ĆWICZENIA DO PRACY , ĆWICZENIA DO PRACY

I. ODDECH.
Prawidłowy oddech : brzuszno - przeponowo - żebrowy.
Przy wdechu żebra rozstępują się a przepona obniża . Przy kontroli odczuwamy pracę mięśni całego pasa na wysokości żeber , na plecach również .Po szybkim wdechu , powolny wydech - żebra rozkurczają się a przepona podnosi. Zwracamy uwagę aby przy wdechu nie unosiły się ramiona i nie zapadał brzuch ( oddech szczytami ) lub aby nie unosił się sztucznie brzuch , bez pracy mięśni międzyżebrowych i przepony.
1.Cwiczenia mające na celu rozciągniecie mięśni przed ćwiczeniami .
Jest to bardzo ważny zestaw ćwiczeń , które muszą znaleźć się na początku wszystkich zajęć. Rozluźniają napięcia mięśni , pozwalają odczuć swoje ciało , oraz partie mięśni , które będą pracować .
wymachy ręką , ręka bezwładna - likwidujemy napięcie w barkach
ciężka głowa opuszczamy głowę na mostek, zwisa bezwładnie oddychamy tak przez chwilę potem powoli podnosimy głowę .
zwis objęcie się rękami - tył klatki piersiowej złamana kukiełka
ręce splecione z tylu , wyprostowane - oddychamy odczuwamy przestrzeń w sobie . rozluźnia się pas barkowy i łopatki
przegięcie w bok
szukanie punktu ciężkości wyginamy się w przód w bok tył
masaż podstawy szyi
masowanie stawów szczęki - przed uszami
żucie okrągłe ruchy
zdziwienie - szczęka opada na zmianę z grymasem “reakcja na ostre światło”
2.Cwiczenia oddechowe
skłon w przód , druga osoba trzyma ręce na wysokości żeber ułatwiając odnalezienie partii mięśni które mają pracować.
Przegięcie w bok - jedna ręka na żebrach po przeciwnej stronie do kierunku przegięcia druga nad głową wyciąga się w kierunku przegięcia - w ćwiczeniu tym uruchamiamy mięśnie międzyżebrowe .
Skłon w przód tak jak w punkcie pierwszym , powoli podnosimy się przez cały czas starając się utrzymać brzuszno - przeponowo - żebrowy tor oddychania.
Klęczymy przyciągając klatkę piersiową do ud , ręce wyciągnięte do przodu
( modlitwa muzułmanina ) , oddychamy - długi wdech , długi wydech
wyobrażamy sobie drogę powietrza wchodzącego i wychodzącego.
leżymy na plecach z obciążeniem na brzuchu , powoli oddychamy tak aby
książka w widoczny sposób uniosła się przy wdechu do góry .
leżymy na plecach z obciążeniem na brzuchu , nogi ugięte leżą na krześle powoli oddychamy pamiętając o pracy właściwych mięśni
dmuchanie na piórko , pasek papieru wiatraczek itp.
2.Ćwiczenia przedłużające fazę wydechową .
- wdech szybki - wydech z syczeniem - leżąc
dmuchanie na papierek ,
“podawanie oddechów”
“liczenie wron”- pierwsza wrona bez ogona , druga wrona bez ogona ... a ta jedenasta cała ogoniasta !
“siedzi kura w koszyku , liczy jaja do szyku : pierwsze jajo....
“bajka o koguciku i kurce”
“Tom” Jana Brzechwy
“Rzepka” J.Tuwim
3.Ćwiczenia emisji głosu
Przygotowujemy się do fonacji pobierając do płuc powietrze.
Wczasie mowy odbywa się to bardzo szybko . Nabranie powietrza do płuc jest możliwe dzięki podciśnieniu wytworzonym w płucach przez zwiększenie ich pojemności ( rozszerzenie klatki piersiowej , obniżenie przepony ).Pod wpływem zmiany objętości płuc ( powrót rozszerzonej klatki piersiowej i przepony do położenia pierwotnego ) . Zalegające powietrze może zostać wypchnięte na zewnątrz ( wzrasta jego ciśnienie).
Słup wypychanego powietrza przechodzi przez tchawicę , która w górnej części łączy się z głośnią. Jeśli wychodzące z płuc powietrze napotka na swej drodze zsunięte więzadła głosowe , to w płucach i w tchawicy będzie wzrastać jego ciśnienie aż do momentu rozwarcia więzadeł głosowych drgania więzadeł głosowych są więc konsekwencją współzawodnictwa miedzy ciśnieniem podgłośniowym powietrza dążącym do rozsunięcia fałdów głosowych a skurczem mięśni uniemożliwiającym to przemieszczenie .
Ćwiczenia :

