zwiększenia przewozów zarówno towarów, jak i osób. Towarzyszy temu zamykanie nierentownych linii kolejowych, a w związku z tym zmniejszanie ich długości. Powoduje to zmniejszenie kosztów utrzymania infrastruktury struktury kolejowej, co z kolei zwiększa rentowność kolei.

Transport lotniczy

1. Zaletami transportu lotniczego są:

• duża prędkość przelotu, a w związku z tym krótki czas podróży na duże odległości (jest bezkonkurencyjny pod względem szybkości przewozu);

• możliwość szybkiego i bezpiecznego przewożenia towarów szybko psujących się (np. kwiatów i owoców) oraz lekarstw, przesyłek ekspresowych itp.;

• duży zasięg umożliwiający dotarcie na wszystkie kontynenty;

• wysoki poziom bezpieczeństwa, szczególnie w porównaniu z transportem samochodowym;

• mała uciążliwość dla środowiska.

2. Wadami transportu lotniczego są:

• wysokie koszty zakupu samolotów, a także wybudowania i utrzymania lotnisk oraz towarzyszącej im infrastruktury technicznej;

• zależność od pogody na lotniskach oraz trasach przelotu;

• niewielka ładowność samolotów,

• przeciążenie lotnisk oraz korytarzy powietrznych, które może w przyszłości zmniejszyć bezpieczeń­stwo lotów;

• duża uciążliwość dla dzielnic położonych w pobliżu lotnisk z uwagi na hałas towarzyszący lądującym i startującym samolotom.

3. Główną rolę w transporcie lotniczym odgrywa przewóz pasażerów (ponad 70%), mniejszą towarów (25%) i poczty (ok. 3%).

• ma niewielki udział w obsłudze międzynarodowej wymiany towarowej.

• wzrastająca wymiana handlowa sprawia, iż zmniejsza się udział przewozów pasażerskich na rzecz towarów,

• wzrost przewozów pasażerskich oraz cargo odbywa się przy nieznacznym tylko wzroście liczby samolotów,

• zachodzą znaczące zmiany struktury używanych samolotów, w której coraz większą rolę odgrywają duże samoloty odrzutowe.

Transport morski

1. Transport morski służy do przesyłania różnorodnych ładunków na bardzo duże odległości. Pod tym względem może konkurować tylko z transportem lotniczym.

2. Zaletami transportu morskiego są:

• możliwość przewiezienia dużej ilości towarów, a w związku z tym niskie jednostkowe koszty przewozu;

• możliwość szybkiego przeładunku towaru na inne środki transportu dzięki zastosowaniu kontenerów;

• możliwość przewiezienia każdego towaru dzięki zastosowaniu specjalistycznych statków, takich jak kontenerowce, masowce, tankowce, gazowce, chemikaliowce.

3. Wadami transportu morskiego są:

• niewielka prędkość statków, wpływająca na długi czas transportu i niewielką częstotliwość rejsów;

• ryzyko katastrofy ekologicznej w przypadku awarii lub zatonięcia tankowców;

• konieczność przeładunku towarów w portach;

• niedostępność niektórych portów spowodowana zlodzeniem przez część roku;

• zbyt płytkimi basenami portowymi lub torami wodnymi uniemożliwiającymi wpływanie statków o dużym zanurzeniu.

1. Natężenie przewozów na trasach żeglugowych zależy od:

• koniunktury gospodarczej,

• zapotrzebowania na surowce mineralne,

• zmian znaczenia surowców energetycznych,

• spadku materiałochłonności, np. hutnictwa, co ogranicza przewozy rud metali.

1. Obecnie w żegludze morskiej największe znaczenie ma żegluga kabotażowa, czyli przewóz towarów pomiędzy portami jednego kraju.

• małym kabotażem nazywamy żeglugę w basenie jednego morza, a dużym kabotażem żeglugę w basenach wielu mórz.

• żegluga kabotażowa odgrywa ważną rolę w przypadku takich krajów jak USA, Kanada, Chiny, Indie, Norwegia i Grecja.

1. Żegluga transoceaniczna, w której największą rolę odgrywają przewozy przez Atlantyk (60%), a mniejszą przewozy przez Pacyfik i Ocean Indyjski.

