1.Wykład Wstępny: CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA

• - można ją określić jako naukę, która bada zachowanie ludzi i zwierząt.

• (Hilgard, Wprowadzenie do psychologii).

• Psychologia to naukowe badanie zachowania organizmów, …pozwala ustalić co „porusza ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika”… to pewien sposób myślenia o tym jak żywe stworzenia radzą sobie ze swoim środowiskiem i jak zachowują się względem siebie.

• Jako taka jest dziedziną znajdującą się na przecięciu dyscyplin: biologii, socjologii, filozofii i antropologii.

• Psychologia zajmuje się tym rodzajem wiedzy i sposobem ujmowania zjawisk, który można wykorzystać do podniesienia jakości ludzkiego życia. ( Zimbardo, Psychologia i życie).

GŁÓWNE DZIAŁY PSYCHOLOGII:

• Psychologia rozwojowa, psychologia ogólna, psychologia wychowawcza, psychologia kliniczna, psychologia osobowości, psychologia społeczna, itd.

Wybrane zagadnienia które będą przedmiotem wykładów:

• Psychologia rozwojowa.

• - co to jest rozwój

• - koncepcje rozwojowe- czyli jakie czynniki wpływają na nasz rozwój

• -fazy i tempo rozwoju

• -okresy rozwojowe i co się w nich dzieje szczególnie w jaki sposób procesy rozwojowe wpływają na rozwój fizyczny i ruchowy

• -jakie są metody badawcze psychologii rozwojowej

• - zaburzenia rozwojowe czyli kto i z jakich powodów może zostać naszym pacjentem

• - problemy psychologiczne związane z urodzeniem się niepełnosprawnego dziecka.

• -problemy związane z procesami starzenia się

Wybrane zagadnienia z psychologii ogólnej:

• -zagadnienia dotyczące pamięci

• - zagadnienia związane z zachowaniem- asertywność

• - rozwiązywanie problemów i twórczość

Wykłady w oparciu o własne doświadczenie zawodowe:

• - pierwsze spotkanie z pacjentem, jak zachować się przy łóżku pacjenta

• - Ośrodek Rehabilitacji Społecznej- realizacja kompleksowego leczenia pacjentów z uszkodzeniem narządu ruchu- czyli co może wyniknąć ze współpracy psychologa z fizjoterapeutą.

• -stosunek do choroby- etapy przyjmowania do świadomości zmian nieodwracalnych.

• -poczucie własnej wartości- mechanizmy obronne osobowości osób niepełnosprawnych

• ( szczególnie po uszkodzeniu rdzenia kręgowego).

• - depresja i ból

• -kręgosłup w stresie w jaki sposób emocje wpływają na ciało

• - metody relaksacyjne- autohipnoza, trening autogenny, trening Jacobsona

• LEKTURA

• - P. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN,1996

• -Ann Brich, Psychologia rozwojowa w zarysie, PWN 2007

• -Psychologia Rozwojowa, Dzieci i młodzieży, pod redakcją Marii Zebrowskiej PWN,

• -E. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii PWN. 1967

2.PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA

obejmuje dwa zasadnicze działy:

• Psychologię filogenetyczną, która śledzi pochodzenie i rozwój procesów psychicznych w całym świecie zwierzęcym od organizmów najprostszych do najbardziej skomplikowanych, oraz

• Psychologię ontogenetyczną, która zajmuje się badaniem rozwoju psychicznego organizmów jednostkowych, głównie człowieka od chwili poczęcia, poprzez niemowlęctwo, dzieciństwo, młodość, do pełnej dojrzałości a potem starości.

• Będziemy zajmować się psychologią rozwojową ontogenetyczną.

• Zadaniem tej psychologii jest badać:

• - w jaki sposób przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego

• - jakie są właściwości psychiczne dziecka w różnych okresach jego życia

• -jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych takich jak spostrzeganie, zapamiętywanie, uczenie się, myślenie itp. oraz trwałych właściwości umysłu, charakteru i osobowości dziecka ( np. nawyków, zainteresowań, motywacji)

• -w jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników kształtują się czynności dziecka, jakie prawa rządzą rozwojem, czyli przekształcaniem się i doskonaleniem psychiki i świadomości dziecka.

• PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA związana jest z wieloma działami psychologii, podstawowo z psychologią ogólną.

• Psychologia ogólna zajmuje się działalnością i świadomością człowieka dorosłego opierając się w swych dociekaniach na prawach ustalonych przez psychologię rozwojową, ta z kolei korzysta z praw oraz podstawowych pojęć i metod psychologii ogólnej, stosując je w badaniach nad dziećmi i młodzieżą.

• PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA jest nauką młodą. Jako odrębna nauka wyodrębniła się dopiero w końcu XIX w., a zaczyna być szeroko uprawiana dopiero w XX w.

CO TO JEST ROZWÓJ:

• ROZWÓJ jest to szereg uporządkowanych zmian, które prowadzą do dojrzałości organizmu. Zmiany zachodzą w jednym kierunku. ROZWÓJ jest procesem uporządkowanym. Fazy ROZWÓJ są ze sobą związane, każda faza jest zależna od poprzedniej.

• ROZWÓJ odbywa się zawsze od niższych do wyższych funkcji ( np. rozwój mowy od jednego dźwięku do całych zdań).

W jaki sposób prowadzone są badania nad rozwojem:

1. badania dużych grup dzieci- pomiary pod różnymi względami (opisowe).

2. badanie tej samej grupy dzieci jeszcze raz po jakimś czasie np. okres dzieciństwa i okres adolescencji.

• W ten sposób można dowiedzieć się, czego można oczekiwać od dziecka w poszczególnych okresach życia, oraz poznać w jakim okresie życia różne formy zachowania będą się przekształcały w sposób bardziej dojrzały.

• W ten sposób ustalono prawidłowości rozwoju.

• Prawidłowość rozwoju jest w przybliżeniu taka sama- można określić rozwój dziecka na podstawie norm odpowiednich dla jego wieku, a także wykazać, że jego zachowanie jest typowe lub nietypowe dla jego wieku.

Należy jednak pamiętać, że rozwój jest zawsze procesem indywidualnym.

ZMIANY ZACHODZĄCE W ROZWOJU FIZYCZNYM i PSYCHICZNYM:

• WZRASTANIE- zmiany wielkości elementów morfologicznych. Oceniamy wzrost i tempo wzrastania w różnych okresach rozwojowych.

• Zmiana wielkości w sferze psychicznej dotyczy np. rozszerzenia słownictwa, spostrzegania, wyobraźni.

• RÓZNICOWANIE- proces jakościowy, składa się z przebudowy struktury komórek i tkanek, wzajemnego formowania się kształtów i proporcji.

• Od strony psychologicznej następuje zmiana np. w rozwoju umysłowym, elementy fantazji ustępują faktom bardziej realistycznym, następuje zmiana zainteresowań.

• DOJRZEWANIE- przebiega równolegle z dwoma poprzednimi i oznacza doskonalenie budowy i czynności oraz osiągniecie maksymalnej sprawności.

• Od strony psychicznej oznacza nabywanie nowych właściwości np. wiedzy o sprawach związanych z płcią, o normach moralnych, o wierzeniach religijnych.

ROZWÓJ nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie, wykazuje w kolejnych okresach życia przyśpieszenie lub zwolnienie i rożne natężenie procesów dojrzewania ( np. skok pokwitaniowy).

TEORIE ROZWOJU PSYCHICZNEGO- CO POWODUJE ROZWÓJ DZIECKA:

• Dziedziczność czy środowisko - przyczyn rozwoju nie można szukać w pojedynczych czynnikach takich właśnie jak dziedziczność (natywizm) czy środowisko ( tabula raza).

• Dziedziczność i środowisko nie są ani przeciwstawne ani od siebie niezależne, lecz stanowią aspekty jednego i tego samego procesu rozwojowego i są we wzajemnej INTERAKCJI. Ta właśnie INTERAKCJA między różnymi czynnikami, a nie każdy z nich oddzielnie, wyznacza kierunek rozwoju. (Marphy, 1949, Rubinstein, 1961).

• Dziedziczność i środowisko są ze sobą w stałej interakcji od momentu poczęcia danej jednostki. Przyjmuje się powszechnie, że to co dziedziczymy od swoich rodziców- a poprzez nich od wszystkich swoich przodków- umożliwia występowanie pewnego zakresu zachowań i być może wyznacza pewien maksymalny poziom funkcjonowania w odniesieniu do każdego z tych zachowań. - GENETYCZNE DETERMINANTY-zespół genów dziedzicznych po rodzicach. Genotyp - zespół informacji genetycznej zawartej w DNA w chromosomach. Kierują one procesami metabolicznymi, ich natężeniem, przebiegiem procesów różnicowania się i dojrzewania tkanek i narządów, wpływają na predyspozycje psychiczne a nawet na skłonność do występowania chorób. XX XY

• PARAGENETYCZNE- środowisko matczyne, wewnątrzmaciczne.( hormony)

• ŚRODOWISKOWE-modyfikują genetycznie zdeterminowany przebieg rozwoju

• - czynniki biogeograficzne np. klimat, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne i wodne, świat roślinny i zwierzęcy)

• -czynniki społeczno-ekonomiczne, : czyli kultura, sytuacja rodzinna, zarobki, warunki mieszkaniowe, higieniczne, poziom wykształcenia, żywienie dziecka itp.

• -czynniki psychiczne: znaczenie doświadczeń wczesnodziecięcych(zaspokajanie lub deprywacja potrzeb dziecka, rozumienie lub nie procesu rozwojowego).

• -choroby wrodzone lub nabyte, modyfikacja DNA przez czynniki zewnętrzne np. promienie rtg, wirusy, preparaty chemiczne.

BADANIA NAD ROLĄ DOŚWIADCZENIA:

• Jednocześnie do badań nad genetyką i środowiskiem narastała wiedza na temat wpływu doświadczenia na rozwój dziecka we wczesnym okresie jego życia.

• Na szczególną uwagę zasługują badania nad rolą doświadczenia we wczesnych okresach rozwoju zapoczątkowane przez etologa Konrada Lorenza, a szczególnie nad zjawiskiem, które nazwał „ IMPRINTING”- tłumaczone jako „wdrukowanie”.

• ZJAWISKO „IMPRINTING” polega na swoistej formie uczenia się przez naśladownictwo, które pojawia się bardzo wcześnie w rozwoju osobniczym, ale daje trwałe efekty, determinujące w dużej mierze dalsze zachowanie się społeczne osobnika.

• Doświadczenia na pisklętach- matka jest zazwyczaj pierwszym poruszającym się przedmiotem, które pisklę widzi zaraz po urodzeniu, i za którym wkrótce zaczyna podążać. Jednak pisklę izolowane od matki w chwili wylęgu podąża za innym zwierzęciem lub poruszanym przez eksperymentatora przedmiotem martwym, z którym zetknie się w tym wczesnym okresie.

• Zjawisko wdrukowania ma szeroki zasięg; jego występowanie stwierdzono nie tylko u ptaków, ale także u ssaków: świnek morskich, owiec, psów. Można więc sądzić, że ten specyficzny rodzaj nabywania doświadczenia ( uczenia się) we wczesnych okresach życia odgrywa także rolę w rozwoju człowieka.

• Wyniki badań nad wdrukowaniem potwierdzają pogląd różnych szkół psychologicznych ( np. psychoanalizę), że wczesne doświadczenia osobnika mają ogromny wpływ na jego dalsze zachowanie.

• Szczególnie jest ono istotne w wytwarzaniu się w bardzo krótkim czasie długotrwałego przywiązania społecznego.( Przetacznikowa 1973). Można przytoczyć za D.O. Hebbem (1973) przykłady trwałego przywiązania do człowieka zarówno ptaków i ssaków. Na przykład, wyklute w inkubatorze szare gęsi, które karmili i doglądali jedynie ludzie, będą w późniejszym okresie chętniej przebywały z ludźmi, a gąsiory będą zdradzały wyraźne tendencje seksualne w stosunku do ludzi, a nie do samic należących do tego samego gatunku.

• Barany i owce wychowane przez człowieka po za stadem, nie przyłączają się w późniejszym okresie do stada i przy każdej sposobności usiłują zbliżyć się do swego opiekuna.

• Wychowane przez człowieka samice szympansa, w porównaniu z wychowywanymi przez swe naturalne matki, w okresie dojrzewania wolą towarzystwo ludzi niż towarzystwo małp, a niektóre z nich wykazują mniejszą reaktywność seksualną w stosunku do samców swojego gatunku.

ROZWÓJ UCZUCIOWY:

• Na doniosłość doświadczenia w rozwoju uczuciowym zwrócił uwagę H.F. Harlow. Przeprowadził on szereg eksperymentów nad rozwojem uczuciowym małp, szczególnie zaś badał kształtowanie się więzi emocjonalnej z matką. Postawił on hipotezę, że w procesie kształtowania się tej więzi istotną rolę odgrywa bezpośredni, dotykowy kontakt z matką. Eksperyment: młode małpki izolowano od matek rodzonych a chowano z matkami zastępczymi tj. modelami , z których jeden był zrobiony z drucianej siatki, drugi z drewna pokrytego miękkim włochatym materiałem, oba miały taki sam kształt i wymiar i posiadały uchwyt na butelki z mlekiem do karmienia małpek.

• Okazało się, że wszystkie mapki spędzały istotnie więcej czasu przytulone do matek z materiału, nawet wtedy gdy karmiono je butelką przytwierdzona do matki drucianej.

• Kiedy były zaniepokojone uciekały do matki z materiału i dopiero wtedy przytulone uspokajały się i zaczynały oglądać przedmiot, który wzbudził lęk, a potem zbliżać się do niego.

• Badania te i inne potwierdziły rolę bezpośredniego kontaktu dotykowego w kształtowaniu się więzi emocjonalnej z matką.

DOŚWIADCZENIA SENSORYCZNE:

• Na duże znaczenie wczesnych doświadczeń sensorycznych zwrócił D.O. Hebb i jego współpracownicy. W swych eksperymentach zwrócił uwagę na wpływ stymulacji sensorycznej na rozwój poszczególnych funkcji percepcyjnych stwierdzono zarówno w przypadku zubożania, jak i wzbogacania środowiska zwierzęcego.

• Stwierdzono, że :” We wczesnym okresie życia stymulacja sensoryczna z otoczenia jest niezbędna dla istnienia pewnych struktur nerwowych, które w przeciwnym wypadku uległyby degradacji. Stymulacja jest również konieczna, aby nastąpiło uczenie się niezbędne dla normalnego zachowania się człowieka dorosłego” (Hebb, 1973).

• Badania dotyczące wczesnych doświadczeń na przebieg rozwoju wskazywały, jak różnego rodzaju deprywacje np. ubóstwo bodźców sensorycznych i podniet stymulujących aktywność dziecka, brak więzi uczuciowej z matką działają hamująco na rozwój dzieci, powodując nieraz nieodwracalne szkody. Wskazywały także na pozytywne skutki wzbogacania wczesnych doświadczeń dziecięcych.

PRZYKŁADY EKSPERYMENTÓW:

• dziedziczność- inteligencja

• Hipoteza ; jeśli dziedziczność wpływa na inteligencję, to bliźnięta jednojajowe (identyczny materiał genetyczny) powinny różnić się mniej pod względem inteligencji niż bliźnięta dwujajowe ( ich wyposażenie genetyczne nie jest bardziej podobne od jakiegokolwiek rodzeństwa).I istotnie badania potwierdziły tą hipotezę, co pokazują poniższe współczynniki korelacji.

• Typy par liczba par wsp. korelacji

• zwykłe rodz. 384 0,53

• bliź. dwujajowe 482 0,63

• bliź. jednojajowe 687 0,87

• ( źródła: McNemar, 1942; Nichols, 1965)

Wyższa korelacja ilorazów inteligencji dla bliźniąt dwujajowych niż dla rodzeństwa wynika najprawdopodobniej z faktu, że dla bliźniąt środowisko jest bardziej podobne, niż dla rodzeństwa urodzonego w odstępstwie czasu.

• Aby rozdzielić te czynniki środowiskowe od czynników dziedzicznych przeprowadzono badania w , których bliźnięta identyczne były wychowywane osobno, a nie spokrewnione dzieci były wychowywane wspólnie.

• Miały on poprzeć tezę (Jansena 1969, 1972, i Shockleya 1972), mówiącą, ze wyposażenie genetyczne jest głównym czynnikiem wpływającym na inteligencję, środowisko zaś odgrywa stosunkowo mniejszą rolę

• Konkluzja wynikająca z badań nad rozdzielonymi bliźniakami:

• „Badania nad bliźniętami identycznymi wykazują wyraźnie, jednostki genetycznie identyczne są prawie tak samo podobne do siebie pod względem zdolności intelektualnych, jak pod względem cech fizycznych, przy czym dzieje się tak nawet wtedy, gdy były one wychowywane w różnych środowiskach.” ( 1972).

• Konkluzja wynikająca z badań nad nie spokrewnionymi dziećmi wychowywanymi razem ( dzieci w rodzinach, dzieci adoptowane)

• - dzieci adoptowane i wychowywane w obrębie tego samego środowiska różnią się między sobą co do ilorazu inteligencji

• - różnice między ilorazami inteligencji tych dzieci są prawie takie same jak różnice w II dzieci z różnych nie spokrewnionych rodzin żyjących w obrębie tej samej klasy ekonomicznej ( środowiska)

• A więc środowiskowe warunki wychowania mają mały wpływ na korelację ilorazu inteligencji.

• Ponadto wykazano, ze ilorazy inteligencji dzieci adoptowanych nie są skorelowane z II ich przybranych rodziców, lecz są prawie tak samo zbieżne z II ich biologicznych rodziców, jak II dzieci wychowywanych przez swych biologicznych rodziców.

• Między innym powyższe wyniki skłoniły Shockleya (1972) do wprowadzenia wniosku, że genetyczne czynniki mają cztery razy większy wpływ na inteligencję (taką którą mierzą testy) niż czynniki środowiskowe.

