II. POEZJA

A. 1918- POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH

a) 1918- 1927

1. NURT EWOLUCYJNY: WCZESNA POEZJA SKAMANDRYTÓW

Wpływy europejskie na powojenną poezję polską:

• ekspresjonizm niemiecki

• futuryzm włoski

• ego- futuryzm

• futuryzm rosyjski

• futuryzm

• prenadrealizm francuski (Apollinaire)

• kubizm

• puryzm francuski

• dadaizm

• ultraizm hiszpański

• cechy poezji polskiej:

• konieczność stanowczego odcięcia się od tradycji sprzed wojny

• brak internacjonalizmu, typowego dla nowych nurtów europejskich

• nowy stosunek do publiczności czytającej i krytyki

• grupy literackie

• poezja wychodzi na ulicę (Wierzyński)

• wieczory artystyczne; często wspólne występowanie z malarzami (futuryści- formiści)

• poczucie życia w nowym świecie

• stosunek do tradycji:

• rewolucyjny- futuryści, Awangarda Krakowska

• ewolucyjny- skamandryci, ekspresjoniści

SPÓŹNIONA TWÓRCZOŚĆ MŁODOPOLAN:

• Poezje Tetmajera 1924

• Mój świat Kasprowicza 1926

• Pierścień życia 1919, Tartak słoneczny 1928 Bronisłwy Ostrowskiej

• Dzbanek malin Maryli Wolskiej 1929

SKAMANDER

• 29 listopada 1918- poeci „Pro Arte” urządzają pierwszy występ kabaretowy przed publicznością

• cechy:

• swoboda programowa, zwartość towarzyska

• apollinizm (w pierwszym okresie jednak dionizyjskość; bergsonowskie elan vital)

• poparcie inteligencji

• twórcy:

• Jan Lechoń

• Julian Tuwim

• Antoni Słonimski

• Jarosław Iwaszkiewicz

• Kazimierz Wierzyński

• Leopold Staff

• Maria Pawlikowska (współpr.)

• Władysław Broniewski (współpr.)

• Stanisław Baliński (współpr.)

• Jerzy Liebert (współpr.)

• Kazimiera Iłłakowiczówna (okresowa wsopłpraca)

• Feliks Przesiecki (współpr.; skamandryta sentymentalny; Śpiew w ciemnościach 1921, w większości wiersze przedwojenne)

• Zygmunt Karski (Musujący poranek 1922- elementy rokokowe i dionizyjskie)

• Leonard Podhorski- Okołów (fascynacja Białorusią i Panem Tadeuszem)

• Gabriel Karski

• Stefan Napierski

• poetyka:

• ewolucjonizm

• wersyfikacja, tonizm

• asonanse, rymy niedokładne

• zastosowanie stylu „telegraficznego”- zrywanie więzi między zdaniami

• prosty język

• rzadkie zrywanie z tonacją poetycką uznaną za tradycyjną (Wiosna Tuwima, Dionizje Iwaszkiewicza)

• odmiany:

• romantyzująca - Lechoń Karmazynowy poemat (1920); Słonimski Sonety 1918, Harmonia 1919

• oderwanie od tradycji- Wierzyński, Tuwim

• nawiązania do tradycji europejskiej- Iwaszkiewicz; w formie gry poetyckiej; Oktostychy 1919

• nowość i cechy charakterystyczne:

• konkretność

• sceny z życia codziennego

• konkretne przedmioty, rzeczy

• utożsamianie się z podmiotem lirycznym; obecność wśród tłumu czytającego

• sensualizm

• odczuwanie zmysłowe świata

• powszedniość

• język potoczny

• estetyczno emocjnonalne oddziaływanie na człowieka

• pointy

• biologiczny dynamizm (Tuwim)

• frenetyczna radość (Wierzyński)

• ironiczny sensualizm

• donkiszoteria polityczna (Słonimski)

• dandyzm (Iwaszkiewicz)

• dytyrambizm

• dłuższe formy

• luźny wiersz wolny

JAN LECHOŃ (1899

• debiut przedwojenny (poezja, jednoaktówka)

• uprawiane gatunki:

• satyra polityczna (1920 Rzecz babilońska. Śpiewy historyczne)

• wyśmiewanie władz politycznych w 1917 kreowanych przez Niemców

• poematy (Karmazynowy poemat 1920)

• tomy przedwojenne

• Karmazynowy poemat 1920

• 7 wierszy;

• tylko Mochnacki i Piłsudski powstały po wojnie

• nawiązanie do tradycji literatury narodowej

• wpływy:

• Wyspiański (poezja grobów)

• Mickiewicz (Mochnacki)

• Slowacki (Duch na seansie)

• tematyka:

• wizja rodzącej się niepodległej Polski i grożącej je niebezpieczeństwa

• poszczególne utwory:

• Herostrates- „A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę”; przeciw tradycji- zburzenie Łazienek, zabicie widma Kilińskiego; istnieje nadal potrzeba na wieszczów narodowych; teraz mają być oni jednak zwykli, codzienni; liryka bezpośrednia

• większość tekstów o charakterze liryki pośredniej, sytuacyjnej

• postaci i akcje historyczne (Mochnacki, Zagłoba, Jacek Malczewski)

• Mochnacki- świat przedstawiony jest realny, ale przedstawiony z fikcjotwórczej perspektywy poetyckiej; koncert Mochnackiego w Metzu 1832; pojawia się Piłsudski jako aluzja w koncercie, Mochnacki niby Jan Chciciel

• Piłsudski - syntetyczny obraz odzyskiwanej niepodległości; milczący wymownie Piłsudski

• utwory należące do mistrzowskich osiągnięć Dwudziestolecia

• Srebrne i czarne (1924)

• filozoficzne, klasycystyczne, uniwersalne wiersze

• tytuł:

• aluzja do ozdób pogrzebowych

• charakterystyka:

• pesymizm

• wielorakie stylizacje (klasycystyczne, barokowe antytezy, romantyczna przyroda

• gra wersyfikacją, pojęciami, składnią

• antytezy, paralelizmy

• powrót do twórczości poetyckiej na emigracji

JULIAN TUWIM

• tomiki:

twórczość wczesna

• Czyhanie na Boga 1918

• Sokrates tańczący 1920

• Siódma jesień 1922

twórczość dojrzała

• Wierszy tom czwarty 1923

• Słowa we krwi 1926

• Rzecz czarnoleska 1929

• cechy debiutu:

• dytyrambiczność

• dionizyjskość

• frenezja

• antytezy: sacrmu- antysacrums, witalizm- destrukcja, panteizm, kominionizm- demonizm

• wczesne istotne utwory:

• Syna poetowego narodziny

• Wesoła pieśń o domu

• Sokrates tańczący

• W Warszawie

• Poezja (z Czychanie na Boga)- utwór o charakterze programu poetyckiego w stylistyce dytyrambicznej;

• poezja jest miejscem objawienia się Boga traktowanego panteistycznie

• poeta 1)subiektywnie jest barbarzyńca, człowiekiem pierwotnym; 2) obiektywnie jest natchnionym prorokiem nowej poetyckiej wiary; KTOŚ Z TŁUMU (szary poeta szarej rzeczywistości)→ nurt:

• ucieczka na prowincję

• język kolokwialny

• prozaizmy

• Chrystus miasta - staffowski franciszkanizm, elementy komunionistyczne

• Wiosna- wpływ Rimbauda, tłum naturalistyczny; brutalny dytyramb

• Barwistan (Wierszy tom czwarty), Hokus- pokus (Słowa we krwi) poeta jako sztukmistrz, alchemik

• Pogrzeb prezydenta Narutowicza- oskarżenie politycznej zbrodni

• Do generałów- manifest pacyfizmu

• język i jego znaczenie w twórczości Tuwima

• wpływy:

• teoria języka „pozarozumnego” Chlebnikowa

• charakterystyka”

• Słopiewnie- język jakby prapolski

• Słowo i ciało- widzenie świata, w którym słowo z widzianą rzeczą jest identyczne; atmosfera sakralna

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• charakterystyka:

• frenezja

• bakchiczność

• wesołość

• podmiot liryczny człowiekiem „codziennym”

• młodzieńczy bunt, przeciw rygorom, logice, nudzie (ale nie społeczny)

• twórczość- tomiki, cykle

• wiersze z okresu wojny (druk w Wielkiej niedźwiedzicy 1923)- ton przygnębienia, śmierci

• Wiosnę i wino 1919

• Wróble na dachu 1921

• Wielka niedźwiedzica 1923; cykle List z podróży, Ziemia, Legenda

• Pamiętnik miłości 1925- listownik miłosny

• Wolność tragiczna 1936

• Kurhany 1938

• formy

• dytyrambiczne wiersze programowe (Manifest szalony, Heroica)- charakter futurystyczny; („Życie jest wszystkim! Nie ma żadnej sztuki!”)

