pedagogika specjalna, Stosowanie kar i nagród przez rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym


Stosowanie kar i nagród przez rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Agnieszka Kachnowicz

Spis treści

  1. Nagrody w wychowaniu pojęcia rodzaje i warunki skuteczności 3

  2. Zasady poprawnego stosowania metody nagradzania można sformułować następująco 5

  3. Kary w wychowaniu - pojęcie, rodzaje, warunki skutecznego karania 5

  4. Wyróżnić można następujące rodzaje kar 6

  5. Badania 7

  6. Rodzaje kar i nagród stosowanych przez rodziców 10

  7. Powody nagradzania i karania 11

Dziecko od chwili przyjścia na świat stale przyswaja sobie nowe umiejętności i wiedzę, cały czas czegoś się uczy. Procesem, który mu to ułatwia jest wychowanie, rozu­miane, jako świadome i celowe oddziaływanie zmierzające do wszechstronnego rozwoju jednostki oraz przygotowania jej do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, zawodowym. Bardzo istotne jest, aby działanie to prowadzone było w sposób świadomy, przemyślany i zaplanowany, bowiem tylko wtedy możliwe jest zrealizowanie jego podsta­wowych celów i zadań. Jednym z podstawowych środowisk, do którego zadań należy wychowywanie dzieci jest rodzina. Rodzice, starając się przygotować jak najlepiej swoje potomstwo do życia społecznego, wybierają takie metody, które w ich przekonaniu będą w tym procesie najskuteczniejsze. Jedną z metod, jaką mają do dyspozycji są kary i nagrody. Wielu pe­dagogów zdecydowanie podkreśla wyższość nagród nad karami, twierdząc, iż mogą one być doskonałym bodźcem zachęcającym do solidnej pracy lub nauki oraz do przejawiania zachowań znajdujących akceptację nie tylko w rodzinie, ale również w szerszej społeczno­ści. Pedagodzy podkreślają także, iż kara zazwyczaj nie przynosi takich skutków, bowiem raczej chwilowo tłumi określoną reakcję, ale zwykle jej nie eliminuje. Problematyka stosowania kar i nagród przez rodziców staje się w ostatnich latach szczególnie istotna, bowiem niemal każdego dnia docierają do społeczeństwa sygnały, świadczące o tym, iż rodzice i opiekunowie nie zawsze mają świadomość, jak te metody wychowawcze stosować. Często pojawiają się informacje o nadmiernym karaniu dzieci, zwłaszcza przy wykorzystaniu kar cielesnych. Niestety, nie przynosi to zakładanych przez rodziców skutków - wręcz przeciwnie - niejednokrotnie dochodzi do tragedii, jaką jest skatowanie dziecka, bądź jego śmierć. W szczególnie trudnej sytuacji są dzieci młodsze, nie mające w zasadzie żadnej świadomości w zakresie możliwości obrony przed nadmiernie surowym kara­niem ze strony rodziców. Dlatego też niniejsze opracowanie poświęcone jest analizie deklaracji i opinii opiekunów dotyczących stosowania kar i nagród w wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym.

Nagrody w wychowaniu pojęcia rodzaje i warunki skuteczności

Nagrody i kary to pewne procedury stosowane w następstwie określonych zacho­wań w celu ich wzmocnienia lub osłabienia, bądź zwiększenia lub zmniejszenia prawdopo­dobieństwa ich wystąpienia w innych, podobnych okolicznościach. W wychowaniu rodzice i opiekunowie rzadko stosują przemyślany system nagród. Sprawianie dziecku przyjemności towarzyszy zwykle uroczystościom rodzinnym czy świętom. Dawanie dziecku prezentu ma być też niejednokrotnie dowodem na to, że rodzice je kochają. Otrzymywanie podarunków nie jest jednak równoznaczne z nagrodą. Nagrodę otrzymuje się za coś konkretnego, za dodatkowy trud i wysiłek nie związany z wypełnianiem codziennych obowiązków. Jeśli nagradza się prace należące do obowiązków dziecka, to tylko wówczas, gdy są one wykonane wyjątkowo starannie. Nagroda kojarzy się najczęściej z pewnymi przedmiotami, jest to jednak niesłusz­ne stwierdzenie. Nagrodą mogą być nie tylko przedmioty (np. cukierki, pieniądze), lecz także czynności (np. oglądanie filmu, gra w piłkę) i relacje (np. zwycięstwo w zawodach). Wśród nagród wyróżnić można:

  1. Nagradzanie uznaniem i pochwałą - może ono przyjąć formę werbalnej aprobaty dla zachowania dziecka, podziwu, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiechu, radości lub przytulenia. Zasygnalizowanie dziecku swojego za­dowolenia z racji jego osiągnięć w nauce lub zachowaniu, może przejawiać się także w ufnym spojrzeniu, nachyleniu się nad nim, lekkim dotknięciu jego ramion czy po pro­stu zbliżeniu się do niego. Uznanie ze strony rodziców lub opiekunów jest dla dziecka niezwykle istotne, bowiem wzmacnia jego motywację do wysiłku oraz zaspokaja po­trzebę sukcesu. Okazjonalna pochwała bądź nagroda w zdecydowanie mniejszym stopniu motywuje dziecko do przejawiania zachowań prospołecznych, niż wzmoc­nienia pozytywne stosowane systematycznie. Należy także pamiętać, że uznanie, które wyrażają rodzice dzieciom powinno być proporcjonalne do włożonego wysiłku i chęci. Jeśli dziecko opanowało już konkretną umiejętność, nie zasługuje na specjalną pochwałę, ale niewątpliwie należy doceniać wysiłek, który dziecko wkłada w nabywa­nie kolejnych umiejętności. Dzieci nie zawsze lubią wykonywać wszystkie czynności domowe i realizować obowiązki, ale żeby usłyszeć pochwałę mamy, są gotowe to zro­bić. Zainteresowanie okazywane dziecku jest dla niego nagrodą, natomiast brak uwagi ze strony znaczących osób dorosłych lub ich rozczarowanie odbierane są przez dzieci jako kara. Dzieje się tak również wtedy, gdy dorośli nie działając świadomie, nie okażą dziecku zainteresowania, sprawią mu niezamierzoną przykrość. Np. dziecko spodziewa się nagrody za odkurzanie dywanu, natomiast matka po przyjściu z pracy zareaguje - „Dlaczego tyle brudnych naczyń?".

  2. Nagradzanie przez sprawianie przyjemności - dzieciom młodszym szczególną radość sprawi poświęcenie im dodatkowego czasu na wspólną zabawę. Dziecko powinno wybrać, w co chce się bawić, a jeśli nie ma pomysłu można podsunąć mu kilka pro­pozycji do wyboru. Dla innych dzieci nagrodą będzie wspólny spacer z rodzicem lub inną bliską osobą. W czasie spaceru można dziecku opowiadać bajkę lub rozmawiać o tym, co go interesuje. Należy pamiętać, że jest to czas przeznaczony dla dziecka i nagroda taka straci zdecydowanie swoje znaczenie, jeśli czas ten rodzice przeznaczą na załatwianie własnych spraw lub zaspokajanie własnych zainteresowań, gdyż wówczas dziecko się nudzi. Nagrodą może być także głośne czytanie małemu dziecku ciekawych baśni i opowiadań. Po odczytaniu fragmentu książki można porozmawiać z dzieckiem na temat odczytanej części, co pozwoli na bliższe poznanie jego poglądów i zaintereso­wań. Dzieci starsze chętnie słuchają opowiadań rodziców o ich dzieciństwie, młodości, pracy zawodowej czy odbytych podróżach. Dla niektórych dzieci nagrodą, sprawiają­cą ogromną radość mogą być częstsze spotkania z kolegami.

  3. Darzenie zaufanie - sprzyja redukowaniu u dziecka lęków, obaw oraz strachu przed przyszłością. Dziecko, które wie, że rodzice mu ufają, ma dobre samopoczucie, odczuwa swoją wartość oraz ma przedsmak upragnionej dorosłości i samodzielności. Oczywi­ście zakres takiego zaufania musi być dostosowany do wieku dziecka, bowiem wiąże się z poczuciem odpowiedzialności, a do tego młodsze dzieci nie są zdolne. Zaufanie pole­ga na zmniejszeniu kontroli nad wszystkim, co dziecko robi, z kim się bawi itp. W okre­sie szkolnym istnieje szereg sytuacji, które umożliwiają okazanie dzieciom zaufania. Na przykład nagradzając pilność w nauce pozwalamy na samodzielne dysponowanie cza­sem wolnym, czy też podjęcie decyzji dotyczącej wydawania otrzymanych pieniędzy.