Replika „środowiskowców”:

• Zgadzają się oni, że jesteśmy stworzeniami biologicznymi przeto inteligencja jest w pewnym stopniu dziedziczna jednak tzw zachowania inteligentne czyli adaptacyjne nie rozwijają się same, lecz wymagają szczególnego rodzaju doświadczeń.

• Zespół fizjologów i psychologów University of California ( Rosenzwaig i in. 1969)

• Wykazał w badaniach, że szczury przydzielone losowo do grupy wychowywanej w środowisku „ wzbogaconym”, w porównaniu ze szczurami przydzielonymi do grupy wychowywanej w środowisku „ zubożonym”, nie tylko lepiej uczyły się w wieku dojrzałym, lecz ponadto w ich mózgach nastąpiły trwale zmiany. Zwierzęta hodowane w sprzyjającym środowisku miały większe mózgi, o grubszej korze, występowało w niej więcej substancji przekaźnikowych oraz pewnego określonego enzymu w komórkach odżywiających komórki nerwowe. Te chemiczne konsekwencje wczesnych wpływów środowiskowych występowały najwyraźniej w korze potylicznej, która jest miedzy innymi ośrodkiem integracji czuciowo- ruchowej. środowisku powodują duże zmiany w wynikach testów inteligencji.

• -zjawisko imprinting

• - doświadczenia na małpkach ( matki zastępcze miękka i druciana)

• Wzbogacone środowisko rozwija umysł i ciało!

• Wyniki badań ( Winick, Meyer i Harris, 1975) wykazują, że wzbogacenie środowiska niedożywionych uprzednio dzieci powoduje nie tylko ich lepszy rozwój fizyczny ale także i psychiczny. Sześć lat przebywania w przybranych rodzinach , należących do klasy średniej wpłynęło znacznie na wysokość ciała i ciężar, a także na II i wskaźniki osiągnięć szkolnych u sierot koreańskich adoptowanych przed ukończeniem drugiego roku życia.

• Dzieci wychowywane w sprzyjających warunkach , jakie zapewniły im rodziny amerykańskiej klasy średniej uzyskały II wyższe o ok. 40 pkt. Od ilorazu inteligencji podobnych dzieci, które powróciły do swego poprzedniego (niekorzystnego) środowiska. Czyli wykazano, że drastyczne zmiany w środowisku powodują duże zmiany w wynikach testów inteligencji.

• Czy brak miłości i uczucia może przeobrazić dziecko w karła?

• L. Gardner ( 1972) opisał badania nad „ cherlawymi karłami”- dziećmi o niskim wzroście, niedowadze i opóźnionym rozwoju kości. Wszystkie dzieci pochodziły ze środowisk charakteryzującym się zobojętnieniem emocjonalnym i brakiem normalnej więzi uczuciowej między rodzicami i dziećmi. Stan ten nazwano „karłowatością deprywacyjną”. Gardner wykazał, że jest ona rzeczywiście fizycznym następstwem deprywacji emocjonalnej. Ponadto zaobserwował także, że takie dzieci przybierają na wadze i zaczynają rosnąć kiedy zabierze się je z wrogiego środowiska, a rozwój zostanie ponownie zahamowany jeśli do niego powrócą.

• Nie tylko wykazano istnienie związku między deprywacją emocjonalną a nieprawidłowym rozwojem fizycznym lecz także znaleziono fizjologiczną więź między nimi.

• Więź tę tworzą dwie struktury znajdujące się w mózgu- w przypadku deprywacji emocjonalnej podwzgórze ( odgrywające główną rolę we wzbudzeniu emocjonalnym) nie wywiera swego zwykłego pobudzającego wpływu na przysadkę mózgową ( która wydziela hormony wzrostowe). W wyniku działania takiego mechanizmu brak miłości i ludzkiej troski w krytycznych okresach rozwoju niemowlęcia może oddziaływać na jego organizm powodując karłowatość deprywacyjną.

• Dowodem zależności przyczynowej między działaniem stresu a niskim wzrostem jest fakt, że gdy dzieci te umieści się w rodzinie zastępczej lub w sanatorium rosną one blisko 20cm. W ciągu roku, podczas gdy norma wynosi 6cm.

DOJRZEWANIE i UCZENIE SIĘ:

• O dojrzewaniu(mówiliśmy przy okazji zmian zachodzących w rozwoju, wzrastanie, różnicowanie, dojrzewanie)- przebiega równolegle z wzrastaniem i różnicowaniem oznacza doskonalenie budowy i czynności a także osiągnięcie maksymalnej sprawności.

• W psychologii utożsamiane jest z procesem osiągania dojrzałości zarówno fizycznej jak i psychicznej. Mówimy o dojrzałości motorycznej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej lub o dojrzałych poglądach, postawach, zachowaniach( znaczenie najszersze).

• Znaczenie najwęższe terminu „dojrzewanie”- proces obejmujący tylko zmiany rozwojowe zależne od dziedziczności.

• Takie znaczenie nadawał mu znany psycholog amerykański A. Gessel, który uważał, że wszelki rozwój regulowany jest w głównej mierze przez czynniki endogenne- dziedziczne.

• Najczęściej jednak termin dojrzewanie używany jest w znaczeniu, które pozwala odróżnić ten proces rozwojowy od procesu uczenia :

• - dojrzewaniem nazywa się te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku specyficznych doświadczeń praktycznych ( ćwiczenia, naśladowania)

• - w przeciwieństwie do tych składników sekwencji rozwojowej, w której doświadczenie ( nauczanie) odgrywa decydująca rolę( Ausubel, 1958).

• Termin dojrzewanie odnosi się do wewnętrznych procesów wzrostu, które powodują zmiany w zachowaniu, zachodzą w określonej kolejności i dają się przewidzieć. Czas występowania i charakter tych zmian są względnie niezależne od ćwiczenia i doświadczenia. ( Hilgard 1972)

• Takie rozumienie dojrzewania prowadzi do podobnych rozważań jak w sporze o dziedziczność i środowisko, który z tych procesów jest ważniejszy dla rozwoju?

• I tak samo jak w przypadku traktowania dziedziczności i środowiska za najważniejszą uważa się interakcję między tymi dwoma czynnikami, w przypadku dojrzewania i uczenia się za najistotniejszą uważa się INTERAKCJĘ miedzy tymi dwoma czynnikami.

• W rozwoju dojrzewanie i uczenie się ze sobą ściśle związane; pewien stopień dojrzałości potrzebny jest dla uczenia się, ale uczenie się ze swej strony może umożliwić dalsze dojrzewanie.

• Czyli dojrzewanie dostarcza podstaw do uczenia się, ale bez uczenia się, w wyniku samego tylko dojrzewania, rozwój nie byłby możliwy.

BADANIA NAD DOJRZEWANIEM:

• Eksperymenty na zwierzętach ( eksperyment L. Carmichaela)- umieszczono embriony salamandry w okresie, w którym normalnie rozwijają się u nich ruchy pływania, w roztworze chloretonu, który hamował wszelkie ruchy ( nie szkodząc organizmowi);

• gdy po pewnym czasie przeniesiono embriony do zwykłej wody- pływały nie gorzej od embrionów z grupy kontrolnej, które mogły cały czas poruszać się swobodnie. Wniosek - funkcja pływania rozwija się u tych stworzeń w wyniku dojrzewania.

• W innych badaniach okazało się jednak, że pozbawienie zwierzęcia normalnych doświadczeń środowiskowych przez długi okres czasu ( przekraczający tzw. okres krytyczny) może zahamować lub trwale uszkodzić rozwój danej funkcji. I tak np. niemowlęta szympansa, izolowane zbyt długo od normalnych podniet dotykowych, mają upośledzone uczenie się kinestetyczne; chowane zbyt długo w ciemności- nie umieją „fiksować” wzrokiem, rozpoznawać znanych przedmiotów, nie reagują też mruganiem powieki na zagrażający bodziec. Świeżo wyklute kurczęta, izolowane od kury dłużej niż 10 dni, nie reagują na jej wołanie; gdy nie pozwala im się dziobać przez więcej niż 8 dni- nie dziobią ziarna. (Ausubel 1958).

• Podobne wyniki otrzymano w eksperymentach z dziećmi. W i M Dennisonowie obserwowali rozwój dwóch bliźniaczek w warunkach ograniczonego obcowania społecznego (eksperymentatorzy opiekujący się dziećmi, zachowywali martwe twarze- nie uśmiechali się do dzieci, nie mówili, nie bawili się z dziećmi, nie pobudzali ich do jakiejkolwiek reakcji) i ograniczenia niektórych ruchów (dzieci nie miały możności ćwiczenia się w siadaniu i stawaniu, nie dawano dzieciom zabawek). Okazało się, że te ograniczenia w pierwszych 9 miesiącach życia spowodowały bardzo małe opóźnienia rozwojowe, dopiero po 9 miesiącach wpływ restrykcji był wyraźny, zwłaszcza w zakresie chwytania i lokomocji. Jednak po ustaniu ograniczenia dzieci bardzo szybko wyrównywały braki, co świadczy o roli w rozwoju nie tylko dojrzewania organizmu, ale i spontanicznej roli aktywności dziecka.

• Podobnie w obserwowanym rozwoju niemowląt u Indian Hopi, gdzie istniał zwyczaj bardzo mocnego spowijania, okazało się, że krępowanie ruchów( do pewnego czasu) nie opóźniało początków chodzenia.

• Inne badania stwierdzają, że uśmiech zjawia się spontanicznie bez społecznego przykładu, a mimiczne wyrazy uśmiechu, strachu i gniewu rozwijają się jednakowo u dzieci widzących i niewidomych.

• O roli do dojrzewania świadczą też eksperymenty wykazujące, że ćwiczenie, które jest bezskuteczne lub mało skuteczne w pewnym stadium , staje się skuteczne w okresie późniejszym, mimo braku ćwiczeń.

• Eksperyment M. B. McGraw z parą bliźniąt:

• Johnny i Jimmy. Jedno z nich wychowywano zwyczajnie, drugie poddawano specjalnym ćwiczeniom w okresie niemowlęctwa; co jakiś czas przeprowadzono badania kontrolne obu chłopców i porównywano ich zachowanie z danymi dla 68 dzieci wychowujących się w zwykłych warunkach.

• Okazało się, że ćwiczenie czynności filogenetycznych ( tj. czynności, które są jednakowe u wszystkich niemowląt ludzkich, jak np. siadanie, stanie chodzenie) nie przyśpiesza rozwoju tych czynności, modyfikuje tylko ich mniej ważne cechy, jak szybkość, wdzięk chodu itp.

• Jednak należy pamiętać, że brak ćwiczenia nawet w prostych reakcjach filogenetycznych nie przeszkadza rozwojowi tylko do pewnego czasu.

• Natomiast ćwiczenie odgrywa istotną rolę w nabywaniu sprawności i nawyków ontogenetycznych jak pływanie, ślizganie się, jazda na rowerze, wspinanie się, itp. pod warunkiem, że ćwiczenia stosowano w chwili, gdy dziecko było do tych czynności dojrzałe. Jeśli ćwiczenie stosowano zbyt wcześnie, było ono tak samo nieskuteczne, jak przy czynnościach filogenetycznych.

• Mówimy cały czas o mechanizmie INTERAKCJI między dojrzewaniem i uczeniem się.

3.POJĘCIE OKRESU KRYTYCZNEGO W ROZWOJU:

• Mówiliśmy już parokrotnie o odpowiednim czasie rozwojowym, w którym jeśli zastosowano ćwiczenia to były one skuteczne.

• Ten czas nazywamy GOTOWOŚCIĄ WYWOLANĄ DOJRZEWANIEM.

• Twierdzono, że gotowość ta jest wywołana wyłącznie dojrzewaniem i że moment jej wystąpienia ściśle określają czynniki endogenne( wewnętrzne) i ze nie poddaje się on żadnym wpływom zewnętrznym.

• Okazało się jednak, ze co prawda ćwiczenie nie ma mały albo żaden wpływ na czynności filogenetyczne ( siadanie, wstawanie, chodzenie), ale wprowadzone w odpowiednim czasie może bardzo przyśpieszyć rozwój czynności ontogenetycznych( pływanie, ślizganie się, jazda na rowerze, czytanie, jazda na wrotkach itp.).

• Trwałość wyników ćwiczenia jest bardzo różnorodna, co zaprzecza wyłącznej roli dojrzewania, okazało się, że jazda na wrotkach wyuczona w 2 roku życia i potem nie uprawiana, w wieku 6 lat musi być ćwiczona od nowa, podczas gdy wyuczenie się jazdy na rowerze i pływanie okazało się trwałe.

• Przeciętny wiek gotowości rozwojowej nigdy nie może być określany bez uwzględnienia warunków środowiskowych.

• Dlatego też w świetle najnowszych badań a szczególnie omawianych już badań nad rolą wczesnych doświadczeń rozwoju( imprinting, rozwój emocji) wprowadzono pojęcie

• OKRESÓW KRYTYCZNYCH, których nie wiąże się jednostronnie z okresem dojrzewania.

• - rozumiany skrajnie- rozumiany sztywno, zmiany w zachowaniu następują tylko w stałym okresie czasu, gdy ten czas mija jednostka staje się niewrażliwa na określone pobudzenia ( uczenie się).

• - rozumiany znacznie szerzej- uważa się, że okres krytyczny jest tylko okresem optymalnej podatności, to znaczy, że po przejściu optymalnego okresu jednostka nadal jest wrażliwa na określone pobudzenia jednak w dużo mniejszym stopniu. ( słabsze uczenie, ale nadal możliwe).

• To drugie rozumienie okresu krytycznego jest nazywane OKRESEM SENSYTYWNYM, i wypiera wąsko rozumiany okres krytyczny.

• Badania empiryczne potwierdzają istnienie takich okresów optymalnego rozwoju poszczególnych funkcji, zarówno w sferze emocjonalnej, społecznej- badania nad wdrukowaniem i genezą emocji.

• Z punktu widzenia pedagogiki jest ważna odpowiedź o istnienie okresów sensytywnych dla uczenia dziecka w szerokim tego słowa znaczeniu ( nie tylko nauki szkolnej)

• Badania pokazują bowiem, że przedwczesne uczenie się i ćwiczenie powoduje opór, negatywne zachowania, brak zainteresowania daną czynnością na skutek braku wcześniejszego doświadczenia.

• Przy ćwiczeniu opóźnionym w stosunku do możliwości rozwojowych dziecka powstają innego rodzaju trudności np. utrwalone infantylne nawyki, które dziecko niechętnie przełamuje. Jeśli nie pozwolimy uczyć się dziecku gdy jest na to gotowe, to jego zainteresowania mogą osłabnąć.

• Jednakże ustalenie okresów sensytywnych dla uczenia się różnych funkcji jest bardzo trudne, gdyż „ efektywność ćwiczenia zależy od wielu czynników nie zawsze podlegających kontroli w toku badania , takich jak indywidualny stan organizmu dziecka w danym momencie, jego uprzednie doświadczenia, w które nie mamy pełnego wglądu, indywidualne tempo i rytm rozwoju.(M Przetacznikowa)

• Użyteczne w praktyce kryteria ustalania optymalnych okresów dla uczenia się proponuje E.B. Hurlock:

• zainteresowanie dziecka uczeniem się

• długość czasu w jakim przejawiają się te zainteresowania

• wyniki, jakie osiąga dziecko poprzez ćwiczenie.

• Jeśli zainteresowania dziecka szybko przemijają, albo jeśli nie czyni ono wyraźnych postępów pomimo przeprowadzania z nim ćwiczeń, należy się wówczas zastanowić, czy dziecko jest dojrzałe do uczenia się.

• Należy wspomnieć także o „ strefie najbliższego rozwoju” termin ten wprowadził Wygotski( psychologia radziecka) termin ten oznacza, że nauczanie powinno wyprzedzać

• rozwój, oddziaływać na te procesy i właściwości dziecka, które jeszcze samodzielnie nie funkcjonują, lecz, które mogą się rozwinąć pod wpływem planowanych działań dorosłych.

• Wygotski uważał, że nauczanie jest tylko wtedy efektywne, gdy wyprzedza rozwój, który wtedy pobudza do życia szereg funkcji dopiero dojrzewających, a leżących w sferze najbliższego rozwoju.

• Np. jeśli dziecko nie potrafi samodzielnie rozwiązać stawianego mu zadania, to możemy naprowadzić je na właściwe rozwiązanie stawiając mu dodatkowe pytania lub podając przykłady

POJĘCIE OKRESU KRYTYCZNEGOW ROZWOJU:

• Mówiliśmy już parokrotnie o odpowiednim czasie rozwojowym, w którym jeśli zastosowano ćwiczenia to były one skuteczne.

• Ten czas nazywamy GOTOWOŚCIĄ WYWOLANĄ DOJRZEWANIEM.

• Twierdzono, że gotowość ta jest wywołana wyłącznie dojrzewaniem i że moment jej wystąpienia ściśle określają czynniki endogenne( wewnętrzne) i ze nie poddaje się on żadnym wpływom zewnętrznym.

• Okazało się jednak, ze co prawda ćwiczenie ma mały albo żaden wpływ na czynności filogenetyczne ( siadanie, wstawanie, chodzenie), ale wprowadzone w odpowiednim czasie może bardzo przyśpieszyć rozwój czynności ontogenetycznych( pływanie, ślizganie się, jazda na rowerze, czytanie, jazda na wrotkach itp.).

• Trwałość wyników ćwiczenia jest bardzo różnorodna, co zaprzecza wyłącznej roli dojrzewania, okazało się, że jazda na wrotkach wyuczona w 2 roku życia i potem nie uprawiana, w wieku 6 lat musi być ćwiczona od nowa, podczas gdy wyuczenie się jazdy na rowerze i pływanie okazało się trwałe.

• Przeciętny wiek gotowości rozwojowej nigdy nie może być określany bez uwzględnienia warunków środowiskowych.

