1466 - odzyskanie Pomorza -> rozwój Gdańska, Folwark -> przyczyna powst. : wzrost zapotrzebowania na zboże w dualiźmie i jest to wielkie gospodarstwo pana feudalnego oparte na pracy pańszczyźnianej. 1423 Statuty Warckie -> szlachta może wykupić sołectwo gdy uzna że sołtys jest krnąbrny 1496 Statuty Piotrkowskie -> (J. Olbracht) wzrost znaczenia gosp. Szlachty. Tylko 1 rodzina ze wsi może odejść rocznie ze wsi. Tylko jeden syn może wyjechać na naukę do miasta -> poddaństwo osobiste.
1520 Ustawa Sejmowa -> (Z. Stary) chłopi muszą pracować 1 dzień w tygodniu z łana. 1518 Sądy patrycjalne -> Z. Stary odbiera chłopom szansę na odwoływanie się do sądu królewskiego 1374 Koszyce -> poradlne 2 groszy do łana, szlachta nie musi budować i naprawiać zamków, odszkodowanie dla szlachty za straty poniesione w pospolitych ruszeniach. Najwyższe urzędy jedynie dla szlachty Polskiej zaś reszta dla szlachty posiadającej Ziemię. 1430/33 Jedlińsko Nieszawskie (syn Władysław na tronie) nietykalność osobista szlachty 1454 Cerkwicko Niesza. (wojna XIII letnia) ograniczały swobodę króla w polityce zagr., nie mógł zwołać posp. Ruszenia bez zgody szlachty, szlachta musiała wyrazić zgodę na każdy nowy podatek. 1563 Taksy wojewo-
dziańskie : ceny na wszystkie artykuły wwożone i wywożone do Polski ustalali wojewodowie. Zwolnią szlachtę z ceł za przywożone towary. Sejmik - zjazd szlachty z danej ziemi. Szlachta na sejmikach wybierała posłów na Sejm Walny. Dostawali oni instrukcję poselską (co mają jak robić). Polski sejm : 2 izby : SENAT : na czele król, po Unii Lubelskiej było 140 osób, doradcy króla, możnowładcy, świeccy, duchowni. Izba poselska : 170 osób, szlachta, urzędnicy ziemscy, wojewodowie Sejmy zwyczajne : co 2 lata na 6 tygodni nadzwyczajne : na 2 tyg relacyjny : po sejmie wielkim elekcyjne : wybór urzędników, deputackie : wybór sędziów, kapturowe : w czasie bezkrólewia
Ruch egzekucyjny szlachty : konkluzja : decyzja senatu. Tak naprawdę decydowała izba poselska zaś słowo króla było nic nie warte. 1454-1791 - RP SZLACHECKA : 1505 Nihil Novi Rodzaje szlacht : możnowładztwo, średnia, uboga, gołota. Szlachta się zwalczała ze względu na różnice w majątkach. Średnia występuje przeciw możnowładztwu -> ruch egzekucyjny : zwrot bezprawnie zabranych dóbr królewskich , niedopuszczanie do łączenia stanowisk, szlachta chce kościoła narodowego, skarbu, państwa, nigdy więcej elekcji vivente rege (1530 - wybór Augusta na króla za życia Starego) 1562 Sejm Piotrkowski : zwrot królewszczyzn, z ¼ dochodów z królewszczyzn ma być stałe wojsko kwarciane, zwolnienie szlachty z ceł, koniec z łączeniem urzędów, nigdy więcej vivente rege.
