Okres dzieciństwa
1. Wczesne dzieciństwo ( 1 r. ż. - 3 r. ż.)
- intensywne zmiany w sferze percepcyjnej;
- małe dziecko nabywa sprawności motorycznych;
- rozwija się jego kompetencja komunikacyjna;
- nabiera zaufania do swoich opiekunów i samego siebie;
- zdolność radzenia sobie pod nieobecność opiekunów.
rozwój percepcji ( spostrzegania):
wzrok - rozwija się intensywnie;
· niemowlę osiąga poziom ostrości wzroku charakterystycznego dla człowieka dorosłego;
· 3 - 5 miesiąc => rozwija się spostrzeganie w głębi
· w 3. miesiącu dzieci odróżniają cztery barwy: żółta, czerwona, zielona, niebieska;
· ruchy oczu - podobne do ruchu oczu dorosłego;
· najpierw skupia wzrok na brzegach przedmiotu => później ku części środkowej przedmiotu => dzieci dłużej patrzą na twarz osoby mówiącej i uśmiechającej się;
dźwięk - zapoznaje się z dźwięki przed urodzeniem
· 3-dniowe dziecko rozpoznaje głos matki i potrafią go rozróżnić
· w 1 miesiącu dziecko różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkowo spółgłoską p-b (zmniejsza się między 10. a 12. miesiącem);
aktywność percepcyjna - jest od początku sensowna
· dziecko od pierwszych dni życia identyfikuje te bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu => umożliwiają przewidywanie i rozumienie docierających do niego sygnałów (np. różnicuje odcienie kolorów, odróżnia rodzaje czworoboków.
słabość i obiektywność przedmiotów (cechy przedmiotu) - w rozwoju orientacji dziecka.
intermodalny charakter percepcji
· koordynacja słuchu ze wzrokiem u 2-miesięcznego dziecka => dziecko słysząc dźwięki zwraca wzrok w jego stronę
· 2. - 3. miesiąc - wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków;
· 1 rok życia - zmiany koordynacji wzrokowo-ruchowej;
· wg Szumana: akt percepcji składa się z fazy inicjującej, w której jednostka zostaje pobudzona i fazy finalizująca, w która niesie uspokojenie;
manipulacja wczesnodzięcięca
· 4. miesiąc - chwyt dowolny - zaczyna się chwytanie i sięganie pod kontrolą wzroku => później następuje skracanie drogi ręki do przedmiotu - oburęcznie sięganie do przedmiotu zastąpione przez jedną rękę z przewagą prawej ręki (7-8 miesiąc)
· => chwytanie proste (owija palcami) => chwyt nożycowy => chwyt pęsetkowy;
· 1 rok zycia - manipuluje w sposób niespecyficzny => zdobyty przedmiot wyzwala jego eksploatację - przejawia schemat czynnościowy - do końca 1. r. ż;
· w interakcji z dorosłymi poznaje sposoby używania przedmiotów;
· 2 r. ż. to okres manipulacji specyficznej - uczy się dostrajać swoje ruchy do kształtu przedmiotów, ich wielkości i oddalenia => ruchy dziecka nabywają precyzji;
· manipulacje widać w zabawie klockami: najpierw piętrzy klocki => zestawia klocki jeden na drugim na płaszczyźnie => budowle trójwymiarowe;
· w wieku poniemowlęcym dziecko uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku - przez mechanizm naśladowania.
