Miłosierdzie gminy Z jednej strony mamy tutaj urzędników, rzemieślników, słowem osoby posiadające pewien majątek, zdolne do pracy i czerpiące z niej duże korzyści. Z drugiej zaś strony znajdują się parobkowie, służba, a także ludzie zniedołężniali, starzy, chorzy, bezdomni. Są oni odtrąceni i dyskryminowani. Brak jest instytucji mogących roztoczyć nad nimi opiekę. Możliwość zakupu taniej siły roboczej jest atrakcyjnym rozwiązaniem, zaś uczucia takie, jak litość, współczucie, solidarność, chęć niesienia pomocy słabszym, schodzą na daleki plan. W noweli ukazana jest bezduszność i zakłamanie burżuazyjnych instytucji. Poważne problemy społeczne, takiej jak bieda, bezdomność, starość, niezdolność do pracy. Licytacja, na której ludzie są oglądani niczym zwierzęta hodowlane - i tak samo traktowani - jest praktyką w miasteczku w pełni akceptowaną i uznawaną za moralną. . Często podkreśla się też władzę pieniądza, który decyduje tu o losie człowieka. Najbardziej widać to podczas oględzin Wunderlego przed samą licytacją. Z jednej strony padają dowcipne, rubaszne, przesadzone komentarze - dotyczące siły kandydata, jego wieku, ubrania. Z drugiej natomiast rysuje się ta sama sytuacja z punktu widzenia starca. Dla niego owa praktyka gminna - licytowanie niezdolnych do pracy starców - jest upokarzająca, ale z godnością do końca dzielnie znosi swój. Wystawiony na licytację starzec ma bowiem bliskich. Na salę przychodzi jego syn z dzieckiem. Bierze udział w przetargu, ale przelicytowany wychodzi ostatecznie z sali. Zwraca uwagę jego brak zaangażowania, bezduszność, ale i bezsilność. Chciałby pomóc ojcu, ale wie, że w obecnej sytuacji byłoby to zbyt duże obciążenie dla rodzinnego budżetu. Wspomniana zostaje też jego żona, która jest osobą skąpą i nie byłaby zadowolona, gdyby stary Wunderli miał z nią zamieszkać pod jednym dachem.Ludzie ośmieszają człowieka który walczy o żcie, starzec czuje się poniżony, kukieka, pragnie aby syn go wylicytował.
GLORIA VICTIS akcja toczy się na Polesiu. O powstaniu opowiadają drzewa; dąb-siła odwaga potęga, świerk pamięć śmierć życie, brzoza młodość delikatność Zycie. Zbiorowa mogiła powstańców. Grób jest po to aby upamiętnić bitwę powstańców. Eliza buduje grób którego w rzeczywistości nie było. Pojawiają się kwiaty konwali gra marsz róza symbol męczeństwa, składa kwaity na grobie. Natura tworzy swoisty klimat, inkrustuje (uświetnia, ozdabia) tło przedstawianych zdarzeń. Relacja świadków (natury) oraz opisy przyrody kreują nastrój: rozbudzają tęsknotę, sprzyjają zadumie, ten natomiast ma wpływać na emocje czytelnika, zmuszać do refleksji Sylwetki powstańców oraz postać wodza są skonstruowane na wzór wielkich mężów - bohaterów.
TRAUGUTT porównany do Londinosa do Chrystusa do rzymianina do polityka rzymskiego do herkulesa, idealizacja, sakralizacja, hiperbolizacja, mesjanizm, mitologizm, siła odwaga waleczność poświęcenie mądrość męczeństwo doskonały rozważny dowódca, charyzmatyczny przywódca za którego żołnierze oddadzą życie propaguje szlacheckie wzorce, naukowiec zafascynowany botaniką samotnik który próbuje rozwijać swoje pasje, wybiera walkę za ojczyznę
TYTUŁ chwała zwyciężonym śmierć na miarę śmierci spartan klęska pokazana w kategoriach heroicznych, wykorzystanie mitu siewcy to bohaterska postawa to ziarno rzucone dla przyszłych pokoleń, wrzocec naśladowania
POWASTAŃCY młodzi pełni życia zjednoczenia solidarni z uśmiechem śpiewem przygotowują się do walki, wspomagają się.
