Stosowanie kar i nagród przez rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
Agnieszka Kachnowicz
Spis treści
Nagrody w wychowaniu pojęcia rodzaje i warunki skuteczności 3
Zasady poprawnego stosowania metody nagradzania można sformułować następująco 5
Kary w wychowaniu - pojęcie, rodzaje, warunki skutecznego karania 5
Wyróżnić można następujące rodzaje kar 6
Badania 7
Rodzaje kar i nagród stosowanych przez rodziców 10
Powody nagradzania i karania 11
Dziecko od chwili przyjścia na świat stale przyswaja sobie nowe umiejętności i wiedzę, cały czas czegoś się uczy. Procesem, który mu to ułatwia jest wychowanie, rozumiane, jako świadome i celowe oddziaływanie zmierzające do wszechstronnego rozwoju jednostki oraz przygotowania jej do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, zawodowym. Bardzo istotne jest, aby działanie to prowadzone było w sposób świadomy, przemyślany i zaplanowany, bowiem tylko wtedy możliwe jest zrealizowanie jego podstawowych celów i zadań. Jednym z podstawowych środowisk, do którego zadań należy wychowywanie dzieci jest rodzina. Rodzice, starając się przygotować jak najlepiej swoje potomstwo do życia społecznego, wybierają takie metody, które w ich przekonaniu będą w tym procesie najskuteczniejsze. Jedną z metod, jaką mają do dyspozycji są kary i nagrody. Wielu pedagogów zdecydowanie podkreśla wyższość nagród nad karami, twierdząc, iż mogą one być doskonałym bodźcem zachęcającym do solidnej pracy lub nauki oraz do przejawiania zachowań znajdujących akceptację nie tylko w rodzinie, ale również w szerszej społeczności. Pedagodzy podkreślają także, iż kara zazwyczaj nie przynosi takich skutków, bowiem raczej chwilowo tłumi określoną reakcję, ale zwykle jej nie eliminuje. Problematyka stosowania kar i nagród przez rodziców staje się w ostatnich latach szczególnie istotna, bowiem niemal każdego dnia docierają do społeczeństwa sygnały, świadczące o tym, iż rodzice i opiekunowie nie zawsze mają świadomość, jak te metody wychowawcze stosować. Często pojawiają się informacje o nadmiernym karaniu dzieci, zwłaszcza przy wykorzystaniu kar cielesnych. Niestety, nie przynosi to zakładanych przez rodziców skutków - wręcz przeciwnie - niejednokrotnie dochodzi do tragedii, jaką jest skatowanie dziecka, bądź jego śmierć. W szczególnie trudnej sytuacji są dzieci młodsze, nie mające w zasadzie żadnej świadomości w zakresie możliwości obrony przed nadmiernie surowym karaniem ze strony rodziców. Dlatego też niniejsze opracowanie poświęcone jest analizie deklaracji i opinii opiekunów dotyczących stosowania kar i nagród w wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym.