  4. Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego - przykładem mogą być wczasy rodzinne, wycieczki rowerowe itp. Taki wyjazd musi być jednak rzeczywiście atrakcyjny dla dziec­ka i przez nie wyczekiwany. Jeżeli dziecko lubi chodzić do kina lub teatru, wtedy bardzo miłą nagrodą może być wspólne obejrzenie filmu czy spektaklu. Równie interesujące mogą być tzw. techniki rekreacji twórczej, do której zaliczymy, między innymi, zajęcia plastyczne (malowanie, rysowanie, robienie kukiełek, haftowanie) czy też zajęcia tech­niczne o charakterze zabawowym (sklejanie modeli samolotów, produkowanie zabawek wymagających wiedzy i umiejętności z zakresu mechaniki).

  5. Nagrody rzeczowe - są one bardzo chętnie przyjmowane i cenione szczególnie w rodzi­nach, w których nie kupuje się dzieciom wszystkiego, czego zapragną. Do nagród tych zaliczyć można nagrody rzeczowe (zabawki, gry, płyty, maskotki, upragniony element odzieży, sprzęt sportowy itp.), jak i finansowe, czyli dodatkowe środki pieniężne prze­kazane dziecku.

Metoda nagradzania ma do spełnienia dwie podstawowe funkcje. Przede wszyst­kim, w wyniku jej zastosowania, dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami doro­słych wykonaniu poleceń. Ponadto, nagroda jest czynnikiem motywującym do zachowań prospołecznych. Dzieje się tak jednak tylko wtedy, gdy metoda ta jest właściwie stosowana.

Zasady poprawnego stosowania metody nagradzania można sformułować nastę­pująco:

Nagroda jest ważnym elementem procesu wychowania, ale pedagodzy i psy­chologowie przestrzegają przed jej nadużywaniem, bowiem dziecko zbyt często chwalone i nagradzane zaczyna przyjmować wobec innych postawę roszczeniową. W następstwie społecznie pożądanych zachowań oczekuje jakiegoś zadośćuczynienia - bez niego wyraź­nie zaniedbuje spełnianie swoich obowiązków i powinności.

Kary w wychowaniu - pojęcie, rodzaje, warunki skutecznego karania

Zapewne każdy z nas, przynajmniej raz w życiu słyszał jedno z powiedzeń: „Bij swoje dziecko codziennie. Jeśli ty nie wiesz za co, ono wie, „Kto żałuje swojej rózgi, nie­nawidzi swojego syna", „Różdżką duch święty dzieci bić radzi, różdżka do Nieba dzieci prowadzi" Wielu ludzi sądzi, że kara kształtuje charakter, uczy odróżniać dobro od zła, w związku z tym dzieci należy karać dla ich własnego dobra. Niejednokrotnie rodzice, powołując się na tradycję mówią: „Mój ojciec dawał mi lanie i wyrosłem na porządnego człowieka". Z pewnością niektóre dzieci dotkliwie karane przez rodziców są w życiu dorosłym porządnymi ludźmi, ale czy na pewno dlatego, że byli karani w dzieciństwie? A może pomimo stosowania wobec nich kar? Jak pisze I. Jundziłł, kara to taka sytuacja, która z punktu widzenia dziecka kara­nego, jest dla niego przykra i której ono staranie unika. Karaniu towarzyszy zwykle przykry stan emocjonalny, strach i napięcie.

Problem kar jest szczególnie istotny w odniesieniu do małych dzieci. Im dziecko jest młodsze, tym bardziej jest zależne od dorosłych i więcej czasu spędza w ich towarzystwie. Dorośli widzą więc wszystkie zachowania dziecka a to z kolei stwarza więcej okazji do dezaprobaty, nagany i kary. Dzieci starsze spędzają więcej czasu z rówieśnikami lub samotnie i dorośli nie zawsze wiedzą, kiedy zachowują się one nie tak, jak oni sobie życzą.