schylamy głowę i mruczymy
powoli podnosimy głowę i łączymy M z samogłoską .
otwieranie buzi do samogłoski po M z uczuciem unoszenia szczęki górnej ( tak jak przy ziewaniu , ale nie można ziewać - przenosi się Punkt Koncentracji Dźwięku do tyłu podniebienia ).
Zakończenie sylaby głoską M przedłużaną np.: mam , mom ... ( początkowo unikamy “I” - łatwo jest uzyskać rezonans głowowy ale trudniej utrzymać właściwy PKD ).
Podawanie sobie głosu - na dużej sali , w parach “podawanie głosu po łuku” , dźwięków wcześniej ćwiczonych .
Śpiewanie una muno , una muno .
Śpiewanie mamma mija , mamma mija .
Śpiewanie bobik
Próby przedłużania “miła mamie mimozy kupiła”
4.Ćwiczenia wzmacniania siły głosu.
Na tym etapie ćwiczeń musimy pamiętać o prawidłowym oddechu , postawie ,
oraz utrzymaniu właściwego PKD . Dlatego dobrze jest poprzedzić ten etap pracy
intensywną powtórką w/w ćwiczeń . Zadania te ćwiczą i wymagają dostosowania ilości powietrza do wymogów frazy .
a)przekazywanie dźwięku na odległość
ręki
klasy realnie i w wyobraźni
ogromnej sali
Należy pamiętać i przypominać recytatorom aby głos rósł w siłę a nie w wysokość .
b)Wołanie :
bobik - do oddalającego się w wyobraźni psa
c)dialog parach z klaśnięciem na ostatnia sylabę frazy :
Co się sta ło ?
Rozbiłam waz on .
Czemu to zrobił aś ?!
Byłam zdenerwowa na .
Chyba żartuj esz ?!
Chcesz zobaczyć szczą tki ?
Idę powiedzieć ma mie !
Nigdzie nie pójdzi esz !
5. DYKCJA
Ćwiczenia
a). Uśmiech - dzióbek
b). Usta w prostokąt
Usta c). Szybkie powtarzanie :PA ,PA ,PA,PA
. Szybkie powtarzanie :PA ,PA ,PA,PA BA ,BA , BA , BA
d). Wysuwanie języka do czterech punktów
e). Szybkie powtarzanie : P B M W
. Szybkie powtarzanie : P B M W PA - BA , MŁA - WŁA
PO - BO , MŁO - WŁO PE - BE , MŁE - WŁE
PY - BY , MŁY - WŁY
PU - BU , MŁU - WŁU
f).TŁA DŁA , TŁO DŁO , TŁE DŁE , TŁY DŁY , TŁU DŁU
g). RED LOŁRY JELOŁ LOŁRY -zwracamy uwagę na układ warg przy Ł
h). DON DŻIOWANI x3 - zwracamy uwagę aby A nie było cofnięte
. D I). MENI MEN x3
MENI MEN x3 OBRAZY SAMOGŁOSEK
A - Buzia szeroko otwarta żuchwa nisko opuszczona ( 3 palce )
O - buzia szeroko otwarta , kąciki ust lekko schodzą się do środka (2 palce )
E - buzia otwarte w lekkim uśmiechu ( 1 palec )
- buzia otwarte w l Y,I - usta w szerokim uśmiechu , wąska szczelina miedzy zębami.
U - usta mocno wysunięte do przodu ( dzióbek )
Słupek samogłoskowy
Ćwiczymy starannie wymawiając poszczególne samogłoski .Ćwiczenia te konsekwentnie powtarzamy aż do zakończenia pracy z recytatorem , gdyż jednym z najczęstszych błędów dykcyjnych , wpływających na interpretację tekstu jest zacieśnianie samogłosek w wyrazach .
AEYIOU
EYIOUA
YIOUAE
IOUAEY
OUAEYI
UAEYIO
Wykonania :
a)Dzielenie jeden po drugim ( staccato ).
b)Łagodnie przechodząc od głoski do głoski ( legato ).
c)Nadawanie zna czenia izolowanym dźwiękom przy głoskach z przydechem .

PODSTAWOWE ZASADY DYKCYJNE
I . Samogłoski
1.ZBIEGI SAMOGŁOSEK MIĘDZY WYRAZAMI
Wymawiamy staccato i wzmacniamy samogłoskę nagłosową drugiego wyrazu. Akcent wyrazowy zostaje oczywiście zachowany:
T o oko , t e elementy , m a aparat , c i ignoranci , t e efekty , n a adapterze ,
t u uskoczył , koleg a Agaty , lub i innych , lud u ukochany , mał e ewolucje
2.ZBIEGI SAMOGŁOSEK WEWNĄTRZ WYRAZU
Wymawiamy legato płynnie - łączymy dźwięki .