REFORMACJA W POLSCE :
Po śmierci Z.S do Polski przybyły grupy innowierców. Przybyli bracia czescy (wspólnoty utrzymujące się z pracy fizycznej, żyli prosto -> wielu zwolenników), kalwini (Wielkopolska, idea idealnej gminy szybko się przyjęła, szlachcie zależy na regulacjach prawnych i społecznych nie zaś na doktrynie religii. Rozpad w latach 1562-1565 : na zbór wiekszy - kalwini i mniejszy - arianie Przyczyny : spory doktrynalne, konflikty społ., przybycie antytrynitarzy - racjonalizacja poglądów.) luteranie (Małopolska, pomorze., stolica w Królewcu. Rozwijał się w dużych miastach, Gdańsk, Kraków, Królewiec, dlatego że patrycjat stanowili tam Niemcy). Antytrynitarze (odrzucali Trójce św., Boskość J.Ch., zwolennicy chrztu dorosłych, zniesienie prywaty, równość wszystkich, rozprzestrzeniał się wśród chłopów, pacyfiści - byli zwalczani przez wszystkich). Rozwój szkolnictwa : Raków (Akademia Arian), Leszno (Bracia Czescy), Pińczów (Kalwinizm - „Sarmackie Ateny”), Gdańsk, Toruń (Luteranie) 1570 -> Ugoda Sandomierska (wszyscy innowiercy podpisują pakt o nieagresji, bez arian) 1573 - Konferencja Warszawska (zapewnia swobodę wyznania w Polsce) Staszek Hozjusz : wybitny teolog, autor katolickiego wyznania wiary, uczestniczył w soborze trydenckim. „Spory wśród innowierców pokojem wśród chrześcijan
Uważał że z Polski należy wywalić albo wszystkich innowierców albo żadnych. 1596 - Unia Brzeska : prawosławni i chrześci.; praw. Uznają zwierzchnictwo papieża w Rzymie. Od tej pory są UNITAMI. Ci którzy nie przeszli to DYSUNICI. Zachowują obrządek (unici). Chcieli być równi szlachcie + ale nie wyszło. Część więc wróciła na swoje. 1658-wygnanie Arian z Polski pod pretekstem współpracy ze Szwedami. 1733 - zakaz nadawania urzędów innowier., a także nie mogli być posłami na sejm.
POLITYKA ZAGRANICZNA JAGIELLONÓW :
Unie Polsko Węgierskie - I : XIV i XV wiek, Władysław Warneńczyk 1440 królem Polski i Węgier. 1444 - koniec tej Unii bo Warneńczyk ginie pod Warną w walce z Turkami. II : Tron dziedziczy Kazimierz Jagielloński. Chcąc rozszerzyć panowanie dynastii osadza w 1471 Władysława Jagiellończyka na króla Czech a od 1491 i Węgier. 1515 - układ kompromisowy w Wiedniu. W razie wygaśnięcia Czesko-Węgierskiej linii , władzę obejmują Habsburgowie - by Zygmunt Stary. 1526 bitwa z Turkami : pod Modraczem ginie Ludwik Jagiellończyk bez potomka habsburgowie biorą tron Czech i Węgier. Do Turcji wcielono część Węgier, zaś Siedmiogród zostaje jej lennem.
POLSKA - KRZYŻACY :
1519-1521 - ostatnia wojna z krzyżakami. Hohenzollern toczy wojnę z Zygimi Starym. Po spotkaniu z lutrem sekularyzuje Prusy -> Prusy Książęce. 1525 Hołd Pruski, Traktat Krakowski : Prusy Książęce są lennem Polski., książę musi składać hołd, pomagać w wojnie. W razie wygaśnięcia pruskiej dynastii Hohenzollernów P.K wracają do Polski. Książę mógł wpadać na sejmik.
INFLANTY
Jest tam Zakon Kawalerów Mieczowych. Inflant chcą wszyscy : Szwecja, P.K, Polska, Rosja (dostęp do bałtyku) 1561 ostatni mistrz sekularyzuje państwo i oddaje Polsce. Kurlandia naszym lennem (dziedzicznie Ketlera - ostatniego M. Zakonu). Północny wschód półwyspu dla Rosji. 1563-1570 - wojna północna pomiędzy Danią, Szwecją, Rosją i Polską. Żadnych zmian. Rosja ma pozwolenie na żeglugę Narewską. 1497 - za króla Olbrachta wyginęła szlachta. (Klęska pod Koźmianem).
UNIA LUBELSKA :
1563-1564 : sejm na którym rozpoczęto rokowania na temat unii. 1569 zawarcie Unii Litewskiej : niezadowoleni magnaci chcieli zbojkotować i odejść od stołu rokowań lecz wtedy Z.A ogłosił natychmiast aneks Podlasia, Wołynia, Kijowszczyzny. W końcu podpisano unię realną. Wspólne : władca, sejm, senat, moneta, polityka zagraniczna, wojskowa. Odrębne : urzędy (hetman), wojsko, skarb, sądy. Nie przeprowadzono na Litwie egzekucji dóbr i praw, lustracji, nie pobierano kwarty. Była swoboda osiedlania się - zmieniono nazwę państwa na RP obojga narodów. Awans Warszawy do rangi stolicy.