Kary najczęściej stosowane są wówczas, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy potrzebami dziecka a potrzebami dorosłych, na przykład bawi się ono hałaśliwie, gdy rodzice pracują lub źle się czują. Rodzice sięgają po kary także wtedy, gdy dziecko podej­muje czynności, które są dla niego niebezpieczne, np. bawi się zapałkami lub nożyczkami. Niestety bardzo często karą jest wówczas klaps, który rodzice uzasadniają w ten sposób, że dziecko lepiej zapamięta, czego mu nie wolno. Jest to błędne przekonanie, gdyż dziecko skoncentrowane na bólu zadanym przez rodzica przeważnie nie słucha wyjaśnień.

Istotne jest zatem, by rodzice wiedzieli, jak należy kary stosować i jakie spośród szerokiego katalogu wybrać, by były one najskuteczniejsze.

Wyróżnić można następujące rodzaje kar:

1. Kary słowne - w większości przypadków uznawane są za kary szkodliwe, ale niestety dosyć często stosowane. Poniżają one godność dziecka i wywołują niekorzystne na­stępstwa. Polegają one na obrzucaniu dziecka obraźliwymi słowami, np. tępak, idiota, głupek, niedorajda itp. Dziecko przyjmuje dosłownie te określenia, szczególnie jeśli pochodzą od osoby, które ono kocha. Wśród tych kar można też wymienić tech­nikę słownego napominania, które utrzymane w tonie spokojnym i rzeczowym, bez sarkazmu, wyniosłości, moralizowania, apeluje do ambicji dziecka, nie uwłaczając jego godności osobistej.

2. Kary cielesne - wciąż jeszcze mają wielu zwolenników. Często są stosowane przez rodziców po wpływem tradycji, bądź dlatego iż istnieje nieuzasadnione przekonanie o ich skuteczności. Dzieci boją się bicia, gdyż powoduje ono ból, pozostawia ślady na ciele i wyzwala nienawiść. Uderzenia co prawda wywołuj ą natychmiastowy skutek, ale niewątpliwie nie jest on trwały. Kara fizyczna poniża godność dzieci, upokarza je, widzą one wtedy swoją bezsilność i niemoc. Najgroźniejsze są kary cielesne stosowane przez osoby nie cieszące się uznaniem dziecka, np. ojczyma, przyjaciela matki. Kara zastosowana przez takie osoby wyzwala nienawiść, agresję, chęć zemsty i inne groźne w skutkach reakcje. Kara w założeniu rodzica ma wywołać żal i obietnicę poprawy, chce on by dziecko płakało i przysięgało, że już nigdy danego czynu nie popełni. Jednak pod wpływem lęku i bólu zwykle rodzi się u dziecka nienawiść do osoby bijącej, a nie żal za popełniony czyn. Często, aby uniknąć kar fizycznych dzieci kłamią, ukrywają swoje przewinienia, przeżywają silne lęki, a strach przed biciem często uniemożliwia im skupienie uwagi na wykonywanych zadaniach szkolnych. Bite dzieci uczą się pewnych wzorów zachowań, które pozwalają im przetrwać w rodzinie. Wzory przetrwania chroniące w dzieciństwie, są przenoszone dalej w dorosłość i używane w związkach, rodzinie, pracy. Bywają krzywdzące zarówno dla samej jednostki, jak i dla jej otoczenia.

Rodzice, którzy biją swoje dziecko, pokazują mu w ten sposób, iż nie są zdolni do panowania nad sobą i tym samym przestają być dla dziecka dobrym przykładem do naśladowania. Kiedy opiekun bije dziecko, a później oświadcza mu, że przemoc jest godna potępienia, nabiera ono przekonania, że wcale tak nie jest, bowiem w rzeczywistości nie dostrzega u rodzica spójności między tym, co mówi, a tym, co robi.

