WYKŁADY 1
Fitopatologia - dziedzina nauki o chorobach roślin.
I. SYMPTOMATOLOGIA - nauka o objawach chorobowych
II. ETIOLOGIA - nauka o czynniku powodującym chorobę (o przyczynie choroby)
np. o wirusach.
III. EPIDEMIOLOGIA - nauka o rozwoju chorób, źródłach infekcji, o wpływie war. zew.
na wyst. chorób roślin.
IV. PROFILAKTYKA I ZWALCZANIE
Objawy chorobowe - jest jawna reakcją rośliny na wyst. patogena, podatność na patogeny.
Typowe objawy chorobowe :
Zmiana zabarwienia - chloroza infekcyjna (np. bielenie, brązowienie, żółtaczka)
Nekroza (przez bakterie i grzyby)- obumieranie komórek, tkanek, całych organów co wyraża się brązowieniem, czarnieniem.
Zmiana postaci morfologicznej - kędzierzawość liści, liściozwój, deformacja
Więdnięcia - infekcyjne lub naczyniowe powodują czynniki chorobotwórcze, powodują brak przewodności tkanki przewodzącej. Objawy chorobowe nieodwracalne.
Czynniki zakaźne - choroby nieodwracalne (zmiany)
Niekiedy czynników chorobotwórczych nie widać a chorobę można poznać tylko po objawach (wirus, bakteria)
Grzyby - objawy widoczne na zew.
Objaw etiologiczny - uzewnętrznienie się patogena na powierzchni.
Nekroza, więdnięcie itp. - to typowy objaw chorobowy.
FAZY (PROCES) PROCES CHOROBY INFEKCYJNEJ.
infekcja - wniknięcie patogena do przestworów międzykomórkowych i zakażenie nawiązanie ścisłego kontaktu pasożytniczego. Typ infekcji różny od czynników chorób.
Aby nastąpiła infekcja to sama obecność patogena to mało ,musi dodatkowo być:
- patogen zdolny do zakażenie - zjadliwy wirulentne szczepy patog.
- podatna roślina
- warunki środowiska sprzyjające rozwojowi patogena.
2. inkubacja - pewien czas po którym czynnik chorobotwórczy zadomawia się At. Dojdzie do występowania objawów chorób.
3. właściwa choroba
4. wyzdrowienie - rzadko się zdarza przy czynnikach zakaźnych
5. wyrównanie - osiągnięcie normalnej fizjologii
Infekcyjne choroby powodują :
- wirusy
- fitoplagi
- bakterie
- grzyby
WIRUSY - badania rozpoczęto u schyłku XIX wieku. Pierwszą chorobą która zwróciła uwagę badaczy to mozaika tytoniu (wirusowa) nie stwierdzono występowania bakterii, pierwotniaków, dopiero holender udowodnił, że sok z mozaiki tytoniu (roślin chorych) przepuszczony jest czynnikiem nieznanym ale powodującym chorobę.
- Bejenuk - holender - wywołanie infekcji soku tytoniu i objawy mozaiki t.
- Mayur - Niemiec - mimo sączenia przez filtry bakteryjne
- Stanley - Amerykanin - w 1934 r. uzyskał silnie infekcyjne białko z soku tytoniu z objawami mozaiki.
- Klinkowski
WIRUS - zawiera cząsteczki białka otoczone cząsteczką kwasu nukleinowego RNA
Definicja wirusa wg Klinkowskiego
Wirus „ roślinny” to czynnik chorobotwórczy
- niedostrzegany w świetle mikroskopu zwykłego
- bez własnej przemiany materii
- rozmnażać się może tylko w żywych komórkach roślinnych
- pod względem chemicznym jest nukleoproteidem
Namnażanie wirusów - specyficzne powiększenie ilości wirusa
Cząsteczka wirusa musi zostać wprowadzona do żywej komórki roślinnej - musi zetknąć się z plazmolizą. Kwas RNA wyzwala się z cząsteczki wirusa, przechodzi do jądra komórki roślinnej i tam następuje replikacja.
