Oskarżyciele i oskarżeni - krótkie omówienie, OSKARŻYCIEL PRYWATNY


OSKARŻYCIEL PRYWATNY

W sprawach o przestępstwa w zasadzie ścigane z oskarżenia prywatnego oskarżycielem przeważnie jest oskarżyciel prywatny. Wnosi on oskarżenie do sądu i popiera je, ale dysponuje też dużą swobodą co do późniejszego odstąpienia od oskarżenia i spowodowania przez to umorzenia postępowania.

Pokrzywdzony może wnieść oskarżenie do sądu w zasadzie w ciągu roku od czasu, gdy dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia .

Jeżeli akt oskarżenia wniesiony do sądu przez oskarżyciela prywatnego spełnia wymagane minimum warunków i został uiszczony wymagany ryczałt to skarga prywatna jest tą czynnością procesową która rozpoczyna postępowanie karne przed sądem . Proces zaczyna się w zasadzie wraz z wpłynięciem tej opłaconej skargi . Prezes sądu musi sprawdzić czy postępowanie jest dopuszczalne z punktu widzenia warunków dopuszczalności procesu. Podlega to badaniu jak w każdym innym postępowaniu. Stwierdzenie niedopuszczalności procesu, brak przesłanek dodatnich, lub istnienie ujemnych powoduje wówczas umorzenie postępowania już wszczętego, nie zaś odmowa wszczęcia go.

Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania . W sytuacji w której toczy się już postępowanie spowodowane skargą jednego z pokrzywdzonych, przyłączenie się do postępowania innych pokrzywdzonych tym samym czynem jest jedyna możliwą formą która im także pozwala wystąpić w roli oskarżycieli prywatnych . Oświadczenie wyrażające wolę przyłączenia się do procesu może być zgłoszone w dowolnej postaci. Wystarcza jeżeli oświadczenie pokrzywdzonego wskazuje na wolę przyłączenia się do istniejącego już konkretnie sformułowanego oskarżenia. Nowy przyłączający się oskarżyciel nie jest oskarżycielem posiłkowym w stosunku do pokrzywdzonego , który pierwszy wniósł oskarżenie . Są oskarżycielami równorzędnymi, mają w dalszym postępowaniu takie same uprawnienia. Odstąpienie od oskarżenia pierwszego z tych oskarżycieli nie powoduje skutku w postaci umorzenia całego postępowania.

W sprawach z oskarżenia prywatnego zasada skargowości ma o wiele szersze zastosowanie niż w innych postępowaniach karnych . Wyraża się to przede wszystkim w szerszej dyspozycyjności czynnościami procesowymi, a nawet procesem jako całością . Korzystać z niej mogą choć nie w jednakowym stopniu obie strony . Do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej oskarżyciel prywatny może sam zadecydować o tym czy proces będzie się nadal toczył czy nie, jest bowiem władny jednostronnie odstąpić od oskarżenia i spowodować przez to umorzenie postępowania . Po rozpoczęciu przewodu sądowego na tej rozprawie na umorzenie postępowania z powodu odstąpienia oskarżyciela prywatnego od oskarżenia potrzebna jest zgoda oskarżonego .

Oskarżyciel prywatny może odstąpić od oskarżenia aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Może on też w toku całego postępowania pojednać się z oskarżonym, co też powoduje umorzenie postępowania.

W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się , a w jego miejsce mogą wejść tzw. strony nowe.

Oskarżyciel prywaty w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania, ponosi koszty procesu .

OSKARŻENIE WZAJEMNE

Obowiązujące prawo dopuszcza oskarżenie wzajemne, które, jeżeli nie ma przesłanek negatywnych, powinno być rozpatrzone w tym samym postępowaniu. Oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpatruje wówczas łącznie obie sprawy.

Złożenie wzajemnego aktu oskarżenia nie powoduje powstania nowego dodatkowego procesu, który będzie się toczył razem z procesem wcześniej wszczętym, jest to tylko przekształcenie dotychczasowego postępowania w szczególny proces złożony, w którym kwestię odpowiedzialności karnej bada się w stosunku do obu przeciwstawnych stron.

Sąd wydaje jeden wyrok, rozstrzygający o odpowiedzialności karnej obu stron występujących w podwójnej roli : oskarżyciela i oskarżonego .