Pierwsza wolna elekcja itd. Itp.
1572 - umiera Zygmunt August. Władzę obejmuje interrex czyli człowiek który zastępuje króla po śmierci (prymas w Polsce) - Jakub Uchański Elekcja viritim - każdy szlachcic miał prawo wyboru króla. Wolna elekcja - wybór króla przez ogół szlachty I elekcja w 1573 roku w Kamień p. Warszawą : E. Habsburg, Ivan IV Groźny, Henryk Walezy Pacta convecta - zobowiązanie króla (każde inne). Ożenić się z Anną Jagiellonką, spłacić długi Z. Augusta, rozbudować flotę, kształcić grupę młodzieży na własny koszt we Francji. Artykuły Henrykowskie : prawa zasadnicze : zawsze takie same, nigdy więcej vivente rege, sejm co 2 lata na 6 tyg., przestrzeganie tolerancji religijnej, potwierdzenie dotychczasowych przywileji szlacheckich, 25 rezydentów przy królu może go wykopać ze stołka, gdy król łamie prawo to szlachta może mu wypowiedzieć posłuszeństwo. Określały kompetencje sejmu i senatu. WALEZY WIEJE DO FRANCJI!
12.12.1575 : senatorsko magnacka wybiera cesarza Maksia Habsburga. 15.12.75 : średnia szlachta wybiera Annę Jagielonkę na queen a na króla Batorego. 1576 - koronacja Batorego - 10 lat rządów. Walczył z Iwanem Groźnym, który podstępem zajął Rygę. W Gdańsku wybucha bunt przeciw....................................
Sejm 1578 - podatki na wojnę z Rosją, zaakceptował piechotę wybraniecką (1chłop/20łanów KRÓLA!) Utworzono Trybunał Koronny i Litewski. Król traci uprawnienia sądowe - jedynie na sejmach jeszcze może. Przymierze z królem Szwecji -> 1579-1582 wojna o inflanty! - Iw. 1579 : cel zdobycie połocka -> udaje się (teren Białorusi), IIw. 1580 : Batory Ruszył na Wielkie Łuki - wykazuje się piechota wybraniecka. IIIw 1581 : Batory chce zdobyć Moskwę i rusza na północ. Pod Pskowem dostaje jednak w odbyt. 1582 -> 10 letni rozejm w Jamie Zapolskiem. RP oddaje ziemie wielkopruskie a odzyskujemy inflanty. Pokój dzieki legatowi papieskiemu - Antonio Possier. 1578/9 Batory died.
RENESANS W POLSCE
Przykłady : ratusze Poznań, Sandomierz Tarnów | sukiennice Kraków | spichlerze Sandomierz, Kazimierz n. Wisłą |
Florian Umglert - pierwsza książka po polsku („Raj Duszy”)
Jan Heller, Hieronim Wietor ] pierwsi polscy drukarze
1466 - odzyskanie Pomorza -> rozwój Gdańska, Folwark -> przyczyna powst. : wzrost zapotrzebowania na zboże w dualiźmie i jest to wielkie gospodarstwo pana feudalnego oparte na pracy pańszczyźnianej. 1423 Statuty Warckie -> szlachta może wykupić sołectwo gdy uzna że sołtys jest krnąbrny 1496 Statuty Piotrkowskie -> (J. Olbracht) wzrost znaczenia gosp. Szlachty. Tylko 1 rodzina ze wsi może odejść rocznie ze wsi. Tylko jeden syn może wyjechać na naukę do miasta -> poddaństwo osobiste.
