PROBLEMATYKA CZYNU CIĄGŁEGO
Wielość czynów nie musi oznaczać wielości przestępstw. Jeżeli pomiędzy czynami zachodzi ścisły związek możemy je na podstawie przepisów lub wykładni zaliczyć do jednego przestępstwa. Konstrukcja ta nosi nazwę pozornego zbiegu przestępstw. Konstrukcja ta obejmuje:
przestępstwo o wieloczynowo określonych znamionach
przestępstwo złożone
przestępstwo ciągłe
czyny współukarane
przestępstwo o wieloczynowo określonych znamionach. O przestępstwie decyduje
zrealizowanie kilku czynów. Wielokrotność zachowania (lub jego odmian) wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa. Np. znęcanie się nad członkiem rodziny, rozpowszechnianie treści pornograficznych.
2) Przestępstwo złożone polega na tym że określony zestaw znamion rozpatrywane oddzielnie stanowią osobno znamiona czynu zabronionego, ale w tym połączeniu tworzą całość „wyższego rzędu”, jeden typ przestępstwa. Np. kradzież rozbójnicza składa się z zaboru rzeczy a następnie stosowania przemocy …. W celu utrzymania się w posiadaniu skradzionej rzeczy.
3) Przestępstwo ciągłe.
Najogólniej mówiąc polega na powtarzających się zamachach na to samo dobro prawne przy czym wielokrotność zamachów nie została objęta określeniem znamion przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa. Konstrukcja ta pozwala lepiej ocenić działalność przestępcy i uniknąć uciążliwego i zbędnego rozpatrywania każdego czynu sprawcy, np. ciężko ustalić dokładną wartość każdorazowo ukradzionego towaru z magazynu przez magazyniera.
Przestępstwo ciągłe zostało podzielone na 2 instytucje:
Czyn ciągły.
.
Kilka zachowań podjętych w krótkich odstępach czasu jest realizowane w celu realizacji z góry powziętego zamiaru.
Czyn ciągły można popełnić tylko umyślnie.
Zachowania mogą być takie same lub różnorodne. Jest to jak gdyby przestępstwo popełniane „na raty”. Użycie przez ustawę określenia "zachowania" oznacza, że mogą one wyczerpywać znamiona zarówno czynów zabronionych jako wykroczenia, jak i przestępstwa. Natomiast - chociaż ustawa wyraźnie nie stawia takiego wymogu - zachowania te powinny być jednorodne. Oznacza to, że można np. łączyć w jeden czyn ciągły wykroczenia kradzieży z występkami kradzieży zwykłej, jednak już nie z występkami kradzieży z włamaniem.
Czasem popełnienia czynu zabronionego jest cały okres rozciągający się od pierwszego z zachowań wchodzących w skład czynu ciągłego do ostatniego z tych zachowań. Natomiast dla konsekwencji prawnych czynu ciągłego pewne znaczenie może mieć czas popełnienia ostatniego z zachowań wchodzących w skład czynu ciągłego. Istnieje więź czasowa i sytuacyjna między poszczególnymi czynami
Sprawca powinien obejmować zamiarem wszystkie zachowania składające się na czyn ciągły już w momencie realizacji pierwszego z nich. Ciągłość zachowania zachodzi wtedy, kiedy po pierwszym z zachowań możemy przypisać - co najmniej - usiłowanie popełnienia całego czynu zabronionego o charakterze ciągłym.
wymóg tożsamości pokrzywdzonego w wypadku, gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste. Np. znieważenie kolejno kilku osób, nawet w ramach realizacji jednego przyjętego z góry zamiaru nie jest czynem ciągłym.
Klasycznym przykładem jest kradzież na raty, np. wynoszenie przedmiotu w częściach z zakładu. W przypadku np. okradania banku można oskarżyć Nowaka o to że wspólnie i w porozumieniu dokonali przestępstwa takiego, że ukradli pojazd celem krótkotrwałego użycia, zniszczyli mienie, i kradzież, czyli 3 różne zachowania niejednorodne, naruszające 3 różne przepisy, czyli o czyn z art. 289, w związku z 280 par. 2, w związku z 288, par. 2, w związku z 294 par. 1, w związku z art. 12, w związku z art. 11 par. 2.
Ciąg przestępstw
Sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł wyrok dotyczący któregokolwiek z nich, a oba podpadają pod ten sam przepis.
Krótkie odstępy czasu. Dwa lub więcej przestępstw stanowi wyraz pewnej działalności sprawcy uzasadniającej potraktowanie jej jako całości. Jednak traktowanie takie zachodzi dopiero przy wymiarze kary. Pojęcie krótkich odstępów czasu jest niejasne. W doktrynie przyjmuje się różne wartości, od kilku dni do kilku miesięcy. Półroczna granica między kilkoma przestępstwami przekracza granice krótkiego odstępu.
Tożsamość prawna przestępstw będących w ciągu. Podstawą prawną kwalifikacji jest samodzielnie każdy z popełnionych czynów. Każde ze zbiegających się przestępstw musi realizować ten sam zestaw znamion (sprawca dopuszcza się kilku takich samych przestępstw). Ze względu na brak tożsamości nie mogą być uznane za pozostające w ciągu
Podobny sposób działania sprawcy. Przy ocenie, czy przestępstwa są popełnione w podobny sposób, znaczenie mają takie elementy, jak użycie tych samych lub podobnych narzędzi, wykorzystanie powtarzającej się lub podobnej sytuacji, zastosowanie podobnej techniki popełnienia przestępstwa.
Czas popełnienia. Właściwie nie istnieje pojęcie czasu popełnienia ciągu przestępstw. Przestępstwa wchodzące w skład ciągu nie utraciły bowiem - w przeciwieństwie do czynu ciągłego - samodzielnego bytu prawnego. Zatem czas popełnienia poszczególnych czynów zabronionych będących w ciągu przestępstw ustala się w odniesieniu do każdego z nich osobno
a) sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, fakultatywnie może nadzwyczajnie obostrzyć karę do wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę
b) w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu przestępstw z innymi przestępstwami sąd orzeka karę łączną
Od przestępstwa ciągłego należy odróżnić przestępstwo trwałe, które polega na wytworzeniu i utrzymywaniu przez pewien czas bezprawnego stanu rzeczy. Różni się ono od przestępstwa ciągłego tym, że jest spowodowane jednym czynem podczas gdy w przypadku przestępstwa ciągłego mamy do czynienia z wieloma zamachami na to samo dobro.
