Wstęp do prawoznawstwa

Akty prawne a czyny prawne

Akty prawne to działania, które są podejmowane po to, by wywołać skutki prawne. Akty prawne dzielimy na: akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa

Czyny prawne są to działania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je na mocy prawa wywołują. Dzielą się na: czyny zgodne z prawem, czyny niezgodne z prawem

Akty prawne organów państwowych

-czynności prawne

-akty tworzenia prawa to decyzja państwa nadająca moc obowiązującą normom państwowym

-akty stosowania prawa to decyzje organów państwa w postaci orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych, przede wszystkim jeśli mają charakter konstytucyjny, a więc wpływający na zmianę i wygaśnięcie stosunku prawnego.

Aparat państwowy

Państwo jest organizacją, która działa poprzez aparat państwowy, czyli zespół organizacyjnie i funkcjonalnie powiązanych organów państwowych przez obsługujących je urzędów państwowych

Argumentum a fortiori

-argumentum a fortiori- występuje w 2 odmianach: argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego na mniejsze, „Komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej”); a fortiori to argumentum a minori ad mainus (wnioskowanie z mniejszego na większe, ”Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej”).

Autonomia a samorząd, rodzaje samorządów

Autonomia- określona przez prawo samodzielności jednostki terytorialnej

Samorząd- prawne ustalenie zakresu kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowanie jej interesów wobec organów państwa i wykonywania zadań zleconych przez ustawy, umowy lub porozumienia.

Wyróżniamy samorząd m.in. terytorialny, gospodarczy

Budowa graficzna tekstu prawnego

Graficznie tekst prawny dzieli się na redakcyjny i systematyczny.

Redukcjonistyczna- uznaje koncepcję trójelementową lub dwuelementową jako wyłączną. Trójelementowa składa się z hipotezy budowczej, dyspozycji, sankcji H>DS.

Dwuelementowe normy sankcjonowane skierowane do adresatów pierwotnych H D/H S

Norma sankcjonująca jest normą która zostaje uruchomiona przy naruszeniu normy sankcjonowanej

Antyredukcjonistyczna- uznaje przekładność reguł formalnej struktury normy prawnej. Wybór reguł formalnej struktury normy prawnej jest dyktowany względami komunikatywności i operatywności języka prawnego

Cechy systemu prawa stanowionego (hierarchiczność, zupełność, niesprzeczność)

Prawo stanowione (sensu stricto) jest podstawą i najważniejszą formą prawa we wszystkich współczesnych państwach, zarówno państw civil law jak i common law. W przypadku tego prawa prawo przyjmuje formę dokumentu o określonej formie i budowie, który nazywa się tekstem prawnym (jest nim np. ustawa, rozporządzenie, uchwała). Z tego powodu prawo stanowione nazywa się prawem pisanym (ius scriptum).. spośród różnych form tego prawa najwyższą pozycje zajmuje prawo ustawowe. W skutek rozrostu funkcji państwa stale rośnie rola prawa stanowionego przez instytucje rządowe i inne organy administracji publicznej (administratywizacja prawa). Administratywizacja prawa budzi wiele obaw, zwłaszcza gdy ograny administracji mogą tworzyć lub tworzą prawo w sposób samoistny, bez upoważnienia ustawowego, bo może to prowadzić do obejścia zasady prymatu ustawy

Centralizacja i decentralizacja

Centralizacja polega na ustawowym zagwarantowaniu uprawnień do podejmowania decyzji władczych wyłącznie organom państwowym usytuowanym na wyższych szczeblach hierarchii w aparacie państwowym a także ograniczeniu, a nawet faktycznym wyeliminowaniu samorządów ze sprawowania władzy publicznej w państwie.

Decentralizacja polega na ustawowym rozłożeniu uprawnień do podejmowania decyzji władczych na organy hierarchicznie niżej usytuowane w aparacie państwowym.

Charakterystyka grup nacisku z uwagi na sposób działania, lobbing jako zinstytucjonalizowany i sformalizowany sposób działania grup.

Grupy nacisku to dobrowolna organizacja, której celem nie jest wywieranie wpływów na decyzyjne ośrodki władzy w państwie. Funkcjonowanie tych grup charakteryzuje pluralistyczny i policentryczny system polityczny. Do grup nacisku można zaliczyć grupy kapitałowe (broniące swych interesów)

Charakterystyka partii politycznych ze względu na program

- partie konserwatywne- pojawiły się w XVIII w aby bronić starego porządku, były przeciwne rewolucji jako sposobowi zmiany polityki. Partie te przeszły ewolucje. Wychodzą z założenia, że niekontrolowane zmiany mogą zniszczyć strukturę państwa, a w rezultacie zniszczyć jednostkę w społeczeństwie. Partie te opowiadają się za silnym państwem, silną strukturą (Włochy). Są to partie opowiadające się za stabilnością i ochroną jednostki.

-partie liberalne- zasadę wolności przeniosła w sferę życia gospodarczego i społeczno- kulturowego. Istnieje wiele nurtów liberalizmu, ale główną cechą wszystkich partii liberalnych jest szanowanie i obrona postaw indywidualnych obywateli, pozostawienie w ich rękach wielu decyzji, także w sferze moralnej.

-partie socjalistyczne w państwach burżuazyjnych powstawały głównie jako partie robotnicze.

Działalność ich polegała na obronie interesów socjalnych robotników. Rozwój tych partii poszedł dwiema drogami. W krajach zachodnich partie te działały przy innych rodzajach partii, ich zadaniem było doskonalenie systemu kapitalistycznego by nie był on zbyt uciążliwy dla robotników. Drugi rodzaj rozwinął się w Rosji i w krajach w których partie tego typu były nielegalne i dążyły do obalenia władzy

-partie komunistyczne- opierają się na ideologii marksistowskiej i na zasadzie internacjonalizmu. Dążyły do opanowania aparatu państwowego i wyeliminowania opozycji politycznej

-partie faszystowskie- pojawiły się w początkach XX w. Celem tych partii było opanowanie aparatu państwowego i zdobycie monopolu władzy. Przyjęto w tej organizacji silną niemal że wojskową dyscyplinę, a jako metodę walki politycznej terror.

-partie neofaszystowskie- są współczesna kontynuacją faszyzmu, są pozbawione tolerancji.

-partie chrześcijańsko- demokratyczne- powstały w końcu XIX i początkach XX w. Realizują społeczna doktrynę Kościoła, bazują na zasadzie etyki chrześcijańskiej jako podstawy polityki państwa. Walczą o sprawy socjalno- bytowe społeczeństwa.

Ciężar dowodu

Ciężar dowodu określa dwie kwestie: kto powinien przedstawić dowody, oraz kto poniesie ryzyko nieudowodnienia określonych twierdzeń

Cudzoziemcy- reżimy traktowania cudzoziemców

Cudzoziemcy- osoby fizyczne nie posiadające obywatelstwa państwa na którego terytorium się znajdują.

Osoby przebywające na terytorium danego państwa są zobowiązane do określonych zachowań akceptowanych przez władze państwowe: obowiązek płacenia podatków, przestrzegania norm prawnych, odbywanie służby wojskowej oraz inne świadczenia na rzecz obronności.. Naruszenie prawa wiąże się z sankcjami, z możliwością przymusowego wyegzekwowania przestrzegania porządku prawnego zgodnie z procedurą obowiązująca w danym państwie.

Część artykułowana i nieartykułowana tekstu prawnego

-część artykułowana tekstu prawnego to część aktu normatywnego, która składa się z przepisów prawnych. Wyróżnia się następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, litery i punkty

-część nieartykułowana w której skład wchodzi nagłówek, określenie podstawy prawnej oraz wstęp (preambuła) do aktu normatywnego

Czynność prawna a czyn prawny

Czynnością prawną nazywany każde oświadczenie woli przynajmniej jednej strony, które zmierza do wywołania skutków prawnych

Czyny prawne są to działania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je na mocy prawa wywołują. Dzielą się na: czyny zgodne z prawem, czyny niezgodne z prawem

Czyny prawne a zdarzenia prawne

Czyny prawne są to działania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je na mocy prawa wywołują. Dzielą się na: czyny zgodne z prawem, czyny niezgodne z prawem

Zdarzenia prawne nie zależą od woli człowieka np. urodzenie się człowieka, jego śmierć, upływ czasu, klęska żywiołowa

Demokracja bezpośrednia i pośrednia

Demokracja bezpośrednia polega na tym, że ważne decyzje podejmowane są nie przez organ pośredni, lecz przez samych obywateli, decyduje sam naród. Jest ona realizowana przez referendum oraz za pomocą inicjatywy ludowej.

Demokracja pośrednia jest realizowana przez organy przedstawicielskie: parlament i samorządy. W demokracji tej władza obywateli ograniczona jest do wyboru organów przedstawicielskich, które reprezentują naród.

Demokracja formalna a demokracja materialna

Podstawowym warunkiem demokracji materialnej jest osiągnięcie przez większość obywateli takiego materialnego poziomu życia, który nie pochłania całej ich energii, by zapewnić tylko biologiczne przetrwanie

Derogacja wyraźna i derogacja milcząca

Derogacja wyraźna- to uchylenie normy, lub aktu normatywnego przez inna normę prawną nazywaną przepisem lub normą derogacyjną.

Derogacja milcząca- ustawodawca wprowadza nowe przepisy nieusuwając starych

Domniemanie prawne

-są to sformułowane w przepisach prawnych reguły dowodowe, które nakazują uznać za udowodniony fakt, na podstawie innych stwierdzonych podczas ustalenia stanu faktycznego

Dzieli się na: dopuszczające dowód przeciwny, niedopuszczające dowodu przeciwnego

Dualizm władzy wykonawczej w systemie parlamentarno- gabinetowym

Dualizm władzy wykonawczej polega na tym, że administrację centralną sprawują 2 organy: prezydent i rada ministrów. Prezydent jest organem jednoosobowym. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi odpowiedzialność karną. Rada ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną, działa pod zwierzchnictwem Prezesa. Egzekutywie przysługuje inicjatywa ustawodawcza.

Działania państwa- pojęcie, władcze i niewładcze działania państwa

Działania państwa- realizowanie przez państwo wyznaczonych celów. Działania państwa podzielone są na działania władcze i niewładcze.

Działania władcze są zabezpieczone przymusem państwowym i do tego typu zaliczamy np. tworzenie prawa, stosowanie prawa.

Działania niewładcze obejmują bardzo zróżnicowaną aktywność państwa, ale wspólną cechą tych działań jest brak przymusu państwowego zabezpieczającego ich realizację. Do działań nie władczych należą zarówno działania organizatorskie (np. budowa autostrad) jak i propagandowe.

Elementy stosunku prawnego

-fakty prawne

-podmioty stosunku prawnego

-przedmiot stosunku prawnego

-treść stosunku prawnego

Etapy stosowania prawa

-wybór normy prawnej

-ustalenie obowiązywania normy prawnej

-wykładnia normy prawnej

-ustalenie stanu faktycznego

-subsumpcja

-wybór konsekwencji prawnych

-sformułowanie i uzasadnienie decyzji

Federacja a konfederacja

Federacja (państwo związkowe)- charakteryzuje się: jednostki terytorialne mają własne władze prawodawcze, wykonawcze, sądownicze. Zakres samodzielności podmiotów federacji wyznacza konstytucja państwa związkowego określająca zakres władczych uprawnień federacji wobec swych członków.

Konfederacja- związek kilku państw, z których każde ograniczyło wykonywanie swej suwerenności przez uzgodnienie wspólnej polityki, ale które w zasadzie nie powołały wspólnego organu, zdolnego skutecznie ograniczać władzę państw wchodzących w skład konfederacji. Konfederacja działa głównie przez różnego rodzaju konferencje ministrów, prezydentów itd. Konfederacje nie są stałe: albo prowadzą do powstania jednego państwa- federacji, albo do zupełnego usamodzielnienia się państw członkowskich.

Filozofia (teorii) państwa i prawa

Refleksja filozoficzno- prawna była przedmiotem zainteresowania już w starożytności, doniosły wkład do niej wniosła szkoła historyczna, jednak podstawy nowoczesnej filozofii prawa stworzył pozytywizm prawniczy, w ramach którego powstał projekt ogólnej nauki o państwie i prawie. Nauka ta miała zajmować się ogólnymi problemami państwa i prawa, traktowała państwo i prawa jako fakt uniwersalny. Do typowych problemów filozoficzno- prawnych zaliczamy m.in.: definicja prawa, relacja prawa do innych systemów normatywnych np. moralność, analiza języka prawniczego i pojęć prawnych, analiza stosowania i wykładni prawa. W ramach filozofii prawa można wyróżnić trzy nurty badawcze: analityczny (problematyka logiczno- językowa), empiryczny (zagadnienia społecznego działania prawa), metodologiczny (analiza metod stosowanych w prawoznawstwie).

Forma państwa- pojęcie

Pojęcie „Forma państwa” jest rozważane w znaczeniu wąskim i szerokim.

W znaczeniu wąskim forma państwa to tyle samo co forma rządów. Termin forma rządów oznacza strukturę, kompetencje oraz wzajemne stosunki prawne i faktyczne naczelnych organów państwowych.

W znaczeniu szerokim forma państwa jest terminem, który obejmuje oprócz formy rządów także strukturę prawną oraz reżim polityczny, czyli styl rządzenia.

Forma rządów- charakterystyka formy rządów ze względu na pozycję głowy państwa

Ze względu na pozycję głowy państwa wyróżniamy formy rządów:

-monarchia- władza skupiona jest w rękach jednego podmiotu. W ramach monarchii wyróżniamy monarchię konstytucyjną, absolutną, totalitarną i parlamentarną. Tron jest dziedziczny.

-republika- władza skupiona jest w rękach kolegialnego organu, który jest kadencyjny. W ramach republiki wyróżniamy formę rządów: parlamentarno- gabinetową, prezydencką, semiprezydencką, konwentu, kancelarską (gabinetową- parlamentarną)

Formy przymusu państwowego

Państwo jako organizacja posługuje się przymusem i doktryna polityczno- prawna wyróżnia trzy podstawowe typy przymusu państwowego:

-przymus fizyczny- polega na stosowaniu różnych środków ograniczających wolność jednostki

-przymus ekologiczny- polega na zastosowaniu różnych form oddziaływań, które pozbawiają jednostki i inne podmioty gospodarcze możliwości wyboru określonych zachowań

-przymus psychologiczny- forma, której rozmiary mogą być bardzo rozległe np. istnienie monopolu państwa w przekazie informacji (cenzura państwowa)

Funkcje kontroli zachowań przez prawo

Kontrola zachowań jest możliwa na różne sposoby. Jak się wydaje, wszystkie te sposoby możemy podzielić na normatywne i pozanormatywne. O ile normatywne oddziaływanie nie natrafia na trudności, gdyż chodzi tu o oddziaływanie na ludzkie zachowania za pośrednictwem norm, o tyle charakterystyka pozanormatywnych sposobów kontroli jest dużo bardziej złożona, a to głównie ze względu na fakt, iż ta grupa obejmuje bardzo zróżnicowany zespół środków (odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych oraz oddziaływanie systemowe). Oddziaływanie normatywne dzieli się na: oddziaływanie represyjne i promocyjne.

Funkcje państwa interwencjonistycznego

Ingerencja w całokształt polityki gospodarczej mający na celu wpływanie na rozwój gospodarki.

Funkcje państwa liberalnego

Funkcje państwa liberalnego opierają się jedynie na sprawowaniu roli stróża prawa i ochrony jednostki. Państwo liberalne nie ingeruje w sferę gospodarczą.

Funkcje państwa- znaczenie pojęcia, rodzaje

Termin funkcja państwa rozumiany jest w doktrynie w sensie przedmiotowym i systemowym.

Przedmiotowe rozumienie funkcji państwa utożsamia funkcję z ogółem różnych działań państwa, które są podejmowane w określonych dziedzinach życia publicznego. Zgodnie z tym stanowiskiem wyróżnia się: funkcję zewnętrzną, wewnętrzną, organizatorską oświatowo-wykonawczą.

Systemowe rozumienie funkcji państwa utożsamia funkcję z rezultatem działań państwa, które są niejako odpowiedzią na wyzwania pochodzące z otoczenia. W ramach pojęcia systemowego wyróżnia się 3 podstawowe typy funkcji państwa: funkcję adaptacyjną, regulacyjną innowacyjną.

Funkcje prawa- znaczenie pojęcia

Prawo pełni ogromna ilość funkcji i zagadnienie ich kwalifikacji jest przedmiotem licznych kontrowersji. Niewątpliwe jednak jest, że do najważniejszych należą:

-kontrola zachowań

-rozdział dóbr i ciężarów

-regulacja konfliktów

Funkcje regulacji konfliktów przez prawo

Konflikt- sytuacja, w której jedna ze stron występuje z jakimiś żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, które druga strona kwestionuje. Mogą być dwubiegunowe (dwie strony) lub wielobiegunowe (więcej stron). Z zależności od tego czy stronami konfliktu są osoby, instytucje, grupy ludzkie czy instytucje reprezentujące takie grupy, konflikty dzielą się na indywidualne i kolektywne. Podstawowe metody rozwiązania konfliktów:

-tryb kontraktowy- strony zachowują pełną autonomię, decydują zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązania sporu. Rozstrzygnięcie konfliktu następuje w drodze dobrowolnego porozumienia- umowy stron.

-tryb mediacyjno- koncyliacyjny- obok stron konfliktu występuje mediator. Mediator jest pomocnikiem i doradcą stron, nie ma on żadnych uprawnień władczych, ma on ułatwić porozumienie stron, pośredniczyć w ich rokowaniach. W trybie tym strony zachowują pełną autonomię w wyborze osoby mediatora, oraz zasady rozwiązania konfliktu.

-tryb arbitrażowy- strony wybierają arbitra, procedurę rokowań oraz zasady rozwiązania sporu. Jednak decyzja arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i nie może być przymusowo wyegzekwowana.

-tryb adjudykcyjny- postępowanie toczy się według z góry ustalonych procedur i zasad. Strony zwykle nie mają wpływu na wybór adjudyktora

Funkcje rozdziału dóbr i ciężarów przez prawo

Z pojęciem rozdziału dóbr i ciężarów nierozerwalnie trwa pojęcie sprawiedliwości. Sprawiedliwość nie jest pojęciem jednolitym. Wyróżnia się wiele form sprawiedliwości, ich wspólna cecha to zasada sprawiedliwości formalnej lub reguła równej miary- osoby, sytuacje stany rzeczy, które są pod istotnymi względami podobne powinny być podobnie traktowane. Są dwa podstawowe typy reguł sprawiedliwości materialnej: reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej) i komutatywnej (wymiennej). Najbardziej znane reguły dystrybutywne: każdemu stosownie do pracy, potrzeb, zasług, pozycji społecznej, każdemu to samo (najbardziej skrajna interpretacja tej zasady). W myśl koncepcji sprawiedliwości komutatywnej sprawiedliwy podział, to podział, który wynika z zawartej umowy.

Gałąź prawa a instytucja prawna

Gałąź prawa- kompleks norm regulujących pewną grupę stosunków społecznych

Instytucja prawna- występuje w obrębie gałęzi prawa. Jest to zespół norm prawnych, łącznie regulujących określony ważny stosunek społeczny

Granice przedmiotowe prawa

Przedmiotowy zakres zastosowania normy dotyczy zjawisk i zdarzeń, które maja charakter zewnętrzny w stosunku do adresata. Wyznacza się je poprzez wskazanie czasu i miejsca zachowania się adresata np. w miejscu publicznym, w czasie klęski żywiołowej

Gwarancje praworządności

-w zakresie ustroju- nienaruszalność praw obywatelskich, trójpodział władz, możliwość swobodnego działania opozycji politycznej, niezawisłość sądów

-w zakresie legislacyjnym- nadrzędność konstytucji nad innymi aktami prawnymi, hierarchia praw, rozgraniczeni kompetencji prawotwórczych

-w zakresie proceduralnym- wieloinstancyjność rozstrzygania spraw, możliwość złożenia odwołania od decyzji sądów, zasada domniemania niewinności oskarżonego, prawa oskarżonego w procesie, badanie zgodności decyzji administracyjnych z obowiązującym prawem

Immunitet- pojęcie, rodzaje

Immunitet- prawo do nietykalności prawnej osób fizycznych, niekiedy i prawnych uprzywilejowanych ze względu na zajmowane przez nich stanowiska i pełnione funkcje. Rodzaje immunitetów:

-dyplomatyczny- przysługuje przedstawicielowi dyplomatycznemu, nadając mu prawo niepodlegania jurysdykcji karnej państwa pobytu

-konsularny- przysługuje przedstawicielowi konsularnemu, nadając mu prawo niepodlegania jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej w określeniu do spraw urzędowych

-polityczny (poselski i senatorski)- polega na zakazie pociągania go do odpowiedzialności karno- sądowej lub aresztowania bez zgody sejmu (senatu) w okresie sprawowania mandatu

-sędziowski- jedna z gwarancji niezawisłości sędziowskiej polegająca na zakazie pociągania do odpowiedzialności karnej lub karno- administracyjnej bez zgody naczelnika sądu

Instytucja kontrasygnaty

-wymóg konstytucyjny podpisania aktu urzędowego głowy państwa przez premiera lub ministra, którzy przez kontrasygnaty biorą pełną odpowiedzialność polityczną i prawną za dany akt.

Istota odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej

Odpowiedzialność polityczna- odpowiedzialność rządu lub jednego członka rządu za prowadzenie polityki sprzecznej z wolą parlamentu w systemie parlamentarno- gabinetowym; negatywna ocena polityki rządu lub członka przez uchwalenie votum nieufności albo odmówienie votum zaufania.

Odpowiedzialność konstytucyjna- pociągnięcie do odpowiedzialności osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, naruszenie konstytucji i ustaw w związku z wykonywaniem funkcji przed specjalnym trybunałem.

Kodyfikacja a inkorporacja

Kodyfikacja- akt jednorazowego ustanowienia zespołu usystematyzowanych przepisów prawnych, z których wyinterpretować można podstawowe normy danej gałęzi prawa. W założeniu kodyfikacja ma uporządkować całość norm tworzących daną gałąź prawa.

Inkorporacja- to prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie. Inkorporacja porządkuje w jednym zbiorze już obowiązujące w danej gałęzi prawa akty normatywne, by ułatwić korzystanie z nich

Kompetencje organów państwowych, rodzaje, pojęcie

Organem państwowym jest osoba lub grupa osób na podstawie obowiązujących norm prawnych są przepisywane państwu.

