Klasa I

Zamieszczony poniżej plan wynikowy został opracowany do całego podręcznika Czas na polski, przeznaczonego dla uczniów pierwszej klasy gimnazjum. Plan obejmuje rejestr pożądanych umiejętności uczniów na poziomie podstawowym i na poziomie ponadpodstawowym. Umiejętności te dotyczą:

• znajomości treści i problematyki materiału literackiego i materiału zawartego w innych tekstach kultury, uwzględnionych w podręczniku i w programie o tym samym tytule;

• znajomości materiału gramatycznego, przeznaczonego do realizacji w I klasie gimnazjum;

• znajomości form wypowiedzi;

• znajomości wybranych zagadnień z teorii literatury;

• znajomości elementów korespondencji sztuk.

W wykazie umiejętności na poziomie podstawowym w szczególnym stopniu uwzględniono te, których systematyczne doskonalenie z pewnością pozwoli uczniom dobrze przygotować się do egzaminu po gimnazjum. Do takich niezbędnych umiejętności należy np. rozumienie czytanego tekstu oraz sprawne rozwiązywanie testów wyboru. Wymieniając umiejętności, autorki zwróciły uwagę również na te, których zdobywanie jest świadectwem ustawicznego rozwoju intelektualnego młodego człowieka. Do nich zaliczyć należy choćby postulat samodzielnego poznawania przez młodzież różnych tekstów kultury i wychodzenia pod tym względem poza szkolne programy.

Część podręcznika

I Lekcja polskiego

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta fragmenty utworu literackiego;

• w głośnej lekturze zachowuje poprawne akcenty logiczne, pracuje nad dykcją;

• poprawnie odpowiada na pytania umieszczone po tekście literackim;

• formułuje logiczne, uzasadnione sądy na temat przeczytanego fragmentu powieści Gombrowicza;

• wypowiada się poprawnie pod względem językowym;

• umiejętnie korzysta z tekstu: cytuje, wskazuje stosowne fragmenty, wybiera argumenty, które przemawiają za jego zdaniem;

• wykonuje poprawnie przynajmniej jedno z zadań z cyklu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z cyklu A teraz spróbuj sam, umieszczone w rozdziale podręcznika;

• wypowiada samodzielnie sformułowane i odpowiednio uzasadnione sądy na temat relacji nauczyciel - uczeń;

• przywołuje i omawia inne teksty kultury dotyczące problematyki szkolnej, np. filmy.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze ściśle na temat;

• dobiera starannie argumenty;

• przestrzega podstawowych rygorów kompozycyjnych (wstęp, rozwinięcie, zakończenie);

• dba o graficzną stronę wypowiedzi: wyróżnia akapity, zachowuje odstępy i marginesy;

• posługuje się językiem na tyle poprawnie, że pomimo błędów leksykalnych, składniowych i innych, praca napisana jest w sposób komunikatywny;

• popełnia niewiele błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• przywołuje, trafnie i celowo, przykłady różnych tekstów kultury, związanych tematycznie z przedmiotem pracy;

• na ogół nie popełnia poważnych błędów językowych, wypowiada się w sposób świadczący o bogactwie języka.

Część podręcznika

II Miłość

Rozdział 1. Ideał kobiety

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta teksty literackie i publikacje prasowe zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• poprawnie odpowiada na pytania umieszczone w dziale Pytania i polecenia;

• poprawnie rozwiązuje testy wyboru sprawdzające rozumienie opracowywanych utworów;

• charakteryzuje ideał kobiety funkcjonujący we wskazanych tekstach kultury;

• ma świadomość istnienia w kulturze określonego modelu kobiecości i wymienia jego cechy;

• swobodnie wypowiada się na temat tego ideału, ocenia go, formułuje sądy krytyczne;

• wykonuje poprawnie zadanie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• podaje przykłady samodzielnie poznanych książek, filmów, sztuk teatralnych mówiących o ideale kobiecości;

• dostrzega wspólne cechy tego ideału przedstawiane w różnych tekstach kultury;

• konfrontuje kulturowy model kobiecości z rzeczywistością, ocenia i wyciąga wnioski z tego porównania.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• definiuje rzeczownik jako odmienną część mowy nazywającą różne elementy rzeczywistości;

• wskazuje rzeczowniki w konkretnym tekście i odróżnia je od innych części mowy;

• poprawnie odmienia wskazane rzeczowniki przez liczby i przypadki;

• poprawnie określa rodzaj wskazanych rzeczowników;

• wymienia po kolei nazwy przypadków i pytania, na które każdy z przypadków odpowiada;

• rozróżnia rzeczowniki własne i pospolite;

• definiuje związek frazeologiczny;

• wykonuje poprawnie znaczną część ćwiczeń gramatycznych dotyczących podstawowej wiedzy na temat rzeczownika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• poprawnie stosuje termin „deklinacja”;

• rozróżnia wszystkie rodzaje rzeczowników wg schematu podanego na s. 16.;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w tym rozdziale.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze prace ściśle związane z wybranym uprzednio tematem;

• przestrzega zasady trójdzielności kompozycji;

• swoje rozważania argumentuje odwołaniem do przynajmniej jednego przykładu tekstu kultury;

• przywołany tekst kultury analizuje i interpretuje w kontekście wyznaczonym przez charakter tematu, unika streszczania;

• wypowiada się szczerze, jedynie w swoim imieniu, podkreśla osobisty charakter pracy, jednak unika egzaltacji i zbędnych uogólnień;

• dba o graficzną stronę pracy;

• systematycznie pracuje nad podniesieniem poziomu języka i stylu, np. unikając frazesów i banałów językowych;

• popełnia pojedyncze błędy ortograficzne i interpunkcyjne.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze prace oryginalne, oparte na ciekawych pomysłach;

• systematycznie doskonali język i styl wypowiedzi;

• na ogół zachowuje bezbłędną kompozycję pracy;

• dba o spójność i logikę wywodu.

Rozdział 2. Ideał mężczyzny

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta teksty literackie i publikacje prasowe zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• poprawnie wykonuje zadania z serii Pytania i polecenia, w tym zwłaszcza testy wyboru sprawdzające rozumienie czytanego tekstu;

• ma świadomość podejmowania podobnej problematyki w różnych tekstach kultury (popularna, przeznaczona dla młodzieży prasa, powieści młodzieżowe i obyczajowe) i w różnych okresach historycznych;

• wskazuje podobieństwa i różnice w podejmowaniu problematyki ideału mężczyzny w ww. typach wypowiedzi;

• charakteryzuje ideał mężczyzny w oparciu o poznane utwory lub ich fragmenty;

• konfrontuje ideał literacki ze znaną sobie rzeczywistością, ocenia i wyciąga wnioski;

• formułuje samodzielne wypowiedzi na temat ideału męskości i uzasadnia swoje zdanie;

• wykonuje poprawnie i samodzielnie jedno ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• przytacza przykłady innych niż podręcznikowe tekstów kultury, ukazujących ideał mężczyzny, np. westerny, filmy akcji czy filmy wojenne o wybitnie batalistycznym charakterze;

• wypowiada się swobodnie, logicznie i poprawnie językowo na temat tych przykładów;

• argumentuje i uzasadnia swoje stanowisko poprzez umiejętne wykorzystanie przywołanej egzemplifikacji;

• wykonuje poprawnie i samodzielnie wszystkie ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam, zamieszczone w rozdziale.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• utrwala wiedzę o odmianie rzeczownika, wykonując poprawnie zadania z serii Ćwiczenia i polecenia;

• rozróżnia temat i końcówkę we wskazanych rzeczownikach.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje i rozróżnia wyrażenia pośród innych związków wyrazowych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje komizm;

• rozpoznaje komizm we wskazanych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia komizm językowy i komizm postaci we wskazanych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze prace ściśle związane z wybranym uprzednio tematem;

• przestrzega zasady trójdzielności kompozycji;

• swoje rozważania argumentuje odwołaniem do przynajmniej jednego przykładu tekstu kultury;

• przywołany tekst kultury analizuje i interpretuje w kontekście wyznaczonym przez charakter tematu, unika streszczania;

• wypowiada się szczerze, jedynie w swoim imieniu, podkreśla osobisty charakter pracy, jednak unika egzaltacji i zbędnych uogólnień;

• uzasadnia swoje poglądy;

• dba o graficzną stronę pracy;

• systematycznie pracuje nad podniesieniem poziomu języka i stylu, np. unikając frazesów i stwierdzeń o charakterze potocznym;

• popełnia pojedyncze błędy ortograficzne i interpunkcyjne.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze prace oryginalne, oparte na ciekawych pomysłach;

• systematycznie doskonali język i styl wypowiedzi;

• na ogół zachowuje bezbłędną kompozycję pracy;

• dba o spójność i logikę wywodu;

• umiejętnie korzysta z przykładów literackich i filmowych.

Rozdział 3. Zakochać się

Podrozdział: Symbolika miłości

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• czyta ze zrozumieniem i poprawnie interpretuje podane fragmenty utworów literackich;

• poprawnie wykonuje zadania z serii Pytania i polecenia;

• ma świadomość stałej obecności tematyki miłosnej w tekstach kultury, od czasów najdawniejszych do współczesności;

• postrzega mitologię grecką jako źródło tematów dla dzieł sztuki powstających w różnych okresach historycznych;

• formułuje na ten temat uporządkowane, logiczne wypowiedzi;

• wykonuje poprawnie zadanie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wie, że Eros i Amor to ta sama postać w mitologii i kulturze.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z podstaw frazeologii: stosuje związki frazeologiczne w odpowiednim kontekście.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• samodzielnie wyszukuje związki frazeologiczne dotyczące określonej problematyki;

• umiejętnie stosuje w zdaniach ww. związki.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje alegorię, zwracając szczególną uwagę na jej podwójne i skonwencjonalizowane znaczenie;

• rozpoznaje alegorię w różnych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• klasyfikuje alegorię jako jeden ze środków artystycznego wyrazu, możliwy do zastosowania w różnych dziedzinach twórczości artystycznej;

• samodzielnie podaje przykłady alegorii i interpretuje je;

• uzasadnia sens użycia tego środka artystycznego we wskazanych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• analizuje i interpretuje dzieło malarskie wg podanych pytań i wskazówek;

• wymienia tytuł przynajmniej jednego dzieła malarskiego dotyczącego tematyki miłosnej, poprawnie podaje nazwisko jego twórcy, poprawnie określa czas powstania dzieła;

• podaje przykłady współczesnych tekstów o miłości, np. piosenek z kręgu muzyki młodzieżowej;

• próbuje wskazać wspólne cechy mówienia o miłości językami różnych sztuk i w różnych czasach historycznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej, a ponadto:

• dostrzega podobieństwa i różnice w sposobach realizacji tematyki miłosnej w różnych tekstach kultury;

• samodzielnie znajduje przykłady dzieł plastycznych podejmujących problematykę miłosną;

• kojarzy problematykę miłosną w sztuce nie tylko z postacią Erosa, ale także z osobą jego matki, bogini miłości, Afrodytą.

Podrozdział: Co decyduje o tym, że się zakochujemy?

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta zamieszczone w rozdziale fragmenty tekstów literackich;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia;

• wykonuje poprawnie polecenie z serii Praca samodzielna;

• bierze udział w pracy na lekcji;

• formułuje wypowiedzi ustne na określony temat poprawnie pod względem logicznym, merytorycznym i językowym;

• na podstawie poznanych utworów literackich określa i charakteryzuje stany emocjonalne towarzyszące przeżywaniu przez człowieka uczucia miłości;

• wypowiada się samodzielnie na temat uczuć i życia uczuciowego człowieka w ogóle.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• w oparciu o poznaną na lekcjach literaturę oraz o własne doświadczenia czytelnicze charakteryzuje złożoność psychiki człowieka;

• wartościuje uczuciowość i ocenia jej miejsce w życiu człowieka.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu osobliwości w odmianie rzeczownika (oko, ucho).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wyjaśnia pojęcie osobliwości w odmianie rzeczownika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie sporządza streszczenie wskazanego tekstu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• wymienia cechy streszczenia jako formy wypowiedzi;

• samodzielnie streszcza teksty różnego typu;

• stosuje streszczenia w notatkach i materiałach pomocniczych do lekcji.

Podrozdział: Ugodzeni strzałą Amora

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta fragmenty tekstów literackich umieszczone w części podręcznika;

• w głośnej lekturze w klasie zachowuje akcenty logiczne, właściwą intonację i poprawną wymowę;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia, dowodząc w ten sposób rozumienia sensu i problematyki poznanych utworów literackich;

• wykorzystuje poznane dzieła do formułowania samodzielnych wypowiedzi na temat psychiki i uczuciowości człowieka;

• trafnie charakteryzuje zachowania ludzkie motywowane uczuciem miłości;

• samodzielnie wykonuje przynajmniej dwa zadania z cyklu Praca samodzielna oraz zadanie z cyklu A teraz spróbuj sam;

• wymienia poprawnie tytuły poznanych dzieł, nazwiska ich autorów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• samodzielnie i poprawnie wykonuje wszystkie zadania z serii Praca samodzielna;

• ma świadomość obcowania z fragmentami dzieł należących do polskiej i obcej klasyki literackiej (Pan Tadeusz, Potop, Anna Karenina);

• formułuje samodzielnie pogłębione merytorycznie wypowiedzi na temat złożoności uczuć i psychiki człowieka, umiejętnie korzystając z egzemplifikacji literackiej poznanej na lekcjach i w toku indywidualnej pracy.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• utrwala wiedzę o odmianie rzeczownika, wykonując poprawnie zadania gramatyczne;

• określa formy gramatyczne rzeczownika na podstawie kontekstu;

• wykonuje ćwiczenia z zakresu osobliwości odmiany rzeczowników typu liceum, mieszczanin, Amerykanin, przyjaciel;

• poprawnie używa ww. typów rzeczowników w wypowiedziach własnych;

• definiuje przymiotnik jako odmienną część mowy;

• rozpoznaje przymiotniki pośród innych części mowy;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu podstaw fleksji przymiotnika;

• wyjaśnia pojęcie synonimu;

• stosuje synonimy w praktyce językowej;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia gramatyczne dotyczące synonimów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia przymiotniki podlegające stopniowaniu od tych, których się nie stopniuje;

• stosuje poprawnie w praktyce językowej wszystkie trzy rodzaje stopniowania, nazywa je.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza opis postaci, umiejętnie wykorzystując podany materiał literacki;

• rozróżnia opis postaci od charakterystyki postaci;

• stosuje opis postaci jako element składowy pełnej charakterystyki bohaterów literackich i filmowych;

• sporządza opis z elementami opisu sytuacyjnego wg wskazówek, sugestii oraz w oparciu o poznane fragmenty tekstów literackich;

• trafnie stosuje ww. formę wypowiedzi, rozróżniając ją od tradycyjnego opisu;

• stosuje modele kompozycyjne i językowe, zwroty, wyrażenia typowe dla ww. formy wypowiedzi,

• odnajduje przykłady różnych odmian opisów we wskazanych tekstach literackich lub w ich fragmentach;

• stosuje w praktyce zasady sporządzania charakterystyki postaci;

• charakteryzując bohatera literackiego i filmowego umiejętnie wykorzystuje odpowiednie teksty kultury;

• systematycznie podnosi poziom sprawności językowej w pracach pisemnych;

• niezależnie od stosowanej formy wypowiedzi zachowuje kryterium zgodności treści pracy z tematem.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• w pracach przywołuje i umiejętnie wykorzystuje samodzielnie poznane teksty kultury;

• interpretuje tematy w sposób pogłębiony;

• zachowując wymagania właściwe dla kompozycji form wypowiedzi wprowadzonych w rozdziale podręcznika, twórczo je rozwija i przekształca;

• umiejętnie i w sposób uzasadniony łączy w obrębie jednej pracy pisemnej elementy różnych form wypowiedzi;

• posługuje się językiem i stylem w stopniu wyższym niż poprawny;

• systematycznie wzbogaca leksykę.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje epikę jako rodzaj literacki;

• podaje przykłady utworów kwalifikowanych jako epickie właśnie.

Rozdział 4. Zakochani są wśród nas, czyli jak zakochany widzi świat

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta fragmenty tekstów literackich umieszczone w części podręcznika, w tym wiersz;

• w głośnej lekturze w klasie zachowuje akcenty logiczne, właściwą intonację i poprawną wymowę;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia, dowodząc w ten sposób rozumienia sensu i problematyki poznanych utworów literackich;

• celnie charakteryzuje sposób patrzenia na świat i życie właściwy dla człowieka pozostającego pod wpływem wielkich uczuć;

• w wypowiedziach podkreśla subiektywny charakter przeżywania miłości, przywołując różne przykłady takich zachowań ukazane w rozdziale podręcznika;

• ze zrozumieniem stosuje słownictwo nazywające uczucia, przeżycia wewnętrzne, stany psychiczne;

• w sposób wyważony i w pełni uzasadniony ocenia postępowanie poznanych postaci literackich;

• formułuje własne sądy i opinie na temat poruszony w omawianym fragmencie podręcznika;

• wykonuje poprawnie i koniecznie samodzielnie ćwiczenie z cyklu Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• interpretuje sposób postrzegania świata przez poznanych bohaterów literackich jako przykłady złożonego i do końca nierozpoznawalnego charakteru ludzkiej psychiki;

• postrzega literaturę na podstawie fragmentów dzieł zamieszczonych w rozdziale podręcznika oraz na podstawie samodzielnie zdobytych doświadczeń czytelniczych, jako źródło poznania reakcji i zachowań człowieka w różnych sytuacjach życiowych;

• systematycznie wzbogaca słownictwo w wypowiedziach ustnych i pisemnych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• utrwala wiedzę na temat fleksji rzeczownika i przymiotnika oraz związków tworzonych przez rzeczownik z przymiotnikiem, wykonując poprawnie ćwiczenia gramatyczne umieszczone w rozdziale;

• wyjaśnia własnymi słowami znaczenie wyrazów „synonim”, „antonim”;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia sprawdzające umiejętność stosowania synonimów i antonimów;

• stosuje wiedzę językową z ww. zakresu w wypowiedziach pisemnych i ustnych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje terminy „synonim”, „antonim”.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• wie, czego dotyczy opis przeżycia wewnętrznego;

• stosuje tę formę wypowiedzi w uzasadnionych przypadkach;

• sporządza opis przeżycia wewnętrznego zgodnie z podanymi w podręczniku zasadami;

• w pracy wykorzystuje poznany materiał literacki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• stosuje opis przeżycia wewnętrznego jako element składowy innych form wypowiedzi, np. charakterystyki bohatera literackiego czy filmowego;

• rozwija umiejętnie model opisu przeżycia wewnętrznego, dostosowując go do potrzeb realizacji konkretnego tematu.

Rozdział 5. Miłosne wyznania

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta utwory literackie i fragmenty utworów zamieszczone w rozdziale podręcznika, w tym lirykę;

• podczas głośnej lektury zachowuje akcenty logiczne, intonację, dba o czystość wymowy;

• wykonuje starannie zadania z serii Pytania i polecenia, szczególnie te o charakterze testu wyboru, sprawdzającego rozumienie czytanego tekstu;

• rozpoznaje sytuacje komiczne we wskazanych fragmentach utworów literackich (zadanie z serii A teraz spróbuj sam, s. 64);

• zna tytuły analizowanych dzieł, nazwiska autorów, ma świadomość przynależności niektórych spośród tych utworów do klasyki literackiej;

• zna normy kulturowe i obyczajowe utrwalone w poznanych tekstach kultury (np. sytuacja oświadczyn, zachowanie mężczyzny i kobiety w tych okolicznościach, wyznanie miłości wybranej osobie);

• wypowiada się samodzielnie na tematy poruszone w rozdziale, korzystając z przykładów literackich;

• ocenia zachowanie bohaterów, charakteryzuje ich życiowe postawy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje poprawnie wszystkie zadania z cyklu A teraz spróbuj sam, zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• charakteryzuje różne zachowania i postawy bohaterów znajdujących się w skomplikowanych okolicznościach życiowych;

• formułuje samodzielnie sądy i oceny;

• przywołuje samodzielnie poznane teksty kultury dotyczące podobnej problematyki.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu fleksji rzeczownika i przymiotnika oraz związków rzeczownika z przymiotnikiem;

• poprawnie rozwiązuje zadania z zakresu synonimiczności wyrazów;

• wykonuje ćwiczenia z zakresu stopniowania przymiotników.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• utrwala wiedzę o rodzajach rzeczowników, zastępując nazwy własne odpowiednimi dla danej klasy rzeczowników rzeczownikami pospolitymi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• dokumentuje umiejętność posługiwania się poznanymi wcześniej formami wypowiedzi (charakterystyka, opis sytuacji, opis przeżycia wewnętrznego), wykonując poprawnie jedno z zadań z cyklu Praca samodzielna (podręcznik, s. 62 - 63);

• zna technikę pisania listów, zasady kompozycyjne właściwe dla tej formy wypowiedzi;

• w samodzielnie pisanych listach stosuje zwroty i wyrażenia właściwe dla tej formy wypowiedzi;

• dokumentuje swoją wiedzę na temat problematyki poruszonej w omawianym rozdziale oraz znajomość techniki pisania listów, wykonując polecenie z serii Praca samodzielna, podręcznik, s. 75.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje wszystkie ćwiczenia z cyklu Praca samodzielna, dokumentując umiejętność samodzielnego interpretowania tekstów kultury w kontekście wyznaczonym przez tematy prac pisemnych;

• wykazuje zdolność twórczego i oryginalnego myślenia, pisząc prace typu „dalsze losy poznanego bohatera literackiego”;

• swobodnie wypowiada się na piśmie na temat postaci literackich poznanych podczas lekcji języka polskiego, a także poznanych w wyniku samodzielnej lektury;

• zachowuje właściwe dla danego typu wypowiedzi pisemnej rygory kompozycyjne;

• posługuje się więcej niż poprawnym językiem i stylem.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje parodię we wskazanym tekście kultury;

• własnymi słowami wyjaśnia, czym jest liryka;

• poprawnie stosuje terminy „wers” i „strofa”;

• rozpoznaje wersy i strofy we wskazanych przykładach literackich.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje parodię,

• we wskazanych przykładach analizuje technikę parodiowania;

• formułuje definicję liryki i podaje przykłady utworów należących do tego rodzaju literackiego;

• rozpoznaje oktawę jako typ strofy.

Rozdział 6. Czym jest miłość?

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta wskazane utwory literackie, w tym lirykę i fragment eseju;

• wykazuje rozumienie podjętej w nich problematyki, odpowiadając rzeczowo i logicznie na pytania umieszczone po tekstach;

• wypowiada się na temat złożonego charakteru uczucia miłości oraz na temat różnorodnych konsekwencji podlegania przez człowieka temu uczuciu;

• ukazuje, w oparciu o poznane teksty kultury, wielość postaw i zachowań motywowanych przeżywaniem miłości;

• ma świadomość, że podejmowanie problematyki miłosnej jest właściwe zarówno dla literatury pięknej, jak i dla innych dziedzin ludzkiej twórczości (eseistyka, malarstwo, film);

• sprawnie posługuje się słownictwem nazywającym uczucia, stany emocjonalne i życie wewnętrzne człowieka;

• buduje logiczne i poprawne merytorycznie, kompozycyjnie i językowo wypowiedzi dotyczące rangi, znaczenia uczuć, a zwłaszcza miłości, w ludzkim życiu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• przywołuje i funkcjonalnie wykorzystuje inne, samodzielnie poznane teksty kultury, dotyczące problematyki właściwej dla omawianego rozdziału podręcznika;

• dokonuje syntezy poznanej tematyki;

• dostrzega podobieństwa i różnice w sposobie realizacji tej samej tematyki w różnych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu związków rzeczownika z przymiotnikiem oraz związków rzeczownika z rzeczownikiem;

• stosuje w praktyce wiedzę z zakresu synonimiczności wyrazów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• klasyfikuje sonet jako gatunek liryczny;

• rozpoznaje sonet pośród podanych tekstów;

• rozpoznaje antytezę we wskazanym utworze lub jego fragmencie.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje sonet;

• definiuje antytezę.

Uzupełnienie

Ze względu na to, że autorki serii Czas na polski przykładają wielką wagę do wyrabiania u uczniów umiejętności świadomej i pełnej recepcji różnych tekstów kultury, cykl lekcji poświęcony realizacji rozdziału Miłość został wzbogacony o propozycję omówienia kilku przykładów dzieł plastycznych traktujących o tej właśnie tematyce. Szczegóły zawarto w publikacji Czas na polski. Scenariusze lekcji. Gimnazjum. Klasa I. Niezależnie od tego, czy nauczyciel pracujący z pierwszą klasą gimnazjalną skorzysta z tej pomocy, czy też wybierze inne dzieła plastyczne, za słuszne wydaje się sformułowanie następujących oczekiwań co do umiejętności uczniów w dziedzinie odbioru malarstwa:

*na poziomie podstawowym uczeń:

• dostrzega i uświadamia sobie istnienie korespondencji między różnymi dziedzinami sztuki (np. między literaturą a malarstwem), ze względu na podejmowanie podobnych tematów oraz ze względu na istnienie wspólnych źródeł inspiracji dla obu tych dziedzin twórczości artystycznej (np. Biblia, mitologia grecka);

• dostrzega podobieństwa i różnice w sposobie realizacji tej samej tematyki w literaturze i w sztukach plastycznych;

• opowiada o scenach i sytuacjach przedstawionych na reprodukcjach poznanych dzieł, zachowując pewien porządek;

• operuje takimi pojęciami jak „pierwszy plan”, „drugi plan”;

• zwraca uwagę na zależność pomiędzy tematyką dzieła plastycznego a dominującymi na danym obrazie barwami oraz na sposób ukazania postaci;

• kojarzy tytuły największych, poznanych na lekcji dzieł, z odpowiednimi nazwiskami twórców;

*na poziomie ponadpodstawowym uczeń:

dysponuje takimi umiejętnościami, jakie wymieniono wyżej, a ponadto:

• zwraca uwagę na obecne na obrazach szczegóły i detale oraz poprawnie interpretuje ich funkcje;

• stosuje podstawowe terminy, np. „tło”,” perspektywa”, „gra światła i cienia”;

• rozpoznaje we wskazanych dziełach określone gatunki, np. portret, tondo.

Część podręcznika

III Przyjaźń

Rozdział 1. Przyjaźń jako odpowiedzialność

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta zamieszczone w podręczniku utwory literackie i fragmenty utworów, w tym dramat i epos pisany wierszem;

• zwłaszcza w głośnej lekturze fragmentów Dziadów. Część III oraz fragmentów Iliady zachowuje odpowiednie akcenty logiczne, intonację i dba o dykcję;

• poprawnie odpowiada na zdecydowaną większość pytań umieszczonych po tekstach;

• wypowiada się na temat przyjaźni w sposób rzeczowy, przywołując odpowiednią egzemplifikację literacką;

• trafnie dobiera cytaty;

• w wypowiedziach podkreśla, że z poznanych tekstów literackich wynika złożony charakter przyjaźni, jej wiele aspektów i uwarunkowań;

• porównuje literackie obrazy przyjaźni z własnymi doświadczeniami i obserwacjami w tej materii.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wskazuje mitologiczne korzenie motywu przyjaźni, podjętego w literaturze;

• rozróżnia przynależność rodzajową i gatunkową utworów zamieszczonych w rozdziale podręcznika;

• uogólnia i syntetyzuje zagadnienia związane z przyjaźnią jako jedną z najcenniejszych wartości w życiu człowieka;

• ocenia postawy bohaterów literackich i filmowych motywowane przeżywaniem przyjaźni;

• umiejętnie stosuje egzemplifikację, unikając streszczania tematyki znanych mu utworów literackich i innych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• definiuje czasownik jako odmienną część mowy;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu podstaw fleksji czasownika;

• wie, że dla czasownika charakterystyczna jest odmiana przez osoby;

• wymienia poszczególne osoby składające się na model osobowej odmiany czasownika;

• wyróżnia czasy w odmianie czasownika, nazywa je;

• poprawnie stosuje czasowniki w różnych czasach gramatycznych w wypowiedziach pisemnych i ustnych;

• poprawnie wykonuje znakomitą część zadań gramatycznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia koniugację i deklinację jako dwa różne wzory odmiany części mowy;

• rozróżnia czasowniki nazywające stany i czasowniki nazywające czynności;

• poprawnie wykonuje wszystkie ćwiczenia gramatyczne.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze poprawnie charakterystykę bohaterów literackich, motywujących swoje postawy i wybory życiowe przyjaźnią;

• dba o zgodność treści pracy z tematem;

• formułuje własne sądy i oceny;

• umiejętnie korzysta ze wskazówek i sugestii zawartych w podręczniku, doskonaląc w ten sposób umiejętność pisania;

• zachowuje zasady kompozycyjne właściwe dla charakterystyki;

• trafnie dobiera i umiejętnie wykorzystuje egzemplifikację literacką;

• popełnia niewiele błędów interpunkcyjnych i ortograficznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• twórczo rozwija model charakterystyki zaprezentowany w podręczniku;

• w sposób pogłębiony interpretuje podane przykłady literackie;

• nie popełnia błędów ortograficznych;

• dba o literacki język i poprawną interpunkcję.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje dramat;

• rozpoznaje przykłady dramatu wśród wskazanych tekstów literackich;

• własnymi słowami wyjaśnia termin „porównanie”;

• wskazuje przykłady porównań w podanych utworach.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• podaje pozapodręcznikowe przykłady dramatu;

• wskazuje dialog jako jedną z podstawowych form podawczych w dramacie.