Czyny współukarane.
Chodzi tutaj przede wszystkim o czyny dokonane przed i po dokonaniu przestępstwa, które mimo, że stanowią znamiona czynu zabronionego nie podlegają odrębnemu ukaraniu. Przy całościowej ocenie przestępstwa zostają one „wliczone” w przestępstwo. Czyny te łączy więź czasowa i bliskośc sytuacyjna. W przypadku jeśli tych czynników nie ma to czyny te są osobno karane. Są to czyny stanowiące:
etapy realizacji np. czyn przygotowania jest wliczony w przestępstwo dokonania jeżeli ono zaistniało a karany jest tylko czyn dokonania
czyny towarzyszące np. sprawca zużył benzynę, która znajdowała się w ukradzionym samochodzie, lub w przypadku zgwałcenia czynem towarzyszącym jest krótkotrwałe pozbawienie woności
czyny następcze dotyczące w szczególności owoców przestępstwa, np. sprawca kradzieży, który dokonał zniszczenia przedmiotu odpowiada jedynie za samą kradzież
ZBIEG PRZESTĘPSTW
Dotyczy sytuacji, kiedy poszczególne czyny nie stanowią jednego przestępstwa, ale podlegają osobnemu ukraraniu i są to odrębne przestępstwa w jednym postępowaniu. Jest to tzw. realny zbieg przestępstw. mówimy o nim w przypadku, gdy ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie, tj. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw. Orzekanie za przestępstwo, które zostało dokonane po prawomocnym orzeczniu innego sądu, różni się od zbiegu przestępstw a zachodzą podstawy do wydania wyroku łącznego.
1) Zbieg przestępstw może być zarówno jednorodzajowy jak i wielorodzajowy.
Osądzanie takich przestępstw polega na wymierzeniu kary za każde przestępstwo osobno a następnie orzeczeniu kary łącznej. Stosuje się systemy wymiaru kary łącznej :
system kumulacji polega na zwykłym zsumowaniu kar wymierzonych za poszczegolne przestępstwa
system absorpcji polega na tym, że najsurowasza kara pochłania pozostałe
system asperacji polega na zaostrzeniu najsurowszej z wymierzonych kar
system mieszany taki obowiązuje w polskim prawie karnym przewiduje on w zasadzie łącznie kar tego samego rodzaju (np. pozb.wol z pozb.wol.)
redukcyjny - polega na obniżeniu kary ustalonej w wyniku zsumowania kar jednostkowych orzeczonych za poszczególne przestępstwa.
oparty na zasadzie asperacji - określa się zasady wymiaru kary łącznej na podstawie kar wymierzonych jednostkowo, przy czym podstawą wymiaru kary łącznej jest najsurowsza z kar jednostkowych podlegająca obostrzeniu przewidzianemu w ustawie.
Polski kodeks karny z 1997 roku opiera się na systemie mieszanym z tym, że sąd ma możliwość zastosowania pełnej absorpcji orzeczonych kar, jak i ich sumy
Granice wymiaru kary łącznej :
dolna granica kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymierzonych kar (minimum)
górna granica są dwie : I maximum kara łączna nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych; II maximum określone oddzielnie dla każdego rodzaju kary (grzywna 540 stawek dziennych, ogr.wol. 18 m-cy, pozb.wol. 15 lat)
* wyjątek od zasady można łączyć kary pozb.wol. i ogr.wol. w takiej sytuacji karę ogr.wol. przelicza się na karę pozb.wol. (1 m-ąc ogr.wol. = 15 dniom pozb.wol.)
+ ! 1 w przypadku gdy jedna z wymierzonych kar jest karą 25 lat lub dożywotniego pozb.wol. wymierza się karę łączną wg systemu absorpcji
+ ! 2 w przypadku zbiegu kilku kar 25 lat pozb.wol. sąd może wymierzyć jako karę łączną karę dożywotniego pozb.wol.
+ ! 3 w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozb.wol., ogr.wol. lub grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki warunkowego zawieszenia
ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY
Zbieg przepisów jest to taka sytuacja gdy ten sam czyn wyczerpuje znamiona kilku typów czynu zabronionego. Np. Zieliński wyciąga nóż, przykłada go do szyi, a ofiara oddaje portfel i ucieka.
Mamy do czynienia z kradzieżą, groźbą i rozbojem. Np. Mężczyzna zaciąga kobietę w krzaki i ją gwałci a następnie aby go nie wydała dusi ją. Czyn ten ma znamiona związane ze zgwałceniem i zabójstwem w związku ze zgwałceniem. Czyny te realizują znamiona kilku przepisów ustawy.
W ocenie co to jest ten sam czyn należy badać:
1. stronę podmiotową (stosunek psychiczny sprawcy do czynu)
2. jedność miejsca,
3. jedność czasu,
4. jedność osób uczestniczących w popełnieniu czynu.
Jeżeli na wszystkie te przesłanki będzie odpowiedź pozytywna, wówczas można powiedzieć o tym samym czynie. W przypadku czasu i miejsca mogą nastąpić wyjątki.
W teorii mamy do czynienia ze zbiegami przepisów:
Pozornym.
Właściwym i niewłaściwym.
1) Zbieg pozorny zachodzi w sytuacji gdy czyn wyczerpuje znamiona dwóch lub więcej przepisów ustawy ale faktycznie możemy go wyłączyć na podstawie reguły specjalności. Przepisy te pozostają wobec siebie w stosunku nadrzędności, podrzędności. Jest to tzw. wielość czynów. Pojęcie to ma zastosowanie do wypadków, w których na podstawie wyraźnego przepisu lub reguł wykładni prawa wielość czynów uważa się za jedno przestępstwo.
Reguła specjalności wyraża się w regule, że przepis szczególny wypiera zastosowanie przepisu ogólnego. Zasada ta działa przede wszystkim w wypadkach typów kwalifikowanych i uprzywilejowanych, które jako przepisy szczególne eliminują stosowanie przepisu dotyczące typu podstawowego. Np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem - wyczerpuje pozornie znamiona zabójstwa i zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, ale tylko pierwsza kwalifikacja jest właściwa.