Klasyfikacje organów państwowych oparte są na kryteriach: kompetencji terytorialnej (organy centralne, lokalne), trybu powoływania organów (organy z wyboru, nominacji), rodzaju ich kompetencji (organy prawodawcze, wykonawcze, sądowe, kontrolne)

Kompetencje:

-rzeczowa-obejmuje merytoryczny krąg spraw, dla których organ jest właściwy

-miejscowa- ustala obszar, na który dany organ jest właściwy

-instancyjna- określa właściwości organu ze względu na jego usytuowanie w strukturze instancyjnej

kompetencje określa się w literaturze jako upoważnienie do dokonania określonego rodzaju z takim skutkiem, że aktualizują się przez jej dokonanie przewidziane w normie obowiązki jej adresatów.

Koncentracja i dekoncentracja

Koncentracja polega na faktycznym skupieniu uprawnień władczych przez podmioty dysponujące dużą „siłą władzy”

Dekoncentracja polega na faktycznym przekazywaniu uprawnień decyzyjnych, ale na tej zasadzie, że podmiot przekazujący może w każdej chwili przyjąć przekazaną sprawę i sam podjąć decyzję.

Koncepcja państwa dobrobytu

Była reakcją na powstałe pod kuratelą ZSRR kraje komunistyczne. Proponowała model państwa rozwiniętego kapitalizmu, które działa w interesie wszystkich obywateli i gwarantuje im wysoki standard życia. Państwo zgodnie z założeniem tej doktryny, ma zapewnić opiekę socjalną poprzez odpowiednią politykę podatkową wobec właścicieli kapituły, zadbać o eliminowanie biedy przez pełne zatrudnienie, osiągając je dzięki zamówieniom państwowym w przemyśle.

Koncepcja państwa „stróża nocnego”

Sformułowana przez klasyczną myśl liberalną na przełomie XIX i XX w. jest wizją państwa minimalnie ingerującego zarówno w „grę rynkową” opartą na wolnej konkurencji, jak też w spontaniczne procesy społeczne. W wykonywaniu funkcji wewnętrznej rola państwa ograniczać się ma do obowiązków stróża, który chroni własność prywatną, bezpieczeństwo osobiste obywateli oraz bezpieczeństwo państwa.

Koncepcja powstania państwa

-teorie teistyczne- widzą w państwie twór istoty nadprzyrodzonej. Św. Augustyn głosił, że każda władza pochodzi od Boga, według św. Tomasza z Akwinu od Boga pochodziła sama zasada władzy, ale konkretne państwo było wynikiem działania ludzi

-teoria podboju i przemocy- państwo ma być wynikiem podboju jednych plemion przez drugie. Podział na rządzących i rządzonych wynikał z odmienności pochodzenia i różnic klas. Państwo powstało w celu utrwalenia panowania zwycięzców nad pokonanymi (np. Ludwik Gumplowicz)

-teoria umowy społecznej- państwo jako wynik porozumienia zawartego między przedstawicielami różnych grup społecznych, w wyniku którego lud scedował sprawowanie władzy na suwerena (np. John Locke, Jean Jacques Rousseau). Umowa o zjednoczeniu zawarta między jednostkami doprowadziła do powstania społeczeństwa, a umowa o podporządkowaniu społeczeństwa władzy umożliwiła powstanie państwa. Okres przedpaństwowy był okresem anarchii zagrażającemu bezpieczeństwu jednostki (Thomas Hobbes) lub epoką pokoju, wolności i dobrobytu (John Locke)

-teoria klasowa- podkreśla rolę konfliktu klas w powstawaniu państwa i formowania się władzy politycznej (Karol Marks). W wyniku podziałów w społecznościach rodowo- plemiennych, specjalizacji pracy i pojawienia się własności prywatnej doszło do wyodrębnienia się 2 klas antagonistycznych- posiadaczy środków produkcji i pozbawionych tych środków. W rezultacie wyodrębniła się elita władzy i aparat przymusu, a tym samym wspólnota rodowa przekształciła się w państwo

-teoria patriarchalna- powstanie państwa jako wynik ewolucji pozycji naczelnika rodu, który zostaje monarchą np. R. Filmer

-teoria normatywistyczna- istnienie państwa wynika z „idealnej powinności”, przestrzegania norm prawnych

-teoria solidarystyczna- państwo jako efekt naturalnej wspólnoty interesów wszystkich ludzi niezależnie od różnic między nimi (majątkowych, społecznych)

-teoria psychologiczna- istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych człowieka

Kryteria i dyrektywy systematyzacji pionowej prawa

Systematyzacja pionowa oparta jest na hierarchii aktów normatywnych: konstytucja, ustawy i akty normatywne „z mocą ustawy”, rozporządzenia, zarządzenia

Luka extra, contra i intra legem

-luka extra legem- to ujemna ocena faktu, że pewne sprawy nie są uregulowane

-luka contra legem- to ujemna ocena tego, iż pewne kwestie są uregulowane, a zdaniem oceniającego nie powinny być

-luka intra legem- to ocena, iż sformułowanie danego przepisu jest zbyt nieprecyzyjne, kauczukowe i powinno być uściślona

Luki w prawie- rzeczywiste i pozorne

Luki rzeczywiste- zalicza się do nich w szczególności:

-luki techniczne- to taka proceduralna niekompletność regulacji, która utrudnia lub uniemożliwia podjęcie decyzji

-luki swoiste- to brak przepisów, które zgodnie z innymi przepisami powinny być wydane, a których brak uniemożliwia podjęcie decyzji

Luki pozorne- to luki o charakterze ocennym (aksjologicznym), w tym przypadku chodzi o czyjąś ocenę, że jakieś przepisy powinny być wprowadzone, uchylone lub sprecyzowane. Są trzy podstawowe typy tych luk:

-luka extra legem- to ujemna ocena faktu, że pewne sprawy nie są uregulowane

-luka contra legem- to ujemna ocena tego, iż pewne kwestie są uregulowane, a zdaniem oceniającego nie powinny być

-luka intra legem- to ocena, iż sformułowanie danego przepisu jest zbyt nieprecyzyjne, kauczukowe i powinno być uściślona

Model sylogistyczny (subsumcyjny) stosowania prawa a luzy decyzyjne (wyboru przepisu prawnego, dowodowe, wyboru konsekwencji prawnych, interpretacyjne)

Stosowanie prawa ma mieć strukturę tzw. sylogizmu prawniczego, którego przesłanką większą (Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia) jest norma prawna, przesłanką mniejszą (x z winy swej wyrządził szkodę y) ustalony stan faktyczny, a wnioskiem- decyzja sądu (x jest zobowiązany naprawić szkodę y). Zgodnie z tą ideologią sędzia jedynie dedykuje następstwa prawne z normy, jest „ustami ustawy” (Monteskiusz), który do jej treści nie może nic dodać ani ująć, automatem subsumpcyjnym, który dokonuje mechanicznej subsumpcji faktów sprawy pod normę i wyprowadza z niej konsekwencje prawne. Tą koncepcję stosowania prawa nazywa się modelem sylogistycznym lub subsumpcyjnym.

Luzy decyzyjne nazwał Jerzy Wróblewski sytuacje, w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzje ma podjąć. Wyróżnia się następujące kategorie luzów decyzyjnych:

-wyboru przepisu prawnego- gdy decyzja sądu nie jest do końca wyznaczona przez obowiązujące przepisy prawa (niektórych sytuacjach o tym pod jaką normę zakwalifikować stan faktyczny musi zadecydować sąd)

-dowodowe- sytuacja, gdy na gruncie dostępnych środków dowodowych i reguł dowodowych nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy określony fakt sprawy miał miejsce, czy też nie. O tym decyduje sędzia.

-wyboru konsekwencji prawnych- odnosi się do sytuacji, gdy określenie konsekwencji prawnych dane stanu faktycznego nie jest do końca wyznaczone przez przepisy prawa. Sytuację, w której występuje luz wyboru konsekwencji prawnych nazywa się zwykle swobodnym uznaniem- by podkreślić, iż jest to sytuacja, w której prawo pozostawia organowi stosującemu prawo pewien margines swobody i nie krępuje go przepisami prawa, co do tego jaką ma podjąć decyzję

-interpretacyjne- gdy przepisy prawne są niejasne, nieostre, wieloznaczne i gdy w skutek tego można im przypisać wiele różnych znaczeń, a ani tekst prawny ani dyrektywy wykładni nie wskazują jednoznacznie, które z tych znaczeń jest właściwe. W takiej sytuacji o dokonaniu wyboru musi zadecydować sąd

Model wykładni operatywnej Jerzego Wróblewskiego

Wykładnia operatywna jest dokonywana przez organy prawo stosujące i obejmuje:

-wykładnię stosowaną przez sądy i inne organy stosujące prawo. Wykładnia ta wiąże tylko w tej sprawie w której jej dokonano

-wykładnię dokonywaną w trybie odwoławczym przez sądy i inne organy prawo stosujące. Jest ona wiążąca dla sądu niższej instancji lub organu hierarchicznie niższego, a także organu, który dokonał wykładni.

Nabycie obywatelstwa (z mocy prawa, decyzji organu, decyzji osoby zainteresowanej)

-z mocy prawa- nabycie obywatelstwa przez urodzenie, są dwie podstawowe zasady- zasada krwi (ius sanguinis, dziecko nabywa obywatelstwo rodziców lub matki, w Polsce), zasada ziemi (ius soli, człowiek nabywa obywatelstwo państwa, w którym się rodzi, w USA)

-przez nadanie przez głowę państwa

-decyzja zainteresowanej osoby- następuje to np. poprzez zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem danego państwa lub zrzeczenie się jednego z 2 posiadanych obywatelstw

- opcja czyli wybór obywatelstwa, następuje w razie sprzeczności zobowiązań wynikających z posiadania obywatelstwa 2 różnych państw, przy zmianie granic między państwami, lub gdy rodzice posiadają różne obywatelstwa

-naturalizacja- uznanie obywatelstwa, następuje ono zwykle po spełnieniu przypisanych prawem warunków np. czasu przebywania na terenie danego państwa

Nauki nometyczne i idiograficzne

-nauki nometyczne- ustalają pewne prawidłowości, zależności przyczynowe, tendencje rozwojowe, a ich przykładem jest fizyka teoretyczna czy socjologia

-nauki idiograficzne- sprowadzają się do uporządkowanego i usystematyzowanego opisu zdarzeń i jako ich przykład podaję się naukę biologię.

Nauki pomocnicze- wstęp do prawoznawstwa

Wstęp do prawoznawstwa lub wstęp do nauk o państwie i prawie to nauka typowo propedeutyczna. Zadaniem jej jest zaznajomienie studentów z podstawową aparaturą pojęciową nauk prawnych, metodami stosowanymi w tych naukach oraz elementarnymi instytucjami i zasadami prawa.

Nauki teoretyczne i praktyczne

-nauki teoretyczne (nauki deskryptowe)- formułują wypowiedzi opisowe oraz wyjaśniające, starające się odpowiedzieć na pytania „jak jest?” np. fizyka, biologia, historia, socjologia

-nauki praktyczne (nauki normatywne)- formułują i uzasadniają różnego rodzaju normy, dyrektywy, oceny i zwory zachowania, nauki te odpowiadają na pytania: „jak być powinno?”, „jak powinniśmy się zachować?” np. nauki inżynieryjne i medyczne, gramatyka

Norma a zdanie w sensie logicznym wypowiedzi oceniającej

Normy to obok ocen i zdań jedna z podstawowych kategorii składniowych naszego języka. Zdaniem w sensie logicznym nazywamy tego rodzaju wypowiedzi oznajmujące, którym można przypisać wartość prawdy lub fałszu. Wartość prawdy lub fałszu to wartość logiczna zdania. Zdania w sensie logicznym są to tylko zdania oznajmujące i to te o których można orzec, iż są fałszywe lub twierdzące.

Normy należą do szerszej grupy wypowiedzi dyrektywnych obejmujących także różnego rodzaju zalecenia, rady, życzenia, wskazówki itd. Normy nie mają charakteru opisowego, odpowiadają na pytanie „jak być powinno?”. Funkcją normy jest więc sformułowanie określonej dyrektywy postępowania

Normy programowe a dyrektywy celościowo- techniczne, przepisy kompetencyjne

Norma programowa- nie wskazuje jak powinien zachować się adresat, a jedynie wskazuje, jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestie wyborów środków realizacji tego celu do jego dyspozycji.

Dyrektywy techniczne- normy wskazujące jakich środków należy użyć by osiągnąć dany cel.

Przepisy kompetencyjne- przepisy które upoważniają organy państwowe do stanowienia określonych norm, wydawania określonych decyzji lub dokonywania oznaczonych czynności.

Obowiązek a uprawnienie

Obowiązek- ogranicza sferę wolności adresata normy. Obowiązki dzielą się na:

-nakaz- obowiązek pozytywny, to obowiązek działania adresata

-zakaz-obowiązek negatywny, to obowiązek zaniechania

Uprawnienie stwarza dla adresata normy prawnej możliwość wyboru, a więc rozszerza strefę jego wolności. Uprawnienia dzielą się na proste i złożone, na uprawnienia in personam, in rem, in rem publicum

-proste- to np. uprawnienia wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia świadczeń

-złożone- to kompleks uprawnień prostych

-in personam- są skuteczne tylko między stronami i są charakterystyczne dla prawa zobowiązaniowego

-in rem- są skuteczne wobec każdej osoby i występują one przede wszystkim w prawie rzeczowym

- in rem publicum- przysługują adresatowi normy prawnej wyłącznie wobec państwa np. prawo do pracy

-jeżeli podmiot któremu przysługuje uprawnienie, żąda od podmiotu, na którym ciąży obowiązek aby obowiązek spełnił, to wówczas uprawnienie przekształca się w roszczenie

Obowiązywanie prawa

-w sensie normatywnym- obowiązują te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone

-w sensie faktycznym- obowiązują te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności (te normy które są stosowane przez organy państwowe)

-w sensie aksjologicznym- obowiązują normy, które spełniają pewne przyjęte kryteria etyczne

Obowiązywanie prawa w sensie normatywnym

Obowiązywanie w czasie- norma obowiązuje od chwili ogłoszenia jej lub od chwili wyraźnie określonej podczas ogłoszenia, do czasu wygaśnięcia jej mocy prawnej (jeżeli ustawodawca przewidział okres obowiązywania normy) lub do jej uchylenia przez inną normę (klauzula derogacyjna)

Obowiązywanie w przestrzeni- norma obowiązuje tylko na terenie podporządkowanym danemu organowi uchwalającemu normę (ogólnokrajowa, lokalna)

Obowiązywanie co do osób- norma powinna wyraźnie określić adresata normy, do którego jest ona skierowana.

Odpowiedzialność rządu w systemie parlamentarno- gabinetowym

Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną. Odpowiedzialność polityczna może przybrać dwie postacie: odpowiedzialności solidarnej i indywidualnej.

Określenie prawa

Prawo to zespół norm ogólnych, pochodzących od państwa i sankcjonowanych przymusem państwowym

Organy państwowe- pojęcie, typologia organów państwowych

Organem państwowym jest osoba lub grupa osób na podstawie obowiązujących norm prawnych są przepisywane państwu. Klasyfikacje organów państwowych oparte są na kryteriach: kompetencji terytorialnej (organy centralne, lokalne), trybu powoływania organów (organy z wyboru, nominacji), rodzaju ich kompetencji (organy prawodawcze, wykonawcze, sądowe, kontrolne)

Osoba prawna a osoba fizyczna

Osoba prawna- jednostka organizacyjna o cechach określonych przez prawo

Osoba fizyczna- wszyscy ludzie od urodzenia aż do śmierci

Państwo autorytarne

To takie państwo, w którym władza istnieje ponad obywatelami, a reprezentacje władzy są w sytuacji wyjątkowo uprzywilejowanej. Jest to więc państwo elit politycznych. Cechą takiego państwa jest rozbudowany aparat biurokratyczny i kontroli, powodujący nadmierny formalizm życia codziennego obywateli.

Państwo dobrobytu a państwo liberalno- socjalne

Koncepcja państwa dobrobytu była reakcją na powstałe pod kuratelą ZSRR kraje komunistyczne. Proponowała model państwa rozwiniętego kapitalizmu, które działa w interesie wszystkich obywateli i gwarantuje im wysoki standard życia. Państwo zgodnie z założeniem tej doktryny, ma zapewnić opiekę socjalną poprzez odpowiednią politykę podatkową wobec właścicieli kapituły, zadbać o eliminowanie biedy przez pełne zatrudnienie, osiągając je dzięki zamówieniom państwowym w przemyśle.

W państwie liberalno- socjalnym zrezygnowano z ograniczonej funkcji państwa, wprowadzono pewne elementy socjaldemokracji (własność prywatna i w sferze gwarancji praw socjalnych)

Państwo jako organizacja polityczna

Cechą organizacji politycznych jest to, że sprawują one władzę bądź dążą do sprawowania lub udziału w sprawowaniu władzy. Państwo jest organizacją polityczną, w obrębie której występuje stosunek władztwa i podporządkowania: organy państwa są w stanie władczo zachowywać się wobec członków grupy państwowej, stwarzając i utrzymując określony ład społeczny. Nie ma państwa bez zjawiska władzy, bez względu na to, jak władza ta byłaby legitymowana

Państwo jako organizacja przymusowa

Państwo jest organizacją przymusową co przejawia się w tym, że:

-przynależność do państwa nie jest dobrowolna

-państwo posługuje się przymusem oraz ma monopol

Państwo jako organizacja suwerenna (suwerenność wewnętrzna, suwerenność zewnętrzna, ograniczenie suwerenności, ograniczenie wykonywania suwerenności)

-suwerenność- to zwierzchnictwo terytorialne i niezależność państwa

-suwerenność wewnętrzna- oznacza, że władza państwowa jest władzą najwyższą (zwierzchnią) na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania

-suwerenność zewnętrzna- oznacza, że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw. Jest ono suwerenne wtedy, gdy ma zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością i gdy może dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z innymi państwami, być członkiem wybranych przez siebie organizacji międzynarodowych oraz swobodnie kształtować swoją formę i ustrój społeczno- gospodarczy.

-ograniczenie suwerenności zewnętrznej polega na pozbawieniu państwa samodzielności jako podmiotu stosunków międzynarodowych (np. okupacja, kolonia, protektorat)

-ograniczenie wykonywania suwerenności

-pozbawienie suwerenności polega na aneksji czyli na całkowitym przejściu całego terytorium pod panowanie innego państwa lub pod panowanie kilku państw (disembratio)

Państwo jako organizacja terytorialna (pojęcie terytorium państwa, zasada zwierzchnictwa terytorialnego państwa)

Terytorium państwa- to zarówno obszar lądowy i w głąb ziemi, jak i wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad obszarem państwa, statki wodne i powietrzne należące do tego państwa

Państwo liberalno- demokratyczne a liberalno- socjalne

Demokratyczno- liberalne państwa współczesne nazywa się wręcz „państwami partyjnymi”, bowiem wybory, a także inne mechanizmy obsady stanowisk publicznych w państwie oraz mechanizmy podejmowania decyzji politycznych, nie mogą w praktyce funkcjonować bez udziału partii politycznych.

W państwie liberalno- socjalnym zrezygnowano z ograniczonej funkcji państwa, wprowadzono pewne elementy socjaldemokracji (własność prywatna i w sferze gwarancji praw socjalnych)

Państwo neoliberalne

Jest oparte na wolności gospodarczej tzn. niczym nieskrępowanej grze wolnych sił rynku bez jakiejkolwiek ingerencji państwa. Strukturę polityczną neoliberalizm przejął po liberalizmie.

Państwo neoliberalne i jego funkcje

Państwo neoliberalne jest oparte na doktrynach neoliberalizmu, który powstał tuż przed wybuchem II wojny światowej. Neoliberalizm proponuje wolność gospodarczą, czyli nieingerencję państwa w grę rynku. Wychodzi z założenia, że tylko wolna gospodarka rynkowa w rękach jednostek rozwiąże wszystkie problemy społeczne.

Państwo prawa a państwo praworządne

Zasada, że państwo powinno rządzić opierając się na prawie kształtowała się w toku XVII i XIX w. w Niemczech (idea państwa prawa) i w Anglii (idea rządów prawa). Współcześnie zasada państwa prawa czy też zasada rządów prawa stanowi fundament wszystkich demokratycznych i liberalnych państwa. Wspólne dla idei państwa prawa i rządów prawa jest przekonanie, że sprawowanie władzy musi się opierać na regułach prawa, a nie na kaprysie rządzących oraz zasada, że w państwie praworządnym obywatelowi jest wolno to wszystko, czego mu prawo nie zabrania, organom państwa natomiast to tylko na co im prawo wyraźnie zezwala

Państwo totalitarne

To takie państwo, w którym życie społeczne i osobiste obywateli jest sterowane i kontrolowane przez władzę. Państwu podporządkowane jest wszystko i wszyscy. Władza jest silnie scentralizowana.

Cechy państwa: jedna monopolistyczna partia (dyktator), terrorystyczna kontrola policji, kontrola gospodarcza, nie występuje zasada podziału władzy

Partie chadeckie a partie socjaldemokratyczne

Programy partii chadeckich (chrześcijańsko- demokratyczne) w praktyce nie zawsze są jednakowe, najogólniej głoszą one program „społecznej gospodarki rynkowej”, poszanowanie zasad demokracji i solidaryzm na całym świecie, ich członkami są nie tylko katolicy, ale w ogóle chrześcijanie (nie są to więc partie wyznaniowe)

Współczesne partie socjaldemokratyczne dążą do rozładowywania konfliktów społecznych, utrwalania zdobyczy socjalnych, solidarności społecznej, połączenia prywatnej własności z państwowym programowaniem.

Partie liberalne a partie konserwatywne

-partie liberalne- zasadę wolności przeniosła w sferę życia gospodarczego i społeczno- kulturowego. Istnieje wiele nurtów liberalizmu, ale główną cechą wszystkich partii liberalnych jest szanowanie i obrona postaw indywidualnych obywateli, pozostawienie w ich rękach wielu decyzji, także w sferze moralnej.

- partie konserwatywne- pojawiły się w XVIII w aby bronić starego porządku, były przeciwne rewolucji jako sposobowi zmiany polityki. Partie te przeszły ewolucje. Wychodzą z założenia, że niekontrolowane zmiany mogą zniszczyć strukturę państwa, a w rezultacie zniszczyć jednostkę w społeczeństwie. Partie te opowiadają się za silnym państwem, silną strukturą (Włochy). Są to partie opowiadające się za stabilnością i ochroną jednostki.

Partie polityczne- określenie, rys historyczny, funkcje

Partia polityczna- formalnie dobrowolna organizacja polityczna, która w oparciu o sformułowany program, dąży do zdobycia i wykonywania władzy w państwie, reprezentując interes ludzi o zbliżonych dążeniach i aspiracjach.

Pierwsze partie polityczne powstały w XVII i XVIII w. w Anglii. Byli to torysi- zwolennicy silnej władzy króla i wigowie- zwolennicy silnej władzy parlamentu. Ugrupowania te na początku nie posiadały formalnej organizacji, ale dysponowały poglądami politycznymi. We Francji w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej powstały pierwsze ugrupowania polityczne: żyrondyści i jakobini. Partie formułowały się w ramach parlamentu.