1520 Ustawa Sejmowa -> (Z. Stary) chłopi muszą pracować 1 dzień w tygodniu z łana. 1518 Sądy patrycjalne -> Z. Stary odbiera chłopom szansę na odwoływanie się do sądu królewskiego 1374 Koszyce -> poradlne 2 groszy do łana, szlachta nie musi budować i naprawiać zamków, odszkodowanie dla szlachty za straty poniesione w pospolitych ruszeniach. Najwyższe urzędy jedynie dla szlachty Polskiej zaś reszta dla szlachty posiadającej Ziemię. 1430/33 Jedlińsko Nieszawskie (syn Władysław na tronie) nietykalność osobista szlachty 1454 Cerkwicko Niesza. (wojna XIII letnia) ograniczały swobodę króla w polityce zagr., nie mógł zwołać posp. Ruszenia bez zgody szlachty, szlachta musiała wyrazić zgodę na każdy nowy podatek. 1563 Taksy wojewo-
dziańskie : ceny na wszystkie artykuły wwożone i wywożone do Polski ustalali wojewodowie. Zwolnią szlachtę z ceł za przywożone towary. Sejmik - zjazd szlachty z danej ziemi. Szlachta na sejmikach wybierała posłów na Sejm Walny. Dostawali oni instrukcję poselską (co mają jak robić). Polski sejm : 2 izby : SENAT : na czele król, po Unii Lubelskiej było 140 osób, doradcy króla, możnowładcy, świeccy, duchowni. Izba poselska : 170 osób, szlachta, urzędnicy ziemscy, wojewodowie Sejmy zwyczajne : co 2 lata na 6 tygodni nadzwyczajne : na 2 tyg relacyjny : po sejmie wielkim elekcyjne : wybór urzędników, deputackie : wybór sędziów, kapturowe : w czasie bezkrólewia
Ruch egzekucyjny szlachty : konkluzja : decyzja senatu. Tak naprawdę decydowała izba poselska zaś słowo króla było nic nie warte. 1454-1791 - RP SZLACHECKA : 1505 Nihil Novi Rodzaje szlacht : możnowładztwo, średnia, uboga, gołota. Szlachta się zwalczała ze względu na różnice w majątkach. Średnia występuje przeciw możnowładztwu -> ruch egzekucyjny : zwrot bezprawnie zabranych dóbr królewskich , niedopuszczanie do łączenia stanowisk, szlachta chce kościoła narodowego, skarbu, państwa, nigdy więcej elekcji vivente rege (1530 - wybór Augusta na króla za życia Starego) 1562 Sejm Piotrkowski : zwrot królewszczyzn, z ¼ dochodów z królewszczyzn ma być stałe wojsko kwarciane, zwolnienie szlachty z ceł, koniec z łączeniem urzędów, nigdy więcej vivente rege.
REFORMACJA W POLSCE :
Po śmierci Z.S do Polski przybyły grupy innowierców. Przybyli bracia czescy (wspólnoty utrzymujące się z pracy fizycznej, żyli prosto -> wielu zwolenników), kalwini (Wielkopolska, idea idealnej gminy szybko się przyjęła, szlachcie zależy na regulacjach prawnych i społecznych nie zaś na doktrynie religii. Rozpad w latach 1562-1565 : na zbór wiekszy - kalwini i mniejszy - arianie Przyczyny : spory doktrynalne, konflikty społ., przybycie antytrynitarzy - racjonalizacja poglądów.) luteranie (Małopolska, pomorze., stolica w Królewcu. Rozwijał się w dużych miastach, Gdańsk, Kraków, Królewiec, dlatego że patrycjat stanowili tam Niemcy). Antytrynitarze (odrzucali Trójce św., Boskość J.Ch., zwolennicy chrztu dorosłych, zniesienie prywaty, równość wszystkich, rozprzestrzeniał się wśród chłopów, pacyfiści - byli zwalczani przez wszystkich). Rozwój szkolnictwa : Raków (Akademia Arian), Leszno (Bracia Czescy), Pińczów (Kalwinizm - „Sarmackie Ateny”), Gdańsk, Toruń (Luteranie) 1570 -> Ugoda Sandomierska (wszyscy innowiercy podpisują pakt o nieagresji, bez arian) 1573 - Konferencja Warszawska (zapewnia swobodę wyznania w Polsce) Staszek Hozjusz : wybitny teolog, autor katolickiego wyznania wiary, uczestniczył w soborze trydenckim. „Spory wśród innowierców pokojem wśród chrześcijan
Uważał że z Polski należy wywalić albo wszystkich innowierców albo żadnych. 1596 - Unia Brzeska : prawosławni i chrześci.; praw. Uznają zwierzchnictwo papieża w Rzymie. Od tej pory są UNITAMI. Ci którzy nie przeszli to DYSUNICI. Zachowują obrządek (unici). Chcieli być równi szlachcie + ale nie wyszło. Część więc wróciła na swoje. 1658-wygnanie Arian z Polski pod pretekstem współpracy ze Szwedami. 1733 - zakaz nadawania urzędów innowier., a także nie mogli być posłami na sejm.