• Dlatego też w świetle najnowszych badań a szczególnie omawianych już badań nad rolą wczesnych doświadczeń rozwoju( imprinting, rozwój emocji) wprowadzono pojęcie

• OKRESÓW KRYTYCZNYCH, których nie wiąże się jednostronnie z okresem dojrzewania.

• - rozumiany skrajnie- rozumiany sztywno, zmiany w zachowaniu następują tylko w stałym okresie czasu, gdy ten czas mija jednostka staje się niewrażliwa na określone pobudzenia (uczenie się ).

• rozumiany znacznie szerzej- uważa się, że okres krytyczny jest tylko okresem optymalnej podatności, to znaczy, że po przejściu optymalnego okresu jednostka nadal jest wrażliwa na określone pobudzenia jednak w dużo mniejszym stopniu. ( słabsze uczenie, ale nadal możliwe).

• To drugie rozumienie okresu krytycznego jest nazywane OKRESEM SENSYTYWNYM, i wypiera wąsko rozumiany okres krytyczny.

• Badania empiryczne potwierdzają istnienie takich okresów optymalnego rozwoju poszczególnych funkcji, zarówno w sferze emocjonalnej, społecznej- badania nad wdrukowaniem i genezą emocji.

• Z punktu widzenia pedagogiki jest ważna odpowiedź o istnienie okresów sensytywnych dla uczenia dziecka w szerokim tego słowa znaczeniu ( nie tylko nauki szkolnej).

• Badania pokazują bowiem, że przedwczesne uczenie się i ćwiczenie powoduje opór, negatywne zachowania, brak zainteresowania daną czynnością na skutek braku wcześniejszego doświadczenia.

• Przy ćwiczeniu opóźnionym w stosunku do możliwości rozwojowych dziecka powstają innego rodzaju trudności np. utrwalone infantylne nawyki, które dziecko niechętnie przełamuje. Jeśli nie pozwolimy uczyć się dziecku gdy jest na to gotowe, to jego zainteresowania mogą osłabnąć.

• Jednakże ustalenie okresów sensytywnych dla uczenia się różnych funkcji jest bardzo trudne, gdyż „ efektywność ćwiczenia zależy od wielu czynników nie zawsze podlegających kontroli w toku badania , takich jak indywidualny stan organizmu dziecka w danym momencie, jego uprzednie doświadczenia, w które nie mamy pełnego wglądu, indywidualne tempo i rytm rozwoju(M Przetacznikowa).

• Użyteczne w praktyce kryteria ustalania optymalnych okresów dla uczenia się proponuje E.B. Hurlock:

• zainteresowanie dziecka uczeniem się

• długość czasu w jakim przejawiają się te zainteresowania

• wyniki, jakie osiąga dziecko poprzez ćwiczenie.

• Jeśli zainteresowania dziecka szybko przemijają, albo jeśli nie czyni ono wyraźnych postępów pomimo przeprowadzania z nim ćwiczeń, należy się wówczas zastanowić, czy dziecko jest dojrzałe do uczenia się.

• Należy wspomnieć także o „ strefie najbliższego rozwoju” termin ten wprowadził Wygotski (psychologia radziecka) termin ten oznacza, że nauczanie powinno wyprzedzać

• rozwój, oddziaływać na te procesy i właściwości dziecka, które jeszcze samodzielnie nie funkcjonują, lecz, które mogą się rozwinąć pod wpływem planowanych działań dorosłych.

• Wgotski uważał, że nauczanie jest tylko wtedy efektywne, gdy wyprzedza rozwój, który wtedy pobudza do życia szereg funkcji dopiero dojrzewających, a leżących w sferze najbliższego rozwoju.

• Np. jeśli dziecko nie potrafi samodzielnie rozwiązać stawianego mu zadania, to możemy naprowadzić je na właściwe rozwiązanie stawiając mu dodatkowe pytania lub podając przykłady.

AKTYWNOŚĆ WŁASNA:

• Uznając znaczenie dojrzewania i uczenia się jako czynników rozwoju wspomniany wyżej Wygotski( psychologia radziecka) wprowadza jeszcze dwa czynniki , które w/g niego decydują o rozwoju i kształtowaniu się nowych struktur psychicznych, a są to :

• - działanie na przedmiotach

• - obcowanie dziecka z dorosłymi

• Również tzw. badacze zachodni schemat rozwoju ujmowanego dziedziczność- środowisko, dojrzewanie i uczenie się uzupełniają jako specjalnie ważnym czynnikiem aktywności własnej rozwijającego organizmu się.

• A także podkreśla się wagę uczenia się, które prowadzi do tysięcy reakcji na bodźce, a potem do organizowania się i integrowania tych reakcji w większe struktury zachowania się.

• AKTYWNOŚĆ jest charakterystycznym stanem i podstawową cechą każdego żywego organizmu, która sprawia, że ów organizm reguluje czynnie swe stosunki ze światem zewnętrznym. Aktywność jest nie tylko stanem ale i procesem i wyraża się w postaci konkretnych czynności i działań podejmowanych przez człowieka od dzieciństwa.

• Aktywność dziecka , podlega kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem, a więc ma charakter progresywny.

• Wraz z wiekiem dziecka podnosi się stopień wewnętrznej organizacji czynności ,co sprawia, ze aktywność dziecka czy jednostki staje się coraz lepiej zorganizowana.

• Ta wewnętrzna organizacja wzrasta w miarę rozwoju kontaktów ze światem zewnętrznym i prowadzi do nabywania nowych doświadczeń.

• Nabywanie nowych doświadczeń następuje pod wpływem środowiska zewnętrznego i tu pojawia się pojęcie wychowania - świadomie kierowanego przez opiekunów czy rodziców procesu czy interakcji z tymże środowiskiem.

• Rodzice wyjaśniają, kierują, nakazują itp. tworzy się specjalna interakcja między środowiskiem, dorosłymi i dziećmi.

• I tak jak jest powiązane ze sobą dojrzewanie i nauczanie tak podobnie jest powiązana aktywność własna i wychowanie, a najistotniejszym elementem jest zawsze interakcja między tymi czynnikami rozwojowymi.

• Wychowanie przez innych i społeczeństwo jest w miarę dochodzenia do dojrzałości psychicznej zastępowane przez samowychowanie i samokształcenie.

• Podkreślenie roli aktywności własnej przez innych badaczy.

• „…rozwój zachowania się, zwłaszcza w pierwszym roku życia , wynika częściowo z procesów dojrzewania, częściowo zaś ze spontanicznej, tj. inicjowanej przez samo dziecko aktywności

„( N.L. Munn, 1955).

• W Polsce na rolę aktywności własnej zwraca uwagę dr Stefan Szuman.

• A także szwajcarski badacz J, Piaget.

• Piaget podejmuje także próbę wprowadzenia nowego czynnika rozwoju- równoważenia.

• RÓWNOWAŻENIE zapewnia stałą równowagę między oddziaływującymi na organizm i psychikę czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi.

• Innymi słowy równoważenie następuje miedzy

• AKOMODACJĄ I ASYMILACJĄ i prowadzi do stanu równowagi zwanego ADAPTACJĄ .

• Mówiliśmy wcześniej, że takie czynniki czy przyczyny rozwoju jak dziedziczność- środowisko, dojrzewanie- uczenie się, wychowanie nie występują niezależnie od siebie, a INTERAKCJA między nimi jest rzeczą bardzo istotną.

• Aby lepiej zrozumieć na czym polega interakcja należy przyjąć istnienie odrębnego czynnika, który związany z każdym wyżej wymienionym czynnikiem, reguluje ich współdziałanie, a sam podlega swoim własnym prawom.

• Piaget traktuje organizm jako otwarty, aktywny, samoregulujący się system.

• Pojęcia równoważenia, asymilacji, akomodacji i adaptacji są także pojęciami stosowanymi w biologii.

• Asymilacją jest przyswajanie przez organizm energii lub materii ze środowiska po to aby go przetworzyć np. asymilacja dwutlenku węgla.

• Akomodacja źrenicy ( zmienianie jej kształtu) w zależności od natężenia światła.

• Adaptacja oznacza przystosowanie się do warunków czy wymagań środowiska, tak aby można było przeżyć.

• Równowaga procesów zachodzących w organizmie może być inaczej nazwana homeostazą( biologia komórki), harmonią między światem wewnętrznym dziecka a światem zewnętrznym.

• Piaget rozumiał asymilację nie tylko w kategoriach biologicznych. W kategoriach psychologicznych można ją zdefiniować jako przyswajanie spostrzeżonych w środowisku danych do schematów działania lub pojęć jakie dziecko już posiada. ( schemat jest tu rozumiany jako wewnętrzna reprezentacja określonych fizycznych lub umysłowych czynności).

• Np. dziecko wie jak wygląda ptak czyli ma już określony schemat poznawczy ptaka, spostrzega samolot po raz pierwszy. Jego pierwsza interpretacja tego przedmiotu jako ptaka jest przykładem asymilacji -asymiluje ono samolot do schematu ptaka ( zobacz jaki duży ptak). W miarę jak dostarczane są dziecku informacje o tym czy to jest samolot dziecko akomoduje swoje struktury poznawcze do nowej sytuacji i w konsekwencji rozwija się nowy schemat - schemat poznawczy samolotu. Dziecko już nie powie zobacz jaki duży ptak leci ,tylko zobacz leci samolot.

• Procesy asymilacji i akomodacji trwają całe życie.

• Asymilacja jest procesem, który pozwala jednostce na działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów.

• Akomodacja jest procesem, który polega na zmianie istniejących schematów, lub wytwarzaniu nowych( A.Brich, Psychologia rozwojowa w zarysie).

• Piaget mówi, że zanim dziecko zdobędzie nową wiedzę , znajduje się w stanie równowagi - harmonii. Gdy dziecko napotyka coś nowego, albo wymagającego innego podejścia( np. inny sposób otwarcia pudełka) proces równowagi zostaje zachwiany , aby przywrócić go zaczynają działać procesy asymilacji i akomodacji( dziecko próbuje otworzyć pudełko w sposób znany taki jaki stosowało do tej pory, ale ponieważ nie udaje się zaczyna poszukiwać innego sposobu, który okaże się skuteczny. Jeśli to nastąpi powstaje nowy schemat „ otwierania pudełka” i zostaje przywrócona równowaga.

• To jest proces lub czynnik równoważenia, na który zwraca uwagę Piaget jako na czynnik rozwoju.

• Uwagi: równoważenie poznawcze, dostosowywanie schematów w procesie asymilacji i akomodacji wymaga aktywności własnej.( pojęcie dysonansu poznawczego- otrzymanie sprzecznych informacji na ten sam temat).

• Na uwagę zasługuje tzw. dialektyczna teoria rozwoju psychicznego ( psychologia radziecka), która nie koncentrowała się na jednym czynniku czy procesie rozwojowym, ale wskazywała na kilka czynników jednakowo ważnych dla rozwoju, a są to:

• -tzw. zadatki organiczne czyli układ nerwowy i jego właściwości układ hormonalny, a także cechy odziedziczone.

• - aktywność własna dziecka

• - związki organizmu ze środowiskiem

• - wychowanie rozumiane jako organizacja działalności dziecka.

• Obecnie często pojawia się pojęcie, słowo EKOLOGIA funkcjonuje ono w odniesieniu do wielu dziedzin życia, lub stanowi odrębna dziedzinę także psychologia „doczekała się” teorii zwanej EKOLOGIĄ ROZWOJU” lub inaczej ROZWOJEM W KONTEKŚCIE.

• „ Przez ekologię rozumie się środowiskowe uwarunkowania, jakich doświadcza osoba lub pod wpływem których- bezpośrednim lub pośrednim- się znajduje.”( B. Brich , Psychologia rozwojowa w zarysie).

• Twórcą tego podejścia ekologicznego jest amerykański psycholog Urie Bronfenbrenner(1979).

• Utrzymywał on, że środowisko rozwoju jednostki jest bardziej złożone niż powszechnie się sądzi. Opisuje on środowisko ekologiczne jako złożone z czterech nakładających się na siebie systemów.

• W samym sercu systemu jest 1.MIKROSYSTEM, obejmujący indywidualne doświadczenia zbierane w określonym otoczeniu. Jakie to mogą być mikrosystemy np. doświadczenia dziecka związane z interakcjami zachodzącymi w środowisku domowym między rodzicami i rodzeństwem.

• W miarę dorastania dziecko dostaje się pod wpływ innych mikrosystemów np. grupa zabawowa itp.

• Na następnym poziomie znajduje się 2.MEZOSYSTEM, który obejmuje relacje między różnymi otoczeniami w jakich uczestniczy rozwijająca się jednostka. I są to związki między otoczeniem domowym a szkolnym dziecka, u dorosłego miedzy otoczeniem domowym i pracą.

• 3.EGZOSYSTEM, odnosi się do otoczenia, w którym dziecko nie uczestniczy aktywnie, ale które jednak na niego oddziałuje, mogą to być warunki pracy rodziców, lub ich aktywność społeczna.

• 4. MAKROSYSTEM, jako ostatni poziom, którego członkiem jest jednostka, jest organizacją społecznych instytucji i ideologii występujących w społeczeństwie. tak np. godziny pracy, poziom bezrobocia, regulacje społeczne dotyczące matek pracujących, lub dostępność opieki nad dzieckiem mogą mieć wpływ na sytuację zawodową i samopoczucie rodziców, a to z kolei może wpływać na mikrosystemy i mezosystemy dziecka.

• ( kampanie reklamowe dotyczące zatrudniania młodych matek, tworzenie przedszkoli przy zakładach pracy, system agencji wynajmujących opiekunki).

• Wartość tej koncepcji polega na tym, że ukazuje wagę wszystkich systemów jak również związków zachodzących między nimi.

• Bronfenbrenner uważa, że psychologowie powinni starać się zrozumieć środowisko ekologiczne i jego wpływ na rozwój dziecka.

• Np. takie wydarzenia jak pierwsze pójście do przedszkola, pojawienie się pierwszego rodzeństwa, rozpoczęcie studiów, bezrobocie rodziców, rozwód stanowią dla jednostki wyzwania do których musi się zaadoptować.

• W TEN SPOSÓB ODBYWA SIĘ ROZWÓJ.

• Bronfrenbrenner wierzy, że najlepszym sposobem zrozumienia ludzi jest obserwowanie, jak radzą sobie z przystosowaniem się do zmian( za Psychologią rozwojową w zarysie).

KRYTYKA TEORII EKOLOGICZNEJ THOMAS(1992):

• Podstawowy zarzut to mała precyzja w relacjach zachodzących między systemami np. jak relacje w rodzinie wiążą się z relacjami w szkole. Jednak pomimo braku precyzji teoria ta stanowi ważną ramę teoretBronfenbrenner nie stosuje w swej teorii pojęcia kultury, jednak aby zrozumieć rozwój musimy zbadać kulturowe wpływy środowiska na dziecko. Badania kulturowe, a także między -kulturowe będą stanowiły przedmiot zainteresowania obecnej psychologii rozwojowej.

• Bronfenbrenner nie stosuje w swej teorii pojęcia kultury, jednak aby zrozumieć rozwój musimy zbadać kulturowe wpływy środowiska na dziecko. Badania kulturowe, a także między -kulturowe będą stanowiły przedmiot zainteresowania obecnej psychologii rozwojowej.

• Uwaga teoria ekologiczna, czynnik równoważenia.

4.PODZIAŁY NA OKRESY ROZWOJOWE W PSYCHOLOGII POLSKIEJ:

• Jakiekolwiek umiejętności- funkcje posiadamy w życiu dorosłym umiejętność widzenia, słuchania, umiejętność poruszania się, utrzymywania równowagi, myślenia, kierowania własnym zachowaniem, umiejętność życia w społeczeństwie, pełnienia ról związanych z płcią itd. to ich „początek” zaczyna się z chwilą urodzenia, a potem przechodzą one wszystkie etapy rozwojowe właściwe dla rozwoju człowieka.

• Oczywiście mówimy tu o rozwoju już po narodzinach, nie zapominając jednak, że istotną rzeczą jest prawidłowy przebieg ciąży i prawidłowy rozwój płodu.

• Ludzie zawsze oceniają niemowlęta zaraz po urodzeniu. W starożytności, kobiety obmywały nowonarodzone dzieci winem, aby sprawdzić czy nie są chore na padaczkę.

• Niemowlęta były oceniane pod względem prawidłowości rozwoju przez specjalne konsylia, które decydowały o tym czy dziecko będzie wychowywane czy też zostanie zrzucone ze skały jak w starożytnej Sparcie.

• Obecnie niemowlęta też są oceniane zaraz po urodzeniu.

• Do oceny stanu noworodka służy tzw. Skala Apgar ( od nazwiska twórczyni).

• W Polsce stosuje się też słowo SOPOT od liter następujących wyrazów: skóra, oddech, puls, odruch, tonus. Są to kryteria w/g, których oceniany jest noworodek. W zależności od stanu noworodka w/g tych kryteriów noworodkowi przypisana jest określona liczba punktów. Maksymalnie może on dostać 10 punktów.

• SKÓRA (kolor)

• - sinica całego ciała 0 pkt.

• - tułów różowy, sinica części dystalnych kończyn 1 pkt.

• - całe ciało różowe 2 pkt.

• ODDECH

• - brak oddechu 0 pkt.

• - wolny i nieregularny 1 pkt.

• - głośny płacz 2 pkt.

• PULS

• - niewyczuwalny 0 pkt.

• - < 100 1 pkt.

• - > 100 2 pkt.

• ODRUCH ( rekcja na bodźce np. wprowadzenie cewnika do nosa)

• - brak 0 pkt.

• - grymas twarzy 1 pkt.

• -kaszel lub kichanie 2 pkt.

• TONUS - napięcie mięśni

• - brak napięcia, wiotkość ogólna 0 pkt.

• - napięcie obniżone zgięte kończyny 1 pkt.

• - napięcie prawidłowe samodzielne ruchy 2 pkt.