Funkcje partii politycznych:

-wyborcza- wiąże się ze zgłaszaniem kandydatów na stanowiska państwowe (wybieralne) oraz przygotowanie programu wyborczego

-rządzenia- wiąże się z obsadą kierowniczych stanowisk w państwie

-integracji i mobilizacji politycznej- szczególnie widoczna w państwach o autokratycznym reżimie politycznym. Partie polityczne pozostają w kontakcie z opinią publiczną.

Podmiotowy zakres pojęcia praworządności

Występują dwa poglądy dotyczące podmiotowego zakresu zasady praworządności:

- pogląd według którego zasada ta odnosi się wyłącznie do działań organów państwa (wąskie pojmowanie zasady praworządności), zwolennicy tego poglądu podnoszą, że to jest zasada ustrojowa, która odnosi się do sposobu sprawowania władzy, na co wskazuje sama etymologia pojęcia „praworządność”- rządy prawa

-pogląd, który odnosi praworządność nie tylko do działań państwa, ale także do zachowań obywateli (szerokie pojmowanie zasady praworządności)

Podmioty stosunku prawnego

Podmioty stosunku prawnego to osoby fizyczne (wszyscy ludzie od urodzenia aż do śmierci) i osoby prawne (jednostki organizacyjne o cechach określonych przez prawo). Zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne charakteryzowane są poprzez zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Podział nauk w oparciu o kryterium przedmiotowe

-nauki przyrodnicze- zajmują się rzeczywistością przyrodniczą wraz z człowiekiem jako częścią tej rzeczywistości

-nauki społeczne- zajmują się rzeczywistością społeczną, czyli działalnością człowieka i zbiorowości ludzkiej wraz z wytworami kulturowymi tych działań

Podział nauk w ramach prawoznawstwa: nauki historyczno- prawne, szczegółowe nauki o prawie

-nauki historyczno-prawne- do ich rozwoju przyczyniła się szkoła historyczna, są to: historia Polski, historia powszechna państwa i prawa (obie historie zajmują się bezpośrednio instytucjami państwowo- prawnymi), historia doktryn polityczno- prawnych (analizuje znaczące teorie i koncepcje polityczno- prawne które powstały w przeszłości)

-szczegółowe nauki o prawie- stanowią rdzeń nauk prawnych, swój ówczesny kształt zawdzięczają pozytywizmowi prawniczemu, zgodnie z modelem pozytywistycznym nauki te rozwiązują problemy interpretacyjne systematyzacyjne, walidacyjne. Przedmiotem nauk jest analiza prawa obowiązującego w jakimś konkretnym państwie. Struktura tych nauk (dogmatyki prawnicze) odpowiada strukturze systemu prawa

Podział nauk ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń

-nauki formalne- charakteryzują aksjomaty, czyli założenia przyjęte bez dowodu i uznawane jako wypowiedzi prawdziwe, z których na podstawie przyjętych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenia będące konsekwencjami aksjomatów

-nauki empiryczne- są to zdania o faktach, oparte na zweryfikowanym doświadczeniu, które są podstawą dla formułowania twierdzeń uogulniąjących coraz wyższego rzędu

Podział norm prawnych ze względu na sposób określenia adresata i czynu

Podział norm prawnych ze względu na sposób określenia adresata:

-generalne- to normy w których adresat jest określony przez wskazanie jego cechy, a więc nazwą generalną np. „każdy człowiek”, „funkcjonariusz publiczny”

-indywidualne- to normy, których adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym np. „Lech Wałęsa”, „Przedsiębiorstwo ELTEX z siedzibą w Katowicach, ul. Jasna 5”

Podział norm ze względu na sposób określenia czynu:

-normy abstrakcyjne- odnoszą się do zachować powtarzalnych np. „Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek wstawić się i złożyć zeznanie”

-normy konkretne- odnoszą się do zachowań jednorazowych np. „Wzywa się Jana kowalskiego do Urzędu Miejskiego w Toruniu w dniu 3.04.96. o godz. 16.00, pok. 31 na posiedzenie...”

Podział prawa na gałęzie:

-konstytucyjne, administracyjne, cywilne, karne, rodzinne, pracy, handlowe, wekslowo- czekowe, postępowania administracyjnego, postępowania cywilnego postępowania karnego.

Podział uprawnień

Wyróżnia się uprawnienia:

-proste- to np. uprawnienia wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia świadczeń

-złożone- to kompleks uprawnień prostych

-in personam- są skuteczne tylko między stronami i są charakterystyczne dla prawa zobowiązaniowego

-in rem- są skuteczne wobec każdej osoby i występują one przede wszystkim w prawie rzeczowym

- in rem publicum- przysługują adresatowi normy prawnej wyłącznie wobec państwa np. prawo do pracy

-jeżeli podmiot któremu przysługuje uprawnienie, żąda od podmiotu, na którym ciąży obowiązek aby obowiązek spełnił, to wówczas uprawnienie przekształca się w roszczenie

Podział wykładni ze względu na materiał interpretacyjny

-wykładnia porównawcza- polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez porównanie ich z podobnymi normami o ustalonym już znaczeniu i przyjęciu wniosku co do znaczenia norm interpretowanych

-wykładnia historyczna- polega na ustaleniu ratio legis interpretowanej normy, w oparciu o materiały mające historyczne znaczenie

Podział wykładni ze względu na moc wiążącą i podmiot dokonujący wykładni

-wykładnia autentyczna- dokonywana jest przez ten sam organ, który ustanowił interpretowany przepis prawny, ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. Przykładem takiej wykładni może być ogólnik ministra finansów, który wyjaśnia w nim wydane przez siebie rozporządzenie

-wykładnia legalna- pochodzi od organu wyposażonego w kompetencje do jej dokonywania (w Polsce do niedawna takiej wykładni dokonywał Trybunał konstytucyjny), nie mają one mocy wiążącej, nawet wtedy gdy nadano im status zasad prawnych, jest przykładem wykładni abstrakcyjnej

-wykładnia operatywna- dokonywana jest przez sądy i inne organy stosujące prawo. Nie ma ona mocy powszechnie obowiązującej, lecz obowiązuje jedynie w konkretnej sprawie. Szczególne znaczenie ma wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy, który podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, które budzą wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie

-wykładnia doktrynalna- zwana naukową, dokonują ja przedstawiciele doktryny prawniczej (nauki prawa) poprzez głosy do orzeczeń sądowych, komentarze do aktów prawnych i opracowania naukowe. Choć wykładnia ta nie ma mocy wiążącej, to jej rola w interpretacji prawa jest znaczna

Podział wykładni ze względu na zakres wykładni

-wykładnia literalna- mówimy o niej gdy przyjmujemy znaczenie językowe, to co powiedział normodawca pokrywa się z tym czego chciał

-wykładnia rozszerzająca- gdy przyjmujemy znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział mniej niż zamierzał

-wykładnia zwężająca- gdy przyjmujemy znaczenie węższe od językowego, ponieważ normodawca powiedział więcej niż zamierzał

Podział wykładni z uwagi na sposób jej dokonywania: językowa, funkcjonalna, systemowa.

-wykładnia językowa- nazywana gramatyczną, polega na ustaleniu znaczenia przepisy prawnego ze względu na właściwości języka, w którym jest ona sformułowana. Język tekstów prawnych nazywa się językiem prawnym, natomiast język, którym posługują się prawnicy to język prawniczy. Sformułowania języka prawnego i prawniczego mogą różnic się od znaczenia nadawanego im w języku potocznym

-wykładnia funkcjonalna obejmuje najmniej jednorodny i spójny zbiór dyrektyw, wchodzą do niej wszystkie reguły które nakazują uwzględnienie przy interpretacji przepisów szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego, aksjologicznego. Wykładnia ta pełni rolę subsydiarną w stosunku do wykładni językowej

-wykładnia systemowa- ma na celu ustalenie znaczenia przepisu prawnego ze względu na system prawa, od którego należy lub ze względu na jego miejsce w akcie prawnym

Podział wykładni z uwagi na stosunek do obowiązującego prawa:

-wykładnia secundum legem- generalny nakaz stosowania tej wykładni

-wykładnia praeter legem- generalny zakaz stosowania tej wykładni

-wykładnia contra legem- niedopuszczalna w krajach civil law- wykładnia prawotwórcza- tworzy nowe prawa.

Pojęcie dowodu i rodzaje dowodów

Dowód- oznacza zarówno czynność, która jest nośnikiem informacji, jak też twierdzenie, za pomocą którego stan faktyczny jest udowadniany

Rodzaje dowodów: dowody bezpośrednie, dowody pośrednie, poszlaki

Pojęcie i budowa normy prawnej

Norma prawna jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na dwa pytania: „ kto i w jakich okolicznościach?”, „jak powinien się zachować?”

Norma prawna zbudowana jest z hipotezy, dyspozycji i sankcji.

Hipoteza jest tym elementem normy prawnej, który określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.

Dyspozycja określa wzór powinnego zachowania się, formułuje zakazy, nakazy lub dozwolenia albo mówiąc jeszcze inaczej nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki.

Sankcja to z kolei ten element normy, który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył

Pojęcie i budowa tekstu prawnego

Tekstem prawnym nazywamy dokument, w którym zawarte są normy prawne.

W każdym akcie normatywnym wyróżnić można 2 podstawowe części:

-część nieartykułowana w której skład wchodzi nagłówek, określenie podstawy prawnej oraz wstęp (preambuła) do aktu normatywnego

-część artykułowana tekstu prawnego to część aktu normatywnego, która składa się z przepisów prawnych. Wyróżnia się następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, litery i punkty

Pojęcie i podział faktów prawnych

Fakt prawny to każde zdarzenie, które powoduje powstanie, ustanie lub zmianę treści stosunku prawnego, czyli każde takie zdarzenie, które wywołuje skutki prawne. Fakty można podzielić na:

-(Z) zdarzenia prawne- nie zależą od woli człowieka (np. urodzenie się człowieka, jego śmierć, upływ czasu, klęska żywiołowa)

-(D) działania prawne- zależą od woli człowieka (np. zapłacenie podatku)

-(C) czyny prawne- nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je z mocy prawa wywołują (np. wykroczenia rogowe)

-(A) akty prawne- działania które podejmujemy by wywołać skutki prawne (np. zawarcie umowy)

-(CZ) czyny zgodne z prawem

-(CN) czyny niezgodne z prawem- każdy czyn wywołujący szkodę

-(AT) akty tworzenia prawa

-(AS) akty stosowania prawa

-(CZP) czynności prawne- każde oświadczenie woli przynajmniej jednej strony, które zmierza do wywołania skutków prawnych

F

Z D

C A

CZ CN AT AS CZP

Pojęcie i podział sankcji prawnej

Sankcja określa konsekwencje niezgodnego z normą zachowania się adresata. Rodzaje sankcji

-karna np. kara pozbawienia wolności za popełnione przestępstwo

-egzekucyjna np. egzekucja z ruchomości w przypadku niespłacenia zaciągniętego kredytu

-nieważności np. w przypadku niedochowania formy aktu notarialnego przy przeniesieniu własności nieruchomości

Pojęcie państwa

Państwo to specyficzna organizacja społeczna którą łączy: trwała wspólnota losów, więź gospodarcza, język i kultura, świadomość polityczna

Pojęcie wykładni prawa

Wykładnia prawa to zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego

Prawo a moralność

-prawo jest systemem znacznie bardziej sformalizowanym i zinstytucjonalizowanym niż moralność. Tylko w przypadku prawa istnieją specjalne procedury tworzenia i stosowania jego norm. Proces powstawania norm moralnych jest całkowicie spontaniczny i nie podlega dekretowaniu

-obowiązywanie norm ma zwykle uzasadnienie etyczne tj. jego źródłem jest akt władzy kompetentnego organu państwowego. Obowiązywanie norm moralnych ma natomiast uzasadnienie aksjologiczne. Norma moralna zaczyna obowiązywać wówczas, gdy w społeczeństwie upowszechnia się przekonanie, iż zachowanie się w określony sposób jest czymś dobrym (złym)

-prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i zinstytucjonalizowanymi, wymierzonymi przez specjalne organy, w specjalnym trybie i po zastosowaniu przewidzianej procedury. Sankcje moralne mają charakter niesproceduralizowany i wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społecznego potępienia i dezaprobaty.

-przedmiotem regulacji prawnej jest przede wszystkim zewnętrzne zachowanie się ludzi. Przedmiotem potępienia moralnego może być natomiast sam fakt, że innym źle życzymy

-podmiotem prawa mogą być zarówno osoby fizyczne jak i różnego rodzaju organizacje i instytucje, podmiotem moralności są wyłącznie osoby fizyczne

Prawo materialne a prawo formalne

Prawo materialne określa uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa

Prawo formalne zawiera normy, które służą urzeczywistnieniu norm prawa materialnego

Prawo międzynarodowe publiczne a prawo wewnętrzne- różnice

Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między państwami oraz między organizacjami między narodowymi

Prawo wewnętrzne rozumiane jest jako zespół norm regulujących stosunki na terytorium danego państwa

Prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe to ogół uprawnień przysługujących konkretnej osobie

Prawo publiczne a prawo prywatne

Prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między organami a obywatelami, prawo prywatne reguluje stosunki między obywatelami (E. Bierling i F.Somlo). prawo publiczne reguluje stosunki podporządkowania jednych organów drugimi, a prawo prywatne zasadza się na równorzędności podmiotów (J. Jellinek). Naruszenie prawa publicznego automatycznie uruchamia działania organów państwa, a przy naruszeniu prawa prywatnego- podmiotu zainteresowanego (A. Thon)

Przedmiot dowodu

-są to fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Przedmiotowy zakres pojęcia praworządności

Spory o treść zasady praworządności toczą się między zwolennikami formalnego i materialnego pojmowania praworządności oraz między zwolennikami pozytywistycznej i niepozytywistycznej interpretacji tej zasady

-zwolennicy formalnego pojmowania praworządności- praworządność formalna to obowiązek przestrzegania prawa bez względu na jego treść. W myśl tego poglądu aby uznać, że państwo z respektuje zasadę praworządności formalnej musi spełniać określone wymogi formalne: prawo tworzy określoną hierarchię aktów na której szczycie jest konstytucja, następnie ustawy, różnego rodzaju akty administracji publicznej i ewentualnie precedensy, żąda się by akty administracji były wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego lub były zgodne z ustawami, warunek istnienia instytucji lub procedur umożliwiających kontrolę konstytucyjności ustaw i legalności aktów administracji publicznej (istnienie trybunałów czy sądów konstytucyjnych), obowiązek oficjalnej publikacji aktów normatywnych, nienadawanie prawu bez uzasadnionej potrzeby mocy wstecznej, fakt że prawo jest w dostatecznym stopniu niewsteczne. Nie jest warunkiem praworządności formalnej słuszność i racjonalność prawa

-zwolennicy materialnego pojmowania praworządności- by uznać państwo za państwo praworządne konieczne jest by spełniało wyżej wymienione warunki, a ponadto określone warunki materialne, które zagwarantują słuszność i racjonalność prawa: wymóg by prawo uznawało podstawowe instytucje demokratyczne (zwłaszcza instytucje demokracji parlamentarnej) i respektowało podstawowe prawa obywatelskie (zwłaszcza wolność słowa i zrzeszania się)

Różnica między zwolennikami pozytywistycznej a niepozytywistycznej interpretacji zasady praworządności sprowadza się do trzech kwestii:

-dla pozytywistów prawo to ogół tekstów i tylko tekstów prawnych, dla niepozytywistów immanentnym składnikiem każdego prawa są elementarne zasady słuszności i racjonalności i to bez względu na to czy zasady te są zapisane w jakimś tekście prawnym czy też nie

-pozytywiści zakładają tezę o rozdziale prawa i moralności, przyjmują iż prawem obowiązującym może być także prawo niesłuszne czy niesprawiedliwe, niepozytywiści bronią poglądu iż przynajmniej te normy prawne, które w rażący sposób naruszają podstawowe zasady moralności czy racjonalności tracą moc obowiązującą

-pozytywiści zdecydowanie odrzucają możliwość, by obywatel powołując się na racje moralne lub względy racjonalności mógł odmówić posłuszeństwa prawu, niepozytywiści w sytuacjach skrajnych godzą się na to

Przepis prawny a norma prawna

Przepisem prawnym nazywa się elementarną jednostkę systematyzacyjną danego tekstu prawnego. Jeśli więc tekst prawny będzie składał się a art. . ust... to każdy art. ... będzie przepisem prawnym

Norma prawna jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej dwa następujące pytania: „kto i w jakich okolicznościach?”, „jak powinien się zachować?”. Niektóre normy prawne mają jeszcze trzeci element „jakie będą konsekwencje w przypadku, niedostosowania się do normy?”

Przepisy blankietowe i odsyłające

Przepisami blankietowymi nazywa się zwykle przepisy, które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają zostać wydane.

Jeżeli dany przepis prawny odsyła do jakichś innych przepisów prawnych, to mówimy o odesłaniu systemowym. Jeżeli określony przepis prawny odsyła do jakichś reguł czy zasad pozaprawnych, to mówimy o odesłaniu pozasystemowym

Przepisy nakazujące, zakazujące i dozwalające

W zależności od tego, czy treścią dyspozycji normy prawnej jest nakaz, zakaz, czy dozwolenie.

Przepisy ogólne a przepisy szczegółowe

Przepisy ogólne określają zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt lub wyłączonych spod jego regulacji. Przepisy ogólne wydziela się również gdy zachodzi potrzeba zamieszczenia w nich elementów wspólnych dla wielu przepisów merytorycznych. Przepisy ogólne są także miejscem gdzie formułuje się zasady prawa. W przepisach ogólnych objaśnia się używane w akcie określenia lub skróty.

Przepisy szczegółowe to przede wszystkim katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt. Treść przepisu szczegółowego zależy od tego co reguluje dany akt. Zaleca się by przepisy szczegółowe były uporządkowane w następującej kolejności: przepisy prawa materialnego, przepisy o organach i typie postępowania, wyjątkowo również przepisy karne.

Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe

W przepisach przejściowych normuje się wpływ nowego prawa na stosunki powstałe pod działaniem prawa dotychczasowego, a w szczególności:

-sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku

-rozstrzyga czy i jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem dotychczasowego prawa

-rozstrzyga czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje, które znosi nowe prawo

-rozstrzyga czy utrzymują się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze

W przepisach dostosowujących normuje się sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów, wyznaczając odpowiedni termin dostosowania się do nowych przepisów lub powołania nowych organów

Przepisy końcowe zamieszcza się w kolejności:

-przepisy uchylające (przepisy derogacyjne)

-przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie

-w razie potrzeby- przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego

Przepisy względne i bezwzględnie obowiązujące

Przepisy względnie obowiązujące (dyspozytywne) to przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób niż to przewiduje dany przepis, a więc wtedy gdy strony nie przyjęły innych postanowień albo nic nie postanowiły w danej kwestii.

Przepisy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) to takie przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wolą stron.

Przyczyny powstania państw federacyjnych, podział uprawnień pomiędzy władze centralne a lokalne

Przyczyny powstania państw federacyjnych: zwiększenie znaczenia i pełniejszy rozwój państw

Podział uprawnień między władze centralne a lokalne na przykładzie USA:

Każdy ze stanów na własna władzę ustawodawczą, wykonawczą (gubernator, sekretarze), własne sądy, policję a także symbole państwowe. Na szczeblu centralnym jest władza ogólnopaństwowa (kongres), prezydent, sąd najwyższy, administracja centralna. Do uprawnień władzy centralnej należy: polityka zagraniczna, obrona, fundamentalne rozstrzyganie z zakresu polityki społeczno- gospodarczej

Referendum, plebiscyt, konsultacja społeczna, inicjatywa społeczna, veto ludowe jako formy demokracji bezpośredniej

-referendum- to wypowiedź ogółu obywateli w konkretnej sprawie. Ogół obywateli podejmuje decyzje w ważnych sprawach dotyczących państwa i w sprawach zamieszkiwanego przez nich terenu. Referendum może się odbywać w skali ogólnokrajowej, (ogólnonarodowe) oraz w skali lokalnej (lokalne). Wyróżniamy trzy rodzaje referendów: obligatoryjne (obowiązkowe), fakultatywne (warunkowe), konsultacyjne (doradcze).

-plebiscyt- głosowanie ludności jakiegoś terytorium w celu wypowiedzenia się w sprawie przynależności państwowej tego terytorium lub określenia jego międzynarodowego statusu.

-inicjatywa społeczna- polega na wniesieniu pod obrady parlamentu zagadnień, które uzyskają poparcie znaczącej liczby obywateli (np. 500 tys. podpisów). W takiej sytuacji inicjatywa ta zyskuje moc inicjatywy ustawodawczej

-veto ludowe- jest instytucją demokracji bezpośredniej polegająca na prawie grupy wyborców do wystąpienia ze sprzeciwem wobec ustawy uchwalonej przez parlament.

Reguły kolizyjne I i II stopnia

Bywają przypadki, że dochodzi do zbiegu reguł kolizyjnych.

W razie zbiegu reguły hierarchicznej z pozostałymi regułami stosuje się zawsze regułę hierarchiczną.

Zbieg reguły chronologicznej z merytoryczna jest bardziej skomplikowany. Gdy wydano ustawę zawierającą normę N1, a następnie nie uchylając ustawy poprzedniej wydano nową ustawę, która zawiera normę N2, taką iż norma ta zawiera w sobie normę poprzednią (jest od niej bardziej ogólna). Wówczas reguła chronologiczna wskazuje na zastosowanie normy N2, a reguła merytoryczna na normę N1. rozwiązanie tej kolizji budzi spory. W myśl zasady że norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej specjalnej wielu uważa, że należy zastosować normę N1. Inni twierdzą , że status tej reguły jest sporny i którą z norm zastosować powinny zadecydować względy celościowe.

Reguły wnioskowań prawniczych

-argumentum a simile- wnioskowanie z podobieństwa lub analogii, występuje w 2 formach: analogia z ustawy- analogia legis (podstawą jest konkretny przepis prawny, który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo); analogia z prawa- analogia iuris (podstawą są ogólnie określone zasady czy idee na których opiera się prawo). Upoważnienie do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

-argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa, brak upoważnienia do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

-argumentum a fortiori- występuje w 2 odmianach: argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego na mniejsze, „Komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej”); a fortiori to argumentum a minori ad mainus (wnioskowanie z mniejszego na większe, ”Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej”)

-dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu- odwołuje się do wiedzy o związkach przyczynowych od których zależy (nie)spełnienie danej normy.

Relacje funkcjonalne między prawem a moralnością

W relacjach tych chodzi o to, w jaki sposób normy moralne wpływają na normy prawne i odwrotnie. Systemy prawne rozwinęły cały szereg technik za pośrednictwem których inkorporują wartości moralne. Do najważniejszych z tych technik zaliczyć możemy następujące: bezpośrednią inkorporację, przepisy odsyłające, terminy wartościujące.