Rozdział 2. Męska przyjaźń

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta zamieszczone w podręczniku utwory i fragmenty utworów;

• rozumie poruszane w nich problemy, co dokumentuje poprawnie, przeprowadzając analizę ww. tekstów i właściwie je interpretując;

• odpowiada na pytania umieszczone po tekstach;

• charakteryzuje męski ideał przyjaźni, przywołując odpowiednie przykłady literackie;

• wymienia te cechy męskiego ideału przyjaźni, które mają charakter uniwersalny;

• buduje logiczne, poprawne merytorycznie i językowo wypowiedzi na określony temat;

• wypowiada sądy i opinie, umiejętnie je uzasadniając;

• wykonuje przynajmniej jedno ćwiczenie z cyklu A teraz spróbuj sam oraz jedno ćwiczenie z cyklu Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• przytacza indywidualnie poznane teksty kultury ukazujące model męskiej przyjaźni (np. westerny, filmy policyjne, filmy historyczne poświęcone tradycji rycerskiej, utwory dotyczące II wojny światowej i inne);

• wykonuje poprawnie wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna umieszczone w rozdziale podręcznika;

• przeprowadza analizę osobowości i charakteru poznanych bohaterów literackich i filmowych uznających przyjaźń za wartość najważniejszą;

• formułuje pogłębione, samodzielne sądy i oceny.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• zna relacje między rodzajem czasownika a czasem gramatycznym, w którym ten czasownik został użyty w konkretnej sytuacji językowej;

• rozpoznaje i poprawnie nazywa rodzaje gramatyczne czasownika;

• na ogół poprawnie wykonuje większość ćwiczeń z ww. zakresu nauki o języku;

• na ogół poprawnie wykonuje większość ćwiczeń z zakresu fleksji czasownika;

• wyjaśnia pojęcie aspektu czasownika;

• rozpoznaje aspekt wg wskazanych kryteriów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z zakresu wiedzy o czasowniku (fleksja, aspekt, rodzaje gramatyczne czas);

• poprawnie posługuje się terminem „koniugacja” i „deklinacja”.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządzą charakterystykę wybranego bohatera literackiego wg podanych zaleceń i wskazówek;

• systematycznie doskonali kompozycję, język i styl wypowiedzi;

• popełnia nieliczne błędy ortograficzne i interpunkcyjne;

• sporządza samodzielnie notatki na podstawie różnych źródeł.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• twórczo rozwija poznany model kompozycyjny charakterystyki;

• wypowiada się w sposób pogłębiony merytorycznie;

• trafnie wykorzystuje egzemplifikację literacką;

• stosuje literacki język;

• na ogół nie popełnia błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wyjaśnia własnymi słowami, czym jest fabuła;

• kojarzy fabułę z epiką, dramatem i filmem;

• rozpoznaje epitet jako środek wyrazu artystycznego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• wskazuje epitety w różnych tekstach literackich;

• określa funkcje tego środka w konkretnych wypowiedziach i przykładach.

Rozdział 3. Przyjaciółki

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• poprawnie je analizuje i interpretuje w oparciu o pytania i polecenia umieszczone w rozdziale;

• formułuje własne oceny, sądy, interpretacje, umiejętnie je uzasadniając przez odwołanie do poznanych utworów literackich;

• komentuje i analizuje postawy i zachowania motywowane uczuciem przyjaźni, zwłaszcza takie jak: konieczność dokonania trudnego wyboru życiowego między przyjaźnią a miłością, zachowanie lojalności wobec przyjaciółki, poczucie odpowiedzialności za bliską osobę, chęć uczynienia jej szczęśliwą, granice przyjaźni;

• wykonuje poprawnie i całkowicie samodzielnie przynajmniej jedno ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam .

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• dokonuje charakterystyki psychiki i osobowości poznanych bohaterek literackich;

• interpretuje złożoność ludzkich postaw i zachowań powodowanych doświadczaniem przyjaźni;

• wykazuje umiejętność myślenia syntetycznego, problemowego: uogólnia poznaną wiedzę na temat przyjaźni;

• stara się zbudować uogólniony, literacki model dziewczęcej przyjaźni;

• rozpoznaje zastosowanie tego modelu w samodzielnie poznanych tekstach kultury;

• wykonuje poprawnie wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wyjaśnia, co to jest aspekt czasownika;

• rozpoznaje i określa aspekt czasowników, wykonując poprawnie odpowiednie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• wyjaśnia, co to jest tryb czasownika;

• rozpoznaje i określa tryb czasowników, wykonując poprawnie stosowne ćwiczenia gramatyczne;

• tworzy, zgodnie z poleceniem i zasadami, tryb rozkazujący i przypuszczający;

• poprawnie używa czasowników w poznanych trybach we własnych wypowiedziach ustnych i pisemnych;

• zna zasady pisowni partykuły -by z osobowymi formami czasownika;

• wyjaśnia kategorię strony czasownika;

• stosuje wiedzę na temat tej kategorii w rozwiązywaniu wskazanych zadań gramatycznych oraz we własnych wypowiedziach ustnych i pisemnych;

• tworzy stronę bierną od podanych czasowników;

• przekształca czasowniki użyte w określonej stronie zgodnie z poleceniem;

• poprawnie pisze partykułę nie z osobowymi formami czasownika;

• wykonuje poprawnie znaczną większość ćwiczeń zamieszczonych w omawianym rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• poprawnie posługuje się terminem „czasowniki przechodnie i nieprzechodnie”;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z omawianego zakresu materiału gramatycznego pochodzące spoza podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• wyjaśnia cele reklamy;

• zna najważniejsze zasady językowe stosowane w układaniu anonsów i ogłoszeń reklamowych;

• umie ocenić wskazaną reklamę, podchodzi do takich komunikatów językowych z dystansem;

• układa własne anonse reklamowe, wykonuje poprawnie większość podręcznikowych zadań z tego działu;

• wykazuje w tej dziedzinie pomysłowość, oryginalność, ale także smak i takt;

• obowiązkowo wykonuje polecenie z cyklu Praca samodzielna (podręcznik, s. 125), sporządza poprawnie charakterystykę wskazanej postaci literackiej.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje obowiązkowo polecenie z serii A teraz spróbuj sam (podręcznik, s. 122), porównuje sposoby przedstawienia ideału kobiecej przyjaźni we wskazanych utworach literackich.

Rozdział 4. Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta utwory literackie zamieszczone w omawianym rozdziale podręcznika;

• w głośnej lekturze utworów wierszowanych zachowuje właściwą intonację, akcenty logiczne, dba o dykcję;

• przeprowadza analizę i interpretację tekstów, wykorzystując zamieszczone pod nimi pytania i polecenia;

• ocenia w sposób uzasadniony ludzkie postawy i zachowania w sytuacji wyboru i zagrożenia;

• wypowiada uzasadnione sądy na temat miejsca przyjaźni w hierarchii wartości tworzonej przez człowieka,

• nazywa i charakteryzuje postawy i zachowania, jakich wymaga poważne i uczciwe traktowanie przyjaźni.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• rozpoznaje przynależność gatunkową utworów zamieszczonych w omawianym rozdziale;

• podaje i komentuje samodzielnie poznane przykłady tekstów kultury ukazujących wpływ przyjaźni na życie i postępowanie człowieka;

• stosuje sposób przeżywania przyjaźni przez bohaterów literackich i filmowych jako jedno z kryteriów oceniania i charakteryzowania tych postaci;

• wypowiada się w sposób logiczny, uporządkowany, poprawnie pod względem językowym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu trybu rozkazującego czasownika;

• tworzy formy czasu przyszłego czasownika wg podanych zasad;

• rozróżnia czas przyszły prosty i czas przyszły złożony;

• wie, od jakich czasowników tworzone są określone formy czasu przyszłego;

• zna przynajmniej jeden sposób tworzenia czasu przyszłego złożonego;

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń gramatycznych zamieszczonych w omawianym rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• tworzy czas przyszły złożony wg wszystkich wzorów podanych w podręczniku;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne dotyczące form czasownika, zamieszczone w omawianym rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• opanowuje w stopniu wystarczającym i stosuje w praktyce przynajmniej jeden z modeli kompozycyjnych rozprawki spośród podanych w odnośnym rozdziale podręcznika;

• pisze rozprawki ściśle na temat;

• dba o odpowiednią argumentację;

• trafnie dobiera i celowo wykorzystuje egzemplifikację literacką;

• ściśle przestrzega zasad kompozycyjnych właściwych dla określonego modelu tej formy wypowiedzi;

• systematycznie doskonali język, styl, interpunkcję i ortografię.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• w stopniu co najmniej poprawnym opanowuje wszystkie modele kompozycyjne rozprawki;

• umiejętnie stosuje je w praktyce;

• w argumentacji wykorzystuje także teksty kultury poznane samodzielnie;

• z przeprowadzonych w toku pracy rozważań wyciąga pogłębione i interesujące wnioski;

• dba o wysoki poziom językowy prac pisemnych;

• umiejętnie interpretuje wypowiedzi o charakterze ironicznym;

• uzasadnia sens użycia ironii we wskazanych przykładach literackich;

• tworzy własny tekst o charakterze ironicznym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• własnymi słowami wyjaśnia, czym jest ironia;

• rozpoznaje ironię w prostych komunikatach;

• definiuje bajkę;

• rozpoznaje bajkę pośród tekstów należących do różnych gatunków literackich;

• wyjaśnia pojęcie morału;

• wskazuje morał w podanych przykładach literackich.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje pojęcie ironii.

Uzupełnienie

Plan wynikowy ułożony do rozdziału Przyjaźń podręcznika Czas na polski. Podręcznik dla gimnazjalistów. Klasa I obejmuje także umiejętności ucznia wynikające z poznania utworu Mały Książę Antoine'a de Saint Exupery. Dzieło to należy do lektur obowiązkowych. Autorki programu Czas na polski zaproponowały, aby omawiać je po zakończeniu pracy nad ww. fragmentem podręcznika. Propozycja w postaci scenariuszy cyklu lekcji i wzoru sprawdzianu została przedstawiona w publikacji Czas na polski. Poradnik dla nauczycieli gimnazjum. Klasa I . Z naszego projektu pracy nad książką Mały Książę wynika, że po zakończeniu serii lekcji powinny zostać opanowane przez ucznia następujące umiejętności:

* na poziomie podstawowym:

• rozważenie problematyki utworu w kontekście podstawowej wiedzy na temat życia i twórczości jego autora;

• opowiadanie fabuły literackiej wg ustalonego porządku;

• wyjaśnianie słów-kluczy właściwych dla stworzonej przez Exupery'ego koncepcji przyjaźni, np. „oswoić”, „oswajanie”, „oswojony”;

• charakteryzowanie całej koncepcji przyjaźni jako najważniejszej wartości w życiu człowieka, na podstawie odpowiednio wybranych fragmentów książki;

• prezentowanie oceny świata dorosłych na podstawie wypowiedzi narratora;

• analizowanie relacji narratora i Małego Księcia z innymi ludźmi;

• ukazanie analogii pomiędzy życiem współczesnych ludzi a obrazem społeczeństwa bankierów, kupców, bezdusznych uczonych, ludzi żądnych jedynie władzy, ukazanym w utworze;

• wskazanie uniwersalnych znaczeń ukrytych w omawianej lekturze szkolnej;

• formułowanie własnych sądów, ocen, poglądów w ścisłym związku z problematyką utworu;

• sporządzanie notatek z lektury i z lekcji oraz wykorzystywanie ich w przygotowaniu dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych;

• pisanie prac na określony temat, z przytoczeniem odpowiednich przykładów z literatury i życia oraz interpretacją ich w kontekście wyznaczonym przez temat;

• stosowanie poprawnie podstawowych dla epiki terminów: „narrator”, „narracja”;

• wskazywanie elementów realistycznych i fantastycznych w fabule utworu i określanie ich funkcji;

* na poziomie ponadpodstawowym:

jak wyżej, a ponadto:

• mówienie o przyjaźni jako o silnej więzi duchowej, jako o przykładzie duchowego powinowactwa między ludźmi;

• analizowanie i interpretowanie utworu literackiego na różnych poziomach jego organizacji, np. realistycznym i metaforycznym.

Część podręcznika

IV Rodzina

Rozdział 1. Jaka powinna być rodzina?

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta wskazane teksty literackie;

• udziela poprawnych odpowiedzi na większość pytań umieszczonych po tekstach (dział Pytania i polecenia);

• wskazuje różnorodne przyczyny rodzinnych konfliktów: od nieporozumień pomiędzy pasierbicami a ojczymem, do konfliktu pomiędzy teściem a zięciem, spowodowanego zakupieniem zmywarki;

• charakteryzuje różne sposoby rozwiązywania domowych konfliktów i umiejętnie uzasadnia potrzebę przyjęcia postawy pojednawczej w takich sytuacjach życiowych;

• formułuje poprawne językowo i logicznie sądy na temat postaw i zachowań poznanych bohaterów literackich;

• w wypowiedziach zawierających charakterystykę postaci używa słownictwa nazywającego uczucia, stany emocjonalne i psychiczne człowieka;

• trafnie dobiera i stosuje cytaty;

• sporządza notatki z lekcji samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela;

• wykonuje obowiązkowo zadanie z cyklu Praca samodzielna (podręcznik, s. 149-150).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• rozpoznaje przynależność gatunkową tekstów literackich wykorzystanych we wskazanym fragmencie podręcznika;

• sporządza krótkie, poprawne merytorycznie notatki na podstawie aktywnego słuchania w czasie lekcji;

• wskazuje teksty kultury (literackie, filmowe, publicystykę), dotyczące problematyki rodzinnej, poznane przez ucznia samodzielnie;

• wykonuje na ogół bezbłędnie wszystkie zadania umieszczone pod hasłem Praca samodzielna;

• sporządza notatki z lekcji w dużym stopniu samodzielnie;

• wypowiada się na tematy związane z życiem rodzinnym w sposób mądry, wyważony, podając przykłady i argumenty.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozpoznaje nieosobowe formy czasownika: bezokoliczniki oraz formy na -no, -to;

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń gramatycznych poświęconych nieosobowym formom czasownika, znajdujących się w omawianym rozdziale podręcznika;

• rozróżnia imiesłowy przysłówkowe i przymiotnikowe;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia wymagające tworzenia i zastosowania tych imiesłowów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• określa, od jakich czasowników tworzy się imiesłowy przymiotnikowe, a od jakich przysłówkowe;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w rozdziale.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• na podstawie poznanego materiału literackiego sporządza pełną charakterystykę postaci;

• zachowuje zasady kompozycyjne i technikę pisania właściwe dla tej formy wypowiedzi;

• stosuje słownictwo wartościujące i nazywające cechy charakteru człowieka, przeżywane przez niego stany emocjonalne, cechy wyglądu zewnętrznego;

• poprawnie wykorzystuje poznane wcześniej modele kompozycyjne rozprawki, pisząc pracę na określony temat;

• przywołuje odpowiednie przykłady literackie, unika streszczania utworów, dba o dobór argumentów;

• poprawnie sporządza opis sytuacji;

• systematycznie podnosi poziom umiejętności językowych w wypowiedziach pisemnych;

• popełnia pojedyncze błędy interpunkcyjne i ortograficzne.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze bezbłędnie pod względem kompozycyjnym opisy, rozprawki, charakterystyki w oparciu o teksty kultury, poznane w toku lekcji języka polskiego, ale także poznane samodzielnie;

• posługuje się literackim językiem;

• na ogół nie popełnia błędów interpunkcyjnych i ortograficznych.

Rozdział 2. Matka

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, w tym liryczne, z zachowaniem odpowiedniej intonacji, a tekst dramatu - z podziałem na role i odpowiednią dla każdej z nich interpretacją;

• wymienia i popiera odpowiednio dobranymi przykładami literackimi cechy utrwalonego w tradycji i w kulturze wizerunku Maryi;

• charakteryzuje, w odwołaniu do odpowiednio dobranych przykładów, różne funkcje i zadania życiowe wynikające z wypełniania przez kobietę funkcji matki (np. walka o życie dziecka w przypadku pani Rollison i troska o zapewnienie córce dostatku w przypadku Dominikowej);

• ukazuje matkę w roli autorytetu życiowego dla swoich dzieci: kochającą i troskliwą a jednocześnie twardą i wymagającą (np. prababka Joanny Olczakowej-Ronikier, Julia);

• ukazuje mądre i odpowiedzialne zachowania matek w trudnych sytuacjach rodzinnych i życiowych (np. zachowanie Gabrysi wobec pana Jankowiaka, gdy przyprowadził do domu Tygryska i Pyzę jako winowajczynie);

• odpowiada poprawnie na pytania pod tekstami w podręczniku (dział Pytania i polecenia);

• bezbłędnie wykonuje przynajmniej jedno z trzech ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam i jedno z pięciu ćwiczeń z serii Praca samodzielna, umieszczonych w rozdziale Matka.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje bezbłędnie wszystkie ćwiczenia z cyklu Praca samodzielna umieszczone w rozdziale Matka oraz wszystkie ćwiczenia z cyklu A teraz spróbuj sam, umieszczone w tym samym rozdziale podręcznika;

• umie podać pozapodręcznikowe przykłady tekstów kultury dotyczących postaci matki i poprawnie je zinterpretować;

• rozróżnia przynależność gatunkową tekstów umieszczonych w omawianym rozdziale podręcznika oraz odróżnia teksty literackie od publicystycznych i pamiętnikarskich (chodzi tu książkę Ericha Fromma O sztuce miłości oraz o wspomnienia Joanny Olczakowej-Ronikier W ogrodzie pamięci);

• wymienia i omawia cechy wizerunku matki utrwalonego w różnych tekstach kultury (obrazach, filmach, utworach literackich) i odnosi je do osobistych doświadczeń rodzinnych czy życiowych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu fleksji czasownika umieszczone w podręczniku: określa formy czasu, tryb, liczbę, osobę; poprawnie określa aspekt; zna nieosobowe formy czasownika, rozpoznaje je we wskazanym tekście i tworzy wg wzoru;

• rozróżnia nieodmienne części mowy: przyimek i przysłówek, wykonując stosowne ćwiczenia gramatyczne z podręcznika;

• własnymi słowami definiuje wypowiedzenie;

• rozróżnia zdania, wykrzyknienia, zawiadomienia i równoważniki zdań oraz wskazuje różnice między nimi;

• na ogół poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu wypowiedzenia zamieszczone w podręczniku;

• definiuje związki składniowe: zgody, rządu i przynależności;

• poprawnie stosuje w praktyce wiedzę teoretyczną na temat związków składniowych, wykonując przewidziane w tym celu ćwiczenia i zadania gramatyczne;

• rozróżnia szeregi i związki składniowe;

• na ogół bezbłędnie wykonuje ćwiczenia z zakresu wyrażeń frazeologicznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• bezbłędnie posługuje się terminologią związaną z podstawami składni wprowadzonymi w rozdziale Matka;

• na ogół bezbłędnie wykonuje zamieszczone w omawianym rozdziale ćwiczenia gramatyczne.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze charakterystykę wybranych postaci literackich zgodnie z wcześniej zdobytą wiedzą dotyczącą tej formy wypowiedzi;

• umiejętnie posługuje się formą rozprawki;

• pisze dialog wg podanych wskazówek;

• układa poprawnie anonse reklamowe;

• pisze list na podstawie poznanego fragmentu utworu literackiego;

• sporządza konspekt wskazanego tekstu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• wykazuje pomysłowość, oryginalność w wykorzystaniu materiału literackiego przydatnego w pisaniu charakterystyki;

• wypowiada ciekawe i uzasadnione sądy i oceny;

• dba o język i styl wypowiedzi;

• poprawnie pisze prace łączące elementy charakterystyki i rozprawki;

• stosując wiedzę z zakresu kompozycji form wypowiedzi, przywołanych w omawianym rozdziale, wykazuje indywidualizm, pomysłowość, twórcze podejście do tematów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wskazuje i określa adresata wypowiedzi lirycznej;

• rozpoznaje i charakteryzuje podmiot liryczny we wskazanych utworach lirycznych;

• rozpoznaje utwory liryczne, dramatyczne i epickie.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• zna termin „didaskalia” i stosuje go w praktyce językowej;

• wyjaśnia termin „podmiot liryczny”;

• porównuje wg wskazanego wzoru utwory poruszające tę samą lub podobną problematykę.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• przeprowadza analizę zamieszczonej reprodukcji wg podanych pytań i poleceń;

• porównuje sposoby podjęcia tematu matki w malarstwie i w literaturze;

• opowiada własnymi o scenie przedstawionej na wskazanej reprodukcji;

• określa tonację barw dominujących na obrazie;

• charakteryzuje postaci.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej, a ponadto:

• dostrzega korespondencję pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki;

• posługuje się podstawowymi pojęciami: określa typ obrazu (tondo), pierwszy plan, drugi plan, perspektywa, gra światła i cienia).

Rozdział 3. Ojciec

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• czyta ze zrozumieniem teksty literackie zamieszczone w rozdziale Ojciec, w tym utwory liryczne i fragmenty Biblii;

• dostrzega złożony charakter obrazu ojca, utrwalonego w różnych tekstach kultury, szczególnie w literaturze i plastyce;

• wymienia najważniejsze składniki tego obrazu, takie jak: siła, władczość, autorytet, poczucie mocy, odpowiedzialność, rola przywódcy oraz umie odnieść je do konkretnych utworów, poznanych na lekcji;

• wskazuje i charakteryzuje różne postawy, zachowania i funkcje składające się na pojęcie ojcostwa i omawia je, przywołując odpowiednie przykłady literackie znane z lekcji;

• wskazuje przyczyny konfliktów między ojcem a dziećmi i analizuje je w nawiązaniu do przykładów;

• ocenia zachowanie i racje każdego z uczestników takiego konfliktu, wartościuje i uzasadnia swoje wartościowanie;

• dostrzega cechy postawy ojca potocznie uznawane za ,,niemęskie”, takie jak: czułość, troskliwość, opiekuńczość, zdolność do wyrzeczeń w imię dobra dziecka, otwarte przyznanie się do wielkiej miłości do własnego potomka czy ujawnienie rozpaczy spowodowanej śmiercią dziecka;

• potrafi scharakteryzować ww. postawę ojcowską w oparciu o trafnie dobrane przykłady literackie (m.in. Tren VII, Szaleństwo Majki Skowron);

• odpowiada poprawnie na pytania po tekstach, zamieszczone pod hasłem Pytania i polecenia;

• wykonuje poprawnie dwa z trzech ćwiczeń z serii Praca samodzielna, umieszczonych w rozdziale Ojciec.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• przywołuje różne sposoby wypełniania funkcji ojca, utrwalone w tekstach kultury poznawanych samodzielnie, głównie w malarstwie, w filmie i w literaturze;

• formułuje samodzielnie sądy i opinie na temat złożonego charakteru relacji między ojcem a dziećmi;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z serii Praca samodzielna i A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje postać narratora w podanych utworach epickich;

• rozróżnia wypowiedzi epickie i liryczne, stosując kryterium osoby wypowiadającej się w tych tekstach;

• wymienia kompetencje narratora we wskazanym utworze epickim lub we fragmentach takiego utworu;

• poprawnie stosuje termin „narrator pierwszoosobowy”;

• rozróżnia tren i psalm jako odrębne gatunki liryki, wiąże z tymi gatunkami odpowiedni dla nich rodzaj problematyki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• zna terminy „wiersz stroficzny” i” wiersz stychiczny” oraz stosuje je w analizie utworów lirycznych;

• rozpoznaje pytania retoryczne i omówienia w utworach wskazanych przez nauczyciela;

• określa funkcję ww. środków artystycznych w konkretnym utworze literackim;

• wykorzystuje kontekst biograficzny w interpretacji Trenu VII Jana Kochanowskiego.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• notuje bez nadzoru nauczyciela albo pod niewielkim nadzorem;

• poprawnie pisze rozprawki: buduje tezę, umiejętnie argumentuje, przywołuje trafnie dobrane przykłady zaczerpnięte z tekstów kultury poznanych na lekcjach.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozróżnia odmiany wypowiedzenia: zdanie, równoważnik, wykrzyknienie, zawiadomienie, stosując kryterium obecności lub nieobecności czasownika w formie osobowej w każdym z wymienionych typów wypowiedzenia;

• rozumie szczególne znaczenie zdania jako podstawowego sposobu komunikowania się ludzi;

• rozumie, że wyraz w zdaniu występuje w podwójnej roli: jako część mowy i jako część zdania;

• wyjaśnia znaczenie terminu „składniowe funkcje części mowy”;

• uzasadnia kluczową rolę w zdaniu czasownika w formie osobowej;

• poprawnie definiuje orzeczenie;

• wskazuje orzeczenie w podanych zdaniach pojedynczych;

• poprawnie nazywa związek składniowy łączący podmiot z orzeczeniem i uzasadnia charakter tego związku przez wskazanie zgody co do liczby lub co do liczby i rodzaju pomiędzy podmiotem a orzeczeniem;

• rozróżnia orzeczenie czasownikowe i imienne;

• nazywa części składowe orzeczenia imiennego oraz wie, jakimi częściami mowy są one wyrażone;

• wskazuje podmiot jako drugą obok orzeczenia główną część zdania;

• zna i rozumie definicję podmiotu;

• umiejętnie stosuje tę definicję w praktyce, wykonując odpowiednie ćwiczenia z podręcznika;

• wie, że w funkcji podmiotu może być użyta każda część mowy, nie tylko rzeczownik; dowodzi tej wiedzy, wykonując odpowiednie ćwiczenia;

• wskazuje podmiot w dopełniaczu;

• zna, rozumie i stosuje w ćwiczeniach terminy: „podmiot w dopełniaczu”, „zdanie z podmiotem domyślnym”;

• rozróżnia zdania z podmiotem wyrażonym określoną częścią mowy i zdania z podmiotem domyślnym.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• na ogół bezbłędnie rozpoznaje podmiot wyrażony inną częścią mowy niż rzeczownik;

• rozróżnia w praktyce dwojakie znaczenie słowa „slogan”, podaje odpowiednie przykłady zastosowania tego wyrazu w obu znaczeniach.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• analizuje i interpretuje dzieło malarskie wg podanych pytań i poleceń;

• opowiada o sytuacji ukazanej na obrazie;

• zna tytuł dzieła i nazwisko jego twórcy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej, a ponadto:

• posługuje się podstawową terminologią z dziedziny malarstwa: fresk, pierwszy plan, drugi plan, barwy, perspektywa i inne;

• porównuje ujęcie tematu ojca w różnych tekstach kultury.

Rozdział 4. My, czyli dzieci

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• czyta płynnie i ze zrozumieniem obszerne fragmenty utworów epickich, w tym eposu, z zachowaniem odpowiedniej intonacji i akcentów logicznych;

• czyta płynnie i ze zrozumieniem tekst dramatu, zwracając uwagę na podział na role i charakter fragmentu dramatu Hamlet, zawartego w tym rozdziale podręcznika, umiejętnie moduluje głos, zwraca uwagę na wymowę i akcenty logiczne;

• własnymi słowami opowiada o problematyce poruszanej w poznanych na lekcjach tekstach kultury, poprawnie wymawia imiona bohaterów, dotyczy to zwłaszcza imion postaci mitologicznych;

• poprawnie określa różne przyczyny konfliktów między rodzeństwem i podaje odpowiednie przykłady literackie znane z lekcji i z podręcznika;

• umiejętnie ocenia zachowania bohaterów uwikłanych w spory i konflikty;

• określa rolę dorosłych: rodziców, dziadków w sporze między młodymi ludźmi;

• wskazuje sytuacje, które służą pogodzeniu się zwaśnionych stron;

• formułuje uogólnione sądy na temat relacji między rodzeństwem, uzasadnia rangę tych relacji;

• charakteryzując postawy bohaterów sporów między rodzeństwem nazywa przeżywane przez nich uczucia, określa rolę tych uczuć w relacjach miedzy bliskimi sobie ludźmi;

• zwraca uwagę na zmienny charakter emocji wyzwalanych przez konflikty rodzinne bądź do tych konfliktów prowadzących;

• zwraca uwagę na takie relacje między rodzeństwem, które wyzwalają altruizm, bezinteresowność, skłonność do poświęceń, głęboką miłość;

• sporządza samodzielnie notatki z lekcji;

• poprawnie odpowiada na większość pytań zamieszczonych po tekstach przytoczonych w podręczniku w rozdziale My, czyli dzieci, pod hasłem Pytania i polecenia;

• poprawnie wykonuje dwa z trzech ćwiczeń A teraz spróbuj sam oraz cztery ćwiczenia z sześciu z cyklu Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• hierarchizuje przyczyny konfliktów między rodzeństwem;

• rozróżnia gatunki epickie, do których należą fragmenty utworów wykorzystane w rozdziale My, czyli dzieci;

• podaje tytuł innego dramatu, przywołanego w rozdziale Matka;

• podaje inne, poznane poza szkołą, przykłady utworów i tekstów kultury ukazujących tematykę relacji między rodzeństwem;

• formułuje samodzielnie rozbudowane wypowiedzi ustne na temat złożonego charakteru relacji między rodzeństwem;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z cyklu A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń z zakresu głównych części zdania, umieszczonych w podręczniku;

• definiuje drugorzędne części zdania: dopełnienie, przydawkę i okolicznik,

ww. definicje stosuje w praktyce, wykonując poprawnie większość ćwiczeń z podręcznika;

• rozpoznaje, jakimi częściami mowy wyraża się drugorzędne części zdania;

• określa, jakie związki składniowe powstają pomiędzy różnymi częściami zdania;

• rozpoznaje drugorzędne części zdania w tekstach wskazanych przez nauczyciela;

• sprawnie rozróżnia typy imiesłowów w tekstach podanych ćwiczeń;

• tworzy samodzielnie związki wyrazowe z użyciem imiesłowów przymiotnikowych;

• na ogół bezbłędnie wykonuje ćwiczenia utrwalające z zakresu fleksji czasownika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w rozdziale.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• biegle posługuje się takimi formami wypowiedzi jak: dialog, opis sytuacji, opis przeżycia wewnętrznego;

• przytacza w sposób celowy i funkcjonalny poznaną na lekcjach egzemplifikację literacką;

• wyraża opinie, sądy, oceny, uzasadniając je w przekonujący sposób;

• posługuje się poprawnym językiem.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• stosuje egzemplifikację wychodzącą poza kanon szkolny;

• pisze zawsze logicznie, precyzyjnie, na temat, a przy tym oryginalnie i twórczo;

• prezentuje wysoki poziom sprawności językowej.