Oskarżenie wzajemne musi odpowiadać tym samym warunkom formalnym, które wymagane są od każdej skargi prywatnej, tzn. musi co najmniej wskazywać osobę wzajemnie oskarżonego, zarzucany mu czyn i dowody, na których opiera się oskarżenie .

Oskarżenie wzajemne może być wniesione tylko przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, który jest pokrzywdzonym, nie może ono dotyczyć strony zastępczej, działającej zamiast pokrzywdzonego, po jego śmierci. Nie można też wytoczyć oskarżenia wzajemnego oskarżycielowi prywatnemu, który jest osobą prawną albo instytucją państwową, samorządową lub społeczną, nie posiadającą osobowości prawnej .

Nie można też wytoczyć oskarżenia wzajemnego, jeżeli oskarżyciel prywatny nie ponosi odpowiedzialności karnej. Nie można również wnieść skutecznie oskarżenia wzajemnego, gdy oskarżyciel prywatny korzysta z immunitetu materialnego, a także gdy przysługuje mu immunitet formalny, uprawniony zaś organ nie wyraził zgody na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Postępowanie z oskarżenia wzajemnego może się toczyć, jeżeli z punktu widzenia przesłanej jest ono dopuszczalne.

Obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Pokrzywdzeni, będący oskarżycielami prywatnymi wzajemnie się oskarżającymi, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków .

INGERENCJA PROKURATORA POWODUJĄCA OGRANICZENIE OSKARŻYCIELSKICH UPRAWNIEŃ POKRZYWDZONEGO

Prokurator może ograniczyć oskarżycielskie uprawnienia pokrzywdzonego. Następuje to przez ingerencję, która może odbyć się albo w ten sposób, że prokurator wstępuje do postępowania już wszczętego z oskarżenia prywatnego, albo on sam wszczyna postępowanie w sprawie i w tym wypadku toczy się ono od początku z urzędu. Czyni to prokurator, w obu przypadkach, jeżeli wymaga tego interes społeczny .

Pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne - dotyczy to więc wariantu pierwszego - korzysta wówczas z praw oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu, które od momentu objęcia oskarżenia przez prokuratora toczy się z urzędu. Jeżeli natomiast pokrzywdzony nie wniósł przedtem takiego oskarżenia, a postępowanie wszczął z urzędu prokurator, to sytuacja pokrzywdzonego przedstawiać się może następująco :

Kryterium interesu społecznego, które uzasadnia ingerencję prokuratora, nie jest w ustawie zdefiniowane. Chodzi tu, jak się wydaje, o nietypowe, szczególne sytuacje, w których ściganie sprawcy przestępstwa wykracza poza zainteresowanie samego pokrzywdzonego.

POWÓD CYWILNY

Powód cywilny jest uboczną, drugoplanową stroną procesu karnego, związaną z dodatkowym przedmiotem tego procesu - z kwestią majątkowej odpowiedzialności cywilnej spowodowanej przestępstwem.

Są dwa ograniczenia przedmiotu procesu adhezyjnego, a więc kręgu roszczeń, z którymi powód cywilny może występować przed sądem karnym :

Powodem cywilnym może być przede wszystkim pokrzywdzony w sensie, jaki tej nazwie nadaje art.49 § 1 kpk, tj. osoba fizyczna lub prawna, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

KIEDY POWÓD MOŻE OCZEKIWAĆ ROZSTRZYGNIĘCIA POWÓDZTWA

( JAKIE WARUNKI MUSZĄ BYĆ SPEŁNIONE)

Żeby w procesie adhezyjnym powód mógł dochodzić żądanego świadczenia i następnie uzyskać korzystne dla siebie rozstrzygnięcie sądu, :

Powództwo może być zgłoszone już w postępowaniu przygotowawczym. Jeżeli powództwo zostało zgłoszone w tym stadium procesu, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd dopiero po wpłynięciu do niego sprawy z aktem oskarżenia (albo wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania) .

W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych.

Jeżeli pozew odpowiada warunkom formalnym a nie zachodzą okoliczności powodujące odmowę przyjęcia powództwa cywilnego sąd orzeka o przyjęciu powództwa.

Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego , powinien zawierać :

Sąd uwzględnia albo oddala powództwo w całości albo w części w razie skazania oskarżonego, albo warunkowego umorzenia postępowania, a więc rozstrzyga merytorycznie o przedmiocie procesu adhezyjnego tylko wtedy kiedy merytorycznie orzeka też o głównym przedmiocie postępowania karnego, w razie innego rozstrzygnięcia pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, np. w wypadku umorzenia postępowania.

Powód cywilny jest stroną w postępowaniu, jednak nie pełnoprawną . Ogólne ograniczenie ustanawia art.66 kpk : powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności które nie mogą mieć wpływu na przedmiot jego powództwa, na rozstrzygnięcie o nim.

Powód cywilny może zgłosić wniosek o zabezpieczenie roszczenia, i to nie tylko w postępowaniu przygotowawczym i w pozwie, ale także w toku odbywającego się postępowania sądowego .

Sprawa cywilna z powództwa adhezyjnego może być w określonych sytuacjach przeniesiona do postępowania cywilnego.

W kwestiach dotyczących powództwa cywilnego a nie unormowanych przepisami kpk stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym.

STRONY ZASTĘPCZE DZIAŁAJĄCE ZAMIAST POKRZYWDZONEGO

Niekiedy w charakterze stron procesowych mogą zamiast pokrzywdzonych wystąpić inne osoby, które nabyły zdolność procesową pochodnie; zajęły miejsce właściwych pokrzywdzonych. Tego rodzaju sytuacje w których jako strony mogą wystąpić inne osoby wiążą się ze śmiercią pokrzywdzonego. Strony te będziemy nazywać stronami zastępczymi . Od przedstawicieli - również od przedstawicieli ustawowych - różnią się one tym, że nie działają za kogoś innego, tzn. w jego zastępstwie i ze skutkiem dla zastąpionego. Działają we własnym imieniu, gdyż zmarły, którego miejsce zajęły nie jest już podmiotem prawnym, nikt więc nie może wykonywać jego praw . Ci, którzy działają za zmarłego, sami są stronami procesowymi.

Należy odróżnić dwie odmienne sytuacje, z którymi może się wiązać wystąpienie stron zastępczych. Jedną, gdy pokrzywdzony zmarł zanim stał się stroną w procesie. W takiej sytuacji osoba, która weszła w prawa poprzednio przysługujące pokrzywdzonemu, od samego początku jest stroną. Ona np. składa skarg ę prywatną do sądu lub zgłasza swój udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego . Druga sytuacja wiąże się ze śmiercią pokrzywdzonego w trakcie procesu w którym zmarły był stroną. W tym drugim przypadku następuje zmiana stron procesowych. Strony zastępcze, które weszły do procesu w taki sposób, będziemy nazywać stronami nowymi.

Niektórzy autorzy przeciwstawiają tzw. nowe strony stronom zastępczym, rezerwując tę ostatnią nazwę wyłącznie dla osób, które zajęły miejsce pokrzywdzonego zmarłego przed rozpoczęciem procesu .

Stronami zastępczymi w razie śmierci pokrzywdzonego mogą być osoby najbliższe (art.52). Ustawa procesowa nie określa kogo w sensie prawnym należy uważać za taką osobę toteż trzeba się tu posłużyć określeniem podanym w art.115 § 11 kk. Osobą najbliższą jest zatem :

Osoby działające na podstawie art.52 kpk mają równe prawa z pokrzywdzonym, mogą więc też odstąpić od oskarżenia, bądź pojednać się z oskarżonym. Jeżeli oskarżyciel opierający swą legitymację procesową na art.52 kpk odstąpił od oskarżenia to inne osoby mające również prawo działania na podstawie tego przepisu, które udziału w postępowaniu nie brały nie mogą już wystąpić z nowym oskarżeniem o to samo przestępstwo gdyż nastąpiła już

tzw. konsumpcja skargi.

Wstąpienie do postępowania osób najbliższych, gdy właściwa strona procesowa zmarła w toku procesu, jest uregulowane różnie w stosunku do poszczególnych stron.

W razie śmierci oskarżyciela prywatnego albo subsydiarnego (zastępczego), oskarżyciela posiłkowego, który sam popierał oskarżenie , postępowanie zawiesza się a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego albo subsydiarnego, oskarżyciela posiłkowego, osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.