Relacje przedmiotowe między prawem a moralnością

W relacji tej chodzi o to, jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej. W tej kwestii wyróżniamy dwie teorie:

-prawo to minimum moralności. Zgodnie z tą koncepcją zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność, a zatem każdy czym uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej

-zakres regulacji prawnej i moralnej krzyżują się, a więc istnieją zarówno takie zachowania, które regulują moralność, a nie reguluje prawo, jak i takie, które są regulowane wyłącznie przez prawo a nie są regulowane przez moralność, oraz takie, które regulowane są zarówno przez prawo jak i przez moralność.

Relacje strukturalne między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym publicznym (inkorporacja, transformacja, promulgacja, recepcja, ratyfikacja)

-Inkorporacja- to prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie. Inkorporacja porządkuje w jednym zbiorze już obowiązujące w danej gałęzi prawa akty normatywne, by ułatwić korzystanie z nich

-Transformacja- przez cały okres jej trwania, obejmuje społeczeństwo, ustrój polityczny i gospodarkę. Forma tych przemian ma charakter ewolucyjny, natomiast treść dokonywanych przeobrażeń nosi znamiona rewolucyjne. Transformacja systemowa prowadzi doi gospodarki rynkowej i ustroju demokratycznego

-Promulgacja- ogłoszenie aktu normatywnego, będące zazwyczaj warunkiem koniecznym uzyskania przez ten akt mocy obowiązującej.

-Recepcja- przyjęcie obcego systemu prawa lub źródła prawa

-Ratyfikacja- zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwa.

Relacje walidacyjne między prawem a moralnością

Relacje te odnoszą się do kwestii, a jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych. Pozytywiści opowiadają się za tezą o rozdziale prawa i moralności. W myśl tej tezy prawo i moralność tworzą dwa odrębne i niezależne od siebie systemy normatywne. Fakt, że prawo jest niesłuszne czy niesprawiedliwe pozostaje bez wpływu na ich obowiązywanie, jeżeli normy te zostały prawidłowo uchwalone i nieuchylone. Przeciwnicy pozytywizmu opowiadają się z kolei za tezą o związku prawa z moralnością. W myśl tej tezy prawo powinno respektować podstawowe wartości moralne, jeżeli ich nie respektuje, to może utracić moc obowiązującą.

Rodzaje sprzeczności w prawie (sprzeczności logiczne, przeciwieństwa, normy konfliktowe, sprzeczności prakseologiczne)

Sprzeczności logiczne:

-występują w wypadku gdy jedna norma dozwala coś a jednocześnie druga norma tą sama czynność zakazuje, pomimo występowania takich samych warunków

-występuje w wypadku gdy jedna norma N1 zakazuje coś, a druga N2 jednocześnie pozwala na takie samo zachowanie jakie nakazuje norma N1

-występuje w przypadku gdy w odpowiednich warunkach norma N1 zakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach dozwala

Przeciwności logiczne

-występują wtedy gdy dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania

Niezgodności prakseologiczne

-występują wtedy, gdy zachowanie się zgodnie z jedną normą unicestwia całkowicie lub częściowo skutek zachowania się z drugą normą

Rodzaje zachowań określone w treści dyspozycji normy prawnej

Dyspozycja normy prawnej formułuje obowiązek określonego zachowania adresata normy (nakaz albo zakaz działania) w określonych warunkach, albo zawsze i wszędzie.

Obowiązek sformułowany w normie może dotyczyć: czynności psychofizycznych, konwencjonalnych i prawnych.

Analizując dyspozycję czynności prawnych wyróżnić trzeba normy bezwzględnie wiążące (iuris cogentis) i normy względnie wiążące (iuris dispositioi)

Społeczeństwo obywatelskie

Rządzenie, elita władzy, elita decyzji, elita wpływu

Według teorii leninowskiej rządzenie jest „pochodną” panowania, ma charakter decyzji operacyjnych podejmowanych w ramach struktur organizacyjnych, przede wszystkim państwowych przez podmioty, które „są na usługach klasy, która panuje ekonomicznie”.

W państwie rządzą elity władzy, do których zalicza się elity decyzyjne i elity wpływów. Ich istnienie jest rezultatem strukturotwórczej funkcji władzy, a zasady kwalifikacji osób oparte są na różnych zasadach (demokratycznych wyborów, autorytarnej kooptacji)

Społeczeństwo obywatelskie to takie, w którym:

-władza pochodzi od narodu sprawującego władztwo przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio

-każda władza i jej każdy organ może działać tylko w ramach i na podstawie prawa

-największą moc prawną ma konstytucja i normy prawa międzynarodowego

-system źródeł prawa jest jasny i uwzględniający interesy obywatela

-istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywatelskich

-funkcjonują instytucje gwarantujące przestrzeganie praw, a więc np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich

-obywatele mają zapewnioną możliwość czynnego uczestnictwa w różnych dziedzinach życia społecznego

-istnieją prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli

Status bezpaństwowca

Bezpaństwowca (apatrydzi)- to osoby fizyczne nie posiadające obywatelstwa żadnego państwa

Stosowanie prawa a przestrzeganie prawa

Stosowanie prawa- władcza działalność organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno- konkretnych na podstawie norm prawnych, czyli stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku

Przestrzeganie prawa- stosowanie się do prawa, jest obowiązkiem wszystkich adresatów prawa- osób fizycznych, prawnych i organów państwowych.

Stosowanie prawa a tworzenie prawa

Stosowanie prawa- władcza działalność organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno- konkretnych na podstawie norm prawnych, czyli stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku

W doktrynie prawniczej poglądy w kwestii podstawowych form tworzenia prawa są sprecyzowane. Zalicz się do nich: współstanowienie, umowa, zwyczaj, precedens

Stosunek cywilnoprawny a stosunek administracyjnoprawny

Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek prawny regulowany przez przepisy prawa cywilnego. Wyróżnić można stosunek cywilnoprawny

-abstrakcyjny- sformułowany przez samego ustawodawcę

-konkretny- istnieje pomiędzy konkretnymi podmiotami stosunku prawnego

Elementy stosunku prawnego: podmiot, przedmiot, treść

Stosunek administracyjnoprawny zachodzi pomiędzy państwem i działającymi w jego imieniu organami administracyjnymi a obywatelami i innymi podmiotami (np. spółki, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej)

Stosunek prawny a stosunek społeczny

Stosunek prawny- stosunek powstający między podmiotami prawa, wówczas gdy zaistnieje fakt, z którym norma prawna wiąże dla tych podmiotów określone konsekwencje.

Stosunek społeczny- powstaję między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziałuje na drugą lub gdy oddziaływanie nakazuje obowiązujące w danym środowisku normy.

Struktura merytoryczna tekstu prawnego

Można wyróżnić następujące kategorie przepisów merytorycznych: przepisy ogólne, przepisy szczegółowe, przepisy przejściowe i dostosowujące, przepisy końcowe

Struktura prawno- terytorialna państwa- państwo proste a złożone

Państwo proste (unitarne) jest formą państwa, w którym jednostki terytorialne są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności. Ponadto na całym terytorium występuje jednolity system prawa.

Państwo złożone- to takie w którym jednostka terytorialna zachowuję pewna autonomię np. może posiadać inny system prawa, odrębne przepisy, inne organy władzy wykonawczej.

Style rządzenia- demokratyczny a autokratyczny

W stylu demokratycznym ludność kraju faktycznie wpływa na politykę i kierunki działania organów państwowych. Zależność struktur organizacyjnych państwa od obywateli wiąże się z realnym wpływem obywateli na powoływanie i kontrolę działania organów państwowych. W styli autokratycznym skład osobowy oraz struktura i cele działania aparatu państwowego oraz innych ośrodków decyzji są wyłączone spod wpływu ogółu obywateli. Organy przedstawicielskie nie występują bądź ich obecność w procesie decyzyjnym jest symboliczna

System kancelarski

Charakteryzuje się: kanclerz ma szersze uprawnienia niż premier, kanclerz kontroluje pracę każdego z ministrów, na wniosek kanclerza prezydent dokonuje formalnej nominacji ministrów. Decyzje te nie mają zatwierdzenia przez parlament. Jest to odmiana systemu parlamentarno- gabinetowego. Prezydent ma ograniczone kompetencje, reprezentuje państwo na zewnątrz, mianuje m.in. sędziów, posiada prawo łaski, nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

System konwentu

Oparty jest o zasadę jedności, a nie trójpodziału władzy. Całość władzy w państwie posiada parlament. Pozostałe organy państwa są wyłaniane przez parlament i jemu podporządkowane. Parlament decyduje o ich składzie osobowym. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu (Szwajcaria)

System parlamentarno- gabinetowy

Charakteryzują go instytucje: parlament (powołany w wyborach powszechnych), kompetencje głowy państwa oraz szefa rządu są wyraźnie oddzielone. Kompetencje głowy państwa są skromne i ograniczone. Parlament kreuje rząd. Rząd podlega odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Egzekutywie przysługuje prawo rozwiązania parlamentu.

System prezydencki

System ten opiera się na wyraźnym oddzieleniu władzy ustawodawczej i wykonawczej (USA) jest najbardziej popularnym systemem rządów. Władze ustawodawcza i wykonawcza są równorzędne. Władza wykonawcza jest jednoczłonowa. Głowa państwa nie ma prawa rozwiązać parlamentu ani inicjatywy ustawodawczej, nie może też uczestniczyć w obradach parlamentu. Prezydent nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, ale ponosi odpowiedzialność prawną. Władza prezydenta i jego ministrów jest ograniczona.

System semiprezydencki

Powstał we Francji w okresie rządów gen. Charlesa de Gaulle'a. Jest to system mieszany. Z systemu parlamentarno- gabinetowego w systemie semiprezydenckim występuje: dwuczłonowa władza wykonawcza, odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem, rząd posiada inicjatywę ustawodawczą, głowa państwa ma prawo rozwiązywać parlament. Z systemu prezydenckiego występuje: sposób wybierania prezydenta, zakres kompetencji głowy państwa, zakaz łączenia funkcji politycznych. W systemie tym prezydent posiada prawo inicjatywy ustawodawczej oraz może wydawać dekrety.

System dwupartyjny i wielopartyjny

Systemy dwupartyjne są charakterystyczne dla państw demokratycznych, polegają na konkurencji o władzę. Stawiają społeczeństwo w roli arbitra koncepcji rządzenia państwa.

System wielopartyjny jest również charakterystyczny dla państw demokratycznych. O miejsce w parlamencie rywalizuje wiele partii, co umożliwia reprezentację wielu poglądów.

W systemie dwu- i wielopartyjnym istnieje legalna opozycja.

Systemy partyjne- znaczenie pojęcia

System partyjny to partie polityczne, zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oraz funkcje, jakie te partie wykonują wobec otoczenia. Wyróżniamy system jednopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny.

Systemy prawa konkretnego- kryteria i dyrektywy systematyzacji poziomej prawa

Zbiór przepisów prawnych obowiązujących w danym państwie jest w określony sposób uporządkowany. Uporządkowanie to polega przede wszystkim na tym, że przepisy prawne tworzą hierarchiczną strukturę i są pogrupowane w kompleksy norm zbliżonych do siebie treściowo.

Systematyzacja pionowa (hierarchiczna): konstytucja, ustawy, akty podustawowe, akty prawa terenowego

Systematyzacja pozioma: kryterium przedmiotowe, kryterium podmiotowe, kryterium metody regulacji.

Tekst jednolity

Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była już wielokrotnie nowelizowana, to można ogłosić tekst jednolity tego aktu. Jest to zatem tekst, który uwzględnia wszystkie dokonane w nim zmiany. Ogłoszenie tekstu jednolitego następuje w drodze obwieszczenia właściwego ministra albo prezesa Rady Ministrów, a tekst jednolity jest załącznikiem do tego obwieszczenia.

Tryb tworzenia i rodzaje osób prawnych

Tryby tworzenia:

-tryb erekcyjny- jednostka organizacyjna osobowość prawną uzyskuje z mocy samego prawa z chwilą swego powstania np. Skarb Państwa

-tryb koncesyjny- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną na podstawie decyzji właściwego organu państwowego

-tryb rejestracyjny- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną poprzez wpis do rejestru osób prawnych, który prowadzi organ państwa.

W doktrynie prawniczej wyróżnia się 2 podstawowe typy osób prawnych:

-korporacje (stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne)

-zakłady (przedsiębiorstwa, spółki)

Typologia partii politycznych

W zależności od tego, jakie kryterium podziału zastosujemy, takie uzyskamy rodzaje partii. Ze względu na skład społeczny wyróżniamy partie: robotnicze, chłopskie, burżuazyjne.

Ze względu na miejsce w parlamencie: lewicowe, centrowe i prawicowe.

Podstawowym kryterium podziału partii politycznych jest ich ideologia i wynikający z niej program polityczny: partie konserwatywne, liberalne, komunistyczne, faszystowskie,, neofaszystowskie, chrześcijańsko- demokratyczne.

Typy aktów normatywnych (hierarchia aktów normatywnych)

-konstytucja- jest najważniejszym aktem prawnym. Ma ona charakter nadrzędny w stosunku do innych aktów. Uchwalenie i jej zmiana następuje w specjalnym trybie. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Ustawa zasadnicza określa podstawy ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, zawiera także katalog podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela oraz przedstawia strukturę i kompetencje organów władzy państwowej i samorządowej

-ratyfikowane umowy międzynarodowe i ustawy- relacja między nimi jest skomplikowana. Jeżeli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, to w razie kolizji takiej umowy z ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Zgodnie z Konstytucją (z 1997 roku) wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodowe (ratyfikacji dokonuje Prezydent) stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i tak jak konstytucja mogą być bezpośrednio stosowane. Ustawy stanowią podstawową formę legislacji we wszystkich demokratycznych społeczeństwach. W demokratycznych państwach materie istotne z punktu widzenia obywateli mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. W Polsce do materii ustawowych zalicza się m.in.: prawa i obowiązki obywateli, przepisy prawa karnego, przepisy podatkowe i zagadnienia gospodarki finansowej państwa, wprowadzenie stanów nadzwyczajnych, ustanowienie budżetu

-rozporządzenia- może wydawać je Prezydent, Rada Ministrów i ministrowie na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rada Ministrów może uchylać rozporządzenia lub zarządzenie ministra. Jest aktem wykonawczym w stosunku do ustawy

-akty prawa miejscowego- wydawane są przez organy samorządu terytorialnego (np. uchwały rady gminy) i terenowe ograny administracji rządowej (np. rozporządzenia wojewodów) na podstawie upoważnienia ustawowego. Obowiązują one na obszarze działania tych organów

-uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta i ministrów maja charakter wewnętrzny. Obowiązują one tylko jednostki organizacyjne podległe organom je wydającym. Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

Typy stosowania prawa (sądowy, administracyjny, quasi- sądowy, quasi- administracyjny)

-typ sądowy- cechują okoliczności, że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny. Zgodnie z zasadą niezawisłości sądu sądy podlegają tylko ustawom. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą, sąd może odmówić jego zastosowania. Nie może go jednak uchylić.

-typ administracyjny- w tym sensie można więc powiedzieć, iż organ rozstrzygający sprawę nie jest niezawisły od organu, któremu jest hierarchicznie podporządkowany. W tym typie nie może być mowy o podporządkowaniu organu administracyjnego dyrektywom instytucji politycznych

-typ quasi- sądowy- prawo w pewnych granicach zezwala, by pewne sprawy cywilne, w niektórych krajach karne były rozstrzygane przed różnego rodzaju sądami polubownymi, arbitrażowymi, komisjami rozjemczymi, mediacyjnymi, które mają charakter instytucji społecznych, pozapaństwowych. Jeśli postępowanie przed tymi instytucjami spełnia przewidziane prawem warunki, które mają gwarantować niezbędną uczciwość postępowania, to państwo zgadza się respektować orzeczenia tych instytucji, a nawet nadaje im moc równą decyzjom sądów państwowych.

-typ quasi- administracyjny- w wielu przypadkach państwo zezwala, by pewne zadania z zakresu administracji publicznej, były wykonywane przez agendy publiczne, a nawet instytucje pozapaństwowe (np. banki, przedsiębiorstwa, firmy ubezpieczeniowe) i zezwala im na podejmowanie w tych sprawach decyzji władczych

Typy systemów prawa

Pojęcie systemu prawa ma bardzo wiele różnych znaczeń. Tutaj zajmiemy się tylko 2 z nich: systemem-typem i systemem- konkretnym.

System- typ to zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju. Do pojęcia systemu typu odwołujemy się np. gdy mówimy o prawie socjalistycznym, czy kapitalistycznym, gdy porównujemy ze sobą prawo kontynentalne z prawem anglosaskim. System konkretny to ogół norm, które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie.

Ustalenie stanu faktycznego

-dokonuje organ prawo stosujący w oparciu o dowody zgromadzone w postępowaniu dowodowym

Władza oparta na przymusie i autorytecie (legitymizacja władzy)

Władza może narzucać i wykonywać swoje decyzje tak, aby ludzie zachowywali się w sposób pożądany i oczekiwany. Władza jest wyposażona w zalegalizowane środki przymusu fizycznego i ekonomicznego. Podmiotami władzy politycznej są instytucje polityczne występujące w danym państwie i dysponujące środkami przymusu np. organy władzy i administracji państwowej. Posiadanie środków produkcji daje ich dysponentom władzę ekonomiczną, a tym samym możność wpływania na tych, którzy nie mają środków produkcji i są zmuszeni do pracy.

Władza może opierać się również na dobrowolnej akceptacji społecznej spowodowanej uznaniem jej autorytetu lub legalności- określana mianem władzy jako autorytetu.

Demokratyzacja życia politycznego doprowadziła obywateli do przekonania, że decyzje władz powinny być realizowane niezależnie od stopnia akceptacji społecznej. Wiąże się to z powszechnym uznaniem prawomocności władzy akceptowanej przez społeczeństwo. Jej decyzje są uznawane za legalne i obowiązujące- zjawisko to określa się jako legitymizacja władzy. Niemiecki socjolog Max Weber wyróżnił trzy rodzaje legitymacji:

-legitymizacja przez tradycje opiera się na przekonaniu, że władza istniała zawsze i dlatego jest prawowita. Jej legalność potwierdza tradycja oraz historyczne precedensy i nawyki. Uświęcona moc tradycji wyklucza jakąkolwiek zmianę np. dynastyczne dziedziczenie panujące w monarchiach

-legitymizacja typu charyzmatycznego wynika z „charyzmy”- wiary w niezwykłą moc posiadana przez osoby lub rzeczy. Charyzmatyczny przywódca opiera swoją władzę na osobistym darze i wierze członków narodu, społeczeństwa w jego nadzwyczajne umiejętności. Podporządkowują mu się bo wierzą w szczególną misję, którą ma on do spełnienia. Przywódca charyzmatyczny przynosi zmianę i nowe treści życia społecznego. Może on wcielać się w wodza rewolucyjnego, opatrznościowego, wojennego, proroka religijnego np. Włodzimierz Lenin, Józef Piłsudski

-legitymizacja typu prawnego opiera się na przekonaniu, że prawne regulacje dotyczące procesu sprawowania władzy stanowią podstawę ładu politycznego. Współcześnie są to procedury demokratyczne. Obywatele są posłuszni władzy bo została ona wybrana i działa zgodnie z obowiązującym prawem, które jest gwarantem równości w układzie podwładni- przełożeni. Władza w ten sposób zyskuje upoważnienie do kierowania postępowania podmiotów politycznych

Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simple) a wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario)

-argumentum a simple- wnioskowanie z podobieństwa lub analogii, występuje w 2 formach: analogia z ustawy- analogia legis (podstawą jest konkretny przepis prawny, który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo); analogia z prawa- analogia iuris (podstawą są ogólnie określone zasady czy idee na których opiera się prawo). Upoważnienie do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

-argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa, brak upoważnienia do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

Wpływ systemu wyborczego na systemy partyjne

Systemy wielopartyjne występują tam gdzie prawo wyborcze oparte jest na systemie proporcjonalnym, który stwarza szansę partiom małym. Natomiast, gdy są 2 silne partie prawo wyborcze preferuje system większościowy, żadna z partii nie jest bowiem zainteresowana „otwarciem drzwi” do parlamentu małym stronnictwom politycznym.

Zasada jednolitości władzy

Zasada jednolitości władzy ma swoje doktrynalne źródła w koncepcji I. J. Rousseau oraz w praktyce ustrojowej jakobińskich republikanów francuskich. Opierała się ona na koncepcji, że cała władza należy do jednego ciała przedstawicielskiego, które było ustawodawcą, administratorem i sprawowało najwyższe sądownictwo.

Zakres podmiotowy prawa (adresaci pierwotni i wtórni)

Podmiotowy zakres zastosowania normy jest wyznaczony poprzez podanie cech psychofizycznych adresata (wiek, sytuacja zdrowotna, rodzinna, zawodowa), określenie celu działania adresata (np. w celu zawarcia umowy, w celu przywłaszczenia), określenie sposobu działania adresata (np. poprzez włamanie)

Zasada jednolitości a zasada podziału władzy

Zasada jednolitości władzy ma swoje doktrynalne źródła w koncepcji I. J. Rousseau oraz w praktyce ustrojowej jakobińskich republikanów francuskich. Opierała się ona na koncepcji, że cała władza należy do jednego ciała przedstawicielskiego, które było ustawodawcą, administratorem i sprawowało najwyższe sądownictwo.

Zasada trójpodziału władzy ma swoje początki w politycznej doktrynie Montesquieu. Zasada ta zakładała oddzielenie od siebie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej a także ich organizacyjno- funkcjonalne powiązanie, które miało stwarzać mechanizm ich ujemnej kontroli i hamowania.

Zasada swobodnej i legalnej oceny dowodów:

Zasadami ocenami dowodów nazywamy te wszystkie zasady, które określają kryteria, jakie muszą być spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenia za udowodnione. Wyróżniamy dwie podstawowe zasady oceny dowodów:

-zasada swobodnej oceny dowodów- funkcjonuje w dwóch wariantach: zasady swobodnej i niekontrolowanej oceny dowodów, oraz system kontrolowanej oceny dowodów

-zasada legalnej oceny dowodów- sprowadza się do tego, iż w systemie prawnym istnieją normy prawne, które określają w sposób wiążący, jakie warunki muszą być spełnione, by dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony

Zasada trójpodziału władzy Montesquieu

Zasada trójpodziału władzy ma swoje początki w politycznej doktrynie Montesquieu. Zasada ta zakładała oddzielenie od siebie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej a także ich organizacyjno- funkcjonalne powiązanie, które miało stwarzać mechanizm ich ujemnej kontroli i hamowania.