Rozdział 5. Dlaczego spieramy się, czyli konflikt pokoleń

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• uczeń czyta ze zrozumieniem i poprawnie interpretuje teksty zamieszczone w stosownym rozdziale podręcznika;

• aktywnie słucha w czasie lekcji, co znajduje wyraz w sporządzanych przez niego notatkach;

• zabiera głos w dyskusjach dotyczących rodzinnych konfliktów, odpowiednio uzasadniając swoje poglądy;

• umiejętnie przywołuje przykłady zaczerpnięte z poznanych utworów literackich;

• poprawnie rozwiązuje zadania z cyklu Pytania i polecenia;

• ukazuje złożony charakter konfliktów między rodzicami a dziećmi;

• charakteryzuje postaci zaangażowane w rodzinne spory;

• zwraca uwagę na odmienne rozumienie przez rodziców i przez dzieci takich wartości jak np. szczęście, życiowe powołanie;

• poprawnie kwalifikuje wykorzystane w rozdziale teksty pod względem przynależności rodzajowej i gatunkowej;

• wykonuje poprawnie po dwa ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wykazuje się znajomością innych tekstów kultury dotyczących konfliktów rodzinnych niż tylko te umieszczone w podręczniku;

• bezbłędnie wykonuje wszystkie polecenia z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna;

• wypowiada samodzielnie sformułowane, logiczne, poprawne merytorycznie i językowo sądy na tematy podjęte w omawianych tekstach kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• przeprowadza samodzielnie analizę składniową zdania pojedynczego;

• określa, jakimi częściami mowy zostały wyrażone poszczególne części zdań podanych do analizy składniowej;

• rozpoznaje możliwość użycia tej samej części mowy w różnych funkcjach składniowych (np. rzeczownika w funkcji podmiotu, dopełnienia, przydawki, orzecznika);

• rysuje wykresy zdań pojedynczych;

• sprawnie posługuje się wiedzą na temat cech i odmiany czasownika jako części mowy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• posługuje się swobodnie wiedzą z zakresu podstaw składni zdania pojedynczego.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie pisze rozprawki, zwracając szczególną uwagę na sposób argumentowania swoich poglądów.

Umiejętności na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze rozprawki, ujmując tematy w sposób pogłębiony i zindywidualizowany, o wysokim stopniu poprawności językowej.

Uzupełnienie

Wśród lektur wskazanych w podstawie programowej przeznaczonej do gimnazjum znajdują się także „wybrane utwory o dorastaniu, w tym powieści dla młodzieży”. Ponieważ w podręczniku Czas na polski często odwołujemy się do utworów Małgorzaty Musierowicz, o których walorach artystycznych i wychowawczych nie trzeba chyba nikogo przekonywać, proponujemy omówienie w klasie I powieści tej autorki pt. Język Trolli. Praca nad tym utworem może stanowić podsumowanie problematyki zawartej w trzech pierwszych częściach naszego podręcznika, toteż proponujemy jego wprowadzenie po zakończeniu pracy nad częścią zatytułowaną Rodzina.

Poznanie powieści Język Trolli powinno doprowadzić do opanowania przez uczniów następujących umiejętności:

* na poziomie podstawowym:

• opowiadania dłuższej fabuły w sposób logiczny i uporządkowany;

• interpretowania tekstu literackiego;

• zdobycia podstawowej wiedzy na temat biografii i charakteru pisarstwa Małgorzaty Musierowicz;

• budowania planu wydarzeń z zastosowaniem równoważników zdań;

• trafnego cytowania tekstu literackiego;

• logicznego myślenia i wnioskowania;

• rozumienia i charakteryzowania wartości i roli rodziny w życiu człowieka;

• wyjaśnienia pojęcia stereotypu;

• przedstawienia przyczyn i skutków posługiwania się stereotypami;

• przedstawienia sposobów przełamywania stereotypów i uprzedzeń;

• poznania różnych rodzajów muzyki;

• osiągnięcia postawy tolerancji;

• budowania systemu wartości opartego na dobru, pięknu, wrażliwości i otwartości;

• prezentowania swoich pasji i zainteresowań;

• wypowiadania się w sposób poprawny i interesujący dla słuchaczy;

• poprawnego sporządzania prac pisemnych;

• współdziałania w obrębie grupy;

• sprawnego posługiwania się pojęciami: „akcja”, „fabuła”;

* na poziomie ponadpodstawowym:

jak wyżej, a ponadto:

• problematyzowania materiału literackiego;

• dostrzeżenia i scharakteryzowania roli literatury jako źródła wiedzy o ludziach i o przeżywanych przez nich problemach;

• rozumienia, jak trudno jest poznać innego człowieka;

• poznania zasad ruchu rastafarian;

• zaprezentowania roli muzyki klasycznej wobec współczesnej muzyki rozrywkowej;

• sprawnego posługiwania się pojęciem „retrospekcja”.

Część podręcznika

V. Szkoła

Rozdział 1. Dlaczego nie lubimy szkoły?

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, zachowując odpowiednią intonację i akcenty logiczne;

• odpowiada poprawnie i ze zrozumieniem na pytania umieszczone po fragmentach utworów literackich;

• wykonuje w zdecydowanej większości samodzielnie zadania z działu Pytania i polecenia;

• wnikliwie charakteryzuje problemy życia szkolnego, zwracając uwagę na ich złożony i wielostronny charakter oraz różnorodne przyczyny;

• rozpoznaje teksty o charakterze komicznym lub humorystycznym,

• trafnie charakteryzuje uczucia i stany emocjonalne wywoływane przez szkolne konflikty;

• charakteryzuje postawy nauczycieli i uczniów jako głównych bohaterów szkolnych konfliktów;

• wypowiada uzasadnione sądy i oceny w związku z problematyką podjętą w rozdziale podręcznika;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przynajmniej 2 z 5 ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam, zamieszczonych w omawianym fragmencie podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• wskazuje i charakteryzuje źródła komizmu w odpowiednich tekstach lub w ich fragmentach;

• wskazuje i charakteryzuje różnice między obrazem szkoły jako instytucji i obrazem relacji nauczyciel - uczeń, ukazanym w utworach pochodzących z XIX w. a tymi samymi kwestiami przedstawionymi w literaturze współczesnej;

• w sposób wyczerpujący odpowiada na pytanie postawione w tytule rozdziału, wykazując zdolności syntetyzowania i uogólniania zdobytej wiedzy;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam, zamieszczone w omawianym fragmencie podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wskazuje określone części zdania pojedynczego, zgodnie z poleceniami ćwiczeń gramatycznych;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia powtórzeniowe z zakresu fleksji czasownika;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia powtórzeniowe z zakresu fleksji poznanych wcześniej odmiennych części mowy;

• przeprowadza analizę składniową zdań pojedynczych;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu form osobowych i nieosobowych czasownika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wskazuje, z jakimi częściami zdania łączy się orzeczenie, a z jakimi podmiot;

• samodzielnie układa zdania z podmiotem domyślnym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę, konfrontując literacki obraz szkoły z własnymi doświadczeniami w tej materii;

• wybiera określony model kompozycyjny i konsekwentnie go realizuje;

• zachowuje poprawny język i styl;

• popełnia nieliczne błędy interpunkcyjne i ortograficzne;

• systematycznie prowadzi notatki z lekcji.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze samodzielnie rozprawkę poświęconą analizie określonego problemu szkolnego;

• dba o kompozycję i argumentację;

• formułuje ciekawe spostrzeżenia i wnioski;

• posługuje się literackim językiem.

Rozdział 2. Problemy ucznia

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• przeprowadza analizę i interpretację podanych tekstów lub ich fragmentów wg zamieszczonych w podręczniku pytań i poleceń;

• buduje spójne, logiczne, poprawne językowo wypowiedzi ustne w związku z problematyką podjętą w zamieszczonych w podręczniku tekstach kultury;

• uczestniczy aktywnie w różnych formach pracy w toku lekcji;

• samodzielnie i bezbłędnie wykonuje przynajmniej 3 zadania z serii A teraz spróbuj sam;

• wnikliwie charakteryzuje różne szkolne sytuacje;

• ukazuje ich wpływ na zachowanie, postawę, psychikę młodego człowieka;

• przywołuje odpowiednie przykłady utworów poznanych na lekcjach;

• unika streszczeń, umiejętnie analizując i interpretując poznane dzieła lub ich fragmenty;

• wykonuje poprawnie co najmniej 3 zadania z serii A teraz spróbuj sam;

• posługuje się poprawnym językiem, buduje zdania zgodnie z podstawowymi zasadami składni;

• formułuje samodzielnie sądy i oceny oraz umiejętnie je uzasadnia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia utwory utrzymane w konwencji żartu, satyry, dowcipu od tych, w których szkolne problemy młodego człowieka zostały przedstawione w sposób poważny;

• rozpoznaje źródła komizmu i humoru;

• ocenia funkcjonalność takich sposobów ujęcia szkolnej problematyki;

• sporządza portrety psychologiczne poznanych bohaterów;

• syntetyzuje i uogólnia problematykę podjętą w omawianym rozdziale;

• trafnie wskazuje i interpretuje przykłady innych niż zamieszczone w podręczniku tekstów kultury traktujących o podobnej problematyce;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam, zamieszczone w wymienionym rozdziale podręcznika;

• wypowiada się więcej niż poprawnie pod względem językowym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wyjaśnia pojęcie stylu wypowiedzi;

• wskazuje, jakie poziomy wypowiedzi łączą się z tą kategorią;

• wykonuje proste ćwiczenia gramatyczne z tego zakresu;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia dotyczące związków rzeczownika z czasownikiem;

• podaje synonimy wskazanych związków wyrazowych;

• dokonuje rozbioru logicznego zdań pojedynczych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje na ogół bezbłędnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w omawianym rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie sporządza rozprawkę na podany temat i wg określonych wskazówek;

• wybiera określony model kompozycyjny i konsekwentnie go realizuje;

• zachowuje poprawny język i styl;

• popełnia nieliczne błędy interpunkcyjne i ortograficzne;

• obowiązkowo wykonuje ćwiczenie nr 2 (podręcznik, s. 276, seria Praca samodzielna);

• systematycznie prowadzi notatki z lekcji.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• obowiązkowo wykonuje ćwiczenie nr 1 (podręcznik, s. 276, seria Praca samodzielna).

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wyjaśnia terminy: „narracja”, „narracja pierwszoosobowa”;

• rozpoznaje ww. typ narracji we wskazanych utworach literackich;

• kojarzy ww. typ narracji z pamiętnikiem, z wypowiedziami o charakterze subiektywnym.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• posługuje się poprawnie terminem „narracja pamiętnikarska”.

Rozdział 3. Ideał nauczyciela

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego :

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, zachowując odpowiednią intonację i akcenty logiczne;

• odpowiada poprawnie i ze zrozumieniem na pytania umieszczone po fragmentach utworów literackich;

• wykonuje w zdecydowanej większości samodzielnie zadania z działu Pytania i polecenia;

• na podstawie poznanych utworów literackich lub ich fragmentów wnikliwie analizuje relacje nauczyciel - uczeń;

• charakteryzuje wzór i antywzór nauczyciela;

• wypowiada się swobodnie na określony temat;

• umiejętnie stosuje egzemplifikację literacką;

• logicznie myśli i wnioskuje;

• trafnie dobiera i stosuje cytaty;

• wykonuje przynajmniej 3 zadania z serii A teraz spróbuj sam, w tym obowiązkowo zadanie ze s. 288 i zadanie ze s. 291 podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego:

jak wyżej, a ponadto:

• celnie dobiera i umiejętnie interpretuje inne teksty kultury dotyczące ideału nauczyciela;

• uogólnia i syntetyzuje problematykę poruszaną w/w rozdziale;

• dostrzega i charakteryzuje podobieństwa i różnice pomiędzy wzorami mistrzów i nauczycieli ukazanymi w poznanych tekstach kultury;

• formułuje dojrzałe i przemyślane wypowiedzi;

• posługuje się bogatym językiem i więcej niż komunikatywnym stylem;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu rozróżniania i stosowania przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych;

• określa zgodnie z poleceniem formy fleksyjne rzeczownika;

• wskazuje związki składniowe w podanych wypowiedzeniach pojedynczych;

• nazywa związki składniowe i określa relacje między ich członami;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu podstaw fleksji czasownika;

• przeprowadza rozbiór logiczny i gramatyczny wskazanych zdań pojedynczych;

• wyjaśnia znaczenie podanych związków frazeologicznych;

• poprawnie stosuje te związki w praktyce językowej;

• rozróżnia związki frazeologiczne od związków składniowych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje na ogół bezbłędnie wszystkie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• obowiązkowo wykonuje polecenie z serii Praca samodzielna (podręcznik, s. 282), pisze charakterystykę na określony temat i wg podanych wskazówek;

• posługuje się poprawnie formą listu;

• systematycznie podnosi poziom językowy swoich wypowiedzi;

• przywołuje odpowiednią egzemplifikację literacką i inną.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• sporządza opis sytuacji, wykorzystując odpowiedni materiał literacki;

• prezentuje wysoki poziom sprawności językowej.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• własnymi słowami wyjaśnia, czym jest satyra;

• podaje przykład satyry;

• rozpoznaje satyrę pośród innych tekstów literackich.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje kontrast;

• rozpoznaje ten środek we wskazanych utworach lub ich fragmentach.

Uzupełnienie

W programie Czas na polski ważną rolę wyznaczono kształceniu uczniów w dziedzinie świadomego i krytycznego odbioru różnych tekstów kultury, w tym filmów. Dlatego w publikacji Czas na polski. Poradnik metodyczny dla nauczycieli. Klasa I umieszczono propozycję wzbogacenia lekcji poświęconych relacjom szkoła - nauczyciel - uczeń o obejrzenie filmu Petera Weira Stowarzyszenie Umarłych Poetów. Z kolei w publikacji Czas na polski. Scenariusze lekcji. Gimnazjum. Klasa I zamieszczono analityczne opracowanie filmu Szkoła uczuć Adama Shankmana, proponując obejrzenie tego utworu na zakończenie cyklu lekcji o miłości lub w trakcie jego realizacji. Autorkom serii chodzi nie tyle o ten lub inny konkretny obraz, ile przede wszystkim o to, aby w sposób przystępny i uzasadniony zapoznać uczniów z podstawami odbioru filmu, jako właściwie najpopularniejszego współcześnie tekstu kultury. Wydaje się więc celowe umieszczenie w planie wynikowym pewnych propozycji pożądanych umiejętności uczniów w dziedzinie recepcji filmu, niezależnie od tego, jakie utwory zechce nauczyciel obejrzeć razem ze swoimi uczniami. Zatem:

* na poziomie podstawowym uczeń:

• dostrzega specyfikę obrazu filmowego na tle innych tekstów kultury: wymienia obraz jako podstawowy budulec w tym rodzaju twórczości;

• wymienia najważniejsze terminy składające się na obraz filmowy, np. ujęcie, scena, plan;

• charakteryzuje rolę filmowych dialogów;

• określa znaczenie dźwięku w ogóle, a muzyki w konkretnym filmie w szczególności;

• własnymi słowami charakteryzuje scenografię i w przybliżeniu przedstawia jej znaczenie w wybranym filmie;

• rozróżnia narratora oraz sposób jego istnienia w świecie przedstawionym w fabule filmowej;

• wie, co decyduje o rozwoju akcji w filmie;

* na poziomie ponadpodstawowym uczeń:

• dysponuje ww. umiejętnościami, a ponadto:

• w miarę swobodnie operuje takimi terminami jak: „kadr”, „sekwencja”, „ruchy kamery”,” efekty wizualne”,” efekty specjalne”;

• w analizie scenografii określa znaczenie jej wybranych składników, np. plenerów;

• analizuje i ocenia grę aktorów;

• wskazuje elementy kompozycji wybranego filmu oraz dostrzega związki między nimi;

• dzieli fabułę filmową na wątek główny i epizody.

Sprawdziany w planie wynikowym

1. Sprawdzian po rozdziale Miłość:

• maksymalnie uczeń może uzyskać 39 punktów za część testową w systemie 0 - 1

• aby zaliczyć sprawdzian, uczeń musi uzyskać minimum 19 punktów.

2. Sprawdzian po rozdziale Przyjaźń:

• maksymalnie uczeń może uzyskać 27 punktów za część testową w systemie 0 - 1

• aby zaliczyć sprawdzian, uczeń musi uzyskać minimum 13 punktów.

3. Sprawdzian po rozdziale Rodzina:

• maksymalnie uczeń może uzyskać 30 punktów za część testową w systemie 0 - 1

• aby zaliczyć sprawdzian, uczeń musi uzyskać minimum 15 punktów.

4. Sprawdzian po rozdziale Szkoła:

• maksymalnie uczeń może uzyskać 18 punktów za część testową w systemie 0 - 1

• aby zaliczyć sprawdzian, uczeń musi uzyskać minimum 9 punktów.

Klasa II

Zamieszczony niżej plan wynikowy:

1. jest uporządkowanym wykazem pożądanych wyników uczenia się ucznia;

2. dotyczy przyrostu wiedzy i umiejętności ucznia w następujących dziedzinach:

• literatury

• znajomości innych tekstów kultury (malarstwa, architektury, rzeźby, filmu, muzyki)

• wiedzy o języku

• teorii literatury i kultury

• form wypowiedzi

3. dotyczy całości materiału zamieszczonego w podręczniku Czas na polski. Gimnazjum. Klasa II.

W opracowaniu planu wynikowego posłużono się dwoma metodami pracy:

• analityczną

• syntetyzującą.

Metodę analityczną zastosowano do sporządzenia planu wynikowego do części ­pod­ręcz­nika zatytułowanej W starożytnej Grecji. Polega ona na tym, że ułożono plan ­wyni­kowy do każdego rozdziału wchodzącego w skład tego fragmentu podręcznika.

Z kolei metodę syntetyzującą zastosowano do sporządzenia planów wynikowych dla pozostałej części materiału zamieszczonego w podręczniku Czas na polski. Gimnazjum. Klasa II. Charakteryzuje się ona tym, że plan wynikowy został ułożony do każdej dużej części podręcznika.

Część podręcznika:

I W starożytnej Grecji

Rozdział 1. Mit

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• odpowiada poprawnie na pytania umieszczone w podręczniku pod tekstami ­literac­kimi;

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, zachowując odpowiednią intonację i akcenty logiczne;

• czyta ze zrozumieniem utwory liryczne;

• umie użyć słowa “mit” w znaczeniu potocznym (mit gwiazdy muzyki pop, kina, sportu) oraz w znaczeniu gatunku epickiego (mit o Dedalu i Ikarze, mit ­stworze­nia świata, mit wiecznego początku);

• streszcza i interpretuje mity poznane i omówione na lekcji, a także mity ­przezna­czone do samodzielnego opracowania, w tym przede wszystkim: mit o powstaniu świata, mit o Korze i Demeter, mit o Dedalu i Ikarze, mit o Heraklesie;

• wymienia i rozpoznaje dwie podstawowe funkcje mitu: wyjaśnienie zjawisk zacho­dzących w przyrodzie, ukazanie modelowych sytuacji ludzkich, np. relacji ojciec - syn;

• trafnie charakteryzuje bohaterów mitologicznych;

• umie dostrzec nawiązania do tematów mitologicznych w różnych tekstach kultury powstałych w późniejszych epokach;

• umie wymienić tytuły 2 - 3 przykładów takich nawiązań (np. w literaturze: Chłopi Władysława Stanisława Reymonta, Pieśń IX Jana Kochanowskiego; w malarstwie: Upadek Ikara Bruegla);

• wykonuje bezbłędnie przynajmniej jedno polecenie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, a ponadto:

• zna tytuły i autorów większości utworów literackich przywołanych w ww. rozdziale jako przykłady kontynuacji i nawiązań do tradycji antycznej;

• umie zinterpretować te utwory;

• umie wyjaśnić, na czym polega sposób wykorzystania wątków i motywów ­za­czerpnię­tych z kultury antycznej w każdym z omówionych utworów późniejszych;

• wie, co oznacza zjawisko korespondencji sztuk i podaje odpowiednie przykłady;

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam;

• czyta literaturę antyczną, poznaje inne teksty kultury antycznej i nawiązujące do antyku spoza podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• zna i stosuje w praktyce definicję stylu;

• wymienia cechy dobrego stylu i umie rozpoznać je w podanych przykładach;

• wskazuje i nazywa błędy stylistyczne;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia polegające na wskazywaniu i poprawianiu błę­dów stylistycznych;

• rozpoznaje teksty utrzymane w stylu potocznym pośród tekstów utrzymanych w innych stylach;

• rozpoznaje elementy stylu potocznego w tekstach należących do innych stylów;

• układa własne wypowiedzi z elementami stylu potocznego (np. dialog, relacja i inne);

• wyjaśnia własnymi słowami znaczenie terminu “style funkcjonalne współczesnej polszczyzny”;

• wyjaśnia, czym jest akt komunikacji językowej;

• podaje różne przykłady aktów komunikacji językowej;

• przeprowadza na ogół poprawnie analizę składniową wypowiedzenia pojedyn­czego;

• wskazuje różne funkcje składniowe poszczególnych części mowy;

• określa formy fleksyjne czasownika, rzeczownika, przymiotnika;

• korzysta ze słowników: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicz­nego, wyrazów obcych;

• poprawnie rozpoznaje i nazywa intencję komunikacyjną wypowiedzi;

• opisuje sytuacje komunikacyjne przedstawione na rysunkach;

• układa wypowiedzi do ilustracji ukazujących różne sytuacje komunikacyjne;

• zna i stosuje w praktyce termin “wyrazy poza związkami zdania”;

• rozróżnia zdania, w których wystąpiły wyrazy poza związkami zdania, od zdań, w których takich wyrazów nie użyto.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• rozpoznaje takie cechy stylu potocznego jak: słownictwo nacechowane emocjo­nalnie, tendencja do częstego posługiwania się zdaniami pojedynczymi i równoważnikami zdań, dążenie do skrótowości wypowiedzi;

• wymienia elementy składające się na akt komunikacji językowej (nadawca, kod, język, odbiorca, kanał komunikacyjny);

• charakteryzuje funkcję każdego z tych elementów w procesie komunikacji języ­kowej;

• rozróżnia intencję komunikacyjną wypowiedzi od funkcji wypowiedzi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie w dziedzinie teorii ­literatury:

• zna podstawowe cechy mitu jako gatunku wypowiedzi, przede wszystkim jego epicki, narracyjny charakter.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii litera­tury:

• jak wyżej, a ponadto:

• zna takie cechy mitu jak bezczas historyczny; umowny charakter przestrzeni, w której rozgrywa się akcja mitu;

• rozróżnia lirykę inwokacyjną od innych typów wypowiedzi lirycznych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• zna wątki i motywy mitologiczne wspólne dla różnych dziedzin sztuki, np. ­lite­ratury i malarstwa;

• zna tytuł przynajmniej jednego obrazu inspirowanego mitologią, umie wymienić nazwisko jego twórcy, określić i umieścić w czasie epokę, w której dzieło powstało;

• umie zinterpretować dzieło plastyczne inspirowane mitologią.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie koresponden­cji sztuk:

• jak wyżej, a ponadto:

• umie wskazać różnice pomiędzy literackim a plastycznym ujęciem tematu ­mito­logicznego;

• podaje inne, poznane poza szkołą, przykłady dzieł plastycznych inspirowanych mitami;

• umieszcza ww. dzieła w odpowiednim czasie historycznym;

• zna nazwiska ich twórców.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• układa teksty ogłoszeń o zróżnicowanych treściach;

• poprawnie pisze rozprawki na zadany temat: zna zasady kompozycji, trafnie argumentuje, przywołuje celowo dobrane przykłady tekstów kultury poznanych na lekcjach języka polskiego;

• poprawnie posługuje się formą listu, umie zastosować ją w różnych okolicz­nościach;

• układa spójny wewnętrznie, logicznie skomponowany wywiad.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej, oraz:

• w pracach pisemnych przywołuje przykłady tekstów kultury (głównie książek i filmów) poznanych samodzielnie;

• bezbłędnie komponuje wypowiedzi pisemne;

• ma bogaty zasób leksyki.

Rozdział 2. Panteon olimpijski

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• przeprowadza analizę czytanych tekstów wg podanych w podręczniku pytań;

• zna podstawowe znaczenie słowa “panteon”;

• zna genealogię bogów olimpijskich;

• zna kompetencje najważniejszych bogów (np. Zeusa, Hery, Ateny, Apolla, Afro­dyty);

• umie wymienić tytuły utworów będących przykładami nawiązań do tematyki mitologicznej;

• umie scharakteryzować sposób wykorzystania motywu, wątku mitologicznego (np. w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego);

• charakteryzuje odmienne ujęcia postaci bogów olimpijskich zawarte w ­pozna­nych tekstach kultury (np. Apollo - groźny i surowy na ilustracjach Wyspiań­skiego do Iliady oraz Apollo - opiekun poetów w wierszu Horacego O co poeta prosi Apollina);

• porównuje i charakteryzuje interpretacje tego samego wątku mitologicznego wykorzystanego w utworze literackim i w dziele plastycznym;

• umie połączyć tekst literacki inspirowany mitologią z odpowiednim mitem.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, oraz:

• zna różne znaczenia słowa “panteon”;

• zna dobrze losy i kompetencje większości bogów olimpijskich przedstawionych w podręczniku;

• umie udokumentować uniwersalny charakter tematyki mitologicznej przez przywołanie i zinterpretowanie odpowiedniej egzemplifikacji.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• zna nazwy funkcji wypowiedzi;

• umie scharakteryzować swoimi słowami każdą z poznanych funkcji wypowiedzi;

• układa wypowiedzi pełniące różne funkcje.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia intencje wypowiedzi od funkcji komunikacyjnych wypowiedzi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• zna i stosuje terminy “animizacja”, “personifikacja”.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje terminy “animizacja” i “personifikacja”;

• stosuje je w analizie tekstów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• umie odnieść nazwę “panteon” do odpowiednich budowli;

• rozpoznaje postaci głównych bogów olimpijskich na obrazach i w rzeźbach;

• własnymi słowami opowiada o tym, co zostało przedstawione na obrazie Sandro Botticellego Narodziny Wenus;

• rozpoznaje postacie mitologiczne przedstawione na ww. obrazie;

• zna i rozumie symbolikę wybranych elementów przedstawionych na obrazie, (np. róży);

• stosuje pojęcie tła w analizie obrazu;

• charakteryzuje tło na obrazie Botticellego;

• porównuje ujęcie tego samego motywu mitologicznego w malarstwie i w literaturze wg pytań podanych w podręczniku.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej, oraz:

• umie umieścić dzieło Botticellego w odpowiednim czasie historycznym i w odpowiedniej epoce.

Rozdział 3. Epos homerycki

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta fragmenty eposu zawarte w podręczniku;

• aktywnie słucha wypowiedzi kolegów i nauczyciela;

• sporządza samodzielnie notatki z lekcji;

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń z serii Pytania i polecenia;

• posługuje się ze zrozumieniem terminem “kultura mykeńska”;

• wskazuje na mapie terytorium, na którym rozwijała się ta kultura;

• opowiada mit trojański wg planu podanego w podręczniku;

• wymienia imiona najważniejszych bohaterów Iliady;

• określa funkcje i znaczenie ww. postaci w fabule eposu (np. Achilles - największy wojownik achajski);

• trafnie charakteryzuje postawy i zachowania Achillesa, Agamemnona, Hektora, umiejętnie wykorzystując tekst literacki;

• stosuje cytaty w sposób sfunkcjonalizowany (np. na początku charakterystyki bohatera, jako swoistą zapowiedź najważniejszych cech jego osobowości lub potrafi zakończyć wypowiedź cytatem stanowiącym rodzaj podsumowania);

• wymienia i poprawnie interpretuje przykłady nawiązań do eposu homeryckiego w literaturze późniejszej (np. wykorzystanie motywu pojedynku czy opisu wojny jako eskalacji okrucieństwa).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, a ponadto:

• przedstawia historyczne podłoże konfliktu o Troję;

• poprawnie posługuje się terminem “aojd”;

• poprawnie wypowiada się na temat tzw. kwestii homeryckiej;

• kojarzy twórczość Homera z okresem archaicznym w rozwoju kultury greckiej;

• określa relacje pomiędzy fabułą mitu trojańskiego a fabułą eposu Homera;

• wykonuje poprawnie polecenia z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje większość ćwiczeń umieszczonych pod hasłem Język giętki, czyli gramatyka do użytku;

• przekształca równoważniki zdań na zdania pojedyncze rozwinięte;

• przeprowadza analizę składniową zdań pojedynczych rozwiniętych;

• rozpoznaje intencję wypowiedzi w podanych komunikatach językowych;

• trafnie wskazuje wyrazy poza związkami zdania w podanych przykładach;

• własnymi słowami charakteryzuje przedmiot frazeologii;

• dzieli związki frazeologiczne ze względu na stopień łączliwości wyrazów wcho­dzących w skład danego związku;

• rozróżnia zwroty i wyrażenia;

• poprawnie stosuje związki frazeologiczne w wypowiedziach ustnych i ­pisem­nych;

• wskazuje Biblię i mitologię jako źródła stałych związków frazeologicznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia frazy i samodzielnie podaje ich przykłady;

• wymienia kryteria podziału związków frazeologicznych na zwroty, wyrażenia i frazy oraz na związki stałe i luźne;

• samodzielnie znajduje przykłady ww. związków frazeologicznych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• kwalifikuje epos jako najstarszy gatunek epicki;

• rozpoznaje takie cechy eposu jak: kreacja narratora, dwupłaszczyznowy ­charak­ter świata przedstawionego, idealizacja postaci, styl patetyczny.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje porównanie homeryckie;

• rozpoznaje stały epitet.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• wyraża subiektywne sądy, opinie, oceny w związku z postawami poznanych bohaterów literackich oraz w związku z problematyką podjętą w utworach, których fragmenty zamieszczono w rozdziale Epos homerycki;

• pisze plan kompozycyjny dłuższej wypowiedzi pisemnej i ustnej;

• stosuje styl potoczny w układanych przez siebie dialogach;

• pisze charakterystyki i rozprawki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej.