POLITYKA ZAGRANICZNA JAGIELLONÓW :
Unie Polsko Węgierskie - I : XIV i XV wiek, Władysław Warneńczyk 1440 królem Polski i Węgier. 1444 - koniec tej Unii bo Warneńczyk ginie pod Warną w walce z Turkami. II : Tron dziedziczy Kazimierz Jagielloński. Chcąc rozszerzyć panowanie dynastii osadza w 1471 Władysława Jagiellończyka na króla Czech a od 1491 i Węgier. 1515 - układ kompromisowy w Wiedniu. W razie wygaśnięcia Czesko-Węgierskiej linii , władzę obejmują Habsburgowie - by Zygmunt Stary. 1526 bitwa z Turkami : pod Modraczem ginie Ludwik Jagiellończyk bez potomka habsburgowie biorą tron Czech i Węgier. Do Turcji wcielono część Węgier, zaś Siedmiogród zostaje jej lennem.
POLSKA - KRZYŻACY :
1519-1521 - ostatnia wojna z krzyżakami. Hohenzollern toczy wojnę z Zygimi Starym. Po spotkaniu z lutrem sekularyzuje Prusy -> Prusy Książęce. 1525 Hołd Pruski, Traktat Krakowski : Prusy Książęce są lennem Polski., książę musi składać hołd, pomagać w wojnie. W razie wygaśnięcia pruskiej dynastii Hohenzollernów P.K wracają do Polski. Książę mógł wpadać na sejmik.
INFLANTY
Jest tam Zakon Kawalerów Mieczowych. Inflant chcą wszyscy : Szwecja, P.K, Polska, Rosja (dostęp do bałtyku) 1561 ostatni mistrz sekularyzuje państwo i oddaje Polsce. Kurlandia naszym lennem (dziedzicznie Ketlera - ostatniego M. Zakonu). Północny wschód półwyspu dla Rosji. 1563-1570 - wojna północna pomiędzy Danią, Szwecją, Rosją i Polską. Żadnych zmian. Rosja ma pozwolenie na żeglugę Narewską. 1497 - za króla Olbrachta wyginęła szlachta. (Klęska pod Koźmianem).
UNIA LUBELSKA :
1563-1564 : sejm na którym rozpoczęto rokowania na temat unii. 1569 zawarcie Unii Litewskiej : niezadowoleni magnaci chcieli zbojkotować i odejść od stołu rokowań lecz wtedy Z.A ogłosił natychmiast aneks Podlasia, Wołynia, Kijowszczyzny. W końcu podpisano unię realną. Wspólne : władca, sejm, senat, moneta, polityka zagraniczna, wojskowa. Odrębne : urzędy (hetman), wojsko, skarb, sądy. Nie przeprowadzono na Litwie egzekucji dóbr i praw, lustracji, nie pobierano kwarty. Była swoboda osiedlania się - zmieniono nazwę państwa na RP obojga narodów. Awans Warszawy do rangi stolicy.
Pierwsza wolna elekcja itd. Itp.
1572 - umiera Zygmunt August. Władzę obejmuje interrex czyli człowiek który zastępuje króla po śmierci (prymas w Polsce) - Jakub Uchański Elekcja viritim - każdy szlachcic miał prawo wyboru króla. Wolna elekcja - wybór króla przez ogół szlachty I elekcja w 1573 roku w Kamień p. Warszawą : E. Habsburg, Ivan IV Groźny, Henryk Walezy Pacta convecta - zobowiązanie króla (każde inne). Ożenić się z Anną Jagiellonką, spłacić długi Z. Augusta, rozbudować flotę, kształcić grupę młodzieży na własny koszt we Francji. Artykuły Henrykowskie : prawa zasadnicze : zawsze takie same, nigdy więcej vivente rege, sejm co 2 lata na 6 tyg., przestrzeganie tolerancji religijnej, potwierdzenie dotychczasowych przywileji szlacheckich, 25 rezydentów przy królu może go wykopać ze stołka, gdy król łamie prawo to szlachta może mu wypowiedzieć posłuszeństwo. Określały kompetencje sejmu i senatu. WALEZY WIEJE DO FRANCJI!
12.12.1575 : senatorsko magnacka wybiera cesarza Maksia Habsburga. 15.12.75 : średnia szlachta wybiera Annę Jagielonkę na queen a na króla Batorego. 1576 - koronacja Batorego - 10 lat rządów. Walczył z Iwanem Groźnym, który podstępem zajął Rygę. W Gdańsku wybucha bunt przeciw....................................