Zasady budowy aparatu państwowego (organizacyjne)

Organizacyjne powiązanie organów państwowych wraz z urzędami oparte jest na zasadach, które mają charakter zasad ogólnych oraz zasad ustrojowych. Do organizacyjnych zasad ogólnych aparatu państwowego zalicza się: hierarchiczna budowę aparatu państwowego oraz resortowy podział pracy (zadań) w ramach aparatu państwowego.

Zasady ustrojowe związane są z dwiema odmiennymi koncepcjami doktrynalnymi oraz oparte na nich praktyką polityczno- prawną historycznych i współczesnych państw. Do zadań tych zalicz się: zasadę trójpodziału władzy, zasadę jednolitości władzy państwowej.

Zasady prawa a zwykłe normy prawne

-zwykłe normy prawne mają określony zakres zastosowania, w przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania jest bardzo rzadko explicite sformułowany

-jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy został spełniony, to normę należy zastosować, jeżeli nie, to normy zastosować nie wolno. Zwykłe normy funkcjonują w sposób „albo-...albo”. w przypadku zasad o ich zastosowaniu decyduje nie tyle ich zakres zastosowania, który nie jest na ogół określony, co ocena wagi i doniosłości zasady w rozstrzygnięciu danej sprawy

-w razie sprzeczności zwykłych norm prawnych jedna z nich musi zostać uznana za nie obowiązującą. Konflikt zasad nie prowadzi do takich konsekwencji. W przypadku konfliktu zasad sąd powinien zastosować zasadę bardziej relewantną, co nie wyklucza, że w innej sytuacji porządek preferencji może być inny

Zdolność prawa a zdolność do czynności prawnej

Zdolność prawa- zdolność do tego, aby być podmiotem stosunków prawnych; zdolność prawną mają osoby fizyczne od chwili urodzenia do śmierci i osoby prawne od chwili powstania do likwidacji.

Zdolność do czynności prawnych- możność dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu; według prawa polskiego zdolność do czynności prawnych ma pełnoletnia i nieubezwasnowolniona osoba fizyczna.

Znaczenie pojęcia nauka

-nauka (pragmatyczne znaczenie)- uczenie się, zdobywanie wiedzy, poznawanie świata

-nauka (apragmatyczne znaczenie)- rezultat zdobywania wiedzy (zespół twierdzeń spełniających określone kryteria)

Znaczenie pojęcia władza państwowa

Władza państwowa jest szczególnym rodzajem władzy publicznej i politycznej. Charakteryzuje ją zdolność do kierowania społeczeństwem znajdującym się w granicach terytorium, w ostateczności poprzez stosowanie przymusu

Zupełność obowiązywania prawa, zupełność kwalifikowana, zupełność proceduralna

Zupełność obowiązywania prawa oznacza, że reguły uznawania norm za obowiązujące są precyzyjne w stopniu, który pozwala orzec o każdej normie czy należy do systemu, czy nie.

Zupełność kwalifikowana oznacza, że o każdym zachowaniu bądź zdarzeniu da się orzec czy jest ono regulowane, czy indyferentne prawnie. O zupełności kwalifikowanej, czyli materialnej mówi się mając na myśli relację między normami a zachowaniami. System jest zupełny jeśli dowolne zachowanie posiada kwalifikacje prawną norm należących do systemu- jest ono przedmiotem obowiązku (zakazu, nakazu lub uprawnienia) albo jest indyferentne prawnie.

Zupełność proceduralna dotyczy relacji organu prawo stosującego do sprawy, którą rozstrzyga. System prawa jest zupełny wówczas gdy kompetentne organy prawo stosujące mogą rozstrzygać pozytywnie albo negatywnie każda niesiona sprawę

Źródła prawa

-w sensie formalnym- każdy akt, dokument, lub decyzja którą w danym systemie prawa uważa się za źródła norm prawnych. Takim źródłem prawa jest ustawa czy rozporządzenie

-w sensie materialnym- odnosi się do czynników politycznych, społecznych i ekonomicznych, które warunkują treść prawa, a więc np. do panującej ideologii, przekonań moralnych i religijnych, układu sił politycznych w państwie, sytuacji ekonomicznej.

-źródła poznania prawa to wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych (Dziennik Ustaw, M.P)

-samoistne źródła prawa- każde reguły lub zasady, które mogą stanowić samodzielną podstawę decyzji, a tym samym taką regułę lub zasadę, która może być samodzielnym źródłem naszych praw lub obowiązków.

-niesamoistne źródła prawa- każde normy i materiały, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa.

ZAGADNIENIA

1. Znaczenie pojęcia nauka

2. Podział nauk w oparciu o kryterium przedmiotowe

3. Nauki nometyczne i idiograficzne

4. Nauki teoretyczne i praktyczne

5. Podział nauk ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń

6. Podział nauk w ramach prawoznawstwa: nauki historyczno- prawne i szczegółowe nauki o prawie

7. Filozofia (teorii) prawa i państwa

8. Nauki pomocnicze, wstęp do prawoznawstwa

9. Pojęcie państwa

10. Koncepcje powstania państwa

11. Państwo jako organizacja polityczna

12. Znaczenie pojęcia władza państwowa

13. Rządzenie, elita władzy, elita decyzji, elita wpływu

14. Władza oparta na przymusie i autorytecie (legitymacja władzy)

15. Państwo jako organizacja przymusowa

16. Formy przymusu państwowego

17. Państwo jako organizacja suwerenna (suwerenność wewnętrzna, suwerenność zewnętrzna, ograniczenie suwerenności, pozbawienie suwerenności)

18. Państwo jako organizacja terytorialna (pojęcie terytorium państwa, zasada zwierzchnictwa terytorialnego państwa)

19. Obywatelstwo krajowe a obywatelstwo europejskie

20. Nabycie obywatelstwa (z mocy prawa, decyzji organu, decyzji osoby zainteresowanej)

21. Status bezpaństwowca

22. Cudzoziemcy- reżimy traktowania cudzoziemców

23. Immunitet- pojęcie, rodzaje

24. Działania państwowe- pojęcie, władcze i niewładcze działania państwa

25. Funkcje państwa- znaczenie pojęcia, rodzaje

26. Funkcje państwa liberalnego

27. Funkcje państwa interwencjonistycznego

28. Koncepcja państwa „stróża nocnego”

29. Koncepcja państwa dobrobytu

30. Państwo neoliberalne i jego funkcje

31. Społeczeństwo obywatelskie

32. Aparat państwowy- określenie

33. Organy państwowe- pojęcie, typologia organów państwowych

34. Kompetencje organów państwowych, rodzaje, pojęcie

35. Zasady budowy aparatu państwowego (organizacyjne)

36. Koncentracja i dekoncentracja

37. Centralizacja i decentralizacja

38. Autonomia a samorząd, rodzaje samorządów

39. Zasada jednolitości a zasada podziału władzy

40. Zasada jednolitości władzy

41. Koncepcja trójpodziału władzy

42. Forma państwa- pojęcie

43. Forma rządu- charakterystyka formy rządu ze względu na pozycję głowy państwa

44. System parlamentarno- gabinetowy

45. Dualizm władzy wykonawczej w systemie parlamentarno- gabinetowym

46. Odpowiedzialność rządu w systemie parlamentarno- gabinetowym

47. Instytucja kontrasygnaty

48. Istota odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej

49. System semiprezydencki

50. System kancelarski

51. System konwentu

52. System prezydencki- pozycja głowy państwa, układ relacji między egzekutywą a legislatywą

53. Struktura prawno- terytorialna państwa- państwo proste a złożone

54. Federacja a konfederacja

55. Przyczyny powstania państw federacyjnych, podział uprawnień pomiędzy władze centralne a lokalne

56. Style rządzenia- demokratyczny a autokratyczny

57. Państwo totalitarne

58. Państwo autorytarne

59. Państwo liberalno- demokratyczne a liberalno- socjalne

60. Państwo dobrobytu a państwo liberalno- socjalne

61. Państwo neoliberalne

62. Demokracja formalna a demokracja materialna (parlamentarna?)

63. Demokracja bezpośrednia i pośrednia

64. Referendum, plebiscyt, konsultacja społeczna, inicjatywa społeczna, veto ludowe jako formy demokracji bezpośredniej

65. Zmiany formy państwa w drodze reform społecznych, puczu, zamachu stanu, buntu, powstania zbrojnego, wojny domowej

66. Partie polityczne- określenie, rys historyczny, funkcje

67. Typologia partii politycznych

68. Charakterystyka partii politycznych ze względu na program

69. Partie liberalne a partie konserwatywne

70. Partie chadeckie a partie socjaldemokratyczne

71. Systemy partyjne- znaczenie pojęcia

72. Systemy partyjne współczesnych państw demokratycznych i autorytarnych

73. System dwupartyjny i wielopartyjny

74. System partii dominującej a system dwupartyjny i trójpartyjny

75. Charakterystyka grup nacisku z uwagi na sposób działania, lobbing jako zinstytucjonalizowany i sformalizowany sposób działania grup

76. Wpływ systemu wyborczego na system partyjny

77. Określenie prawa

78. Granice przedmiotowe prawa

79. Zakres granicy prawnej regulacji i kwalifikacji

80. Zakres podmiotowy prawa (adresaci pierwotni i wtórni)

81. Zakres czasowy i przestrzenny prawa

82. Prawo a moralność- różnice

83. Relacje przedmiotowe między prawem a moralnością

84. Relacje walidacyjne między prawem a moralnością

85. Relacje funkcjonalne między prawem a moralnością

86. Funkcje prawa- znaczenie pojęcia

87. Funkcje kontroli zachowań przez prawo

88. Funkcje rozdziału dóbr i ciężarów przez prawo

89. Funkcje regulacji konfliktów przez prawo

90. Norma a zdanie w sensie logicznym wypowiedzi oceniającej

91. Pojęcie i budowa tekstu prawnego

92. Część artykułowana i nieartykułowana tekstu prawnego

93. Budowa graficzna tekstu prawnego

94. Struktura merytoryczna tekstu prawnego

95. Przepisy ogólne a przepisy szczegółowe

96. Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe

97. Tekst jednolity

98. Przepis prawny a norma prawna

99. Pojęcie i budowa normy prawnej

100. Podział norm prawnych ze względu na sposób określania adresata i czynu

101. Przepisy blankietowe i odsyłające

102. Przepisy względnie i bezwzględnie obowiązujące

103. Normy programowe a dyrektywy celościowo- techniczne, przepisy kompetencyjne

104. Zasady prawa a zwykłe normy prawne

105. Normy konstruujące czynności konwencjonalne

106. Przepis nakazujący, zakazujący i dozwalający

107. Obowiązywanie prawa (w znaczeniu normatywnym, faktycznym i aksjologicznym)

108. Obowiązywanie prawa w znaczeniu normatywnym (w czasie, w przestrzeni i co do osób)

109. Derogacja wyraźna a derogacja milcząca

110. Reguły kolizyjne I i II stopnia

111. Pojęcie i podział faktów prawnych

112. Akty prawne a czyny prawne

113. Czyny prawne a zdarzenia prawne

114. Czynność prawna a czyn prawny

115. Akty prawne organów państwowych

116. Rodzaje zachowań określone w treści dyspozycji normy prawnej

117. Obowiązek a uprawnienie

118. Podział uprawnień

119. Prawo podmiotowe

120. Pojęcie i rodzaje sankcji prawnej

121. Stosunek prawny a stosunek społeczny

122. Elementy stosunku prawnego

123. Podmioty stosunku prawnego

124. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych

125. Osoba prawna a osoba fizyczna

126. Tryby tworzenia i rodzaje osób prawnych

127. Stosunek cywilnoprawny a stosunek administracyjno prawny

128. Typy systemów prawa

129. Systemy prawa konkretne- kryteria i dyrektywy systematyzacji poziomej prawa

130. Prawo publiczne a prawo prywatne

131. Podział prawa na gałęzie

132. Gałąź prawa a instytucja prawa

133. Kodyfikacja a inkorporacja

134. Prawo materialne a prawo formalne

135. Kryteria i dyrektywy systematyzacji pionowej prawa

136. Podmioty upoważnione do tworzenia prawa

137. Źródła prawa

138. Typy aktów normatywnych (hierarchia aktów normatywnych)

139. Cechy systemu prawa stanowionego (hierarchiczność, zupełność, niesprzeczność)

140. Rodzaje sprzeczności w prawie (sprzeczności logiczne, przeciwieństwa, normy konfliktowe, sprzeczności prakseologiczne)

141. Zupełność obowiązywania prawa, zupełność kwalifikacyjna, zupełność proceduralna

142. Luki w prawie- rzeczywiste i pozorne

143. Luka extra, contra, intra legem

144. Prawo międzynarodowe publiczne a prawo wewnętrzne- różnice

145. Relacje strukturalne między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym publicznym (inkorporacja, transformacja, promulgacja, recepcja, ratyfikacja)

146. Stosowanie prawa a tworzenie prawa

147. Stosowanie prawa a przestrzeganie prawa

148. Typy stosowania prawa (sądowy, administracyjny, quasi- sądowy, quasi- administracyjny)

149. Etapy stosowania prawa

150. Model sylogistyczny (subsumpcyjny) stosowania prawa a luzy decyzyjne (wyboru przepisu prawnego, dowodowe, wyboru konsekwencji prawnych, interpretacyjne)

151. Ustalenie stanu faktycznego

152. Ciężar dowodu

153. Przedmiot dowodu

154. Pojęcie dowodu i rodzaje dowodów

155. Zasada swobodnej i legalnej oceny dowodów

156. Domniemania prawne

157. Podział wykładni ze względu na moc wiążącą i podmiot dokonujący wykładni

158. Pojęcie wykładni

159. Model wykładni operatywnej Jerzego Wróblewskiego

160. Podział wykładni ze względu na materiał interpretacyjny

161. Podział wykładni ze względu na zakres wykładni

162. Podział wykładni z uwagi na sposób jej dokonywania: językowa, funkcjonalna, systemowa

163. Podział wykładni z uwagi na stosunek do obowiązującego prawa

164. Reguły wnioskowań prawnych

165. Wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simile) a wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a confrorio)

166. Argumentum a fortiori

167. Państwo prawa a państwo praworządne

168. Podmiotowy zakres pojęcia praworządności

169. Przedmiotowy zakres pojęcia praworządności

170. Gwarancje praworządności

1. Pojęcia kryteriów podziałów i podział nauk

2. Podział nauk w ramach prawoznawstwa opartej o kryteria przedmiotowe

3. Pojęcie państwa

4. Przymus prawny

5. Terytorium państwa

6. Zasada zwierzchnictwa terytorialnego

7. Obywatel, obywatelstwo, nabycie obywatelstwa

8. Obywatelstwo europejskie

9. Reżimy traktowania cudzoziemców

10. Suwerenność państwa (zewnętrzna i wewnętrzna)

11. Działania władcze i niewładcze państwa, pojęcie funkcji państwa

12. Aparat państwowy, organ, urząd

13. Podział organów ze względu na rodzaj działań władczych, skład i kompetencje

14. Zasada jednolitości i podziału władz

15. Centralizacja i decentralizacja, autonomia i samorząd, koncentracja i dekoncentracja

16. Państwa unitarne, federacyjne i konfederacje- różnice

17. Państwo liberalno- demokratyczne a państwo liberalno- socjalne- różnice w założeniach teoretycznych

18. Określenie prawa

19. Różnice pomiędzy wypowiedzią opisową, normatywną, ocenne

20. Prawo a moralność- różnice, relacje przedmiotowe, walidacyjne i funkcjonalne

21. Granice przedmiotowe prawa (zakres prawnej regulacji i kwalifikacji)

22. Granice podmiotowe prawa- adresaci pierwotni, wtórni, podmioty prawa

23. Funkcje prawa- kontroli zachowań, rozdziału dóbr i ciężarów, regulacji konfliktów

24. Funkcje kontroli zachowań a obowiązki korelatywne i instrumentalne

25. Reguły sprawiedliwości dystrybutywnej, komutatywnej, proceduralnej

26. Norma prawna a przepis prawny, podział norm prawnych i przepisów prawnych

27. Koncepcje budowy normy prawnej

28. Treść hipotezy normy prawnej a zakres zastosowania normy prawnej, podział faktów

29. Dyspozycja normy prawnej (zakres prawny regulacji- obowiązki a uprawnienia, podział obowiązków a uprawnień)

30. Prawo podmiotowe a przedmiotowe

31. Sankcje prawne, podział i funkcje sankcji

32. Sankcje nieważności a rygor ważności i sankcje unieważnialności

33. Teoria norm ze względu na sposób zabezpieczenia ich sankcją nieważności i karą

34. Obowiązywanie prawa w znaczeniu normatywnym (w czasie, przestrzeni i co do osób) i aksjologicznym i faktycznym

35. Reguły kolizyjne I i II stopnia

36. Stosunek prawny- pojęcie, elementy, stosunek cywilnoprawny a administracyjnoprawny

37. Podmioty stosunku cywilnoprawnego (podmioty prawa, a podmioty stosunku prawnego, osoba prawna a fizyczna)

38. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnej- nabycie i utrata

39. Rodzaje osób prawnych i tryby powstawania

40. Istota osoby prawnej- istota fikcji i substratu

41. Przedmiot i treść stosunku cywilnoprawnego

42. System prawa

43. Systemy- typy a konkretne systemy prawne

44. Konkretne systemy prawa- kryteria systematyzacji poziomej (prawo międzynarodowe prywatne)

45. Prawo formalne i materialne- krótka charakterystyka poszczególnych gałęzi

46. Gałąź prawa a instytucja prawa, kodyfikacja a inkorporacja

47. Prawo publiczne a prawo prywatne

48. Normy prawne a zasady prawne

49. Hierarchia dóbr normatywnych w kontynentalnym systemie prawa, rola ustawy organicznej

50. Statyczny, dynamiczny i mieszany system norm

51. Postulat niesprzeczności systemu prawa a niezgodność formalna i prakseologiczna

52. Postulat zupełności systemu prawa- zupełność obowiązywania, kwalifikacji i proceduralna

53. Pojęcie i rodzaje luk w prawie- aksjologiczna, konstrukcyjna, logiczna

54. Tworzenie prawa- pojęcie i formy, moc prawna a moc obowiązywania

55. Znaczenie pojęcia źródła prawa

56. Hierarchia aktów prawa w RP a typy ustaw

57. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, jej miejsce w systemie źródeł prawa

58. Prawo międzynarodowe publiczne a prawo wewnętrzne- różnice formy inkorporacyjnej w prawie międzynarodowym publicznym obowiązującego systemu prawa wewnętrznego

59. Umowa jako źródło prawa międzynarodowego- pojęcie, rodzaje, forma wyrażania zgody państwa na związaniu umowy

60. System prawa wspólnotowego i prawo pierwotne, ogólne zasady prawa wspólnotowego, zasady prawa zwyczajowego, umowy międzynarodowe, prawo wtórne

61. Moc prawna aktów prawa wspólnotowego w systemie prawa państw członkowskich

62. Polityka prawa a polityka tworzenia prawa

63. Tekst prawny i jego budowa, tekst jednolity, nowelizacja

64. Stosowanie prawa a przestrzeganie prawa

65. Stosowanie prawa, realizowanie a przestrzeganie

66. Typy stosowania prawa

67. Ideologia sądowego stosowania prawa, model subsumcyjny i argumentacyjny, rodzaje luzów decyzyjnych

68. Etapy procesu stosowania prawa w modelu decyzyjnym

69. Ustalania stanu faktycznego, przedmiot dowodu i rodzaje dowodów, zasada swobodnej i legalnej oceny dowodów, domniemania prawne

70. Wykładnie prawa- pojęcie

71. Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania, dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, język prawny a prawniczy

72. Podział wykładni ze względu na podmiot i moc wiążącą, zakres wykładni, stosunek do obowiązującego prawa, materiał wykładni

73. Reguły wnioskowań prawniczych

74. Praworządność, istota pojęcia

75. Podmiotowy i przedmiotowy zakres pojęcia praworządności, gwarancje praworządności

Aparat państwowy, organ, urząd

-państwo jest organizacją, która działa poprzez aparat państwowy, czyli zespół organizacyjnie i funkcjonalnie powiązanych organów państwowych przez obsługujących je urzędów państwowych

-organem państwowym jest osoba lub grupa osób na podstawie obowiązujących norm prawnych są przepisywane państwu.

-urząd- struktura pomocnicza organu państwowego, w ramach której podmioty organizacyjnie z nią powiązane wykonują działania związane z przygotowaniem decyzji i realizacją decyzji organu

Centralizacja i decentralizacja, autonomia i samorząd, koncentracja i dekoncentracja

-centralizacja polega na ustawowym zagwarantowaniu uprawnień do podejmowania decyzji władczych wyłącznie organom państwowym usytuowanym na wyższych szczeblach hierarchii w aparacie państwowym a także ograniczeniu, a nawet faktycznym wyeliminowaniu samorządów ze sprawowania władzy publicznej w państwie.

-decentralizacja polega na ustawowym rozłożeniu uprawnień do podejmowania decyzji władczych na organy hierarchicznie niżej usytuowane w aparacie państwowym.

-autonomia- określona przez prawo samodzielności jednostki terytorialnej

-samorząd- prawne ustalenie zakresu kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowanie jej interesów wobec organów państwa i wykonywania zadań zleconych przez ustawy, umowy lub porozumienia. Wyróżniamy samorząd m.in. terytorialny, gospodarczy

-koncentracja polega na faktycznym skupieniu uprawnień władczych przez podmioty dysponujące dużą „siłą władzy”

-dekoncentracja polega na faktycznym przekazywaniu uprawnień decyzyjnych, ale na tej zasadzie, że podmiot przekazujący może w każdej chwili przyjąć przekazaną sprawę i sam podjąć decyzję.

Dyspozycja normy prawnej (zakres prawny regulacji- obowiązki a uprawnienie, podział obowiązków i uprawnień)

Dyspozycja normy wyznacza powinny sposób zachowania, który jest wymagany od adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie. Reguła powinnego zachowania jest wyznaczona w dyspozycji abstrakcyjnie poprzez rodzajowo wyróżniony typ zachowania. Przedmiotem regulacji zawartej w dyspozycji są czyny i czynności konwencjonalne, które umownie kształtują rzeczywistość społeczną. Dyspozycja normy prawnej może nakazywać, zakazywać, uprawniać do określonych w niej zachowań

Obowiązek- ogranicza sferę wolności adresata normy. Obowiązki dzielą się na:

-nakaz- obowiązek pozytywny, to obowiązek działania adresata

-zakaz-obowiązek negatywny, to obowiązek zaniechania

Uprawnienie stwarza dla adresata normy prawnej możliwość wyboru, a więc rozszerza strefę jego wolności. Uprawnienia dzielą się na proste i złożone, na uprawnienia in personam, in rem, in rem publicum

-proste- to np. uprawnienia wierzyciela do żądania od dłużnika spełnienia świadczeń

-złożone- to kompleks uprawnień prostych

-in personam- są skuteczne tylko między stronami i są charakterystyczne dla prawa zobowiązaniowego

-in rem- są skuteczne wobec każdej osoby i występują one przede wszystkim w prawie rzeczowym

- in rem publicum- przysługują adresatowi normy prawnej wyłącznie wobec państwa np. prawo do pracy

-jeżeli podmiot któremu przysługuje uprawnienie, żąda od podmiotu, na którym ciąży obowiązek aby obowiązek spełnił, to wówczas uprawnienie przekształca się w roszczenie

Działania władcze i niewładcze państwa, pojęcie funkcji państwa

-działania państwa- realizowanie przez państwo wyznaczonych celów. Działania państwa podzielone są na działania władcze i niewładcze.