CECHY I BUDOWA NOWELI -niewielki rozmiar, pisana prozą z akcją główną-zawiera punkt kulminacyjny-zawiera puentę-jednowątkowa-motyw ma znaczenie symboliczne• ekspozycja-wprowadzenie w temat utworu • rozwiązanie akcji • epilog-część końcowa utworu• narrator w trzeciej osobie• utwór epicki• związek przyczynowo skutkowy • liczba bohaterów ograniczona do niezbędnego minimum• zredukowane elementy opisowe• zwięzła, krótka forma literacka -budowa trójdzielna, bohaterami najcześciej dzieci, problematyka życie codzienne, problem krzywdy społecznej, niesprawiedliwość, problemy ogólnoludzkie, praca u podstaw, problem edukacji
MENDEL GDAŃSKI Ukazana jest tutaj nietolerancja,brak szacunku,wrażliwości i okrucieństwo Polaków wobec ludzi innego wyznania.Ludzie mniejszości narodowych byli wyizolowani ze społeczeństwa i dlatego też łaczyli się w małe grupy. społeczeństwo polskie nie stara się nawet poznać innej religii i kultury,jest wrogo do niej nastawione.Żydzi natomiast w obawie przed Polakami skupiają sie w małe grupy i nie starają się stworzyć głębszych więźi z Polakami. Stary żyd mieszkał w Gdańsku obecnie mieszka w warszawie zajmuje się oprawianiem książek zona mu zmarzła opiekował się synem córki, kultywuje swoja wiare szanuje ją czuje się polakiem, patriota, szanowany, ludzie cenią go za rzetelność pracowitość, dyskryminacja wnuka nietolerancja polaków dostał kamieniem. Uprzedenia wsparte są na stereotypach, ie pracuje uczciwie oprawca nie liczy się z godnością, zegarmistrz to antysemita zachowuje się taj jakby mendel nie miał uczuć, oprawcy to zwierzęta, anonimowy tłum, dziki prymityzm, margines społeczny. Podstawowy podział na ludzi dobrych i złych. Mendel neguje takie postwy nawet jeśli by dotyczyły żydów. Mendel mówi o sobie ze jest uczciwy, zachowuje się jak polak, może pracowac tak jak inni, zapchany na margines, umarło jego serce dla tego miasta, stracił wiarę w człowieka, czuł się odmieńcem
PRZYCZYNY nietolerancji stereotypy zabobony zawiść i zazdrość.c zwi.ązana ze strefą ekonomiczną uprzedzenia przekazywane z pokolenia, nieznajomość religii i obyczajów, strach przed inno.ścią zawi.ść frustracja, alkoholizm
LALKA MOTYW TEATRU ŚWIATA źródłem tego toposuteatru świata w filozofi antycznej w dziełach Platona pisamch stoickich Seneki i Aureliusza Scena zabawy lalkami w rozII t.I i w zakończeniu powieści tII Roz.XVII. tu pomiędzy tymi dwoa scenami zabawy lakami rozgrywane są najważniejsze wątki. Swiat lalek to miniaturka rzeczywistego świata. ROZDZIAŁ II Zycie ludzkie yo mic nieznaczący epizod, głupstwo błahostka, droga bez celu, wędrówka podróże, człowiek skazany na niewiedzę, osoba tragiczna, nie zna swojego początku ani momentu śmierci, na wieczne poszukiwanie człowieka to lalka marionetka w rękach boga, kreuje swoje życie próbuje żyć. DRUGA SCENA człowiek kierowany rządzą niszczenia, poszukuje wiecznie szczęścia, poddany losowi na który nic nie ma wpływu. Sceny to punkt kulminacyjny wyjścia do interpretacji utworu, życie ludzkie to scena na której dzieją się wydarzenia, a tytułową lalką jest człowiek, kolejna interpretacja to Wokulski jako lalka w rękach Izabeli, arystokracji (sprzedaż sklepu, nauka języka ang), Izabela jest marionetką cechy typowej arystokratki nieświadoma wad, wykorzystanie autentycznego wątku o którym Prus przeczytał w gazecie o kradzieży lalki ale to tylko epizod nie urasta do dużych problemów