2) Zbieg niewłaściwy (pomijalny). znaczna część doktryny nie utożsamia zbiegu pozornego z pomijalnym, uważając, że w wypadku zbiegu pomijalnego zachodzi zbieg rzeczywisty, bowiem czyny się krzyżują jednak należy go pominąć przy kwalifikacji prawnej czynu.
Eliminacja takiego zbiegu następuje w sposób taki, że najpierw stawiamy pytanie czy dla oddania całości zawartości bezprawia czynu wystarczy powołanie jednego przepisu ustawy. Stosuje się do tego celu regułę subsydiarności i regułę konsumpcji.
Reguła konsumpcji oznacza, że zakwalifikowanie zachowania na podstawie jednego z przepisów czyni zbędnym z punktu widzenia potrzeby oddania zawartości bezprawia kwalifikowanie zachowania sprawcy także z drugiego przepisu. „lex consuments derogat legi consumptae”. Nie trzeba kumulatywnie kwalifikować czynu, jeżeli znamiona jednego typu są uwzględnione w opisie znamion drugiego.
Np. kradzież z włamaniem konsumuje przepis o uszkodzeniu rzeczy. Np. Zieliński wyciąga nóż, przykłada go do szyi, a ofiara oddaje portfel i ucieka. Mamy do czynienia z kradzieżą, groźbą i rozbojem.
Zastosujemy tutaj regułę konsumpcji. Mamy do czynienia z art. 190, 278 i 280. Art. 280 par. 1 w opisie znamion zawiera znamię kradzieży z art. 278 oraz znamię groźby przemocy zawartej w art. 190.
Reguła subsydiarności „lex primaria derogat legi subsydiaria” przepis główny uchyla przepis posiłkowy. Przepis posiłkowy ma zastosowanie tylko wówczas gdy nie stosuje się przepisu głównego). Zasada subsydiarności zakłada istnienie typów głównych i pomocniczych czynu zabronionego. Zaistnienie typu głównego wyłącza zastosowanie typu pomocniczego. Obecnie ta zasada odnosi się tylko do sprzedajności funkcjonariusza publicznego, nie stosuje się przepisu o nadużyciu władzy przez funkcjonariusza publicznego jeżeli wyczerpie on znamiona innego przestępstwa lub jeżeli przekroczenie uprawnień należy do znamion.
Zbieg właściwy. Mamy z nim do czynienia gdy nie możemy w kwalifikacji podać jednego przepisu ustawy. Jeden i ten sam czyn narusza znamiona co najmniej 2 różnych przepisów ustawy ale dla oddania całości bezprawia zachowania sprawcy w kwalifikacji prawnej nie możemy pominąć żadnego z naruszonych przepisów.
Np. gdy policjant podczas przeszukania pomieszczenia ukradł zegarek popełniając przestępstwo kradzieży i jednocześnie przekroczenia uprawnień. 231§2 w zw. z art. 278§1 w zw. z art. 11§2
Albo np. Mężczyzna zaciąga kobietę w krzaki i ją gwałci a następnie aby go nie wydała dusi ją.
Czyn ma znamiona związane ze zgwałceniem i zabójstwem w związku ze zgwałceniem.
Dla oddania całości zawartości bezprawia będzie niewystarczającym oskarżenie go o zabicie w związku z gwałtem (bo to zabójstwo w specyficznych okolicznościach, które to okoliczności nie są penalizowane) Oskarża się go o przestępstwo polegające na tym, że zgwałcił a następnie zabił powołując trzy przepisy.
Sprawcę będziemy oskarżać za jedno przestępstwo kumulatywne.
W takim przypadku sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującą karę najsurowszą nie wykluczając orzekania środków karnych na podstawie pozostałych przepisów.
Eliminacyjny bieg przepisów ustawy polegał na tym, że wskazywało się sprawcę i wymierzało karę tylko na podstawie najsurowszego przepisu.
Idealny zbieg przestępstw funkcjonuje na gruncie szeroko pojętego prawa karnego. Polega na tym, że przyjmuje się założenie, że sprawca popełnił tyle przestępstw ile przepisów ustawy naruszył. Funkcjonuje w kodeksie wykroczeń. Gdy czyn stanowi zarówno przestępstwo jak i wykroczenie to skazuje się za przestępstwo i za wykroczenie a wykonuje się karę surowszą.
Są przestępstwa prywatnoskargowe, publicznoskargowe i publicznoskargowe na wniosek.
Aby można było stosować kumulatywną kwalifikację, musimy mieć do czynienia z wnioskiem.
Kary
1. Pojęcie kary kryminalnej: kara za przestępstwo nazywana jest karą kryminalną (od łac. krimen- tzn. przestępstwo.
2. Ogólne cechy kary kryminalnej:
a) jest konsekwencją wobec sprawcy, który popełnił czyn zabroniony,
b) stanowi dezaprobatę wobec zachowania sprawcy,
c) powinna stanowić dolegliwość dla sprawcy,
d) odróżnia się od innych kar tym, że wymierzana jest w imieniu państwa i przez odpowiedni organ (sąd),
e) wymiar kary, zależy od, także od społecznej szkodliwości czynu i stopnia zawinienia,
f) kara powinna być wykonana osobiście przez sprawcę. Kara czasami dotyka też najbliższą rodzinę sprawcy.
3) Cele/funkcje karne:
a) cel sprawiedliwościowy: kara ma być sprawiedliwą odpłatą wobec sprawcy za popełnienie czynu zabronionego. Nie powinna mieć charakteru zemsty czy odwetu. By była sprawiedliwa musi być współmierna do: (1) stopnia winy sprawcy, (2) stopnia społecznej szkodliwości. Prawo musi być odporne na naciski opinii publicznej, musi także kształtować kary w ramach systemu prawa, a nie podnosić ich represyjności pod wpływem określonych zdarzeń (przestępstw).
b) prewencja indywidualna: kara powinna mieć na sprawcę wpływ wychowawczy, resocjalizacyjny, terapeutyczny. W ten sposób ma ona wpływać na sprawcę w taki sposób by kształtować jego postawę i system wartości, tzn. po to by nie popełnił więcej przestępstwa.
c) prewencja generalna: jej istota polega na oddziaływaniu kary na społeczeństwo. Współcześnie takie oddziaływanie kary powinno polegać na nieuchronności kary i szybkości jej wymierzania.