-działania władcze są zabezpieczone przymusem państwowym i do tego typu zaliczamy np. tworzenie prawa, stosowanie prawa.

-działania niewładcze obejmują bardzo zróżnicowaną aktywność państwa, ale wspólną cechą tych działań jest brak przymusu państwowego zabezpieczającego ich realizację. Do działań nie władczych należą zarówno działania organizatorskie (np. budowa autostrad) jak i propagandowe.

-termin funkcja państwa rozumiany jest w doktrynie w sensie przedmiotowym i systemowym.

-przedmiotowe rozumienie funkcji państwa utożsamia funkcję z ogółem różnych działań państwa, które są podejmowane w określonych dziedzinach życia publicznego. Zgodnie z tym stanowiskiem wyróżnia się: funkcję zewnętrzną, wewnętrzną, organizatorską oświatowo-wykonawczą.

-systemowe rozumienie funkcji państwa utożsamia funkcję z rezultatem działań państwa, które są niejako odpowiedzią na wyzwania pochodzące z otoczenia. W ramach pojęcia systemowego wyróżnia się 3 podstawowe typy funkcji państwa: funkcję adaptacyjną, regulacyjną innowacyjną.

Funkcje kontroli zachowań a obowiązki korelatywne i instrumentalne

-funkcje kontroli zachowań przez prawo

Kontrola zachowań jest możliwa na różne sposoby. Jak się wydaje, wszystkie te sposoby możemy podzielić na normatywne i pozanormatywne. O ile normatywne oddziaływanie nie natrafia na trudności, gdyż chodzi tu o oddziaływanie na ludzkie zachowania za pośrednictwem norm, o tyle charakterystyka pozanormatywnych sposobów kontroli jest dużo bardziej złożona, a to głównie ze względu na fakt, iż ta grupa obejmuje bardzo zróżnicowany zespół środków (odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych oraz oddziaływanie systemowe). Oddziaływanie normatywne dzieli się na: oddziaływanie represyjne i promocyjne.

-obowiązki korelatywne- obowiązki, które są wyznaczane w stosunku do rozwojowo wyznaczanych normą podmiotów i z nimi prawo wiąże uprawnienia innych podmiotów prawa. Takie obowiązki formułuje np. prawo cywilne, rodzinna

-obowiązki instrumentalne- obowiązki określonego zachowania, które mają doprowadzić do określonego skutku. Takie obowiązki wyznaczają normy techniczne i wiele takich norm jest zawartych np. w prawie budowlanym

Funkcje prawa- kontroli zachowań, rozdziału dóbr i ciężarów, regulacji konfliktów

-funkcje kontroli zachowań przez prawo

Kontrola zachowań jest możliwa na różne sposoby. Jak się wydaje, wszystkie te sposoby możemy podzielić na normatywne i pozanormatywne. O ile normatywne oddziaływanie nie natrafia na trudności, gdyż chodzi tu o oddziaływanie na ludzkie zachowania za pośrednictwem norm, o tyle charakterystyka pozanormatywnych sposobów kontroli jest dużo bardziej złożona, a to głównie ze względu na fakt, iż ta grupa obejmuje bardzo zróżnicowany zespół środków (odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych oraz oddziaływanie systemowe). Oddziaływanie normatywne dzieli się na: oddziaływanie represyjne i promocyjne.

-funkcje rozdziału dóbr i ciężarów przez prawo

Z pojęciem rozdziału dóbr i ciężarów nierozerwalnie trwa pojęcie sprawiedliwości. Sprawiedliwość nie jest pojęciem jednolitym. Wyróżnia się wiele form sprawiedliwości, ich wspólna cecha to zasada sprawiedliwości formalnej lub reguła równej miary- osoby, sytuacje stany rzeczy, które są pod istotnymi względami podobne powinny być podobnie traktowane. Są dwa podstawowe typy reguł sprawiedliwości materialnej: reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej) i komutatywnej (wymiennej). Najbardziej znane reguły dystrybutywne: każdemu stosownie do pracy, potrzeb, zasług, pozycji społecznej, każdemu to samo (najbardziej skrajna interpretacja tej zasady). W myśl koncepcji sprawiedliwości komutatywnej sprawiedliwy podział, to podział, który wynika z zawartej umowy.

-funkcje regulacji konfliktów przez prawo

Konflikt- sytuacja, w której jedna ze stron występuje z jakimiś żądaniami, roszczeniami, twierdzeniami, które druga strona kwestionuje. Mogą być dwubiegunowe (dwie strony) lub wielobiegunowe (więcej stron). Z zależności od tego czy stronami konfliktu są osoby, instytucje, grupy ludzkie czy instytucje reprezentujące takie grupy, konflikty dzielą się na indywidualne i kolektywne. Podstawowe metody rozwiązania konfliktów:

-tryb kontraktowy- strony zachowują pełną autonomię, decydują zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązania sporu. Rozstrzygnięcie konfliktu następuje w drodze dobrowolnego porozumienia- umowy stron.

-tryb mediacyjno- koncyliacyjny- obok stron konfliktu występuje mediator. Mediator jest pomocnikiem i doradcą stron, nie ma on żadnych uprawnień władczych, ma on ułatwić porozumienie stron, pośredniczyć w ich rokowaniach. W trybie tym strony zachowują pełną autonomię w wyborze osoby mediatora, oraz zasady rozwiązania konfliktu.

-tryb arbitrażowy- strony wybierają arbitra, procedurę rokowań oraz zasady rozwiązania sporu. Jednak decyzja arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i nie może być przymusowo wyegzekwowana.

-tryb adjudykcyjny- postępowanie toczy się według z góry ustalonych procedur i zasad. Strony zwykle nie mają wpływu na wybór adjudyktora

Gałąź prawa a instytucja prawna, kodyfikacja a inkorporacja

-gałąź prawa- kompleks norm regulujących pewną grupę stosunków społecznych

-instytucja prawna- występuje w obrębie gałęzi prawa. Jest to zespół norm prawnych, łącznie regulujących określony ważny stosunek społeczny

-kodyfikacja- akt jednorazowego ustanowienia zespołu usystematyzowanych przepisów prawnych, z których wyinterpretować można podstawowe normy danej gałęzi prawa. W założeniu kodyfikacja ma uporządkować całość norm tworzących daną gałąź prawa.

-inkorporacja- to prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie. Inkorporacja porządkuje w jednym zbiorze już obowiązujące w danej gałęzi prawa akty normatywne, by ułatwić korzystanie z nich

Granice podmiotowe prawa (adresaci pierwotni i wtórni, podmioty prawa)

Podmiotowy zakres zastosowania normy jest wyznaczony poprzez podanie cech psychofizycznych adresata (wiek, sytuacja zdrowotna, rodzinna, zawodowa), określenie celu działania adresata (np. w celu zawarcia umowy, w celu przywłaszczenia), określenie sposobu działania adresata (np. poprzez włamanie)

Granice przedmiotowe prawa (zakres prawnej regulacji i kwalifikacji)

Przedmiotowy zakres zastosowania normy dotyczy zjawisk i zdarzeń, które maja charakter zewnętrzny w stosunku do adresata. Wyznacza się je poprzez wskazanie czasu i miejsca zachowania się adresata np. w miejscu publicznym, w czasie klęski żywiołowej

Hierarchia aktów normatywnych w RP a typy ustaw

-konstytucja- jest najważniejszym aktem prawnym. Ma ona charakter nadrzędny w stosunku do innych aktów. Uchwalenie i jej zmiana następuje w specjalnym trybie. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Ustawa zasadnicza określa podstawy ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, zawiera także katalog podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela oraz przedstawia strukturę i kompetencje organów władzy państwowej i samorządowej

-ratyfikowane umowy międzynarodowe i ustawy- relacja między nimi jest skomplikowana. Jeżeli umowa międzynarodowa została ratyfikowana za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, to w razie kolizji takiej umowy z ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Zgodnie z Konstytucją (z 1997 roku) wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodowe (ratyfikacji dokonuje Prezydent) stają się częścią polskiego prawa wewnętrznego i tak jak konstytucja mogą być bezpośrednio stosowane. Ustawy stanowią podstawową formę legislacji we wszystkich demokratycznych społeczeństwach. W demokratycznych państwach materie istotne z punktu widzenia obywateli mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie. W Polsce do materii ustawowych zalicza się m.in.: prawa i obowiązki obywateli, przepisy prawa karnego, przepisy podatkowe i zagadnienia gospodarki finansowej państwa, wprowadzenie stanów nadzwyczajnych, ustanowienie budżetu

-rozporządzenia- może wydawać je Prezydent, Rada Ministrów i ministrowie na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rada Ministrów może uchylać rozporządzenia lub zarządzenie ministra. Jest aktem wykonawczym w stosunku do ustawy

-akty prawa miejscowego- wydawane są przez organy samorządu terytorialnego (np. uchwały rady gminy) i terenowe ograny administracji rządowej (np. rozporządzenia wojewodów) na podstawie upoważnienia ustawowego. Obowiązują one na obszarze działania tych organów

-uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta i ministrów maja charakter wewnętrzny. Obowiązują one tylko jednostki organizacyjne podległe organom je wydającym. Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

Ideologia sądowego stosowania prawa, model subsumpcyjny i argumentacyjny, rodzaje luzów decyzyjnych

-typ sądowy stosowania prawa- cechują okoliczności, że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny. Zgodnie z zasadą niezawisłości sądu sądy podlegają tylko ustawom. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą, sąd może odmówić jego zastosowania. Nie może go jednak uchylić.

-typ quasi- sądowy stosowania prawa- prawo w pewnych granicach zezwala, by pewne sprawy cywilne, w niektórych krajach karne były rozstrzygane przed różnego rodzaju sądami polubownymi, arbitrażowymi, komisjami rozjemczymi, mediacyjnymi, które mają charakter instytucji społecznych, pozapaństwowych. Jeśli postępowanie przed tymi instytucjami spełnia przewidziane prawem warunki, które mają gwarantować niezbędną uczciwość postępowania, to państwo zgadza się respektować orzeczenia tych instytucji, a nawet nadaje im moc równą decyzjom sądów państwowych

-model sylogistyczny (subsumcyjny) stosowania prawa

Stosowanie prawa ma mieć strukturę tzw. sylogizmu prawniczego, którego przesłanką większą (Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia) jest norma prawna, przesłanką mniejszą (x z winy swej wyrządził szkodę y) ustalony stan faktyczny, a wnioskiem- decyzja sądu (x jest zobowiązany naprawić szkodę y). Zgodnie z tą ideologią sędzia jedynie dedykuje następstwa prawne z normy, jest „ustami ustawy” (Monteskiusz), który do jej treści nie może nic dodać ani ująć, automatem subsumpcyjnym, który dokonuje mechanicznej subsumpcji faktów sprawy pod normę i wyprowadza z niej konsekwencje prawne. Tą koncepcję stosowania prawa nazywa się modelem sylogistycznym lub subsumpcyjnym.

-model argumentacyjny (dyskursywny) stosowania prawa- coraz więcej teoretyków i praktyków uważa, że procesy stosowania prawa dadzą się lepiej opisać w terminach modelu argumentacyjnego niż modelu subsumcyjnego ponieważ w procesach stosowania prawa dominują operacje dyskursywne nad operacjami czysto logicznymi

-luzy decyzyjne nazwał Jerzy Wróblewski sytuacje, w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzje ma podjąć. Wyróżnia się następujące kategorie luzów decyzyjnych:

-wyboru przepisu prawnego- gdy decyzja sądu nie jest do końca wyznaczona przez obowiązujące przepisy prawa (niektórych sytuacjach o tym pod jaką normę zakwalifikować stan faktyczny musi zadecydować sąd)

-dowodowe- sytuacja, gdy na gruncie dostępnych środków dowodowych i reguł dowodowych nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy określony fakt sprawy miał miejsce, czy też nie. O tym decyduje sędzia.

-wyboru konsekwencji prawnych- odnosi się do sytuacji, gdy określenie konsekwencji prawnych dane stanu faktycznego nie jest do końca wyznaczone przez przepisy prawa. Sytuację, w której występuje luz wyboru konsekwencji prawnych nazywa się zwykle swobodnym uznaniem- by podkreślić, iż jest to sytuacja, w której prawo pozostawia organowi stosującemu prawo pewien margines swobody i nie krępuje go przepisami prawa, co do tego jaką ma podjąć decyzję

-interpretacyjne- gdy przepisy prawne są niejasne, nieostre, wieloznaczne i gdy w skutek tego można im przypisać wiele różnych znaczeń, a ani tekst prawny ani dyrektywy wykładni nie wskazują jednoznacznie, które z tych znaczeń jest właściwe. W takiej sytuacji o dokonaniu wyboru musi zadecydować sąd

Istota osoby prawnej- istota fikcji i substratu

-teoria fikcji- osoby prawne mają charakter osobowej fikcji prawnej pozwalającej przypisywać jednostkom organizacyjnym takie same cechy i uprawnienia jak osobom fizycznym

-teoria substratu- odrzuca twierdzenie, że osoby prawne są tylko fikcyjnie przez prawo spersonifikowanymi podmiotami. Istnieją one realnie, mają swój rzeczywisty substrat, jest nim substrat osobowy i substrat nieosobowy

Koncepcja budowy normy prawnej

Norma prawna zbudowana jest z hipotezy, dyspozycji i sankcji.

Hipoteza jest tym elementem normy prawnej, który określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.

Dyspozycja określa wzór powinnego zachowania się, formułuje zakazy, nakazy lub dozwolenia albo mówiąc jeszcze inaczej nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub obowiązki.

Sankcja to z kolei ten element normy, który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył

Konkretne systemy prawa- kryteria systematyzacji poziomej (prawo międzynarodowe prywatne)

Kryteria systematyzacji poziomej- podział norm prawnych na gałęzie

Podstawowe kryteria systematyzacji poziomej

-kryterium przedmiotowe- oparte o różnice między normowanymi stosunkami społecznymi, które znajdują swój wyraz w podziale norm prawnych na gałęzie prawa

-kryterium dualistyczne- oparte komplementarnie o przedmiot i metodę regulacji norm prawnych- zakłada, że przedmiot może być ten sam dla wielu norm prawa

-kryterium funkcjonalne- podstawą podziału norm prawnych na gałęzie jest ich funkcja

Prawo międzynarodowe prywatne:

-ma charakter kolizyjny

-normuje stosunki prawne, głównie cywilnoprawne, w których występuje tzw. element obcy (zawarcie przez polskiego obywatela umowy lub związku małżeńskiego z cudzoziemcem)

Norma prawna a przepis prawny, podział norm prawnych i przepisów prawnych

-norma prawna jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej dwa następujące pytania: „kto i w jakich okolicznościach?”, „jak powinien się zachować?”. Niektóre normy prawne mają jeszcze trzeci element „jakie będą konsekwencje w przypadku, niedostosowania się do normy?”

-przepisem prawnym nazywa się elementarną jednostkę systematyzacyjną danego tekstu prawnego. Jeśli więc tekst prawny będzie składał się a art. . ust... to każdy art. ... będzie przepisem prawnym

Podział przepisów prawnych- norm prawnych

Ze względu na relację normy do przepisów prawnych

-przepisami blankietowymi nazywa się zwykle przepisy, które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają zostać wydane.

-jeżeli dany przepis prawny odsyła do jakichś innych przepisów prawnych, to mówimy o odesłaniu systemowym. Jeżeli określony przepis prawny odsyła do jakichś reguł czy zasad pozaprawnych, to mówimy o odesłaniu pozasystemowym

-normy konkretne- tzn. normy, których hipoteza, dyspozycja, sankcja jest zawarta w jednym przepisie prawnym

Ze względu na sposób wysłowienia normy w przepisach prawnych

-normy nakazujące- ich dyspozycja formułuje nakaz określonego zachowania

-normy zakazujące- ich dyspozycja formułuje zakaz określonego zachowania

-normy uprawniające- ich dyspozycja pozwala na wybór zachowania

Przepisy ogólne a przepisy szczegółowe

-przepisy ogólne określają zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt lub wyłączonych spod jego regulacji. Przepisy ogólne wydziela się również gdy zachodzi potrzeba zamieszczenia w nich elementów wspólnych dla wielu przepisów merytorycznych. Przepisy ogólne są także miejscem gdzie formułuje się zasady prawa. W przepisach ogólnych objaśnia się używane w akcie określenia lub skróty.

-przepisy szczegółowe to przede wszystkim katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany akt. Treść przepisu szczegółowego zależy od tego co reguluje dany akt. Zaleca się by przepisy szczegółowe były uporządkowane w następującej kolejności: przepisy prawa materialnego, przepisy o organach i typie postępowania, wyjątkowo również przepisy karne.

Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe

W przepisach przejściowych normuje się wpływ nowego prawa na stosunki powstałe pod działaniem prawa dotychczasowego, a w szczególności:

-sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku

-rozstrzyga czy i jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem dotychczasowego prawa

-rozstrzyga czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje, które znosi nowe prawo

-rozstrzyga czy utrzymują się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze

W przepisach dostosowujących normuje się sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów, wyznaczając odpowiedni termin dostosowania się do nowych przepisów lub powołania nowych organów

Przepisy końcowe zamieszcza się w kolejności:

-przepisy uchylające (przepisy derogacyjne)

-przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie

-w razie potrzeby- przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego

Ze względu na zakres zastosowania

-przepisy względnie obowiązujące (dyspozytywne) to przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób niż to przewiduje dany przepis, a więc wtedy gdy strony nie przyjęły innych postanowień albo nic nie postanowiły w danej kwestii.

-przepisy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) to takie przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wolą stron.

Ze względu na typ sankcji

-leges perfectae- normy zawierające sankcję nieważności

-leges plus quam perfectae- normy zawierające sankcję karną i sankcję nieważności

-leges minus quam perfectae- normy zawierające sankcję karną

-leges imperfectae- normy pozbawione sankcji i w tym sensie „niedoskonałe” (może to być zamierzone przez prawodawcę, gdy zakłada on, że niemożliwa jest kontrola przestrzegania norm albo jest efektem błędów prawodawcy w zakresie techniki legislacyjnej)

Ze względu na terytorialny zakres obowiązywania norm

-normy, które wiążą na obszarze całego państwa

-normy miejscowe- wiążą na części terytorium państwa

Podział norm na

-materialne- formułujące nakazy, zakazy, uprawnienia do określonych zachowań adresatów

-proceduralne- wyznaczające sposób realizowania praw i obowiązków wyznaczonych normami materialnymi

-normy kompetencyjne- ustanawiające uprawnienia i obowiązki organów państwowych lub innych podmiotów spoza aparatu państwowego

Normy prawne a zasady prawne

-norma prawna jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na przynajmniej dwa następujące pytania: „kto i w jakich okolicznościach?”, „jak powinien się zachować?”. Niektóre normy prawne mają jeszcze trzeci element „jakie będą konsekwencje w przypadku, niedostosowania się do normy

-zasady prawne- odnoszą się do całego systemu prawa (np. zasada równości wobec prawa) bądź do danej gałęzi prawa (np. zasada domniemania niewinności oskarżonego obowiązująca w procesie karnym)

Zasady prawa a zwykłe normy prawne

-zwykłe normy prawne mają określony zakres zastosowania, w przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania jest bardzo rzadko explicite sformułowany

-jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy został spełniony, to normę należy zastosować, jeżeli nie, to normy zastosować nie wolno. Zwykłe normy funkcjonują w sposób „albo-...albo”. w przypadku zasad o ich zastosowaniu decyduje nie tyle ich zakres zastosowania, który nie jest na ogół określony, co ocena wagi i doniosłości zasady w rozstrzygnięciu danej sprawy

-w razie sprzeczności zwykłych norm prawnych jedna z nich musi zostać uznana za nie obowiązującą. Konflikt zasad nie prowadzi do takich konsekwencji. W przypadku konfliktu zasad sąd powinien zastosować zasadę bardziej relewantną, co nie wyklucza, że w innej sytuacji porządek preferencji może być inny

Obowiązywanie prawa w znaczeniu normatywnym (w czasie, przestrzeni i co do osób), aksjologicznym i faktycznym

-w sensie normatywnym- obowiązują te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone

Obowiązywanie w czasie- norma obowiązuje od chwili ogłoszenia jej lub od chwili wyraźnie określonej podczas ogłoszenia, do czasu wygaśnięcia jej mocy prawnej (jeżeli ustawodawca przewidział okres obowiązywania normy) lub do jej uchylenia przez inną normę (klauzula derogacyjna)

Obowiązywanie w przestrzeni- norma obowiązuje tylko na terenie podporządkowanym danemu organowi uchwalającemu normę (ogólnokrajowa, lokalna)

Obowiązywanie co do osób- norma powinna wyraźnie określić adresata normy, do którego jest ona skierowana.

-w sensie faktycznym- obowiązują te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności (te normy które są stosowane przez organy państwowe)

-w sensie aksjologicznym- obowiązują normy, które spełniają pewne przyjęte kryteria etyczne

Obywatel, obywatelstwo, nabycie obywatelstwa

Obywatelstwo- stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego wynikają następstwa prawne3 określone w prawie zewnętrznym danego państwa oraz w prawie międzynarodowym, a także prawa i obowiązki wspólne wszystkim osobom mającym obywatelstwo określonego państwa

Nabycie obywatelstwa

-z mocy prawa- nabycie obywatelstwa przez urodzenie, są dwie podstawowe zasady- zasada krwi (ius sanguinis, dziecko nabywa obywatelstwo rodziców lub matki, w Polsce), zasada ziemi (ius soli, człowiek nabywa obywatelstwo państwa, w którym się rodzi, w USA)

-przez nadanie przez głowę państwa

-decyzja zainteresowanej osoby- następuje to np. poprzez zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem danego państwa lub zrzeczenie się jednego z 2 posiadanych obywatelstw

- opcja czyli wybór obywatelstwa, następuje w razie sprzeczności zobowiązań wynikających z posiadania obywatelstwa 2 różnych państw, przy zmianie granic między państwami, lub gdy rodzice posiadają różne obywatelstwa

-naturalizacja- uznanie obywatelstwa, następuje ono zwykle po spełnieniu przypisanych prawem warunków np. czasu przebywania na terenie danego państwa

Określenie prawa

Prawo to zespół norm ogólnych, pochodzących od państwa i sankcjonowanych przymusem państwowym

Państwo liberalno- demokratyczne a liberalno- socjalne- różnice e założeniach

Demokratyczno- liberalne państwa współczesne nazywa się wręcz „państwami partyjnymi”, bowiem wybory, a także inne mechanizmy obsady stanowisk publicznych w państwie oraz mechanizmy podejmowania decyzji politycznych, nie mogą w praktyce funkcjonować bez udziału partii politycznych.

