Bariery wzrostu gospodarczego
W procesie wzrostu gospodarczego napotykamy na przeszkody, bardziej lub mniej trwałe. Mniej trwałe tzn. występujące przejściowo są najczęściej efektem wadliwego zaprojektowania czy zaplanowania przedsięwzięć gospodarczych, albo skutkiem nieprzewidzianych okoliczności. Natomiast te przeszkody, które mają charakter bardziej obiektywny, są trudniejsze do przezwyciężenia, są bardziej trwałe i nazywane są barierami wzrostu gospodarczego.
BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO
To różnego typu ograniczenia i przeszkody występujące w procesach wzrostu gospodarczego w jakimś okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są dość trwałe i trudne do przezwyciężenia, tym samym hamują wzrost gospodarczy.
W literaturze ekonomicznej wymienia się najczęściej następujące bariery wzrostu gospodarczego:
Instytucjonalną
Strukturalną
Kosumpcyjną
Siły roboczej
Surowcową
Żywnościową
Handlu zagranicznego
Technologiczną
Ekologiczną
Wśród barier istotną choć tylko pośrednią rolę odgrywają bariery psychiczne czy też psychospołeczne.
Z przesłanek społeczno - ekonomicznych wynikają bariery:
Konsumpcyjna
Siły roboczej
Surowcowa
Żywnościowa
Handlu zagranicznego
Barierę konsumpcji stanowią ograniczenia rozwojowe, będące wynikiem obniżenia poziomu konsumpcji kosztem wzrostu inwestycji. Ujawniają się one w sytuacji, w której wpływ spadku wydajności pracy na produkcję, wynikający z obniżenia poziomu konsumpcji, okazuje się większy od wzrostu produkcji uzyskanej z dodatkowych inwestycji zrealizowanych kosztem obniżenia poziomu spożycia
Bariera siły roboczej występuje w sytuacji braku owej siły roboczej.
Może mieć wymiar ilościowy, kwalifikacyjny i alokacyjny.
W wymiarze ilościowym występuje w sytuacji pełnego zatrudnienia, przy szybszym przyroście nowych miejsc pracy w stosunku do przyrostu ludności zdolnej do pracy.
W wymiarze kwalifikacyjnym bariera siły roboczej występuje wtedy kiedy struktura zawodowa zatrudnionych przestaje odpowiadać strukturze istniejącego lub nowo wprowadzonego aparatu wytwórczego.
W wymiarze alokacyjnym przejawia się nierównomiernym jej rozmieszczeniem terytorialnym i sektorowym.
Bariera surowcowa wiąże się z dostępnością do zasobów do zasobów bogactw naturalnych i ich wykorzystaniem. Jest wynikiem ich występowania w niedostatecznych ilościach lub nieopłacalności ich pozyskania. Wynika przede wszystkim z niedorozwoju bazy surowcowej.
Bariera żywnościowa dotyczy ona zarówno ograniczeń produkcji rolniczej, jak i ograniczeń zaopatrzenia społeczeństwa w żywność. Ujawnia się ona w całym obszarze gospodarki żywnościowej. Jej poziom i skuteczność zależy w dużej mierze od czynników przyrodniczych.
Bariera handlu zagranicznego wyznacza konkurencyjność danej gospodarki na rynku światowym, co jest związane z kształtowaniem wskaźnika relacji zmian cen towarów eksportowanych do zmiany cen towarów importowanych. Pogarszanie się tego wskaźnika oznacza zaostrzenie tej bariery. Przyczyny pojawienia się bariery handlu zagranicznego to:
Niezdolność gospodarki danego kraju do wyprodukowania wyrobów o takim standardzie, który umożliwiłby im wejście na konkurencyjny rynek światowy oraz otrzymanie korzystnych cen.
Ograniczone zdolności płatnicze państwa.
Bariera strukturalna jest ograniczeniem natury technicznej i dotyczy historycznie ukształtowanej struktury aparatu wytwórczego oraz niedoskonałej podzielności czynników wytwórczych. Wyraża się ona przede wszystkim daleko idącą niemożnością przestawienia struktury aparatu wytwórczego, tym samym poszczególne jego części okazują się być niedostosowane do zamierzonej struktury produkcji. Charakteryzuje ją również mała elastyczność aparatu wytwórczego.
Bariera technologiczna jest ograniczeniem mającym swoje źródło w poziomie osiągniętego postępu naukowo - technicznego. Wiąże się praktycznie ze wszystkimi wewnętrznymi barierami rozwojowymi. W największym stopniu jest związana z barierą strukturalną.
Bariera organizacyjna to ograniczenie możliwości pełnego i racjonalnego wykorzystania aparatu wytwórczego oraz pozainwestycyjnych czynników wzrostu dochodu narodowego. Związana jest z charakterem organizacji produkcji i pracy, planowaniem i zarządzaniem, a także kwalifikacjami kadr kierowniczych. Powstaje w sytuacji złej organizacji i niskiej kultury pracy, powodując nieefektywne wykorzystanie nowoczesnych maszyn i urządzeń produkcyjnych.
Bariera instytucjonalna to ograniczenia rozwojowe wywołane niedostosowaniem organizacyjnych form stosunków społecznych i ekonomicznych do wymagań postępu naukowo - technicznego i technologicznego. Przejawia się przestarzałą strukturą organizacji systemu kierowania i zarządzania gospodarką narodową oraz niewłaściwym podziałem kompetencji i uprawnień poszczególnych jego ogniw do podejmowania określonych decyzji gospodarczych.
Bariera ekologiczna ma odrębny charakter. Stanowi ją zbiór czynników ograniczający rozwój gospodarczy o charakterze naturalnym, to jest przyrodniczo - klimatycznym. Wiąże się z ograniczoną wydolnością naturalną, to jest ze zdolnością do regeneracji utraconych składników i neutralizacji składników obcych. Przekroczenie granic tej wydolności może spowodować olbrzymie straty gospodarcze, a w skrajnych sytuacjach nawet zagrozić egzystencji człowieka.
Do barier wzrostu gospodarczego zaliczyć również trzeba barierę psychiczną jeśli jest ona odnoszona do człowieka jako pojedynczej jednostki w szerszym znaczeniu mamy do czynienia z barierą psychospołeczną jeśli jest ona odnoszona do grup społecznych. Są one ważne ze względu na rangę przedsiębiorczości w procesach gospodarowania. Ich istotą jest poddawanie się przez człowieka ewentualnie grupę ludzi pewnym stereotypom myślenia, ograniczeniem wyobraźni i myślenia, a także zmniejszeniem wiary we własne siły.
Zjawiska ograniczeń rozwiązywania pewnych problemów, w tym gospodarczych w psychice człowieka są wywoływane zwykle lękiem i reakcjami obronnymi przed skutkami podejmowanych działań. Ich konsekwencja jest niewykorzystywanie obiektywnych możliwości działania jednostek i grup społecznych w zakresie posiadanej wiedzy, potencjalnych zdolności, doświadczeń zawodowych, istniejących możliwości techniczno-technologicznych potencjału produkcyjnego a także możliwości ekonomicznych poszczególnych podmiotów gospodarczych.
Wskazane i scharakteryzowane bariery wzrostu gospodarczego mogą się ujawniać pojedynczo lub funkcjonować zespołowo. Niektóre z nich wzajemnie potęgują swoją siłę, inne zaś są względem siebie neutralne.