Rozdział 4. Tragedia

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• zna podstawowe znaczenie słowa “klasyczny” i stosuje je w odniesieniu do okresu w rozwoju kultury starożytnej Grecji;

• kojarzy pochodzenie tragedii z obrzędami o charakterze religijnym;

• opowiada własnymi słowami o wyglądzie, budowie i umiejscowieniu teatru antycznego oraz o grze aktorskiej i o sposobie wystawiania spektakli;

• wykorzystuje znajomość treści tragedii Antygona w charakterystyce głównych bohaterów utworu oraz w analizie kluczowych dla tego dzieła problemów;

• opowiada mit tebański wg podanego planu;

• wskazuje związki pomiędzy mitem tebańskim a fabułą tragedii Antygona;

• opowiada/streszcza fabułę tragedii Sofoklesa wg podanego planu;

• wyjaśnia, na czym polega konflikt tragiczny, umiejętnie nawiązując do treści omawianej tragedii;

• poprawnie interpretuje podstawowy problem poruszony w utworze Sofoklesa: kwestię praw jednostki wobec praw państwa i władzy;

• charakteryzuje różnorodne zależności pomiędzy bohaterami dramatu (np. ­wyni­kające z relacji władca - obywatel, wypływające z więzów krwi), przytaczając odpowiednie argumenty i cytaty;

• poprawnie wykonuje przynajmniej jedno ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• łączy klasyczny okres w rozwoju sztuki i literatury greckiej z sytuacją społeczną, polityczną i ekonomiczną Aten w V w. p. Chr.;

• rozróżnia cechy greckiego ideału piękna w sztuce;

• wymienia imiona słynnych twórców różnych dziedzin sztuki i nauki w Grecji okresu klasycznego;

• przedstawia genezę teatru antycznego;

• poprawnie interpretuje fabułę tragedii Antygona w wielu aspektach (np. jako dramatu o władzy i dramatu rodzinnego);

• rysuje drzewo genealogiczne bohaterów ww. tragedii;

• w wypowiedziach pisemnych i ustnych ukazuje złożony charakter motywacji bohaterów;

• poprawnie wykonuje większość prac z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia językowe z zakresu frazeologii;

• rozróżnia wyrażenia porównawcze;

• gromadzi związki frazeologiczne należące do określonego kręgu tematycznego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej oraz:

• dzieli poznane związki frazeologiczne na wyrażenia, zwroty i frazy.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• nazywa podstawowe elementy struktury tragedii antycznej;

• określa funkcje tych elementów w kompozycji dzieła;

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem “motywacja” oraz podaje różne jej przykłady, w nawiązaniu do poznanego utworu;

• poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach terminy: “fabuła”, “akcja”;

• definiuje kategorię estetyczną “tragizm”;

• definiuje tragedię jako gatunek dramatu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach terminy “mimesis” i “katharsis”;

• wymienia cechy tragedii;

• posługuje się pojęciem “fatum” w analizie losów bohaterów tragedii.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• rozpoznaje na ilustracjach przykłady stylu klasycznego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej, a ponadto:

• rozpoznaje na wskazanych przykładach cechy stylu jońskiego i doryckiego.

Część podręcznika:

II W kręgu biblijnym

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• czyta ze zrozumieniem wskazane fragmenty Starego Testamentu i Nowego ­Testa­mentu;

• opowiada treść poznanych fragmentów własnymi słowami;

• poprawnie odpowiada na Pytania i polecenia, umieszczone po tekstach;

• charakteryzuje znaczenie Palestyny dla rozwoju kultury europejskiej;

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem kanonu;

• zna podział Biblii chrześcijańskiej;

• określa w przybliżeniu czas spisania obu części Biblii;

• charakteryzuje znaczenie Księgi Genezis;

• charakteryzuje podstawowe motywy ze Starego Testamentu: opis stworzenia świata, obraz Boga, obraz człowieka, życie człowieka w raju, upadek pierwszych ludzi;

• przytacza i komentuje przykłady literackich nawiązań do popularnych motywów biblijnych;

• wyjaśnia znaczenia słów: “Biblia”, “kanon”, “ewangelia”;

• charakteryzuje wybrane motywy z Nowego Testamentu;

• wymienia i omawia najważniejsze elementy kultury i tradycji chrześcijańskiej: narodzenie Chrystusa, styl nauczania właściwy dla Jezusa z Nazaretu, tematy pasyjne;

• wymienia najważniejsze wartości wynikające z chrześcijańskiej koncepcji czło­wieka, ze szczególnym uwzględnieniem idei miłości bliźniego, w tym miłości nieprzyjaciół;

• trafnie dobiera argumenty, wykazując dobrą znajomość poznanych fragmentów Pisma Świętego;

• formułuje rozbudowane, poprawne językowo i merytorycznie wypowiedzi, zwią­zane ze złożoną problematyką wynikającą z omawianego materiału literackiego;

• bezbłędnie wykonuje przynajmniej jedno ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, a ponadto:

• poprawnie wykonuje znaczną większość zadań z serii A teraz spróbuj sam;

• wskazuje na różnorodność sposobów nawiązania do tematów biblijnych w litera­turze późniejszej;

• wymienia właściwości tych sposobów (np. wielość gatunków literackich);

• wyszukuje samodzielnie przykłady kontynuacji tematyki biblijnej w tekstach literackich.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• definiuje liczebniki porządkowe;

• wykazuje wiedzę na temat fleksji ww. typu liczebników, wykonując poprawnie odpowiednie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w podręczniku oraz podane przez nauczyciela;

• określa funkcje składniowe liczebników porządkowych w podanych zdaniach;

• stosuje zasady pisowni ww. liczebników;

• rozpoznaje i poprawia błędy językowe w użyciu liczebników porządkowych;

• odmienia poprawnie rzeczowniki typu cielę, imię;

• definiuje liczebniki główne;

• rozpoznaje ww. typy liczebników w podanych przykładach;

• wykazuje wiedzę na temat fleksji liczebników głównych, wykonując poprawnie odpowiednie ćwiczenia gramatyczne;

• określa funkcje składniowe liczebników głównych;

• wskazuje błędy w użyciu ww. typu liczebników i poprawia je;

• rozpoznaje cechy stylu naukowego;

• gromadzi związki frazeologiczne o pochodzeniu biblijnym i poprawnie je interpretuje;

• wymienia podstawowe cechy stylizacji biblijnej;

• rozpoznaje teksty poddane zabiegowi stylizacji.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• znajduje temat fleksyjny we wskazanych rzeczownikach;

• umie zastosować wybrane elementy stylizacji biblijnej;

• podaje różne przykłady zastosowania tej stylizacji w literaturze.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje psalm;

• rozpoznaje psalm pośród innych gatunków liryki;

• definiuje przypowieść;

• interpretuje przypowieści na poziomie znaczenia dosłownego i znaczenia ­meta­forycznego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• wskazuje Biblię jako źródło inspiracji twórczej dla twórców różnych dziedzin sztuki;

• wymienia motywy biblijne chętnie wykorzystywane w malarstwie;

• własnymi słowami opowiada o scenach przedstawionych w dziełach sztuki;

• potrafi analizować obraz wg podanych pytań i poleceń.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• umieszcza przedstawione w podręczniku dzieła w odpowiedniej epoce;

• dobrze zna tytuły dzieł i nazwiska ich twórców;

• interpretuje sposób wykorzystania motywu biblijnego w konkretnym dziele ­plastycznym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza opis sytuacji;

• układa ogłoszenia reklamowe;

• buduje wypowiedzi o funkcji impresywnej;

• układa dialogi;

• samodzielnie dobiera formę wypowiedzi do podanego tematu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej, oraz:

• odwołuje się do tekstów kultury poznanych samodzielnie;

• bogato argumentuje przyjęte stanowisko.

Część podręcznika:

III Średniowiecze

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• przeprowadza ich analizę i dokonuje interpretacji, wykorzystując pytania i ­pole­cenia umieszczone po tekstach;

• buduje spójne, logiczne, poprawne językowo wypowiedzi ustne w związku z ­prob­lematyką omawianą na lekcjach;

• uczestniczy w dyskusjach prowadzonych podczas lekcji;

• wykorzystuje dobrą znajomość poznanych utworów literackich lub ich ­fragmen­tów do uzasadniania swoich ocen i poglądów;

• definiuje średniowiecze jako epokę w rozwoju kultury;

• kojarzy tę epokę z odpowiednim czasem historycznym (ze stuleciami);

• stosuje słowo “hierarchia” we właściwym znaczeniu i w odpowiednich ­kon­tekstach, np. charakteryzując właściwą dla omawianej epoki strukturę społeczną czy typowy dla niej system wartości;

• podaje przykłady rozwoju życia intelektualnego w średniowieczu;

• wymienia i omawia główne elementy tworzące ethos rycerza (np. urodzenie, wychowanie, wygląd, system wartości, stosunek do kobiet, kult walki i honoru);

• charakteryzuje Rolanda jako ideał średniowiecznego rycerza;

• omawia końcowe fragmenty Pieśni o Rolandzie jako przykład literackiego opisu bohaterskiej śmierci;

• wymienia i poprawnie interpretuje utwory bądź fragmenty utworów literackich podanych w podręczniku jako przykłady kontynuacji i nawiązań do średnio­wiecznych motywów literackich (np. rycerska śmierć na polu chwały, motyw błędnego rycerza);

• charakteryzuje średniowieczny ideał miłości między mężczyzną a kobietą;

• podaje Dzieje Tristana i Izoldy jako przykład romansu rycerskiego;

• uzasadnia swój wybór, streszczając fabułę tego utworu;

• charakteryzuje postawy i zachowania jego bohaterów, zwracając uwagę na skomplikowany charakter sytuacji, w której się znaleźli;

• kojarzy narodziny polskiej kultury i państwowości ze średniowieczem: podaje datę przyjęcia chrztu przez Mieszka I, wymienia pierwszych historycznych władców Polski, zna inne podstawowe fakty z historii i kultury;

• określa miejsce Bogurodzicy pośród innych polskich utworów literackich, nie tylko średniowiecznych;

• interpretuje poprawnie treść tego wiersza;

• charakteryzuje wizerunek Maryi ukazany w tym dziele;

• wykonuje bezbłędnie przynajmniej 1 - 2 ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, a ponadto:

• przedstawia podłoże historyczne epoki;

• dostrzega i nazywa relacje między sytuacją polityczną i społeczną a powstałym modelem kultury;

• wiąże poszczególne etapy rozwoju kultury średniowiecznej z odpowiednimi stuleciami;

• wymienia podstawowe cechy feudalizmu jako ustroju społeczno-politycznego;

• wskazuje na genezę kulturową i społeczną ukształtowania się ideału rycerskiego;

• dostrzega i wymienia różnice pomiędzy prawdą historyczną a fabułą Pieśni o Rolandzie;

• charakteryzuje kontekst kulturowy właściwy dla literatury średniowiecznej (np. zwraca uwagę na rolę dworu królewskiego w rozwoju kultury rycerskiej);

• wymienia poprawnie tytuły najważniejszych dzieł średniowiecznej literatury polskiej (np. kronik, zna imiona ich autorów);

• wymienia sławne postaci historyczne i ich zasługi;

• wykonuje bezbłędnie większość ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu wiedzy o liczebnikach porządkowych i liczebnikach głównych;

• poprawnie zapisuje daty;

• rozróżnia zdania pojedyncze i równoważniki zdań;

• stosuje wiedzę z zakresu fleksji i składni przymiotnika, wykonując poprawnie ćwiczenia zamieszczone w podręczniku;

• stosuje wiedzę na temat związków frazeologicznych w ćwiczeniach, w ­wypo­wiedziach ustnych i pisemnych;

• definiuje i rozpoznaje w tekstach liczebniki zbiorowe;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu fleksji i funkcji składniowych ww. typu liczebników;

• definiuje i rozpoznaje w tekstach liczebniki ułamkowe;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia sprawdzające wiedzę na temat tych liczebników;

• sprawnie korzysta ze słowników: języka polskiego, frazeologicznego, poprawnej polszczyzny, wyrazów obcych;

• definiuje archaizm i podaje przykłady archaizmów w omawianych tekstach ­lite­rackich;

• rozpoznaje archaizację jako typ stylizacji językowej.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej oraz:

• zna różne poziomy archaizacji tekstu literackiego i wskazuje je w podanych przykładach.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• rozpoznaje cechy stylu gotyckiego;

• wskazuje katedrę jako najpełniejszy sposób realizacji cech tego stylu;

• rozpoznaje i charakteryzuje wizerunki Maryi utrwalone w sztuce średnio­wiecznej.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia cechy stylu romańskiego i gotyckiego na wskazanych przykładach;

• stosuje wprowadzoną w podręczniku terminologię w analizie dzieł plastycznych i architektonicznych;

• podaje przykłady słynnych katedr gotyckich;

• interpretuje strukturę katedry jako symbol średniowiecznej koncepcji relacji ­między Bogiem, światem i człowiekiem.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza notatkę podczas lekcji;

• sporządza samodzielnie notatkę na podstawie przeczytanego fragmentu rozdziału z podręcznika (np. wstęp do epoki);

• sporządza pisemną wypowiedź jako głos w dyskusji na określony temat;

• pisze rozprawki z zachowaniem kanonu kompozycyjnego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej oraz:

• pisze list, przyjmując punkt widzenia postaci wskazanej w poleceniu, znanej uczniowi z tekstu literackiego omawianego podczas lekcji;

• pisze własne opowiadanie wg podanych wskazówek.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wymienia cechy eposu rycerskiego;

• wskazuje cechy eposu rycerskiego w podanym utworze literackim;

• wymienia podstawowe cechy romansu dworskiego;

• wskazuje cechy romansu dworskiego w podanym tekście literackim;

• zalicza poznane odmiany eposów do epiki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej, a ponadto:

• wyjaśnia, na czym polega zabieg hiperbolizacji postaci w eposie rycerskim;

• porównuje epos homerycki i epos rycerski wg kryteriów: kreacja narratora, sposób prowadzenia narracji, kreacja postaci bohaterów, kompozycja fabuły, styl;

• stosuje pojęcie monologu wewnętrznego jako źródła wiedzy o bohaterze, np. w charakterystyce Tristana i Izoldy.

Część podręcznika:

IV Blask renesansu

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta utwory literackie i fragmenty utworów zamieszczone w podręcz­niku, w tym lirykę;

• interpretuje podane teksty literackie, także samodzielnie, wg pytań, poleceń i wska­zówek podanych w podręczniku;

• wykorzystuje zamieszczone w podręczniku wiadomości na temat historii, ­poli­tyki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji dzieł literackich;

• kojarzy kulturę renesansową z odpowiednimi stuleciami;

• wyjaśnia znaczenie nazwy “renesans”;

• wyjaśnia zjawisko reformacji;

• własnymi słowami tłumaczy, na czym polegał renesansowy humanizm, przywołuje odpowiednie przykłady literackie i plastyczne;

• dostrzega i komentuje inspiracje mitologiczne i biblijne w literaturze renesansowej;

• odpowiada na pytanie o sens i potrzebę takich kulturowych odniesień;

• dostrzega i komentuje inspiracje tradycją renesansową w literaturze późniejszej;

• charakteryzuje różnorodność odwołań do tradycji stworzonej przez renesans (od klasyki literackiej - wiersz Herberta o Monie Lisie, przez żałobny cykl napisany przez Broniewskiego, aż do musicalu włącznie);

• wyjaśnia znaczenie określenia “złoty wiek” w odniesieniu do kultury polskiego renesansu: określa czas, wskazuje ośrodki rozwoju kultury, wymienia główne wydarzenia polityczne, wymienia imiona władców Polski w tym czasie;

• wymienia główne fakty z życia Jana Kochanowskiego;

• dostrzega wyjątkowy charakter jego twórczości w rozwoju literatury polskiej i ­udowadnia to, choćby przywołując gatunki uprawiane przez tego poetę lub ukazując różnorodność podejmowanej przez niego tematyki;

• charakteryzuje tematykę fraszek w nawiązaniu do trafnie dobranych przykładów;

• porównuje fraszki Kochanowskiego i Sztaudyngera oraz wyciąga odpowiednie wnioski z tego ćwiczenia;

• wymienia i ilustruje przykładami tematykę pieśni Kochanowskiego;

• charakteryzuje model życia i system wartości zaproponowany w pieśniach, przywołując odpowiednie utwory;

• charakteryzuje status artysty na podstawie Pieśni XXIV i fragmentu poematu Muza;

• analizuje i interpretuje wybrane treny w kontekście renesansowego podejścia do człowieka;

• wymienia podstawowe fakty z życia Williama Szekspira, umieszcza je w ­odpo­wiednim czasie historycznym;

• przedstawia genezę dramatu Romeo i Julia;

• wymienia bohaterów i określa ich rolę w rozwoju akcji dramatu;

• opowiada fabułę utworu na podstawie podanego planu;

• charakteryzuje parę głównych bohaterów, zwracając uwagę na dynamiczny spo­sób ich wykreowania oraz złożoną motywację działania;

• charakteryzuje koncepcje miłości ukazane w dramacie Szekspira;

• wykonuje bezbłędnie 1 - 2 ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam i Praca ­samo­dzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• wymienia pozaliterackie przyczyny przełomu renesansowego w kulturze;

• wymienia imiona władców, nazwiska wybitnych postaci epoki renesansu w Polsce i podaje przykłady ich zasług;

• charakteryzuje rolę dwóch ostatnich Jagiellonów w rozwoju kultury renesansowej w Polsce;

• ukazuje wpływ ważnych wydarzeń społecznych i politycznych (np. reformacji) na literaturę i sztukę doby renesansu;

• płynnie przedstawia biografię Jana Kochanowskiego, zwracając uwagę na jej modelowy charakter (podkreśla znaczenie podróży, zagranicznych studiów, karierę dworską);

• charakteryzuje w nawiązaniu do losów autora Trenów zjawisko mecenatu moż­nych (duchownych i świeckich), którym obejmowano wybitnych artystów;

• ma świadomość różnych możliwości ujęcia biografii słynnego artysty (­obiek­tywne, naukowe ujęcie Janusza Pelca i subiektywne, sfabularyzowane Mieczysława Jastruna);

• poprawnie charakteryzuje wysoki status społeczny artysty w okresie renesansu i podaje odpowiednie przykłady literackie;

• interpretuje wybrane pieśni Jana Kochanowskiego w kontekście filozoficznym znanym z podręcznika;

• prezentuje biografię Szekspira, eksponując w swojej wypowiedzi te jej elementy, które świadczą o wielkości i indywidualizmie artysty (np. aktor, dramaturg i współwłaściciel teatru, eksperymentator w dziedzinie dramatu, autor komedii i tragedii));

• wymienia tytuły innych dzieł niż Romeo i Julia;

• wykonuje bezbłędnie większość ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozpoznaje cechy stylów funkcjonalnych omówionych na poprzednich lekcjach;

• wykonuje na ogół poprawnie ćwiczenia z zakresu stylów funkcjonalnych zamieszczone w podręczniku lub podane przez nauczyciela;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia dotyczące słownego pisania dat;

• utrwala wiedzę na temat imiesłowów, wykonując odpowiednie zadania ­grama­tyczne z podręcznika;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu fleksji i funkcji składniowych czasownika;

• wyjaśnia znaczenie podanych związków frazeologicznych;

• ustala pochodzenie związków frazeologicznych w oparciu o podane źródła;

• gromadzi związki frazeologiczne na określony temat na podstawie wskazanych źródeł;

• przeprowadza analizę składniową zdań pojedynczych rozwiniętych;

• przekształca równoważniki zdań na zdania pojedyncze;

• wskazuje wyrazy poza związkami zdania i określa ich funkcje w podanych wypowiedzeniach;

• dzieli podane związki frazeologiczne na zwroty i wyrażenia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej oraz:

• wyróżnia frazy.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• przedstawia cechy sztuki renesansowej na wskazanych przykładach;

• wskazuje źródła inspiracji (mitologia, Biblia) i nazywa zaczerpnięte stamtąd motywy;

• zna nazwisko przynajmniej jednego słynnego twórcy sztuki renesansowej i tytuł przynajmniej jednego dzieła stworzonego przez tego artystę;

• wymienia przynajmniej jeden motyw ujęty w malarstwie renesansowym i w ­lite­ra­turze powstałej w późniejszych epokach (np. motyw Sądu Ostatecznego);

• wymienia przynajmniej jeden tytuł dzieła plastycznego inspirowanego ­malar­stwem renesansowym;

• wskazuje przebudowę Wawelu jako przykład wpływu renesansu na architekturę w Polsce.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej oraz:

• analizuje sposób wykorzystania motywów biblijnych i mitologicznych w ­malar­stwie renesansowym;

• zna nazwiska najsłynniejszych malarzy włoskiego renesansu i potrafi podać tytuły kilku dzieł każdego z nich;

• wykazuje, na czym polega realistyczne ujęcie niektórych tematów biblijnych i mitologicznych w dziełach włoskich mistrzów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje sytuację liryczną we wskazanym utworze;

• rozpoznaje fraszkę, tren i pieśń jako odrębne gatunki liryki;

• własnymi słowami wyjaśnia pojęcie rytmu;

• wymienia podstawowe cechy dramatu szekspirowskiego;

• wymienia 1 - 2 przykłady nowatorstwa artystycznego w dramacie Szekspira (np. pojęcie tragizmu, zerwanie z zasadą trzech jedności).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej oraz:

• definiuje i rozpoznaje pointę w utworze literackim;

• rozpoznaje Raki jako przykład wiersza możliwego do czytania także wspak;

• wskazuje przerzutnię w utworze lirycznym i określa jej funkcje w konkretnym wierszu;

• definiuje rytm;

• stosuje w praktyce wiedzę na temat rytmu, rymu i wiersza sylabicznego, wykonu­jąc poprawnie ćwiczenia zamieszczone w podręczniku i ćwiczenia zalecone przez nauczyciela;

• odnajduje i nazywa typy rymów we wskazanych przykładach;

• stosuje pojęcie wersu w analizie utworu pod względem rytmicznym;

• rozpoznaje wiersz sylabiczny wg kryteriów przedstawionych w podręczniku;

• uzasadnia nowatorstwo artystyczne w dramacie szekspirowskim, przywołując ­takie argumenty jak: dynamicznie wykreowani bohaterowie, psychologiczna koncepcja tragizmu, odrzucenie zasady trzech jedności, łączenie kategorii ­este­tycznych, zróżnicowanie języka i stylu, kompozycja;

• porównuje dramat szekspirowski z dramatem antycznym wg takich kryteriów, jak: zasady kreacji bohaterów, czas i przestrzeń, kompozycja, koncepcja tragizmu.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• prowadzi samodzielnie notatki na lekcji;

• sporządza notatki na podstawie wskazanych rozdziałów podręcznika;

• pisze rozprawki na podane tematy;

• sporządza charakterystyki poznanych bohaterów literackich;

• pisze zaproszenia i ogłoszenia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej, oraz:

• sporządza notatki na podstawie samodzielnie zgromadzonych materiałów.

Część podręcznika:

V Niepokój baroku

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku, w tym utwory liryczne;

• odpowiada poprawnie na większość pytań zamieszczonych po utworach ­lite­rackich;

• definiuje barok jako epokę w rozwoju kultury, odnosi tę epokę do odpowiedniego czasu historycznego;

• stosuje wiedzę podaną w rozdziałach wstępnych jako pomoc w zrozumieniu i interpretowaniu utworów literackich oraz reprodukcji dzieł plastycznych;

• wyjaśnia znaczenie słowa “kontrreformacja”;

• podaje przykłady rozwoju nauki i postępu technicznego mającego miejsce w XVII wieku;

• podaje przykłady nawiązań do literatury barokowej w twórczości późniejszej;

• wymienia najważniejsze cechy tła historycznego baroku w Polsce (np. epoka wojen Rzeczypospolitej z Moskwą, z Turcją, ze Szwecją, z Kozakami; czas ­pano­wania dynastii Wazów, przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy);

• wymienia tytuł przynajmniej jednego wiersza Jana Andrzeja Morsztyna;

• opowiada o treści tego utworu;

• wymienia najważniejsze cechy kultury i obyczajowości sarmackiej;

• wymienia cechy ideału Sarmaty na podstawie poznanych fragmentów Wojny chocimskiej Wacława Potockiego;

• opowiada o stylu życia i obyczajach Sarmatów na podstawie poznanych frag­mentów Pamiętników Jana Chryzostoma Paska;

• podaje przykłady skrajnych ocen tradycji sarmackiej dokonanych przez pisarzy i intelektualistów żyjących w epokach późniejszych;

• wykonuje poprawnie 2 - 3 ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej oraz:

• wymienia wydarzenia z historii powszechnej właściwe dla XVII wieku;

• wymienia nazwy i cechy charakterystyczne najważniejszych kierunków ­filozo­ficznych;

• tworzy kontekst filozoficzny i historyczny dla interpretacji tekstów literackich;

• interpretuje sposoby nawiązania do tradycji barokowej w literaturze późniejszej;

• posługuje się pojęciem “kontestacja” przy interpretacji sonetu Sępa;

• przedstawia biografie kontestatorów i komentuje je;

• charakteryzuje obraz Boga, świata i człowieka w poznanym wierszu Sępa;

• dostrzega, wymienia i dokumentuje różnice pomiędzy dworskim a sarmackim modelem kultury;

• przedstawia biografię Jana Andrzeja Morsztyna jako reprezentanta baroku dworskiego;

• wyjaśnia genezę sarmatyzmu;

• łączy rozwój kultury sarmackiej z tłem historycznym (epoka wojen), społecznym i politycznym;

• charakteryzuje różnorodne sposoby nawiązywania do tradycji sarmackiej (choć­by pod względem wielości gatunków: poezja Grochowiaka, powieści ­Sienkie­wicza, wypowiedzi Gombrowicza);

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń przeznaczonych do samodzielnego rozwiązania w omawianym rozdziale.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozpoznaje i nazywa funkcje mowy w podanych tekstach;

• stosuje wiedzę na temat podziału, fleksji i funkcji składniowych zaimków w ćwiczeniach zamieszczonych w podręczniku;

• rozwiązuje co najmniej w 55 proc. Test nr 1 (poświęcony sprawdzeniu wiedzy z zakresu rodzajów, fleksji i funkcji składniowych zaimków);

• stosuje funkcję impresywną języka, układając samodzielnie mowę;

• wskazuje homonimy;

• wykazuje wiedzę na temat homonimów, rozwiązując poprawnie zadania ­grama­tyczne zamieszczone w podręczniku.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej, a ponadto:

• dostrzega związek pomiędzy akcentem zdaniowym a użyciem krótszej lub dł­uż­szej formy zaimków osobowych, poprawnie wykonuje odpowiednie ćwiczenia z podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• rozpoznaje styl barokowy na wskazanych przykładach;

• wymienia nazwisko przynajmniej jednego słynnego malarza europejskiego epoki baroku.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej, oraz:

• wymienia nazwiska najwybitniejszych europejskich malarzy doby baroku;

• podaje tytuły ich najsłynniejszych dzieł;

• charakteryzuje portret trumienny jako oryginalny typ twórczości właściwy dla polskiego baroku;

• wskazuje na wykorzystanie motywów biblijnych i religijnych w malarstwie barokowym;

• podaje przykłady mecenatu królów w dziedzinie malarstwa i architektury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje anaforę i uzasadnia sens jej użycia w analizowanych utworach lirycznych;

• wymienia cechy pamiętnika jako gatunku literackiego;

• rozpoznaje pamiętnik pośród omawianych tekstów literackich;

• definiuje dziennik i rozpoznaje go wśród analizowanych utworów;

• wymienia różnice między pamiętnikiem a dziennikiem.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej, oraz:

• rozpoznaje peryfrazy i przerzutnie w analizowanych utworach lirycznych;

• określa funkcje ww. środków artystycznych;

• wyjaśnia mechanizm tworzenia konceptu w analizowanych wierszach.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza notatki w czasie lekcji;

• sporządza notatki na podstawie wskazanych fragmentów podręcznika;

• pisze charakterystykę wybranych postaci;

• pisze zaproszenie zgodnie z podanymi warunkami;

• pisze mowę na podany temat;

• sporządza opis obyczajów na podstawie samodzielnie zgromadzonych źródeł;

• pisze rozprawkę na zadany temat;

• pisze fragment pamiętnika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• jak wyżej, a ponadto:

• przygotowuje projekt konkursu na temat sztuki barokowej;

• formułuje hasło encyklopedyczne, posługując się wiedzą o funkcji ­informa­tywnej języka;

• podejmuje próby poetyckie.