rozwój lokomocji - powiązany jest z jego osiągnięciami sensorycznymi i manipulacyjnymi
· zmiany postawy ciała - stopniowo > leżenie na brzuszku z uniesioną głową => siedzenie => stanie - postawa spionizowana;
· przemieszczanie się - obroty w miejscu => samodzielne zmiany postawy ciała siedzenie, wstawanie) => samodzielne przemieszczanie się w przestrzeni (raczkowanie, chodzenie)=> doskonalenie sposobów przemieszczania się (bieganie);
komunikowanie się małego dziecka z otoczeniem
· 3 -4 miesiąc - kontakty w formie interakcji twarzą w twarz (w czasie karmienia)
· wykorzystuje w komunikacji zachowania niewerbalne:: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja);
· ważna rola gestów wskazywania - prośba o przedmiot;
· dzieci, które używają więcej gestów - więcej mówią;
· bogata mimika - uśmiech (zadowolenie, sympatię);
· wokalizacja - produkowanie dźwięku - krzyk, prychnięcia => gurzenie (5 miesiąc) => gaworzenie
· na kształtowanie się komunikacyjnych zachowań dziecka wpływ mają zachowania komunikacyjne dorosłego
opanowanie języka
· 2-3 r. ż. - opanowanie języka;
· koniec 1 r. ż. - operuje 4-5 słowami
· do 6 r. ż. opanowuje dziennie po 9-10 słówek;
· poznane słowa stosuje do nazwania wszystkich obiektów, które są do siebie podobne - zjawisko nadrozciągłości znaczeń;
· 2 r. ż. - dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny, wymawia słowa, ale je zniekształca;
· wypowiedzi mają postać holofraz - wypowiedzi jednowyrazowe - a następnie zlepków dwuwyrazowych;
· zaznacza się funkcja ekspresywna (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną;
· 3 r. ż. - słownik dziecka posiada 1000 - 1500 słów; dziecko wymawia słowa bez zniekształceń;
życie uczuciowe i społeczne dziecka
· na życie uczuciowe dziecka składa się: radość, miłość, zazdrość później współczucie, nienawiść;
· źródłem przeżyć dziecka są relacje z dorosłymi; podstawą tych relacji jest umiejętność wyrażania przeżyć i odczytywania zewnętrznych przejawów emocji partnera interakcji
· od 1m. - wyraża swoje stany emocjonalne (radość - uśmiech, strach);
· reaguje na stany emocjonalne osób dorosłych;
· w 3 miesiącu odwzajemnia uśmiech dorosłego;
· w 6 m. rozpozna mimiczne wyrazy emocji u dorosłych, wyraża tę samą emocję, jaką wyraża twarz partnera;
· przed 1 r. ż. - regulują własne zachowania na podstawie obserwowanego wyrazu twarzy osoby dorosłej;
· uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami
· dla prawidłowego rozwoju potrzebne jest przywiązanie, które rozwija się od narodzin;
· 2 r. ż - dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, znanymi mu
· pojawia się większe zainteresowanie rówieśnikami
2. Średnie dzieciństwo ( 3. - 6. r. ż.)
- intensywny rozwój sprawności motorycznej;
- osiągnięcia w rozwoju orientacji w przestrzeni;
- postęp w myśleniu oparty na wyobrażeniach;
- zmiany w kontaktach z rówieśnikami;
- tworzenie się umysłowej reprezentacji.
rozwój motoryczny:
- następuje przedłużenie ciała w skutek wzrostu kończyn;
- zwiększa się część twarzowa;
- silna potrzeba ruchu
- 5 r. ż. - złoty okres w rozwoju ruchowym dziecka - opanuje swobodny bieg, chód; właściwy rytm, płynność i harmonia ruchu;
- brak w czynnościach elastyczności, dokładności, przewidywania;
- kształtują się kombinacje różnych form ruchu: biegu i skoku, biegu i kopnięcie piłką.
- niska zdolność do koncentracji na jednym przedmiocie;
- niska wytrzymałość;
- dymorfizm płciowy - zróżnicowanie sprawności i zainteresowań ruchowych chłopców i dziewcząt
orientacja w świecie; relacje czasowe, przestrzenne i przyczynowe
- orientacja w czasie - uświadomienie sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, ocenianie czasu trwania zdarzeń, znajomość i używanie konstrukcji językowych dla wyrażania relacji czasowych;
đ 3-latki - oceniają czas trwania zdarzeń codziennych w sposób przypadkowy
đ 5-6-latki - wykazują dobrą orientację praktyczną w zakresie relacji droga - prędkość - czas
- rozumowanie i używanie kompetencji językowych
đ 3-lat dobrze rozumieją znaczenie słów: „wczoraj”, „dziś”
đ 4-latki - „wczoraj”, „dziś”, „jutro”
đ dalszy rozwój polega na bogaceniu zasobu wyrażeń służących do oznaczania następstwa czasowego.
