Historia języka polskieg opracowanie, Historia języka polskiego


Historia języka polskiego

Opracowanie na podstawie: wykładów i ćwiczeń z dr hab. Waldemarem Żarskim na Uniwersytecie Wrocławskim, książki Bogdana Walczaka Zarys dziejów języka polskiego i podręcznika dla szkół średnich Renaty Przybylskiej O języku polskim - rozdz. 8 Polszczyzna i jej przeszłość. Niektóre zagadnienia uzupełniłam wiadomościami z różnych „wyszperanych” publikacji.

Historia języka polskiego - ewolucja sposobu posługiwania się językiem polskim. O historii języka polskiego możemy mówić od chwili pojawienia się pierwszych źródeł językowych. To co mówi o polszczyźnie zanim pojawiło się pismo stanowi teoretyczną konstrukcję językoznawczą.

Epoka przedpiśmienna

GENOLOGIA JĘZYKA POLSKIEGO

Wspólnota językowa - odrębna społeczność mówiąca jednym językiem.

Pokrewieństwo językowe - wynik wspólnego (na jakimś etapie) historycznego rozwoju języka.

Rodzina językowa - grupa języków, co do których zakłada się lub istnieją bezpośrednie dowody, że wywodzą się od wspólnego prajęzyka.

Metoda porównawcza - ustalenie pokrewieństwa między różnymi językami i sformułowanie hipotezy dotyczącej jego szczegółów poprzez rekonstrukcję:

JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE - jedna z najwcześniej odkrytych rodzin języków, do której zalicza się kilkaset spokrewnionych ze sobą języków współczesnych używanych od kilku tysięcy lat w Europie, Indiach i południowo-zachodniej Azji.

JĘZYK PRAINDOEUROPEJSKI (PRAJĘZYK) - wspólny przodek rodziny językowej, zaświadczony bezpośrednio lub częściowo zrekonstruowany metodą porównawczą.

JĘZYK PRASŁOWIAŃSKI - język z rodziny indoeuropejskich; wspólny prajęzyk dawnych Słowian, z którego wykształciły się poszczególne języki słowiańskie. Za jego koniec uznaje się przełom V i VI w. n. e..

DRZEWO GENEALOGICZNE JĘZYKA POLSKIEGO:

0x01 graphic

JĘZYK STARO-CERKIEWNO-SŁOWIAŃSKI - najstarszy literacki język słowiański należący do grupy południowosłowiańskiej, formujący się od połowy IX w., oparty głównie na słowiańskich gwarach Sołunia - dziś Sanoniki - północna Gerecja, gdzie był językie literackim (tam został spisany przez Metodego). Stał się podstawą literacką języków: rosyjskiego i serbsko-chorwackiego, a najbliżej jest spokrewniony z językiem macedońskim. Misjonarze Słowian - Cyryl i Metody, którzy przełożyli na s-c-s Biblię i teksty chrześcijańskie, uczynili go językiem liturgii chrześcijan obrządku słowiańskiego.

Język staro-cerkiewno-słowiański jest do dziś językiem liturgicznym w niektórych miejscach na Chorwacji i Serbii. Zapisuje się go głagolicą i posiada wszystkie cechy archaicznego języka Słowian z IX wieku, m.in.:

SŁOWIANIE - kryterium lingwistyczne; ogół ludności posługującej się językami słowiańskimi.

Nazwa Słowianie jest endogeniczna - pochodzi od języka określającej się grupy i służy wyodrębnianiu jej z innych grup etnicznych.

Apelatywizacja - zmiana z nazwy uniwersalnej we właściwa.

Dezapelatywizacja - zmiana znaczenia.

Dawne grupy Słowian:

POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO

2 OŚRODKI PAŃSTWOTWÓRCZE:

1) Wiślanie:

2) Polanie (mieszkańcy pól/ krainy, w której przeważały pola uprawne):

POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO - NAJWAŻNIEJSZY CZYNNIK W POWSTANIU I KSZTAŁTOWANIU SIĘ JĘZYKA Z DIALEKTÓW LECHICKICH.

Kształtowanie się nazwy Polska:

Integracja językowa - towarzyszyła psychicznej, obyczajowej i kulturalnej integracji państwa. Granice sprawiły, że przestały się rozprzestrzeniać na szeroką skalę innowacje językowe spoza obrębu państwa.

PRZYJĘCIE CHRZEŚCIJAŃSTWA

NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY JĘZYKOWE EPOKI PRZEDPIŚMIENNEJ

(bez omówienia - zakres gramatyki historycznej, która zajmuje się systemem języka)

DZIEDZICTWO PRASŁOWIAŃSKIE W ZAKRESIE SŁOWNICTWA

Polszczyzna odziedziczyła podstawowy zasób wyrazów z języka prasłowiańskiego:

Epoka piśmienna

DOBA STAROPOLSKA

od XII do XV/XVI w.

Cechy charakterystyczne dialektów i ich funkcjonowanie w polskim języku literackim

DIALEKT WIELKOPOLSKI

DIALEKT MAŁOPOLSKI

POLSKI JĘZYK LITERACKI

brak mazurzenia

występuje mazurzenie

brak mazurzenia

formy: bojać się, stojać, trzymać

formy: bać się, stać, dzierżeć

formy: bać się, stać, dzierżeć

przyrostek: -ity, np. wodnity

przyrostek: -isty

przyrostek: -isty

Zjawiska dialektów w zabytkach językowych XIV i XV wieku

DIALEKT WIELKOPOLSKI

DIALEKT MAŁOPOLSKI

POLSKI JĘZYK LITERACKI

spójnik iże

spójnik eże

szerzenie się iże

przyrostek - ow - po spółgłoskach twardych, ale - ew - po miękkich, np. Abramowi, Mikołajewi

przyrostek - ow - po spółgłoskach twardych i miękkich, np. Abramowi, Mikołajowi

szerzenie się wyłącznie - ow -, np. Abramowi, Mikołajowi

nazwy miejscowe na: -ino/-yno, np. Smołdzino, Przetoczyno

nazwy miejscowe na: -in/-yn, np. Korczyn, Tęczyn

szerzenie się nazw na -in/-yn, np. Korczyn, Tęczyn

DOBA ŚREDNIOPOLSKA

od XV/ XVI do połowy XVIII w.