Sejm 1578 - podatki na wojnę z Rosją, zaakceptował piechotę wybraniecką (1chłop/20łanów KRÓLA!) Utworzono Trybunał Koronny i Litewski. Król traci uprawnienia sądowe - jedynie na sejmach jeszcze może. Przymierze z królem Szwecji -> 1579-1582 wojna o inflanty! - Iw. 1579 : cel zdobycie połocka -> udaje się (teren Białorusi), IIw. 1580 : Batory Ruszył na Wielkie Łuki - wykazuje się piechota wybraniecka. IIIw 1581 : Batory chce zdobyć Moskwę i rusza na północ. Pod Pskowem dostaje jednak w odbyt. 1582 -> 10 letni rozejm w Jamie Zapolskiem. RP oddaje ziemie wielkopruskie a odzyskujemy inflanty. Pokój dzieki legatowi papieskiemu - Antonio Possier. 1578/9 Batory died.
RENESANS W POLSCE
Przykłady : ratusze Poznań, Sandomierz Tarnów | sukiennice Kraków | spichlerze Sandomierz, Kazimierz n. Wisłą |
Florian Umglert - pierwsza książka po polsku („Raj Duszy”)
Jan Heller, Hieronim Wietor ] pierwsi polscy drukarze
1466 - odzyskanie Pomorza -> rozwój Gdańska, Folwark -> przyczyna powst. : wzrost zapotrzebowania na zboże w dualiźmie i jest to wielkie gospodarstwo pana feudalnego oparte na pracy pańszczyźnianej. 1423 Statuty Warckie -> szlachta może wykupić sołectwo gdy uzna że sołtys jest krnąbrny 1496 Statuty Piotrkowskie -> (J. Olbracht) wzrost znaczenia gosp. Szlachty. Tylko 1 rodzina ze wsi może odejść rocznie ze wsi. Tylko jeden syn może wyjechać na naukę do miasta -> poddaństwo osobiste.
1520 Ustawa Sejmowa -> (Z. Stary) chłopi muszą pracować 1 dzień w tygodniu z łana. 1518 Sądy patrycjalne -> Z. Stary odbiera chłopom szansę na odwoływanie się do sądu królewskiego 1374 Koszyce -> poradlne 2 groszy do łana, szlachta nie musi budować i naprawiać zamków, odszkodowanie dla szlachty za straty poniesione w pospolitych ruszeniach. Najwyższe urzędy jedynie dla szlachty Polskiej zaś reszta dla szlachty posiadającej Ziemię. 1430/33 Jedlińsko Nieszawskie (syn Władysław na tronie) nietykalność osobista szlachty 1454 Cerkwicko Niesza. (wojna XIII letnia) ograniczały swobodę króla w polityce zagr., nie mógł zwołać posp. Ruszenia bez zgody szlachty, szlachta musiała wyrazić zgodę na każdy nowy podatek. 1563 Taksy wojewo-
dziańskie : ceny na wszystkie artykuły wwożone i wywożone do Polski ustalali wojewodowie. Zwolnią szlachtę z ceł za przywożone towary. Sejmik - zjazd szlachty z danej ziemi. Szlachta na sejmikach wybierała posłów na Sejm Walny. Dostawali oni instrukcję poselską (co mają jak robić). Polski sejm : 2 izby : SENAT : na czele król, po Unii Lubelskiej było 140 osób, doradcy króla, możnowładcy, świeccy, duchowni. Izba poselska : 170 osób, szlachta, urzędnicy ziemscy, wojewodowie Sejmy zwyczajne : co 2 lata na 6 tygodni nadzwyczajne : na 2 tyg relacyjny : po sejmie wielkim elekcyjne : wybór urzędników, deputackie : wybór sędziów, kapturowe : w czasie bezkrólewia
Ruch egzekucyjny szlachty : konkluzja : decyzja senatu. Tak naprawdę decydowała izba poselska zaś słowo króla było nic nie warte. 1454-1791 - RP SZLACHECKA : 1505 Nihil Novi Rodzaje szlacht : możnowładztwo, średnia, uboga, gołota. Szlachta się zwalczała ze względu na różnice w majątkach. Średnia występuje przeciw możnowładztwu -> ruch egzekucyjny : zwrot bezprawnie zabranych dóbr królewskich , niedopuszczanie do łączenia stanowisk, szlachta chce kościoła narodowego, skarbu, państwa, nigdy więcej elekcji vivente rege (1530 - wybór Augusta na króla za życia Starego) 1562 Sejm Piotrkowski : zwrot królewszczyzn, z ¼ dochodów z królewszczyzn ma być stałe wojsko kwarciane, zwolnienie szlachty z ceł, koniec z łączeniem urzędów, nigdy więcej vivente rege.