2. W przewozie surowców największe znaczenie mają następujące trasy:

• z portów naftowych w Zatoce Perskiej przez Kanał Sueski lub wokół Afryki do portów Europy oraz USA służące do przewozu ropy naftowej,

• z portów południowej Afryki oraz Australii do portów Europy służące do przewozu węgla kamiennego,

• z portów pacyficznych USA do portów Japonii służące do przewozu węgla,

• z portów południowo-wschodniej Azji do portów Japonii służące do przewozu ropy naftowej i skroplonego gazu,

• z portów Australii przez Filipiny do portów Japonii służące do przewozu węgla kamiennego,

• z portów Australii przez Filipiny do portów Japonii, Chin i Korei Południowej służące do przewozu rud żelaza,

• z portów Brazylii przez Filipiny do portów Japonii, Chin i Korei Południowej służące do przewozu rud żelaza.

1. Do największych portów świata zaliczamy Rotterdam, Singapur, Chibę, Hongkong, Nagoję, Antwerpię i Szanghaj.

2. Wśród rodzajów portów możemy wyróżnić porty uniwersalne, specjalizujące się w przeładunku wszystkich rodzajów towarów.

3. Duże znaczenie odgrywają kanały morskie, które skracają znacznie drogę:

• z Europy i Ameryki Północnej do Azji Południowej przez Kanał Panamski,

• pomiędzy wschodnim i zachodnim wybrzeżem USA przez Kanał Panamski,

• z Morza Północnego na Bałtyk przez Kanał Kiloński.

Transport wodny śródlądowy

1. Transport wodny śródlądowy to bardzo tani rodzaj transportu służący do przewozów towarów masowych niepsujących się.

2. Zalety transportu wodnego to:

• niskie koszt przewozu;

• duże bezpieczeństwo;

• mała uciążliwość dla środowiska;

• możliwość dotarcia do miejsc trudno dostępnych, pozbawionych dróg czy linii kolejowych.

1. Wady transportu wodnego:

• bardzo powolny;

• wymaga przeprowadzenia prac hydrotechnicznych, to jest budowy śluz, kanałów, regulacji rzek;

• ograniczony przez warunki klimatyczne mające wpływ na okres zlodzenia oraz wahania stanów wód

• Głównymi czynnikami ograniczającymi rozwój żeglugi śródlądowej są warunki klimatyczne oraz brak środków kapitałowych na regulację rzek.

• Do najważniejszych dróg wodnych żeglugi śródlądowej zalicza się:

• Rzekę Świętego Wawrzyńca wraz z Wielkimi jeziorami; odgrywa bardzo ważną rolę w zaopatrzeniu Okręgu Przyjeziernego dzięki dostępności nawet dla statków morskich o wyporności 20 000 BRT.

• Ren połączony kanałami z systemami rzecznym Rodanu i Saony, Dunaju, Łaby, Sekwany i Loary. Ren jest najważniejszą arterią wodną Europy, przepływającą przez najbardziej uprzemysłowione obszary Europy Zachodniej.

• Wołgę połączoną kanałami z Donem, Moskwą, Peczorą.

• Dunaj, a poza Europą - Amazonka, Zair, Niger, Huang He, Jangcy, Mekong, Amur. Wykorzystanie Nilu jest ograniczone przez katarakty, a rzek Syberii i Kanady przez długi okres zlodzenia.

Transport przesyłowy

1. Transport przesyłowy to najmłodszy rodzaj transportu, który dynamicznie rozwija się od końca II wojny światowej. Początkowo służył tylko do przesyłania energii elektrycznej, ropy naftowej i gazu ziemnego, a później również paliw, wody (a np. w Stanach Zjednoczonych również miału węglowego). Specyficznym rodzajem transportu przesyłowego jest transport taśmociągowy, przy użyciu którego przesyła się na krótkie dystanse węgiel kamienny, brunatny, rudy metali, najczęściej z miejsc wydobycia do elektrowni, zakładów przetwórczych lub stacji załadunkowych.

2. Zaletami transportu przesyłowego są:

• duża szybkość przesyłu,

• możliwość przesyłania dużych ilości towarów, co znacznie obniża jednostkowe koszty transportu,

• wyższe bezpieczeństwo tego sposobu przesyłania ropy naftowej w porównaniu z przewożeniem tankowcami.

3. Wadami transportu przesyłowego są:

• wysokie koszty budowy i konserwacji długich rurociągów,

• możliwość przesyłania tylko jednej substancji, dla której został zaprojektowany,

• ograniczenia spowodowane ukształtowaniem rzeźby powierzchni terenu.