(http://www.biblijna.strona.pl/teksty/przeklad_pol.htm)

1561 - Biblia Leopolity - pierwszy drukowany polski przekład całej Biblii, tłumaczony z Wulgaty na zlecenie rodziny Szarffenbergów. Autorem przekładu był ks. Jan Nicz ze Lwowa (pseudonim Leopolita = "Lwowianin"), wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przekład ten jest też znany jako Biblia Szarffenbergowska. Przekład dedykowano Zygmuntowi Augustowi. Ręcznie przepisywany przekład Nowego Testamentu z tej Biblii był popularny wcześniej (od roku 1556). Przekład ten uchodzi za niezbyt udany pod względem językowym. W ramach projektu Biblia Slavica wykonano reedycję Biblii Leopolity. 

1563 - Biblia Brzeska - pierwszy przekład całości Biblii z języków oryginalnych. Przepięknie wydany przekład protestancki (kalwini), zlecony przez księcia Mikołaja Radziwiłła (Biblia Radziwiłłowska), dedykowany królowi Zygmuntowi Augustowi. Przekład obejmował także księgi deuterokanoniczne. Biblia Brzeska jest pierwszą polską Biblią z podaną numeracją wersetów.

1574 - Biblia Nieświeska - przekład ariańskiego pastora Szymona Budnego z języków oryginalnych. Powodem podjęcia pracy przez Budnego była chęć lepszej wierności oryginalnemu tekstowi (podejście filologiczne). Stary Testament tłumaczono z hebrajskiego. Językowo uważana za dużo słabszą od Biblii Brzeskiej (m.in. liczne hebraizmy). Reedycję Biblii Nieświeskiej wykonano w ramach projektu Biblia Slavica.

1599 - Biblia ks. Jakuba Wujka - piękny język tego przekładu może podobać się i dzisiaj. Rewizja tego przekładu (tzw. "neowujek") ukazała się w latach 30-tych i była reedytowana po wojnie (Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy). Przekładu dokonano na zlecenie władz zakonnych (jezuici), po uzyskaniu odpowiedniej zgody Watykanu. Jak pisze ks. prof. Jelonek "w pracy nad przekładem ks. Wujek doceniał znaczenie tekstu greckiego dla wiernego oddania miejsc trudniejszych, choć zasadniczo tłumaczył z Wulgaty. Tłumaczenie jednak zwłaszcza Starego Testamentu nie znalazło przychylnego przyjęcia u cenzorów kościelnych, którzy tekst przygotowany przez ks. Wujka poprawili i taki poprawiony ukazał się dopiero w dwa lata po śmierci tłumacza w roku 1599."  Dziś nie jesteśmy w stanie oddzielić dzieła Wujkowego od poprawek cenzorów - jednak piękny język tego przekładu jest miejscami urzekający i wciąż bywa wznawiany.

1632 - Biblia Gdańska - przekład zlecony przez zbory luterańskie Danielowi Mikołajewskiemu. Tłumaczona w latach 1604-1632 z języków oryginalnych. Przekład obejmuje także księgi deuterokanoniczne. Niezwykle wierny językowi oryginałów jest polskojęzyczną ilustracją zastosowania w tłumaczeniu Biblii podejścia filologicznego (zasady formalnej równoważności).
Współcześnie wydawana Biblia Gdańska to wersja z poprawkami językowymi (rewizja) z 1738 roku, znana też jako Biblia Królewiecka, z Nowym Testamentem poprawianym jeszcze raz w 1881 roku ("rewizja warszawska"). Ostatnie znane nam wydanie z księgami deuterokanonicznymi miało miejsce w 1913 roku w Halles. Bez tych ksiąg wydaje Biblię Gdańską od ponad 100 lat Towarzystwo Biblijne w Polsce (dawniej Brytyjskie i Zagraniczne Tow. Biblijne; ostatnie wydanie - w 1989 roku). Do czasu opracowania zupełnie nowego przekładu - Biblii Warszawskiej - Biblia Gdańska miała dla polskiej społeczności ewangelickiej podobne znaczenie, jak Biblia ks. Wujka dla społeczności katolickiej.

Nie można zaprzeczyć, że Zaborowski prawie wyczerpująco i konsekwentnie opracował swój traktat. Mimo to projekt ten, chociaż w latach 1513 - 1564 ukazywał się w jedenastu przedrukach, nie znalazł w praktyce zastosowania. Stanowił zbyt śmiałe naruszenie tradycji, a z powodu obfitości znaków diakrytycznych, był dla piszącego zbyt trudny.

PIERWSZA POLSKA TEORIA KULTURY JĘZYKA

ZAINTERESOWANIA ETYMOLOGICZNE I PSEUDOETYMOLOGICZNE

JĘZYK I STYL LITERATURY DOBY ŚREDNIOPOLSKIEJ:

DOBA NOWOPOLSKA

od połowy XVIII w. do 1939 r.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub_Parkoszowic

http://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Zaborowski

14



Wyszukiwarka