REFORMACJA W POLSCE :
Po śmierci Z.S do Polski przybyły grupy innowierców. Przybyli bracia czescy (wspólnoty utrzymujące się z pracy fizycznej, żyli prosto -> wielu zwolenników), kalwini (Wielkopolska, idea idealnej gminy szybko się przyjęła, szlachcie zależy na regulacjach prawnych i społecznych nie zaś na doktrynie religii. Rozpad w latach 1562-1565 : na zbór wiekszy - kalwini i mniejszy - arianie Przyczyny : spory doktrynalne, konflikty społ., przybycie antytrynitarzy - racjonalizacja poglądów.) luteranie (Małopolska, pomorze., stolica w Królewcu. Rozwijał się w dużych miastach, Gdańsk, Kraków, Królewiec, dlatego że patrycjat stanowili tam Niemcy). Antytrynitarze (odrzucali Trójce św., Boskość J.Ch., zwolennicy chrztu dorosłych, zniesienie prywaty, równość wszystkich, rozprzestrzeniał się wśród chłopów, pacyfiści - byli zwalczani przez wszystkich). Rozwój szkolnictwa : Raków (Akademia Arian), Leszno (Bracia Czescy), Pińczów (Kalwinizm - „Sarmackie Ateny”), Gdańsk, Toruń (Luteranie) 1570 -> Ugoda Sandomierska (wszyscy innowiercy podpisują pakt o nieagresji, bez arian) 1573 - Konferencja Warszawska (zapewnia swobodę wyznania w Polsce) Staszek Hozjusz : wybitny teolog, autor katolickiego wyznania wiary, uczestniczył w soborze trydenckim. „Spory wśród innowierców pokojem wśród chrześcijan
Uważał że z Polski należy wywalić albo wszystkich innowierców albo żadnych. 1596 - Unia Brzeska : prawosławni i chrześci.; praw. Uznają zwierzchnictwo papieża w Rzymie. Od tej pory są UNITAMI. Ci którzy nie przeszli to DYSUNICI. Zachowują obrządek (unici). Chcieli być równi szlachcie + ale nie wyszło. Część więc wróciła na swoje. 1658-wygnanie Arian z Polski pod pretekstem współpracy ze Szwedami. 1733 - zakaz nadawania urzędów innowier., a także nie mogli być posłami na sejm.
POLITYKA ZAGRANICZNA JAGIELLONÓW :
Unie Polsko Węgierskie - I : XIV i XV wiek, Władysław Warneńczyk 1440 królem Polski i Węgier. 1444 - koniec tej Unii bo Warneńczyk ginie pod Warną w walce z Turkami. II : Tron dziedziczy Kazimierz Jagielloński. Chcąc rozszerzyć panowanie dynastii osadza w 1471 Władysława Jagiellończyka na króla Czech a od 1491 i Węgier. 1515 - układ kompromisowy w Wiedniu. W razie wygaśnięcia Czesko-Węgierskiej linii , władzę obejmują Habsburgowie - by Zygmunt Stary. 1526 bitwa z Turkami : pod Modraczem ginie Ludwik Jagiellończyk bez potomka habsburgowie biorą tron Czech i Węgier. Do Turcji wcielono część Węgier, zaś Siedmiogród zostaje jej lennem.
POLSKA - KRZYŻACY :
1519-1521 - ostatnia wojna z krzyżakami. Hohenzollern toczy wojnę z Zygimi Starym. Po spotkaniu z lutrem sekularyzuje Prusy -> Prusy Książęce. 1525 Hołd Pruski, Traktat Krakowski : Prusy Książęce są lennem Polski., książę musi składać hołd, pomagać w wojnie. W razie wygaśnięcia pruskiej dynastii Hohenzollernów P.K wracają do Polski. Książę mógł wpadać na sejmik.