POWIŚLE najuboższa część warszawy, spacer przez powiśle odbywa się po rozmowie z Wysockim i po pierwszym spotkaniu z Izabelą. Idzie sprawdzić czy zagospodarowanie przestrzeni powiśla jest realne-ekskluzywna dzielnica, nigdy nie osiągnie szczęścia i zadowolenia, ma świadomość że jest na marginesie społecznym, snuje refleksje natury egzystencjalnej, wprowadza wątek na tema refleksji przemijania, przemijanie widzi w murach Warszawy, odchodzi epoka romantyczna, spacer przez powiśle kojarzy się z drabiną społeczną, ukazuje że powiśle to miniatura Polski, pozostaje mu postawa ironiczna wobec sytuacji, społeczeństwo zdegenerowane, są to problemy takie jak niedostatek zakłamanie, rozpusta arystokracji próżniactwo, zakłamanie, brak świadomości społecznej, niewiele może uczynić dla biedoty, chodzi o utrzymanie bytu, nazywa tych ludzi szczęśliwymi bo dokucza im tylko głód A z tym można sobie poradzić. Technika opisu to naturalizm, degeneracja człowieka, stany chorobowe, moralny upadek, ludzie posługują się instynktami, przyszłość rysuje się tragicznie, społeczeństwo chore, zniszczone, niemoralne, uzdrowienie takiej sytuacji widzi w pracy odpowiednio opłaconej, najdoskonalsze społeczeństwo znajduje się w Anglii, oskarża arystokracje, ma świadomość że jako jednostka nie ocali świata, polemizuje z postawą prometejską i mesjanistyczną, ma świadomość że ludzie z Powiśla nie zmienią swojej sytuacji są zdegenerowanie przez środowisko.
PARYŻ porównany jest do olbrzymiego półmiska, gąsienicy, panuje tam chaos, budowany przez kilkanaście wieków, w różnym stylu, ulice przepełnione drzewami, co krok latarnie kioski, miasto przepełnione energią, podział na dzielnice, patrzy z widzenia przyrodniczego, ogląda balon, na początku zwiedza przypadkowo błądzi po ulicach(wieża nort Dam, Partenon) prawdziwe życie poznaje na obrzeżach, dzielnice kupieckie, zwiedza centrum Paryża, dostrzega wynalazki, dostrzega podział dzielnic, centrum nie fascynuje go tak bardzo, nic nie dzieje się przypadkowo, Wokulski czuje się ze może się tu rozwijać i odnaleź spokój ducha, dostrzega charakter Izabeli, skupia się na stanie emocjonalnym, żyje w swoim wewnętrznym świecie, izabela mało romantyczna w jego oczach, spo.łeczeństwo idealne, silne, inne od społeczeństwa polskiego, lepsze, gorzkie wnioski na temat polaków, wzór zdrowego organizmu
RZECKI ojciec wpoił mu miłość do napoleona zainteresowanie polityką, poczucie odpowiedzialności za kraj, wierzy w odzyskanie niepodległości mit ten zosta.ł obalony gdzy ginie napoleon jednak on nie chce w to wierzyć, namówił Wokulskiemu do wzięcia udziału w powastaniu styczniowym, sam wziął udział w wiośnie ludów. Jest osobą poukładaną zyjje ustalonym rytmem, swoje obowiązki traktuje jako zyciowa powinność, zajmuj eten sam pokój od 20 lat z trudem akceptuje zmiany, jest przyjacielem Wokulskiego, w sklepie zajmuje się księgowością a nawet układaniem wystawek w oknie, narrator powieści prowadzi pamiętnik, izoluje się od ludzi ale posiada dużą wiedzę, komentuje rzeczywistość, czasami wychodzi do piwiarnie, czuje lęk i wyrzuty sumienia kiedy ma wyjś, planował wyjechać ale zawrócił, rutyna daje mu ooczucie bezpieczeństwa, bawi się ze Stawskiej dzieckiem, dobrze czuje się w małej przestrzeni, nie mógł obejść się bez gitary, sklep to druga przestrzeń rozumie siłę handku robi wystawki, dba jakby to była jego własność, praca sensem życia, najważniejsze to być uczciwym rzetelnym pomagać w wyborze, na ulicy czuje się źłe, sądzi że uwaga skupia się na nim, pełen kompleksów, przejmuje się tym że wokulskie nieszczęśliwie zakochał się, boi się o jego majątek, przed śmiercią praca nie daje mu satysfakcji, traci przyjaciela, musztra w dzieciństwie,
SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE na przykładzie kamienicyprus ukazał społeczeństwo zróżnicowane pod względem poglądów statusu majątkowego, ukazuje rozkład społeczeństwa, organicyzm jest hasłem niemożliwym. Nie jest zbudowana z jednego stylu mieszkają tam różne grupy społeczne krzeszowscy; stracili córkę, denerwuje lokatorów, studenci wylewają na nią wodę, postać negatywna ujawnia swoje histerie, prowokuje swoim zachowaniem, z pogardą odnosi się do ludzi, pełna żalu do świata, czuje się pokrzywdzona, zależy jej na pieniądzach, baron większość czasu spędza na wyścigach nie interesuje się innymi
ARYTSTOKRACJA małżeństwo oparte na układach majątkowych grupa próżna zepsuta moralnie, wyższość nad innymi grupami społecznymi, skupiona na drobnych przyjemnościach, hazardzie
STWSKA nie jest skazana na utrzymanie męża wierzy w jego niewinność, potrafi doceniać hojność
WIRSKI dozorca brał udział w wiośnie Kudów, ucieka z domu o dzieci
MIESZCZANIE Zależni o innych grup społecznych od arystokracji
STUDENCI niechcą płacić czynszu bo udzielają korepetycji, państwo powinno ich utrzymywać, żądają opieki społecznej, poglądy socjalistyczne, majątek nie osiągnie się uczciwą pracą
IZABELA od młodości była przyzwyczajona do luksusów w arystokratycznym świecie wygód, była zupełnie oderwana od rzeczywistości. Jej próżność i bezmyślność pozbawiają ją jakichkolwiek głębszych uczuć. Pozbawiona zasad moralnych, nie potrafi właściwie wybrać, nie zauważa tego co brzydkie pospolite gdyż wiedzie życie pełne luksusu. Wyrachowana. Miała fatalne wyobrażenie o świecie. Zapatrzona w siebie, egoistka, przekonana jest tej myśli że ludzie żyją aby jej służyć, sytuacja rodzinna posiadaj a tylko kamienice, pamiątki rodowe idą w zastaw, nie jest zorientowana w sytuacji finansowej, ojciec izoluje ją, zakochana w apolonie próbowała w nim odnaleźć swoje cechy, nie przywiązywała wagi do miłości, odrzucała mężczyzn niedostępna, chłodna, pozwala się jedynie adorować, szuka mężczyzny który będzie bogaty ładny, regularnie odrzuca mężczyzn bo ma wiedzę na temat małżeństwa, idealizował świat, myślała że ludzie pracują bo zawinili, ludzie jak postacie mitologiczne nierealni, obdarza uczuciem Rossiniego zepsuty moralnie piękny, przygląda się w nim jak w lustrze, nie chce Wokulskiego bo jest kucem pracuje jest szczery przypomina jej postać z koszmaru, ma zniszczone ręce nie podoba się jej że podstępem chce ja zdobyć, idzie do klasztoru jest już stara bez majątku. Wokulski budzi jej zainteresowanie gdy pojedynkuje się z baronem, wyobraża sobie że ginie w imię miłości, interesuje ją życie publiczne, materialistka sposób myślenia urzeczowiony, interesują ją problemy ojca wstydzi się tego ze ojciec zaciągnął dług to postać tragiczna, narcystyczna, nigdy nie zazna szczęścia nigdy nie będzie miała wiedzy prawdziwym świecie, nie będzie mogła siebie ocenić ani drugiego człowieka, zbyt powierzchowna, skazana na samotność, konfrontacja wyobrażeń z rzeczywistością przynosi jej rozczarowanie, niegdyś nie zazna życia rodzinnego, nieszczęśliwa
WOKULSKI ROMANTYK tajemnicze zakończenie biografii, udział w powstaniu, aktywna walka, zsyłka na sybir, sposób przeżywania miłości, sakralizacja, patrzy na nią jak na anioła, w sposób różnych emocji zdarzeń, uczucie graniczy z szaleństwem, wierzy w przeznaczenie motyw bliźniaczych dusz, porównuje ukochaną do motyla, wielka miłości