Syt uacja , ch oinka , oaza , m oich , aorta , id ea , autobus , P aulina , n aoczny , k oalicja , kr eowany , p eany , k ooperacja , p oezja ,

Haga , hala , kocha , kura , Jola , opona , ogon , pada , akord , agat , imieniny , echo , akordeon , ambasador , Anastazja , elegancja , estetyka , uduchowiony , nauczycielka , maharadża , wakacje , wirtuoz , serpentyna , pantomima .
3. Samogłoski w zdaniach i tekście .Ćwiczenie najpierw w izolacji samych
układów podkreślonych samogłosek , dopiero potem wyrazów z przesadnie wyrazistą artykulacją.
Zbr odni a t o ni esł ych an a
P an i z ab ij a p an a
Wsz ystk im si ę zd aw ał o, ż e t o W ojsk i gr a j eszcz e A t o ech o grało
t ch

Papużko , papużko powiedz mi coś na uszko
Nic ci nie powiem boś ty plotkarz ! Powtórzysz każdemu , kogo spotkasz !

Ciężka potężna i niedołężna
W stawu gęstwinie gęś ugrzęzła.
Lecz to nie klęska w gęsiej rodzinie
Gęś niedołężna z wodą popłynie.
II Spółgłoski
ZBIEGI SPÓŁGŁOSEK WEWNĄTRZ WYRAZU
Głoskę wymawiamy na jednym ruchu który trwa tyle co dwa dźwięki ( ruch tzw. wydłużony ) Jest to wydłużenie momentu zwarcia lub wymowa jednego słabszego .
le kKo, pa nNa , wa nNa , ba lLada , A nNa , pa sSat ,ho rRendalny , la sSo

ZBIEGI SPÓŁGŁOSEK MIĘDZY WYRAZAMI
Wzmacniamy głoskę wygłosową wyrazu pierwszego.
wyko p pod , jes t tak , ko sz szmat , ni c co , mło t taki , pla n nasz , ba l lalek ,
napa d dwóch , ró b pasmami , ta k każe , ma m materac , po t tragarza

SAMOGŁOSKA W POŁĄCZENIU ZE SPOŁGŁOSKĄ NOSOWĄ
Przed głoskami szczelinowymi i w wyrazach obcego pochodzenia wymawiamy łącznie nosowo:
Amfora , aw ans , instynkt , kontred ans , kred ens , k onsternacja , p ensja
fora , aws , stynkt , ktreds , kreds , ksternacja , psja
ZBITKI SPÓŁGŁOSKOWE W WYGŁOSIE -
Wzmacniamy głoskę wygłosową . W ćwiczeniach - klaśnięcie na wygłosie wyrazów .
mi strz , sie rść , drań , drań stw , przeciwień stw , lekar stw , wio rst

6.Ćwiczenia pauzy.
W trakcie recytacji pauzę należy traktować na równi ze wszystkimi pisanymi środkami wyrazu .Prawidłowo zbudowana , ma być napięta , “pełna treści” , bez oddechu .Nie można pauzy wykorzystać na nabranie powietrza przed dłuższą frazą, ponieważ straci swą wymowę i nie osiągniemy zamierzonego efektu dramatycznego.(Wstrzymywanie oddechu absolutnie nie może być podkreślone zaciskaniem ust )
ĆWICZENIA
Z ustaloną motywacją wypowiadamy frazy początkowo krótkie potem przechodzimy do tekstów .Motywacja i miejsce pauzy powinny być zmieniane tak aby utrwalić umiejętność efektywnego i adekwatnego wykorzystania tego środka wyrazu .
Masz pieniądze.
Mam trudne zadanie.
Widziałam rano listonosza .
Ewa wyszła do sklepu
Napisałam list do mamy .
Słońce już zaszło .
7.Ćwiczenia dynamiki tekstu.
Ćwiczenia prowadzimy na materiale do ćwiczenia samogłosek w wyrazach i tekstach .
8.Ćwiczenia linii melodycznej tekstu i techniki rozłożenia akcentu zdaniowego
Rozpoczynamy od prostych zdań , które można powiedzieć ze zmieniającym się miejscem akcentu .Ćwiczenie w parach , pytanie - odpowiedź .Dzieci , które obserwują prezentacje starają się odgadnąć cel pytania i odpowiedzi .
MIŁA MAMIE MIMOZY KUPIŁA
Znaczenia dialogów
kto kupił
komu kupił
co kupił
co miła zrobiła

Bibliografia
Dłuska M.,Fonetyka polska , Warszawa 1981
Doroszewski W.,Kryteria poprawności językowej , Warszawa 1950
Kochanowicz J.,Podstawy Recytacji i mowy scenicznej ,Warszawa 1961
Kram J.,Zarys kultury żywego słowa , Warszawa 1981
Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji , Gdańsk1998
Opracowała
Grażyna Wójtowicz