OCENA w punktach:

• 10-9 noworodek w dobrym stanie

• 8-7 noworodek zmęczony porodem

• 6-4 zamartwica średniego stopnia

• 3-0 zamartwica ciężka

Zamartwica spowodowana jest niedotlenieniem, szczególnie przy zamartwicy ciężkiej można spodziewać się uszkodzenia centralnego układu nerwowego ( np. dziecięce porażenie mózgowe).

• ( za Żebrowską, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży)

• niemowlęctwo pierwszy rok życia

• wiek poniemowlęcy od 1do3 lat

• wiek przedszkolny od 3 do 7lat

• młodszy wiek szkolny od 7 do 11-12 lat

• wiek dorastania od 12-13 do 17-18 lat

Pierwszy miesiąc życia dziecka nazywamy stadium noworodka.

CHARAKTERYSTYKA STADIUM NOWORODKA:

• Proporcje ciała - stosunkowo duża głowa, mała twarz, wysokie czoło, duże oczy, zadarty nosek, małe usta, długi tułów, a kończyny krótkie.

• Wygląd twarzy noworodka, a szczególnie wysokie czoło, duże oczy, zadarty nosek, małe usteczka powoduje zarówno u kobiet i mężczyzn odruch opiekuńczy.

• W dorosłym życiu jeśli u kobiety zachowają się niektóre proporcje i cechy twarzy noworodka np. wysokie czoło, duże oczy, zadarty nos, to najczęściej może ona liczyć na wielką opiekuńczość ze strony płci przeciwnej.

• Cechy twarzy noworodka wykorzystywane są także przez rysowników, do tworzenia postaci, które mają wzbudzić sympatię.

• Układ kostny - tkanka kostna jest miękka ma budowę włóknisto- chrzęstną.

• Kości czaszki są nie zrośnięte i połączone włóknisto-chrząstkowymi spojeniami nazywanymi ciemiączkami.

• Ciemiączko duże - zetkniecie kości ciemieniowych i czołowych.

• Ciemiączko małe - zetknięcie kości ciemieniowych i potylicznej.

• Ciemiączko małe zarasta się w pierwszym kwartale życia, ciemiączko duże ok. 15 miesiąca życia.

Jak sadzicie dlaczego kości czaszki nie są zrośnięte po urodzeniu tylko kostnieją później?

• Jedna z metod oceny rozwoju niemowlęcia -ocena dojrzałości szkieletowej na podstawie czasu pojawienia się tzw. jąder kostnienia i stopnia zaawansowania rozwoju kośćca.

• Najczęściej oceny dokonuje się na podstawie radiogramu ręki i nadgarstka i porównuje się je ze specjalnymi atlasami.

• Dopuszczalne opóźnienie rozwoju kostnego do dwóch lat, opóźnienie mogą wywoływać rożne choroby miedzy innymi zaburzenia wydzielania hormonu wzrostu. pamiętacie karłowatość emocjonalną- deprywacyjną?)

• Układ mięśniowy -nie jest całkowicie rozwinięty, włókna mięśniowe są cienkie, siła skurczu niewielka. Zaznacza się wyraźna przewaga zginaczy.

• Postawę leżącego noworodka charakteryzują:

• asymetria tzn. kiedy noworodek leży na plecach, głowa jest prawie zawsze zwrócona na bok, a kończyny ułożone w sposób asymetryczny( np. jedna nóżka leży prosto, a druga jest zgięta w kolanie) oraz tendencja do przewagi zginaczy tzn. noworodek położony na brzuszku przyciąga rączki i nóżki do tułowia, sprawiając wrażenie skulonego, główka pozostaje zwrócona w jedną stronę.

UWAGA:

• Jeśli noworodek ma kończyny stale wyprostowane, jest to objaw chorobowy, świadczący o nieprawidłowym obniżeniu napięcia mięśniowego ( hipotonia patologiczna).

• Główka noworodka posadzonego opada ku przodowi, a kręgosłup zgina się na całej przestrzeni tj. od okolicy szyjnej do okolicy lędźwiowo- krzyżowej.

• Układ nerwowy - ukształtowany, ale nie jest w pełni dojrzały.

• Ciężar mózgu noworodka w ciągu pierwszego roku życia zwiększa się więcej niż dwukrotnie- średni ciężar mózgu noworodka wynosi 380g, dziecka 9- miesięcznego- ok730g, a dziecka półtorarocznego ok. 985g (Żebrowska).

• W toku rozwoju niemowlęcia nie wzrasta liczba komórek, natomiast następują zmiany jakościowe( dojrzewanie, różnicowanie).

• Wcześniactwo, niska waga urodzeniowa, można spodziewać się mniej wydolnego układu nerwowego.

• Układy wewnętrzne- przekształceniom ulegają:

• - układ krążenia, pokarmowy, wydalniczy, każdy z tych układów musi przestawić się z funkcjonowania w życiu płodowym na sposób funkcjonowania w życiu niezależnym od środowiska macicy matki.

• Stadium noworodka kończy się, gdy organizm przystosuje się do tych zmienionych warunków życiowych.

• Noworodek, jego układ nerwowy, aby funkcjonować po urodzeniu jest wyposażony w tzw. reakcje wrodzone inaczej odruchy bezwarunkowe.

ODRUCHY BEZWARUNKOWE DZIELIMY NA TRZY GRUPY:

1.odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego np.

• - odruch źrenicowy polegający na zwężeniu źrenicy pod wpływem światła( jedno z badań diagnostycznych, źrenice nie reagujące na światło)

• -odruch mrugania, czyli zamkniecie powiek pod wpływem dotknięcia rogówki,

• -odruchy pokarmowe np. odruch wydzielania śliny, ssania.

2. odruchy normalne dla noworodka i niemowlęcia, a patologiczne u człowieka dorosłego.

• np. odruch Babińskiego, który polega na tym, ze przy podrażnieniu podeszwy stopy duży palec podnosi się do góry. Odruch ten w okresie niemowlęctwa zanika.

• U człowieka dorosłego prawidłowo przy drażnieniu podeszwy stopy wszystkie palce powinny zgiąć się w dół.

• Występowanie odruchu Babińskiego u człowieka dorosłego tzn. palec duży podniesie się do góry jest objawem patologicznym.

• Ten odruch jest wykorzystywany w diagnostyce neurologicznej, świadczy bowiem o patologicznych zmianach w ośrodkowym układzie nerwowym (uszkodzenie mózgu, rdzenia kręgowego)

3.Odruchy występujące tylko u niemowląt.

• - odruch chwytny- przy dotknięciu jakimś przedmiotem wewnętrznej powierzchni dłoni noworodka dłoń zaciska się mocno, i nie puszcza przedmiotu.

• - odruch toniczno-szyjny- gdy noworodek leży na wznak i przekręcimy mu główkę w prawo to prawa ręka wyprostuje się, a lewa się kurczy. Gdy noworodkowi podnosi się główkę w górę to podnoszą się także kończyny i na odwrót, gdy opuszcza się główkę to opuszczają się także kończyny.

• - odruch oczno-karkowy Peipera- gdy silne światło działa nagle na oko noworodka, jego głowa cofa się wstecz, jest zależność miedzy natężeniem światła a cofnięciem głowy.

• - Odruch Moro inaczej odruch obejmowania- występuje w sytuacji nagłego szarpnięcia np. gdy gwałtownie wyciągniemy spod dziecka kocyk, szybkiego opuszczenie go do pozycji leżącej, ale także w sytuacji nagłego, hałasu.

• Odruch Moro polega na szybkim ruchu wyprostnym kończyn górnych z szeroko rozstawionymi palcami, i równie szybkim ich zgięciu w stawach łokciowych i przyciśnięciu ich do piersi z zaciśniętymi pięściami. ( zanika ok. 6 miesiąca życia).

• Odruch Moro i odruch toniczno- szyjny są wrodzone i są przejawem funkcjonowania narządu równowagi inaczej aparatu przedsionkowego.

• Jest to jeden z najwcześniej funkcjonujących receptorów już w okresie płodowym.

• Analizuje zmiany napięcia mięśni płodu, dzięki czemu płód wraca do normalnego położenia.

• Aparat przedsionkowy -część ucha wewnętrznego, składający się z przedsionka i kanałów półkolistych( błędnik), które biorą udział w utrzymywaniu równowagi kinetycznej ( kanały) i statycznej ( przedsionek) ciała.

• Podrażnienie błędnika- zaburzenia równowagi, dla wielu pacjentów konieczność używania sprzętu rehabilitacyjnego np. balkonika. Zwykłe potkniecie się wymaga sprawnie działającego aparatu przedsionkowego.

ODRUCH ORIENTACYJNO- BADAWCZY:

• Istotnym odruchem wrodzonym na który trzeba zwrócić uwagę jest odruch orientacyjno- badawczy.

• Noworodek zwraca głowę i oczy w kierunku źródła światła , także wodzi oczami za wolno poruszającymi się przedmiotami. Jest to istotny odruch, pomocny w rozwoju dziecka a szczególnie w wykształcaniu się związków czasowych.

• U człowieka dorosłego odruch ten występuje także, może być używany do spostrzegania i oceniania niebezpieczeństwa, ale także do rozpoznawania innych sytuacji np. słysząc nieznany dźwięk najpierw zaczynamy go słuchać z uwagą, możemy go rozpoznać i wtedy mówimy „acha” to ktoś otwiera drzwi, a jeśli nie rozpoznajemy go zbliżamy się do źródła dźwięku i staramy się ustalić co go wydaje.

5.ZMIENNE TEMPO ROZWOJOWE, ADOLESCENCJA I AKCELERYZACJA ROZWOJU.

• Omówienie powyższych pojęć związanych z rozwojem, zakończy część wykładów związanych z psychologią rozwojową.

• Pojęcie rozwoju zostało wprowadzone już wcześniej, dlatego tylko przypomnę pewne definicje.

• ROZWÓJ jest to szereg uporządkowanych zmian, które prowadzą do dojrzałości organizmu. Zmiany zachodzą w jednym kierunku.

• ROZWÓJ jest procesem uporządkowanym. Fazy ROZWOJU są ze sobą związane, każda faza jest zależna od poprzedniej.

• ROZWÓJ odbywa się zawsze od niższych do wyższych funkcji ( np. rozwój mowy od jednego dźwięku do całych zdań).

• I wreszcie temat wykładu - zmienne tempo rozwojowe czyli:

• ROZWÓJ nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie, wykazuje w kolejnych okresach życia przyśpieszenie lub zwolnienie i różne natężenie procesów dojrzewania

• ( np. skok pokwitaniowy).

• Jeśli prześledzimy rozwój dziecka od jego urodzenia do dojrzałości to widzimy, że ze stworzenia całkowicie zdanego na opiekę i pielęgnację dorosłych, wyrasta stopniowo osoba samodzielna, świadoma umiejąca coraz lepiej oddziaływać na środowisko i odnajdować się w nim.

• Rozwój fizyczny jak i psychiczny pomimo występujących różnic indywidualnych u większości dzieci przebiega w podobny sposób w podobnym wieku ( metody psychologii rozwojowej) i dlatego mówimy o właściwościach wieku np. zachowanie czy umiejętność właściwa dla wieku.

• Te właściwości charakterystyczne do wieku zmieniają się w różnym tempie i rytmie.

• Przez tempo rozwoju rozumiemy szybkość z jaką dokonują się zmiany w organizmie i psychice dziecka, a przez rytm stopień regularności z jaką te zmiany zachodzą.

• I tak możemy zaobserwować szybsze zmiany u dzieci młodszych i wolniejsze u dzieci starszych , w ciągu pół roku u niemowlęcia nastąpią szybkie i widoczne zmiany, będą one widoczne nadal choć już w znacznie mniejszym stopniu u dzieci 2-4 lat, natomiast w wieku późniejszym np. szkolnym przynosi coraz to mniejsze zmiany rozwojowe w tym samym okresie czasu, a w wieku dojrzewania 15-17 pół roku nie stanowi już żadnej dużej różnicy

• A więc im wyższy i bardziej złożony okres rozwojowy tym dłużej trwa a jego granice są bardziej płynne i nieokreślone.

• Dla przykładu przedstawię Państwu koncepcję M. Kreutza ( 1947) który dzielił rozwój psychiczny dziecka z uwzględnieniem faz przyśpieszenia i zwalniania rozwoju.

DZIECIŃSTWO 0-11 lat:

• -Wczesne dzieciństwo 0-5 intensywny rozwój

• -pierwszy zastój 5-7 lat okres przejściowy, -zwolnienie tempa rozwoju.

• -okres obiektywny 7-11 lat intensywny rozwój, zainteresowanie światem obiektywnym.

MŁODOŚĆ:

• -okres przekory 11-14 lat okres przejściowy, drugi zastój

• -okres dojrzewania 14-17 lat okres intensywnego rozwoju

• -okres harmonizacji 17-21 okres przejściowy, zwolnione tempo rozwoju.

• Kreutz stał na stanowisku jednak, że pomimo wyodrębnienia pewnych właściwości rozwojowych, są one rzeczą umowną, podział na fazy jest raczej zabiegiem technicznym.

• Ponieważ podział na okresy rozwojowe nie jest prosty i oczywisty spory między psychologami trwają do dzisiaj.

• Jeśli chodzi o tempo rozwoju fizycznego to mówimy o tzw. skoku szkolnym - zauważamy pewne przyśpieszenie przeciętnego tempa przyrostu wymiarów i wagi ciała - wiek 6-7lat.

• Natomiast w wieku 11-12 lat u dziewczynek, a w wieku 14-15 lat u chłopców następuje tzw. skok pokwitaniowy, który obejmuje przyśpieszenie wzrostu i wymiarów ciała, ale także zmiany proporcji ciała, dojrzewanie płciowe, po tych zmianach następuje zwolnienie tempa rozwoju.

Wiek poniemowlęcy 1-3lat:

• Kilka uwag o prawidłowościach rozwojowych.

• Prawidłowy rozwój małego dziecka to stałe odpowiednie do wieku powiększanie się ciężaru i wysokości. Najintensywniejszy przyrost między 1-3 rokiem życia.

• Od 3 roku życia obserwujemy poważne zwolnienie przyrostu masy, a nadal szybkim wzrostem. Zmieniają się proporcje ciała (tkanka tłuszczowa zanika, sylwetka smukleje).

• A także następuje zmiana w proporcji obwodu czaszki do obwodu klatki piersiowej tzn. obwód klatki piersiowej staje się wyraźnie większy od obwodu głowy.

• Postępuje proces kostnienia ciemiączka zarastają się ok. 18 miesiąca życia.

• Zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą wpływa na układ kostny, mięśniowy i oddechowy.

• W wieku poniemowlęcym ustalają się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, wzmacnia się bardzo obręcz barkowa, a także wyrastają pierwsze zęby.

• W drugim roku życia ustala się ostatecznie postawa stojąca, kroki dziecka są krótkie i nieregularne, pojawiają się tzw. synkinezje ruchowe są to ruchy dodatkowe, współtowarzyszące ruchom nóg dziecka, brak jest jeszcze w tym wieku automatyzacji i koordynacji ruchowej.

• Trzeci rok życia jest rokiem, w którym dziecko ma już wszystkie zęby mleczne, umie już dobrze chodzić nawet biegać, i zaczyna uczyć się pokonywać przeszkody - schody -przy pokonywaniu schodów należy zwrócić uwagę na następującą rzecz: dziecko 2-letnie chodzi po schodach stawiając jedną nóżkę na stopień potem dostawia drugą i dopiero wtedy podnosi nóżkę na następny stopień, dziecko 3-letnie potrafi wejść na schody krokiem naprzemiennym. W pracy fizjoterapeuty, często zdarza się , że uczymy pacjenta chodzić po schodach w sposób właściwy dla małego dziecka.

• Z czasem osiąga taki stopień automatyzacji chodu i koordynacji ruchowej, który pozwala mu nieść trzymane oburącz naczynie napełnione wodą.

• Potrafi jeździć na trzykołowym rowerku, zręcznie omija przeszkody.

• Między 2-3 rokiem życia wzrasta precyzja ruchów ręki, dzięki połączeniu ruchu i kontroli wzrokowej czyli koordynacji wzrokowo- ruchowej.

• . Jak można obliczyć precyzję ruchów dziecka : wskaźnikiem może być np. piętrzenie klocków, jeśli ruchy są nieprecyzyjne to wieże z klocków szybko się rozwalają. W miarę wzrastania precyzji 15 miesięczne nakłada jeden klocek na drugi, 18 miesięczne ustawia wieżę z trzech klocków,21miesięczne z 5, w wieku 24miesięcy z 6 klocków, a w30 miesiącu życia z 8 klocków.

• Następnie dziecko opanowuje pod kierunkiem dorosłych posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku, tzn. uczy się :

• jeść łyżką, pić z kubeczka, posługiwać się widelcem, grzebieniem, mydłem, ręcznikiem, ubierać się - wkładać buciki ( potem nauka wiązania sznurowadeł), czapeczkę , koszulkę (potem zapinać guziki), uczy się rysować i lepić, wycinać, obecnie obsługa urządzeń elektronicznych, włączanie komputera, piloty, radia itp. W rezultacie motoryka dziecka kształtuje się w wyniku doskonalenia posługiwania się przedmiotami codziennego użytku.

• Psychologia rozwojowa podaje także że zręby osobowości dziecka są już ukształtowane w wieku trzech lat ( okres przekory, mówienia nie).

Wiek przedszkolny 3-7 lat:

• W tym wieku następuje dalszy rozwój organizmu przede wszystkim zwiększają się wymiary i masa ciała jednak w porównaniu z poprzednim okresem dziecko w okresie przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze ok. ( 2-3) kilogramów rocznie natomiast rośnie- przyrost wysokości ciała jest 5-7cm.

• Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest bardzo wrażliwy i giętki, stawy mają dużą ruchomość, więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe, muskulatura jest bardzo słaba, dziecko nie jest wytrzymale na wysiłek fizyczny. W tym wieku może wytworzyć się wadliwa postawa ciała przy nierównomiernym rozłożeniu ruchu i spoczynku.