4) Katalog kar w polskim kodeksie karnym:
a) katalog kar z KK (1997r.): grzywna, ograniczenia wolności, pozbawienie wolności (od 1 miesiąca d o15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.
b) specyfika podziału kar w polskim KK: taki układ kat w kodeksie, wskazuje na to, że ustawodawca wskazuje na orzekanie kar wolnościowych, a dopiero w ostateczności kar izolacyjnych.
5) Kara Grzywny:
a) obecnie w Polsce kara grzywny wymierzana jest w systemie stawek dziennych (tax dziennych). Jej orzekanie odbywa się w 2 etapach:
-> Etap I: sąd ustala liczbę stawek dziennych. Mieści się ona w przedziale od 10 stawek do 360 stawek dziennych (a nawet 540 przy nadzwyczajnym zaostrzeniu kary). Na tym etapie sąd bierze pod uwagę stopień winy sprawcy i stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego.
-> Etap II: polega na ustaleniu przez sędziego wartości jednej stawki dziennej (od 10 zł do 2000zł). Na tym etapie sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, sytuację rodzinną, majątkową i możliwości zarobkowe. Następnie mnoży ilość stawek przez ich wartość otrzymuję ilość grzywny.
b) Przesłanki orzekania Kary grzywny:
- może być orzeczona samoistnie lub obok kary pozbawienia wolności (kara kumulatywna)
- gdy występuje w alternatywie z karą ograniczenia i pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności (sąd ma możliwość swobody wyboru)
- w ramach zamiany kary pozbawienia wolności za przestępstwo zagrożone karą nie przekraczające 5 lata pozbawienia wolności
- w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary.
- w ramach instancji warunkowego zawieszenia pozbawienia lub ograniczenia wolności.
c) Przesłanki specjalne: KK przewiduję , że nie powinno się orzekać kary grzywny jeżeli sytuacja majątkowa sprawcy wykazuje, że nie może on uiścić grzywny.
d) Zalety kary grzywny:
- taniość wykonania i zasilenie budżetu państwa.
- nie powoduję kontaktu ze światem przestępczym i nie odrywa sprawcy od naturalnego dla niego środowiska.
- wykazuje nieopłacalność przestępstwa.
e) Zalety grzywny wymierzonej w systemie tax-y dziennej:
- odporność na inflację
- dostosowanie wymiaru kary grzywny do możliwości finansowych skazanego
f) Skutki nie uiszczenia grzywny przez skazanego:
- wszczęcie postępowania egzekucyjnego
- zastępcza kra pozbawienia ograniczenia wolności
- w ramach KK Wykonawczego grzywnę można zamienić na pracę użyteczną społecznie.
6. Kara Ograniczenia Wolności:
a) Regulacja kary ograniczenia wolności w KK:
(1) można ja wymierzyć w okresie od 1 miesiąca do 12 miesięcy (przy nadzwyczajnym zaostrzeniu kary jej wymiar może być podniesiony do 18 miesięcy). Skazany na tą karę jest zobowiązany do informowania sądu o przebiegu kary.
(2) skazany bez zgody sądu nie może opuszczać miejsca pobytu
(3) skazany ma obowiązek pracy wskazanej przez sąd (praca ta ma być kontrolowana, nieodpłatna, użyteczna społecznie i wykonana w na cel wskazany przez sąd (np. dla zakładu pracy).
(4) praca ma być wykonywana w wymiarze 20-40 godzin w stosunku miesięcznym.
(5) jeśli skazany pracuje w jakimś zakładzie to nie musi zmieniać miejsca pracy, ale z jego pasji na rzecz skarbu państwa lub na cel wskazany przez sąd należy potrącić od 10-25% tej pensji.
(6) podczas wykonywania kary skazany nie może rozwiązać stosunku pracy.
(7) przy decydowaniu o skierowaniu skazanego do konkretnej pracy należy wysłuchać skazanego.
b) Obowiązki dodatkowe:
-> sąd może oddać skazanego pod dozór prokuratora, osoby godnej zaufania lub innej instytucji lub organizacji społecznej, której celem jest zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
-> sąd może nałożyć także obowiązki:
(1) obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, (2) przeprosin pokrzywdzonego, (3) łożenia na utrzymanie rodziny (3) powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub zażywania narkotyków (4) lub obowiązek uiszczenia świadczenia pieniężnego.
c) Przesłanki orzekania kary ograniczenia wolności:
(1) gdy kara ograniczenia wolności występuje w sankcji z karą grzywny lub pozbawienia wolności,
(2) gdy występuje w alternatywie z grzywną,
(3) jeżeli popełnione przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności poniżej 5 lat pozbawienia wolności to sąd mając do wyboru grzywnę/ograniczenie wolności i pozbawienie wolności, orzeka ograniczenie wolności (zamiast pozbawienia)
(4) w ramach instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary.
d) Konsekwencje nie wykonania obowiązków nałożonych przy karze ograniczenia wolności:
- zastępcza kara pozbawienia wolności,
- zamiana na karę grzywny,
- w przypadku instytucji probacyjnych, wznowienie postępowania/wymierzenie kary.
7. Kara Pozbawienia Wolności
a) Przyczyny kryzysu kary pozbawienia wolności: deprawacja potrzeb człowieka (brak możliwości wyboru, kontaktu z rodziną, intymności, bezpieczeństwa, występowanie subkultur więziennych, stygmatyzacja społeczna.)
b) Charakterystyka kary pozbawienia wolności:
- kara tzw. terminowa pozbawienia wolności od 1 miesiąca do 15 lat
- kara kwalifikowana: 25 lat pozbawienia wolności - przewidziana za ciężkie przestępstwa przeciw życzy.
c) Kara dożywotniego pozbawienia wolności
d) Kara śmierci
- w systemie socjalistycznym w Polsce wykonywano kilkanaście takich kar
- (m.in. za przestępstwa ekonomiczne! - lata 60)
- kara śmierci jest opłacalna dla państwa pod względem ekonomicznym
- kary śmierci nie wykonuje się od 1996 roku (moratorium od 1985r.)
e) Rodzaje zakładów karnych:
- zakład dla młodocianych
- zakład dla odbywających karę po raz pierwszy
- zakład dla recydywistów penitencjarnych
- zakłady karne wojskowe
f) Typy zakładów karnych:
- zakłady zamknięte
- zakłady pół-otwarte
- zakłady otwarte
WYMIAR KARY
1. Ustawowy wymiar kary- określa rodzaj i rozmiar kar, które mogą być wymierzone przez sąd. Określa granice swobody orzekania przez sędziego. (jest zawarty w K.K.)