Część podręcznika:

VI Wiek rozumu

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• poprawnie je analizuje i interpretuje w oparciu o pytania i polecenia umieszczone po tekstach kultury;

• formułuje własne oceny, sądy, interpretacje, umiejętnie je uzasadniając przez odwołanie do poznanych utworów literackich i innych dzieł sztuki;

• definiuje oświecenie jako epokę w rozwoju kultury;

• wymienia najważniejsze cechy kultury tego okresu, dokumentując swoje ­stano­wisko odpowiednią egzemplifikacją z różnych dziedzin twórczości artystycznej oraz z dziedziny historii, życia społecznego i polityki (np. zna imiona władców, którzy w omawianym okresie w największym stopniu wpływali na sytuację ­poli­tyczną w Europie);

• łączy właściwy dla oświecenia kult wiedzy i postępu cywilizacyjnego z tematyką podejmowaną w literaturze (np. fragment wiersza Balon Adama Naruszewicza);

• wymienia nazwę i cechy przynajmniej jednego kierunku filozoficznego wł­aści­wego dla XVIII stulecia;

• wymienia przykłady nawiązań do literatury oświecenia w twórczości epok ­póź­niejszych;

• podaje przykłady literatury osiemnastowiecznej inspirowanej antykiem, także rzymskim;

• wymienia najważniejsze cechy sytuacji społecznej i politycznej w Polsce w ­okresie oświecenia;

• łączy ww. epokę z kresem istnienia niepodległej Rzeczypospolitej oraz z ­drama­tycznym i kontrowersyjnym charakterem panowania Stanisława Augusta ­Ponia­towskiego;

• wymienia zasługi ostatniego króla Rzeczypospolitej dla rozwoju kultury i sztuki;

• wymienia podstawowe fakty z biografii Ignacego Krasickiego, poprawnie umieszcza czas jego życia w XVIII stuleciu;

• wymienia gatunki literackie uprawiane przez tego poetę;

• przedstawia tematykę satyr, przywołując odpowiednie przykłady;

• nazywa i charakteryzuje patologiczne zjawiska społeczne przedstawione w tych utworach;

• przywołuje przykłady współczesnej twórczości, inspirowanej troską o dobro ­państwa i społeczeństwa;

• podaje przykłady bajek Ignacego Krasickiego;

• opowiada fabułę bajek na poziomie dosłownym i interpretuje ją na poziomie metaforycznym;

• udowadnia, że literatura polska w XVIII wieku ma przede wszystkim charakter dydaktyczny i moralizatorski;

• wykonuje poprawnie przynajmniej 2 - 3 ćwiczenia przeznaczone do samodziel­nego opracowania.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej, a ponadto:

• wymienia najważniejsze fakty z historii Europy w XVIII wieku, określa rolę Rosji, Prus i Austrii w kształtowaniu się sytuacji politycznej w Europie, głównie w Polsce;

• charakteryzuje absolutyzm oświecony jako ustrój społeczno-polityczny;

• podaje przykłady rozwoju wiedzy i postępu cywilizacyjnego w XVIII stuleciu;

• zna kontekst filozoficzny rozwoju literatury oświecenia i stosuje tę wiedzę w interpretacji utworów literackich i fragmentów dzieł filozoficznych ­zamieszczo­nych w podręczniku;

• wyjaśnia znaczenie terminów “racjonalizm”, “empiryzm”, “ateizm”, “deizm”;

• wskazuje Woltera jako wzór oświeceniowego intelektualisty i artysty, ­charak­teryzuje koncepcje estetyczne właściwe dla oświecenia;

• poprawnie rozwiązuje test dotyczący znajomości biografii Ignacego Krasickiego;

• analizuje różnorodność nawiązań do tradycji stworzonej przez ludzi oświecenia i podaje odpowiednie przykłady (choćby piosenki Jacka Kaczmarskiego i wiersz Czesława Miłosza);

• wykonuje poprawnie znakomitą większość zadań zaplanowanych jako praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• definiuje i wymienia nieodmienne części mowy: partykułę, spójnik, wykrzyknik;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu wiedzy o liczebnikach;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu związków rzeczownika z ­przymiot­nikiem;

• definiuje i określa w podanych przykładach treść wyrazu;

• definiuje i określa w podanych przykładach zakres wyrazu;

• dostrzega zależności pomiędzy treścią a zakresem wyrazu, co udowadnia, wykonując stosowne ćwiczenia;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia frazeologiczne.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• definiuje homonimy;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu homonimii.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje satyrę pośród wskazanych tekstów literackich;

• własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega karykatura;

• podaje przykłady zastosowania karykatury w literaturze;

• zna definicję bajki i stosuje tę wiedzę w interpretacji bajek na różnych poziomach znaczeń;

• potrafi wyjaśnić, na czym polega alegoryczny charakter bajek;

• wymienia podstawowe cechy klasycyzmu jako konwencji w sztuce.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej oraz:

• wymienia cechy sentymentalizmu jako konwencji w sztuce;

• rozpoznaje teksty utrzymane w tej konwencji;

• wskazuje różnice pomiędzy klasycyzmem a sentymentalizmem w odwołaniu do konkretnych tekstów kultury.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• rozpoznaje malarstwo osiemnastowieczne na wskazanych przykładach;

• wymienia nazwisko przynajmniej jednego ze sławnych malarzy doby oświecenia działających w Polsce;

• podaje tytuł/tytuły jego dzieł;

• wiąże jego twórczość z określoną tematyką i konwencją.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• jak wyżej oraz:

• wymienia cechy klasycyzmu w architekturze i w malarstwie;

• podaje przykłady dzieł i budowli utrzymanych w tej konwencji.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza notatki;

• wypowiada swoje opinie, sądy, zabiera głos w dyskusji;

• pisze charakterystyki postaci zgodnie z tematami i podanymi zaleceniami;

• pisze rozprawki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form ­wypo­wiedzi:

• zbiera samodzielnie materiały potrzebne do napisania referatu;

• pisze referat;

• sporządza bibliografię i przypisy do referatu;

• sporządza notatkę pod kątem selekcji materiału i wyłonienia treści najważniej­szych dla danego tematu.

Część podręcznika:

VII Bunt romantyczny

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• płynnie czyta zamieszczone w podręczniku teksty literackie, w tym liryczne i dramatyczne;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia;

• w przypadku łatwiejszych tekstów przeprowadza ich analizę samodzielnie, albo w części samodzielnie, posiłkując się ćwiczeniami z serii Pytania i polecenia;

• wykonuje poprawnie ok. 40 proc. ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam;

• wyjaśnia znaczenie słowa “romantyzm”;

• używa tego wyrazu w odniesieniu do mody, obyczaju, nastroju;

• wie, że jest to przede wszystkim termin oznaczający jedną z epok w rozwoju kultury;

• umieszcza epokę romantyzmu we właściwej części dziewiętnastego stulecia;

• wymienia podstawowe wartości dla romantycznego światopoglądu, np. młodość, podaje odpowiednie przykłady literackie potwierdzające te poglądy;

• dokumentuje poprzez przywołanie odpowiednich przykładów uniwersalny wymiar takich romantycznych postaw jak bunt, krytyka świata, niezadowolenie, pragnienie piękna i niezwykłości, przy czym mogą to być przykłady należące do kultury popularnej, np. znane z podręcznika, i nie tylko z tego źródła, teksty piosenek rockowych;

• łączy przełom romantyczny z wydarzeniami natury społecznej i politycznej, głównie z wybuchem rewolucji we Francji w 1798 roku oraz z kampanią ­napo­leońską;

• wymienia i charakteryzuje najważniejsze wydarzenia tworzące historyczne podłoże romantyzmu w Polsce brak suwerenności, głównie powstanie listopadowe, ukształtowanie się Wielkiej Emigracji po upadku powstania listopadowego;

• przedstawia genezę Pieśni Legionów Polskich we Włoszech oraz historię przekształcenia się tego utworu w hymn narodowy;

• wymienia elementy składające się na romantyczny ideał miłości między ­męż­czyzną a kobietą, podając odpowiednią egzemplifikację literacką;

• ukazuje ponadczasowy charakter tego wzoru kulturowego, podając przykłady współczesnych odniesień do niego, także tych należących do kultury popularnej;

• charakteryzuje postaci literackie ze względu na sposób przeyżwania przez nie miłości;

• wymienia inne popularne tematy utworów romantycznych, np. sensacja, fantastyka, groza i operuje odpowiednimi przykładami;

• wymienia najważniejsze fakty z życia Adama Mickiewicza;

• dobrze zna i rozumie treść poznanych utworów Mickiewicza lub ich fragmentów;

• łączy ich powstanie z okolicznościami natury biograficznej, także historycznej;

• wymienia podstawowe problemy poruszone w omawianych utworach Adama Mickiewicza, ilustruje je trafnie dobranymi przykładami, np. relacje człowiek - natura w wybranych balladach;

• wymienia różne przykłady nawiązania do kultury romantycznej, reprezentowanej przez twórczość Mickiewicza, widoczne także we współczesnej rozrywce, np. w piosence kabaretowej;

• zna treść kilku utworów romantycznych o charakterze patriotycznym, a przede wszystkim Reduty Ordona;

• wymienia tytuły 1 - 2 współczesnych utworów także dotyczących problematyki obywatelskiej i patriotycznej;

• wskazuje, na czym polega ich związek z tradycją romantyczną;

• zna dobrze treść fragmentów Pana Tadeusza zamieszczonych w podręczniku;

• przedstawia okoliczności powstania tego dzieła, biograficzne i historyczne;

• wymienia głównych bohaterów tego eposu;

• charakteryzuje ich wg kryteriów podanych w poleceniach i zadaniach z podręcznika;

• wymienia i omawia przynajmniej 2 - 3 problemy związane z poznanymi fragmentami Pana Tadeusza.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• jak wyżej oraz:

• wymienia najważniejsze wydarzenia społeczne i polityczne przełomu XVIII i XIX wieku oraz pierwszej połowy XIX wieku, (np. rewolucje, przewroty, proces emancypowania się niższych klas społecznych, tendencje zjednoczeniowe - Włochy - i niepodległościowe - Polska);

• komentuje je oraz ukazuje ich wpływ na tematykę podjętą w różnych tekstach kultury romantycznej, głównie w literaturze i malarstwie;

• prezentuje Legiony Polskie we Włoszech jako zalążek nowoczesnej, ­demokra­tycznej armii;

• charakteryzuje podłoże polityczne powstania listopadowego;

• omawia przebieg tego powstania i konsekwencje jego upadku;

• łączy wiedzę z historii z interpretacją tekstów kultury inspirowanych wybuchem i przebiegiem powstania, np. utworu Reduta Ordona Adama Mickiewicza;

• charakteryzuje sytuację polityczną i społeczną na emigracji;

• podaje przykłady dzieł literackich i plastycznych inspirowanych powstaniem styczniowym;

• charakteryzuje bohaterów romantycznych jako indywidualności obdarzone skompli­kowaną psychiką, w szczególny sposób przeżywające np. uczucie miłości, doświadczenie cierpienia (np. Werter);

• wymienia sposoby budowania nastroju grozy i niesamowitości w utworach romantycznych;

• charakteryzuje funkcje tego nastroju w poznanych dziełach, np. w Dziadach. Części II Adama Mickiewicza;

• poprawnie rozwiązuje testy umieszczone po poszczególnych fragmentach biografii Adama Mickiewicza przedstawionej w podręczniku;

• wyróżnia etapy tej biografii oraz rozpatruje je w kontekście wydarzeń ­histo­rycznych;

• łączy charakter twórczości Mickiewicza z ważnymi wydarzeniami historycznymi oraz osobistymi w życiu poety;

• wymienia i omawia różne źródła służące poznaniu biografii autora Pana Tadeusza, np. listy;

• odnajduje w biografii i twórczości Mickiewicza charakterystyczne elementy ­romantycznego światopoglądu, systemu wartości, obyczaju, np. kult przyjaźni, gloryfikację wolności;

• wymienia kontekst historycznoliteracki i kulturowy właściwy dla twórczości Mickiewicza, np. dostrzega Mickiewiczowskie nawiązania do dzieł Szekspira;

• zbiera argumenty przemawiające za szczególną rolą Mickiewicza w rozwoju polskiej kultury nie tylko w okresie romantyzmu;

• wymienia i analizuje różne formy kontynuowania i nawiązywania do ­roman­tycznej tradycji literackiej w tekstach kultury powstałych później, włącznie z ­utworami o charakterze rozrywkowym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje zamieszczone w tej części podręcznika ćwiczenia frazeologiczne;

• stosuje wiedzę z zakresu wykrzykników, rozwiązując stosowne zadania;

• określa rolę wykrzykników w wypowiedzeniach;

• oznacza treść i zakres wyrazu oraz relacje między nimi;

• przeprowadza analizę składniową zdań pojedynczych rozwiniętych;

• rozpoznaje zdania pojedyncze i równoważniki zdań;

• przekształca równoważniki w zdania pojedyncze i zdania pojedyncze w równoważniki;

• definiuje wypowiedzenie złożone;

• rozpoznaje wypowiedzenie złożone w podanych ćwiczeniach;

• definiuje wypowiedzenie złożone podrzędnie;

• przeprowadza analizę składniową wszystkich typów zdań złożonych podrzędnie: podmiotowego, orzecznikowego, dopełnieniowego, przydawkowego oraz ­oko­licz­nikowego dla wszystkich rodzajów okolicznika;

• rysuje schematy składniowe zdań złożonych podrzędnie;

• stosuje podstawowe zasady interpunkcji w ww. typach zdań;

• definiuje zdanie złożone współrzędnie;

• nazywa typy zdań złożonych współrzędnie i poprawnie wykonuje ćwiczenia z ­tego zakresu wiedzy o języku;

• rysuje schematy składniowe zdań współrzędnie złożonych;

• wymienia wskaźniki zespolenia typowe dla poszczególnych rodzajów zdań współrzędnie złożonych;

• rozpoznaje konstrukcje składniowe z imiesłowowym równoważnikiem zdania;

• rozpoznaje i poprawia różne rodzaje błędów językowych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• jak wyżej oraz:

• przekształca zdania pojedyncze w złożone określonego typu oraz złożone w pojedyncze;

• poprawnie tworzy zdania podrzędnie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania;

• stosuje zasady interpunkcyjne w konstrukcjach składniowych z imiesłowowym równoważnikiem zdania;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu przymiotnikowej odmiany rzeczow­ników;

• rozpoznaje i poprawia błędy w użyciu imiesłowowego równoważnika zdania;

• stosuje zasady interpunkcji we wszystkich typach wypowiedzeń złożonych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• klasyfikuje odę jako gatunek liryczny;

• rozpoznaje odę pośród innych utworów lirycznych;

• definiuje balladę i rozpoznaje teksty utrzymane w konwencji ballady;

• rozpoznaje onomatopeję i określa jej funkcje w konkretnym utworze;

• rozpoznaje sonet jako gatunek liryczny;

• wskazuje podstawowe cechy dramatu romantycznego w podanym utworze lub w jego fragmencie;

• wskazuje podstawowe cechy Pana Tadeusza jako dzieła epickiego, np. istnienie narratora, budowa fabuły, sposób prowadzenia narracji;

• własnymi słowami wyjaśnia, co to jest metafora;

• rozpoznaje metafory i wyjaśnia ich znaczenie we wskazanych utworach literackich;

• analizuje opisy krajobrazów w utworach lirycznych i epickich.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• jak wyżej, a ponadto:

• definiuje odę;

• stosuje w analizie utworu lirycznego termin “instrumentacja głoskowa ­wypo­wiedzi”;

• wymienia, rozpoznaje i charakteryzuje romantyczne gatunki pogranicza ­zapre­zentowane w podręczniku;

• rozpoznaje cechy dramatu romantycznego i określa ich znaczenie w konkretnym utworze np. w Dziadach. Części II;

• umieszcza romantyczny model dramatu w kontekście tradycji tego rodzaju, np. porównuje dramat romantyczny z tragedią antyczną i wyciąga odpowiednie wnioski;

• definiuje metaforę;

• charakteryzuje właściwą dla Mickiewicza technikę opisywania krajobrazów w Panu Tadeuszu i wskazuje funkcje tych opisów;

• porównuje dzieła epickie: Iliadę i Pana Tadeusza wg wskazanych kryteriów i wyciąga odpowiednie wnioski.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• wymienia główne cechy romantycznej koncepcji sztuki i artysty, zwraca uwagę na rangę subiektywnego postrzegania świata przez twórców różnych dzieł sztuki;

• podaje 2 - 3 przykłady wielkich dzieł malarstwa romantycznego, poprawnie opowiada o ich treści, podaje nazwiska ich twórców;

• charakteryzuje wpływ wielkich wydarzeń historycznych na tematy podejmowane w malarstwie głównie polskim, np. udział Polaków w kampanii napoleońskiej;

• podaje przykłady dzieł malarskich inspirowanych powstaniem listopadowym i powstaniem styczniowym;

• podaje i omawia przykłady podejmowania tych samych motywów w literaturze i w sztukach plastycznych;

• podaje przykłady filmów będących adaptacjami dzieł literackich;

• podaje przykłady motywów wspólnych dla fabuły dzieła literackiego i fabuły dzieła literackiego;

• zna nazwisko i najważniejsze filmy przynajmniej jednego polskiego reżysera filmowego poza Andrzejem Wajdą.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie ­korespon­dencji sztuk:

• wymienia najważniejsze cechy estetyki romantycznej i podaje odpowiednie przykłady jej zastosowania w praktyce twórczej;

• wskazuje na różnorodność tematów i inspiracji w malarstwie: np. wielkie sceny historyczne, nastrojowe pejzaże, romantyczne portrety znanych twórców, choćby Adama Mickiewicza;

• wykazuje orientację w muzyce doby romantyzmu;

• wskazuje na romantyczne inspiracje w wybranych filmach, np. w filmie Wiek niewinności Martina Scorsese.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze samodzielnie charakterystykę z elementami rozprawki;

• sporządza samodzielnie przynajmniej jeden krótki referat na określony temat;

• pisze mowę z punktu widzenia oskarżyciela lub obrońcy;

• formułuje uzasadnione oceny, sądy, opinie o czynach i postawach poznanych bohaterów literackich i filmowych;

• przedstawia motywacje działań postaci;

• wyraża poglądy na tematy polityczne, społeczne, moralne;

• ocenia poznane teksty kultury wg podanych kryteriów;

• pisze co najmniej jedną recenzję;

• sporządza opis sytuacji;

• sporządza opis obyczaju;

• pisze autorską wersję charakterystyki Jacka Soplicy;

• pisze zawiadomienie;

• pisze rozprawki służące ukazaniu działania człowieka pod wpływem silnych emocji.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• jak wyżej oraz:

• pisze fragment pamiętnika lub dziennika inspirowany analizą zachowania ­boha­tera literackiego w określonej sytuacji życiowej;

• analizuje wybrany utwór romantyczny pod kątem jego walorów.

Klasa III

Zamieszczony niżej plan wynikowy:

1. jest uporządkowanym wykazem pożądanych wyników uczenia się ucznia;

2. dotyczy wzrostu wiedzy i umiejętności ucznia w następujących dziedzinach:

• literatury;

• znajomości innych tekstów kultury (malarstwa, architektury, rzeźby, muzyki, filmu, tekstów kabaretowych, tekstów pieśni i piosenek);

• wiedzy o języku;

• teorii literatury i kultury;

• form wypowiedzi;

• szeroko rozumianego kontekstu, w którym powstają ww. typy tekstów kultury, głównie: filozoficznego, historycznego, politycznego i społecznego;

3. dotyczy w całości materiału zamieszczonego w podręczniku Czas na polski. Gimnazjum.

Klasa III.

W opracowaniu planu zastosowano dwie metody postępowania:

• analityczną: posłużono się nią w odniesieniu do rozdziału Realizm (1. część podręcznika) oraz w odniesieniu do wszystkich rozdziałów i podrozdziałów 2. części podręcznika (Spełniona Apokalipsa, Współcześni);

• syntetyzującą: posłużono się nią w odniesieniu do rozdziałów Koniec wieku oraz Między wojnami; plan wynikowy ułożono tu do każdej dużej części podręcznika. Obejmuje on zatem umiejętności ucznia w zakresie materiału dotyczącego całych epok historycznoliterackich.

Część 1. podręcznika

I Realizm

Rozdział 1. Twórcy nudnych opisów czy baczni obserwatorzy?

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego zamieszczonego w/w rozdziale podręcznika:

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, zachowując odpowiednią intonację i akcenty logiczne;

• odpowiada poprawnie i ze zrozumieniem na pytania umieszczone po fragmentach utworów literackich;

• wykonuje w zdecydowanej większości samodzielnie zadania z działu Pytania i polecenia;

• umie wskazać i scharakteryzować podstawowe funkcje opisów w poznanych fragmentach dzieł epickich, wierszowanych i prozatorskich;

• wykazuje się podstawową wiedzą historycznoliteracką: w związku z przywołanym w rozdziale kontekstem literackim (fragmenty Pana Tadeusza Adama Mickiewicza):

1. określa czas powstania tego utworu (np. wg schematu "pierwsza połowa lat trzydziestych XIX wieku");

B. wskazuje poprawnie przynależność dzieła do odpowiedniej epoki w historii literatury;

3. wykazuje się podstawową wiedzą na temat biografii, twórczości Mickiewicza, umie też określić jego miejsce w kulturze i literaturze polskiej;

4. zna problematykę Pana Tadeusza w zakresie przedstawionym w podręczniku Czas na polski w klasie II;

• wymienia nazwisko Balzaka w kontekście klasyków realizmu;

• wykonuje poprawnie przynajmniej jedno ćwiczenie z działu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego zamieszczonego w rozdziale podręcznika:

jak wyżej, a ponadto:

• wymienia Iliadę Homera jako najstarszy epos europejski;

• przedstawia kontekst kulturowy, w którym dzieło to powstało;

• prezentuje problematykę Iliady w takim zakresie, w jakim zostało to przedstawione w podręczniku Czas na polski w klasie pierwszej i drugiej;

• wskazuje i charakteryzuje związki pomiędzy Iliadą a Panem Tadeuszem w oparciu o fragmenty dzieł zamieszczone w podręczniku oraz inne, podane przez nauczyciela;

• umie scharakteryzować rolę Homera jako twórcy epickie tradycji w literaturze europejskiej (chodzi tu o wykazanie przez ucznia świadomości, że pisarz ten stworzył wzór, model epiki, do którego na różne sposoby i w różnym zakresie nawiązywać będą inni);

• rozpoznaje realistyczną technikę opisu w utworach spoza podręcznika;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia z działu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie i samodzielnie wykonuje ćwiczenia ze składni i frazeologii zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• samodzielnie powtarza wiedzę z tych dziedzin nauki o języku w oparciu o materiał zawarty w podręcznikach do klasy I i II gimnazjum;

• rozróżnia podstawowe typy wypowiedzeń: równoważnik zdania, wykrzyknienie, zdanie pojedyncze proste, zdanie pojedyncze rozwinięte, zdanie złożone współrzędnie (łączne, wynikowe, rozłączne i przeciwstawne), zdanie złożone podrzędnie (podmiotowe, orzecznikowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, przydawkowe), zdanie podrzędnie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania, zdanie wielokrotnie złożone;

• poprawnie przeprowadza analizę składniową ww. typów wypowiedzeń;

• poprawnie określa funkcje składniowe różnych części mowy;

• układa poprawnie własne wypowiedzenia należące do wskazanego w poleceniu typu wypowiedzeń;

• rozróżnia stałe i luźne związki frazeologiczne;

• poprawnie buduje różne typy związków frazeologicznych;

• zna skonwencjonalizowane znaczenie stałych związków frazeologicznych, stosuje te związki w samodzielnych wypowiedziach;

• określa pochodzenie związków o wyraźnej genealogii (np. biblijnej, mitologicznej, związanej z jakąś inną dziedziną życia).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• samodzielnie analizuje zdania wielokrotnie złożone o dużym stopniu trudności, złożone z więcej niż 5 elementów;

• dopasowuje podane zdania wielokrotnie złożone do wykresów;

• rozróżnia różne typy podmiotów oraz zdania bezpodmiotowe;

• wskazuje w analizie składniowej wyrazy poza związkami zdania.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozróżnia utwory epickie od lirycznych i dramatycznych;

• poprawnie stosuje podstawową dla epiki terminy: narrator, narracja, opowiadanie, opis, akcja, fabuła;

• rozpoznaje na podstawie wskazanych tekstów epos jako najstarszy gatunek epicki;

• wymienia tytuły utworów, które zostały zakwalifikowane jako przykłady eposu;

• wymienia podstawowe funkcje opisu w dziele epickim we wskazanych przykładach literackich;

• rozpoznaje cechy konwencji realistycznej we wskazanych utworach lub ich fragmentach, przyjmując za kryterium takie cechy jak naśladowanie rzeczywistości w sztuce oraz zasada prawdopodobieństwa.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• poprawnie charakteryzuje realizm jako konwencję w literaturze, w tym wskazuje na związki pomiędzy fabułą dzieła, obrazem świata przedstawionego, kreacją postaci a osobistymi doświadczeniami artysty;

• rozpoznaje cechy tej konwencji w tekstach spoza podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie sporządza opis miejsca, postaci, krajobrazu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• wykazuje dobrą znajomość różnych odmian opisu jako formy wypowiedzi.

Rozdział 2. Czas przemian

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, politycznego i społecznego towarzyszącego rozwojowi sztuki realistycznej:

• wymienia najważniejsze wydarzenia polityczne i społeczne zachodzące w Europie (takie jak: wojna krymska, powstanie nowych państw, powstanie Czerwonego Krzyża);

• dostrzega związki pomiędzy tymi wydarzeniami;

• potrafi w sposób syntetyczny wyjaśnić, na czym polegają przemiany w Europie w 2. połowie XIX wieku;

• wyjaśnia, na czym polega szybki rozwój techniki i cywilizacji w omawianym okresie;

• ukazuje różne skutki społeczne tego rozwoju, takie jak ukształtowanie się klasy robotniczej, głębokie podziały społeczne, ruchy rewolucyjne;

• charakteryzuje problem kolonializmu: wymienia mocarstwa kolonialne, ukazuje gospodarcze i społeczne znaczenie tego zjawiska;

• wymienia najważniejsze cechy ideologii komunistycznej i ocenia je.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, politycznego i społecznego towarzyszącego rozwojowi sztuki realistycznej:

jak wyżej, a ponadto:

• poprawnie kojarzy ważne fakty historyczne i społeczne z nazwiskami osób ściśle z nimi związanych;

• poprawnie posługuje się fachową terminologią, zwłaszcza dotyczącą ustroju społecznego (chodzi tu o nazwy jak: feudalizm, kapitalizm, komunizm);

• określa charakter przemian politycznych i społecznych w omawianym okresie (emancypacja dołów społecznych, narodziny systemu parlamentarnego, wzrost nastrojów i dążeń niepodległościowych).

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• przygotowuje samodzielnie pracę pisemną na podany temat o charakterze analitycznym;

• poprawnie sporządza opis wystawy, zwracając uwagę na szczególny charakter tego rodzaju przedsięwzięcia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• sporządza poprawnie bibliografię materiałów wykorzystanych w takiej pracy;

• korzysta z różnych źródeł informacji.

Rozdział 3. Sztuka realizmu

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• odnosi termin "realizm" do malarstwa i do literatury;

• na wybranych przykładach wskazuje cechy malarstwa realistycznego;

• trafnie wskazuje wspólne cechy realizmu w literaturze i malarstwie: szukanie tematów i inspiracji w codziennym życiu, wykorzystywanie osobistych doświadczeń życiowych, dążenie do ukazania rzeczywistości zgodnie z obiektywnym stanem rzeczy;

• zna imię i nazwisko, tytuły najważniejszych dzieł przynajmniej jednego malarza realisty;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przynajmniej jedno zadanie z działu Praca samodzielna lub A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej, a ponadto:

• wyjaśnia genezę nazwy "realizm";

• na podanych przykładach rozpoznaje cechy dzieł powstałych w konwencji romantycznej i realistycznej;

• na przykładach wymienia różnice dzielące te dwie metody twórcze;

• wykonuje samodzielnie i na ogół bezbłędnie większość zadań z działów Praca samodzielna i A teraz spróbuj sam.

Rozdział 4. Portrety satyryczne - skąpiec i kameleon

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego zamieszczonego w rozdziale podręcznika:

• płynnie czyta wskazane teksty literackie, zachowując odpowiednią intonację i akcenty logiczne;

• odpowiada poprawnie i ze zrozumieniem na pytania umieszczone po fragmentach utworów literackich;

• wykonuje w zdecydowanej większości samodzielnie zadania z działu Pytania i polecenia;

• rozpoznaje typy bohaterów literackich we wskazanych przez nauczyciela tekstach kultury i charakteryzuje je;

• na podstawie poznanych przykładów określa cele i zadania literatury realistycznej;

• dostrzega jej związek z określonym miejscem i czasem historycznym;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie co najmniej 2 zadania z działu Praca samodzielna i A teraz spróbuj sam, w tym koniecznie jedno o charakterze porównawczym (charakterystyka porównawcza Skąpca i Ebenezera Scrooge'a).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego zamieszczonego w rozdziale podręcznika:

jak wyżej, a ponadto:

• dostrzega i wymienia cechy właściwe dla metody realistycznej w tekstach powstałych wcześniej niż 2. połowa XIX wieku (np. w komediach Moliera),

• rozpoznaje technikę realistyczną w utworach spoza podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje większość ćwiczeń z działu Język giętki, czyli gramatyka do użytku;

• rozpoznaje zdanie i równoważnik zdania;

• przekształca równoważniki zdania w zdania pojedyncze i odwrotnie;

• rozpoznaje orzeczenie czasownikowe i orzeczenie imienne;

• definiuje zaimek jako część mowy;

• rozwiązując zadania i ćwiczenia, udowadnia znajomość różnych typów zaimków (głównie zaimków osobowych, wskazujących i dzierżawczych) oraz różnych funkcji składniowych pełnionych przez tę część mowy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• nazywa części składowe orzeczenia imiennego;

• rozpoznaje, jakie części mowy mogą być częściami orzeczenia imiennego;

• rozróżnia jeszcze inne typy zaimków niż wskazujące, osobowe i dzierżawcze.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• na podanych przykładach rozróżnia satyrę jako gatunek literacki oraz jako określenie pozagatunkowe i pozarodzajowe, oznaczające krytyczną i prześmiewczą postawę artysty wobec rzeczywistości.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje satyrę jako gatunek epicki;

• podaje przykłady satyr poznane w klasie drugiej;

• wymienia Krasickiego jako modelowego twórcę tego gatunku;

• łączy satyrę w drugim z poznanych znaczeń z tradycją literacką renesansu (np. niektóre fraszki Jana Kochanowskiego) i oświecenia.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze charakterystykę porównawczą na podany temat i w oparciu o materiał literacki znany z podręcznika;

• pisze wypracowanie w oparciu o przykłady zgromadzone samodzielnie.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej oraz:

• posługuje się bezbłędnie ww. formami wypowiedzi (zna zasady kompozycyjne obowiązujące w każdej z nich);

• gromadzi ciekawe i różnorodne przykłady;

• popełnia niewiele błędów językowych.