• Linie przesyłowe wysokiego napięcia służą do przesyłania prądu elektrycznego pod napięciem 220, 440 oraz 660 kV, celem ograniczenia strat związanych z przesyłem na duże odległości.

• Rurociągi naftowe służą do przesyłania ropy naftowej z pól naftowych do portów lub rafinerii. Najdłuższą sieć rurociągów naftowych posiadają USA (360 tys. km). Łączą one: 1) pola naftowe Alaski, wybrzeży Zatoki Meksykańskiej z okręgiem Przyjeziernym i Północno-Wschodnim, oraz 2) pola naftowe Oklahomy i Gór Skalistych z Kalifornią oraz Okręgiem Przyjeziernym. Dużą rolę transport przesyłowy odgrywa także w Rosji, gdzie rurociągi tworzą sieć łączącą: 1) pola naftowe Uzbekistanu (Gazil), Turkmenistanu (szelf M.Kaspijskiego), Niziny Zachodnio-syberyjskiej z Okręgiem Uralskim, Karagandzkim oraz Kuźnieckim i Irkuckim, oraz 2) pola naftowe Północnego Uralu, Basenu Wołżańsko-Uralskiego z europejską częścią Rosji oraz poprzez rurociąg „Przyjaźń" z krajami Europy Środkowej.

Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T)

1. Sieci transeuropejskie (Trans-European Network) - zintegrowana sieć infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i energetycznej o szczególnym znaczeniu dla Unii Europejskiej. TEN obejmuje swoim zasięgiem infrastrukturę transportową, telekomunikacyjną oraz energetyczną.

TEN = transport (TEN-T) + energetyka (TEN-E) + telekomunikacja (eTEN)

2. TEN są motorem i warunkiem rozwoju gospodarczego i powstawania nowych miejsc pracy - mają zwiększyć konkurencyjność UE. Koncepcja sieci transeuropejskich powstała we Wspólnocie w latach 80., wraz z projektem stworzenia Jednolitego Rynku Europejskiego. Miała ona wspierać istnienie 4 wolności (tj. swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału) dzięki zapewnieniu nowoczesnej i wydajnej infrastruktury.

3. TEN stanowią istotny element wspólnego rynku wewnętrznego - zwiększają efektywność jego funkcjonowania, gdyż swobodny przepływ osób, usług i towarów musi się odbywać przy wykorzystaniu nowoczesnych, łatwych w użyciu połączeń między sieciami regionalnymi oraz krajowymi. Uznano, że sieci transeuropejskie odgrywają kluczową rolę w standaryzacji rozwiązań planowania przestrzennego jednoczącej się Europy.

Transeuropejska sieć transportowa

1. Najważniejszą kategorię połączeń komunikacyjnych w UE stanowią korytarze w ramach transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T (Trans-European Network - Transport).

2. Transeuropejska sieć transportowa TEN-T - obejmuje całą infrastrukturę transportową, systemy zarządzania ruchem oraz systemy ustalania pozycji i nawigacji (niezbędne instalacje techniczne oraz systemy informacji i telekomunikacji). Jest kluczowym czynnikiem wspierania spójności Europy, tj. łączenia wysp, enklaw i reg. peryferyjnych z centralnymi regionami UE.

4. Zadaniem TEN-T jest:

• zapewnienie mobilności osób i towarów wewnątrz UE;

• wzmocnienie spójności społecznej i gospodarczej;

• oferowanie użytkownikom wysokiej jakości infrastruktury;

• objęcie wszystkich form transportu;

• umożliwienie optymalnego wykorzystania zdolności przewozowych;

• interoperacyjność i zachęcanie do intermodalności pomiędzy różnymi formami transportu;

• objęcie całego terytorium UE,

• możliwość połączenia z sieciami państw EFTA, Europy Środkowo-Wschodniej oraz krajami Basenu Morza Śródziemnego.

Korytarze TEN-T w Polsce

1. Na Europejskiej Konferencji Transportowej w 1997 r. ustanowiono 10 transeuropejskich korytarzy transportowych, które dotyczą Europy Środkowej i Wschodniej i jej połączeń z krajami Europy Zach. Obejmują one m.in. połączenia drogowe (12 tys. km dróg) i kolejowe.