Nagrody w wychowaniu pojęcia rodzaje i warunki skuteczności
Nagrody i kary to pewne procedury stosowane w następstwie określonych zachowań w celu ich wzmocnienia lub osłabienia, bądź zwiększenia lub zmniejszenia prawdopodobieństwa ich wystąpienia w innych, podobnych okolicznościach. W wychowaniu rodzice i opiekunowie rzadko stosują przemyślany system nagród. Sprawianie dziecku przyjemności towarzyszy zwykle uroczystościom rodzinnym czy świętom. Dawanie dziecku prezentu ma być też niejednokrotnie dowodem na to, że rodzice je kochają. Otrzymywanie podarunków nie jest jednak równoznaczne z nagrodą. Nagrodę otrzymuje się za coś konkretnego, za dodatkowy trud i wysiłek nie związany z wypełnianiem codziennych obowiązków. Jeśli nagradza się prace należące do obowiązków dziecka, to tylko wówczas, gdy są one wykonane wyjątkowo starannie. Nagroda kojarzy się najczęściej z pewnymi przedmiotami, jest to jednak niesłuszne stwierdzenie. Nagrodą mogą być nie tylko przedmioty (np. cukierki, pieniądze), lecz także czynności (np. oglądanie filmu, gra w piłkę) i relacje (np. zwycięstwo w zawodach). Wśród nagród wyróżnić można:
Nagradzanie uznaniem i pochwałą - może ono przyjąć formę werbalnej aprobaty dla zachowania dziecka, podziwu, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiechu, radości lub przytulenia. Zasygnalizowanie dziecku swojego zadowolenia z racji jego osiągnięć w nauce lub zachowaniu, może przejawiać się także w ufnym spojrzeniu, nachyleniu się nad nim, lekkim dotknięciu jego ramion czy po prostu zbliżeniu się do niego. Uznanie ze strony rodziców lub opiekunów jest dla dziecka niezwykle istotne, bowiem wzmacnia jego motywację do wysiłku oraz zaspokaja potrzebę sukcesu. Okazjonalna pochwała bądź nagroda w zdecydowanie mniejszym stopniu motywuje dziecko do przejawiania zachowań prospołecznych, niż wzmocnienia pozytywne stosowane systematycznie. Należy także pamiętać, że uznanie, które wyrażają rodzice dzieciom powinno być proporcjonalne do włożonego wysiłku i chęci. Jeśli dziecko opanowało już konkretną umiejętność, nie zasługuje na specjalną pochwałę, ale niewątpliwie należy doceniać wysiłek, który dziecko wkłada w nabywanie kolejnych umiejętności. Dzieci nie zawsze lubią wykonywać wszystkie czynności domowe i realizować obowiązki, ale żeby usłyszeć pochwałę mamy, są gotowe to zrobić. Zainteresowanie okazywane dziecku jest dla niego nagrodą, natomiast brak uwagi ze strony znaczących osób dorosłych lub ich rozczarowanie odbierane są przez dzieci jako kara. Dzieje się tak również wtedy, gdy dorośli nie działając świadomie, nie okażą dziecku zainteresowania, sprawią mu niezamierzoną przykrość. Np. dziecko spodziewa się nagrody za odkurzanie dywanu, natomiast matka po przyjściu z pracy zareaguje - „Dlaczego tyle brudnych naczyń?".
Nagradzanie przez sprawianie przyjemności - dzieciom młodszym szczególną radość sprawi poświęcenie im dodatkowego czasu na wspólną zabawę. Dziecko powinno wybrać, w co chce się bawić, a jeśli nie ma pomysłu można podsunąć mu kilka propozycji do wyboru. Dla innych dzieci nagrodą będzie wspólny spacer z rodzicem lub inną bliską osobą. W czasie spaceru można dziecku opowiadać bajkę lub rozmawiać o tym, co go interesuje. Należy pamiętać, że jest to czas przeznaczony dla dziecka i nagroda taka straci zdecydowanie swoje znaczenie, jeśli czas ten rodzice przeznaczą na załatwianie własnych spraw lub zaspokajanie własnych zainteresowań, gdyż wówczas dziecko się nudzi. Nagrodą może być także głośne czytanie małemu dziecku ciekawych baśni i opowiadań. Po odczytaniu fragmentu książki można porozmawiać z dzieckiem na temat odczytanej części, co pozwoli na bliższe poznanie jego poglądów i zainteresowań. Dzieci starsze chętnie słuchają opowiadań rodziców o ich dzieciństwie, młodości, pracy zawodowej czy odbytych podróżach. Dla niektórych dzieci nagrodą, sprawiającą ogromną radość mogą być częstsze spotkania z kolegami.
Darzenie zaufanie - sprzyja redukowaniu u dziecka lęków, obaw oraz strachu przed przyszłością. Dziecko, które wie, że rodzice mu ufają, ma dobre samopoczucie, odczuwa swoją wartość oraz ma przedsmak upragnionej dorosłości i samodzielności. Oczywiście zakres takiego zaufania musi być dostosowany do wieku dziecka, bowiem wiąże się z poczuciem odpowiedzialności, a do tego młodsze dzieci nie są zdolne. Zaufanie polega na zmniejszeniu kontroli nad wszystkim, co dziecko robi, z kim się bawi itp. W okresie szkolnym istnieje szereg sytuacji, które umożliwiają okazanie dzieciom zaufania. Na przykład nagradzając pilność w nauce pozwalamy na samodzielne dysponowanie czasem wolnym, czy też podjęcie decyzji dotyczącej wydawania otrzymanych pieniędzy.
Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego - przykładem mogą być wczasy rodzinne, wycieczki rowerowe itp. Taki wyjazd musi być jednak rzeczywiście atrakcyjny dla dziecka i przez nie wyczekiwany. Jeżeli dziecko lubi chodzić do kina lub teatru, wtedy bardzo miłą nagrodą może być wspólne obejrzenie filmu czy spektaklu. Równie interesujące mogą być tzw. techniki rekreacji twórczej, do której zaliczymy, między innymi, zajęcia plastyczne (malowanie, rysowanie, robienie kukiełek, haftowanie) czy też zajęcia techniczne o charakterze zabawowym (sklejanie modeli samolotów, produkowanie zabawek wymagających wiedzy i umiejętności z zakresu mechaniki).
Nagrody rzeczowe - są one bardzo chętnie przyjmowane i cenione szczególnie w rodzinach, w których nie kupuje się dzieciom wszystkiego, czego zapragną. Do nagród tych zaliczyć można nagrody rzeczowe (zabawki, gry, płyty, maskotki, upragniony element odzieży, sprzęt sportowy itp.), jak i finansowe, czyli dodatkowe środki pieniężne przekazane dziecku.
Metoda nagradzania ma do spełnienia dwie podstawowe funkcje. Przede wszystkim, w wyniku jej zastosowania, dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu poleceń. Ponadto, nagroda jest czynnikiem motywującym do zachowań prospołecznych. Dzieje się tak jednak tylko wtedy, gdy metoda ta jest właściwie stosowana.
Zasady poprawnego stosowania metody nagradzania można sformułować następująco:
należy wzmacniać tylko przejawy zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia;
nagradzać należy od razu, gdyż nagrody opóźnione są znacznie mniej skuteczne, niż nagrody będące bezpośrednim następstwem danej reakcji Im bardziej opóźnione jest nagradzanie, tym mniej okazuje się skuteczne;
podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania należy wzmacniać je za każdym razem, gdy pojawi się ono w polu widzenia dorosłego;
gdy wzmacniane zachowanie zaczyna się pojawiać coraz częściej i w stopniu zadowalającym, należy zacząć je wzmacniać w sposób przerywany. Jest to dla dziecka sygnał, że na dodatkowe nagrody powinien zasłużyć w szczególny sposób;
wzmocnienia materialne należy łączyć ze wzmacnianiem w postaci pochwał. Należy też pamiętać, że dzieci które dostają zbyt dużo prezentów, odczuwając niedosyt nagród w innej postaci, np. poświęcenie im czasu, przytulenie, wspólna zabawa, pochwały czy akceptacja za strony rodziców.
Nagroda jest ważnym elementem procesu wychowania, ale pedagodzy i psychologowie przestrzegają przed jej nadużywaniem, bowiem dziecko zbyt często chwalone i nagradzane zaczyna przyjmować wobec innych postawę roszczeniową. W następstwie społecznie pożądanych zachowań oczekuje jakiegoś zadośćuczynienia - bez niego wyraźnie zaniedbuje spełnianie swoich obowiązków i powinności.
Kary w wychowaniu - pojęcie, rodzaje, warunki skutecznego karania
Zapewne każdy z nas, przynajmniej raz w życiu słyszał jedno z powiedzeń: „Bij swoje dziecko codziennie. Jeśli ty nie wiesz za co, ono wie, „Kto żałuje swojej rózgi, nienawidzi swojego syna", „Różdżką duch święty dzieci bić radzi, różdżka do Nieba dzieci prowadzi" Wielu ludzi sądzi, że kara kształtuje charakter, uczy odróżniać dobro od zła, w związku z tym dzieci należy karać dla ich własnego dobra. Niejednokrotnie rodzice, powołując się na tradycję mówią: „Mój ojciec dawał mi lanie i wyrosłem na porządnego człowieka". Z pewnością niektóre dzieci dotkliwie karane przez rodziców są w życiu dorosłym porządnymi ludźmi, ale czy na pewno dlatego, że byli karani w dzieciństwie? A może pomimo stosowania wobec nich kar? Jak pisze I. Jundziłł, kara to taka sytuacja, która z punktu widzenia dziecka karanego, jest dla niego przykra i której ono staranie unika. Karaniu towarzyszy zwykle przykry stan emocjonalny, strach i napięcie.