• W fazie wieku przedszkolnego rozpoczyna się proces kostnienia, najbardziej zaznacza się on najwyraźniej w kościach nadgarstka, co w znaczny sposób usprawnia dłonie pięciolatków.

• W wieku 6-7 lat zaczynają się wyrzynać zęby stałe.

• W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów np. płuca 3-latka wykonują 30 oddechów na minutę, 6- latka ok.23 oddechów na minutę ( u dorosłego 16).

• Serce w spoczynku wykonuje 90-100 uderzeń na minutę( u dorosłego 60-80), tętno u dzieci jest jednak nieregularne i dopiero ok. 7-8 roku życia staje się bardziej regularne.

• Układ nerwowy rozwija się w wieku przedszkolnym w wolniejszym tempie niż w pierwszych 3 latach życia, natomiast doskonali się i rozwija jego budowa i funkcja (dojrzewanie i różnicowanie się), zewnętrznym przejawem tych zmian strukturalnych jest wzrost wagi mózgu do ok. 1200g ( dorosły ok. 1400g).

• Wzrasta wydolność komórek nerwowych, a więc dziecko jest w stanie dłużej odbierać bodźce zew. Jednak nadal układ nerwowy jest nadal podatny na zmęczenie. ( zajęcia urozmaicone np. różne ćwiczenia).

• Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. I dlatego można w tym okresie wytwarzać odruchy warunkowe nie tylko metodą warunkowania klasycznego, przez łączenie w tym samym czasie bodźca bezwarunkowego z bodźcem warunkowym, lecz także na zasadzie naśladownictwa i na podstawie odruchu orientacyjnego. Niektóre odruchy mogą się wytworzyć bez wzmacniania przez powtarzanie, od razu po jednym połączeniu.

• Rozwój ruchowy dziecka w okresie przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach.

• Do podstawowych sprawności ruchowych , które doskonalą się w tym okresie należy : chód, bieg, skoki, wspinanie się i inne formy pokonywania przeszkód terenowych.

• Filmowano bieg i na tej podstawie stwierdzono, ze pierwotne formy biegu tzw. faza lotu czyli odrywanie stóp od podłoża pojawia się w wieku poniemowlęcym jednak właściwa czynność biegu doskonali się w wieku przedszkolnym. I tak wzrasta długość chodu z 38cm u 3- latków do 80cm u6- latków.

• Skok trudny dla 3-latkówjest raczej wydłużonym krokiem u 6- latków jest bardziej dynamiczny a odbicie i faza lotu są wyraźnie zaznaczone.

• Utrzymywanie ciała w równowadze statycznej lub dynamicznej jest przejawem rozwoju ruchów postawnych.

• Wskaźnikiem równowagi statycznej jest stanie na jednej nodze na całej stopie lub na palcach, a wskaźnikiem równowagi dynamicznej są rozmaite ćwiczenia na równoważni, również obroty i skoki.

• W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój ruchów narzędziowych. 5-latki mają jeszcze kłopoty z wiązaniem sznurowadeł i zapinaniem guzików, jednak dzieci 7-letnie już dobrze sobie z tym radzą.( jeśli dorośli pozwalają im ćwiczyć te czynności).

Młodszy wiek szkolny 7- 12 lat:

• Wiek ten charakteryzuje się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad przyrostem wysokości ciała.

• Coroczny przyrost wzrostu jest mniejszy między 7-12 rokiem życia niż w wieku przedszkolnym i wynosi 4-5cm.

• Przyrost wysokości i masy ciała jest w tym okresie raczej równomierny poza krótkim okresem czasowym między 6-8 rokiem życia, w którym zachodzi tzw. krótki skok wzrostowy zwany inaczej „ skokiem szkolnym” (zjawisko nie jest jeszcze w pełni zbadane).

• W okresie tym zostaje prawie zakończony rozrost mózgu i tak mózg 9-latka waży ok. 1300g (dorosły 1400g) waga ta zostanie osiągnięta wciągu dalszych 8-9 lat.

• Zapis prądów czynnościowych mózgu(EEG) staje się podobny do zapisu osób dorosłych.

• Mięśnie są jeszcze słabo rozwinięte, ogólna masa mięśni stanowi27,2% ciężaru ciała

• ( u dorosłego mężczyzny 44,2%).

• Dzieci w tym wieku łatwiej wykonują ruchy zamaszyste i o dużym zasięgu niż ruchy drobne i precyzyjne, prędzej też się męczą przy wykonywaniu ruchów precyzyjnych. Dlatego należy u dzieci w tym wieku ćwiczyć zespoły mięśni drobnych.

• W tym wieku 7-12 lat potrzeba ruchu jest tak silna ,ze tzw. zręczność ruchowa jest nazywana naczelną cechą tego wieku.

• nazywana naczelną cechą tego wieku.

• Układ kostny dziecka w młodszym wieku szkolnym zawiera znaczną ilość tkanki chrzęstnej co sprawia, że kościec jest dość miękki i elastyczny.

• Nieprawidłowa postawa przy siedzeniu (złe ławki czy stoliki, tornistry wypełnione nadmiarem książek powodują sylwetkę.

• W tym okresie części kośćca krzepną- kostnieją w różnej kolejności np. między 9-11 rokiem życia kostnieje przegub, co zwiększa zdolność dziecka do pracy pozwala na jego większe obciążenie pracami piśmiennymi w szkole szczególnie między 10-12 rokiem życia. Nie wolno jednak tego robić wcześniej.

• Rozwój psychomotoryczny dzieci czy silny związek rozwoju fizycznego i psychicznego, dlatego psychomotoryczny, zapoznawaliśmy się, z kartą psychomotorycznego rozwoju dziecka 1-12 miesiąca życia) można rozpatrywać od strony uzdolnień - wrodzonych zdolności ruchowych, jak i od strony sprawności psychomotorycznych, których poziom zależy od ćwiczeń.

• Uzdolnienia ruchowe rozwijają się w miarę fizycznego i umysłowego rozwoju, a poziom sprawności pozostaje zawsze w zależności od czasu i intensywności ćwiczenia.

• Cechy psychomotoryczne można mierzyć i ustalać wiek ruchowy dziecka.

• Uzdolnienia ruchowe utożsamiane są przez

• J. Pietera z inteligencja motoryczna, na którą składają się odrębne elementy takie jak: siła, wytrzymałość, szybkość reakcji ruchowych, koordynacja statyczna, koordynacja dynamiczna, pamięć i wyobraźnia motoryczna, ekonomia ruchu.

• Skale i normy sprawności motorycznej charakterystyczne dla poszczególnych grup wiekowych można wykorzystywać do stawiania wymagań dzieciom w tej dziedzinie.

• Wymagania te traktujemy jako zadania rozwojowe, pobudzające dzieci do aktywności własnej, będącej czynnikiem rozwojowym.

• ( okres najbliższego rozwoju)

• Do głównych cech motoryki, którymi posługujemy się przy śledzeniu rozwoju motorycznego należą:

• Siła mięśniowa- zdolność organizmu do pokonywania zewnętrznych oporów (ćwiczenia z pacjentami)

• Szybkość motoryczna- zdolność wykonywania ruchów w najkrótszym czasie ( oceniamy np. bieg na krótkim odcinku).

• Wytrzymałość- zdolność do wykonywania długotrwałej pracy bez objawów zmęczenia obniżających jej wydajność.

• Zwinność - nie jest jednoznacznie definiowana , można ją określić jako umiejętność władania własnym ciałem oraz szybkiego dostosowywania działań ruchowych do zmieniających się warunków otoczenia.

• Przejawy zwinności w czynnościach manualnych nazywamy zręcznością.

• Ruch o poprawnym przebiegu czyli ruch właściwie skoordynowany odznacza się płynnością, odpowiednim tempem, elastycznością i precyzją jest harmonijny i ekonomiczny.

• Płynność motoryczna- ruch przebiega po zaokrąglonych torach, jest ciągły, i wykazuje właściwe przyśpieszenie i zwolnienie akcji czyli ma stopniowe przejście miedzy napięciami mięśniowymi.

• Rytm ruchu polega na odpowiednim cyklu napięć i rozluźnień mięśni wykonujących czynność.

• Elastyczność ruchu- umiejętność hamowania rozpędu ciała, przechodzenia z ruchu do ruchu, dostosowania sprężystości własnego ciała do sprężystości podłoża.

• Precyzja ruchu polega na takim ukierunkowaniu przebiegów ruchowych, aby prowadziły do osiągnięcia celu np. trafienia w wybrany punkt.

• W ocenie motoryki można także posłużyć się pojęciem harmonii. Harmonię rozumiemy tu jako ład w kompozycji elementów częściowych tj. pojedynczych ruchów podporządkowanych ogólnemu celowi czynności.

• Dziecko przed pokwitaniem ( dojrzewaniem płciowym) odznacz się harmonią przebiegów ruchowych, zaś w okresie pokwitania ginie, pojawia się dopiero u dorosłych kobiet i mężczyzn.

• Wykład przygotowany na podstawie Psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej

• i Dojrzewania, pod red. Andrzeja Jaczewskiego

6.DZIECIŃSTWO- W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM

• ( na podstawie materiałów zawartych w National Geographic czerwiec 2007).

• W starożytności okres przed pełną dorosłością dzielono na: niemowlęctwo, dzieciństwo i młodzieńczość.

• Niemowlęta nie miały żadnych praw!

• Stosowano liczne rytuały i zabiegi, które miały sprawdzić kondycję noworodka.

• I tak w starożytnej Sparcie kobiety myły noworodki w winie ,aby sprawdzić czy nie są chore na epilepsję. Wierzono bowiem, że dzieci chore na epilepsję po zetknięciu z winem dostawały konwulsji.( epilepsja, choroba św. Witta, inaczej padaczka, napady padaczkowe, padaczka pourazowa - objawy, co najczęściej powoduje napady, leczenie skuteczne, metoda diagnozowania EEG, psychologia sądowa, okoliczność łagodząca).

• Jeśli nowo narodzone dziecko nie przeszło pomyślnie drobiazgowych badań przeprowadzanych przez konsylia starszyzny, ponieważ np. było zniekształcone skazywano je na śmierć przez zrzucenie ze skały.

• W starożytnej Grecji przyjmowano, że syna wychowuje się zawsze nawet jeśli jest się biednym, córkę można porzucić zawsze nawet jeśli jest się bogatym. Niechciane dzieci wkładano do glinianych naczyń i wynoszono do lasu.

• Podobnie było w Egipcie, Zachował się list z 1 r.n.e., w którym Egipcjanin Hiparion tak pisał do żony: musisz wiedzieć, że jestem jeszcze w Aleksandrii. Nie niepokój się!(…) gdybyś urodziła, to jeśli będzie chłopiec to zostaw jeśli dziewczynka to wyrzuć.

• Także w dawnej Polsce dziecko było całkowicie zależne od ojca, który miał je prawo przyjąć do rodziny , odrzucić, ukarać a nawet zabić. ( Dziecko w dawnej Polsce).

• Zwyczaj zabijania dziewczynek przez zakopanie w piasku stosowany był w krajach Arabskich stosunkowo niedawno.

• W starożytności przyjął się zwyczaj krępowania niemowląt powijakami. Wełnianymi opaskami owijano: palce, nadgarstki, klatkę piersiowa, nogi osobno, a potem jeszcze raz stopy i kostki.

• W założeniu miało to chronić przed skrzywieniem rożnych części ciała w rzeczywistości prowadziło często do wywichnięcia stawów.

• Zwyczaj krępowania niemowlęcia stosowano jeszcze w XVIII- wiecznej Francji.

• Skutki takiego opakowania były jak najgorsze pisze Elizabeth Batinder w Historii miłości macierzyńskiej. - Pasy okrężne wbijają swoje ostre brzegi w skórę niemowlęcia i kiedy się je rozwija całe ciałko okazuje się poorane, zaczerwienione i poranione. Zwoje bielizny wpychane między uda powodują to samo i przeszkadzają w odpłynięciu moczu i ekskrementów od ciała. Stąd zaczerwienienia i skrofuliczne wrzody. (…) Tak opakowane dziecko przez większość czasu zanosiło się od płaczu i dostawało konwulsji.

• W Polsce ten zwyczaj nie był tak powszechny- zachowała się relacja francuskiego podróżnika, który pisze polskie dzieci rzadko płaczą i zdaje się , że to dlatego, że ich się nie obwija powijakami. Mają wielką swobodę ruchów podczas gdy we Francji są jak spętane.

• ( koncepcja rozwojowa w której pojawiał się element krępowania)

• Wśród niemowląt panowała ogromna śmiertelność (obecnie przeżywają prawie wszystkie dzieci). Szacuje się, że w Polsce dorosłość osiągało co trzecie dziecko. Słynna ze swej urody Maria Kazimiera - Królowa Marysieńka urodziła swemu mężowi Janowi III Sobieskiemu czternaścioro dzieci, z których do dorosłości przeżyło jedynie czworo.

• Śmierć dziecka była w dawnych czasach odbierana jako niemal banalny wypadek, który zrekompensują następne urodziny.

• W historii Polski można jednak odnaleźć przykłady prawdziwego smutku po śmierci dziecka ( Jan Kochanowski, Treny).

• Jeśli dziecko przetrwało okres niemowlęcy

• ( jak widać niełatwy - prawdziwy dobór naturalny) dość szybko wchodziło w świat dorosłych.( w dawnej Polsce śmiertelność wśród niemowląt wynosiła 65% dziś nie przekracza 0,7%).

• W starożytności i w średniowieczu okres niemowlęctwa- dzieciństwa nie był wyraźnie oddzielony od dorosłości.

• Nie istniały specjalne zabawy dziecięce. Ludzie wtedy nie chodzili do teatru, kina , nie oglądali telewizji, wieczory wypełniali zabawą włączając w nią dzieci.

• To samo dotyczy zabawek. Najstarszą zabawką na ziemiach polskich jest grzechotka, która początkowa była traktowana jako przedmiot magiczny odstraszający złe duchy. Jeśli robiono dzieciom zabawki to naśladowały one elementy świata dorosłych, np. drewniane koniki, lalki.

• Wiek 7-miu lat był pewnego rodzaju cezurą, kresem dzieciństwa, którego koniec związany był z pewnymi zwyczajami np. na ziemiach polskich w czasach pogańskich istniał zwyczaj postrzyżyn - obcinania włosów 7-letnim chłopcom. Chłopca zabierano wtedy od matki i oddawano pod całkowitą opiekę ojca. Wiek 7 lat jest wiekiem do tej pory w wielu krajach arabskich kiedy dziecko przechodzi- staje się własnością ojca.

• Również u wielu ludów pierwotnych istniał zwyczaj zabierania chłopców od matek, którzy do uzyskania dorosłości przebywali w grupach rówieśniczych, pod opieką ojców i starszyzny plemiennej

• Mniej więcej od 7-ego roku życia dzieci były włączane do społeczeństwa dorosłych poprzez pracę, nie widziano niczego szczególnego w wykorzystywaniu pracy dzieci nawet kilkuletnich szczególnie na wsi, była to często praca ponad siły (do dzisiaj na świecie wykorzystuje się niewolnicza pracę dzieci Chiny, Indie)

• Dopiero wiek XVI przyniósł zmiany jeśli chodzi o podejście do dzieciństwa. Przede wszystkim zaczęto dostrzegać wagę i potrzebę edukacji. Edukacją zajmowały się wówczas zakonnicy przeważnie jezuici.

• Zmiana ta polegała na zyskaniu świadomości, że dzieciństwo jest czymś odrębnym od dorosłości, nie przyznawano jednak odrębnych praw dziecku.

• W szkołach stosowano dosyć okrutne i upokarzające kary, a od nauczycieli nie żądano żadnych kwalifikacji.

• XVIII szczególnie we Francji modna była instytucja mamek, kobiet, które karmiły niemowlę, w ten sposób zarabiając na życie. Od mamki dziecko jeśli przeżyło odbierano, gdy skończyło 4-5 lat. We Francji dzieci były wysyłane do mamek na wieś, w Polsce, mamki były trzymane w domu, co zapewniało lepszą opiekę nad dzieckiem.( w literaturze pięknej Nędznicy Wiktora Hugo)

• Stopniowo w całej Europie i także w Polsce zaczęła tworzyć się nowa koncepcja dzieciństwa.

• Kulturowo oddzielono je od dorosłości.

• Uznano za okres niewinności, swobody, który należy chronić. Takie tematy jak przemoc, a szczególnie seks stały się niewłaściwe dla dzieci. Powstała literatura dziecięca, a także wprowadzono obowiązek szkolny.

• (Pawlikowska- Jasnorzewska, Maria i Magdalena, książki Magdaleny Samozwaniec)

• W 1900 roku Ellen Key, Szwedka, opublikowała książkę Stulecie dziecka, w której postulowała by nadchodzący wiek XX stał się wiekiem dzieci. Pisała(…) nowe pokolenie, jego powstanie, pielęgnacja i wychowanie stanie się pierwszorzędnym zadaniem społeczeństwa, że w koło tego zadania skupiać się będą prawa i obyczaje, urządzenia i instytucje społeczne, że z tego stanowiska wreszcie rozstrzygać się będą wszelkie zawiłe kwestie i uchwalać wszelkie rezolucje.

• Książka Elen Key jest dziś uważana za kamień milowy nowoczesnej pedagogiki.

• Wiek XX przyznał dzieciom takie prawa jakich w historii nigdy nie miały.

• W 1989 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję o prawach dziecka, ratyfikowana także przez Polskę. Dziś już trzyletnie dzieci uczone są w przedszkolach, o swoich prawach.

• Ile trwa okres dzieciństwo?

• Według ONZ „dziecko” oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość.

• Polskie prawo karne traktuje jako dorosłe osoby, które ukończyły 17 lat, a rozpatruje się projekt obniżenia tego wieku do lat 15-u.

• Zakazane jest współżycie seksualne z osobą poniżej 15 roku życia.