Rozdział 5. Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, politycznego i społecznego towarzyszącego rozwojowi sztuki realistycznej na ziemiach polskich:

• wymienia powstanie styczniowe jako fakt historyczny determinujący świadomość Polaków żyjących w 2. połowie XIX wieku, a przede wszystkim świadomość artystów;

• ukazuje powstanie styczniowe jako główny motyw w literaturze i w malarstwie ww. okresu, przywołując i umiejętnie interpretując podany w podręczniku przykład;

• obowiązkowo wykonuje polecenie z działu A teraz spróbuj sam, dotyczące zdobycia informacji na temat innych niż powstanie motywów w malarstwie Maksymiliana Gierymskiego;

• wykazuje umiejętność samodzielnego analizowania i interpretowania wybranego obrazu;

• poprawnie wykonuje co najmniej jedno polecenie z cyklu Praca samodzielna i A teraz spróbuj sam, oprócz wcześniej wymienionego;

• wymienia najważniejsze cechy sytuacji politycznej i społecznej Polaków w każdym z trzech zaborów;

• zna treść utworów literackich stanowiących ilustrację ww. sytuacji oraz poprawnie ją interpretuje;

• poprawnie odpowiada na pytania umieszczone po tych tekstach;

• wyjaśnia znaczenie terminów: Priwislinskij Kraj, Kulturkampf, autonomia galicyjska.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, politycznego i społecznego towarzyszącego rozwojowi sztuki realistycznej na ziemiach polskich:

jak wyżej oraz:

• wskazuje i charakteryzuje związki pomiędzy sytuacją polityczną w poszczególnych zaborach a postawą mieszkających tam Polaków;

• dostrzega i charakteryzuje relacje pomiędzy sytuacją polityczną i społeczną, w jakiej znaleźli się Polacy w 2. połowie XIX wieku a typem twórczości uprawianym przez polskich artystów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza uporządkowaną, przejrzystą kompozycyjnie notatkę na podstawie wskazanego rozdziału podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje większość ćwiczeń z działu Język giętki, czyli gramatyka do użytku,

• rozpoznaje zdania złożone podrzędnie i współrzędnie,

• przeprowadza analizę składniową w/w typów zdań, rysuje wykresy,

• rozpoznaje i nazywa funkcje komunikacyjne wypowiedzi i intencję wypowiedzi we wskazanych tekstach,

• samodzielnie tworzy wypowiedzi spełniające określone funkcje i mające określoną intencję,

• zna środki językowe służące wyrażeniu poszczególnych funkcji wypowiedzi.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• definiuje funkcje wypowiedzi;

• układa zdania do podanego schematu składniowego.

Rozdział 6. Pozytywizm

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego i publicystycznego zamieszczonego w rozdziale podręcznika:

• własnymi słowami wyjaśnia znaczenie następujących terminów i pojęć: "pozytywizm", "scjentyzm";

• zna nazwisko i poglądy oraz dokonania przynajmniej jednego z wybitnych badaczy żyjących w tym czasie;

• wykonuje poprawnie przynajmniej 2 ćwiczenia z działu Praca samodzielna, w tym obowiązkowo ćwiczenie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu;

• poprawnie odpowiada na pytania zamieszczone po fragmentach utworów literackich i publicystycznych;

• wyjaśnia własnymi słowami, co to jest praca organiczna i praca u podstaw.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości materiału literackiego i publicystycznego zamieszczonego w rozdziale podręcznika:

• przedstawia ze zrozumieniem pozytywistyczną koncepcję sztuki i literatury, z uwzględnieniem czynników ją kształtujących: wydarzeń politycznych i społecznych oraz wiedzy i filozofii;

• na wybranych przykładach przedstawia różnice pomiędzy romantyczną a pozytywistyczną koncepcją twórczości artystycznej i statusu artysty, samodzielnie powtarza konieczny do tego materiał z klasy II;

• obowiązkowo wykonuje samodzielnie ćwiczenie z cyklu A teraz spróbuj sam, dotyczące indywidualnego stanowiska ucznia wobec pozytywistycznej oceny dorobku romantycznego; wykazuje wiedzę na temat romantyzmu oraz zdolność argumentowania i oceniania;

• wymienia najważniejsze założenia programu społecznego i literackiego polskiego pozytywizmu.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze streszczenie wg podanych w podręczniku wskazówek.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wyjaśnia pojęcie aspektu;

• poprawnie stosuje czasowniki dokonane i niedokonane;

• przeprowadza analizę składniową zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie;

• rysuje wykresy tych zdań,

• poprawnie wykonuje stosowne ćwiczenia z podręcznika.

Rozdział 7. Bolesław Prus - realista i humorysta

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich i krytycznoliterackich oraz publicystycznych:

• przeprowadza analizę i interpretację podanych tekstów lub ich fragmentów wg zamieszczonych w podręczniku pytań i poleceń;

• zna najważniejsze fakty z biografii Bolesława Prusa i potrafi wykorzystać tę wiedzę w pracy nad jego utworami lub fragmentami jego utworów zamieszczonymi w/w rozdziale podręcznika;

• zalicza Prusa do pisarzy i publicystów;

• wykonuje zdecydowanie samodzielnie te polecenia i zadania, które służą doskonaleniu się ucznia w rozumieniu czytanego tekstu;

• na podstawie poznanych utworów lub ich urywków przedstawia właściwą dla Prusa ocenę społeczeństwa polskiego 2. połowy XIX wieku;

• wiąże tę ocenę z pozytywistycznymi poglądami pisarza;

• wykonuje poprawnie co najmniej 1 - 2 ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam, w tym obowiązkowo ćwiczenie polegające na porównaniu ujęcia tego samego motywu (pejzaż Powiśla) w literaturze i w malarstwie;

• wykazuje dobrą znajomość treści i problematyki noweli Kamizelka;

• wykazuje dobrą znajomość treści i problematyki przytoczonego w rozdziale felietonu Bolesława Prusa oraz jednego felietonu pochodzącego ze współczesnej prasy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich i krytycznoliterackich oraz publicystycznych:

jak wyżej, a ponadto:

• przedstawia biografię Bolesława Prusa jako modelową biografię pozytywisty i realisty, zwracając uwagę na model wykształcenia, światopogląd, system wartości, doświadczenie życiowe (w tym udział w powstaniu styczniowym), pojmowanie zadań pisarza, stosunek do bieżących problemów politycznych i społecznych;

• dostrzega i określa związki pomiędzy poglądami Prusa wyrażanymi w publicystyce a problematyką podejmowaną przez niego w dziełach literackich;

• podaje przykłady tekstów współczesnych utrzymanych w konwencji realistycznej, znanych z podręcznika;

• wymienia i charakteryzuje różne typy felietonów znanych z piśmiennictwa współczesnego.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie większość zadań z cyklu Język giętki, czyli gramatyka do użytku;

• samodzielnie powtarza materiał gramatyczny z zakresu fleksji i składni liczebników;

• rozpoznaje cechy stylu potocznego we wskazanych tekstach.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej oraz:

• rozróżnia rodzaje liczebników i sposoby ich zastosowania w języku;

• definiuje pojęcie stylu;

• rozróżnia style funkcjonalne współczesnej polszczyzny;

• stosuje tę wiedzę we własnych komunikatach językowych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę na zadany temat, zachowując podstawowe rygory kompozycyjne dla tej formy wypowiedzi: formułuje tezę, dobiera argumenty, przywołuje co najmniej jeden tekst kultury jako ich źródło, wnioskuje;

• podejmuje próbę samodzielnej interpretacji wypowiedzi o charakterze sentencji czy też filozoficznego uogólnienia;

• podejmuje próbę napisania felietonu wg podanych wskazówek.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• pisze felieton z zachowaniem kanonu wymagań, ale jednocześnie w pełni oryginalny, o walorach literackich i merytorycznych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• charakteryzuje sposób kreacji narratora w noweli wskazanej przez nauczyciela;

• charakteryzuje sposób kreacji postaci właściwy dla tego gatunku epiki;

• rozpoznaje nowelę jako gatunek epicki;

• rozróżnia felieton od innych gatunków wypowiedzi literackiej i publicystycznej w oparciu o podane teksty.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej oraz:

• definiuje felieton;

• definiuje nowelę;

• posługuje się poprawnie pojęciem retrospekcji w analizie wskazanego tekstu.

Rozdział 8. Krzepiciele serc

Podrozdział: Pierwszy polski noblista

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich i krytycznoliterackich oraz publicystycznych:

• przeprowadza analizę i interpretację podanych tekstów lub ich fragmentów wg zamieszczonych w podręczniku pytań i poleceń;

• zna podstawowe fakty z biografii Henryka Sienkiewicza, odnosi je do właściwej epoki w historii i w literaturze;

• wymienia co najmniej 3 -4 tytuły dzieł Sienkiewicza, w tym obowiązkowo Trylogię;

• zalicza Sienkiewicza do pisarzy i publicystów;

• kojarzy postać Andrzeja Kmicica z Potopem, a scenę obrony klasztoru na Jasnej Górze jednoznacznie z Potopem;

• wykonuje poprawnie ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam, polegające na porównaniu postaci Kmicica z postacią średniowiecznego rycerza.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich i krytycznoliterackich oraz publicystycznych:

jak wyżej, a ponadto:

• rozpatruje biografię Sienkiewicza pod kątem wpływu tradycji rodzinnych i wychowania domowego na kształt osobowości i światopogląd pisarza;

• dostrzega i wymienia w życiorysie autora Trylogii takie zjawiska i procesy, które są charakterystyczne dla znacznej części polskiej szlachty w 2. połowie XIX wieku: utrata majątków na skutek działalności patriotycznej, konieczność kształcenia dzieci i przygotowania ich do życia poza wsią i folwarkiem, powstawanie inteligencji pochodzenia szlacheckiego;

• porównuje drogi życia i charakter twórczości dwóch wybitnych indywidualności polskiego pozytywizmu: Prusa i Sienkiewicza i wyciąga wnioski poprawne logicznie i merytorycznie;

• charakteryzuje właściwą dla Sienkiewicza koncepcję pisarstwa i społecznej oraz narodowej roli pisarza.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza notatkę wg podanych wskazówek i na podstawie zawartego w podręczniku materiału;

• pisze charakterystykę postaci w oparciu o poznany fragment tekstu literackiego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• w charakterystyce Kmicica wykorzystuje wiedzę na temat tej postaci zdobytą na podstawie wcześniej poznanych fragmentów Potopu (patrz: podręcznik Czas na polski do klasy pierwszej i drugiej gimnazjum).

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia gramatyczne zamieszczone w rozdziale;

• przeprowadza analizę składniową zdań pojedynczych i złożonych, rysuje wykresy;

• określa funkcje składniowe zdań podrzędnych w zdaniach podrzędnie złożonych;

• dopasowuje podane zdania do odpowiednich wykresów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• przekształca zdania pojedyncze na złożone określonego typu.

Podrozdział: Chluba Krakowa

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów popularnonaukowych i komentarza odautorskiego:

• wymienia podstawowe informacje biograficzne na temat życia i działalności artystycznej Jana Matejki;

• łączy jego malarstwo przede wszystkim z tematyką historyczną i narodową;

• wymienia tytuły co najmniej 2 - 3 słynnych obrazów Matejki;

• wymienia podstawowe cechy jego wizji wielkich scen i postaci historycznych;

• na podstawie zamieszczonego w podręczniku przykładu samodzielnie analizuje wskazaną przez nauczyciela reprodukcję obrazu Matejki;

• samodzielnie wykonuje polecenie A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów popularnonaukowych i komentarza odautorskiego:

jak wyżej, a ponadto:

• przedstawia w pełni i ze zrozumieniem charakterystyczną dla Matejki koncepcję malarstwa historycznego;

• łączy tę koncepcję z wiedzą na temat historycznej sytuacji Polaków w 2. połowie XIX wieku;

• w uzasadniony sposób ocenia i komentuje wizję historii ukazaną w dziełach Matejki, przywołując przykłady.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza rozprawkę na zadany temat zgodnie ze wskazówkami zawartymi w podręczniku;

• w stopniu więcej niż poprawnym wykazuje się znajomością zasad kompozycji właściwych dla tej formy wypowiedzi;

• przywołuje nieliczne, ale trafnie dobrane przykłady tekstów kultury związanych z tematem pracy;

• poprawnie je interpretuje;

• pisze pracę o charakterze odtwórczym, ale poprawną merytorycznie i ściśle związaną z tematem.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę bezbłędnie pod względem kompozycji i zgodności z tematem;

• gromadzi liczną i trafnie dobraną egzemplifikację;

• przytacza celne argumenty;

• odwołuje się do tekstów naukowych i popularnonaukowych;

• sporządza przypisy bibliograficzne i bibliografię na końcu pracy;

• umiejętnie cytuje;

• pisze ładnym, literackim językiem;

• wyraża własne, uzasadnione zdanie.

Część 1. podręcznika

II Modernizm

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich i publicystycznych:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• przeprowadza ich analizę i dokonuje interpretacji, odpowiadając na pytania i wykonując polecenia umieszczone po tekstach;

• buduje spójne, logiczne, poprawne językowo wypowiedzi ustne w związku z problematyką podjętą w zamieszczonych w podręczniku tekstach kultury;

• uczestniczy aktywnie w różnych formach pracy w toku lekcji;

• samodzielnie i bezbłędnie wykonuje przynajmniej 1 - 2 zadania z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna;

• wymienia najważniejsze cechy życia społecznego i politycznego przełomu XIX i XX wieku, wskazując głównie na: niespotykany dotąd rozwój techniki i cywilizacji, czas pokoju i stabilizacji w stosunkach międzynarodowych w Europie, rozwój demokracji mieszczańskiej, wzrost zamożności społeczeństw;

• wymienia co najmniej 2 zdobycze cywilizacyjne i techniczne z tego okresu oraz zna nazwiska ich twórców;

• charakteryzuje rolę mieszczaństwa w rozwoju kultury przełomu wieków;

• operuje przykładami literackimi ukazującymi krytyczną ocenę mieszczaństwa;

• wymienia główne elementy konfliktu artysta - filister i przywołuje odpowiednie przykłady literackie;

• w sposób uogólniony, ale poprawny merytorycznie, przedstawia modernistyczną koncepcję sztuki i artysty;

• ukazuje Galicję jako miejsce względnie swobodnego rozwoju polskiej kultury w relacji do sytuacji Polaków w zaborze pruskim i rosyjskim;

• kojarzy to z tzw. autonomią galicyjską;

• zna co najmniej jedną nazwę epoki w historii literatury przypadającej na przełom XIX i XX wieku, potrafi wyjaśnić jej sens;

• własnymi słowami charakteryzuje życie krakowskich artystów w tym okresie, podaje stosowne przykłady literackie;

• bezbłędnie kojarzy z modernizmem nazwiska następujących twórców: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa, Stefana Żeromskiego, Władysława Stanisława Reymonta;

• zna podstawowe fakty z życia i twórczości tych artystów, to jest: w przybliżeniu potrafi określić czas ich życia, kwalifikuje ich odpowiednio jako poetów lub prozaików (ewentualnie powieściopisarzy), poprawnie łączy ich nazwiska z tytułami dzieł czy pojedynczych wierszy, a tytuły z określoną problematyką;

• charakteryzuje trafnie problematykę podjętą przez nich w utworach, które w całości lub we fragmentach znalazły się w podręczniku, np. w poezji modernistycznej wskazuje podejmowanie takich tematów jak: Tatry, miłość do kobiety, sprawy egzystencjalne;

• rozróżnia status czy rangę każdego z tych twórców w świecie kultury modernistycznej, a także w kulturze polskiej w ogóle (np. ukazuje Reymonta jako drugiego po Sienkiewiczu laureata literackiej Nagrody Nobla, Tetmajera jako ,,barda” modernizmu, pisarstwo Żeromskiego z kolei kojarzy jednoznacznie z problematyką narodową i społeczną).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich i publicystycznych:

jak wyżej, a ponadto:

• wyjaśnia znaczenie nazwy belle epoque, ze zrozumieniem posługuje się nią w wypowiedziach na temat charakteru kultury na przełomie XIX i XX wieku,

• ukazuje złożony charakter epoki, np. przez przywołanie i interpretację poznanych poglądów Artura Schopenhauera;

• w sposób analityczny prezentuje modernistyczną koncepcję sztuki i artysty, wykorzystując przykłady utworów o charakterze wystąpień programowych;

• wyjaśnia pojęcie manifestu programowego i podaje odpowiednie przykłady, choćby Confiteor Stanisława Przybyszewskiego;

• poprawnie stosuje różne terminy nazywające epokę przełomu XIX i XX wieku w literaturze i sztuce;

• charakteryzuje wyjątkową rolę Krakowa w rozwoju polskiej kultury modernistycznej;

• wyjaśnia znaczenie określenia "cyganeria artystyczna" i poprawnie je stosuje; ukazuje ponadczasowy charakter tego zjawiska w kulturze, powołując się na odpowiednie przykłady z kultury dwudziestowiecznej, głównie Piwnicy pod Baranami i działalności Piotra Skrzyneckiego;

• trafnie przedstawia model życia cyganerii artystycznej, modernistycznej i współczesnej;

• wykonuje poprawnie wszystkie z serii Praca samodzielna oraz A teraz spróbuj sam;

• podaje poznany fragment Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy-Tetmajera jako przykład prozy inspirowanej kulturą góralską; rozpoznaje rodzaj zastosowanej tu stylizacji językowej, uzasadnia jej użycie;

• porównuje sposoby ujęcia motywów tatrzańskich u Kasprowicza i u Tetmajera, wyciąga poprawne merytorycznie wnioski;

• poszukuje samodzielnie informacji na tematy podane w podręczniku, związane z omawianą epoką oraz życiem i twórczością jej najwybitniejszych reprezentantów;

• na wybranych przykładach omawia styl pisania właściwy dla Stefana Żeromskiego.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń i poleceń z działu Język giętki, czyli gramatyka do użytku;

• poprawnie odmienia rzeczowniki zakończone na -anin;

• rozróżnia zdanie złożone podrzędnie, zdanie złożone współrzędnie oraz zdanie złożone wielokrotnie wg podanych w podręczniku kryteriów;

• poprawnie ustala relacje pomiędzy zdaniami składowymi w konstrukcjach złożonych;

• przeprowadza analizę składniową wypowiedzenia wielokrotnie złożonego wg porządku przedstawionego w podręczniku;

• sporządza wykresy wypowiedzeń wielokrotnie złożonych;

• analizuje zdania wielokrotnie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania;

• łączy w odpowiednie pary podane zdania wielokrotnie złożone i wykresy;

• znajduje zdanie główne w podanych zdaniach wielokrotnie złożonych;

• dzieli wypowiedzenia wielokrotnie złożone na części składowe wg podanego wykresu;

• rozróżnia osobowe, nieosobowe i bezosobowe formy czasownika;

• poprawnie odmienia zaimki wskazujące typu ów;

• rozpoznaje imiesłowy przymiotnikowe i dzieli je na odpowiednie typy oraz imiesłowy przysłówkowe i dzieli je na odpowiednie typy;

• zna sposób tworzenia ww. rodzajów imiesłowów;

• poprawnie tworzy tryb przypuszczający czasowników i stosuje go w wypowiedziach;

• wykonuje poprawnie wskazane ćwiczenia z zakresu fleksji rzeczowników;

• wyjaśnia własnymi słowami, na czym polega zjawisko stylizacji;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia służące rozpoznaniu stylizacji biblijnej, archaizacji;

• wyjaśnia, na czym polega zabieg stylizacji gwarowej, rozpoznaje go we wskazanych tekstach, uzasadnia sens jego użycia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• rozróżnia podane zdania wielokrotnie złożone na: złożone współrzędnie, złożone podrzędnie, złożone współrzędno-podrzędnie, stosując odpowiednie kryteria podziału;

• łączy zdania pojedyncze w zdania wielokrotnie złożone o określonym modelu;

• łączy sposób tworzenia poszczególnych rodzajów imiesłowów z aspektem czasownika, od którego dany imiesłów jest tworzony;

• wskazuje warstwy języka poddane zabiegom stylizacyjnym w różnych tekstach;

• na ogół bezbłędnie rozpoznaje i nazywa typ stylizacji, uzasadnia jej funkcjonalność w danym utworze lub jego fragmencie;

• stosuje wymiennie określenia "stylizacja gwarowa" i "dialektyzacja".

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie pisze prace należące do następujących form wypowiedzi, poznanych w klasie I. i II. gimnazjum: charakterystyka postaci literackiej, dialog, notatka na podstawie rozdziału podręcznika, referat, opis przedmiotu, opis przeżycia wewnętrznego, opis obyczaju, list, zaproszenie, ogłoszenie, anons reklamowy, mowa, charakterystyka postaci wybranego twórcy w oparciu o samodzielnie zdobyte materiały;

• w pracach zachowuje zasady kompozycji właściwe dla każdej z ww. form, zna typową dla nich poetykę, unika banałów, frazesów, obiegowych sądów; przytacza odpowiednią egzemplifikację, dobiera stosowne środki językowe, uzasadnia swoje opinie, racje i sądy;

• w stopniu wystarczającym posługuje się techniką felietonu, choć pisze prace tego rodzaju niekoniecznie odznaczającą się walorami literackimi i wysokim poziomem oryginalności, wykorzystuje w felietonie zawarte w podręczniku sugestie;

• rozróżnia biografię i życiorys;

• pisze życiorys wg wskazanego modelu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, oraz:

• wykorzystuje w pracach wiedzę spoza podręcznika i spoza szkoły;

• w felietonie zachowuje wysoki stopień oryginalności i pomysłowości;

• dba o bardzo staranny, literacki język i styl;

• wysuwa samodzielne, poważnie uzasadnione wnioski;

• wykazuje dużą kulturę humanistyczną.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• wymienia główne przejawy nowego pojmowania sztuki;

• wskazuje przykłady sztuki impresjonistycznej;

• na wybranym, klasycznym przykładzie omawia cechy tej konwencji przede wszystkim w malarstwie, w mniejszym stopniu w literaturze, najlepiej w poezji;

• zna nazwisko i tytuły największych dzieł przynajmniej jednego malarza impresjonisty;

• wykonuje poprawnie i samodzielnie przynajmniej jedno ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam, które dotyczy analizy reprodukcji impresjonistycznego obrazu;

• orientuje się w twórczości van Gogha i Gaudiego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• posługuje się poprawnie terminem "postimpresjonizm";

• umieszcza twórczość van Gogha i Muncha we właściwym kontekście artystycznym;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie wszystkie ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam , które dotyczą analizy dzieł plastycznych;

• stosuje poprawnie termin "secesja";

• dostrzega i charakteryzuje konflikt pomiędzy twórczością a masową produkcją, także przedstawia jego współczesne wydanie;

• na wybranych przykładach charakteryzuje modernistyczną tendencję do syntezy sztuk.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• we wskazanych przykładach rozpoznaje lirykę bezpośrednią i opisową.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wskazuje synestezję w wybranych przykładach literackich;

• rozpoznaje jej mechanizmy;

• rozpoznaje lirykę pośrednią w analizowanych utworach;

• potrafi określić właściwe dla niej środki poetyckie i uzasadnić jej użycie w konkretnym wierszu.

Część 1. podręcznika

III Między wojnami

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich i publicystycznych:

• płynnie czyta teksty zamieszczone w podręczniku;

• przeprowadza ich analizę i dokonuje interpretacji, odpowiadając na pytania i wykonując polecenia umieszczone po tekstach;

• samodzielnie wykonuje te zadania z serii Pytania i polecenia, które służą doskonaleniu umiejętności czytania ze zrozumieniem;

• wykonuje poprawnie przynajmniej 2 - 3 zadania z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna;

• buduje spójne, logiczne, poprawne językowo wypowiedzi ustne w związku z problematyką podjętą w zamieszczonych w podręczniku tekstach kultury;

• uczestniczy aktywnie w różnych formach pracy w toku lekcji;

• poprawnie określa czas trwania I wojny światowej;

• wymienia najważniejsze skutki polityczne wojny, a przede wszystkim powstanie niepodległej Polski, wybuch i zwycięstwo rewolucji bolszewickiej w Rosji;

• zna i poprawnie interpretuje problematykę zamieszczonych w rozdziale fragmentów powieści Borysa Pasternaka Doktor Żywago;

• omawia rozwój kultury popularnej w tym okresie, zwracając przede wszystkim uwagę na następujące jego przejawy: wprowadzenie do tekstów kultury wysokiej, np. do liryki, tematyki zabawowej, rozrywkowej; rozwój kina; kult gwiazd filmowych; rewolucja w modzie, muzyce i w obyczajach;

• wymienia nazwiska i dokonania postaci najbardziej zasłużonych dla rozwoju nowego modelu kultury i nowych dziedzin kultury, np. Charliego Chaplina;

• podaje przykłady twórczości o charakterze kabaretowym i satyrycznym;

• ukazuje kontynuacje niektórych trendów i tendencji powstałych w dwudziestoleciu w kulturze współczesnej, np. kult gwiazd filmowych;

• samodzielnie wartościuje te zjawiska w uzasadniony sposób;

• tworzy uogólniony obraz przemian w sztuce, literaturze, stylu życia i obyczajach, właściwy dla omawianej epoki i traktuje go jako kontekst do charakterystyki sytuacji w wyzwolonej Polsce;

• zna najważniejsze wydarzenia z życia Józefa Piłsudskiego, przedstawia go jako jedną z największych osobistości w odrodzonym państwie polskim;

• wymienia i interpretuje najważniejsze polityczne i społeczne zaistniałe w II Rzeczypospolitej;

• na konkretnych przykładach przedstawia tematykę wierszy dominującą w pierwszej fazie twórczości poetów należących do tego ugrupowania;

• podaje jeden przykład tekstu literackiego o charakterze kabaretowym i własnymi słowami przedstawia jego istotę;

• charakteryzuje postawę futurystów wobec sztuki, współczesności i tradycji, przywołując co najmniej jeden przykład ich wystąpienia;

• zna nazwisko co najmniej jednego futurysty, podaje i omawia przykład utworu jego autorstwa;

• interpretuje Balladę dziadowską Bolesława Leśmiana na poziomie treści, wykazuje odniesienia do romantyzmu obecne w tym utworze;

• opowiada własnymi słowami o problematyce poznanych fragmentów powieści Ferdydurke Witolda Gombrowicza.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich i publicystycznych:

jak wyżej oraz:

• wykonuje poprawnie wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna;

• przedstawia przyczyny kryzysu demokracji mieszczańskiej po I wojnie światowej;

• wyjaśnia intencje utworzenia i zakres działania Ligi Narodów;

• przedstawia rozwój sytuacji politycznej w Rosji od abdykacji cara w 1917 roku do zwycięstwa komunistów;

• wymienia podstawowe elementy i cechy nowego ustroju, takie jak: terror polityczny, likwidacja przeciwników politycznych, wojujący ateizm, odrzucenie tradycji;

• zna i poprawnie interpretuje zamieszczone w podręczniku przykłady literackich opisów wydarzeń rewolucyjnych;

• charakteryzuje mechanizmy satyry i parodii zastosowane w podanych tekstach literackich, np. w piosence Mariana Hemara Ten wąsik;

• wskazuje podobieństwa i różnice pomiędzy zjawiskami dominującymi w kulturze europejskiej w omawianym okresie a rozwojem kultury i życia społecznego w wyzwolonej Polsce;

• ukazuje działalność Piłsudskiego jako wybitnego polityka i męża stanu, prezentuje jego koncepcję życia publicznego w niepodległej Polsce, wskazuje jego zasługi dla II Rzeczypospolitej;

• przedstawia złożony charakter życia politycznego i społecznego w odrodzonej Polsce;

• charakteryzuje właściwe dla Skamandrytów rozumienie roli nowoczesnej poezji i statusu nowoczesnego artysty;

• kojarzy Skamandra jako grupę literacką, zna nazwiska przynajmniej 2 - 3 członków tej grupy;

• porównuje wczesnoskamandrycką koncepcję sztuki i artysty z poznanymi wcześniej, np. romantyczną czy modernistyczną i wyciąga logiczne, uzasadnione wnioski z takiego porównania;

• postrzega Skamandrytów, a zwłaszcza Juliana Tuwima, także jako twórców tekstów kabaretowych, tekstów piosenek, popularnych skeczy i monologów;

• podaje przykład takiej działalności i przeprowadza jego analizę oraz interpretację;

• w uzasadnionej wypowiedzi przedstawia znaczenie działalności Skamandrytów dla naszej poezji;

• charakteryzuje kabaret jako jedną z najpopularniejszych działalności artystycznej w Polsce w okresie międzywojennym;

• własnymi słowami opowiada o dokonaniach Zielonego Balonika i kabaretu Qui pro quo, wymienia poznane utwory i nazwiska związane z tym kabaretem;

• wyjaśnia zjawisko kabaretu literackiego, omawia poznane przykłady charakterystycznych dla niego tekstów;

• łączy z działalnością kabaretową takie postacie jak Marian Hemar, Fryderyk Jarossy, poetów Skamandra;

• w nawiązaniu do postawy futurystów charakteryzuje postawę prowokacji artystycznej i obyczajowej, podaje odpowiednie przykłady literackie;

• wymienia cechy odmienności życia i poetyckiego świata Leśmiana wobec literackich praktyk i tendencji obecnych w twórczości innych poetów dwudziestolecia;

• interpretuje zawarte w podręczniku wiersze Leśmiana na poziomie idei oraz na poziomie stosunku do tradycji literackiej, głównie romantycznej;