2.Sądowy wymiar kary- polega na orzeczeniu kary, środka karnego lub środka probacyjnego w stosunku do konkretnego sprawcy w konkretnej sprawie. Orzekając karę może wybrać wyłącznie karę lub środek karny przewidziany w kodeksie karnym (w treści konkretnego przepisu). Sąd obowiązany jest jednak dostosować się do granic określonych przez ustawowy wymiar kary. (jest modyfikacją wymiaru kary zawartą w K.K. -> ale tylko w granicach K.K.)
A. Zasady sądowego wymiaru kary:
1) Zasada względnej swobody sądu przy wymiarze kary: Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę i w ramach zebranych dowodów.
2) Zasada humanitaryzmu: kara musi być zawarta w aktach normatywnych rangi ustawy, oraz sąd musi traktować skazanego z poszanowaniem jego godności.
3) Zasada indywidualizacji kar i środków karnych: Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.
4) Zasada preferencji kar i środków nieizolacyjnych.
5) Zasada zaliczenia faktycznego pozbawienia lub ograniczenia wolności na poczet orzeczonych kar lub środków karnych.
6) Zasada oznaczoności kar i środków karnych: kary muszą być jasne dla sprawcy, gdyż nie ma kar w naszym systemie prawnych bezwzględnie nieokreślonych.
B. Dyrektywy sądowego wymiaru kary- dyrektywy, którymi sąd powinien kierować się, wymierzając karę i środki karne.
1. Dyrektywy ogólne: (dla ogółu sprawców/wszystkich kategorii sprawców).
- dyrektywa sprawiedliwościowa: wymaga, by kara była współmierna do: stopnia winy sprawcy oraz stopnia społecznej szkodliwości czynu.
- dyrektywa prewencji indywidualnej- przy wymiarze kary sąd powinien brać pod uwagę cele
zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego. Wymierzona kara ma służyć zapobieżeniu ponownemu popełnieniu przestępstwa przez sprawcę i wychować go na przyszłość. (prewencja negatywna)
- dyrektywa prewencji ogólnej - ma oddziaływać na całe społeczeństwo i służyć kształtowaniu jego świadomości prawnej. (prewencja pozytywna)
2. Dyrektywy szczególne: (dla konkretnego sprawcy)
- dyrektywy wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych: (1) sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować oraz (2) wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
- dyrektywy orzekania grzywny: (1) ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych. (2)Grzywny nie orzeka się, jeżeli sprawcy, niema możliwości jej uiścić, albo wyegzekwować w inny sposób.
- dyrektywy orzekania kary 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności: (jeżeli przemawiają za tym racjonalne względy tj. wysoki stopień szkodliwości społecznej).
C. Okoliczności wpływające na wymiar kary i środków karnych:
(1) motywację i sposób zachowania się sprawcy,
(2) popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim,
(3) rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,
(4) rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa,
(5) właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości.
(6) pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.
NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY
Nadzwyczajne złagodzenie kary - polega na wymierzeniu kary niższej niż dolna granica kary przewidzianej za dane przestępstwo lub kary łagodniejszego rodzaju niż jest przewidziana w sankcji.
A. Fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary:
1) W wypadkach wskazanych w ustawie: np.:
- skuteczny czynny żal gdy sprawca sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób.
- jeżeli sprawca zwróci rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym
2) W stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze
3) W szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa tzn. gdy:
a) pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,
b) przemawia za tym postawa sprawcy, zwłaszcza, gdy czynił starania o naprawienie szkody lub ojej zapobieżenie,
c) jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.
4) Na wniosek prokuratora: w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności
5) Na wniosek prokuratora o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy (w sprawach drobnych, kiedy sprawca się przyznał, zazwyczaj za zgodą pokrzywdzonego).
B. Obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary
1) w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa (chodzi o przestępstwa poważne), jeżeli ujawni on (do momentu rozpoczęcia przewodu sondowego) wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (jest to tzw. instytucja małego świadka koronnego),
2) w stosunku do sprawcy przestępstwa prania pieniędzy, który czynił starania zmierzające do ujawnienia wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia
3) w stosunku do nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego stanowiącego przestępstwo, a w chwili orzekania ukończył lat 18, gdy zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym, lecz sąd wymierza karę, uznając, że stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe.
4) instytucja czynnego żalu: zazwyczaj jak jest skuteczna to nadzwyczajne złagodzenie kary jest obligatoryjne, a jeżeli nie jest skuteczna to fakultatywna. (wyjątki przy odstąpieniu od kary)
C. Zasady nadzwyczajnego złagodzenia kary
1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
2) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
3) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.
D. Zamiana rodzaju kary
- Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny.
Odstąpienie od wymierzenia kary
Odstąpienie od wymierzenia kary polega na całkowitej rezygnacji z wymierzenia kary i środka karnego lub na częściowym odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu tylko środka karnego.
A. Fakultatywne odstąpienie od wymierzenia kary:
1) w wypadkach przewidzianych w ustawie, np.:
- jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego,
- jeżeli naruszanie nietykalności wywołane było wyzywającym zachowaniem pokrzywdzonego
2) w stosunku do tzw. małego świadka koronnego: zwłaszcza, gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.
3) w sprawie o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat (chodzi o występki) albo w alternatywnie z grzywna, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności, gdy społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, jeżeli sąd orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione. Nie można zastosować w stosunku do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.
B. Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary:
1) gdy przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.(chociaż wina nadal może być przez sąd uznana!)
2. Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego
Nadzwyczajne obostrzenie kary (N.OK.)
Nadzwyczajne obostrzenie kary pozwala sądowi na orzeczenie kary surowszej niż przewidziana za dane przestępstwo lub nakazuje wymierzenie kary powyżej dolnej granicy. Sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy.