• Jeśli sąd zezwoli kobieta może wyjść za mąż

• w wieku lat 16-u i pełnię praw obywatelskich.

• Niektórzy naukowcy określają mianem dziecka osobę przed okresem dojrzewania tj. 11-12- letnią. Inni naukowcy za kres dzieciństwa uznają osiągnięcie samodzielności, a więc za dziecko może być uznana osoba nawet 40-letnia pozostająca na utrzymaniu rodziców.

• Dzisiaj dzieciństwo jest bardziej komfortowe, lecz jednocześnie zaczyna być bardzo przeciążone obowiązkami szczególnie edukacyjnymi. Lista zajęć dodatkowych jest zastraszająco długa. A dzieci szybko wkraczają w świat dorosłych.

• W jaki sposób?

• Właśnie poprzez nakładanie obowiązków edukacyjnych ( podwórko, koledzy, niekiedy duże odległości zamieszkania od rówieśników, wożenie dzieci samochodem).

• W dzisiejszych czasach wiele dzieci ucieka przed zbyt wymagającym środowiskiem w narkotyki i nie są to dzieci z tzw. marginesu, ale dzieci z tzw. dobrych rodzin.

• W Europie rodzi się coraz mniej dzieci i dlatego zyskują one bardzo istotną pozycję w rodzinie, właściwie centralną. (kiedyś centralną pozycję w rodzinie zajmował ojciec, dzieci pełniły peryferyjne role).

• Dziecko stało się ważnym klientem - konsumentem, coraz więcej pieniędzy przeznaczone się na dziecko.

• Ofertę dla dzieci przygotowuje wiele firm- produktów podobnych do produktów dla dorosłych np. dziecięce kosmetyki, kremy, cienie do powiek, szminki dla dziewczynek,

• zabawki itp.

• Organizuje się specjalne programy, w których biorą udział dzieci, teleturnieje, popisy wokalne np. w Polsce „Od przedszkola do Opola”, a nawet wybory miss 4- latek w USA.

• W wielu krajach 13- latek ma prawo założyć konto bankowe.

• Reklamy telewizyjne, w których występują dzieci.

• Tak więc dzieciństwo zrobiło się bardzo krótkie, właściwie można powiedzieć, o powrocie do punktu wyjścia, do czasów, gdy światy dziecka i dorosłego nie były oddzielone, różnicą jednak na korzyść naszych czasów są prawa dziecka do, których można się odwołać.

• W dzisiejszych czasach w zależności od regionu geograficznego i jego zamożności okres dzieciństwa ma też swoje plagi- ciemne strony.

• I tak w świecie Zachodu plagą stały się rozwody, szacuje się, ze w USA 40% dzieci dorasta bez ojców( z psychologicznego punktu widzenia trudno wytworzyć u dziecka tzw. schemat ojca, czyli jak być mężczyzną jak być mężem, jak być ojcem, akceptacja nowych partnerów rodziców, może pojawić się brak bezpieczeństwa seksualnego ze strony nowych partnerów rodziców itp.).

• Zmiana roli dziadków. W Polsce jeszcze włączają się do wychowania dzieci szczególnie kiedy są małe, jednak w Europie coraz rzadziej zajmują się wnukami. Dzieci są coraz częściej oddawane pod opiekę instytucji lub nie spokrewnionych opiekunek.

• Problemy żywieniowe - kraje rozwinięte -OTYŁOŚĆ.

• Najwięcej dzieci w wieku 13-15 lat cierpi na otyłość w Stanach Zjednoczonych. Jest to bardzo złożony problem fizyczno - psychologiczny ( obniżone poczucie własnej wartości, zdarza się już w tej chwili, że rodzicom ewidentnie nie stosującym się do zaleceń prawidłowego żywienia, w wyniku czego powstaje otyłość dziecka są ograniczane prawa rodzicielskie, ciekawostką jest, że przekarmianie dotyczy także zwierząt domowych, szczególnie psów i wtedy też interweniują odpowiednie władze.

• Jedną z metod fizjoterapeutycznych redukujących nadwagę jest masaż

• O ile dzieci z krajów rozwiniętych borykają się z otyłością , dzieci z krajów Trzeciego Świata borykają się z niedożywieniem, brakiem wody pitnej i brakiem opieki medycznej.

• Ale nie tylko ponieważ w krajach tych dochodzi często do krwawych wojen i konfliktów dzieci te doświadczają psychicznego okrucieństwa, i dlatego stają się łatwiej żołnierzami- oprawcami.

• Dzieci osierocone lub porwane z rodzinnych domów są wcielane do rebelianckich armii, są poddawane tresurze i terrorowi po to, aby się stały okrutne, dzieci mogą popełniać najokrutniejsze zbrodnie.

• Dzieci odcięte od rodziny, przyjaciół, znajomych, jeśli nie nauczą się zabijać same zostaną zabite.

• W naszej rzeczywistości dzieci mogą być okrutne w stosunku do swoich niepełnosprawnych rówieśników. Co jest istotne, jaki ważny czynnik rozwojowy jest potrzebny, aby tak się nie działo?

• Reasumując dzieciństwo może być okresem niezwykle przyjemnym, może też mieć przebieg dramatyczny.

• Ważną rzeczą jest zachować umiar i rozsądek, co do wymogów stawianych dziecku, zwracać uwagę na jego indywidualne cechy i umiejętności.

• Jak sądzicie powyższe uwagi o dzieciństwie do jakiej koncepcji rozwoju człowieka pasują najbardziej?

• Czy znacie twórcę i wielkiego propagatora praw dziecka w Polsce pedagoga, pisarza, lekarza, opiekuna sierot, twórcę pojęcia „godność dziecka”, autora zbioru esejów

• „ Jak kochać dziecko”.Dobrowolnie poszedł do obozu koncentracyjnego bo nie chciał opuścić dzieci, którymi się opiekował?

7.WIEK NIEMOWLĘCY CD.

• Reakcje warunkowe czyli nabyte.

• Reakcje warunkowe o których zaraz powiemy, tworzą się już we wczesnym niemowlęctwie i jest to niezwykle ważna forma uczenia się oparta o tzw. wyższe czynności nerwowe.

• Pozwalają one przede wszystkim na przeżycie, adaptację do środowiska, a także mogą stanowić pewną formę wynalazczości.

• U człowieka można wyodrębnić dwa rodzaje reakcji nabytych:

• -reakcje nabyte na bodźce bezpośrednie

• - reakcje nabyte na bodźce słowne

• Pierwsze reakcje warunkowe pojawiają się u dziecka bardzo wcześnie.

• Aby wyjaśnić co to są reakcje warunkowe nabyte posłużę się przykładem zwanym warunkowaniem klasycznym Pawłowa.

• Doświadczenie było wykonywane na psach.

• Wytwarzanie śliny jest fizjologicznie wrodzone, po to , aby trawić pokarmy.

• Wytwarzanie śliny na widok lub zapach pożywienia jest odruchem automatycznym wrodzonym ( bezwarunkowym).

• Dźwięk dzwonka jako taki jest sygnałem obojętnym

• Pawłow odkrył zjawisko kojarzenia bodźców, a mianowicie: jeśli dźwięk dzwonka był prezentowany( słyszany przez psy) na krótko przed podaniem tym psom jedzenia , to po kilku powtórzeniach dzwonka w tych samych okolicznościach, psy śliniły siły się na sam dźwięk dzwonka bez konieczności podania jedzenia.

• A więc nastąpiło skojarzenie między dźwiękiem dzwonka a wydzielaniem śliny.

• Dzwonek, który na początku był bodźcem zupełnie obojętnym stał się tzw. bodźcem warunkowym (warunkował wydzielanie śliny).

• Należy zwrócić uwagę, i przypomnieć wrodzony odruch orientacyjno- badawczy, o którym mówiliśmy poprzednio, który tworzy tzw. związki czasowe.

• Otóż żeby wytworzyć odruch warunkowy musi zaistnieć związek czasowy ( dość bliski)

• między bodźcem bezwarunkowym (wydzielanie śliny) i bodźcem początkowo obojętnym ( dzwonek), który staje się bodźcem warunkowym.

• Takie warunkowanie nosi nazwę warunkowania klasycznego.

• U noworodka pierwszym naturalnym odruchem warunkowym są odruchy ssania, które pojawiają się przy ułożeniu dziecka do karmienia.

• Dziecko do karmienia jest układane w określonej pozycji ( działa narząd przedsionkowy, i bodźce kinestetyczne), potem dziecku podawana jest pierś matki, albo butelka.

• Następuje skojarzenie między ułożeniem ciała a podaniem pokarmu.

• Dlatego samo ułożenie ciała dziecka, powoduje odruch ssania. Stało się bodźcem warunkowym.

• W 1931r.Marquis zademonstrował proces warunkowania klasycznego u noworodków.

• Włączał on brzęczyk na krótko przed albo dokładnie w momencie , gdy podawano dzieciom butelkę. Już po ośmiu dniach zaobserwowano ruchy ssania oraz stan zwiększonej aktywności w odpowiedzi na dźwięk, któremu towarzyszyło jedzenie.

Konkluzja : „ systematyczny trening ludzkiego niemowlęcia można rozpocząć od urodzenia.

• Wielu badaczy uważa ,że warunkowanie klasyczne może być przyczyną powstawania wielu fobii( nieuzasadnionych lęków).

• Jeśli dziecko doświadczy strachu w obecności psa, może wytworzyć się długotrwały lęk przed tymi zwierzętami.

• Warunkowanie klasyczne odgrywa istotną rolę w rozwoju reakcji emocjonalnych.

• Na przykład rzeczy albo ludzie znajdujący się w obecności nawet bardzo małego dziecka, gdy czuje się ono szczęśliwe i zadowolone, stają się bodźcem warunkowym wywołującym analogiczne uczucia w życiu późniejszym.

• Na podobnej zasadzie osoby lub rzeczy skojarzone z nieprzyjemnymi, stresującymi uczuciami mogą stać się bodźcem warunkowym uczuć złości i lęku w przyszłości.( za Psychologią rozwojową w zarysie).

• Jakie jeszcze istotne pojęcia są związane z warunkowaniem klasycznym, które są jednocześnie wyższymi czynnościami nerwowymi człowieka.

GENERALIZACJA BODŹCA:

• Co to oznacza?

• We wczesnych stadiach wytwarzania reakcji warunkowej wiele bodźców podobnych do właściwego bodźca będzie wywoływać reakcję warunkowa np. podobny dźwięk dzwonka dźwięk świdra, wiertarki itp. Jest to jak gdyby „ mylenie bodźca”. Dopiero w miarę postępów warunkowania jednostka ( niemowlę, człowiek dorosły, zwierzę) reaguje coraz silniej tylko na bodźce zupełnie podobne do właściwego sygnału.

RÓŻNICOWANIE I HAMOWANIE:

• Początkowo organizm reaguje na wiele bodźców, które mogą mieć dla niego znaczenie sygnałowe ( jak powiedziane było powyżej), to jednak z czasem musi się on nauczyć różnicować bodźce, które są istotne, i nieistotne, a hamować reakcje na wszystkie inne bodźce nie związane z bezwarunkowym zdarzeniem bodźcowym.

• Mówiąc w sposób prosty im łatwiejszy do odróżnienia sygnał, tym szybciej skupi na sobie uwagę.

WYGASZANIE:

• Związki bodźca i reakcji warunkowej nie są niezmienne. Ponieważ żyjemy w środowisku zmiennym zdarza się, że bodziec warunkowy nie sygnalizuje już ani korzyści ( jedzenie) ani niebezpieczeństwa, więc dalsze reagowanie na niego jest bezcelowe, nie pozwala nam adekwatnie funkcjonować i dlatego przestajemy powoli na niego reagować.

• Takie reakcje zanikają gdy po bodźcu warunkowym wielokrotnie nie następuje bodziec bezwarunkowy.

• Jak to rozumieć ?

• Wracając do eksperymentu Pawłowa jeśli bodziec warunkowy - dzwonek będzie nadal prezentowany, ale nie będzie mu towarzyszyło podawanie jedzenia, to reakcja ślinienia się przestanie występować (zostanie wygaszona)

• Jeśli dziecko będzie się rozwijało to zmieniają się formy jego żywienia a także pozycje w jakich je , a więc odruch warunkowy ssanie przestanie się pojawiać tylko dlatego, że dziecko zmieniło pozycję.

• Reakcje te nie znikają jednak na zawsze. Wygaszanie jest szczególnym przypadkiem hamowania i kiedy po okresie „odpoczynku” od bodźca , zostanie on ponownie wprowadzony to reakcja na bodziec warunkowy powraca. Nazywa się to spontanicznym odnowieniem.

• ( porównanie do komputera, wygaszacze , komenda odśwież).

• Tutaj należy wspomnieć o tym, że warunkowanie, wygaszanie i związane z nimi reakcje ludzkie mają swoje konsekwencje w postaci wpływu jaki dzięki nim mamy na środowisko.

• Niemowlę potrafi płakać i nie trzeba go tego uczyć, płacz sygnalizuje dorosłym, że coś dokucza dziecku i trzeba mu pomoc. Dziecko jednak uczy się wkrótce, iż jeśli płacze to pojawiają się rodzice lub inni opiekunowie więc dziecko może używać płaczu do zwrócenia na siebie uwagi, zdobycia towarzystwa itp. dziecko uczy się, że płacz jest skuteczny.

• Dzieci wychowywane w domach dziecka rzadziej płaczą ponieważ personel dużo rzadziej reaguje na ich płacz.( Psychologia i życie).

Jak to wygląda w życiu dorosłym?

• Wyobraźcie sobie, że bierzecie prysznic pod przyjemnie ciepłą wodą, kiedy w sąsiedniej toalecie ktoś spuszcza wodę, i następuje spadek ciśnienia wody zimnej w wyniku czego na plecy leje się wam wrzątek, parząc skórę.

• Po chwili wszystko powraca do normy i woda której używasz jest przyjemnie ciepła. Do czasu! Znowu ktoś spuszcza wodę i następuje spadek ciśnienia zimnej wody i na plecy leje się wrzątek.

• Następuje skojarzenie między spadkiem ciśnienia wody zimnej a wzrostem jej temperatury pod prysznicem. Jeśli te zależności - zmiany następowały by dostatecznie często zaczynamy spostrzegać pierwsze zdarzenie jako zapowiedź drugiego (dzwonek - jedzenie).

• Teraz pytanie co zrobimy z taką informacją?

• - nie bierzemy jej pod uwagę i zostajemy pod prysznicem?

• - uciekamy gdy tylko nastąpi spadek ciśnienia?

• Musimy nauczyć się jaka reakcja będzie przystosowawcza w danej sytuacji.

• Może być to ucieczka spod prysznica ale może to być zapobieżenie w rożny sposób całej sytuacji.

• Pewien żołnierz rozwiązał ten problem w koszarach w których przebywał.

• „ Gdy kilkakrotnie zostałem poparzony musiałem coś z tym zrobić”

• Wynalazł on zbiornik zabezpieczający, który zamontował ponad główką natrysku, eliminując w ten sposób niebezpieczeństwo związane z koszmarną kąpielą. W zbiorniku tym gromadzi się tyle wody, aby zapobiec przejściu fali ukropu przez natrysk podczas spłukiwania toalety.( za Psychologia i życie).

• W ten sposób warunkowanie klasyczne począwszy od niemowlęcia do wieku dorosłego uczy nas spostrzegania związków czasowych ( odruch orientacyjno badawczy), a co za tym idzie zachowań przystosowawczych, a nawet wynalazczych.

• U człowieka istotnym elementem jest mowa, która także podlega warunkowaniu przez skojarzenie bodźca z dźwiękiem.

• Dziecko najpierw uczy się pokazywać rzeczy i siebie także, a osoby dorosłe wymawiają słowo, które symbolizuje tą rzecz. Po pewnej ilości powtórzeń następuje skojarzenie przedmiotu ze słowem go symbolizującym.

8.WYBRANE ZAGADNIENIA ROZWOJOWE

Zabawa jako szczególny przejaw aktywności dziecka.

Jak można ją wykorzystać w fizjoterapii i w psychologii.

• Wydaje się ,że pojecie zabawy dla każdego z nas jest oczywiste niezależnie w jakim wieku jesteśmy. Jednak przyglądając się bliżej temu zagadnieniu okazuje się, że przy próbie definicji pojawia się nieco problemów.

• Psychologowie zadają sobie pytanie :Co zawiera w sobie pojęcie „zabawy”?

• Czy mówimy tylko o aktywności dziecięcej, czy włączamy także aktywność dorosłych np., gry towarzyskie, realizowanie własnych pasji, uprawianie sportu itp.

• Wokół pojęcia „zabawy” jest wiele różnych teorii i pytań choć wydawałoby się, że jest to pojęcie oczywiste.

KILKA DEFINICJI ZABAWY.

• Jest to najbardziej charakterystyczna cecha życia dziecka, która jest dla niego samą istotą i ciągłą nutą jego życia. Dziecko łaknie zabawy, bo zabawa zaspokaja jego pragnienie działania i poznawania rzeczywistości, W. Dyner( 1989)

• Zabawa jest przejawem aktywności dziecka, na którą składa się wiele różnorodnych czynności i działań. Uważana jest za jeden z głównych rodzajów działalności człowieka, odgrywających istotną role w jego życiu, a szczególnie w dzieciństwie. (M.Prztacznik- Gierowska, G. Makieło- Jarża, 1985)

• Termin zabawa odnosi się do każdej czynności, którą dziecko podejmuje dobrowolnie, bez przymusu z zewnątrz, dla własnej przyjemności, bez względu na końcowy rezultat.

• Celem zabawy jest rozrywka, co w znaczący sposób różni ją od pracy. ( K. Taborowska (1966)

Teorie zabawy ( ujęcie historyczne):

• Teoria nadmiaru energii ( Fryderyk Schiller, Herbert Spencer) . Teoria ta odnosi się do nauk biologicznych, opiera się na obserwacji.