POZYTYWISTA dzieciństwo i młodość związane z postawą pozytywistyczną ojciec zubożały szlachcic, praca u Hoppera, pasja naukowa w szkole głównej, wartość pracy pełen wyrzeczeń, scjentyzm-nauka jest jedynym źródłem wiedzy, a szczególnie przyrodnicze, zajął się wynalazkami, w Polsce nie może być bo to państwo zdegenerowane jedni przez próżniactwo inni przez nędzę, chce powiększyć majątek stać się szlachcicem, wkupić do arystokracji
KOCHANEK idealizuje kobiety, emocjonalność bohatera, miłość uczucia prowadzą do obłędu, samobójstwa, nie ujawnia swych uczuć wobec ukochanej, dokładnie analizuje swoje emocje, pozostaje w sprzeczności między zasadami moralnymi a rzeczywistością, miłość to dar zesłany, istnienie bliźniaczych dusz, gdy jest odrzucony izoluje się, wybiera małżeństwo z rozsądku, Izabele poznaje w teatrze, próbuje zdobyć ją za pomoca majatku, miłość przeżywa jak romantyk sprzedaje sklep, wykupuje pamiątki rodowe Łęckich o raz kamienice, uczy si e angielskiego, zakłada spółke z księciem, gotów oddać życie za honor Izabeli, żałował że nie nazwał gwiazdy jej imieniem, oddaje jej metal lżejszy od powietrza w prezencie, nie widzi tego że jest z nim dla pieniędzy, sakralizacja kobiety
NAUKOWIEC Uprzywilejowane miejsce w życiu Wokulskiego zajmowała nauka. Zdobywanie wiedzy traktował jak intelektualną podróż i czerpał z tego ogromną satysfakcję. Nauka pozwalała mu zapomnieć o trudach codzienności, dzięki niej przynajmniej przez chwilę mógł poczuć się lepszy. Wiedział, że staranne wykształcenie to klucz do sukcesu. Bez trudu ukończył Szkołę Przygotowawczą, a później uniwersyteckie studia. Szczególnie fascynowały go nauki przyrodnicze, bo widział na tym polu przyszłe miejsce dla siebie w roli badacza, pracuje na syberi klasyfikacja roślin chce wynależ machine latającą wynalazek który przysłużyłsię cywilizacji, porzuca marzenia o machinie gdy zaręcza się z Izabelą, metal nie służy Wokulskiemu przestaje racjonalnie myśleć, pełen podziwu dla geista, prawdopodobnie poświęca siepracy z geistem pracy organicznej wychodziła z założenia, iż państwo przypomina żywy organizm, dlatego koniecznym warunkiem jego rozwoju jest harmonijny rozwój i współprac wszystkich jego obywateli. Ponadto nie zapominano także o wartości tak podstawowej, jak patriotyzm. Bliskie była Wokulskiemu także idea pracy organicznej. Chciał swoimi pomysłami zarazić jak najwięcej ludzi, by poznali wartość samej pracy, ale także współpracy dla dobra powszechnego. Pragnął, aby Polacy zjednoczyli siły w imię naprawy kraju. Marzył o rozbudowie i unowocześnieniu stolicy. GEIST mieszka w Paryżu , naukowiec poświęcił majątek dla pracy i całe życie, próbuje pozyskać bogatych ludzi aby móc realizować idee, żyje w nędzy, wynalazca metalu lżejszego od powietrza, konsekwentny, gotowy do poświęceń, samotny, uważa że ludziom zawsze towarzyszyły wynalazki dostawały się w ręce geniuszy i idiotów, wynalazki ulepszają życie, chce współpracowac z wokulskiem bo wie ze ma pieniądze, porównuje ludzi do zwierzat
OCHOCKI młody człowiek rysy arystokratyczne, marzyciel, dość elastyczny w swoim wyglądzie nie docenia własnych wynalazków ani siebie, chce wynależ samolot by ludzkość była jak Ikar, pokonywać prawa fizyki, rozczarowania; nikłe osiągnięcia, wiele lat poświecił nauce, nie odnalazł swojej drogi, Wokulski mówi ze jest niedbały i mało elegancki, docenia go jako naukowca, miłość to strata czasu kończy się cierpieniem, związek pochłania zdrowie, nigdy nie zwiąże się z kobieta, podoba mu się Łęcka