N.O.K jest przewidziane w wypadkach
1. Recydywa specjalna podstawowa:
Okoliczności: Sprawca musiał być wcześniej skazany za przestępstwo umyślne, gdzie wymierzona została kara pozbawienia wolności na co najmniej 6 miesięcy i popełnił następne przestępstwo w przeciągu 5 lat po odbyciu tej kary i owo nowe przestępstwo było podobne do tego za które dostał wcześniejszy wyrok, (podobieństwo w sposobie działania -np. przemoc, podobieństwo jeżeli chodzi o rodzaj zaatakowanego dobra prawnego, lub podobieństwo bezpośrednie).
Kara: Sąd może (alternatywa) wymierzyć karę przewidzianą za to nowe przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
2. Recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa):
Okoliczności: Jeżeli sprawca został skazany za przestępstwo na warunkach recydywy specjalnej podstawowej i odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienie wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu u zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo z wykorzystaniem przemocy lub groźbą jej użycia:
Kara: Sąd wymierza (obligatoryjnie) karę pozbawienia wolności przewidzianą za to przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia a może (alternatywne) ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
3. Osiągnięcie stałego źródła dochodu z popełniania przestępstwa:
Kara: Taka sama jak za multirecydywę.
4. Popełnienie przestępstwa w grupie albo związku mającym na celu popełnienie
przestępstwa:
Okoliczności: a) Grupa przestępcza - składa się co najmniej 3 zorganizowanych osób, które chcą popełnić przestępstwo, b) związek przestępczy - charakteryzuje się hierarchicznością i jest większy od grupy, poza tym ma dużo lepiej zarysowaną strukturę, c) Organizacja przestępcza/mafia: składa się z kilku związków przestępczych. Kara: taka sama jak za multirecydywę.
5. Popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym:
Okoliczności: jest czynem zabronionym zagrożonym karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat pozbawienia wolności w celu:
poważnego zastraszenia wielu ludzi
zmuszenia organu władzy RP lub organu innego państwa lub organu międzynarodowego do podjęcia lub zaniechania określonych czynności
wywołanie poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce RP. Kara: taka sama jak za multirecydywę.
6. a) Popełnienie występku o charakterze chuligańskim, b) przy ciągu przestępstw, w
razie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji w stanie
nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegnięcie z miejsca zdarzenia.
Instytucje Probacji:
I:[definicja] - Probation: (ang.) - próba czyli instytucja probacyjna to taka instytucja w której istotną rolę odgrywa obowiązek nałożony na osobę skazaną. Idea probacji powstała na przełomie XIX-XXw. W wyniku praktyki sądów USA i Ang. Ich doświadczenie nakazało, że na sprawcę przestępstwa, nie zawsze należy oddziaływać poprzez skazanie i na wykonanie tej kary. Sędziowie w tych krajach doszli do wniosku, że ze względu na dotychczasowe życie sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, które pozwalają stwierdzić, żę nie wejdzie już na drogę przestępstwa należy wobec takich sprawców oddziaływać wychowawczo w ten sposób, że powinni oni być zobowiązani do wykonywania określonych obowiązków.
II: Systemy probacji:
system anglo-amerykański: następuje zawieszenie wydania orzeczenia o jakimkolwiek karze. Sąd orzeka natomiast warunki próby. Jeśli osoba ich nie zrealizuje zostanie wydany wyrok.
system francuzko-beligijski: następuje zawieszenie wykonania orzeczonej kary przez sąd. Poza tym sąd orzeka warunki próby w tym istotą rolę odgrywa urząd prokuratora.
system skandynawski: warunkowo zawiesza się ściganie
III: Historia: Wraz z upływem czasu od 2 wojny światowej rozbudowano katalog obowiązków probacyjnych. W krajach socjalistycznych nie występowała instytucja prokuratora, a skazanego oddawano w nadzór dla kolektywu pracowniczego. W Polsce istniała instytucja prokuratora, ale sąd mygł też orzec o oddani sprawcy pod nadzór osoby godnej zaufania lub instytucji (a alternatywie dla prokuratora) W polskim PK od 1969 r. obowiązują 3 instytucje probacyjne.
warunkowe umorzenie postępowania
warunkowe zawieszenie kary
warunkowe przedterminowe zwolnienie.
Ad1. Warunkowe umorzenie postępowania:
a) stosowane przez sąd lub na wniosek prokuratora
b) przesłanki stosowania w.u.p
* merytoryczne:
1. wina i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna ( o stopniu winy sąd decyduje w oparciu o art. 115 par 2, a także o psychologiczną i normatywną teorie winy.
2. okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości (sprawca nie musi się przyznać do winy, bo sąd sam może uznać, że zdarzenie przebiegło tak, a nie inaczej)
3. sprawca nie może być karany wcześniej za przestępstwo umyślne
4. okoliczność czynu, postawa sprawcy, jego warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie że pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni więcej przestępstwa.
* formalne:
1. popełnione przestępstwo zagrożone jest karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienie wolności.
- w wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, w. u. p. może być zastosowane przy każe pozbawienia wolności nie przekraczającej 5 lat.
c) Czas w.u.p: warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od 1 roku do 2
lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
d) rodzaje obowiązków nakładanych przez sąd:
* obligatoryjne:
1. sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części
* fakultatywne: (a w zależności od okoliczności sprawy).
1. w okresie próby sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie.
2. informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
3. przeproszenia pokrzywdzonego,
4. wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
5. powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,
6. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających
7. orzec świadczenie pieniężne
8. zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2
e) sposób zakończenia umorzonego postępowania:
* skutki pozytywne: obligatoryjne
- Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż po zakończenia okresu próby + 6 miesięcy. Skazanie po tym czasie ulega zatarciu !