Inaczej przedstawia się to w razie śmierci ubocznego oskarżyciela posiłkowego. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie powstrzymuje biegu postępowania. Osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

Jeśli chodzi o powoda cywilnego, ustawa stanowi jedynie, że nie wstąpienie tych osób najbliższych nie powstrzymuje biegu postępowania. Sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas powództwo cywilne bez rozpoznania.

W postępowaniu przygotowawczym osoby najbliższe - w razie śmierci pokrzywdzonego - mogą włączyć się w każdej jego fazie i działać w nim w granicach określonych przez prawo.

W nowej regulacji stron zastępczych w tym stron nowych problem skomplikowano przez to, że w razie braku osób najbliższych lub ich nie ujawnienie analogiczne uprawnienia przyznano prokuratorowi . Powstaje więc pytanie, czy ten organ państwowy również może być stroną zastępczą.

Przyznanie prokuratorowi możności wykonywania praw które gdyby pokrzywdzony żył jemu przysługiwałyby, spotkało się z krytyką.

OSKARŻONY

Def.

Oskarżonym w ścisłym znaczeniu jest osoba przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Pojęcie oskarżonego w szerszym znaczeniu obejmuje też podejrzanego.

Jeżeli kpk używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony” odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego. Jest nim osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Mówiąc nie językiem ustawy ale teorii procesu karnego można też powiedzieć, że oskarżony to osoba , której odpowiedzialność karna jest głównym przedmiotem procesu.

Oskarżony jest centralną figurą procesu, to o jego odpowiedzialności prawnej rozstrzyga się w procesie, ona właśnie jest przedmiotem tego procesu.

Oskarżony znajduje się w sytuacji trudniejszej od innych stron procesowych, tzw. czynnych, bo to przeciwko niemu toczy się postępowanie.

Niektóre normy uprzywilejowują oskarżonego. Najważniejszym uprzywilejowaniem oskarżonego polega na korzystnym dla niego, wiążącym się z zasadą domniemania niewinności rozłożeniu ciężaru dowodu. Oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie udowodniona prawomocnym orzeczeniem sądu, a nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, które obejmuje wiele uprawnień cząstkowych, wchodzących w jego zakres , jak uprawnienie do składania wyjaśnień, odpierania zarzutów, odmowy odpowiedzi na pytania, ustanowienia obrońcy, zadawania pytań, składania wniosków, np. dowodowych, zaskarżania decyzji, i innych czynności organów procesowych, itd. . Obrona może być wykonywana zarówno osobiście przez oskarżonego, jak i przez ustanowionego obrońcę.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść .

Inne ogólne uprawnienia oskarżonego to prawo porozumiewania się ze swoim obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie i prawo do korzystania z pomocy tłumacza gdy nie zna on języka polskiego.

Oskarżony jest centralną figurą procesu i omówienia jego statusu procesowego równałoby się opisowi nieomal całego prawa regulującego postępowanie karne. Pomijam więc tutaj takie regulacje, jak dotyczące udziału oskarżonego w różnych czynnościach, dokonywanie czynności przez niego, dostęp do akt sprawy koszty postępowania itd. . Ograniczam się do informacji, które w tym miejscu należy wyeksponować .

Podejrzanego już przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć o jego uprawnieniach :

Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa albo dochodzenia lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje go.

Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.

Podejrzany i jego obrońca mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.

Na umorzenie postępowania przygotowawczego podejrzanemu przysługuje zażalenie do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie, a jeżeli prokurator nadrzędny mnie przychyli się do zażalenia kieruje je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy w I instancji. To uprawnienie podejrzanego uzasadnione jest tym, że mimo umorzenia postępowania może być naruszony jego interes, np. umorzenie może nastąpić z powodu znikomej szkodliwości czynu, a podejrzany twierdzi , że zarzuconego czynu w ogóle nie popełnił.

Po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu a także w razie złożenia w sądzie przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie postępowania oskarżony staje się stroną procesową równouprawnioną z oskarżycielem. Prokurator, który dotychczas prowadził lub nadzorował postępowanie przygotowawcze staje się drugą przeciwną stroną.

W razie niesłusznego skazania , zastosowania środka zabezpieczającego i niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, przysługuje mu od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary której nie powinien był ponieść, jak również zastosowania środka zabezpieczającego, tymczasowego aresztowania, zatrzymania.


Wyszukiwarka