Kara fizyczna to w rzeczywistości źródło wielu błędów, pokazuje, że rację ma ten, kto jest silniejszy. Ponadto może zmienić dzieci w tchórzy znęcających się nad innymi oraz skłonić do posłuszeństwa tylko z obawy przed karą. Byłoby lepiej, gdyby dzieci były grzeczne, ponieważ chcą sprawić przyjemność rodzicom a nie ze strachu przed karą. H Kary naturalne - są one bezpośrednim następstwem winy, np. jeśli mimo zakazu bie­ga po pokoju i uderzy się w głowę, to zostaje ukarane w sposób naturalny. Jeżeli natura wymierzy dziecku karę, trzeba tylko zwrócić mu uwagę na ten fakt: dotknęło gorącego żelazka - oparzyło się. Natura dosyć rzadko sama wymierza kary, dlatego rodzice powin­ni dobierać je w taki sposób, by były naturalną konsekwencją winy. Ich dobór musi być jednak uzależniony od wieku i możliwości dziecka. Kary naturalne należy też stosować za niewłaściwe zachowanie wobec ludzi. Jeśli dziecko niegrzecznie odezwie się np. do członka rodziny, to powinno go przeprosić.

Tego typu kary charakteryzują się konsekwencjami, które wynikają z rzeczywi­stego porządku świata - nie są następstwem narzuconym przez dorosłych.

Swoistą odmianą kary naturalnej jest ukazywanie dziecku konsekwencji niewła­ściwego zachowania, np. kiedy dziecko nie odrobiło lekcji, nie może oglądać ulubionego programu telewizyjnego. Nie jest tu konieczne długie tłumaczenie, wystarczy wskazanie implikacji: zaniedbany obowiązek - nie ma przyjemności. Absolutnie jednak nie można kary naturalnej stosować wówczas, gdy narażone byłoby dobro lub bezpieczeństwo dziec­ka, np. jeśli dziecko wróci za późno do domu, to nie można go za karę zostawić za drzwiami.

  1. „Moralizowanie", pouczanie - polega na drobiazgowym rozpatrywaniu każdej sprawy. Jest to bardzo częste zjawisko, gdy po przewinieniu rodzic podniesionym głosem wy­krzykuje, że poświęca się dla dziecka, że na nic nie ma czasu, bo chce mu wszystko zapewnić, tymczasem ono tego nie rozumie. Należy jednak pamiętać, że nudny, opatrzony tymi samymi, powtarzającymi się argumentami monolog nie przynie­sie oczekiwanych rezultatów, gdyż dziecko i tak w tym czasie błądzi myślami gdzie indziej. Wyjaśnienie niewłaściwego zachowania musi być rzeczowe i konkretne, a jednocześnie trzeba pozwolić dziecku na dyskusję i wyrażenie uwag.

  2. Odmawianie przyjemności - polega ono na pozbawieniu dziecka tego, co sprawia mu radość (np. wyjście do kina). Kara ta wymaga jednak od rodziców dobrej znajomości dziecka i orientacji w jego zainteresowaniach i pasjach.

  3. Wyrażanie swojego smutku i zawodu - jest to kara szczególnie dotkliwa a jednocze­śnie skuteczna w przypadku zastosowania jej wobec dziecka wrażliwego, kochającego swoich rodziców. W takim przypadku zakomunikowanie dziecku, że sprawiło zawód matce czy ojcu, spowoduje pojawienie się u dziecka głębokich, przykrych przeżyć z jednoczesną chęcią poprawy.

  4. Czasowe odebranie przyznanego przywileju - polega na zawieszeniu na jakiś czas okre­ślonego uprawnienia, np. samodzielnego dysponowania kieszonkowym, posiadania komputera w pokoju.

Przed ukaraniem dziecka należy dokonać oceny jego czynu, przeanalizować sytuację i spróbować ustalić, jaki był powód niewłaściwego, w naszej ocenie, zachowa­nia. Należy pamiętać, iż dziecko nie rodzi się z wiedzą o tym, co jest dobre, a co złe. Jeśli zatem jego zachowanie było spowodowane tym, iż znalazło się ono w nowej dla niego sytuacji, w której nie wiedziało, jak powinno postąpić, przede wszystkim należy mu to wytłumaczyć. Kara powinna być środkiem stosowanym ostrożnie i z rozwagą.