2. Przez terytorium Polski przebiegają 4 paneuropejskie korytarze transportowe:

Korytarz I „Via Baltica” - Helsinki - Tallin - Ryga - Kowno - Warszawa, z odgałęzieniem I A: Ryga - Kaliningrad - Gdańsk oraz „Rail Baltica” łącząca Warszawę, Kowno, Rygę i Tallin,

Korytarz II - Berlin - Warszawa - Mińsk - Moskwa,

Korytarz III - Berlin - Wrocław - Katowice - Lwów - Kijów z odgałęzieniem IIIA: Drezno -Legnica,

Korytarz IV - Gdańsk - Katowice - Żylina z odgałęzieniami: IV A Grudziądz - Poznań, IVB Częstochowa - Katowice - Ostrawa.

Transeuropejskie Sieci Transportowe w Europie Środkowej i Wschodniej




3. Projektowane są także nowe korytarze TEN-T. Polska widzi potrzebę nadania rangi transeuropejskiej następującym korytarzom transportowym:

• na kierunku wschód-zachód: korytarz Via Hanseatica (Hamburg-Gdańsk-Kaliningrad),

• na kierunku północ-południe: środkowoeuropejski korytarz transportowy, prowadzący ze Szwecji przez zachodnie województwa RP, a następnie Czechy, Słowację, Austrię, Węgry, Słowenię, Chorwację aż do Grecji,

• korytarz Via Intermare (Gdańsk-Warszawa-Odessa), łączący M.Bałtyckie z M.Czarnym.

4. Korzyści wynikające z utworzenia nowych korytarzy dla rozwoju regionalnego są następujące:

• wzrost znaczenia regionu i reorientacja funkcji tego obszaru,

• dostęp do przestrzeni europejskiej i stopniowe przewartościowanie położenia regionu ze struktury o cechach peryferyjności w dynamiczny,

• zwiększenie dostępności komunikacyjnej zarówno w relacjach zewnętrznych, jak i wewnętrznych,

• otwarcie dostępu do znaczących zasobów finansowych UE (dostęp do funduszy strukturalnych),

• podniesienie wartości inwestycyjnej przestrzeni ekonomicznej,

• stworzenie szans na wykreowanie w strefie korytarza transportowego i potencjalnego pasma aktywności i przedsiębiorczości oferującego np. tereny pod inwestycje, niewykorzystane obiekty, terenową organizację centrów handlowo-usługowych, itp.).

• szansa na budowę obsługowo-usługowej komplementarnej do korytarza transportowego infrastruktury (m.in. parkingów, stacji obsługi, składów celnych, składów towarowych, magazynów, stacji paliw, infrastruktury granicznej, terminali, łączności, obsługi logistycznej),

• otwarcie możliwości i rozwoju dla firm w regionach,

• kreacja nowych miejsc pracy oraz łagodzenie napięć na regionalnych rynkach pracy.

Transport kombinowany (multimodalny)

1. Transport należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na środowisko i zdrowie.

• drogi tranzytowe przecinają krajobraz, wdzierają się w siedliska zwierząt i zajmują wielką powierzchnię, która mogłaby być wykorzystana na inne cele

• zanieczyszczenia transportowe stanowią 30%, a w miastach nawet od 70-90%, wszystkich zanieczyszczeń;

1. Sektor transportowy we współczesnych gospodarkach jest najszybciej rosnącym źródłem emisji CO₂ i innych gazów cieplarnianych zagracających stabilności światowego klimatu.

• szacuje się, że w Europie transport odpowiedzialny jest za 28% emisji CO₂ z czego 84% jest spowodowane transportem drogowym,

• obecnie większość pasażerów oraz ładunków jest przewożona w krajach UE właśnie tym rodzajem transportu: transport drogowy wybiera ponad 2/3 podróżujących, prawie połowa towarów transportowana jest też w ten sposób,

• w ostatniej dekadzie XX w. w krajach UE CO₂węgla, którego źródłem jest transport, wzrosła prawie o 20%.

1. Transport nie tylko szkodzi środowisku naturalnemu, ale również mieszkańcom, którzy przez to, że przyroda jest coraz bardziej zdewastowana, tracą zatrudnienie oraz główne źródło dochodu, jakim jest turystyka; obszary tranzytowe tracą na atrakcyjności, a co za tym idzie - przyciągają coraz mniej turystów

• emisje samochodowe są toksyczne - zwłaszcza dot. to szkodliwości spalin wydzielanych przez silniki Diesla.

• ważnym zanieczyszczeniem emitowanym w trakcie ruchu drogowego jest azbest pochodzący ze ścierania się tarcz hamulcowych starej generacji

• te rodzaje emitowanych zanieczyszczeń powodują choroby dróg oddechowych, zmiany nowotworowe i inne zaburzenia.