W państwie liberalno- socjalnym zrezygnowano z ograniczonej funkcji państwa, wprowadzono pewne elementy socjaldemokracji (własność prywatna i w sferze gwarancji praw socjalnych)

Państwo unitarne, federacje a konfederacje

Państwo unitarne- charakteryzuje się tym, że żaden z obszarów państwa stanowiący jednostki podziału terytorialnego nie są wyposażone w atrybut suwerenności. Podział terytorialny państwa uwarunkowany jest względami prakseologicznymi związanymi ze skutecznością zarządzania państwem a także racjami historycznymi, geograficznymi, ekonomicznymi, politycznymi. Przykłady tych państw w europie: Polska, Francja, Szwecja, Grecja, Portugalia

Federacja (państwo związkowe)- charakteryzuje się: jednostki terytorialne mają własne władze prawodawcze, wykonawcze, sądownicze. Zakres samodzielności podmiotów federacji wyznacza konstytucja państwa związkowego określająca zakres władczych uprawnień federacji wobec swych członków.

Konfederacja- związek kilku państw, z których każde ograniczyło wykonywanie swej suwerenności przez uzgodnienie wspólnej polityki, ale które w zasadzie nie powołały wspólnego organu, zdolnego skutecznie ograniczać władzę państw wchodzących w skład konfederacji. Konfederacja działa głównie przez różnego rodzaju konferencje ministrów, prezydentów itd. Konfederacje nie są stałe: albo prowadzą do powstania jednego państwa- federacji, albo do zupełnego usamodzielnienia się państw członkowskich.

Podmiotowy i przedmiotowy zakres pojęcia praworządności, gwarancje praworządności

1. Podmiotowy zakres pojęcia praworządności

Występują dwa poglądy dotyczące podmiotowego zakresu zasady praworządności:

- pogląd według którego zasada ta odnosi się wyłącznie do działań organów państwa (wąskie pojmowanie zasady praworządności), zwolennicy tego poglądu podnoszą, że to jest zasada ustrojowa, która odnosi się do sposobu sprawowania władzy, na co wskazuje sama etymologia pojęcia „praworządność”- rządy prawa

-pogląd, który odnosi praworządność nie tylko do działań państwa, ale także do zachowań obywateli (szerokie pojmowanie zasady praworządności)

Gwarancje praworządności

-w zakresie ustroju- nienaruszalność praw obywatelskich, trójpodział władz, możliwość swobodnego działania opozycji politycznej, niezawisłość sądów

-w zakresie legislacyjnym- nadrzędność konstytucji nad innymi aktami prawnymi, hierarchia praw, rozgraniczeni kompetencji prawotwórczych

-w zakresie proceduralnym- wieloinstancyjność rozstrzygania spraw, możliwość złożenia odwołania od decyzji sądów, zasada domniemania niewinności oskarżonego, prawa oskarżonego w procesie, badanie zgodności decyzji administracyjnych z obowiązującym prawem

2. Przedmiotowy zakres pojęcia praworządności

Spory o treść zasady praworządności toczą się między zwolennikami formalnego i materialnego pojmowania praworządności oraz między zwolennikami pozytywistycznej i niepozytywistycznej interpretacji tej zasady

-zwolennicy formalnego pojmowania praworządności- praworządność formalna to obowiązek przestrzegania prawa bez względu na jego treść. W myśl tego poglądu aby uznać, że państwo z respektuje zasadę praworządności formalnej musi spełniać określone wymogi formalne: prawo tworzy określoną hierarchię aktów na której szczycie jest konstytucja, następnie ustawy, różnego rodzaju akty administracji publicznej i ewentualnie precedensy, żąda się by akty administracji były wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego lub były zgodne z ustawami, warunek istnienia instytucji lub procedur umożliwiających kontrolę konstytucyjności ustaw i legalności aktów administracji publicznej (istnienie trybunałów czy sądów konstytucyjnych), obowiązek oficjalnej publikacji aktów normatywnych, nienadawanie prawu bez uzasadnionej potrzeby mocy wstecznej, fakt że prawo jest w dostatecznym stopniu niewsteczne. Nie jest warunkiem praworządności formalnej słuszność i racjonalność prawa

-zwolennicy materialnego pojmowania praworządności- by uznać państwo za państwo praworządne konieczne jest by spełniało wyżej wymienione warunki, a ponadto określone warunki materialne, które zagwarantują słuszność i racjonalność prawa: wymóg by prawo uznawało podstawowe instytucje demokratyczne (zwłaszcza instytucje demokracji parlamentarnej) i respektowało podstawowe prawa obywatelskie (zwłaszcza wolność słowa i zrzeszania się)

Różnica między zwolennikami pozytywistycznej a niepozytywistycznej interpretacji zasady praworządności sprowadza się do trzech kwestii:

-dla pozytywistów prawo to ogół tekstów i tylko tekstów prawnych, dla niepozytywistów immanentnym składnikiem każdego prawa są elementarne zasady słuszności i racjonalności i to bez względu na to czy zasady te są zapisane w jakimś tekście prawnym czy też nie

-pozytywiści zakładają tezę o rozdziale prawa i moralności, przyjmują iż prawem obowiązującym może być także prawo niesłuszne czy niesprawiedliwe, niepozytywiści bronią poglądu iż przynajmniej te normy prawne, które w rażący sposób naruszają podstawowe zasady moralności czy racjonalności tracą moc obowiązującą

-pozytywiści zdecydowanie odrzucają możliwość, by obywatel powołując się na racje moralne lub względy racjonalności mógł odmówić posłuszeństwa prawu, niepozytywiści w sytuacjach skrajnych godzą się na to

Podmioty stosunku cywilnoprawnego (podmioty prawa a podmioty stosunku prawnego, osoba prawna a fizyczna)

Podmioty stosunku prawnego to osoby fizyczne (wszyscy ludzie od urodzenia aż do śmierci) i osoby prawne (jednostki organizacyjne o cechach określonych przez prawo). Zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne charakteryzowane są poprzez zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Osoba prawna- jednostka organizacyjna o cechach określonych przez prawo

Osoba fizyczna- wszyscy ludzie od urodzenia aż do śmierci

Podział nauk w ramach prawoznawstwa opartej o kryteria przedmiotowe

-nauki historyczno-prawne- do ich rozwoju przyczyniła się szkoła historyczna, są to: historia Polski, historia powszechna państwa i prawa (obie historie zajmują się bezpośrednio instytucjami państwowo- prawnymi), historia doktryn polityczno- prawnych (analizuje znaczące teorie i koncepcje polityczno- prawne które powstały w przeszłości)

-szczegółowe nauki o prawie- stanowią rdzeń nauk prawnych, swój ówczesny kształt zawdzięczają pozytywizmowi prawniczemu, zgodnie z modelem pozytywistycznym nauki te rozwiązują problemy interpretacyjne systematyzacyjne, walidacyjne. Przedmiotem nauk jest analiza prawa obowiązującego w jakimś konkretnym państwie. Struktura tych nauk (dogmatyki prawnicze) odpowiada strukturze systemu prawa

Podział organów ze względu na rodzaj działań władczych, skład i kompetencje

Klasyfikacje organów państwowych oparte są na kryteriach: kompetencji terytorialnej (organy centralne, lokalne), trybu powoływania organów (organy z wyboru, nominacji), rodzaju ich kompetencji (organy prawodawcze, wykonawcze, sądowe, kontrolne)

Kompetencje:

-rzeczowa-obejmuje merytoryczny krąg spraw, dla których organ jest właściwy

-miejscowa- ustala obszar, na który dany organ jest właściwy

-instancyjna- określa właściwości organu ze względu na jego usytuowanie w strukturze instancyjnej

Podział wykładni ze względu na podmiot i moc wiążącą, zakres wykładni, stosunek do obowiązującego prawa, materiał wykładni

Podział wykładni ze względu na podmiot i moc wiążącą

-wykładnia autentyczna- dokonywana jest przez ten sam organ, który ustanowił interpretowany przepis prawny, ma ona moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany interpretacji. Przykładem takiej wykładni może być ogólnik ministra finansów, który wyjaśnia w nim wydane przez siebie rozporządzenie

-wykładnia legalna- pochodzi od organu wyposażonego w kompetencje do jej dokonywania (w Polsce do niedawna takiej wykładni dokonywał Trybunał konstytucyjny), nie mają one mocy wiążącej, nawet wtedy gdy nadano im status zasad prawnych, jest przykładem wykładni abstrakcyjnej

-wykładnia operatywna- dokonywana jest przez sądy i inne organy stosujące prawo. Nie ma ona mocy powszechnie obowiązującej, lecz obowiązuje jedynie w konkretnej sprawie. Szczególne znaczenie ma wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy, który podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, które budzą wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie

-wykładnia doktrynalna- zwana naukową, dokonują ja przedstawiciele doktryny prawniczej (nauki prawa) poprzez głosy do orzeczeń sądowych, komentarze do aktów prawnych i opracowania naukowe. Choć wykładnia ta nie ma mocy wiążącej, to jej rola w interpretacji prawa jest znaczna

Podział wykładni ze względu na zakres wykładni

-wykładnia literalna- mówimy o niej gdy przyjmujemy znaczenie językowe, to co powiedział normodawca pokrywa się z tym czego chciał

-wykładnia rozszerzająca- gdy przyjmujemy znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział mniej niż zamierzał

-wykładnia zwężająca- gdy przyjmujemy znaczenie węższe od językowego, ponieważ normodawca powiedział więcej niż zamierzał

Podział wykładni z uwagi na stosunek do obowiązującego prawa:

-wykładnia secundum legem- generalny nakaz stosowania tej wykładni

-wykładnia praeter legem- generalny zakaz stosowania tej wykładni

-wykładnia contra legem- niedopuszczalna w krajach civil law- wykładnia prawotwórcza- tworzy nowe prawa.

Podział wykładni ze względu na materiał interpretacyjny

-wykładnia porównawcza- polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez porównanie ich z podobnymi normami o ustalonym już znaczeniu i przyjęciu wniosku co do znaczenia norm interpretowanych

-wykładnia historyczna- polega na ustaleniu ratio legis interpretowanej normy, w oparciu o materiały mające historyczne znaczenie

Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania, dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, język prawny a prawniczy

-wykładnia językowa- nazywana gramatyczną, polega na ustaleniu znaczenia przepisy prawnego ze względu na właściwości języka, w którym jest ona sformułowana. Język tekstów prawnych nazywa się językiem prawnym, natomiast język, którym posługują się prawnicy to język prawniczy. Sformułowania języka prawnego i prawniczego mogą różnic się od znaczenia nadawanego im w języku potocznym

-wykładnia funkcjonalna obejmuje najmniej jednorodny i spójny zbiór dyrektyw, wchodzą do niej wszystkie reguły które nakazują uwzględnienie przy interpretacji przepisów szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego, aksjologicznego. Wykładnia ta pełni rolę subsydiarną w stosunku do wykładni językowej

-wykładnia systemowa- ma na celu ustalenie znaczenia przepisu prawnego ze względu na system prawa, od którego należy lub ze względu na jego miejsce w akcie prawnym

-język prawniczy- język doktryny i judykatury prawniczej

-język prawny- język tekstów prawnych zawartych w opublikowanych aktach normatywnych

Pojęcia kryteriów podziałów i podział nauk

Podział nauk w oparciu o kryterium przedmiotowe

-nauki przyrodnicze- zajmują się rzeczywistością przyrodniczą wraz z człowiekiem jako częścią tej rzeczywistości

-nauki społeczne- zajmują się rzeczywistością społeczną, czyli działalnością człowieka i zbiorowości ludzkiej wraz z wytworami kulturowymi tych działań

Podział nauk ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń

-nauki formalne- charakteryzują aksjomaty, czyli założenia przyjęte bez dowodu i uznawane jako wypowiedzi prawdziwe, z których na podstawie przyjętych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenia będące konsekwencjami aksjomatów

-nauki empiryczne- są to zdania o faktach, oparte na zweryfikowanym doświadczeniu, które są podstawą dla formułowania twierdzeń uogulniąjących coraz wyższego rzędu

Podział nauk ze względu na typ wypowiedzi

-idiograficzne- sprowadzają się do uporządkowanego i usystematyzowanego opisu zdarzeń- nauki historyczne

-nomotetyczne- ustalają pewne prawidłowości, zależności przyczynowe, tendencje rozwojowe- fizyka teoretyczna, socjologia ogólna

-teoretyczne- formułują wypowiedzi opisowe oraz wyjaśniające, starające się odpowiedzieć na pytanie „jak jest?”

-normatywne- formułują i uzasadniają dyrektywy, normy, oceny, starając się odpowiedzieć na pytanie „jak być powinno?”

Pojęcie i podział luk w prawie- luki konstrukcyjne, aksjologiczne, merytoryczne

J. Wróblewski luzem decyzyjnym nazwał sytuacje, w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzję podjąć

Luka konstrukcyjna (tetyczna)- polega na braku elementów konstruujących ważność czynności konwencjonalnych np. norma nakazuje podejmować organowi decyzje kolegialne a nie wyznacza zasad liczenie głosów

Luka aksjologiczna- polega na negatywnej ocenie braku norm, które regulowałyby określone zachowania np. norm uprawniających homoseksualistów do zawierania między sobą małżeństw

Luka merytoryczna- polega na braku wyraźnych „granic” normy. Spór o zakres kompetencyjnych uprawnień organu stosującego prawo jest związany właśnie z luką merytoryczną

Pojęcie państwa

Państwo to specyficzna organizacja społeczna którą łączy: trwała wspólnota losów, więź gospodarcza, język i kultura, świadomość polityczna

Postulat zupełności systemu prawa- zupełność obowiązywania prawa, kwalifikowana, proceduralna

Zupełność obowiązywania prawa oznacza, że reguły uznawania norm za obowiązujące są precyzyjne w stopniu, który pozwala orzec o każdej normie czy należy do systemu, czy nie.

Zupełność kwalifikowana oznacza, że o każdym zachowaniu bądź zdarzeniu da się orzec czy jest ono regulowane, czy indyferentne prawnie. O zupełności kwalifikowanej, czyli materialnej mówi się mając na myśli relację między normami a zachowaniami. System jest zupełny jeśli dowolne zachowanie posiada kwalifikacje prawną norm należących do systemu- jest ono przedmiotem obowiązku (zakazu, nakazu lub uprawnienia) albo jest indyferentne prawnie.

Zupełność proceduralna dotyczy relacji organu prawo stosującego do sprawy, którą rozstrzyga. System prawa jest zupełny wówczas gdy kompetentne organy prawo stosujące mogą rozstrzygać pozytywnie albo negatywnie każda niesiona sprawę

Prawo a moralność- różnice, relacje przedmiotowe, walidacyjne i funkcjonalne

Prawo a moralność- różnice

-prawo jest systemem znacznie bardziej sformalizowanym i zinstytucjonalizowanym niż moralność. Tylko w przypadku prawa istnieją specjalne procedury tworzenia i stosowania jego norm. Proces powstawania norm moralnych jest całkowicie spontaniczny i nie podlega dekretowaniu

-obowiązywanie norm ma zwykle uzasadnienie etyczne tj. jego źródłem jest akt władzy kompetentnego organu państwowego. Obowiązywanie norm moralnych ma natomiast uzasadnienie aksjologiczne. Norma moralna zaczyna obowiązywać wówczas, gdy w społeczeństwie upowszechnia się przekonanie, iż zachowanie się w określony sposób jest czymś dobrym (złym)

-prawo operuje sankcjami sformalizowanymi i zinstytucjonalizowanymi, wymierzonymi przez specjalne organy, w specjalnym trybie i po zastosowaniu przewidzianej procedury. Sankcje moralne mają charakter niesproceduralizowany i wyczerpują się w różnego rodzaju aktach społecznego potępienia i dezaprobaty.

-przedmiotem regulacji prawnej jest przede wszystkim zewnętrzne zachowanie się ludzi. Przedmiotem potępienia moralnego może być natomiast sam fakt, że innym źle życzymy

-podmiotem prawa mogą być zarówno osoby fizyczne jak i różnego rodzaju organizacje i instytucje, podmiotem moralności są wyłącznie osoby fizyczne

Relacje funkcjonalne między prawem a moralnością

W relacjach tych chodzi o to, w jaki sposób normy moralne wpływają na normy prawne i odwrotnie. Systemy prawne rozwinęły cały szereg technik za pośrednictwem których inkorporują wartości moralne. Do najważniejszych z tych technik zaliczyć możemy następujące: bezpośrednią inkorporację, przepisy odsyłające, terminy wartościujące.

Relacje przedmiotowe między prawem a moralnością

W relacji tej chodzi o to, jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej. W tej kwestii wyróżniamy dwie teorie:

-prawo to minimum moralności. Zgodnie z tą koncepcją zakres czynów regulowanych przez prawo mieści się w zakresie czynów regulowanych przez moralność, a zatem każdy czym uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej

-zakres regulacji prawnej i moralnej krzyżują się, a więc istnieją zarówno takie zachowania, które regulują moralność, a nie reguluje prawo, jak i takie, które są regulowane wyłącznie przez prawo a nie są regulowane przez moralność, oraz takie, które regulowane są zarówno przez prawo jak i przez moralność.

Relacje walidacyjne między prawem a moralnością

Relacje te odnoszą się do kwestii, a jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych. Pozytywiści opowiadają się za tezą o rozdziale prawa i moralności. W myśl tej tezy prawo i moralność tworzą dwa odrębne i niezależne od siebie systemy normatywne. Fakt, że prawo jest niesłuszne czy niesprawiedliwe pozostaje bez wpływu na ich obowiązywanie, jeżeli normy te zostały prawidłowo uchwalone i nieuchylone. Przeciwnicy pozytywizmu opowiadają się z kolei za tezą o związku prawa z moralnością. W myśl tej tezy prawo powinno respektować podstawowe wartości moralne, jeżeli ich nie respektuje, to może utracić moc obowiązującą.

Prawo formalne a materialne- krótka charakterystyka poszczególnych gałęzi

Prawo materialne określa uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa

Prawo formalne zawiera normy, które służą urzeczywistnieniu norm prawa materialnego

Prawo międzynarodowe publiczne a wewnętrzne- różne formy inkorporacyjne w prawie międzynarodowym publicznym obowiązującego systemu prawa wewnętrznego

Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między państwami oraz między organizacjami między narodowymi

Prawo wewnętrzne rozumiane jest jako zespół norm regulujących stosunki na terytorium danego państwa

Relacje strukturalne między prawem wewnętrznym a prawem międzynarodowym publicznym (inkorporacja, transformacja, promulgacja, recepcja, ratyfikacja)

-Inkorporacja- to prywatny lub urzędowy zbiór praw w danej dziedzinie. Inkorporacja porządkuje w jednym zbiorze już obowiązujące w danej gałęzi prawa akty normatywne, by ułatwić korzystanie z nich

-Transformacja- przez cały okres jej trwania, obejmuje społeczeństwo, ustrój polityczny i gospodarkę. Forma tych przemian ma charakter ewolucyjny, natomiast treść dokonywanych przeobrażeń nosi znamiona rewolucyjne. Transformacja systemowa prowadzi doi gospodarki rynkowej i ustroju demokratycznego

-Promulgacja- ogłoszenie aktu normatywnego, będące zazwyczaj warunkiem koniecznym uzyskania przez ten akt mocy obowiązującej.

-Recepcja- przyjęcie obcego systemu prawa lub źródła prawa

-Ratyfikacja- zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwa.

Prawo podmiotowe a przedmiotowe

Prawo przedmiotowe- prawo pozytywne, ogół aktów normatywnych zabezpieczonych sankcją przymusu państwowego

Prawo podmiotowe- ogół uprawnień, które na takiej lub innej zasadzie przypisujemy jednostce

Prawo publiczne a prawo prywatne

Prawo publiczne- chroni interes państwa, regulując stosunki między organami państwa oraz między organami i obywatelami np. prawo administracyjne, prawo karne

Prawo prywatne chroni interes jednostek, regulując stosunki między nimi np. prawo cywilne

Praworządność- istota pojęcia

-zasad prawo- ustrojowa dotycząca działania organów państwowych

-koncepcje doktrynalne formułujące postulaty odnoszące się do zasady państwa prawnego

stan faktyczny charakteryzujący działania organów państwowych

-postulaty negatywne- wykluczenie negatywności i arbitralności w poczynaniach władzy, co sprowadza się do odrzucenia decyzjonistycznych koncepcji rozwiązań ustrojowych oraz absolutyzmu władzy osób ją sprawujących

-postulaty pozytywne- wskazują jakie rozwiązania powinny zostać przyjęte w państwie, do którego odnoszone jest określenie, że jest to państwo praworządne bądź prawne

Przedmiot i treść stosunku cywilnoprawnego

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest samo zachowanie się podmiotów stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień oraz obowiązków. Przedmiot stosunku cywilnoprawnego określany jest także jako pewien obiekt, na którym koncentruje się zachowanie stron. Obiekt ten może mieć charakter materialny lub niematerialny.

Na treść stosunku cywilnoprawnego składają się uprawnienia i obowiązki. Uprawnienie oznacza możliwość określonego zachowania się, natomiast obowiązek to powinność nakazanego zachowania się. Uprawnienia i obowiązki są ze sobą wzajemnie sprzężone, bowiem uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej strony.

Przymus prawny

Państwo jest organizacją przymusową co przejawia się w tym, że:

-przynależność do państwa nie jest dobrowolna

-państwo posługuje się przymusem oraz ma monopol

Ratyfikowana umowa międzynarodowa- jej miejsce w systemie źródeł prawa

Konstytucja RP uznała ją za część krajowego systemu prawa. Podlega ona bezpośredniemu stosowaniu, chyba że to stosowanie wymaga wydania ustawy. Ratyfikacja umowy dokonywana jest przez wyznaczony konstytucyjnie podmiot, którym w Polsce jest Prezydent RP. Akt ratyfikacji powoduje że umowa międzynarodowa wiąże dane państwo, umowa wchodzi w życie po zakończeniu procesu ratyfikacji przez strony które je podpisały. Warunkiem ratyfikacji najważniejszych umów międzynarodowych jest zgoda wyrażona w formie ustawy. Ratyfikowane umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed normami ustawowymi.