- orientacja w przestrzeni - rozpoznaje przestrzenie, które łączy z działaniem i osobami;
đ szkołą rozwijania orientacji w przestrzeni są zabawy - ruchowe i konstruktywne
đ uczestniczące w nich dziecko praktycznie poznaje relacje przestrzenne i odpowiadające im konstrukcje językowe.
- przyczynowość - zdolność do wnioskowania na podstawie znanych faktów
đ 4. r. ż. - zdolne do zestawienia stanu początkowego (A) z końcowym (B) i odkrywania czynników , które wpłynęły na przekształcenie stanu A w B
funkcja symboliczna - zdolność do przypominania sobie nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą symboli i znaków ( procesy intelektualne - np./ zabawa, rysunek, mowa)
- zabawa symboliczna - polega na zastępowaniu jednych przedmiotów innymi - dziecko asymiluje świat do swojej rzeczywistości
đ do 4. r. ż. - dokonuje projekcji symbolicznych ( np. udaje płacz misia); występują proste identyfikacje jednego obiektu z drugim (kota z klockami), zastępowanie rzeczywistych scen wyobraźniami (kąpie lalki);
đ od 4-7 r. ż. - zabawa symboliczna staje się uporządkowana, dzieci używają wiele przedmiotów zastępczych, przyjmują i reguły z nimi związane (zabawa w dom)
- rysunek - łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania
đ trend prowadzi od bazgrot do symboli graficznych
đ bazgroty dziecka na początku mają charakter nieprzedstawiający, są wynikiem pozostawiania śladów na papierze
đ później bazgroty są w formie prostych kształtów geometrycznych i ich kombinacji (rolę dużą pełni głowonóg - przedstawiać może postacie ludzkie, zwierzęta;
đ wiek przedszkolny - rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w postaci rysunku - jest to okres idioplastyki, okres schematu, okres realizmu intelektualnego (rysuje to, co wie); odkrywa typowe formy symboliczne, służące do przedstawiania reprezentantów danej kategorii (np. człowieka)
- rysunki wyrażają wiedzę dziecka o rzeczywistości
- rysunki dziecięce charakteryzuje pasowe lub topologiczne uporządkowanie przestrzeni;
- dziecko zaznacza subiektywny stosunek do rysowanych obiektów , afektywne przekształcanie (zamazana zła czarownica);
- następnie rysunek ma więcej elementów;
- starsze dzieci odrysowują znaną im rzeczywistość rysunki cechuje dążenie do naśladowania natury - powolna zmiana z indywidualizmu na rzecz wierności odtwarzania oraz łączenie wiedzy o rzeczywistości i konwencji kulturowej;
đ przejście do wizualnego realizmu - rysuje to, co widzi
- rozwój rysunku postępuje wraz z rozwojem umysłowym;
dziecięce teorie umysłu - spójne koncepcje, teorie przyczynowo-wyjaśniające, które pomagają w wyjaśnieniu i przewidywaniu zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu (pragnienie, emocje)
- wiedza o umyśle, jej funkcjonowaniu, relacji między rzeczywistością a umysłem powstaje stopniowo:
đ 3-latki - są przekonane, że rzeczy i zdarzenia są bezpośrednio odzwierciedlone przez umysł („kopiują teorię reprezentacji”);
đ 5 r. ż. - zaczynają odróżniać własne przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości, poznaje, że osoby mogą mieć inne zdanie na temat ten sam; dostrzega że sądy mogą być prawdziwe lub fałszywe => od tej pory umysł pośredniczy w doświadczeniu rzeczywistości; zaczyna mieć pogląd, teorię na temat funkcjonowania umysłu.
rozwój umysłowy - w wieku przedszkolnym wyznaczają osiągnięcia w zakresie czynności umysłowych (szeregowanie, klasyfikowanie), zmiany w rodzaju i treści obrazów umysłowych oraz pojawienie się niezmienników.