• listownik miłosny

• cykliczność wewnątrz tomików

ANTONI SŁONIMSKI

• tomiki:

• Parada (1920)

• Godzina poezji (1923)

• Droga na Wschód (1924)

• Z dalekiej podróży (1926)

• charakterystyka:

• zaangażowanie społeczne

• wspólnota wszystkich ludzi

• humanitaryzm

• pacyfizm

• nawiązania:

• elementy parnasizmu

• świadome nawiązania

• wirtuozeria, strofika

• sztuka jako sztukmistrzostwo

• elementy ekspresjonizmu (Czarna wiosna); aktywistyczno- pacyfistyczny

• elementy romantyzmu

• wzruszenia

• moc słowa

• patos

• pastisze (Smutno mi boże)

• sentymentalizm

• bergsonizm

• formy:

• debiut sonetami

• czarne dytyramby- lata 20-te

• wiersze oniryczne (Weronika)

• patetyczne ody

• autosatyry

• erotyki

• teksty:

• Czarna wiosna- ekspresjonizm; odrzucenie z ramion płaszcza Konrada; manifest kosmopolityzmu i pacyfizmu; zapowiedź rewolucji; podniosła retoryka; wiersz wolny; czarny dytyramb

• Smutno mi boże- pastisz romantyczny

• Dialog o miłości Ojczyzny- między Josephem i Stefanem; problem patriotyzmu i kosmopolityzmu

• Znamiona genialności (z Parady)- autosatyryczne

• poetyka:

• prozaizmy

• kolokwializmy; potoczyzmy (Rozmowa z rodakiem)

• styl naukowy

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• charakterystyka:

• erudycja

• znajomość kultury wschodniochrześcijańskiej

• wiersze „prywatne”; do konkretnych osób, trudne do odczytania bez znajomości kontekstu

• atmosfera poufności

• kunsztowna poetyka

• parnasizm

• ekspresjonizm (introwertyczny)

• tomiki:

• Oktostychy 1919- postawa artystyczna; uwrażliwienie na kolor i malarskość; charakterystyka:

• nowy asonans

• oktostych (ośmiowiersz z 4 dystychów)

• stylizacje rokokowe

• Uty- przeniesienie gatunku japońskiego na grunt polski

• Dionizje 1922; charakterystyka:

• proza poetycka (Rimbaud)

• wyobraźnia

• uproszczenie składni

• realia codzienne

• panteizm

• dysonanse:

• składniowe

• wersyfikacyjne

• formalne (elegie, dytyramby)

• świata przedstawionego

• wywoływanych uczuć (łagodne i brutalne)

• aluzje do mitu Dionizosa (erotyka, wyzwolenie instynktów)

• Kasydy zakończone siedmioma wierszami 1925; charakterystyka:

• Piosenka dla zmarłej- Dionizos jako panteistyczny bóg zgody i rezygnacji

• Księga dnia i księga nocy 1929- charakterystyka:

• tekst typowo skamandrycki

• poetyka prywatności

• prozaizacja

• formy:

• poemat dygresyjny Młodość Pana Twardowskiego (a la Beniowski) 1912- 1915

• proza poetycka

• erotyki

MARIA PAWLIKOWSKA

• charakterystyka:

• autokreacja poetycka

• kolokwializmy

• bohaterem nowoczesna kobieta pozbawiona patosu, jawnie manifestująca swoją miłość

• realizm psychologiczny

• żartobliwość

• zaskakujące pointy

• wpływy:

• impresjonizm

• secesja

• formizm

• malarstwo japońskie

• tomiki:

• Niebieskie migdały 1922; charakterystyka:

• różne poetyki:

• groteska balladowa Historia o Kowalach

• neorokokowy konceptyzm Pantofelki szklane

• utwory eksperymentalne

• Różowa magia 1924; charakterystyka:

• tom skamandrycki

• prozaizacje

• codzienne realia

• demokratyzacja ja lirycznego

• Pocałunki 1926; charakterystyka:

• smutniejsza tonacja

• motyw „niekochanej”

• wiersze czterowersowe (jak epigramaty, hiszpańskie coplas)

• pointy

• Dancing 1927; charakterystyka:

• nobilitacja dancingu i muzyki jazzowej

• wpływy Schopenahuera, Nietzschego

• wiersze:

• Dziadzio (z Wachlarza)- portret jej dziadka Juliusza Kossaka

KAZIMIERA IŁŁAKOWICZÓWNA

• charakterystyka:

• luźny związek ze Skamandrem

• własne drogi literackie

• kobiecy realizm

• macierzyństwo

• celowa niedbałość, chropowatość

• tomiki (mające związek z poetyką Skamandra):

• Śmierć Feniksa 1922; charakterystyka:

• skamandrycka konkretność, przedstawienie powszedniej Warszawy

• główny cykl to historia przyjaźni z lwem, żartobliwym symbolem libido

• Popioły 1926- oddalanie się w kierunku liryki religijnej; stylizacji ludowych, archaicznych

• Obrazy imion wróżebne 1929; charakterystyka:

• wróżby imienne

• mikroportrety psychologiczne

• Czarodziejskie zwierciadełka 1928

• Popiół i perły 1939; charakterystyka:

• budowa cykliczna (cykl Wiersze chropowate)

1

---