Skuteczne karanie wymaga spełnienia kilku podstawowych zasad: karany powinien mieć pozytywny stosunek do karzącego. Dziecko rozumie, że kara­nie jest umyślnym działaniem rodzica, więc sposób jego reagowania na karę jest uza­leżniony od postawy wobec karzącego. Jeżeli stosunek rodzica do dziecka był taki, że nabrało ono przekonania o jego nieżyczliwości będzie uważało karę za objaw wrogości, a nie wiązało ją z własnym postępowaniem. W rezultacie kara nie wywrze zamierzo­nego efektu wychowawczego a tylko pogłębi negatywną postawę dziecka wobec osoby karzącej;

Zadaniem dorosłych, zwłaszcza rodziców i wychowawców jest przygotowa­nie dziecka do życia społecznego i właściwego pełnienia podejmowanych ról. Dziecko zdobywa potrzebną do tego wiedzę w różnorodnych sytuacjach codziennych, gromadzi doświadczenia i dokonuje różnorodnych wyborów. Rolą rodziców jest tu natomiast wska­zywanie dziecku, za pomocą zróżnicowanych metod wychowania, w tym wzmocnień pozytywnych i negatywnych, co jest słuszne i dobre, a co nie.

Badania

Prezentowane opracowanie dotyczy poglądów rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym na stosowanie kar i nagród w wychowaniu. Głównym celem przeprowadzonych badań było zdobycie wiedzy na temat rodzajów kar i nagród stosowanych przez rodziców, powodów karania oraz opinii rodziców dotyczących stosowania wzmocnień negatywnych i pozytywnych. W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, który polegał na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o stosowaniu przez rodziców jednej z podstawowych metod wychowawczych, jaką jest karanie i nagradzanie. Dane umożliwiające rozwiązanie wcześniej postawionych problemów badawczych uzyskano za pomocą ankiety. Miała ona charakter anonimowy i skierowana była do rodziców dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym, korzystających z forów internetowych przeznaczonych dla młodych rodziców. Ogółem ankietowaniu poddano 50 rodziców. Poniższe zestawienie prezentuje strukturę demograficzną badanych.

Tabela 1. Struktura demograficzna respondentów

Płeć

N

Kobieta

44

Mężczyzna

6

Wiek

N

20 - 30 lat

12

31-40 lat

35

41 - 50 lat

3

Miejsce zamieszkania

N

Miasto

32

Wieś

18

Wykształcenie

N

Wyższe

23

Średnie

11

Pomaturalne

8

Zasadnicze zawodowe

4

Podstawowe

4

Aktywność zawodowa

N

Pracujący

34

Niepracujący

16


Rodzaje kar i nagród stosowanych przez rodziców

Tabela 2. Rodzaje nagród stosowanych przez rodziców

Rodzaje nagród

N

Nagradzanie uznaniem i pochwałą

49

Nagradzanie przez sprawianie przyjemności

32

Darzenie zaufaniem

26

Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego

36

Nagrody rzeczowe

38

Razem

X

Tabela 3. Rodzaje kar stosowanych przez rodziców w procesie wychowania

Rodzaje kar

N

Kary słowne

6

Kary cielesne

4

Kary naturalne

46

Moralizowanie, pouczanie

14

Odmawianie przyjemności

25

Wyrażanie swojego smutku i zawodu

34

Czasowe odebranie przyznanego przywileju

42

Razem

X

Powody nagradzania i karania

Tabela 4. Najczęstsze powody nagradzania dzieci

Najczęstsze powody nagradzania

N

Posłuszeństwo (wypełnianie poleceń)

28

Dobre oceny

12

Sprzątanie po sobie

11

Samodzielność

8

Inne

4

Razem

X

Tabela 6. Najskuteczniejsze nagrody i kary

Najskuteczniejsze nagrody

N

Nagradzanie uznaniem i pochwałą

31

Darzenie zaufaniem

12

Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego

24

Nagrody rzeczowe

9

Najskuteczniejsze kary

N

Kary naturalne

19

Kary fizyczne

1

Odmawianie przyjemności

16

Czasowe odebranie przyznanego przywileju

23

Celem pracy była próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie rodzice stosują w procesie wychowania kary i nagrody oraz jak oceniają te metody wychowawcze. Przeprowadzone badania pozwalają na wysuniecie na­stępujących wniosków:

Powyższe analizy wskazują, iż coraz większa jest świadomość rodziców w zakresie negatywnych skutków surowego karania. Wolą ponadto stosować nagrody, bowiem uzna­ją, że przynoszą one pozytywniejsze skutki niż kary. Jeśli trzeba odwołać się do wzmocnień negatywnych, to najlepiej, by były to kary naturalne.

154



Wyszukiwarka