Reguły kolizyjne I i II stopnia

-reguła hierarchiczna- norma o wyższej mocy prawnej uchyla normę o niższej mocy, bez względu na to, która z nich jest bardziej ogólna

-reguła chronologiczna- akt normatywny później wydany uchyla akt wcześniejszy pod warunkiem, że akt późniejszy ma co najmij taką samą moc prawną jak akt wcześniejszy

-reguła merytoryczna- norma bardziej szczegółowa wyłącza zastosowanie normy bardziej ogólnej

W przypadku zbiegu reguł kolizyjnych o wyborze reguł I stopnia decydują reguły II stopnia

-w przypadku zbiegu reguły hierarchicznej z dwoma pozostałymi należy stosować regułę hierarchiczną, jej moc jest najwyższa

-w zbiegu reguły chronologicznej i merytorycznej o obowiązywaniu rozstrzyga reguła- norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej specjalnej

Reguły sprawiedliwości dystrybutywnej, komutatywnej i proceduralnej

Reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej)

-każdemu stosownie do pracy, potrzeb, zasług, pozycji społecznej

-na przykład praktyka ustanawiania norm wyznaczających wysokość emerytur i rent

Reguły sprawiedliwości komutatywnej (wymiennej)

-każdemu stosownie do zobowiązań, które na siebie dobrowolnie przyjął

-sprawiedliwy jest podział, który wynika z dobrowolnej umowy

Reguły sprawiedliwości proceduralnej

-jej przedmiotem jest problem uczciwej procedury gwarantującą podmiotom prawa rzetelny i kontrolowany sposób podejmowania decyzji, zarówno prawodawczych jak i decyzji stosowania prawa

-uznanie rangi reguł sprawiedliwości proceduralnej pozwala w odniesieniu do decyzji prawodawczych zagwarantować wewnętrzną kontrolę procesu podejmowania tych decyzji i w odniesieniu do procesów stosowania prawa w szczególności do procesów sądowych zagwarantować zasady „uczciwego procesu”

Reguły wnioskowań prawniczych

-argumentum a simile- wnioskowanie z podobieństwa lub analogii, występuje w 2 formach: analogia z ustawy- analogia legis (podstawą jest konkretny przepis prawny, który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo); analogia z prawa- analogia iuris (podstawą są ogólnie określone zasady czy idee na których opiera się prawo). Upoważnienie do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

-argumentum a contrario- wnioskowanie z przeciwieństwa, brak upoważnienia do stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie pod istotnym względem podobne

-argumentum a fortiori- występuje w 2 odmianach: argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego na mniejsze, „Komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej”); a fortiori to argumentum a minori ad mainus (wnioskowanie z mniejszego na większe, ”Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej”)

-dyrektywy instrumentalnego nakazu i zakazu- odwołuje się do wiedzy o związkach przyczynowych od których zależy (nie)spełnienie danej normy.

Reżimy traktowania cudzoziemców

-klauzula narodowa- zrównuje obywateli innego państwa z własnymi obywatelami. Jest ona przyjęta przez kraje należące do Unii Europejskiej

-klauzula specjalnego traktowania- przyznaje cudzoziemcom tylko niektóre z praw, a skorzystanie z innych wymaga spełnienia warunków określonych prawem wewnętrznym

-klauzula największego uprzywilejowania- polega na przyznaniu cudzoziemcom z danego kraju takich samych praw, jakie mają lub będą kiedykolwiek posidać obywatele państwa trzeciego

Rodzaje osób prawnych i tryby powstawania

W doktrynie prawniczej wyróżnia się 2 podstawowe typy osób prawnych:

-korporacje (stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne)

-zakłady (przedsiębiorstwa, spółki)

Tryby tworzenia:

-tryb erekcyjny- jednostka organizacyjna osobowość prawną uzyskuje z mocy samego prawa z chwilą swego powstania np. Skarb Państwa

-tryb koncesyjny- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną na podstawie decyzji właściwego organu państwowego

-tryb rejestracyjny- jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną poprzez wpis do rejestru osób prawnych, który prowadzi organ państwa.

Różnice między wypowiedzią opisową, normatywną a ocenną

-wypowiedzi opisowe- stwierdzają pewne fakty lub zdarzenia, są zdaniami w sensie logicznym, przypisuje się im wartość logiczną prawdy lub fałszu, pełnią one funkcję sprawozdawczą opisującą rzeczywistość społeczną, schemat tej wypowiedzi: „jest tak, że X”

-wypowiedzi ocenne- wyrażają aprobatę lub dezaprobatę teraźniejszego, przeszłego lub przyszłego stanu rzeczy, pełnią funkcję ekspresywną wyrażając stosunek podmiotu formułującego ocenę do określonej w wypowiedzi rzeczywistości. Dzielą się na oceny zasadnicze i instrumentalne. Oceny zasadnicze- nie podlegają kryterium prawdy lub fałszu, wyraża ona przekonanie podmiotu, który taką ocenę formułuje, że pewne cechy przedmiotu czy zjawiska należy uznać za pięknie , dobre, sprawiedliwe, schemat tej wypowiedzi „X jest piękne”. Oceny instrumentalne- mogą być poddane kryterium prawdy i fałszu, wyrażają aprobatę lub dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy jako skutecznego środka realizacji celu, schemat tej wypowiedzi: „X jest dobre jako skuteczny środek realizacji Y”

-wypowiedzi normatywne- zawierają wzór powinnego zachowania, schemat tej wypowiedzi „X w okolicznościach O powinien zachować się w sposób Z”, nie podlegają kryterium prawdy lub fałszu, orzeka się w nich że obowiązują lub nie obowiązują

Sankcje nieważności a rygor ważności i sankcje unieważnialności

Sankcja nieważności spełnia funkcję polegającą na wywołaniu bezskuteczności czynności konwencjonalnych (np. zawarcie małżeństwa). Należyte dokonanie czynności konwencjonalnych powoduje powstanie, zmianę lub wygaśnięcie obowiązków oraz uprawnień podmiotów prawa, którzy są adresatami normy. Sankcja nieważności jest więc związana z normami, które konstruują ważność czynności konwencjonalnych a nie z normami, które regulują zwykła psychofizyczne zachowanie się ludzi. Czynność konwencjonalna może być nieważna:

-bezwzględnie, z mocy prawa. Sankcja ta dotyka czynności od samego początku, co oznacza, że nie wywołuje ona żadnych skutków prawnych, a skutki wywołane muszą być usunięte czy unicestwione np. przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego

-względnie- gdy zainteresowany podmiot na podstawie prawa występuje z wnioskiem do właściwego organu. Czynność jest nieważna od chwili wydania orzeczenia. Skutki czynności podjętej przed wydaniem orzeczenia pozostają ważne prawnie, natomiast po wydanym orzeczeniu nie wywołują zamierzonych skutków np. umowa zawarta pod wpływem groźby

Sankcje prawne, podział i funkcje sankcji

Sankcja określa konsekwencje niezgodnego z normą zachowania się adresata. Rodzaje sankcji

-karna np. kara pozbawienia wolności za popełnione przestępstwo

-egzekucyjna np. egzekucja z ruchomości w przypadku niespłacenia zaciągniętego kredytu

-nieważności np. w przypadku niedochowania formy aktu notarialnego przy przeniesieniu własności nieruchomości

Statyczny, dynamiczny i mieszany system norm

Model systemu dynamicznego

-żadna z norm przynależnych do systemu nie przesądza treści normy hierarchicznie niższej, a jedynie wskazuje podmiot, który jest kompetentny do jej ustanowienia

-podstawą obowiązywania normy jest norma hierarchicznie wyższa z wyjątkiem najwyższej normy systemu

-powiązania między normami mają charakter delegacyjno- kompetencyjny

Model systemu statycznego

-charakteryzują go treściowe powiązania między normami

-z treści normy wyższego stopnia da się logicznie wywieść treść normy niższego stopnia- systemy etyki

System prawa- ma charakter systemu mieszanego

-elementy systemu dynamicznego- delegacyjno- kompetencyjny charakter procesów tworzenia prawa oraz systemowe (tetyczne) kryteria obowiązywania norm prawnych

-elementy systemu statycznego- zgodność treściowa norm obowiązujących oraz obowiązywanie logicznych konsekwencji norm explicite wyrażonych w przepisach prawnych

Stosowanie prawa a przestrzeganie prawa

Stosowanie prawa- władcza działalność organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno- konkretnych na podstawie norm prawnych, czyli stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku

Przestrzeganie prawa- stosowanie się do prawa, jest obowiązkiem wszystkich adresatów prawa- osób fizycznych, prawnych i organów państwowych.

Stosunek prawny- pojęcie, elementy, stosunek cywilnoprawny a administracyjnoprawny

Stosunek prawny- zależność między podmiotami prawa, jest zawsze stosunkiem między co najmniej dwoma podmiotami, jest regulowany norma prawną, wzajemne zachowania się stron stosunku prawnego dadzą się ująć w kategorię praw i obowiązków

Elementy stosunku prawnego

-fakty prawne

-podmioty stosunku prawnego

-przedmiot stosunku prawnego

-treść stosunku prawnego

Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek prawny regulowany przez przepisy prawa cywilnego. Wyróżnić można stosunek cywilnoprawny

-abstrakcyjny- sformułowany przez samego ustawodawcę

-konkretny- istnieje pomiędzy konkretnymi podmiotami stosunku prawnego

Elementy stosunku prawnego: podmiot, przedmiot, treść

Stosunek administracyjnoprawny zachodzi pomiędzy państwem i działającymi w jego imieniu organami administracyjnymi a obywatelami i innymi podmiotami (np. spółki, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej)

Systemy- typy a konkretne systemy prawne

System- typ to zespół atrybutów, które charakteryzują różne konkretne systemy prawne

System prawa ustawowego (statue law) charakteryzują następujące atrybuty:

-prymat ustawy w normatywnym systemie źródeł prawa,

-normatywny rozdział procesów tworzenia oraz stosowania prawa,

-zakaz tworzenia prawa przez sądy,

-recepcja prawa rzymskiego

-stosowany w państwach Europy kontynentalnej

System prawa precedensowego (common law) charakteryzują następujące atrybuty:

-brak normatywnego rozdziału między tworzeniem a stosowaniem prawa

-sądy tworzą prawo

-brak recepcji prawa rzymskiego

-system brytyjski i północnoamerykański

-precedens- sądowa decyzja tworząca prawo

Konkretny system prawa- ogół norm obowiązujących w danym czasie ma swoją wewnętrzną strukturę, która jest efektem zabiegów systematyzyjnych, podejmowanych przez prawodawcę a kontynuowanych przez doktrynę i judykaturę prawniczą

Systematyzacja pionowa

-opiera się na hierarchii źródeł prawa, w której najwyższe miejsce zajmuje Konstytucja, niżej są ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe, a następnie pozostałe źródła prawa

Systematyzacja pozioma

-prowadzi do podziału prawa na gałęzie: prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe (skarbowe), cywilne, rodzinne, pracy, handlowe, wekslowe czekowe, procesowe administracyjne, procesowe cywilne, procesowe karne

Suwerenność państwa- zewnętrzna i wewnętrzna

-suwerenność- to zwierzchnictwo terytorialne i niezależność państwa

-suwerenność wewnętrzna- oznacza, że władza państwowa jest władzą najwyższą (zwierzchnią) na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania

-suwerenność zewnętrzna- oznacza, że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw. Jest ono suwerenne wtedy, gdy ma zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością i gdy może dobrowolnie nawiązywać równorzędne stosunki z innymi państwami, być członkiem wybranych przez siebie organizacji międzynarodowych oraz swobodnie kształtować swoją formę i ustrój społeczno- gospodarczy.

-ograniczenie suwerenności zewnętrznej polega na pozbawieniu państwa samodzielności jako podmiotu stosunków międzynarodowych (np. okupacja, kolonia, protektorat)

-pozbawienie suwerenności polega na aneksji czyli na całkowitym przejściu całego terytorium pod panowanie innego państwa lub pod panowanie kilku państw (disembratio)

System prawa

-to całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie. Normy te uporządkowane są według systematyzacji pionowej i poziomej

Tekst prawny i jego budowa, tekst jednolity, nowelizacja

Tekstem prawnym nazywamy dokument, w którym zawarte są normy prawne.

Budowa tekstu prawnego

Część artykułowana tekstu prawnego to część aktu normatywnego, która składa się z przepisów prawnych. Wyróżnia się następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, litery i punkty

Część nieartykułowana w której skład wchodzi nagłówek, określenie podstawy prawnej oraz wstęp (preambuła) do aktu normatywnego

Tekst jednolity

Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była już wielokrotnie nowelizowana, to można ogłosić tekst jednolity tego aktu. Jest to zatem tekst, który uwzględnia wszystkie dokonane w nim zmiany. Ogłoszenie tekstu jednolitego następuje w drodze obwieszczenia właściwego ministra albo prezesa Rady Ministrów, a tekst jednolity jest załącznikiem do tego obwieszczenia.

Nowelizacja- zmiana aktu normatywnego, istnieją 2 formy nowelizacji: odrębna ustawa nowelizacyjna i przepis nowelizujący w innej ustawie. Nowelizacja polega na wprowadzeniu przepisów zmieniających, uchylających lub uzupełniających nowelizowany akt.

Terytorium państwa

Terytorium państwa- to zarówno obszar lądowy i w głąb ziemi, jak i wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad obszarem państwa, statki wodne i powietrzne należące do tego państwa

Teoria norm ze względu na zabezpieczania ich sankcją nieważności i karą

Sankcja nieważności spełnia funkcję polegającą na wywołaniu bezskuteczności czynności konwencjonalnych (np. zawarcie małżeństwa). Należyte dokonanie czynności konwencjonalnych powoduje powstanie, zmianę lub wygaśnięcie obowiązków oraz uprawnień podmiotów prawa, którzy są adresatami normy. Sankcja nieważności jest więc związana z normami, które konstruują ważność czynności konwencjonalnych a nie z normami, które regulują zwykła psychofizyczne zachowanie się ludzi.

Sankcja karna spełnia głównie funkcję represyjną i polega na odebraniu lub ograniczeniu dóbr powszechnie uznawanych za cenne, takich jak życie, wolność, mienie. Państwo posługuję się sankcją represyjną za naruszenie obowiązków prawnych, które uznaje za niebezpieczne społecznie. Wysokość kary uzależnia od oceny stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu. Cele kary: zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości, oddziaływanie na społeczeństwo, oddziaływanie na sprawcę czynu zabronionego, naprawienie lub zmniejszenie szkody wyrządzonej czynem zabronionym. Nikt nie może być ukarany za czyn, jeżeli w chwili jego popełnienia nie był on zabroniony pod groźba kary przez obowiązującą ustawę, przy czym kara za ten czyn nie może być surowsza od kary przewidzianej tą ustawą. Katalog kar, którymi posługują się współczesne państwa ma charakter zamknięty. Polski kodeks karny, który wszedł w życie 1 IX 1998 zawiera podział na kary (np. grzywna. Pozbawienie wolności) i środki karne (np. pozbawienie praw publicznych, zakaz wykonywania zawodu). Sankcje karne mogą być oznaczone:

-bezwzględnie- sztywno określają rodzaj i wymiar kary, nie pozostawiając sądowi żadnej możliwości wyboru ani rodzaju ani wysokości kary

-względnie-określają rodzaj kary i granice jej wymiaru

-alternatywnie- pozostawiają sądowi wybór kary z wymienionych w ustawie

Treść hipotezy normy prawnej a zakres zastosowania normy prawnej, podział faktów

Hipoteza jest tym elementem normy prawnej, który określa adresata normy oraz okoliczności w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę. Hipoteza określa zakres zastosowania normy.

Podział faktów prawnych:

-(Z) zdarzenia prawne- nie zależą od woli człowieka (np. urodzenie się człowieka, jego śmierć, upływ czasu, klęska żywiołowa)

-(D) działania prawne- zależą od woli człowieka (np. zapłacenie podatku)

-(C) czyny prawne- nie zmierzają do wywołania skutków prawnych, ale je z mocy prawa wywołują (np. wykroczenia rogowe)

-(A) akty prawne- działania które podejmujemy by wywołać skutki prawne (np. zawarcie umowy)

-(CZ) czyny zgodne z prawem

-(CN) czyny niezgodne z prawem- każdy czyn wywołujący szkodę

-(AT) akty tworzenia prawa

-(AS) akty stosowania prawa

-(CZP) czynności prawne- każde oświadczenie woli przynajmniej jednej strony, które zmierza do wywołania skutków prawnych

F

Z D

C A

CZ CN AT AS CZP

Tworzenie prawa- pojęcie i formy, moc prawna i moc obowiązująca

Podstawowe formy tworzenia prawa:

-stanowienie norm prawnych (np. stanowienie ustawy przez parlament) jest aktem kreującym normy prawne, którego ważność nie wymaga zgody adresatów normy

-współstanowienie- rodzaj stanowienia, w czynności konwencjonalnej uczestniczą co najmniej dwa podmioty np. stanowienie rozporządzenia przez 2 ministrów

-umowa- co najmniej dwustronny akt prawodawczy, polegający na tym, ze strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalno- abstrakcyjne

-zwyczaj- złożona forma tworzenia prawa. Polega na tym, że w społeczeństwie kształtuje się powszechna praktyka określonego postępowania w określonych okolicznościach, a zarazem kształtuje się przekonanie, że postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami, które nazywa się normami zwyczajowymi. Gdy organ państwowy podejmie decyzje na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo, to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego

-precedens- sądowa decyzja tworząca prawo jest formą, którą charakteryzują systemy common law

Moc prawna- cecha stopniowalna, może być większa lub mniejsza

Moc obowiązująca- cecha niestopniowalna bowiem akt obowiązuje albo nie i nie może obowiązywać bardziej niż inny

Typy stosowania prawa

-typ sądowy- cechują okoliczności, że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny. Zgodnie z zasadą niezawisłości sądu sądy podlegają tylko ustawom. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą, sąd może odmówić jego zastosowania. Nie może go jednak uchylić.

-typ administracyjny- w tym sensie można więc powiedzieć, iż organ rozstrzygający sprawę nie jest niezawisły od organu, któremu jest hierarchicznie podporządkowany. W tym typie nie może być mowy o podporządkowaniu organu administracyjnego dyrektywom instytucji politycznych

-typ quasi- sądowy- prawo w pewnych granicach zezwala, by pewne sprawy cywilne, w niektórych krajach karne były rozstrzygane przed różnego rodzaju sądami polubownymi, arbitrażowymi, komisjami rozjemczymi, mediacyjnymi, które mają charakter instytucji społecznych, pozapaństwowych. Jeśli postępowanie przed tymi instytucjami spełnia przewidziane prawem warunki, które mają gwarantować niezbędną uczciwość postępowania, to państwo zgadza się respektować orzeczenia tych instytucji, a nawet nadaje im moc równą decyzjom sądów państwowych.

-typ quasi- administracyjny- w wielu przypadkach państwo zezwala, by pewne zadania z zakresu administracji publicznej, były wykonywane przez agendy publiczne, a nawet instytucje pozapaństwowe (np. banki, przedsiębiorstwa, firmy ubezpieczeniowe) i zezwala im na podejmowanie w tych sprawach decyzji władczych

Ustalenia stanu faktycznego, przedmiot dowodu i rodzaje dowodu, zasada swobodnej i legalnej oceny dowodów, domniemanie prawne

Ustalenie stanu faktycznego- dokonuje organ prawo stosujący w oparciu o dowody zgromadzone w postępowaniu dowodowym

Pojęcie dowodu i rodzaje dowodów

Dowód- oznacza zarówno czynność, która jest nośnikiem informacji, jak też twierdzenie, za pomocą którego stan faktyczny jest udowadniany. Rodzaje dowodów: dowody bezpośrednie, dowody pośrednie, poszlaki

Zasada swobodnej i legalnej oceny dowodów:

Zasadami ocenami dowodów nazywamy te wszystkie zasady, które określają kryteria, jakie muszą być spełnione, by organ stosujący prawo mógł uznać dane twierdzenia za udowodnione. Wyróżniamy dwie podstawowe zasady oceny dowodów:

-zasada swobodnej oceny dowodów- funkcjonuje w dwóch wariantach: zasady swobodnej i niekontrolowanej oceny dowodów, oraz system kontrolowanej oceny dowodów

-zasada legalnej oceny dowodów- sprowadza się do tego, iż w systemie prawnym istnieją normy prawne, które określają w sposób wiążący, jakie warunki muszą być spełnione, by dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony

Domniemanie prawne- sformułowane w przepisach reguły dowodowe, które nakazują uznać za udowodniony fakt, na podstawie innych stwierdzonych podczas ustalenia faktycznego:

-domniemanie dopuszczające dowód przeciwny- domniemanie ojcostwa

-domniemanie nie dopuszczające dowodu przeciwnego- domniemanie wiary ksiąg wieczystych

Wykładnie prawa- pojęcie

Wykładnia prawa to zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego

Zasada jednolitości a zasada podziału władzy

Zasada jednolitości władzy ma swoje doktrynalne źródła w koncepcji I. J. Rousseau oraz w praktyce ustrojowej jakobińskich republikanów francuskich. Opierała się ona na koncepcji, że cała władza należy do jednego ciała przedstawicielskiego, które było ustawodawcą, administratorem i sprawowało najwyższe sądownictwo.

Zasada trójpodziału władzy ma swoje początki w politycznej doktrynie Montesquieu. Zasada ta zakładała oddzielenie od siebie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej a także ich organizacyjno- funkcjonalne powiązanie, które miało stwarzać mechanizm ich ujemnej kontroli i hamowania.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych- nabycie i utrata

Zdolność prawa- zdolność do tego, aby być podmiotem stosunków prawnych; zdolność prawną mają osoby fizyczne od chwili urodzenia do śmierci i osoby prawne od chwili powstania do likwidacji.

Zdolność do czynności prawnych- możność dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu; według prawa polskiego zdolność do czynności prawnych ma pełnoletnia i nieubezwasnowolniona osoba fizyczna.

Znaczenie pojęcia źródła prawa

-w sensie formalnym- każdy akt, dokument, lub decyzja którą w danym systemie prawa uważa się za źródła norm prawnych. Takim źródłem prawa jest ustawa czy rozporządzenie

-w sensie materialnym- odnosi się do czynników politycznych, społecznych i ekonomicznych, które warunkują treść prawa, a więc np. do panującej ideologii, przekonań moralnych i religijnych, układu sił politycznych w państwie, sytuacji ekonomicznej.

-źródła poznania prawa to wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na podstawie których możemy ustalić treść norm prawnych (Dziennik Ustaw, M.P)

-samoistne źródła prawa- każde reguły lub zasady, które mogą stanowić samodzielną podstawę decyzji, a tym samym taką regułę lub zasadę, która może być samodzielnym źródłem naszych praw lub obowiązków.

-niesamoistne źródła prawa- każde normy i materiały, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy aktu stosowania prawa.

---