Problem kar jest szczególnie istotny w odniesieniu do małych dzieci. Im dziecko jest młodsze, tym bardziej jest zależne od dorosłych i więcej czasu spędza w ich towarzystwie. Dorośli widzą więc wszystkie zachowania dziecka a to z kolei stwarza więcej okazji do dezaprobaty, nagany i kary. Dzieci starsze spędzają więcej czasu z rówieśnikami lub samotnie i dorośli nie zawsze wiedzą, kiedy zachowują się one nie tak, jak oni sobie życzą.
Kary najczęściej stosowane są wówczas, gdy zachodzi sprzeczność pomiędzy potrzebami dziecka a potrzebami dorosłych, na przykład bawi się ono hałaśliwie, gdy rodzice pracują lub źle się czują. Rodzice sięgają po kary także wtedy, gdy dziecko podejmuje czynności, które są dla niego niebezpieczne, np. bawi się zapałkami lub nożyczkami. Niestety bardzo często karą jest wówczas klaps, który rodzice uzasadniają w ten sposób, że dziecko lepiej zapamięta, czego mu nie wolno. Jest to błędne przekonanie, gdyż dziecko skoncentrowane na bólu zadanym przez rodzica przeważnie nie słucha wyjaśnień.
Istotne jest zatem, by rodzice wiedzieli, jak należy kary stosować i jakie spośród szerokiego katalogu wybrać, by były one najskuteczniejsze.
Wyróżnić można następujące rodzaje kar:
1. Kary słowne - w większości przypadków uznawane są za kary szkodliwe, ale niestety dosyć często stosowane. Poniżają one godność dziecka i wywołują niekorzystne następstwa. Polegają one na obrzucaniu dziecka obraźliwymi słowami, np. tępak, idiota, głupek, niedorajda itp. Dziecko przyjmuje dosłownie te określenia, szczególnie jeśli pochodzą od osoby, które ono kocha. Wśród tych kar można też wymienić technikę słownego napominania, które utrzymane w tonie spokojnym i rzeczowym, bez sarkazmu, wyniosłości, moralizowania, apeluje do ambicji dziecka, nie uwłaczając jego godności osobistej.
2. Kary cielesne - wciąż jeszcze mają wielu zwolenników. Często są stosowane przez rodziców po wpływem tradycji, bądź dlatego iż istnieje nieuzasadnione przekonanie o ich skuteczności. Dzieci boją się bicia, gdyż powoduje ono ból, pozostawia ślady na ciele i wyzwala nienawiść. Uderzenia co prawda wywołuj ą natychmiastowy skutek, ale niewątpliwie nie jest on trwały. Kara fizyczna poniża godność dzieci, upokarza je, widzą one wtedy swoją bezsilność i niemoc. Najgroźniejsze są kary cielesne stosowane przez osoby nie cieszące się uznaniem dziecka, np. ojczyma, przyjaciela matki. Kara zastosowana przez takie osoby wyzwala nienawiść, agresję, chęć zemsty i inne groźne w skutkach reakcje. Kara w założeniu rodzica ma wywołać żal i obietnicę poprawy, chce on by dziecko płakało i przysięgało, że już nigdy danego czynu nie popełni. Jednak pod wpływem lęku i bólu zwykle rodzi się u dziecka nienawiść do osoby bijącej, a nie żal za popełniony czyn. Często, aby uniknąć kar fizycznych dzieci kłamią, ukrywają swoje przewinienia, przeżywają silne lęki, a strach przed biciem często uniemożliwia im skupienie uwagi na wykonywanych zadaniach szkolnych. Bite dzieci uczą się pewnych wzorów zachowań, które pozwalają im przetrwać w rodzinie. Wzory przetrwania chroniące w dzieciństwie, są przenoszone dalej w dorosłość i używane w związkach, rodzinie, pracy. Bywają krzywdzące zarówno dla samej jednostki, jak i dla jej otoczenia.