Białko roślinne łączy się z kwasem RNA i powstaje wirus.
Komórka dostarcza energii i składników biochemicznych do replikacji RNA i budowy białka roślinnego.
Czynnik chorobotwórczy którego egzystencja związana jest z żywą komórką. Taki czynnik jest czynny, ścisły, obligatoryjny.
Namnażanie - to proces chemiczny powstają tzw. białka obce które nie służą ani roślinie ani wirusowi są toksyczne. Powodują objawy chorobowe.
Wirusy mogą przemieszczać się między komórkami dzięki plazmodesmom. Opanowany zostaje kolejny organ. Sok w roślinie jest źródłem zakażenia. Od zainfekowanej rośliny ulegają porażeniom kolejne rośliny → infekcje wtórne
Wirus może być przekazywany :
Biernie
Mechanicznie i biologicznie
Biologicznie - owady o aparacie kłująco - ssącym przenoszą wirusy z jednej zakażonej rośliny na zdrową.
Owady - na powierzchni kłujki, za jej pośrednictwem wirusy będą wkrótce przenoszone na roślinie. Wirusy te nietrwałe - okres musi być krótki, kilka godzin.
Owad za pomocą kłujki pobiera sok ,wchłania go do wnętrza swego ciała. Wirus odbywa okres inkubacji. Dalej jest wszczepiany do roślin zdrowych są to wirusy trwałe - pod względem przenoszenia. Wirus jest w ciele owada przez całe życie owada.
Mechaniczne przekazywanie - gdy dojdzie do zetknięcia się zawirusowanego soku z rośliną zdrowa.
- Ocieranie roślin
- Uszkodzenie korzeni przez nicienie
- Pasemkowanie.
Symptomy chorobowe :
Wirusy zimują np. w bulwie ziemniaka , korzeniu buraka, w częściach roślin, które zimują, w roślinach zimujących, w glebie, w ziarniakach bakterii i grzybów a wirusy tylko w grubonasiennych.
W glebie - wirusy porażające tytoń.
Właściwości fizyczne wirusów :
- trwałość In vitro - okres zachowania infekcyjności poza rośliną
- termiczny punkt inaktywacji - tem. Przy działaniu której przez 10 min. Inaktywuje się wirusa
- graniczny punkt rozcieńczenia - rozcieńczenie soku przy którym wirus traci właściwości infekcyjne.
Nomenklatura wirusów.
Pierwszy system: uwzględnia się łacińską nazwą rodzajową rośliny, na której pierwszy raz go wykryto i numer który mówi nam o liczbie wirusów notowanych na tej roślinie. Np. Nicotiana virus 1- wirus mozaiki tytoniu.
Drugi system angielski : nazwa wirusa określa rodzaj objawu i rośl. gospodarza
np. Tabaco mosaic virus - mozaika tytoniu
Trzeci system to literowe skróty nazw składające się z pierwszych liter słów nazwy angielskiej.
Np. TM/ mozaika tytoniu
Wykrywanie wirusów roślinnych
Metoda biologiczna roślin wskaźnikowych - oparta na szybkiej i specyficznej reakcji inokulizowanych roślin wskaźnikowych, wolnych od wirusów np. petunia dla wykorzystania wirusa brązowej plamistości pomidora.
Metoda serologiczna - wykorzystanie antygenowych właściwości białka wirusowego. Połączenie surowicy antywirusowej ze białka wirusa powoduje zmętnienie widoczne mikroskopowo.
Nowoczesna technika serologiczna opiera się na immunoenzymatycznym teście FLISA tj. stosowanie przeciwciał stęż. Z enzym. Alkaliczną fosfotozą i wiązanie się tego kompleksu z wirusem stosowanym masowo.
Technika PCR - służy do wykrywania kwasów nukleinowych a nie białek z wirusów.