• Zwierzęta wysoko zorganizowane, a więc przede wszystkim ludzie, zaspakajają bez trudu wszystkie elementarne potrzeby życiowe, a nagromadzony nadmiar sił witalnych wyładowują w zabawach.

• Szczególnie dużo mają energii młode osobniki, które nie muszą walczyć o byt.

• ( teoria ta nie wyjaśnia dlaczego nadmiar energii jest wyładowywany w zabawie, a nie w jakiejś innej działalności)

• Teoria wytchnienia ( Schaller i Lazarus), przeciwstawna do poprzedniej.

• Teoria ta głosi, że zabawa jest formą aktywnego wypoczynku, regeneracji sił, odprężenia po pracy.

• Teoria ta nie wyjaśnia jednak zabaw dzieci, które bawią się w różnych sytuacjach, najlepiej bawią się jednak kiedy nie są zmęczone.

Teoria atawizmu (Stanley Hall):

• Uważa on, że w zabawie dzieci pojawiają się kolejno czynności analogiczne do tych, które ludzkość podejmowała w toku swego historycznego rozwoju. Wg tej teorii dziecko w zabawie wyładowuje atawistyczne skłonności, nie mające racji bytu we współczesności np. dziecko w bójkach zaspakaja instynkt walki.

• ( późniejsze badania wykazały, że historyczny rozwój człowieka jako gatunku, a rozwój indywidualny nie wpływają na siebie w tak prosty sposób).

Teoria ćwiczenia przygotowawczego ( Karol Gros)|:

• Teoria ta głosi, że celem zabawy jest ćwiczenie czynności przydatnych później w życiu. Bawiąc się dziecko ćwiczy sprawności i umiejętności, które pozwolą przystosować mu się do warunków środowiska, u zwierząt wysoko zorganizowanych także u człowieka dzieciństwo jest dosyć długie, a więc tym lepsze przystosowanie do środowiska.

• Przypominam wykład o historii dzieciństwa, dzieciństwo w różnych okresach historycznych miało różną długość. Starożytność i średniowiecze bardzo krótkie, renesans, wiek XX, wydłużenie, czasy obecne ponowne skrócenie okresu dzieciństwa na rzecz wczesnego nauczania.

Teoria- zabawa jako podnieta wzrastania (H.Carr):

• Wg tej teorii zabawa jest podnietą niezbędną dla rozwoju układu nerwowego oraz całego organizmu. Dodatkowo pełni funkcje oczyszczającą tzn. podobieństwo do teorii atawistycznej , dziecko wyładowuje destrukcyjne popędy w zabawie co pozwala na osłabienie ich wpływu na późniejsze zachowanie.

Teoria zabawy jako funkcji zastępczej(Edward Clapared):

• Łączy w sobie elementy poprzednich teorii. Funkcja zabawy wg tej teorii polega na daniu osobnikowi możliwości zrealizowania samego siebie, rozwinięcia swej osobowości, pójścia po linii największego swojego zainteresowania, w tych wypadkach, gdy tego nie można zrobić za pośrednictwem zajęć poważnych.

• Zabawa jest więc namiastką, zastępstwem działalności poważnej. np. czytanie awanturniczych książek w miejsce realnego przeżywania przygód.

• Dzieci mają stosunkowo niewielką możliwość działania w rzeczywistym świecie, kompensują to w różnorodnych zabawach, uciekając w krainę fantazji.

• Zabawa posiada także znaczenie przygotowawcze dla doskonalenia różnych funkcji i pełnienia różnych ról.

• Tak więc w zabawach zapaśniczych dzieci usprawniają czynności, których podłożem jest instynkt walki , w zabawach towarzyskich rozwijają instynkty społeczne, w zabawach w rodzinę doskonali instynkt macierzyński itp.

Współczesne poglądy na zabawę:

• Psychologia amerykańska -E. Harlock. Zdaniem tej badaczki zabawa jest ważnym czynnikiem kształtowania osobowości i narzędziem przystosowania społecznego, ponieważ uczy dziecko dawać, brać, podporządkowywać się grupie, współpracować.

• Psychologia radziecka ( Rubinstejn, , Zaporożec) traktują zabawę jako wyraz określonego stosunku jednostki do otaczającej ja rzeczywistości, a także jako specyficzną więź dziecka ze społeczeństwem, ponieważ dzieci w zabawach odtwarzają działalność osób dorosłych i stosunki międzyludzkie.

• Psychologia polska ( Szuman, S. Baley)

• Wskazują oni na następujące funkcje zabawy .

• Dziecko traktuje swoja zabawę bardzo serio, nadając często zabawie charakter twórczy, produkując często twory bardzo oryginalne.

• Zabawa jest także uważana za naturalną, wrodzoną, specjalną metodą uczenia się małego dziecka.

• K. Taborowska( 1966) zwraca uwagę na cztery właściwości zabawy, uwydatniane przez współczesną psychologię rozwojową:

• 1. Zabawa jest zjawiskiem społecznym a nie czysto biologicznym. Powstaje i rozwija się pod wpływem otoczenia i własnej aktywności dziecka, kierowanej przez wychowawcę.

• 2. Zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy zwierząt.

• 3. Zabawa ma charakter holistyczny tzn. zmienia się i kształtuje się zależnie od warunków historyczno- społecznych.

• Zależnie od tych właśnie warunków zmienia się tematyka i treść zabawy.

• 4. Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem poznawanej przez nie rzeczywistości.

• Zabawa nauka i praca mają wiele cech wspólnych; są to czynności celowe, społecznie uwarunkowane, wpływające kształcąco na rozwój jednostki i społeczeństwa.

Rodzaje zabaw:

• tak np. z uwagi na okresy rozwojowe możemy wyróżnić Patern( 1932):

• Zabawę samotną ,która przeważa do wieku 18 miesięcy- do 2 lat. Dzieci bawią się same wykorzystując różne przedmioty, zabawki.

• Zabawę równoległą 3 rok życia - dzieci bawią

• się obok siebie obserwując się i naśladując, ale nie wchodzą jeszcze w prawdziwe interakcje.

• Nie dzielą miedzy siebie określonych ról i funkcji .

• Zabawę uspołecznioną ok. 4 roku życia gdzie zaczynają występować interakcje z innymi.

• Jednak inni badacze zauważyli, że słaba stroną tej koncepcji jest to, że większość dzieci miesza różne rodzaje zabawy.

• Zabawy mogą być także klasyfikowane jako swobodne czyli podejmowane z inicjatywy dziecka i kierowane przez nauczyciela lub rodzica.

Innym podziałem jest podział na :

• Zabawy manipulacyjne - występują już w 4-5 miesiącu życia, gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania.

• Piaget zabawę taką nazywa zabawą doskonalącą występującą od urodzenia do 2 roku życia.

• W zabawie takiej dziecko ogląda, obserwuje, uczy się poznawać powierzchnię i kształt przedmiotów.

• Zabawy konstrukcyjne

• Polegają na tworzeniu tzw. dzieła z dowolnego materiału, dotychczasowa zabawa manipulacyjna jest zastępowana przez zabawę konstrukcyjną. Jest nią budowanie z klocków, rysowanie, pisanie budowanie z piasku i gliny itp.

• Piaget wyróżnił zabawę symboliczną występującą pomiędzy 2 a 7 rokiem życia, w zabawie tej dziecko wykorzystuje fantazję i używa do zabawy jednego przedmiotu, który może stać się wszystkim np. krzesło może stać się samochodem.

• Zabawy tematyczne zabawy fikcyjne w odgrywanie roli, udawane przedstawienia.

• Piaget taką zabawę nazywa zabawą w rolę występuje on od 7 roku życia. Dziecko zaczyna tworzyć i wykorzystywać w zabawie rozmaite reguły i procedury.

• Zabawy i gry dydaktyczne najczęściej kierowane przez nauczyciela lub rodzica, pozwalają one w bezbolesny sposób ocenić dziecko i porównać je z innym dziećmi.

• Do zabaw takich należą zagadki, loteryjki itp.

• Zabawy ruchowe - można w nich wykorzystać wszystkie rodzaje naturalnych ruchów człowieka.

Funkcje zabawy:

• - kształcąca- dziecko doskonali zmysły,

• motorykę, wiedzę o świecie i o sobie.

• Piaget uważa, że zabawa jest wyrazem procesu asymilacji, w którym dziecko włącza wiedzę o świecie, dopasowując ja do już posiadanych doświadczeń.

• Wygotski, zaś uważa, że zabawa jest strefą najbliższego rozwoju, tzn., umożliwia działanie na poziomie wyższym niż właściwy dla wieku dziecka np. wykonywanie po raz pierwszy ruchów wchodzących w skład czynności pisania.

• - wychowawcza- poznawanie norm, reguł, postępowania.

• funkcja diagnostyczna- zachowanie dziecka jest manifestacją jego stanów emocjonalnych, można zaobserwować z czym ma trudność.

• - funkcja terapeutyczna- korekcyjna , dziecko ma możliwość uwolnić się od napięć emocjonalnych, uczy się wyrażania emocji, ma okazje w konstruktywny sposób rozwiązać swoje problemy.

Znaczenie zabawy w rozwoju dziecka:

• Zabawa jest: (Taborowska, 1966)

• -znaczącym czynnikiem wychowania moralnego

• -znacząco wpływa na rozwój fizyczny dziecka

• -kształtuje jego umiejętności i sprawności

• -rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe

• wywołuje uczucie zadowolenia i satysfakcji.

• -uczy współpracować z innymi oraz podporządkowywać się przepisom i prawidłom obowiązującym w grupie

• Zabawę lub jej elementy można wykorzystywać na prawie każdym poziomie rozwojowym, zarówno w psychologii jak i w fizjoterapii.

• Zabawa może być nieintencjonalnym sposobem nauczenia dziecka lub osoby dorosłej umiejętności psychologicznej jak i ruchowej.

• Należy pamiętać, że noworodek już w od ok. 5 miesiącu życia potrafi rozróżniać osoby bliskie od obcych ( przed tym wiekiem przywita nas uśmiechem). Jest to ważne kiedy potrzebna jest terapia dziecko musi się do nas przyzwyczaić i uznać za swojego.

• Niemowlęta do 6 miesiąca życia zapominają o zabawce kiedy znika z pola widzenia, starsze niemowlęta próbują ja odszukać.

• Zawsze prawie niezależnie od wieku ważne jest nagradzanie. U dzieci starszych rywalizacja - współzawodnictwo.

• W psychologii wykorzystanie zabawy - psychodrama, różnego rodzaju.( rozbitkowie)

• Pracownia ręki - doskonalenie funkcji ręki- między innymi tak jak to mówią dzieci „ babranie się w glinie ( zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne).

• Psychozabawa ( rady dla ludzi szczęśliwych).

• Wykład w oparciu o Psychologię rozwojową dzieci i młodzieży, Żebrowska, i Psychologia Rozwojowa w zarysie. Brich.

9.WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

Wrodzony odruch orientacyjno - badawczy, na podstawie ,którego tworzą się związki czasowe, co umożliwia warunkowanie klasyczne ( bodziec obojętny staje się sygnałem do…) daje nam ludziom począwszy od noworodka do osoby dorosłej możliwość zachowań przystosowawczych umożliwiających przeżycie, a nawet tworzenie wynalazków.

• Teraz chciałabym zapoznać Państwa z innego rodzaju warunkowaniem istotnym w każdym wieku od urodzenia począwszy nazywane jest ono warunkowaniem instrumentalnym.

• Teoria warunkowania opiera się na tzw. prawie efektu Thordike'a (1913) głoszącym, że zachowanie, które prowadzi do przyjemnych konsekwencji, wykazuje tendencje do ponownego pojawienia się w tych samych warunkach, podczas gdy zachowanie pozbawione pozytywnych skutków zanika.

• Thorndike badał ten rodzaj zachowania w następujący sposób za pomocą „skrzynki zadaniowej”, była to klatka , która można było otworzyć tylko od wewnątrz przez pociągniecie pętli.

• Cała sytuację powtarzano wiele razy, aż do momentu, kiedy kot będąc w skrzynce od razu pociągał za sznurek. Mierzono czas, i okres czasu jaki potrzebował kot na znalezienie rozwiązania nazwano wskaźnikiem uczenia się.

• Thordike uważał, że warunkowanie instrumentalne jest w zasadzie metodą uczenia się metodą prób i błędów.

• Istotnym elementem jaki jest potrzebny do warunkowania i uczenia się jest nagroda.

• W przypadku kota była to wolność.

• Przykład( sala, studenci, egzamin)

• Nagroda następująca zawsze po znalezieniu rozwiązania nazywa się wzmocnieniem pozytywnym, stan ten powoduje zapamiętanie rozwiązania problemu w najkrótszym czasie, w przypadku kota było to pociągnięcie za pętlę od razu po włożeniu do klatki.

• Oczywiście warunkowanie instrumentalne dotyczy jak już powiedzieliśmy całego życia człowieka , jak to wygląda u niemowląt , otóż badania Reinholda ( 1959) i Blooma ( 1979) wykazały, że zachowanie niemowlęcia może być kształtowane za pomocą warunkowania instrumentalnego i tak wykazano, że liczba dźwięków wydawanych przez 3- miesięczne niemowlęta może się zwiększyć jeśli dorosły reagując werbalnie wzmacnia wypowiedzi niemowlęcia.

• Warunkowania instrumentalnego używa się również do modyfikowania zachowań niepożądanych u ludzi, czyli ignorowało się zachowania niepożądane np. u dzieci a wzmacniało poprzez nagrodę zachowania pożądane ( trening czystości u dziecka).

W jaki sposób możemy ocenić prawidłowość rozwoju noworodka:

• Oprócz metody badania fizykalnego ( waga wzrost, ilość przyjętego pokarmu, długość snu i stanu czuwania) istnieją tzw. karty psychomotorycznego rozwoju.

• Karty te określają w jakich kolejnych miesiącach życia noworodka powinny pojawiać się określone funkcje i umiejętności.

• Karty rozwoju psychomotorycznego można uzyskać z podręczników np. Żebrowska, Psychologia rozwojowa, placówek zajmujące się dziećmi w tym wieku np. domy małego dziecka , internet).

• Karty rozwoju psychomotorycznego są tabelami, w których są opisane niektóre czynności, charakterystyczne dla odpowiedniego wieku.

Przykład ( karta pobrana z internetu):

• Wiek

Pierwszy miesiąc życia

• Czynność

• ∙unosi główkę w pozycji na brzuchu (diagnostyczne)

• ∙zaciska rękę na przedmiocie np. na podanym palcu ( odruch chwytny występujący tylko u niemowląt).

• ∙reaguje na dźwięk

• ∙wykonuje ruchy ssania

• ∙przestaje płakać na widok matki lub wtedy gdy słyszy jej głos

Trzeci miesiąc życia

• Czynność

• ∙w pozycji na brzuchu opiera się na przedramionach unosząc głowę

• ∙utrzymuje grzechotkę w ręku, potrząsa nią

• ∙śledzi przedmiot

• ∙wydaje artykułowane dźwięki tzw. gruchanie

• ∙ożywia się na widok ludzi, reaguje mimiką odpowiada uśmiechem na uśmiech

Szósty miesiąc życia

• Czynności

• ∙siedzi trzymając się

• ∙sięga po przedmioty jedna ręka

• ∙gaworzy ( wydaje pierwsze sylaby)

• ∙otwiera usta na widok jedzenia

• ∙bawi się nogami ( przyciąga stopy do ust

Dziewiąty miesiąc życia

Czynności

• ∙pewnie siedzi i stoi trzymając się

• ∙raczkuje

• ∙stawia pierwsze kroki trzymając się

• ∙naśladuje ruchy ( pa-pa, kosi-kosi)

• ∙siada na nocniku

• ∙reaguje na swoje imię

• miesiąc życia

Czynności

• ∙staje bez podparcia

• ∙podnosi zabawki kucając

• ∙chodzi trzymane za rękę lub robi kilka kroków samo

• ∙wkłada mniejsze przedmioty do większych, otwiera pudełka ( pojawia się pojęcie wielkości)

• ∙pokazuje nazywany przedmiot (warunkowanie)

• ∙mówi mama, tata

• ∙okazuje serdeczność wobec innych

• ∙wysadzone w porę korzysta z nocnika (przesuniecie wieku, pampersy, brak odczuwania skutków własnego zachowania)

Bardzo istotnym zjawiskiem pojawiającym się w pierwszym kwartale życia jest tzw. stan radosnego ożywienia. Jest on niezwykle istotny dla całokształtu rozwoju psychicznego dziecka, a przede wszystkim dla rozwoju emocjonalnego, i rozwoju uczuć o charakterze społecznym.

• Stan radosnego ożywienia- niemowlę żywo reaguje ( reakcje całym ciałem) na twarz ludzką ,życzliwy ton głosu, pieszczotliwy ton, staje się wtedy wesołe i ożywione.

• Dziecko 2- miesięczne uspokaja się pod wpływem pieszczotliwego tonu głosu,

• 3- miesięczne odpowiada uśmiechem na uśmiech, pojawia się w odpowiedzi gruchanie i zwiększenie aktywności ruchowej.

• Niezwykle ważną rzeczą dla rozwoju dziecka jest prawidłowa kolejność czuwania, snu, karmienia.

• Prawidłowa kolejność jest następująca: sen po obudzeniu się karmienie, po karmieniu czuwanie. Dziecka wyspane dobrze je, a syte bawi się spokojnie. ( za Psychologią rozwojową , Żebrowska).

• W okresie czuwania należy zapewnić dziecku wzbogacanie środowisk ( koncepcja rozwojowa) nie należy go jednak przeciążać. Zbyt mała liczba bodźców prowadzi jednak do zahamowania rozwoju.

• W I kwartale życia należy dostarczać dziecku bodźców wzrokowych i słuchowych

• W II dziecko powinno móc zmieniać pozycję ciała (kojec), a przedmioty powinny być w zasięgu jego ręki.

• W III kwartale życia dziecko musi mieć częsty, bezpośredni kontakt z przedmiotami, aby mogło nimi manipulować.