* skutki negatywne: obligatoryjne:
- Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany
* skutki negatywne: fakultatywne:
- Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż umyślne, jeżeli uchyla się od nadzoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
Ad 2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary
a) w.z.w.k. można wszystkie rodzaje kary, a więc: grzywnę ograniczenie i pozbawienie wolności.
b) przesłanki:
* Merytoryczne:
1. pozytywna prognoza kryminologiczna: czyli postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
* Formalne:
1. zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna,
2. <wyjątek> zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 5 lat, gdy sprawca współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, przekazał organom prowadzącym postępowania informację o tych przestępcach lub przestępstwie - instytucja małego świadka koronnego,
3. <wyjątek II> zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności, gdy wystąpi z tym wnioskiem prokurator, wobec sprawcy, który niezależnie od wyjaśnień składanych w swojej sprawie, wyjawi przed organem ścigania istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi względem przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat więzienia.
c) cele warunkowego zawieszenia wykonywania kary:
- celem polega na tym, że poprzek zawieszenie kary zapobiega się powrotowi sprawcy do przestępstwa, oszczędzając na karze pozbawienia wolności.
d) okres trwania próby (który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia):
* negatywne:
- Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy: multirecydywisty (nie ma wyjątku) i sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił stałe źródło dochodu, sprawca, który popełnił przestępstwo w zorganizowanej grupie przestępczej lub przestępstwo teroryzmy (uwaga są wyjątki)
- Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim,
* pozytywne:
1. od 1 roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności
2. od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
3. od 3 do 5 lat w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec
- sprawcy młodocianego lub,
- sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił stałe źródło dochodu, sprawca, który popełnił przestępstwo w zorganizowanej grupie przestępczej lub przestępstwo teroryzmu, gdy sprawca (jego wyrok nie więcej niż 5 lat) współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, przekazał organom prowadzącym postępowania informację o tych przestępcach lub przestępstwie - instytucja małego świadka koronnego,
- lub gdy wystąpi z tym wnioskiem prokurator, wobec sprawcy, który niezależnie od wyjaśnień składanych w swojej sprawie, wyjawi przed organem ścigania istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi względem przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat więzienia.
4. [wyjątek] sąd może przedłużyć okres próby od 2-10 lat wtedy kiedy wymierza karę do 5 lat więzienia wobec sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił stałe źródło dochodu, sprawca, który popełnił przestępstwo w zorganizowanej grupie przestępczej lub przestępstwo teroryzmy osoby, która ujawniła wobec odpowiedniego organu istotne okoliczności na temat innych przestępstw. (czyli art. 60 par 3 i 4).
e) obowiązki próby
* fakulatatywne:
1. sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych. Jeżeli po wpłaceniu grzywny nastąpi (z różnych przyczyn) zarządzenie o wykonaniu kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na podstawie § 1 nie podlega wykonaniu; kara
pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.
2. sąd może zobowiązać skazanego do informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
3. oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej
4. do przeproszenia pokrzywdzonego,
5. sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego
6. wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
7. wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
8. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
9. poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-
edukacyjnych,
10. powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, a także powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,
11. opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
12. innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
* obligatoryjne:
1. sąd orzeka obowiązek próby w postaci dozór wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
2. multirecydywusty,
3. wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych
f) sposób zakończenia okresu próby
* skutki pozytywne: obligatoryjne
- Warunkowo zawieszenie wykonania kary jest skuteczne nie później niż po zakończenia okresu próby + 6 miesięcy. Skazanie po tym czasie ulega zatarciu !
* skutki negatywne: obligatoryjne:
- Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił podobe przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany
* skutki negatywne: fakultatywne:
- Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż umyślne (lub nie podobne do wcześniejszego), jeżeli uchyla się od nadzoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
Ad3.Instytucja Warunkowego przedterminowego zwolnienia:
(definicja) Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia
reszty kary
a) Przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia:
* przesłanki Merytoryczne:
1. pozytywna prognoza kryminologiczna: gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
* przesłanki Formalne:
1. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej ½ kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach,
2. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary,
3. Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary
4. Skazanego określonego w art. 64 § 1 (recydywa specjalna podstawowa można warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 kary warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po 1 roku.
5. natomiast określonego w art. 64 § 2 (multirecydywa, terrorysta itp.) po odbyciu ¾ kary; warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po 1 roku.
b) czas próby po warunkowym przedterminowego zwolnienia:
- czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. +6 miesięcy
- jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata. +6 miesięcy
- w razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat. +6 miesięcy
c) obowiązki skazanego podczas czasu próby
- sąd może nałożyć obowiązki okresu próby (wszystkie),
- sąd może nałożyć środki karne (39 par 1-3)
(pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonym środowisku, zakaz prowadzenia pojazdów)
d) sposoby zakończenia okresu próby
* skutki pozytywne: obligatoryjne
- Warunkowo przedterminowe zwolnienie jest udane jeżeli minie zakończenia okresu próby + 6 miesięcy. Skazanie po tym czasie ulega zatarciu !
* skutki negatywne: obligatoryjne:
- Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił podobe przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany (wymierza ewentualną karę nową + to zostało ze starej)
* skutki negatywne: fakultatywne:
- Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż umyślne (lub nie podobne do wcześniejszego), jeżeli uchyla się od nadzoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. (wymierza ewentualną karę nową + to zostało ze starej)
Środki zabezpieczające
Definicja Środka Zabezpieczającego: są to środki mające zabezpieczyć sprawcę niebezpiecznego, który popełnił przestępstwo w związku z chorobą psychiczną, lub uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków. Sprawca izolowany jest w odpowiednim zakładzie leczenia lub zakładzie karnym.
a) cele stosowania środków zabezpieczających:
- zapobieżenie ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego w związku z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem.
b) rodzaje środków zabezpieczających:
1. o charakterze leczniczo-izolacyjnym
2. o charakterze administracyjnym
ad1) środki o charakterze leczniczo-izolacyjnym
1. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym:
* Przesłanki obligatoryjne:
- Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności (spowodowanej chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub innego zakłócenia czynności psychicznych), popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie. (nie musi być to zbrodnia wystarczy, że będzie to występek do 3 lat pozbawienia wolności. Lekarze ustalają czy sprawca jest przewidywalny i jaki jest jego stan).
* Czas pobytu:
- Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.
* Po zwolnieniu z zakładu:
- Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli (jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego), ale zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.
2. Umieszczenie sprawcy o ograniczonej poczytalności w zakładzie karnym
* Przesłanki fakultatywne:
- skazując sprawcę na karę bezwzględnego pozbawienia wolności (czyli bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.
* Czas pobyty
- Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają, sąd może sprawcę skazanego na karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, warunkowo zwolnić. Dozór nad tym sprawcą jest obowiązkowy!.
3. Umieszczenie w zakładzie zamkniętym (leczniczym) lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne
* Przesłanki fakultatywne
- Tylko przy skazywaniu przez sąd sprawcę na karę bezwzględnego pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) za przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w związku z zakłóceniem jego czynności psychicznych o podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna.