Praca u podstaw - praca natury oświatowej nad podniesieniem poziomu życia przede wszystkim chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski. Jedno z czołowych haseł polskiego pozytywizmu. Pozytywiści rozumieli konieczność pracy na rzecz najbiedniejszych i najbardziej upośledzonych warstw narodu, które mając możność pełniejszego włączania się w struktury społeczne, swoją pracą pomnożą bogactwo ogólnonarodowe. Sięgnąć należało więc do tych, którzy zajmując miejsce u podstaw społeczeństwa, stać się mogą mocnym i trwałym filarem. Kierowano więc apele do warstw wykształconych: nauczycieli, lekarzy, społeczników, by "szli w lud", zbliżyli się do problemów wsi, wydobyli ją z wiekowego zacofania, podnieśli stan zdrowotny jej mieszkańców i uświadomili im rolę, jaką mogą spełnić w odbudowywaniu siły narodu. Założenia te realizowano poprzez zakładanie szkół i bibliotek, samorządów wiejskich, kółek i spółdzielni rolniczych.
Praca organiczna - jeden z podstawowych postulatów pozytywizmu, wzywający do podjęcia przez wszystkie warstwy społeczeństwa solidarnego wysiłku na rzecz rozwoju gospodarczego (w tym przede wszystkim rozwoju handlu i przemysłu) oraz na rzecz umocnienia wewnętrznych więzi między poszczególnymi jego "członami". Idea pracy organicznej wiązała się z przekonaniem, iż społeczeństwo jest swego rodzaju organizmem, który może funkcjonować sprawnie tylko wtedy, gdy zdrowe i silne są jego poszczególne organy.
Scjentyzm zespół poglądów filozoficznych głoszących, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze[1]. Rozwinął się w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu. Według tego poglądu nauki szczegółowe, wolne od nieweryfikowalnych eksperymentalnie teorii, które nie mają ambicji wyjaśniania wszystkiego na podstawie jednej, przyjętej zasady filozoficznej, są jedyną drogą do uzyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości. Tylko te zagadnienia mogą być sensownie rozwiązane, bądź dadzą się wyjaśnić językiem tak zdefiniowanych nauk szczegółowych. Wszystkie inne problemy są nierozstrzygalne całkowicie nonsensowne i wynikają z niejasności językowych.
Fundamentem ewolucjonizmu stała się teoria ewolucji Karola Darwina, która zakładała, że rzeczywistość podlega zmiennemu i postępowemu rozwojowi. W oparciu o Darwinowską teorię Herbert Spencer głosił z kolei teorię ewolucjonizmu, która próbowała wykazać analogię między organizmem żywym a społeczeństwem i udowodnić, że podlegają tym samym ciągłym, stopniowym i jednokierunkowym procesom rozwoju.
Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od ich wzajemnej współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa).Organicyzm wywarł znaczny wpływ na język socjologii i w ogólności nauk społecznych. W szczególności widoczny był w socjologii miasta, gdzie używano takich pojęć jak serce miasta, tkanka miejska, ale także w socjologii ogólnej - komórka społeczna, solidarność organiczna.
Determinizm - wszystkie zdarzenia są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny. W tym wypadku, hipotetyczne całkowite poznanie stanu wszechświata w dowolnym momencie wraz z całością reguł jego działania gwarantowałoby bezbłędną prognozę dalszych jego losów. Determinizm wyklucza przypadek jako zjawisko obiektywne: poczucie losowości jest wyłącznie stanem subiektywnym wynikającym z niedoboru informacji. Z drugiej strony, ponieważ związek przyczynowo-skutkowy dotyczy także zjawisk psychicznych i zachowania człowieka, determinizm neguje istnienie klasycznie rozumianej wolnej woli.