Rodzice, którzy biją swoje dziecko, pokazują mu w ten sposób, iż nie są zdolni do panowania nad sobą i tym samym przestają być dla dziecka dobrym przykładem do naśladowania. Kiedy opiekun bije dziecko, a później oświadcza mu, że przemoc jest godna potępienia, nabiera ono przekonania, że wcale tak nie jest, bowiem w rzeczywistości nie dostrzega u rodzica spójności między tym, co mówi, a tym, co robi.
Kara fizyczna to w rzeczywistości źródło wielu błędów, pokazuje, że rację ma ten, kto jest silniejszy. Ponadto może zmienić dzieci w tchórzy znęcających się nad innymi oraz skłonić do posłuszeństwa tylko z obawy przed karą. Byłoby lepiej, gdyby dzieci były grzeczne, ponieważ chcą sprawić przyjemność rodzicom a nie ze strachu przed karą. H Kary naturalne - są one bezpośrednim następstwem winy, np. jeśli mimo zakazu biega po pokoju i uderzy się w głowę, to zostaje ukarane w sposób naturalny. Jeżeli natura wymierzy dziecku karę, trzeba tylko zwrócić mu uwagę na ten fakt: dotknęło gorącego żelazka - oparzyło się. Natura dosyć rzadko sama wymierza kary, dlatego rodzice powinni dobierać je w taki sposób, by były naturalną konsekwencją winy. Ich dobór musi być jednak uzależniony od wieku i możliwości dziecka. Kary naturalne należy też stosować za niewłaściwe zachowanie wobec ludzi. Jeśli dziecko niegrzecznie odezwie się np. do członka rodziny, to powinno go przeprosić.
Tego typu kary charakteryzują się konsekwencjami, które wynikają z rzeczywistego porządku świata - nie są następstwem narzuconym przez dorosłych.
Swoistą odmianą kary naturalnej jest ukazywanie dziecku konsekwencji niewłaściwego zachowania, np. kiedy dziecko nie odrobiło lekcji, nie może oglądać ulubionego programu telewizyjnego. Nie jest tu konieczne długie tłumaczenie, wystarczy wskazanie implikacji: zaniedbany obowiązek - nie ma przyjemności. Absolutnie jednak nie można kary naturalnej stosować wówczas, gdy narażone byłoby dobro lub bezpieczeństwo dziecka, np. jeśli dziecko wróci za późno do domu, to nie można go za karę zostawić za drzwiami.
„Moralizowanie", pouczanie - polega na drobiazgowym rozpatrywaniu każdej sprawy. Jest to bardzo częste zjawisko, gdy po przewinieniu rodzic podniesionym głosem wykrzykuje, że poświęca się dla dziecka, że na nic nie ma czasu, bo chce mu wszystko zapewnić, tymczasem ono tego nie rozumie. Należy jednak pamiętać, że nudny, opatrzony tymi samymi, powtarzającymi się argumentami monolog nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, gdyż dziecko i tak w tym czasie błądzi myślami gdzie indziej. Wyjaśnienie niewłaściwego zachowania musi być rzeczowe i konkretne, a jednocześnie trzeba pozwolić dziecku na dyskusję i wyrażenie uwag.
Odmawianie przyjemności - polega ono na pozbawieniu dziecka tego, co sprawia mu radość (np. wyjście do kina). Kara ta wymaga jednak od rodziców dobrej znajomości dziecka i orientacji w jego zainteresowaniach i pasjach.
Wyrażanie swojego smutku i zawodu - jest to kara szczególnie dotkliwa a jednocześnie skuteczna w przypadku zastosowania jej wobec dziecka wrażliwego, kochającego swoich rodziców. W takim przypadku zakomunikowanie dziecku, że sprawiło zawód matce czy ojcu, spowoduje pojawienie się u dziecka głębokich, przykrych przeżyć z jednoczesną chęcią poprawy.