• zna najważniejsze fakty z życia Witolda Gombrowicza; klasyfikuje go jako pisarza awangardowego; charakteryzuje, w sposób uproszczony, jego koncepcję pisarstwa i pozycji artysty;

• przedstawia gombrowiczowską wizję relacji międzyludzkich na podstawie zamieszczonych w podręczniku fragmentów powieści Ferdydurke.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu podstaw składni zdania wielokrotnie złożonego: dzieli zdania na części składowe, odpowiednio numeruje je, określa relacje podrzędności i współrzędności między nimi, rysuje wykresy i opisuje je; dopasowuje podane zdania i wykresy;

• ma wiedzę operacyjną i funkcjonalną z podstaw słowotwórstwa, co przejawia się w : umiejętności wyrażenia własnymi słowami, co jest przedmiotem słowotwórstwa jako dziedziny nauki o języku oraz w poprawnym wykonaniu znacznej części ćwiczeń umieszczonych w podręczniku;

• buduje parafrazy słowotwórcze dla wyrazów wskazanych w ćwiczeniach;

• poprawnie stosuje w rozwiązaniach zadań podstawowe terminy słowotwórcze: wyraz pochodny, temat słowotwórczy, formant słowotwórczy, zna i rozróżnia w ćwiczeniach rodzaje formantów słowotwórczych;

• przeprowadza analizę słowotwórczą podanych wyrazów wg wskazań zamieszczonych w podręczniku;

• rozróżnia formacje podzielne słowotwórczo i wyrazy pod tym względem niepodzielne;

• na przykładach wskazuje związek między budową słowotwórczą a znaczeniem rzeczowników, przymiotników i czasowników;

• zna sposoby tworzenia nowych wyrazów, co dokumentuje, wykonując poprawnie ćwiczenia z tego zakresu;

• rozpoznaje neologizmy we wskazanych tekstach, określa cel użycia tego środka.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• przeprowadza analizę składniową wypowiedzenia wielokrotnie złożonego ze zdaniem wplecionym;

• określa wpływ formantu słowotwórczego na znaczenie wyrazu pochodnego w wyrazach należących do różnych części mowy;

• wskazuje związki między budową słowotwórczą a znaczeniem wyrazu;

• wyjaśnia, czym jest neologizm;

• rozpoznaje neologizmy słowotwórcze, znaczeniowe i frazeologiczne we wskazanych tekstach, określa cel użycia tego środka w konkretnej sytuacji językowej.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sprawnie posługuje się następującymi formami wypowiedzi, poznanymi na wcześniejszych etapach kształcenia: ogłoszenie, zaproszenie, referat, recenzja, rozprawka;

• przy ich sporządzaniu postępuje zgodnie z poleceniami zawartymi w podręczniku;

• pisze ściśle na temat i zgodnie z poetyką właściwą dla danej formy wypowiedzi;

• rozróżnia wywiad jako formę wypowiedzi, definiuje ją własnymi słowami;

• rozróżnia typy wywiadu: telewizyjny, radiowy, prasowy, wywiad-rzeka i inne;

• samodzielnie komponuje plan wywiadu, układając pytania odpowiednie do typu rozmowy i osoby rozmówcy;

• pisze prace, w których przedstawia swój pogląd na określony temat, np. mody, uzasadniając swoje racje i poglądy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• samodzielnie wyszukuje przydatne wpisaniu pracy informacje;

• sporządza przypisy bibliograficzne i bibliografię;

• wykazuje wysoki poziom sprawności językowej;

• ma ciekawe i oryginalne pomysły;

• wykazuje się oczytaniem i erudycją;

• pisze samodzielnie analizy porównawcze wskazanych utworów lub ich fragmentów;

• stosuje aparat pojęciowy właściwy dla danego rodzaju pracy.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• charakteryzuje rewolucyjną postawę w sztukach plastycznych, podaje jej przyczyny i przejawy;

• wymienia przynajmniej jednego artystę z grona twórców awangardowych, zna tytuły jego najsławniejszego dzieła, np. Pablo Picasso Panny z Avignon.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej oraz:

• charakteryzuje rolę w tworzeniu się awangardowego nurtu w sztuce XX wieku takich artystów jak Dali, Ernst, Duchamp, omawia cechy ich koncepcji sztuki, podaje przykłady ich najgłośniejszych dzieł.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• stosuje w analizie i interpretacji poznanych utworów podstawowy aparat pojęciowy, właściwy dla epiki i liryki, typu: narrator, fabuła, podmiot liryczny itp.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej, a ponadto:

• wskazuje najważniejsze cechy poetyki tekstów kabaretowych: karykatura, ironia, satyra żart, aluzja literacka, aluzja polityczna czy obyczajowa, gra słów;

• poprawnie posługuje się takimi pojęciami jak szmonces, szlagwort;

• przeprowadza ich analizę;

• poprawnie posługuje się terminem "groteska", odnosząc go do analizy i interpretacji konkretnych tekstów kultury,

• poprawnie posługuje się terminem "parodia", wykorzystując go w analizie porównawczej wskazanych tekstów kultury.

Część 2. podręcznika

I Spełniona Apokalipsa

Rozdział 1. Hitler i Stalin

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich, publicystycznych i naukowych:

• płynnie czyta utwory i fragmenty utworów zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• interpretuje podane teksty, należące do różnych gatunków wypowiedzi, wg pytań, poleceń i wskazówek podanych w podręczniku;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przynajmniej jedno ćwiczenie z serii Praca samodzielna oraz A teraz spróbuj sam;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przede wszystkim te ćwiczenia, które służą doskonaleniu umiejętności czytania ze zrozumieniem;

• wykorzystuje zamieszczone w podręczniku wiadomości na temat historii, polityki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji zjawisk zachodzących w kulturze tego okresu;

• uczestniczy w dyskusjach prowadzonych podczas lekcji, wypowiadając uzasadnione merytorycznie poglądy;

• trafnie ocenia wypadki historyczne i polityczne zaistniałe w omawianym okresie;

• w mądrych, poważnych wypowiedziach daje wyraz świadomości ich ponadczasowego znaczenia;

• wykazuje dobrą orientację w biografii Hitlera i Stalina;

• charakteryzuje rolę, jaką obydwaj dyktatorzy odegrali w historii Europy w XX wieku;

• ukazuje literackie komentarze, także pisane wiele lat po II wojnie, do życia i działalności obu dyktatorów;

• wymienia i odpowiednio ocenia najważniejsze cechy ustroju totalitarnego: zniewolenie i indoktrynowanie społeczeństwa, bezwzględna likwidacja opozycji politycznej, natrętna i kłamliwa propaganda, ekspansywność, terror, tworzenie kłamliwej wersji historii własnej i powszechnej, polityka siły i faktów dokonanych w stosunkach międzynarodowych, wykorzystywanie słabości demokracji parlamentarnej;

• zniewalanie i upartyjnianie sztuki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich, publicystycznych i naukowych:

jak wyżej oraz:

• wykonuje samodzielnie i poprawnie ćwiczenia z serii Praca samodzielna oraz A teraz spróbuj sam;

• przedstawia mechanizmy społeczne i okoliczności historyczne, które umożliwiły Hitlerowi i Stalinowi, postaciom z nizin społecznych, ludziom cierpiącym na kompleks niższości, dojść do władzy i odegrać niespotykaną w dziejach ludzkości rolę;

• na wybranych przykładach przedstawia zależność ludzkiego losu od wielkich wypadków historycznych;

• w wypowiedziach wykazuje świadomość bezprecedensowego charakteru omawianych w rozdziale wydarzeń i zjawisk politycznych; daje temu wyraz przez formułowanie mądrych i dojrzałych sądów i ocen, tak w wypowiedziach ustnych, jak i w pisemnych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu poznanych poprzednio podstaw słowotwórstwa;

• wyjaśnia, co to jest rodzina wyrazów;

• tworzy rodziny wyrazów, zgodnie z poleceniami ćwiczeń;

• uzupełnia brakujące ogniwa w podanych rodzinach wyrazów;

• wyjaśnia własnymi słowami, co to jest rdzeń;

• znajduje rdzeń w podanych wyrazach;

• tworzy rzeczowniki od istniejących zgodnie z poleceniem w ćwiczeniu (np. zdrobnienia, zgrubienia, nazwy wykonawców czynności i inne);

• wskazuje oboczności fonetyczne w rdzeniu podanych wyrazów;

• poprawnie posługuje się skrótowcami;

• poprawnie wykonuje ćwiczenia wymagające określenia rodzaju i liczby skrótowców;

• poprawnie akcentuje skrótowce;

• poprawnie zapisuje skrótowce.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej oraz:

• definiuje zjawisko oboczności rdzenia;

• zna podział skrótowców, co wykazuje, wykonując poprawnie ćwiczenia z tego zakresu;

• kojarzy sposób wymawiania skrótowców ze sposobem ich odmiany.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sprawnie posługuje się formą rozprawki; w części samodzielnie zbiera do niej materiały; funkcjonalnie wykorzystuje wiedzę wyniesioną z lekcji i z lektury odnośnych rozdziałów podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• bezbłędnie pisze rozprawkę na zadany temat;

• gromadzi doskonale dobraną argumentację;

• przywołuje poważne źródła wiedzy;

• formułuje samodzielnie wnioski.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• trafnie rozpoznaje poetykę groteski we wskazanych teksach;

• uzasadnia celowość użycia tej kategorii estetycznej w konkretnym utworze lub jego fragmencie.

Rozdział 2. Wojna

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich, publicystycznych i naukowych:

• płynnie czyta utwory i fragmenty utworów zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• interpretuje podane teksty, należące do różnych gatunków wypowiedzi, wg pytań, poleceń i wskazówek podanych w podręczniku;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przynajmniej jedno ćwiczenie z serii Praca samodzielna oraz A teraz spróbuj sam;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie przede wszystkim te ćwiczenia, które służą doskonaleniu umiejętności czytania ze zrozumieniem;

• wykorzystuje zamieszczone w podręczniku wiadomości na temat historii, polityki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji zjawisk zachodzących w kulturze tego okresu;

• uczestniczy w dyskusjach prowadzonych podczas lekcji, wypowiadając uzasadnione merytorycznie poglądy;

• trafnie ocenia wypadki historyczne i polityczne zaistniałe w omawianym okresie;

• w mądrych, poważnych wypowiedziach daje wyraz świadomości ich ponadczasowego znaczenia;

• poprawnie odtwarza charakter sytuacji politycznej i międzynarodowej, poprzedzającej wybuch II wojny światowej, w związku z tym:

• przedstawia sytuację w Niemczech i we Włoszech;

• ukazuje reakcję Zachodu na polityczne uzurpacje Hitlera i jego popleczników;

• charakteryzuje rolę Niemiec w wywołaniu globalnego konfliktu zbrojnego;

• wyjaśnia znaczenie takich terminów jak: Anschluss Austrii, eksterytorialny korytarz przez polskie Pomorze, żądanie włączenia do Rzeszy Wolnego Miasta Gdańska, pakt Ribbentrop - Mołotow, zajęcie najpierw czechosłowackich Sudetów, a później zajęcie całej Czechosłowacji;

• zna datę rozpoczęcia II wojny światowej i bezpośrednie okoliczności towarzyszące temu;

• zna popularne utwory o tematyce wojennej: piosenki, podwórkowe ballady, stanowiące kanon polskiej kultury popularnej, powstałej pod wpływem wojny i okupacji;

• ukazuje tragiczny los Polaków po ataku sowieckiej Rosji 17 IX 1939 roku;

• wymienia i odpowiednio charakteryzuje takie wydarzenia jak: obrona Westerplatte, obrona Poczty Gdańskiej, obrona Warszawy we wrześniu 1939 roku;

• zna najważniejsze bitwy na różnych frontach II wojny, w których Polacy zasłużyli się w sposób szczególny, np. Monte Cassino.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego, społecznego i filozoficznego właściwego dla ww. epoki oraz w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytycznoliterackich, publicystycznych i naukowych:

jak wyżej oraz:

• dokonuje indywidualnie i samodzielnie syntezy losów Polaków po wybuchu II wojny światowej, zwracając uwagę na: konieczność prowadzenia wojny z dwoma potężnymi przeciwnikami, osamotnienie z powodu biernej postawy Anglii i Francji;

• przedstawia chronologicznie wydarzenia kluczowe dla II wojny na jej najważniejszych frontach;

• wykonuje poprawnie i samodzielnie wszystkie zadania z cyklu Praca samodzielna oraz A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia sprawdzające i utrwalające wiedzę z podstaw słowotwórstwa, np. tworzenie zdrobnień;

• poprawnie posługuje się skrótowcami.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• tworzy wskazane w poleceniu derywaty, posługując się odpowiednimi formantami słowotwórczymi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza notatkę na podstawie wskazanego rozdziału podręcznika;

• pisze rozprawkę na podany temat.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej, a ponadto:

• w rozprawce zwraca szczególną uwagę na pogłębienie argumentacji i samodzielne wnioskowanie.

Rozdział 3. Okupacja

Podrozdział: Losy Polaków na Wschodzie

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości losów Polaków na terenach zajętych przez Rosję sowiecką po 17 IX 1939 roku:

• czyta ze zrozumieniem fragmenty utworów należących do literatury faktu, zamieszczone w tej części podręcznika;

• ma świadomość, że autorami tych tekstów są ludzie, którzy boleśnie doświadczyli opisywanych przez siebie wydarzeń, ich relacja jest w pełni wiarygodna;

• przeprowadza interpretację tych utworów wg zamieszczonych w rozdziale pytań, poleceń i wskazówek;

• wykorzystuje ten materiał do wypowiadania własnych sądów i ocen;

• wymienia podstawowe fakty świadczące o wyjątkowym bestialstwie władz rosyjskich wobec mieszkających na Wschodzie Polaków;

• prezentuje swoisty zespół działań podjętych przez Rosjan, składających się na martyrologię Polaków na Wschodzie, zwraca więc uwagę na:

• planowe niszczenie polskiej inteligencji;

• okrucieństwo i bezwzględność w zadawaniu śmierci polskiej ludności cywilnej;

• barbarzyńskie warunki deportacji Polaków w głąb imperium rosyjskiego;

• wstrząsające warunki życia w miejscach deportacji: brak mieszkań, odpowiednich ubrań, praca ponad siły, głód, choroby, celowo poniżanie przesiedlonych;

• wymienia nazwiska autorów cytowanych w rozdziale wspomnień, zapisków i dzienników; ma podstawową wiedzę o tym, kim byli ci ludzie;

• wykonuje samodzielnie przynajmniej jedno polecenie z cyklu Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości losów Polaków na terenach zajętych przez Rosję sowiecką po 17 IX 1939 roku:

jak wyżej oraz:

• tworzy spójny, syntetyczny obraz tragicznych losów Polaków na Wschodzie w oparciu o poznane materiały;

• wykonuje w sposób oryginalny i ciekawy polecenia z cyklu Praca samodzielna.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia gramatyczne o charakterze powtórzeniowym, dotyczące form nieosobowych i bezosobowych czasownika;

• porządkuje podane wyrazy wg zależności: podstawa słowotwórcza - wyraz pochodny;

• uzupełnia brakujące elementy w rodzinie wyrazów.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze referat w oparciu o samodzielnie zebrane materiały.

Podrozdział: W Generalnej Guberni

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości warunków życia Polaków pod okupacją niemiecką:

• czyta ze zrozumieniem teksty i fragmenty tekstów o charakterze literackim, publicystycznym i naukowym;

• analizuje je i interpretuje wg podanych pytań i poleceń;

• formułuje samodzielnie sądy i opinie na temat wydarzeń ukazanych w tekstach kultury;

• dostrzega bezprecedensowy charakter wojennych doświadczeń Polaków;

• odnosi się odpowiednio do niemieckiej polityki prowadzonej wobec wszystkich warstw i środowisk polskiego społeczeństwa;

• łączy ją z wiedzą na temat ideologii nazistowskiej zdobytą na podstawie lektury wcześniejszych rozdziałów podręcznika;

• wykonuje samodzielnie przynajmniej jedno z trzech zadań z cyklu A teraz spróbuj sam oraz obowiązkowo jedyne w tym rozdziale zadanie z cyklu Praca samodzielna;

• zna zasady podziału administracyjnego ziem polskich zajętych przez Niemców;

• wie, kim był Hans Frank;

• zna sprawę zbrodni w Palmirach;

• charakteryzuje życie codzienne, w tym szczególnie życie młodzieży, w okupowanej Warszawie, w nawiązaniu do opowiadania Matura na Targowej Tadeusza Borowskiego;

• ukazuje wyjątkowy charakter młodzieży należącej do Szarych Szeregów na podstawie poznanych fragmentów utworu Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego;

• wie, czym była akcja pod Arsenałem;

• w wypowiedziach zwraca uwagę na to, że heroizm okupacyjnego życia dotyczył nie tylko różnych form walki z okupantem, ale przede wszystkim realizacji normalnych zadań życiowych, np. zdobywania wykształcenia przez młode pokolenie Polaków;

• ma podstawową wiedzę na temat organizowania się podziemia politycznego.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości warunków życia Polaków pod okupacją niemiecką:

jak wyżej, a ponadto:

• wymienia nazwy podziemnych organizacji o charakterze politycznym i bojowym;

• wykonuje rzetelnie i na ogół bezbłędnie wszystkie zadania z cyklu A teraz spróbuj sam oraz Praca samodzielna;

• w wypowiedziach ustnych i pisemnych tworzy spójny obraz losu Polaków pod okupacją niemiecką;

• wykazuje zdolność do formułowania poważnych, głębokich refleksji o charakterze historycznym i egzystencjalnym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu podstaw słowotwórstwa.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę na podany temat.

Rozdział 4. Człowiek wobec systemu obozów

Podrozdział: Więzień Oświęcimia

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości literatury i innych tekstów traktujących o niemieckich obozach koncentracyjnych:

• czyta ze zrozumieniem teksty i fragmenty tekstów o charakterze literackim, publicystycznym i naukowym;

• analizuje je i interpretuje wg podanych pytań i poleceń;

• formułuje samodzielnie sądy i opinie na temat wydarzeń ukazanych w tekstach kultury;

• zna najważniejsze fakty z biografii Tadeusza Borowskiego;

• w wypowiedziach pisemnych i ustnych operuje tytułami utworów tego pisarza i poety, poprawnie wykorzystuje ich treść i problematykę; w oparciu o nie formułuje swoje sądy i opinie na temat zjawiska obozów zagłady;

• wykonuje jedyne polecenie z cyklu A teraz spróbuj sam umieszczone w podrozdziale podręcznika;

• na podstawie poznanych tekstów oraz zawartego w podręczniku komentarza tworzy spójny obraz bezprecedensowego doświadczenia egzystencjalnego: nowożytnego niewolnictwa, ekonomicznego wyzysku i przymusu, pracy ponad ludzkie siły, służącej wyniszczeniu i powolnemu uśmiercaniu ludzi, zagłady milionów sprowadzonej do modelu sprawnie zorganizowanego procesu produkcyjnego.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę na podany temat.

Podrozdział: Więzień Gułagu

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości literatury i innych tekstów traktujących o sowieckich obozach pracy na Syberii:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta wszystkie typy tekstów zamieszczone w podrozdziale;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia;

• wyjaśnia znaczenie słowa "gułag", rozpatruje je w poprawnie zbudowanym kontekście politycznym, historycznym i geograficznym: gułagi to sowieckie obozy pracy umiejscowione na Syberii, przeznaczone dla ludzi uznanych przez władze rosyjskie za wrogów ustroju komunistycznego;

• zna podstawowe fakty z biografii Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w tym: okoliczności uwięzienia go przez NKWD oraz jego losy po opuszczeniu łagru;

• ma świadomość, że utwór Inny świat, którego fragmenty zamieszczono w podrozdziale, powstał w oparciu o osobiste przeżycia autora, ma więc rangę dokumentu i dzieła literackiego jednocześnie;

• charakteryzuje sposób życia właściwy dla więźnia gułagu, ukazuje panujące w środowisku łagrowym relacje międzyludzkie;

• wykonuje obowiązkowo polecenie z cyklu A teraz spróbuj sam, dotyczące sporządzenia syntetycznego obrazu władzy w sowieckiej Rosji i sprawdzające umiejętności wnioskowania i uogólniania.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości literatury i innych tekstów traktujących o sowieckich obozach pracy na Syberii:

jak wyżej oraz:

• przywołuje fragmenty dzieła Inny świat i wykorzystuje je do pogłębionej interpretacji losu zeka (tu szczególnie przydatny jest fragment zamieszczony w podręczniku do klasy I, ukazujący sprawę Kozaka Panfiłowa);

• postrzega Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w świetle treści zawartych w omawianym podrozdziale podręcznika, także w kontekście samodzielnie zdobytych informacji, jako jednego z najwybitniejszych emigracyjnych pisarzy i intelektualistów polskich doby wojny i okresu powojennego;

• obowiązkowo wykonuje samodzielnie zadanie z serii A teraz spróbuj sam, służące porównaniu niemieckiego lagru i sowieckiego łagru, sprawdzające umiejętności analizowania i wnioskowania.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia z zakresu słowotwórstwa: tworzy nowe czasowniki od podanych za pomocą odpowiednich formantów; znajduje rdzenie; określa zachodzące w rdzeniach oboczności fonetyczne; łączy sprawę oboczności rdzenia z pisownią wyrazów.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• sporządza życiorys pisarza na podstawie informacji zawartych w odnośnym rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej oraz:

• pisze samodzielnie rozprawkę o charakterze syntezy materiału na temat sytuacji człowieka w łagrach.

Rozdział 5. Poeta i żołnierz - Krzysztof Kamil Baczyński

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego i kulturowego, tekstów literackich i krytycznoliterackich dotyczących Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz w dziedzinie znajomości poezji tworzonej przez Baczyńskiego:

• czyta płynnie i ze zrozumieniem teksty literackie, krytycznoliterackie i inne zamieszczone w rozdziale podręcznika;

• w analizie utworów, zwłaszcza lirycznych, postępuje zgodnie ze wskazówkami zawartymi w części Pytania i polecenia;

• obowiązkowo wykonuje zadanie z serii Pytania i polecenia, sprawdzające umiejętność czytania ze zrozumieniem;

• wymienia najważniejsze fakty z życia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego;

• traktuje jego biografię jako modelową dla poetów pokolenia Kolumbów, zwłaszcza ze względu na obecność w niej następujących elementów: inteligenckiego pochodzenia, starannego wykształcenia, fascynacji literaturą i sztuką w ogóle, patriotycznego modelu wychowania, bohaterskiej śmierci;

• obowiązkowo wykonuje polecenie z serii A teraz spróbuj sam, dotyczące roli, jaką w życiu i twórczości Baczyńskiego odegrała jego żona, sprawdzające umiejętność wnioskowania i uogólniania;

• zna tytuły i problematykę wierszy Baczyńskiego omawianych podczas lekcji;

• odpowiada na pytanie o źródła tragizmu bohaterów lirycznych takich utworów, jak Z głową na karabinie;

• swobodnie operuje kategorią tragizmu; przypomina, przy okazji analizy jakich utworów była ona dotychczas stosowana oraz jak ją rozumiano w różnych tekstach i epokach.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości kontekstu historycznego i kulturowego, tekstów literackich i krytycznoliterackich dotyczących Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz w dziedzinie znajomości poezji tworzonej przez Baczyńskiego:

jak wyżej, a ponadto:

• rozpatruje poznane wiersze Baczyńskiego w nawiązaniu do wybranych elementów tradycji literackiej i kulturowej, głównie romantycznej;

• wykonuje samodzielnie wszystkie polecenia z cyklu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze recenzję wg podanych wskazówek.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje elegię;

• rozpoznaje utwory należące do tego gatunku liryki.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• udowadnia, że wskazany utwór jest elegią, stosując w analizie pełną definicję tego gatunku liryki.

Rozdział 6. Nie złamie wolnych żadna klęska

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich, naukowych i publicystycznych dotyczących powstania warszawskiego:

• wymienia najważniejsze okoliczności natury politycznej uzasadniające wybuch powstania warszawskiego;

• płynnie i ze zrozumieniem czyta zamieszczone w rozdziale teksty należące do różnych typów wypowiedzi;

• zna dobrze treść utworów i fragmentów utworów literackich zamieszczonych w podręczniku i należących do klasyki literatury powstańczej, poprawnie analizuje je i interpretuje, odpowiadając na umieszczone po utworach pytania;

• analizuje i interpretuje wg podanych pytań fragmenty utworów naukowych i popularnonaukowych na temat powstania;

• charakteryzuje trafnie postawy i zachowania bohaterów literackich, uwzględniając warunki, w jakich się znaleźli;

• ma ugruntowaną wiedzę o losach historycznych bohaterów powstania; komentuje i ocenia powojenne dzieje tych postaci;

• wykonuje obowiązkowo przynajmniej jedno polecenie z cyklu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich, naukowych i publicystycznych dotyczących powstania warszawskiego:

jak wyżej, a ponadto:

• charakteryzuje dokładnie skomplikowaną sytuację polityczną, także uwarunkowania międzynarodowe, przedstawiając okoliczności wybuchu powstania.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze fragment pamiętnika zgodnie z poetyką tej formy wypowiedzi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• wymienia podstawowe cechy pamiętnika jako formy wypowiedzi,

• rozpoznaje pamiętnik wśród wskazanych tekstów,

• rozróżnia dziennik od pamiętnika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej oraz:

• określa rolę i kompetencje narratora we wskazanym fragmencie utworu epickiego.

Część 2. podręcznika

II Współcześni

Rozdział 1. Ocaleni

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytyczno- i historycznoliterackich dotyczących powojennych losów twórców należących do pokolenia Kolumbów:

• wymienia podstawowe fakty z życia Tadeusza Różewicza;

• wykazuje świadomość jej reprezentatywnego charakteru;

• wnikliwie i ze zrozumieniem czyta wykorzystane w rozdziale teksty, w tym także komentarze historycznoliterackie;

• wykazuje nowatorski charakter poezji Różewicza, przywołując poznane przykłady;

• w analizie i interpretacji wierszy oraz innych tekstów zamieszczonych w rozdziale wykorzystuje podane pytania i polecenia;

• obowiązkowo wykonuje ćwiczenie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu, umieszczone po fragmencie pracy Piotra Kuncewicza Agonia i nadzieja. Literatura polska od 1939;

• wypowiada się w sposób logiczny i uargumentowany na temat sytuacji egzystencjalnych ukazanych w wierszach Różewicza; przywołuje poznany wcześniej kontekst historyczny; swobodnie posługuje się tytułami utworów przywoływanych jako egzemplifikacja, zwłaszcza chodzi tu o wiersz Ocalony;

• w kontekście poznanych wierszy rozważa dramat moralny i psychologiczny, spowodowany wpływem na ludzkie życie potężnych wydarzeń historycznych.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich, krytyczno- i historycznoliterackich dotyczących powojennych losów twórców należących do pokolenia Kolumbów:

jak wyżej oraz:

• samodzielnie przygotowuje pracę pisemną o charakterze syntezy, dotyczącą różnych postaw twórców należących do pokolenia Kolumbów wobec wojny i okupacji.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• własnymi słowami wyjaśnia, czym są wyrazy złożone;

• podaje przykłady takich konstrukcji;

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z tego zakresu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozróżnia zrosty i złożenia;

• wyjaśnia budowę słowotwórczą wyrazów złożonych.

Rozdział 2. I tak rozumieć trzeba Jałtę

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości utworów literackich, tekstów publicystycznych i naukowych dotyczących sytuacji politycznej w Polsce po zakończeniu II wojny światowej:

• płynnie i ze zrozumieniem czyta wszystkie typy wypowiedzi zamieszczone w rozdziale;

• rozróżnia utwory należące do literatury pięknej, pieśni o charakterze okolicznościowym (np. Balladę o Janku Wiśniewskim), wypowiedzi pochodzące z opracowań o charakterze naukowym (np. Czerwona msza Bohdana Urbankowskiego);

• udowadnia zrozumienie sprawy Jałty dla powojennych losów Polski i Polaków, odpowiadając samodzielnie i poprawnie na pytanie "Jak rozumieć trzeba Jałtę?", postawione w ćwiczeniu z serii A teraz spróbuj sam;

• podaje przykłady terroryzowania i zastraszania społeczeństwa przez władze komunistyczne;

• ma podstawowe wiadomości o wydarzeniach politycznych zachodzących w Polsce w latach 1945 - 1989;

• trafnie charakteryzuje i umieszcza w odpowiednim czasie historycznym kolejne przełomy polityczne i ich konsekwencje;

• zna nazwiska najważniejszych uczestników tych wydarzeń, tak po stronie komunistycznej, jaki i po stronie opozycji;

• umieszcza wypadki zachodzące w Polsce w poprawnie odtworzonym kontekście polityki międzynarodowej;

• ma wiedzę o tym, jak na sytuacji w Polsce zaważyła polityka prowadzona przez ZSRR;

• wykazuje świadomość przełomowego w dziejach powojennej Polski charakteru wydarzeń z 1989 roku;

• określa rolę, jaką w dorastaniu Polaków do niepodległości odegrał papież Jan Paweł II.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości utworów literackich, tekstów publicystycznych i naukowych dotyczących sytuacji politycznej w Polsce po zakończeniu II wojny światowej:

jak wyżej, a ponadto:

• ma świadomość rangi takich utworów jak Ballada o Janku Wiśniewskim, stanowiących spontaniczny i w pełni autentyczny komentarz do tragicznych wydarzeń społecznych i politycznych;

• zna dobrze rozwój wypadków politycznych w Polsce od maja 1945 roku, operuje swobodnie datami, faktami, nazwiskami, nazwami organizacji i instytucji (np. UB/SB, plan sześcioletni i inne);

• dokładnie przedstawia kontekst polityczny: europejski i światowy, podział świata na strefy wpływów wielkich mocarstw;

• dostrzega związki i zależności pomiędzy wydarzeniami;

• komentuje i ocenia sytuację historyczną i polityczną w sposób uzasadniony i poprawny merytorycznie.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje ćwiczenia sprawdzające wiedzę z zakresu użycia skrótowców.