• transport generuje trudny do zwalczenia hałas powodujący uszczerbek na zdrowiu psychicznym i fizycznym.

• w krajach UE ok. 120 mln osób (>30% populacji) narażonych było na poziom hałasu drogowego wyższy niż 55 dB, zaś 50 mln - na hałas wyższy niż 65 dB.

• wypadki drogowe, które rocznie pochłaniają wiele tys. ofiar śmiertelnych.

1. UE podejmuje działania na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez integrację polityki transportowej z polityką ekologiczną. Transport towarów powinien być szybszy, mniej kolizyjny i uciążliwy dla środowiska naturalnego, a podróżowanie coraz wygodniejsze i bezpieczniejsze.

2. Za priorytetowe zadanie europejskiej polityki transportowej (w ramach budowania zrównoważonego systemu komunikacyjnego) UE uznała rozwój transportu kombinowanego. Transport kombinowany (multimodalny) - to przewóz ładunków wykorzystujący więcej niż jedną gałąź transportu (np. transport samochodowy i kolejowy, kolejowy i morski, samochodowy i morski). Transport multimodalny to przewóz towarów w jednej jednostce ładunkowej lub pojeździe drogowym w zmieniających się gałęziach transportu (tj. przy użyciu kolejno dwóch lub więcej gałęzi transportu) bez przeładunku samych towarów. W transporcie tym główna część przewozu jest wykonywana przez kolej, żeglugę śródlądową lub transport morski, a początkowy i/lub końcowy odcinek jest wykonywany przez transport drogowy, tak krótko jak to możliwe.

• najważniejszą regułą jest wykorzystanie tylko jednej jednostki ładunkowej na całej trasie przewozu oraz wykorzystanie transportu kolejowego, żeglugi śródlądowej bądź morskiej na głównej trasie przejazdu; zaś trasy dowozowe i odwozowe do głównego środka transportu wykonywane są za pomocą transportu samochodowego; takie rozwiązanie zmniejsza zużycie energii i emisje zanieczyszczeń podczas transportu, zmniejsza także ryzyko wypadku.

1. Transport ten jest realizowany kilkoma metodami:

• transport kontenerów może się odbywać przy użyciu platform kolejowych lub samochodowych;

• transport naczep samochodowych może być realizowany za pomocą wagonów kieszeniowych lub na ciągnikach samochodowych;

• transport całych zestawów samochodowych (ciągnik i naczepa) może być przeprowadzony z wykorzystaniem wagonów niskopodwoziowych.

• transport bimodalny czyli dowożenie ciągnikami do terminali specjalnych platform spełniających wymagania zarówno naczep drogowych, jak i wagonów kolejowych. Na miejscu są one uzupełniane wózkami kolejowymi i formowane w pociąg.

1. Zalety transportu multimodalnego:

• korzyści środowiskowe - m.in. zmniejszenie zagrożenia hałasem i zanieczyszczenia powietrza,

• zmniejszenie szkód w nawierzchni (wydłużenie okresu eksploatacyjnego dróg, zmniejszenie zużycia zasobów materiałowych na odbudowę dróg)

• zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego;

• mniejsze koszty przewozu ładunków (głównie drobnicowych) w porównaniu z transportem drogowym (do przewiezienia tego samego ładunku koleją zużywa się blisko 9 razy mniej energii, niż "tirem"),

• skrócenie czasu przewozu (brak korków i przymusowych postojów na granicy czy autostradzie) i zwiększenie punktualności dostaw (może się przyczynić do podniesienia jakości usług).

2. Wady transportu multimodalnego:

• wymaga specjalistycznego taboru i infrastruktury;

• wymaga dotacji na rozwój ze strony państwa: a) finansowe wsparcie inwestycji terminalowych, na urządzenia przeładunkowe, specjalne wyposażenie i tabor; b) dotacje do kosztów eksploatacji dla kolei; c) zniżki i zwolnienia od podatku i od opłat za użytkowanie dróg oraz wyłączenia z zakazów ruchu po drogach i restrykcje w zakresie ładowności pojazdów drogowych.

TELEKOMUNIKACJA

1. Łączność jest techniką przekazywania informacji i dzieli się na usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Łączność jest ważnym elementem infrastruktury technicznej, ponieważ umożliwia działalność wszystkich działów gospodarki.