Czasowe odebranie przyznanego przywileju - polega na zawieszeniu na jakiś czas określonego uprawnienia, np. samodzielnego dysponowania kieszonkowym, posiadania komputera w pokoju.
Przed ukaraniem dziecka należy dokonać oceny jego czynu, przeanalizować sytuację i spróbować ustalić, jaki był powód niewłaściwego, w naszej ocenie, zachowania. Należy pamiętać, iż dziecko nie rodzi się z wiedzą o tym, co jest dobre, a co złe. Jeśli zatem jego zachowanie było spowodowane tym, iż znalazło się ono w nowej dla niego sytuacji, w której nie wiedziało, jak powinno postąpić, przede wszystkim należy mu to wytłumaczyć. Kara powinna być środkiem stosowanym ostrożnie i z rozwagą.
Skuteczne karanie wymaga spełnienia kilku podstawowych zasad: karany powinien mieć pozytywny stosunek do karzącego. Dziecko rozumie, że karanie jest umyślnym działaniem rodzica, więc sposób jego reagowania na karę jest uzależniony od postawy wobec karzącego. Jeżeli stosunek rodzica do dziecka był taki, że nabrało ono przekonania o jego nieżyczliwości będzie uważało karę za objaw wrogości, a nie wiązało ją z własnym postępowaniem. W rezultacie kara nie wywrze zamierzonego efektu wychowawczego a tylko pogłębi negatywną postawę dziecka wobec osoby karzącej;
karanie nie może urągać godności dziecka, nie powinno być stosowane w chwilach uniesienia, wzburzenia i powinno być poprzedzone wyjaśnieniem, na czym polega wina dziecka. Kary stosowane w gniewie są zwykle niesprawiedliwe, gdyż wymierzane są często tylko po to, aby uśmierzyć własne niezadowolenie;
kara powinna być sprawiedliwa i proporcjonalna do przewinienia - zbyt surowa sprawia, że dziecko przestaje czuć się winne, a uważa się za pokrzywdzone i ma do rodziców pretensje. Natomiast ukarane za słabo w stosunku do przewinienia, bagatelizuje karę i traktuje ją tak, jakby jej w ogóle nie było;
na przewinienia małego dziecka trzeba reagować natychmiast, aby nastąpiło trwałe powiązanie nagannego czynu z jego następstwem. Dzieci starsze na ogół pamiętają o swoich przewinieniach i w niektórych przypadkach odłożenie wymierzenia kary jest wysoce skuteczne;
należy unikać stosowania wciąż tych samych kar, gdyż dziecko szybko przyzwyczaja się do nich i przestają mieć one wtedy jakiekolwiek znaczenie. Szczególnie szkodliwe jest stosowanie częstych i surowych kar. Rygoryzm połączony z brakiem uczuciowego oparcia w rodzinie hamuje swobodny rozwój dziecka. W takich warunkach łatwo może powstać nieufność do ludzi i nieśmiałość. Równie bezwartościowe są często stosowane kary łagodne, gdyż dzieci nie biorą ich poważnie, uważając, że muszą one towarzyszyć życiu rodzinnemu;
kara powinna być wymierzana dyskretnie, bez obecności osób trzeci i z powstrzymaniem się od bezduszności.
Zadaniem dorosłych, zwłaszcza rodziców i wychowawców jest przygotowanie dziecka do życia społecznego i właściwego pełnienia podejmowanych ról. Dziecko zdobywa potrzebną do tego wiedzę w różnorodnych sytuacjach codziennych, gromadzi doświadczenia i dokonuje różnorodnych wyborów. Rolą rodziców jest tu natomiast wskazywanie dziecku, za pomocą zróżnicowanych metod wychowania, w tym wzmocnień pozytywnych i negatywnych, co jest słuszne i dobre, a co nie.