INFLANTY
Jest tam Zakon Kawalerów Mieczowych. Inflant chcą wszyscy : Szwecja, P.K, Polska, Rosja (dostęp do bałtyku) 1561 ostatni mistrz sekularyzuje państwo i oddaje Polsce. Kurlandia naszym lennem (dziedzicznie Ketlera - ostatniego M. Zakonu). Północny wschód półwyspu dla Rosji. 1563-1570 - wojna północna pomiędzy Danią, Szwecją, Rosją i Polską. Żadnych zmian. Rosja ma pozwolenie na żeglugę Narewską. 1497 - za króla Olbrachta wyginęła szlachta. (Klęska pod Koźmianem).
UNIA LUBELSKA :
1563-1564 : sejm na którym rozpoczęto rokowania na temat unii. 1569 zawarcie Unii Litewskiej : niezadowoleni magnaci chcieli zbojkotować i odejść od stołu rokowań lecz wtedy Z.A ogłosił natychmiast aneks Podlasia, Wołynia, Kijowszczyzny. W końcu podpisano unię realną. Wspólne : władca, sejm, senat, moneta, polityka zagraniczna, wojskowa. Odrębne : urzędy (hetman), wojsko, skarb, sądy. Nie przeprowadzono na Litwie egzekucji dóbr i praw, lustracji, nie pobierano kwarty. Była swoboda osiedlania się - zmieniono nazwę państwa na RP obojga narodów. Awans Warszawy do rangi stolicy.
Pierwsza wolna elekcja itd. Itp.
1572 - umiera Zygmunt August. Władzę obejmuje interrex czyli człowiek który zastępuje króla po śmierci (prymas w Polsce) - Jakub Uchański Elekcja viritim - każdy szlachcic miał prawo wyboru króla. Wolna elekcja - wybór króla przez ogół szlachty I elekcja w 1573 roku w Kamień p. Warszawą : E. Habsburg, Ivan IV Groźny, Henryk Walezy Pacta convecta - zobowiązanie króla (każde inne). Ożenić się z Anną Jagiellonką, spłacić długi Z. Augusta, rozbudować flotę, kształcić grupę młodzieży na własny koszt we Francji. Artykuły Henrykowskie : prawa zasadnicze : zawsze takie same, nigdy więcej vivente rege, sejm co 2 lata na 6 tyg., przestrzeganie tolerancji religijnej, potwierdzenie dotychczasowych przywileji szlacheckich, 25 rezydentów przy królu może go wykopać ze stołka, gdy król łamie prawo to szlachta może mu wypowiedzieć posłuszeństwo. Określały kompetencje sejmu i senatu. WALEZY WIEJE DO FRANCJI!
12.12.1575 : senatorsko magnacka wybiera cesarza Maksia Habsburga. 15.12.75 : średnia szlachta wybiera Annę Jagielonkę na queen a na króla Batorego. 1576 - koronacja Batorego - 10 lat rządów. Walczył z Iwanem Groźnym, który podstępem zajął Rygę. W Gdańsku wybucha bunt przeciw....................................
Sejm 1578 - podatki na wojnę z Rosją, zaakceptował piechotę wybraniecką (1chłop/20łanów KRÓLA!) Utworzono Trybunał Koronny i Litewski. Król traci uprawnienia sądowe - jedynie na sejmach jeszcze może. Przymierze z królem Szwecji -> 1579-1582 wojna o inflanty! - Iw. 1579 : cel zdobycie połocka -> udaje się (teren Białorusi), IIw. 1580 : Batory Ruszył na Wielkie Łuki - wykazuje się piechota wybraniecka. IIIw 1581 : Batory chce zdobyć Moskwę i rusza na północ. Pod Pskowem dostaje jednak w odbyt. 1582 -> 10 letni rozejm w Jamie Zapolskiem. RP oddaje ziemie wielkopruskie a odzyskujemy inflanty. Pokój dzieki legatowi papieskiemu - Antonio Possier. 1578/9 Batory died.
RENESANS W POLSCE
Przykłady : ratusze Poznań, Sandomierz Tarnów | sukiennice Kraków | spichlerze Sandomierz, Kazimierz n. Wisłą |
Florian Umglert - pierwsza książka po polsku („Raj Duszy”)
Jan Heller, Hieronim Wietor ] pierwsi polscy drukarze