Rozdział 3. Hańba domowa

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości utworów literackich, tekstów publicystycznych, naukowych i innych dotyczących sytuacji w polskiej kulturze i literaturze w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku:

• czyta ze zrozumieniem wszystkie typy tekstów zamieszczone w omawianym rozdziale podręcznika;

• analizuje je i interpretuje, wykorzystując serię Pytania i polecenia;

• wykonuje samodzielnie obowiązkowo jedno ćwiczenie z działu A teraz spróbuj sam;

• wyjaśnia pochodzenie i sens tytułu rozdziału;

• charakteryzuje zadania wyznaczone twórczości artystycznej, także środowisku artystów i intelektualistów przez komunistyczne władze Polski w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku;

• komentuje trafnie znaczenie realizacji partyjnego modelu kultury dla stanu świadomości społeczeństwa, jego wiedzy o sytuacji Polaków i o świecie współczesnym;

• ukazuje i ocenia stosunek władzy komunistycznej do polskiej tradycji narodowej, do polskiej historii, w tym - najnowszej, do tradycji kulturowej, w tym - do chrześcijaństwa;

• podaje przykłady utworów literackich, które powstały pod wpływem partyjnych dyrektyw;

• wyjaśnia metody tworzenia w literaturze i w innych sztukach kultu wodza, jednostki, głównie Stalina, także Bieruta;

• na wybranych przykładach przedstawia obraz Zachodu zawarty w literaturze i sztuce komunistycznej;

• na wybranych przykładach ukazuje, jak artyści opisywali świat komunistyczny;

• w sposób uogólniony charakteryzuje doktrynę socrealizmu, podaje stosowne przykłady jej wykorzystania w praktyce twórczej.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości utworów literackich, tekstów publicystycznych, naukowych i innych dotyczących sytuacji w polskiej kulturze i literaturze w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku:

jak wyżej, a ponadto:

• przedstawia dokładnie reakcję środowiska literackiego na emigrację Czesława Miłosza, podaje stosowne przykłady, omawia sprawę jako modelową dla tego typu wypadków;

• ukazuje, jak na takie postawy reagowali pisarze emigracyjni;

• wykonuje wszystkie polecenia z cyklu A teraz spróbuj sam;

• przytacza i samodzielnie komentuje różne próby wyjaśnienia konformistycznej postawy części środowisk twórczych wobec władz komunistycznych; korzysta przy tym z wiedzy o sytuacji politycznej w Polsce, zawartej w poprzednim rozdziale podręcznika;

• dokładnie przedstawia okoliczności powstania doktryny socrealizmu w Rosji, a następnie przeniesienia jej do Polski w tym okresie;

• podaje przykłady utworów utrzymanych w tej konwencji, analizuje je i interpretuje.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wyjaśnia własnymi słowami istotę manipulacji językowej;

• łączy je nie tylko z uzależnieniem literatury od polityki, ale także z innymi sytuacjami w relacjach między ludźmi;

• rozpoznaje we wskazanych tekstach przykłady i techniki służące innej manipulacji niż tylko ta o charakterze politycznym;

• na przykładach rozpoznaje zjawisko agresji językowej;

• jednoznacznie źle ocenia i agresję, i manipulację językową;

• poprawnie wykonuje większość ćwiczeń z zakresu manipulacji i agresji językowej umieszczonych w rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej oraz:

• rozpoznaje typ stylizacji językowej w podanych utworach literackich;

• określa funkcje stylizacji językowej w podanych utworach literackich;

• definiuje zjawisko manipulacji językowej;

• na przykładach ukazuje manipulację jako jedno z najważniejszych narzędzi tworzenia propagandy i nieprawdziwego obrazu świata w systemie totalitarnym;

• podaje przykłady nieuczciwego posługiwania się językiem w celach agitacyjnych;

• trafnie rozpoznaje techniki manipulowania i budowania fałszywego obrazu świata we wskazanych przykładach literackich;

• łączy sprawę manipulacji językowej z impresywną funkcją języka i ze stosowaniem odpowiednich, leksykalnych i składniowych środków językowych;

• ze zrozumieniem posługuje się określeniem "nowomowa", podaje stosowne przykłady, rozpoznaje to zjawisko we wskazanych tekstach;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia związane z prezentowanymi wyżej zjawiskami językowymi.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie pisze życiorys;

• sporządza różne językowo wersje życiorysu (np. oficjalną i żartobliwą).

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• własnymi słowami wyjaśnia, czym jest konwencja socrealizmu, podaje jej podstawowe cechy.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje socrealizm jako konwencję w literaturze;

• wymienia najważniejsze cechy konwencji socrealistycznej w literaturze;

• rozpoznaje cechy tej konwencji w podanych przykładach literackich;

• zna najpopularniejsze gatunki socrealizmu;

• zna najczęściej stosowane w tych gatunkach schematy artystyczne: w prozie: kreacje bohaterów jako typy, czarno-biały schemat fabularny, w liryce - ton partyjnej agitacji.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

• rozpoznaje cechy właściwe dla stylu socrealistycznego w architekturze i w sztukach plastycznych;

• wymienia pojedyncze przykłady budowli socrealistycznych, rzeźb utrzymanych w tym duchu, plakatów propagandowych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie korespondencji sztuk:

jak wyżej oraz:

• podaje przykłady socrealizmu w filmie i muzyce;

• rozpoznaje stosowane tu techniki;

• wyjaśnia propagandowy i agitacyjny cel takiej sztuki.

Rozdział 4. Maisons - Laffitte

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów publicystycznych i naukowych dotyczących środowiska paryskiej Kultury:

• dobrze zna treść wypowiedzi cytowanych w rozdziale;

• wykonuje związane z nimi polecenia;

• ma świadomość istnienia poważnej emigracji politycznej po zakończeniu II wojny światowej;

• wymienia nazwiska postaci najbardziej znaczących dla tego środowiska lub też, z dzisiejszej perspektywy, najbardziej znanych;

• omawia różne formy organizowania się środowiska polskich intelektualistów i artystów na Zachodzie oraz różne formy prowadzonej przez nich działalności;

• przedstawia cele sformułowane przez polską emigrację, głównie w nawiązaniu do sytuacji politycznej panującej wówczas w Polsce i w całej rosyjskiej strefie wpływów;

• omawia życie i działalność Jerzego Giedroycia jako postaci - symbolu;

• charakteryzuje środowisko i działalność Kultury jako najbardziej znaczącej formy organizowania się Polaków w wolnym świecie.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów publicystycznych i naukowych dotyczących środowiska paryskiej Kultury:

jak wyżej oraz:

• wykonuje samodzielnie ćwiczenie z serii A teraz spróbuj sam;

• ukazuje specyfikę działalności środowiska Kultury na różnych etapach;

• charakteryzuje postawę władz komunistycznych wobec tego środowiska;

• ocenia znaczenie pracy Jerzego Giedroycia i jego najbliższego otoczenia dla rozwoju polskiej kultury na emigracji, ale także w kraju;

• zna tytuły wydawnictw wychodzących nakładem paryskiej Kultury oraz charakter zamieszczanych tam publikacji;

• zna nazwiska intelektualistów i twórców związanych z Maisons-Laffitte;

• charakteryzuje wkład tego środowiska w rozwój opozycji demokratycznej w Polsce.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• podaje definicję wyrazu zapożyczonego i wyrazu rodzimego;

• podaje przykłady zapożyczeń będących świadectwem dawnych kontaktów kulturowych, politycznych i gospodarczych;

• wyjaśnia pozajęzykowe przyczyny licznych zapożyczeń we współczesnym języku polskim;

• podaje przykłady najpopularniejszych zapożyczeń we współczesnej polszczyźnie i łączy je z odpowiednimi dziedzinami życia;

• ocenia przydatność i zasadność zapożyczeń;

• prezentuje krytyczną postawę wobec mody językowej i snobizmu językowego, przejawiających się w nieuzasadnionych i pretensjonalnych użyciach obcych słów, zamiast rodzimych;

• wykonuje poprawnie większość ćwiczeń z zakresu zapożyczeń językowych umieszczonych w rozdziale podręcznika.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie nauki o języku:

jak wyżej, a ponadto:

• wymienia języki, z których pochodzi najwięcej dawnych zapożyczeń i wyjaśnia tę prawidłowość;

• samodzielnie wyszukuje przykładów uzasadnionego i nieuzasadnionego użycia zapożyczeń;

• wykonuje poprawnie wszystkie ćwiczenia podręcznikowe z zakresu zapożyczeń.

Rozdział 5. Odwilż

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wypowiedzi naukowych i publicystycznych dotyczących zjawiska odwilży politycznej w Polsce po 1956 roku:

• czyta ze zrozumieniem zamieszczone wypowiedzi;

• wykonuje poprawnie większość zadań z cyklu Ćwiczenia i polecenia;

• wyjaśnia znaczenie wyrazu "odwilż" w odniesieniu do sytuacji politycznej;

• łączy polską odwilż z odpowiednimi faktami politycznymi i społecznymi, czyli z wydarzeniami 1956 roku;

• ukazuje skutki przemian politycznych dla kultury i sztuki;

• podaje przykłady dzieł literackich i filmowych powstałych jako efekt odwilży i nazwiska ich twórców.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wypowiedzi naukowych i publicystycznych dotyczących zjawiska odwilży politycznej w Polsce po 1956 roku:

jak wyżej oraz:

• ocenia czas odwilży w kontekście wiedzy o stalinowskich czasach w historii polskiej kultury w XX wieku;

• zwraca uwagę na takie cechy kultury w omawianym okresie jak: przenikanie do Polski informacji o wydarzeniach w kulturze Zachodu, rozwój kabaretu.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu zapożyczeń językowych.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie posługuje się formą ogłoszenia.

Rozdział 6. Atlas cywilizacji

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów z poezji i eseistyki Zbigniewa Herberta oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego poety:

• płynnie czyta utwory literackie i inne oraz fragmenty utworów zamieszczone w tym rozdziale;

• interpretuje podane teksty literackie i inne wg pytań, poleceń i wskazówek zamieszczonych w podręczniku, a także samodzielnie;

• wykorzystuje zamieszczone w rozdziale wiadomości na temat historii, polityki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji wierszy Herberta;

• odwołuje się także do fragmentów wywiadu Herberta pochodzącego z książki Hańba domowa, umieszczonych w rozdziale podręcznika noszącym taki właśnie tytuł;

• wymienia główne fakty z życia Zbigniewa Herberta;

• zna dobrze treść i problematykę tych jego utworów, które zamieszczono i zaprezentowano w rozdziale podręcznika;

• samodzielnie i poprawnie wykonuje przynajmniej 3 z 7 ćwiczeń z serii A teraz spróbuj sam;

• dostrzega w poznanych utworach Herberta nawiązania do tradycji, rozpoznaje typ tej tradycji i celowość jej przywoływania;

• buduje na podstawie poznanych tekstów właściwy dla autora Pana Cogito system wartości i formułuje swoje zdanie w tej mierze;

• wymienia tytuły kilku zbiorów wierszy Herberta.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów z poezji i eseistyki Zbigniewa Herberta oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego poety:

jak wyżej, a ponadto:

• w stopniu bardzo dobrym zna biografię Herberta, a jego los traktuje jako reprezentatywny dla tych, którzy nie poszli na ugodę z władzami komunistycznymi;

• precyzyjnie przedstawia kontekst polityczny i społeczny działalności poety;

• wnikliwie charakteryzuje rolę tradycji kulturowej ważnej dla Herberta;

• ukazuje go jako poetę poruszającego zagadnienia o charakterze uniwersalnym (np. przedstawia długą tradycję rozważań o cnocie, przywołuje Cycerona, stoików i Kochanowskiego);

• tworzy w miarę pełny i spójny obraz dokonań poetyckich Herberta, przywołując jego wiersze poznane w klasie II;

• ukazuje Herberta także jako erudytę i intelektualistę;

• wykonuje samodzielnie i poprawnie wszystkie ćwiczenia z serii A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• poprawnie wykonuje serię ćwiczeń z frazeologii; jest to rodzaj powtórzenia przed egzaminem gimnazjalnym.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę w oparciu o materiał zgromadzony w podręczniku;

• pisze fragment własnego dziennika wg wskazówek zawartych w poleceniu, (ćwiczenie z cyklu Praca samodzielna).

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej oraz:

• pisze rozprawkę o charakterze syntezy, samodzielnie powtarza konieczny do napisania pracy materiał.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• rozpoznaje dziennik jako odrębną formę wypowiedzi;

• rozróżnia dziennik i pamiętnik, wskazuje podstawowe różnice między nimi;

• pisze fragment dziennika wg wskazań zawartych w poleceniu w podręczniku.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

jak wyżej oraz:

• podaje przykłady dzienników sławnych w literaturze polskiej;

• zna nazwiska ich autorów, główne okoliczności powstania, tematykę w oparciu o fragmenty zamieszczone w podręczniku;

• wyjaśnia najważniejsze przyczyny popularności tej formy zapisków;

• definiuje esej, rozróżnia tę formę wypowiedzi pośród podanych przykładów;

• definiuje aforyzm, rozróżnia tę formę wypowiedzi pośród podanych przykładów.

Rozdział 7. Utracona niewinność

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów pisarstwa Marka Hłaski oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego pisarza:

• płynnie czyta utwory zamieszczone w tym rozdziale;

• interpretuje podane teksty literackie i inne: wywiady, wspomnienia, dziennik, publicystykę, wg pytań, poleceń i wskazówek zamieszczonych w podręczniku, a także samodzielnie;

• wykorzystuje zamieszczone w rozdziale wiadomości na temat historii, polityki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji przytoczonego przykładu prozy Hłaski;

• wymienia główne fakty z życia Marka Hłaski;

• zna dobrze treść i problematykę zamieszczonego w podręczniku fragmentu opowiadania Pierwszy krok w chmurach;

• wskazuje podobieństwa pomiędzy życiem Hłaski a życiem Jamesa Deana;

• wykonuje przynajmniej jedno polecenie z cyklu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów pisarstwa Marka Hłaski oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego pisarza:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna;

• w stopniu bardzo dobrym zna biografię Hłaski, a jego los traktuje jako reprezentatywny dla tych, którzy buntowali się przeciwko absurdowi życia w komunizmie;

• precyzyjnie przedstawia kontekst polityczny i społeczny działalności pisarza;

• wyjaśnia mechanizmy i zjawisko autokreacji artysty, przywołując odpowiednie wypowiedzi na temat zachowania Hłaski;

• ukazuje stanowisko komunistycznych władz wobec pisarza, posługuje się ze zrozumieniem propagandowym terminem "hłaskoizm";

• wyraża własne zdanie na temat niezwykłej atmosfery towarzyszącej życiu i twórczości Hłaski, a także legendy, która nadal otacza tego pisarza;

• charakteryzuje technikę pisarską zastosowaną przez Hłaskę w opowiadaniu Pierwszy krok w chmurach.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje ćwiczenia ze składni w ramach przygotowania do egzaminu gimnazjalnego;

• przeprowadza analizę składniową podanych wypowiedzeń;

• określa funkcje składniowe zaimków.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• przygotowuje wg podanych wskazówek pytania do wywiadu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze kartkę z dziennika wg podanych warunków.

Rozdział 8. W świecie groteski

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów pisarstwa Sławomira Mrożka oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego pisarza:

• płynnie czyta utwory zamieszczone w tym rozdziale;

• interpretuje podane teksty literackie i inne wg pytań, poleceń i wskazówek zamieszczonych w podręczniku, a także samodzielnie;

• wymienia główne fakty z życia Sławomira Mrożka;

• wykorzystuje zamieszczone w rozdziale wiadomości na temat historii, polityki, wydarzeń społecznych do pogłębienia analizy i interpretacji przytoczonych przykładów prozy Sławomira Mrożka;

• orientuje się w treści i problematyce przytoczonego fragmentu dramatu Śmierć porucznika oraz wskazuje tradycję literacką, do której autor nawiązał w tym utworze;

• potrafi wytłumaczyć humorystyczny charakter tego nawiązania;

• zna dobrze treść i problematykę zamieszczonych w podręczniku opowiadań Lew i Słoń;

• wykorzystuje wiedzę dotyczącą tych utworów w samodzielnych wypowiedziach ustnych i pisemnych;

• wykonuje przynajmniej dwa polecenia z cyklu A teraz spróbuj sam.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów pisarstwa Sławomira Mrożka oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego pisarza:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje wszystkie zadania z serii A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna;

• w stopniu bardzo dobrym zna biografię Mrożka, a jego los traktuje jako reprezentatywny dla tych, którzy buntowali się przeciwko absurdowi życia w komunizmie;

• precyzyjnie przedstawia kontekst polityczny i społeczny działalności pisarza i dramaturga;

• wykorzystując wiedzę zawartą w podręczniku, dowodzi zastosowania konwencji groteski w opowiadaniu Lew;

• interpretuje fragmenty dramatu Śmierć porucznika na poziomie aluzji literackiej oraz gry z tradycją literacką;

• uzasadnia celowość tej gry, rozpoznaje charakterystyczne dla niej środki artystyczne, np. stylizację;

• wymienia i rozpatruje na przykładach różne zabiegi artystyczne właściwe dla warsztatu twórczego Mrożka, głównie groteskę;

• wyraża własne, głęboko uzasadnione, poglądy na temat poznanych utworów Mrożka;

• samodzielnie powtarza wskazany w podręczniku materiał konieczny do rozważenia zabiegu aluzji literackiej.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• rozpoznaje typ stylizacji we wskazanym utworze literackim lub w jego fragmencie;

• wskazuje charakterystyczne dla niej środki językowe i inne;

• wykonuje ćwiczenia powtórzeniowe z zakresu składni zdania pojedynczego i złożonego: analizę zdania, przekształcanie zdań wg polecenia.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie pisze podanie w wersji standardowej;

• pisze różne, stylizowane wersje podań, zgodnie z wymaganiami zawartymi w poleceniu do ćwiczenia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej oraz:

• pisze mowę zgodnie z zaleceniami zawartymi w poleceniu.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie teorii literatury:

• definiuje groteskę i rozpoznaje tę konwencję w podanych przykładach literackich;

• definiuje aluzję literacką i rozpoznaje ten zabieg w podanych utworach lub ich fragmentach;

• uzasadnia celowość jego użycia w konkretnym tekście.

Rozdział 9. Profesor z Berkeley

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów poezji, prozy i eseistyki Czesława Miłosza oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego artysty:

• płynnie czyta utwory zamieszczone w tym rozdziale;

• interpretuje podane teksty literackie i inne wg pytań, poleceń i wskazówek zamieszczonych w podręczniku, a także samodzielnie;

• wymienia główne fakty z życia Czesława Miłosza;

• kojarzy tego poetę jako kolejnego, po Sienkiewiczu i Reymoncie, noblistę;

• wyjaśnia, w jakim stopniu sytuacja polityczna w Polsce po II wojnie wpłynęła na losy poety;

• podaje przykłady innej niż liryczna twórczości Miłosza, wie, że był on także prozaikiem i eseistą;

• na wybranych przykładach charakteryzuje różne nurty poezji Miłosza;

• dostrzega i charakteryzuje analogie pomiędzy życiem i dziełem Miłosza a życiem i dziełem Mickiewicza;

• wykonuje poprawnie przynajmniej 3 z 6 ćwiczeń A teraz spróbuj sam, zamieszczonych w rozdziale podręcznika, chodzi tu zwłaszcza o te zadania, które służą lepszemu poznaniu warsztatu twórczego autora Ziemi Ulro;

• umieszcza poezję Miłosza w odpowiednio zbudowanym kontekście kulturowym, wskazuje nurty tradycji najbliższe temu twórcy, charakteryzuje jego sposób przywoływania dziedzictwa;

• w swobodnych wypowiedziach formułuje uzasadnione sądy na temat wartości poznanych tekstów Miłosza.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów poezji, prozy i eseistyki Czesława Miłosza oraz w dziedzinie znajomości wypowiedzi historyczno- i krytycznoliterackich na temat życia i twórczości tego artysty:

jak wyżej, a ponadto:

• wykonuje samodzielnie i poprawnie wszystkie ćwiczenia z cyklu A teraz spróbuj sam i Praca samodzielna;

• ukazuje biografię Miłosza w szeroko rozumianym kontekście spraw społecznych, politycznych, przemian w kulturze nie tylko dotyczących Polski i Polaków;

• w nawiązaniu do wiadomości zdobytych wcześniej, także w klasie II, wypowiada się na temat roli, jaką w rozwoju polskiej kultury odegrali Polacy: poeci, pisarze, intelektualiści, mężowie stanu, przymuszeni z różnych względów i w różnych okolicznościach do emigrowania;

• przedstawia właściwą dla Miłosza koncepcję sztuki i artysty i konfrontuje ją z wypowiedziami innych poetów na ten sam temat;

• dostrzega i charakteryzuje związki pomiędzy życiem poety a problemami, które podejmował w swojej twórczości;

• ukazuje Miłosza jako komentatora wypadków politycznych i historycznych determinujących wizerunek XX wieku i przywołuje odpowiednie do tego utwory.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• wykonuje poprawnie ćwiczenia z zakresu składni zdania złożonego współrzędnie, podrzędnie i wielokrotnie.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• poprawnie sporządza życiorys;

• rozróżnia życiorys i biografię;

• pisze życiorys wybranej postaci na podstawie podanej biografii.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze felieton wg podanych wskazówek.

Rozdział 10. Poetka staroświecka jak przecinek

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów poezji Wisławy Szymborskiej i wypowiedzi poetki o charakterze krytycznoliterackim oraz w dziedzinie znajomości tekstów o poezji Szymborskiej:

• płynnie czyta zamieszczone w rozdziale teksty, w tym liryczne;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia, w tym obowiązkowo zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu;

• wykonuje poprawnie co najmniej 2 z 5 zadań A teraz spróbuj sam, w tym obowiązkowo zadanie dotyczące nawiązania Szymborskiej do tradycji biblijnej;

• zna najważniejsze fakty z życia Szymborskiej, w tym taki, że należy ona do grona polskich noblistów;

• ukazuje jej stosunek do takich spraw jak polityka, wydarzenia o charakterze społecznym, życie publiczne;

• charakteryzuje podejście poetki do zjawiska grup poetyckich, nurtów, trendów czy kierunków, przywołując odpowiedni przykład jej wypowiedzi w tej mierze;

• charakteryzuje stosunek poetki do dziedzictwa kulturowego, dając odpowiednią egzemplifikację;

• na wybranych przykładach ukazuje główne tematy wierszy Szymborskiej;

• własnymi słowami mówi o tym, jak rozumie poznane utwory.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranych przykładów poezji Wisławy Szymborskiej i wypowiedzi poetki o charakterze krytycznoliterackim oraz w dziedzinie znajomości tekstów o poezji Szymborskiej:

jak wyżej, a ponadto:

• wnikliwie przedstawia różne sposoby przywoływania elementów tradycji literackiej i kulturowej; wyjaśnia, jaka to tradycja (np. biblijna, grecka itd.); ukazuje celowość tego rodzaju odniesień;

• w nawiązaniu do materiału podanego w rozdziale podręcznika przedstawia sądy krytyków literackich o tej poezji oraz sądy samej poetki;

• na przykładach charakteryzuje warsztat poetycki Szymborskiej, zwłaszcza język i sposoby budowania świata poetyckiego;

• podejmuje próbę porównania, w możliwym na tym etapie edukacji zakresie, dorobku poetyckiego Herberta, Miłosza, Szymborskiej; ustala kryteria takiego porównania, przeprowadza stosowną analizę tekstów, także krytycznoliterackich, wyciąga wnioski.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• wie, czym jest curriculum vitae;

• rozróżnia biografię, życiorys, CV;

• zna technikę pisania CV i stosuje ją w odpowiednich ćwiczeniach.

Rozdział 11. Sztuka reportażu

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości wybranego przykładu reportażu Ryszarda Kapuścińskiego, znajomości jego wypowiedzi na temat sztuki reportażu i własnej twórczości oraz w dziedzinie znajomości tekstów o reporterskiej pracy Kapuścińskiego:

• płynnie czyta zamieszczone w rozdziale teksty;

• rozróżnia teksty o funkcji czysto informacyjnej od komentarzy i osobistych wypowiedzi Kapuścińskiego, zwraca uwagę na zróżnicowaną wartość tych wypowiedzi;

• wykonuje poprawnie większość zadań z serii Pytania i polecenia, w tym obowiązkowo zadania umieszczone po reportażu Studnia;

• wykonuje poprawnie zadanie A teraz spróbuj sam;

• zna najważniejsze fakty z życia Ryszarda Kapuścińskiego;

• samodzielnie ocenia wartość czytelniczą takich utworów jak Studnia;

• formułuje samodzielne i uzasadnione sądy na temat rangi pracy reportera we współczesnym świecie.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości wybranego przykładu reportażu Ryszarda Kapuścińskiego, znajomości jego wypowiedzi na temat sztuki reportażu i własnej twórczości oraz w dziedzinie znajomości tekstów o reporterskiej pracy Kapuścińskiego:

jak wyżej oraz:

• na podstawie wiadomości o życiu Kapuścińskiego jako reportera (niezliczone podróże, doświadczanie niebezpieczeństw, świadectwo udziału w przełomowych wydarzeniach politycznych i społecznych, obcowanie ze skrajnościami) tworzy portret reportera jako człowieka wykonującego określony zawód, ale jednocześnie pełniącego bardzo ważną misję we współczesnym świecie;

• analizuje dokładnie technikę pisania reportażu właściwą dla Kapuścińskiego;

• charakteryzuje koncepcję wykonywania tego zawodu sformułowaną przez autora Hebanu;

• samodzielnie dociera do informacji o innych twórcach współczesnego reportażu, sięga po wybrane utwory należące do tego gatunku;

• powraca do tradycji reportażu, np. do poznanej wcześniej twórczości Melchiora Wańkowicza.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• definiuje reportaż jako formę wypowiedzi;

• rozpoznaje reportaż pośród innych tekstów danych do analizy;

• pisze własny reportaż wg podanych zaleceń.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

jak wyżej oraz:

• przedstawia historię reportażu jako gatunku wypowiedzi;

• rozróżnia odmiany i typy reportaży;

• pisze reportaż zgodnie z poetyką gatunku, ale bez żadnych wskazań co do tematu i sposobu jego ujęcia.

Rozdział 12. Eksperymenty

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości awangardowych kierunków w sztuce europejskiej i północnoamerykańskiej w 2. połowie XX i na początku XXI wieku:

• własnymi słowami wyjaśnia, czym charakteryzują się dzieła utrzymane w konwencji abstrakcjonizmu i nadrealizmu;

• podaje przykłady takich dzieł, zna nazwisko przynajmniej jednego twórcy postępującego wg ww. konwencji, np. Jackson Pollock;

• w sposób uogólniony ale poprawny merytorycznie wypowiada się na temat malarstwa abstrakcyjnego w Europie;

• zna charakter twórczości Magdaleny Abakanowicz, podaje przykłady;

• we właściwym kontekście artystycznym umieszcza prace Hasiora, podaje przykłady;

• wyjaśnia, jak rozumie określenie pop-art, podaje przykłady;

• wykonuje wszystkie zadania z cyklu Pytania i polecenia;

• poprawnie kojarzy nazwisko i typ działalności Andy'ego Warhola;

• poprawnie kojarzy nazwisko i typ działalności Le Corbusiera.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości awangardowych kierunków w sztuce europejskiej i północnoamerykańskiej w 2. połowie XX i na początku XXI wieku:

jak wyżej oraz:

• wyjaśnia zjawisko informelu, podaje nazwiska twórców i przykłady dzieł związanych z tą konwencją;

• umieszcza w odpowiednim kontekście artystycznym prace Tadeusza Kantora;

• wykazuje dobrą orientację w awangardowych kierunkach w architekturze, wymienia nazwiska znaczących twórców, podaje przykłady najbardziej znanych czy nawet spektakularnych dokonań;

• wypowiada własne, uargumentowane sądy na temat tendencji w różnych dziedzinach nowoczesnej sztuki;

• ukazuje i komentuje stosunek współczesnych twórców do szeroko rozumianej tradycji kulturowej.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie nauki o języku:

• określa przedmiot fonetyki;

• definiuje głoskę i literę;

• definiuje zjawisko upodobnienia pod względem dźwięczności;

• rozróżnia upodobnienia śródwyrazowe i międzywyrazowe;

• poprawnie wymienia głoski dźwięczne i bezdźwięczne;

• łączy ww. procesy fonetyczne z pisownią wyrazów, w których one zachodzą;

• definiuje akcent i intonację;

• zna główne zasady akcentowania obowiązujące w języku polskim;

• poprawnie wykonuje zadania z serii Ćwiczenia i polecenia.

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie form wypowiedzi:

• pisze rozprawkę na podany temat.

Rozdział 13. Wirtualna rzeczywistość, czyli wróćmy do początku

Umiejętności ucznia na poziomie podstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

• czyta płynnie i ze zrozumieniem zamieszczone w/w rozdziale opowiadanie Olgi Tokarczuk Deus ex;

• odpowiada na pytania umieszczone po utworze;

• realizuje zadanie z cyklu A teraz spróbuj sam, dotyczące inspiracji biblijnych obecnych w opowiadaniu oraz sensu ich użycia.

Umiejętności ucznia na poziomie ponadpodstawowym w dziedzinie znajomości tekstów literackich:

jak wyżej oraz:

• w sposób pogłębiony interpretuje biblijny kontekst opowiadania Olgi Tokarczuk;

• wypowiada własne sądy na temat sytuacji przedstawionej w utworze;

uogólnia tę sytuację i odnosi do egzystencji współczesnego człowieka.

107

---