• W IV kwartale życia powinno mieć możliwość poruszania się po całym pokoju, oraz powinno wykonywać najprostsze czynności na polecenia słowne.

Reasumując prawidłowo rozwinięte i wychowane roczne dziecko jest ruchliwe, szybko raczkuje, staje samodzielnie, zaczyna chodzić z podparciem, potrafi pić z filiżanki, otwierać pudełeczka, rozumie szereg słów, reaguje na proste polecenia słowne, jest radosne i uśmiechnięte, chętnie nawiązuje kontakt ze światem.( za Psychologią rozwojową, Żebrowska).

10.Pamięć- wybrane zagadnienia na podstawie Psychologia i życie, Zimbardo i National Geographic.

Pamięć jest tym elementem, bez którego wszelkie czynniki rozwojowe, warunkowanie, uczenie się nie było by możliwe.

• W warunkowaniu człowiek czy zwierzę reagowały w prosty sposób na przychodzące z zewnątrz bodźce, jednak w większości interakcji człowieka ze środowiskiem nie jesteśmy w tak prosty sposób uzależnieni od bodźców które na nas oddziałują.

• Ludzie w znacznie większym stopniu niż inne gatunki ( choć nadal mało wiemy na ten temat) mogą przetwarzać przychodzące informacje w różny sposób. Przetwarzanie informacji polega nie tylko na jej odbieraniu, i kodowaniu informacji, ale także na selekcji, reorganizacji i transformacji informacji.

• Z uwagi na to, że otrzymujemy bardzo wiele informacji nie jest możliwe abyśmy każdą z nich przetwarzali osobno.

• Potrafimy wykryć każdy bodziec, który jest odbierany przez nasze zmysły, lecz, aby nie przeciążyć się przetwarzając te bodźce stworzyliśmy system umożliwiający selektywne organizowanie i kodowanie wszelkich napływających bodźców.

• W jaki jednak sposób i czy w ogóle mamy dostęp do tych przeorganizowanych danych jeśli chcemy je później odszukać?

• Efekty uczenia się u człowieka są zależne w tym samym stopniu od zdolności przetwarzania informacji, co od jej przechowywania.

• Przetwarzanie i kodowanie informacji są ważnymi komponentami uczenia się spostrzegania, uczenia się umiejętności motorycznych, uczenia się mowy, uczenia się i zapamiętywania materiału słownego i pojęciowego.

• W badaniach psychologicznych rozróżnia się uczenie się i pamięć. O ile w badaniu uczenia się interesują nas zmiany w wykonywaniu zadania z próby na próbę ( kot w skrzynce zadaniowej), o tyle w badaniu pamięci interesuje nas dostępność wyuczonego w przeszłości materiału w czasie obecnym.

• Pamięć oceniamy w kategoriach zapamiętanego materiału, ale przy ocenie zapamiętanego materiału zawsze jest kontekst procesu zapominania.

• Pamięć i zapominanie procesy ze sobą związane.

• 12, 3, 18, 27, 96, 41, 37, 82, 65, 54, 77, 8, 26, 75, 98, 6, 32, 56, 98, 40

• (Ilość liczb, właściwa kolejność)

TEORIE PAMIĘCI I ZAPOMINANIA:

• Teoria zanikania śladów

• Według tej teorii wyuczony materiał pozostawia „ślad” w mózgu. Jeśli z tego śladu nie czynimy użytku z czasem zanika ( pewne wiadomości, które sobie kiedyś przyswoiliśmy a ich nie używamy po prostu się ulatniają. Aby utrwalić ślad musimy stale korzystać z tych wiadomości.( obecnie ta teoria nie znajduje potwierdzenia w najnowszych badaniach).

TEORIA INTERFERENCJI:

• Teoria ta głosi, że wszystko czego nauczyliśmy się pozostanie w naszej pamięci, o ile nie znajdzie się coś nowego co nałoży się ( będzie interferowało) z przyswojona wiedzą.

• Interferencja jest częścią naszego życia, i na zapominanie ma wpływ charakter aktywności dziejącej się w tym samym czasie.

• Uczymy się i później wypełniamy czas normalną aktywnością życiową, i uczymy się i idziemy spać okazuje się , ze zapominanie materiału po śnie było dużo mniejsze niż przy aktywności.

• Również można powiedzieć, że zapominamy materiał wcześniejszy po to, aby łatwiej nauczyć się nowego materiału.

TEORIA USUWANIA:

• Teoria ta mówi, że tzw. magazyn pamięciowy ma ograniczoną pojemność, wobec tego kolejny materiał, który napłynie będzie wypychać materiał stary.

• Jeśli w tym czasie nie napłyną inne informacje to nic nie zostanie zapomniane.

ZAPOMINANIE JAKO UTRATA DOSTĘPU:

• Hipoteza ta głosi, że nigdy nic nie zapominamy, że informacje, które pozornie zapomnieliśmy stają się czasowo niedostępne. Są one w naszym magazynie pamięciowym lecz z powodu braku odpowiednich sygnałów umożliwjających ich odszukanie są niedostępne.

• Na przykład ktoś nas zapyta czy znamy pana Jana Kowalskiego? Odpowiemy nie , leczy kiedy powie wiesz, on był przez pięć lat naszym sąsiadem z dołu, odpowiemy no tak pamiętam go. Oznacza to, że samo nazwisko nie było wystarczającym sygnałem do odszukania informacji.

• Ostatnio prowadzone są badania nad sygnałami w postaci środowiska czy kontekstu- w którym osoba uczy się i odtwarza materiał.

• Kontekstem może być pokój, ale także nastrój, stan organizmu.

TEORIE MOTYWACYJNE:

• W teoriach o których mówiliśmy powyżej zapominanie jest traktowane jako niejako automatyczne funkcjonowanie systemu pamięciowego( usuwanie, interferencja). Inne podejście przyjął Zygmunt Freud, który twierdził, że zapominanie może być intencjonalne.

• Głosił on hipotezę, że zarówno zapamiętywanie jak i zapominanie wiąże się ze znaczeniem jaki dany materiał ma dla nas. I tak np. rzeczy dla nas bardzo przykre stają się dla naszej pamięci niedostępne, są „ wypchnięte ze świadomości.

• Nazywamy to wyparciem jest to rodzaj mechanizmu obronnego, za pomocą którego bronimy się przed informacjami, które trudno jest nam zaakceptować( psychoanaliza, nerwica, mechanizm, którym posługują się w początkowym okresie osoby, które doznały urazu kręgosłupa).

W jaki sposób przebiegają procesy pamięci i zapominania?

• Na dzień dzisiejszy wyróżniamy trzy systemy pamięciowe: magazyn pamięci sensorycznej, pamięć krótkotrwałą i pamięć długotrwałą.

MAGAZYN PAMIĘCI SENSORYCZNEJ:

• przechowuje informacje sensoryczne dostatecznie długo, aby mogły być wykorzystane w spostrzeganiu, zapamiętywaniu, ocenianiu.

• System ten przechowuje informacje przez bardzo krótki czas ( niej niż pół sekundy), ma bardzo ograniczoną pojemność magazynowania , może przekazywać informacje do pamięci krótkotrwałej.

• ( postukaj czterema palcami we własną rękę, zauważ jak szybko zanikają bezpośrednie wrażenia).

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA:

• Drugi system pamięciowy, w którym ograniczona liczba przyswojonych przez nas teraz informacji jest przechowywana przez bardzo krótki czas. Np. dzwonimy na jakiś numer telefonu, krótko po wykonaniu telefonu jeszcze go pamiętamy i umiemy powtórzyć, jednak po dłuższej chwili zapominamy go. Pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność, może przechowywać niewielką liczbę informacji, lecz informacje w niej zawarte są łatwo dostępne.

• Aby utrzymać jakaś informacje w pamięci krótkotrwałej trzeba ja aktywnie powtarzać, lecz i tak większość informacji zostanie utracona w wyniku interferencji.

Pamięć długotrwała - trzeci system pamięciowy.

• Cechą charakterystyczna jest pamiętanie znaczenia informacji. Informacje są tu przechowywane przez dłuższy czas, a pojemność tej pamięci jest praktycznie nieograniczona, lecz nie zawsze łatwo jest odszukać w niej informację, często trzeba znaleźć właściwy sygnał, który pomoże ją odszukać.

Droga informacji:

• Nowa informacja przechodzi bezpośrednio z magazynu pamięci sensorycznej do pamięci krótkotrwałej.

• Do pamięci długotrwałej informacja jest przesyłana po nadaniu jej znaczenia przez tą część mózgu nazywaną hipokampem.

• Uszkodzenie hipokampa powoduje uszkodzenie procesu zapamiętywania i tak np. osoba z uszkodzonym hipokampem widzi świat, tak jak na taśmie wideo, ale nie jest w stanie utrwalić widzianego obrazu. ( nie zapisuje go).

11.ASERTYWNOŚĆ

• Zachowania asertywne realizowane są w kontaktach z ludźmi i wyrażają uczucia i postawy, życzenia, opinie lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy, ale bez naruszania praw i godności drugiego człowieka. Tym właśnie różnią się od zachowań agresywnych, które wywołują poczucie krzywdy, wrogość, chęć rewanżu.

• Zachowanie asertywne to zachowanie pomagające nam w konkretnym i zdecydowanym komunikowaniu naszych potrzeb, chęci i uczuć innym ludziom- nie naruszając w żaden sposób ich praw i granic osobistych. Jest to alternatywa zachowań: biernego, agresywnego i manipulatorskiego

ABY ZACHOWAĆ SIĘ ASERTYWNIE:

Musimy:

• -zdecydować czego chcemy

• -zdecydować czy jest to uczciwe

• -wyraźnie o to prosić

• -nie bać się podejmowania ryzyka

• -otwarcie wyrażać swoje uczucia

• - być wyciszonym i odprężonym

• -swobodnie wypowiadać i przyjmować komplementy

• -wypowiadać i przyjmować uczciwą krytykę

Nie wolno mam:

• - owijać w bawełnę

• - chować się za czyimiś plecami

• -znęcać się

• -obrażać innych

• -ukrywać swoje uczucia

TRZY TYPY ZACHOWANIA:

• Agresywne ( krzyk, podniesiony glos, pokazywanie palcem, słowa kluczowe: lepiej żebyś nie.., uważaj)

• Bierne ( głos proszący, zaciśnięte pięści, oczy zwrócone w dół. Słowa: zastanawiam się czy byś nie zechciał, tak mi przykro, przepraszam czy…

• Asertywne( glos spokojny, opanowany, postawa odprężenia, bezpośredni kontakt wzrokowy, słowa: ja uważam, że, chcę, jak to możemy załatwić, co o tym myślisz).

WAŻNOŚĆ SŁOWA NIE:

• Słowo nie wyznacza granice między nami a światem. Jeśli nie potrafimy odmawiać wyznaczamy tę granicę albo zbyt blisko, albo zbyt daleko od siebie.

• Kiedy jest ona zbyt blisko nas inni mogą z tego nadmiernie korzystać, a my czujemy się i jesteśmy wykorzystywani. (dajemy się wykorzystywać).

• Kiedy granica jest zbyt daleko, wycofujemy się, unikamy kontaktów i zobowiązań, wtedy omija nas wiele ważnych doświadczeń. Nie możemy też realizować wielu podstawowych potrzeb takich jak: miłość, przyjaźń, pomoc, zabawa.

TECHNIKI ( NA PODSTAWIE KASETY EDUKACYJNEJ):

• Zdarta płyta ( ja nigdy nie łamię danego słowa)

• Zasłona dymna( masz rację prawdopodobnie jestem także idiotą)

• Asertywne uznanie błędu i kompromisu zawarcie ( spóźnienie i mecz)

• Wypytywanie o strony ujemne (co złego jest…)

• Wypytywanie o strony dodatnie ( co dobrego jest…)

• Technika mieszana- użycie wszystkich powyższych.

Problemy związane z niepełnosprawnością powstałą na skutek urazu

( film „Nie wracaj do przeszłości”, reportaż - sprawa Małgosi).

• Historia dwunożności - cały proces ewolucyjny człowieka to proces prostowania sylwetki i poruszania się na dwóch nogach.

• Dwunożność to wyjątkowa i dziwaczna forma ruchu. Spośród ponad 250 gatunków naczelnych tylko jeden chodzi na dwóch nogach.

• Nasze ludzkie ciała są mozaiką cech powstałych przez bardzo długi czas doboru naturalnego. Są one zarówno cudownie sprawne, a zarazem pełne poważnych wad.

• Potrafimy stać, chodzić, biegać, ale doświadczamy bólów stóp, urazów kolan, mamy problemy plecami, rodzimy dzieci z wielkimi mózgami lecz kosztem ogromnego bólu i ryzyka.

• Ewolucja człowieka to historia dwunożności, dwunożność, postawa wyprostowana to ewolucyjny kompromis, który jest zarówno wspaniały jak i pełen wad konstrukcyjnych.

• Wielu naukowców uważa dwunożność wyznacznik człowieczeństwa, za nie jest nim mózg gdyż gwałtowny rozwój ludzkiego mózgu rozpoczął się niespełna dwa miliony lat temu , miliony lat po tym jak stanęliśmy pionowo.

• Biolodzy ewolucyjni zgadzają się co do tego, że biomechanika chodu w postawie pionowej różni się drastycznie od chodu czworonożnego, że kości od szyi w dół musiały się zmienić.

• Czaszka i kręgosłup ustawiły się w nowy sposób, tak aby głowa i tułów tworzyły pionową linię ponad miednicą i stopami.

• Aby unieść ciężar ciała i przejąć siły związane z poruszaniem się w postawie wyprostowanej, stawy kończyn i kręgosłupa powiększyły się, a stopy stały się wysklepione.

• Miednica przeszła od postaci cienkiego wiosła do szerokiego płaskiego siodła, które przekazuje ciężar tułowia w dół, poprzez nogi i stanowi miejsce przeszczepu wielkich mięśni.

• Poprawiło to stabilność ciała i sprawność wyprostowanego chodu, ale poważnie zwęziło kanał porodowy.

• Żegluga przez kanał porodowy, to największy wyczyn gimnastyczny, jaki większość z nas wykonuje w całym swoim życiu.

• U ludzi ( z powodu dwunożności) kanał porodowy jest spłaszczony w jednym kierunku, po czym zmienia orientacje o 90 stopni i spłaszcza się w druga stronę.

• Aby przejść przez niego, głowa i ramiona noworodka( dosyć sztywne i szerokie, urazy splotu barkowego) muszą ustawiać się zgodnie z tym owalem.

• To właśnie ten zmieniający się przekrój kanału sprawia, że narodziny ludzie są trudne i ryzykowne nie tylko dla dzieci, ale i dla matek.

• Sto lat temu porody były główną przyczyną śmierci kobiet w wieku rozrodczym.

• U innych naczelnych kanał porodowy jest zorientowany jednakowo od początku do końca, dlatego narodziny są łatwe i szybkie.

• Dwunożność jest dla człowieka tak ważna, że ewolucja - natura, ryzykuje dla niej życiem matki i dziecka.

Pojawia się pytanie po co stawaliśmy pionowo?

• Niektóre hipotezy - uwolnienie rąk , aby sięgać po niedostępne owoce, aby nosić dzieci i żywność. Zawsze jednak podkreśla się jeden czynnik wspólny wielu koncepcjom, to czynnik oszczędzania energii.

• Jednostki chodzące na dwóch nogach, oszczędzały energię przy pokonywaniu odległości, łatwiej zdobywały żywność, a zatem mogą tę energię wykorzystać na rozwój i rozmnażanie.

• W ciągu jednak jednej chwili tą zdobycz ewolucyjną można utracić w wyniku urazu rdzenia kręgowego.

• Uraz może nastąpić w różnych odcinkach rdzenia mówimy wtedy o paraplegii (odcinek piersiowy, lędźwiowy) i tetraplegii ( odcinek szyjny).

• Rdzeń kręgowy jest częścią centralnego układu nerwowego, znajduje się w nim wiele ośrodków nerwowych istotnych dla naszego życia i funkcjonowania.

• W przypadku jego uszkodzenia tracimy wiele istotnych funkcji naszego organizmu, część zostaje upośledzonych.

• Im wyższy poziom uszkodzenia tym zaburzenia organizmu i utrata funkcji bardziej znacząca.

• W przypadku paraplegii ( film) utrata możliwości chodzenia, zaburzenia fizjologiczne- cewnikowanie, czopki, utrata sprawności seksualnej, infekcje moczowe, skostnienia okołostawowe, zaburzenia hormonalne u kobiet, brak miesiączki, spastyka zagrożenie odleżynami.

Wybrane problemy psychologiczne ( film).

• dramatyczne obniżenie poczucia własnej wartości ( czasami nienawiść do siebie, lub do niesprawnej części ciała- „ te cholerne kulasy”

• -odejście niektórych przyjaciół lub osób bliskich - dziewczyny , chłopaka „ przedtem wszystko było proste, teraz kiedy myślę o nas robi mi się niedobrze”.

• - lęk jak będę żył jak sobie poradzę( jak trudno jest przetrwać każdy dzień).

• - uzależnienie od innych.

• -nie akceptacja stanu niesprawności „wózek to więzienie”.

• - poczucie bezradności, bezsensu , odczucia depresyjne.

• -problemy intymne, wstyd.

• - radzenie sobie z reakcjami innych osób (wszyscy sąsiedzi wiedzieli, że wnuk doktora jest niepełnosprawny

• - niedowierzanie i lęk w sytuacjach poznawania nowych osób - czy na pewno mnie zaakceptują.

• - czekanie na obudzenie się z koszmarnego snu ( pacjenci bardzo przeżywają daty swego wypadku - rocznice, po dopiero ok. 10 latach zaczynają one „blednąć').

• Wykład w oparciu o film Nie wracaj do przeszłości, reportaż o Małgosi, artykuł: Wady dwunożności J. Akerman, National Geographic, lipiec, 2006, doświadczenie własne.

---