2. Telekomunikacja to nadawanie, odbiór lub transmisja wszelkiego rodzaju informacji na odległość za pomocą środków łączności przewodowej i bezprzewodowej (tj. za pomocą przewodów, fal radiowych lub optycznych oraz innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną). Obejmuje również sposoby przetwarzania tych informacji, kodowanie, sprzęt telekomunikacyjny, sieci telekomunikacyjne i wiele innych zagadnień. Współczesna telekomunikacja obejmuje przesył i przetwarzanie informacji nie tylko za pomocą tradycyjnych sposobów, ale także z użyciem nowoczesnych elementów, jak np. linie światłowodowe, satelity telekomunikacyjne, komputery, telefony komórkowe.

3. w coraz większym stopniu zależy od rozwiązań informatycznych i zaczyna odgrywać coraz większe znaczenie w sieciach komputerowych.

4. Ostatnie lata przyniosły w tej dziedzinie rewolucję - pojawiły się środki łączności umożliwiające przekazanie praktycznie każdej informacji w najbardziej odległe miejsca na kuli ziemskiej. Stało się to możliwe dzięki powstaniu i rozwojowi komunikacji satelitarnej, telefonii komórkowej, Internetowi oraz interaktywnych mediów cyfrowych.

5. Doskonałym sposobem komunikowania stał się Internet - sieć komputerowa o światowym zasięgu łącząca sieci lokalne, sieci rozległe i wszystkie komputery do nich podłączone. Obecnie ocenia się że liczba komputerów podłączonych do sieci Internetu sięga 300 tys. Dalszy rozwój i pełniejsze wykorzystanie tego sposobu komunikowania będzie możliwe dzięki dalszemu upowszechnieniu przesyłu szerokopasmowego wykorzystującego światłowody. Dzięki temu będzie możliwe szybsze przesyłanie informacji.

6. Postęp w technologiach komunikacyjnych wyznacza także telefonia komórkowa trzeciej generacji (3G). Jest to rozszerzenie istniejących sieci cyfrowej telefonii komórkowej o rozwiązania technologiczne oparte o komutacje pakietów i protokoły transmisyjne IP.

• system 3G umożliwia nieograniczony dostęp radiowy do globalnej infrastruktury telekomunikacyjnej za pośrednictwem segmentu naziemnego i satelitarnego, zarówno dla użytkowników stacjonarnych jak i mobilnych,

• jest systemem integrującym wszystkie systemy telekomunikacyjne (teleinformatyczne, radiowe i telewizyjne),

• w odróżnieniu od systemu telefonii drugiej generacji (GSM i GPRS), w których dominującą usługą jest usługa głosowa, w systemie 3G zakłada się „równoprawne” świadczenie usług telefonicznych i transmisji danych,

• pierwszym systemem 3G jest UMTS (Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej), który umożliwia prowadzenie wideokonferencji.

w Europie pociągiem podróżuje się szybciej niż samolotem. Podróż samolotem z Paryża do Lyonu (461 km) trwa 3 godziny i 10 minut (łącznie z dojazdami i formalnościami), zaś szybki pociąg TGV na pokonanie tej odległości potrzebuje 2 godz. Pendolino jedzie z Rzymu do Mediolanu 4,5 godziny. Tyle samo trwa lot samolotem na tej trasie. Najnowocześniejszy model francuskiego TGV może pokonać w ciągu godziny 515 km. Niewiele większą prędkość rozwijają samoloty turbośmigłowe wykorzystywane na krótszych trasach.

Obliczono, że aby „trafić" na wypadek podczas podróży samolotem, trzeba by latać bez przerwy 26 tys. lat. Jeden wypadek lotniczy przypada statystycznie na milion rejsów. Na stałym niskim poziomie liczba wypadków lotniczych utrzymuje się od połowy lat 70.

Jednolity rynek to obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.

jeden 40-tonowy TIR niszczy nawierzchnię drogi w podobnym stopniu jak 164 tys. samochodów osobowych (o wadze 1 t).

Media cyfrowe to dowolna forma prezentacji i użytkowania treści (np. tekstowych, graficznych, audiowizualnych), które są zapisywane, odtwarzane, dystrybuowane i edytowane przy użyciu urządzeń, nośników i systemów elektronicznych, działających w oparciu o informacje przetwarzane w systemie cyfrowym. Umożliwiają błyskawiczną aktualizację, dostępność oraz zdolność do uzyskania informacji zwrotnej od odbiorców.

Internet (dosł. międzysieć; od ang. inter - między i ang. net - sieć).

1

---