Badania
Prezentowane opracowanie dotyczy poglądów rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym na stosowanie kar i nagród w wychowaniu. Głównym celem przeprowadzonych badań było zdobycie wiedzy na temat rodzajów kar i nagród stosowanych przez rodziców, powodów karania oraz opinii rodziców dotyczących stosowania wzmocnień negatywnych i pozytywnych. W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego, który polegał na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o stosowaniu przez rodziców jednej z podstawowych metod wychowawczych, jaką jest karanie i nagradzanie. Dane umożliwiające rozwiązanie wcześniej postawionych problemów badawczych uzyskano za pomocą ankiety. Miała ona charakter anonimowy i skierowana była do rodziców dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym, korzystających z forów internetowych przeznaczonych dla młodych rodziców. Ogółem ankietowaniu poddano 50 rodziców. Poniższe zestawienie prezentuje strukturę demograficzną badanych.
Tabela 1. Struktura demograficzna respondentów
Płeć |
N |
Kobieta |
44 |
Mężczyzna |
6 |
Wiek |
N |
20 - 30 lat |
12 |
31-40 lat |
35 |
41 - 50 lat |
3 |
Miejsce zamieszkania |
N |
Miasto |
32 |
Wieś |
18 |
Wykształcenie |
N |
Wyższe |
23 |
Średnie |
11 |
Pomaturalne |
8 |
Zasadnicze zawodowe |
4 |
Podstawowe |
4 |
Aktywność zawodowa |
N |
Pracujący |
34 |
Niepracujący |
16 |
Rodzaje kar i nagród stosowanych przez rodziców
Tabela 2. Rodzaje nagród stosowanych przez rodziców
Rodzaje nagród |
N |
Nagradzanie uznaniem i pochwałą |
49 |
Nagradzanie przez sprawianie przyjemności |
32 |
Darzenie zaufaniem |
26 |
Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego |
36 |
Nagrody rzeczowe |
38 |
Razem |
X |
Tabela 3. Rodzaje kar stosowanych przez rodziców w procesie wychowania
Rodzaje kar |
N |
Kary słowne |
6 |
Kary cielesne |
4 |
Kary naturalne |
46 |
Moralizowanie, pouczanie |
14 |
Odmawianie przyjemności |
25 |
Wyrażanie swojego smutku i zawodu |
34 |
Czasowe odebranie przyznanego przywileju |
42 |
Razem |
X |
Powody nagradzania i karania
Tabela 4. Najczęstsze powody nagradzania dzieci
Najczęstsze powody nagradzania |
N |
Posłuszeństwo (wypełnianie poleceń) |
28 |
Dobre oceny |
12 |
Sprzątanie po sobie |
11 |
Samodzielność |
8 |
Inne |
4 |
Razem |
X |
Tabela 6. Najskuteczniejsze nagrody i kary
Najskuteczniejsze nagrody |
N |
Nagradzanie uznaniem i pochwałą |
31 |
Darzenie zaufaniem |
12 |
Wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego |
24 |
Nagrody rzeczowe |
9 |
Najskuteczniejsze kary |
N |
Kary naturalne |
19 |
Kary fizyczne |
1 |
Odmawianie przyjemności |
16 |
Czasowe odebranie przyznanego przywileju |
23 |
Celem pracy była próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie rodzice stosują w procesie wychowania kary i nagrody oraz jak oceniają te metody wychowawcze. Przeprowadzone badania pozwalają na wysuniecie następujących wniosków:
zdecydowana większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym stosuje w procesie wychowania wzmocnienia pozytywne i negatywne;
w wychowaniu przeważają takie nagrody, jak wyrażanie uznania i chwalenie, nagrody rzeczowe, wspólne atrakcyjne spędzanie czasu wolnego a wśród kar - kary naturalne, czasowe odebranie przyznanego przywileju oraz wyrażanie wobec dziecka smutku i zawodu;
rodzice mają świadomość negatywnych sutków stosowania kar cielesnych i starają się ich unikać w procesie wychowania;
według badanych dzieci należy przede wszystkim nagradzać za posłuszeństwo, a karać - za jego brak.
Powyższe analizy wskazują, iż coraz większa jest świadomość rodziców w zakresie negatywnych skutków surowego karania. Wolą ponadto stosować nagrody, bowiem uznają, że przynoszą one pozytywniejsze skutki niż kary. Jeśli trzeba odwołać się do wzmocnień negatywnych, to najlepiej, by były to kary naturalne.
154