* Czas
Potrzebę wykonywania orzeczonego środka, sąd ustala w okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary.
4. Umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego:
* Przesłanki fakultatywne
- Tylko przy skazując sprawcę na karę bezwarunkowego pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia jej wykonania) za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.
* Wyjątek obligatoryjny
- Środka tego nie orzeka się, jeżeli sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.
* Czas pobyty
1. Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego nie określa się z góry; nie może on trwać krócej niż 3 miesiące i dłużej niż 2 lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie.
2. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie, o którym mowa wyżej.
3. [wyjątek]: W zależności od postępów leczenia sprawcy określonego wyżej sąd może go skierować, na okres próby od 6 miesięcy do lat 2, na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej, oddając go równocześnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej,
3b. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, jeżeli skazany w okresie próby uchyla się od poddania się leczeniu lub rehabilitacji.
3c. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego
umieszczenia skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, karę uważa się za odbytą z upływem okresu próby.
Ad2) środki o charakterze administracyjnym:
*Przesłanki fakultatywne
- Jeżeli sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności i jeżeli jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego, sąd może orzec tytułem środka zabezpieczającego:
1. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
2. zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,
3. obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz
opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
4. zakaz wstępu na imprezę masową
5. zakaz prowadzenia pojazdów,
6. przepadek przedmiotów lub korzyści uzyskanych bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa.
Przedawnienie
1 . Pojęcie i rodzaje przedawnienia
Przedawnienie oznacza niemożność karania z powodu upływu określonego czasu od chwili popełnienia przestępstwa. Powoduje to zniesienie karalności. Kodeks karny przewiduje dwa rodzaje przedawnienia: przedawnienie karalności i przedawnienie wykonania kary.
2. Przedawnienie karalności
Terminy przedawnienia zależą od ciężaru gatunkowego przestępstwa. Istotne jest zagrożenie karne oraz trybu ścigania danego czynu. Jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.
Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
3) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
4) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, 5) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.
Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego -. ustaje z upływem 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
Wskazane wyżej terminy przedawnienia ulegają przedłużeniu o 10 lat (dotyczy okresów przedawnienie 30, 20 i 15 łat) lub 5 lat (dotyczy pozostałych okresów), jeżeli przed ich upływem wszczęto postępowanie przeciwko osobie; ten dodatkowy termin liczy się go od zakończenia tego okresu.
3. Przedawnienie wykonania kary
Przedawnienie wykonania kary polega na niemożności wykonania kary. Zależy to od rodzaju i wysokości kary oraz rodzaju środka karnego. Nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:
1) 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą,
2) 15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,
3) 10 - w razie skazania na inną karę.
Wykonanie środka karnego w postaci (1)pozbawienia praw publicznych, (2)zakazu zajmowania określonego stanowiska, (3)wykonywania określonego zawodu lub (4)prowadzenia określonej działalności gospodarczej, (5)zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi, (6)obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, (7)zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, (8)zakazu prowadzenia pojazdów przepadku, (9)nawiązki i (10)świadczenia pieniężnego, przedawnia się po upływie 10 lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego, a (1)obowiązku naprawienia szkody - 15 lat.
4. Wyłączenie przedawnienia:
Przedawnienia karalności i wykonania kary nie stosuje się do:
a) przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych
b) umyślnego przestępstwa: (1)zabójstwa, (2)ciężkiego uszkodzenia ciała, (3)ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub (4)pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
c) zbrodni nazistowskich, zbrodni komunistycznych innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodni wojennych, stanowiących według prawa międzynarodowego zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne.
5. Spoczywanie biegu przedawnienia
1. Ustawa przewiduje spoczywanie biegu przedawnienia zarówno karalności, jak i wykonania kary. Polega to na tym, że przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego. Chodzi o przyczyny prawne, np. immunitet formalny.
2. Przedawnienie wykonania kary pozbawienia wolności nie biegnie w czasie odbywania kary.
Abolicja i zatarcie skazania
1. Abolicja polega na przebaczeniu i puszczeniu w niepamięć określonych czynów. Przepisy abolicyjne zawierane są w akcie amnestyjnym, a wyjątkowo w oddzielnym akcie abolicyjnym. Takimi aktami były dekret z 1981 i ustawa z 1989r. o przebaczeniu i puszczeniu w niepamięć niektórych przestępstw i wykroczeń.
2. Zatarcie skazania: polega na tym, że skazanie uważa się za niebyłe, a informacje o skazaniu usuwa się z rejestrów karnych. Zatarcie skazania jest zatem fikcją prawną polegającą na tym, że osoba skazana jest uznawana za niekaraną. Może ona oświadczać, że nie była karana, jak też żądać usunięcia informacji ojej karalności, np. z akt osobowych.
Zatarcie skazania następuje:
1) z mocy prawą 2) na mocy orzeczenia sądu, 3) w drodze ułaskawienia.
ad.l) Zatarcie skazania z mocy prawa
Zatarcie skazania z mocy prawa ma miejsce w wypadku:
a) upływu określonego okresu (art. 107 § 1, 3 i 4 KK),
1. W razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
2. W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
3. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
b) pomyślnego upływu okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary
c) uznania czynu przez ustawę za niezbroniony pod groźbą kary - pełna depenalizacja
ad. 2) Zatarcie skazania na mocy orzeczenia sądu
Zatarcie skazania w tym trybie uzależnione jest od orzeczenia sądu.
1. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.
2. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje na wniosek skazanego, wtedy sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.
3.Ograniczenia wysokości kary pozbawienia wolności dotyczą kary wymierzonej, niezależnie czy była ona odbyta w całości lub w części, czy była odbywana, czy też nie. Istotna jest jej wysokość określona w wyroku.
4. Nie jest możliwe zatarcie na mocy orzeczenia sądu kar dożywotniego pozbawienia wolności, kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary pozbawienia wolności przekraczającej 3 lata.
ad.3) Zatarcie skazania w drodze ułaskawienia
Indywidualny akt łaski Prezydenta RP może obejmować: (1)darowanie kary, (2)złagodzenie kary lub (3)uchylenie skutków skazania wynikających z prawomocnego skazania. Może polegać też na (4)restytucji, tj. przywróceniu utraconych praw.
3. Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.