czynność umysłowa:
- szeregowanie - polega na wykrywaniu różnic między obiektami
đ pod koniec wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi zestawić obok siebie obiekty tej samej klasy, różniące się rozmiarem (mała laka - duża lalka) tworząc małe szeregi
đ starsze dzieci szeregują w sposób empiryczny, układając metodą prób i błędów, osiągnięty rezultat nie podlega modyfikacji;
đ 6 r. ż. szeregowanie systematyczne - przyjęcie pewnej strategii postępowania (mniejsze-większe), ustalenie relacji mniejszości/większości w obu kierunkach, wprowadzenie nowego elementu
- klasyfikowanie - polega na grupowaniu przedmiotów na podstawie podobieństwa;
đ okres przedoperacyjny - zbiory figuratywne;
đ klasyfikowanie empiryczne;
đ klasyfikowanie hierarchiczne - okres operacyjny;
đ człowiek tworzy układy podobnych obiektów poprzez przywrócenie ich do prototypu, czyli reprezentowanego przykładu kategorii;
đ 3-taki zdolne są do sortowania przykładów poziomu podstawowego;
đ kategorie - precyzyjne - oparte na percepcyjnym podobieństwa między obiektami i włączają wiedzę o tym, jak coś robić, czyli wiedzę proceduralną;
đ kategoria konceptualna - wymaga wiedzy dostępnej świadomemu myśleniu, wiedzy dotyczącej tego, jakie rzeczy są podobne, czyli wiedzy deklaratywnej;
obraz umysłowy - forma kopii rzeczywistości; ujmuje tylko pewne charakterystyki obiektu oraz ma charakter symboliczny;
- na zewnątrz wyrażane są za pośrednictwem gestów, przedmiotów zastępczych, rysunku, języka; - ich rozwój rozpoczyna się pod koniec 2 r. ż.;
- kierunek rozwoju prowadzi od obrazów reprodukcyjnych => antycypacyjnych => statystycznych =>kinetyczne => transformacyjne
zasada zachowania stałości - koniec średniego okresu dzieciństwa zaczyna rozumieć z. z . s.
đ odkrywa, że jakaś cecha np. przedmiotu nie ulega zmianie przy jednoczesnej modyfikacji innych cech;
rozwój emocjonalny - między 2. a 6. r. ż. dziecko lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami,
- młodsze dzieci przedszkolne
đ potrafią właściwie ocenić przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych,
đ skłonne do zwracania uwagi na zewnętrzne czynniki wywołujące emocje niż na wewnętrzne,
đ na podstawie zewnętrznych przejawów emocji potrafią przewidzieć zachowanie rówieśnika w zabawie;
sposób przeżywania emocji:
- fizjologiczne - czerwienienie się, pocenie;
- ruchowe - podskakiwanie, klaskanie;
- ograniczanie ekspresji emocji przez hamowanie przejawów emocji negatywnych (gniewu, strachu);
- 2. - 3. r. ż. - pojawiają się emocje, duma, wstyd, wina, zazdrość, zakłopotanie, z czasem poczucie winy
đ pojawia się zdolność do mówienia o emocjach oraz do refleksji nad nimi
- dzieci nabywają umiejętności zaradczych - pozwalają nim na manipulowanie zachowaniami i uczuciami innych osób
- 2. 4. r. ż. - nabierają biegłości w pocieszaniu innych, droczeniu się, żartowaniu;
đ dzielenie wspólnych przeżyć, pomaganie, dostrzegają innych w kłopocie
- zdolność do empatii zależy od poziomu rozwoju poznawczego;
rozwój społeczny - widać najwyraźniej w zabawach z rówieśnikami
- wchodzą w równoważne interakcje z rówieśnikami;
- podejmują odpowiedzialną współpracę,
- planują i wspólnie ustalają cele zabaw, nawiązują przyjaźnie;
đ różne postacie zabawy:
· zabawa samotnych - najczęściej w grupie 3.-4.-latków , nie przejawiają aktywności społecznej;
· zabawy równoległe - naśladownictwo zachowań rówieśników;
· zabawy wspólne - już społeczne - dzieci odgrywają swoje role;
· zabawy zespołowe - wspólny cel działania
· dzieci ogrywają różne przeżycia i odpowiadają na uczucia innych, uczą się współpracować, negocjować, poznają role społeczne, zasady postępowania związane z pewnymi sytuacjami społecznymi (kupowanie, zabawa w lekarza);
· spostrzegają przyjaźń jako relacje opartą na przyjemnej zabawie i dzieleniu się zabawkami.